OLAN 89

iNSANIN DİNE OLAN İHTİYACI
VE DİN VE VİCDAN HÜRRİYETİ
Doç. Dr. İsmail KARA GÖZ*
GİRİŞ
Bu
Yeryüzünde Allah' ın halifes i olarak
var edilen insan;
yaratıkların çoğundan
üstün kılınmış, kendisine
rilmiş
ve çok ikramda
şan
ğında insanın
bir
emaneti yüklenen,3 daha dünyaya teşrif
Allah'ın
Rab
oluşunu
kabul
eden4 insan, akıP ve vicdan6 ile mücehkılınmış,
din ve
alacağız.
İHTİYACI
bilmek için, dinin
onun
insanlık
tarihi ile
ve
1. İnsanın Genel Yapısı
Yaratıkları
*
genel olarak iki
kısma
İsra,
2
3
batı!
4
5
6
Nerede insan varsa orada hak veya
Diyanet
Işleri Başkanlığı Teftiş
Kurulu Uye-
sı.
topluluğa rastlanmamıştır.
olmuştur.
mizacını
başlar.
sebeple tarihin hiçbir devrinde dinden
bir din var
insanı,
ayırabiliriz: İnsan ve diğer varlıklar.
Actenı peygamberden itibaren vardır. l3ü
habersiz bir
karakterini,
olan
dir.
din konusunda kendisine
gönderilmiştir.
"Din",
yapısını,
muhatabı
gereksinimlerini tanımamız gerekmekte-
rehberlik etmesi için peygamber ve kitaplar
ihtiyacını,
İnsanın dine olan ihtiyacını anlaya-
ibadet etmesı ıçın yaratılan,2 ilahi
hez
dine olan
ışı­
I. İNSANlN DİNE OLAN
varlıktır. 1
etmeden
Kitap ve Sünnetin
vicdan hürriyetini ele
ve şeref ve-
bulunulmuş
yazımızda
17/70.
Zariyat, 5 1/56.
Ahzab, 33/72.
A'raf, 7/172.
Maide, 5/100.
Şems, 9117.
89
DiYANET İLMİ DERGi • CİLT: 36 • SAYI: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
- Yapışkan çanıurdan, ıs
Allah, gökleri ve yeryüzünü?, madenleri, bitkileri, hayvanları8, melekleri9
- Değişmiş cıvık balçıktan, ı6
ve cinleri,ıo en son olarak da insanı ya-
- Kömür gibi pişmiş
çanıurdan, ı 7
ratmıştır.
-Sudan, 18 yarattığını bildirmiştir.
İnsan, Allah'ın yeryüzünde halifesişöyle
dir. Yüce Allah bu hususu
''Hatırla
mektedir:
Allah, Kur'an'da ilk
bildir-
ki Rabb'in melekle-
eliyle
ma secde etmekten seni men eden ne-
ğuıı' demişti." ı ı
varlıkların
en sonuncusu ve
insanı;
yeryüzünde halifes i olan
bezene
yaratmış
ve
Allah'ın
yaratığıdır.
Bu
için; insanm
sanın
en
diğer varlıkların
kıymetli
değeri
ta-
değerli
verilişini
ve kainatm inbilmemiz gere-
kir.
2. İnsanın Yaratılışı
a- Adem ve Eşi
Allah, ilk
rak ve sudan
insanın
dedi"ı9
Allah, Adem'in fiziki yapısını toprak
su
karışımının çeşitli aşamalardan
fiziki
yapısını
top-
yaratmış, hayatiyeti/canlılı­
onu tes-
viye ettikten sonra hayatiyerini
/canlılı-
7
Eıı'am.
6/l
Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an
Dili, V, 3434. Eser yay. İstanbul, 1971.
9 Bakara, 2/30.
ıo Hicr, 15/27.
ı ı Bakara, 2/30.
12 Al-i im ran. 3/59.
ı3 Secde, 3217.
14 Mü'minun. 23/12. "Sii/ale", birşeyden sıyn­
lıp çıkartılan bir netice demektir. Yazır, V,
8
343 ı-3432.
ğı için de kendi ruhundan ona üfleıniştir.
15 Saffat, 37/11.
Kur'an'da ilk insan Adem'in yaratılışı­
ı6
nın farklı boyutları anlatılmıştır.
susu özet olarak
Allah
şöyle
geçiri-
yaratıp
lip elde edilen bir özden
anlayabilnıemiz
yaratlhşmı
hizmetine
ve en
dir?' ...
özene
mamım onun hizmetine sunmuştur. İn­
san,
bizzat iki
"Allah, 'Ey İblis! İki elinıle yarattığı­
re; 'Ben yeryüzünde bir halife yarataca-
Allah,
insanı
yarattığını bildirnıektedir:
Bu hu-
sunabiliriz.
Hicr, 15/26. "Hame", uzun müddet su ile yumuşayıp değişmiş cıvık, kokmuş çamur, balme-i mesnwı". değişmiş- şekil veril mi~, kaiı­
ba
ise
insanı;
dökülmüş cıvık
pişmiş çiğ
- Topraktan, ı2
çamur, balçık; "Sa/sal"
zaman tıngırdayan, kurumuş,
çamur demektir. Yazır, V, 3057-
vurulduğu
3058.
- Çamurdan, ı3
- Çamur süzmesinden, 14
90
17
Rahınan,
ı8
Nur, 24/45; Enbiya, 21/30; Fürkan, 25/54.
Sad, 38175.
19
55!14.
iNSANIN DiNE OLAN İHTİYACI VE DiN VE ViCDAN HÜRRİYETİ
ğını
ruh
vermiştir": "Rabb 'in
mişti
ki: Ben muhakkak çamurdan bir in-
san
"Gerçek
vermek için "kendi ruhundan ona
yaratacağım.
meleklere de-
Ounun fiziki
tesviye
ettiğim
diğim)
ve içine de ruhumdan
yapısını
şekil
(mükemmel bir
zaman derhal ona seed-eye kapanzn. "20
Allah, ilk insan Ade m 'i
yarattıktan
eşi
sonra ondan (hücresinden) de
va'yı yaratmıştır:
Hav-
"Ey insanlar! Sizi bir
tek nefisten yaratan ve ondan
eşini
tan ve ikisinden bir çok erkek ve
üretip yayan Rabbinize
karşı
yarakadın
gelmekten
"Anda/sun biz insanı çamurdan26
(süzülüp
çıkarılmış)
(döllenmiş
yumurta/embriyo)
yaptık.
Sonra alaka 'yı bir parçac1k et
(ınudğa)
haline getirdik. Sonra
mik/iskelet
etmektedir.
sonucu insanlan bir dam-
"Sonra onun (Adem'in) zürriyetini
bir suyun özünden var
etmiş­
tir".22
Bu özün,
mikleri
insanın
beli ile kaburga ke-
arasından çıktığı bildirilmiştir:
"insan neden yarauidıgzna bir baksm. O
atılan
bir sudan
yaratıldı.
O su,
bel ile kaburga kemikleri araszndan
çı­
kar. " 23
Bu su,
tohumun
kadının
ve
birleşimidir:
nıudi[a 'yı
ke-
ve bu kemikleri et ile
insanın
sadece fiziki
olmadığını açık
yapı­
olarak ifade
erkek ve
yaratmıştır:
dayanaksız
yaptık
kaplad1k. Sonra onu başka bir yaratılış­
la insan haline getirdik. "28
·Allah, insanların tamamını Adem ve
la sudan
yarattı/c
fe haline getirdik. Sonra nutfeyi alaka
dan ibaret
dişinin evliliği
bir özden
Sonra onu sağlam bir karargahta2 7 nut-
Bu ayet,
getirmiş,
bir
nüşmektedir:
b- Diğer İnsanlar
soyundan
katışık
24
Bu nutfe,25 ana rahminde insana dö-
sakuwı. " 21
Havva'nın
ki, biz insanz
nutfeden yarattı k"
ver-
iifürdüğüm
şu
erkeğin sperıni
ve
20
21
22
23
24
25
Sad. 38170-71.
Nisa, 4/l.
Secde, 32/8.
Tarık, 86/5-7.
insan, 76/2.
"Nutfe", meni içindeki tohum.
Yazır,
V.
3434.
26 Modern ilim; insan vücudunun yer yüzlinlin
içerdiği elementleri bünyesinde taşıdığını ispat etmiştir. Toprağın içerdiği elementler
şunlardır: Karbon, oksijen, hidrojen, kükürt,
azot. kalsivum. ııotasvum, sodyum. klor,
mağnazyunı. demir, bakır, iyot. floriıı, kobalt.
çinko, silisyum. (Seyit Kutup, Fı Zıla.li'l­
Kur'aıı,
cilt, VII, cliz, 27. s. 117., Bcyrut,
1968.)
27 Ayette geçen "Kararı mekfn" sağlam, aldı­
ğını tutan, korunmuş ralıim demektir. Yazır,
V, 3434.
28 Mü'minun, 23/12-14.
91
DİYANET İLMİ DERGi • CİLT: 36 • SAY!: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
Allah Adem'de olduğu gibi her insana hayatiyetini vermesi için ruhundan
üflemiştir:
ğersiz
dır.
"Sonra onun zürriyetini deetmiştir.
bir suyun özünden var
Sonra onu
tılmasz
tamamlayıp şekillendirmiş
ve
Topraktan
nü
karnında
sonra alaka olur. Aynı
olur.
rak
Aynı şekilde
kalır
40 gün
mudğa
ola-
sonra Allah ona bir melek gön-
derir. Melek o kimsenin amelini, ecelini,
veya said olduğunu yazar.
Sonra ona ruh üfler. " 30
veren bu "ruh"tur. Bu ruh verildikten
çocuk canlanmakta-
dır. "Ölüm" gerçeği de insanın Allah tarafından
belirlenen dünyadaki
yaşama
süresinin sonu gelince bu ruhun bedenden
ayrılması
ile
zamanını
ve bir
çıkara­
zürriyetinden çoğalan bütün insanlara en
güzel suret
vermiş
ve
onları "alısen-i
takvim" üzere yaratmıştır.
Şu
ayetler bu-
nu ne güzel ifade etmektedir:
"O
Allalı
ki
ra/ıinılerde
sizi
dilediği
gibi şekillendiriyor. " 34
"Sizi
zel
şekillendirdi
ve şekillerinizi gü-
yaptı " 35
"Andolsun biz insam en güzel biçimde yarattık".3 6
Bütün bu ayetlerden
anlıyoruz
ki; in-
samn yaratılışmda iki unsur vardır: Mad-
gerçekleşmektedir:
"Sizi bir çamurdan yaratan, sonra
ölüm
(toprağa) döndüreceğiz
Allah, gerek ilk insana gerekse onun
İnsana canlılığını, gerçek yaşamını
karnında
kop-
cağız."33
rızkznı şakf
sonra ana
kıyametin
yeniden topraktan çıkarılacaktır:
sizi ona
şekil­
de 40 gün alaka olarak kalır sonra mudğa
sonra tekrar top-
kez daha sizi ondan (topraktan)
"Sizden biriniz annesinin
kalır
yaratılan,
"Sizi ondan (topraktan) yarattzk, yine
dönüşü­
şöyle bildirmiştir:
40 gün
kolaydır. "32
döndürülen insan,
masıyla
ona kendi ruhundan üflenıiştir. "29
Peygamber, nutfenin insana
Bunlar Allah'a
rağa
(yazılı)
da mutlaka bir kitapda
takdir eden ancak odur
de ve Ruh. İnsanm maddi kısmı, toprak
ve sudan, manevi (gözle görünmeyen)
(Allalı 'tır). " 31
··Attalı, sızı
meniden
(önce) topraktan, sonra
yarattı.
Sonra sizi çiftler (er-
kek-dişi) yaptı.
O'nun bilgisi olmadan hiçbir
gebe
kalır
ne de
doğurur.
Bir
dişi
ne
canlıya
ömür verilmesi de onun ömründen azal-
92
29 Secde. 32/8-9.
30 Buhari, Enbiya. I (IV A. 103. !04). Benzeri
için bkz. Ahmed, I, 374.
31 En'am,6/2.
32 Fatır, 35/11.
33 Taha, 20/55.
34 Al-i İmran, 3/6.
35 Teğabün, 64/3.
36 Tin, 95/4.
iNSANIN DiNE OLAN İHTİYACI VE DiN VE ViCDAN HÜRRiYETİ
kısmı
ise ruh, yetenek ve duygulardan
ınsanın
Mü 'min un suresinde;
rahminde fiziki
ta-
başka
bir
ettik"
denilmiştir.
lendiğini,
ğini,
verildiğini,
fiziki
duygularla yük-
yapısının şekillendirildi­
boyunun, posunun,
organlarının
Bu; in-
dışında birtakım
sana beden ve ruhunun
endamının
güzelleştirildiğini
ve
ifade
ihtiyaçlarını karşılamakta
ve
hayatını
sürdürmektedir. İnsanın maddi ihtiyaçları,
genelde 4
şeye
inhisar etmektedir:
Oksijen (temiz hava), su,
Kainat,
rak
ve
gıda
ve ısı/ateş.
insanın yaşamasına elverişli
yaratılmıştır. Dünyanın
güneş etrafında
uzaklığı,
ola-
kendi ekseni
güneşe
dönmesi,
olan
ay ve yıldızlar, kara ve denizler,
san içindir.
3- İnsanın İhtiyaçları
ihtiyaçları
Allah,
oluştuğuna
karşılaması
maddi
için kainatta
rı insanların
hizmetine
nimetler
göre
da maddi ve manevidir.
insanın
Yeşil
bitkilerin oksijen üretip
karbondioksit tüketmesi, insan ve hay-
İnsan beden ve ruhtan /maddi ve
manevi unsurlardan
sayısız
di
bitkiler, madenler ve hayvanlar hep in-
eder.37
onunu
İnsan, Allah'ın bu nimetleri ile mad-
ana
kısmının oluşumu
sonra "biz onu
yaratılışla inşa
kabiliyetler
nimetlerini saymaya kal-
kışsanız sayamazsınız. "41
oluşmaktadır.
mamladıktan
"Allah'ın
vanların
konulmuş
sunmuş
ve ona
için
ilahi bir nizamdır.
bilmesi için genel olarak 4
şeye ihtiyacı
olduğu
ihtiyaçlarını
gibi manevi/ruhi
karşılayabilmesi
vermiştir.
yaşamının devamı
İnsanın maddi ihtiyaçlarını karşılaya­
ihtiyaçlarını
sayısız varlıkla­
ise oksijen tüketip karbondiok-
sit üretmesi insan
için de genelde dört
şe­
ihtiyacı vardır. Bunlar; Akıl, Vicdan,
Peygamber ve İliihf Kitap 'tır.
ye
Allah yerde ve gökte ne varsa hepsini insan için
açık
nun
yaratmıştır. Şu
ayetler bu-
delilidir:
''O Allah ki yerde
olanların
hepsini
sizin için yaratmıştır"38
hepsini sizin hizmetinize sunmuştıtr. coJ~
"Allah'ın
varlık
ğini,
ve
göklerde ve yerdeki (nice
imkanları)
nimetlerini
sizin emrinize verdi-
açık
ve gizli olarak size
bolca ihsan ettiğini görmediniz mi? "40
Akıl;
- "Varlığın hakikatini idrak eden cevher",
- "İlahi emirler karşısında insanı sorumlu
kılan
manevi
varlık",
37 Yazır, V, 3436.
38 Bakara, 2/29.
39 Casiye, 45/13.
40 Lokmaıı, 31-20.
41 Nah1, 16/18.
93
DİYANET iLMi DERGi • CİLT:
36
SAYI:
o
3o
- "Bilgi edinmeye yarayan güç",
-
"Düşünce
bilgi, fazilet ve
davranışa
ve
ahiakın kaynağı,
sorumluluğun esası,
mel
dayanağı"
Peygamber (s.a.s), "Hiç
yön veren
din ve
işlerin
dünyevi
te-
şeklinde tanımlanmış­
tır.42
"Akıllz
sonrasinı düşünen
ölümden
kimseyi
kimse" ola-
işlediği
binde kara bir leke
oluşur. Eğe1;
dini
olup tevbe ederse, kalbi parlar,
azabı
sorumluluğu
da yoktur.
aklını
kullanmayanlara
verdiğini bildirmiştir. 44 Allah, kafirleri;
sağır,
kör,
akıllarını
dilsiz ve
kullanma-
yan kimseler olarak nitelemiştir.45
kı batıldan
ve
güzeli çirkinden, hak-
hayrı şerden ayırt
tü
alışkanlıklarla
körleşip
şına
gelişebileceği
mamen kaplar"
1... ;~~
LIJ.J.
....:ı:
.._....ı.
insanın
•.., .,._ __.., ••l-.;~'""r~
u
... ,,.,.._._
redir. Vicdan,
ıv}.) ....-Jı
erdemli
nJ~.....,....,",..,,....~
....ı..ı...ı.-lııll.u.:J.ı
"Hayır
de dindir.
bilakis
onların
bilmesi ve
tanıması,
türel ve ekonomik
Yaratan 'ını
sosyal, siyasal, kül-
konuları, bazı
ahlaki
ve insan! görevlerini ifa edebilmesi için
sıfatları, yaratılış
gayesi olan "ibadet" görevi, iman esasları,
ahiret
soy, bu
le
tek ba-
olmasına
hayatı,
haramlar ve benzeri ko-
Şairimiz
gerçeği
bir
Mehmet Akif Er-
şiirinde şu şekilde
di-
getirmiştir:
Ne ilfandlr veren ahlaka yükseklik ne
vicdand1r,
Ayrı­
'""",-.. •• ""l~ .... -.,.-.1~
b"" ı '-'İ"-İ.l.l'-'.l"--
Fazflet hissi insanlarda Allah korkusundand!r.
kore-
(günahkarla(kötülükleri)
kalplerini kir/etmiştir" 46 buyurmuştur.
94
insanın
Akil ve vicdan,
Milli
işienen köıüiiiklerie
işlemekle oldukları
Bu rehber
ğildir.
lebilmektedir. Yüce Allah, Kur'an'da;
rın)
yukarıdaki
eği­
gibi kö-
Dolayısıyla
muhtaçtır.
terbiye ve rehbere
ca iyi bir vicdana sahip olabilmek için
~~,;
ve
edebil-
yetmez ve dinin yerini de tutamaz.
.t)!
buyurmuş
tam olarak bilmesi için yeterli de-
ve olumsuz telkinlerle
yok olabilir.
vicdan,
leke)
ımları
me kabiliyetine denir. Bu kabiliyet,
tim ve terbiye ile
(günahı­
kar<ı
artar. Öyleki, giderek bu leke kall>ini ta-
yeterli ise de Allah' ın
Vicdan ise; insandaki; iyiyi kötüden,
doğruyu yanlıştan,
tekrar ederse kalbindeki (o
sahibi
pişman
onlardan vazgeçer, af diler ve
Allah, Kur' an' da; her türlü rezilli ği
ve ilahi
zaman, kal-
ayeti okumuştur4 . Dolayısıyla vicdan,
insanı akıllı yaratmıştır. Aklı
olmayanın
yok ki
7
rak tanımlamıştır.43
Allah
şüphe
kul bir hata (günah)
nı)
Peygamber (s.a.v),
2000
TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL
42
43
44
45
47
TDV İslam Ansiklopedisi, Akıl Maddesi.
Tirmizi, Kıyaıne,
Yunus, 10/100.
Bakara,
14; Tecrid,
IV,
26!.
2/17 !.46 Mutaffifiıı, 83/14.
83/14 ayetin tefsiri;
Tirmizi, Tefsir
ll, 297, V, 434.
Ahmed,
iNSANIN DiNE OLAN İHTİYACI VE DiN VE ViCDAN HÜRRİYETİ
Çekilmiş
farz edilsin yüreklerden
sık
lıavf-i Yezdan'ın
Ne ilfanm
Bu, "insan
kalır
tesiri katiyen ne vic-
ve asi
Bu sebeple Allah, ilk insandan itibaolması
ren örnek ve önder
olması
berler, rehber
için peygam-
için de kitaplar
(Din duygusu)
barınma
Yeme, içme ve
doğuştan
jik ihtiyaçlar
tandır.
Bu
gibi biyolo-
olduğu
tapınma" ihtiyacı
gerçeği şu
gibi
da
doğuş­
ayetlerden
öğreni­
ve
baş­
ka bir inanca sahip olur. Nitekim peygamberimiz.
hiçbir çocuk yoktur ki (İs­
lam) fıtrat/ üzerine doğmuş olmasm.
(Daha sonra) anası ve babası çocuğu
yahudi, hristiyan veya nıecusi yapar"
derniştir.SI Ebu Hüreyre bu hadisi rivayet ettikten sonra yukarıdaki ayeti (Araf.
7/172)
okumuştur.
İnsanın yaratılışında var olan bu "ka-
biliyet'' insan büyüdükçe gelişir. Belli bir
yoruz:
"Yüzünü
ni'f) dine,
Allalı 'ı
Allalı'ın
birleyen olarak (ha-
dinine çevir ki Allah
insanlan o din üzerine
yaratmıştır.
Al-
lah 'ın yaratışında değişme yoktur. İşte
dosdoğru
din budur. Fakat
insanların
"Kıyamet
gününde, biz bundan ha-
Adem oğullarından, onların bellerinden
çıkardı, onları
kendilerine
şahii
tunu ve dedi ki: Beu siziu Rubuini~
değil
miyim? Onlar da evet buna
(İslam)fıtratı
Yaratanını
ilah! teklifleri anlar.
kulakları sağlıklı
ri ve
doğan
bilir, bulur ve taDoğuştan
olan bir insanın
yayı
görmemesi ve sesleri
nasıl
mümkün
değilse
arıza
yen
insanın
da
Yaratanı­
değildir.
işitmiyorsa
var demektir. Bunun gibi
tanımayan, "Tevlıfd
eş­
duymaması
harici müdahaleye
mümkün
kulak görmüyor ve
gözle-
Göz ve
onda bir
Yaratanını
Dini"ni kabul etme-
insanın yaratılışında
var olan bu ka-
biliyetine "arıza" peyda olmuş demektir.
şahit
olduk (Rabbimizsin) dediler. "49
Peygamberimiz, "Her
nır,
gelince
nı tanımaması
bersizdik demeyesiniz diye Rabb 'in
zürriyetlerini
yaşa
maruz kalmayan bir
çoğu bilmez. " 48
tur.50
eğitim
göre müslüman olur veya
"Doğan
inanma ve Tapınma ihtiyacı
tevh!d dinini kabule
çevrede aldığı terbiye,
öğretime
göndermiştir.
"inanma ve
değildir,
dinsiz, kfifir, fa-
hazır ve kabiliyetlidir" demektir. İnsan
yetiştiği
danın.
doğuştan
çocuk
üzerine doğar" buyurmuş­
48
49
SO
51
Rum, 30/30.
Ar'af, 71172.
Müslim, Kader, 23; Tirmizi, Kader, 5.
Buhari, Cenaiz; 80. Müslim, Kader, 23.
Tecrid-i Sarih Tercenıesi, IV, 29.
DİYANET iLMi DERGi • CİLT:
"Din duygusunun
Dolayısıyla
36 • SAYI: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
kaynağt", fıtrattır.
din duygusu insanla birlikte
kılar. İnsan kendisini doğru yoldan çıka­
ran
birtakım
telkinlerle
doğmuştur. insanla birlikte devam ede-
vicdanen
cektir. Dünyada insan bulundukça din de
Yaratılışındaki
var olacaktır.
ce
olduğu
için ye-
barınma
gibi her
"Din duygusu", fitri
me, içme, giyinme ve
insanın dine ihtiyacı vardır. İnsan; iyi ve
kötü, sevgi ve
şehvet,
kin ve nefret. .. gi-
başka
Yaratıcı'yı
karışınca
Şirk,
saptınlmazsa
bir inanca meyletmez.
var olan kabiliyet ile Yübilir ve tanır. Fıtrata fesat
o insan
irşada ihtiyacı
olur.
küfür, nifak ve isyandan salim
ve iman üzere
yaratıldığı
için ister
mü'min, ister kafir ana babadan
doğsun
bi bir çok duygu ile yüklüdür. İnsan, ne-
büluğa ermeden ölen her çocuk İslam
fis (arzu, heva ve heves) sahibidir. Nefis,
bilginlerinin
daima kötülüğü cmreder52, insana ves-
cennete gidecektir.
vese verir53. İnsanın nefsani ve şeytani
duyguları
kontrol
altında
vardır.
başıdır, dolayısıyla
tında
dine gerek
fert ve toplum haya-
insanlara mutluluk
yaratılış
toplum yoktur. Hak veya batı!,
arzuları
hiplerini
tir.54
yollarını
olan
işlere
sevk etmek-
Fııri
ni ancak İslam Dini'nin kaidelerine tabi
96
doğru
her insanda bir "inanç"
ve-
vardır.
Hicaz bölgesinde, Allah' ın
dinini benimseyen hanifler,
Hıristiyan­
lar, Yahudiler ve putperestler
vardı.
İnsanlar din duygusu gereği, inanma
ve
tapınma ihtiyacı
hissettikleri için ki-
misi tek Allah'a, "Hak Din"e, kimisi de
yaratıklara, batı!
Din" ile ··amaar" olma
kabiliyeünde yaratılmıştır. Asla dini terbiye görmemiş, çevrenin ve yetiştiği kültürün etkisinde kalmamış "aklı selim"
sahibi bir kimse "sevki tabi" ile kendisiinsan,
var oldu-
birliğine iman eden, İbrahim (a)'in tevhit
gayelerini ve Al-
ile dini kabul eden akıl sa-
hayır
yanlış
gönderildiği
lah' anasıl ibadet edeceklerini bildirmek,
kendi
yaratılıştan
için tamamen dinsiz insan ve dinsiz
Peygamber (a)' in peygamber olarak
"Din", Allah tarafından vaz' olunmuş ilahi bir kanundur.
göstermek,
ğu
ya
vardır.
İnsanın Dine Olan ihtiyacı
Amacı;
"Din duygusu"
Bu
itibarla Din her türlü ahiilki faziletierin
ile
4. Fıtrl Din (İsHim)
tutabilmesi için
dini/ahlaki kurallara ihtiyaç
çoğunluğunun ittifakı
ca. insana. aya.
~teşe ...
52
53
54
vb.
dinlere;
güne~e.
şeylere
taşa,
puta,
ağa­
haywma. tabi.Hta,
inaüJp
tap.tnışlardır.
Yusuf, 12/53.
Kaf, 50/16.
Ahmed Harndi Akseki, İslam Dini, Diyanet
İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 7.
iNSANIN DİNE OLAN İHTİYACI VE DiN VE ViCDAN HÜRRİYETi
insanın yaratılışındaki
Bu,
su"nun
varlığının
"din duygu-
delilidir.
İnsanın; beden ve ruhtan oluştuğunu
söylemiştik.
Bedenin
tehlikelerden ve
sı,
yaçlarını
hastalıklardan
olduğu
muhtaç
sağlıklı olması
gıda
su ve
yeterince
inanç, söz, fiil ve
ması,
türk, "Din lüzumlu bir müessesedir. Din-
davranışlardan
gibi,
sapık
inancı
ile
Bunun için her insan, bir
tehlike ile karşılaşınca dua eder. İnandığı
varlığını korumasını
ister. Bu yüce
varlık,
Dinler tarihi
ler ( 1823-1900)
ve
araştırmaları
"din vardzr ve lazznıdır" demiştir.56
Yunan
Max Mülsonucunda;
"Dinin insan ruhunda jitrf bir duygu"
suz ve servetsiz
kim
olmuş
tımıwı
tarihinde en fazla ha-
bir amilidir. Dini hayat, tabia-
ezelf bir
niteliği
ve ondan ayni-
mayan bir özelliğidir. İnsanın mahiyeti
düşüniiliince
t;eimemesi
zihne derhal bir dinfikrinin
miimkibı
deijiiuir: ..
Alman filozofu Max Müller, "Tapznnıa
ihtiyacz
lzk tarihiyle
doğuştandzr.
başlar. Vahşi
ve medeni bü-
ne kadar gidersek gidelim, dinsiz
bir toplumun
şehir
fa-
bulama-
yacaksmız" demiştir.57
şehir
"Mabetsiz
doğru!
dar
mabetler
olmaz" sözü ne ka-
Eski ve yeni bütün
vardır.
Bu
rrıabetler,
gusunun" ve "ibadete olan
insanda doğuştan
olduğunun
şehirlerde
"din duyihtiyacın''
bir delilidir.
geliş­
mesi "din duygusunu" yok edememektedir.
Amerikalı
filozof William James,
"İlim ile din kôinatm hazinelerini açmak
için
kullandzğzmız
iki
anahtardır"
de-
ıniştir.58
Doğuştan
gusu"nun
insanda var olan "din duy-
gelişmesi
ve körelmemesi için
ilahi vahiy ile desteklenmesi gerekmek-
Tapumza insan-
tün toplumlarda tapmma vardn: Geriye
doğru
kanun-
şehirler bulacaksımz
Fen, teknik, bilim ve sanayinin
Yine dinler tarihçisi Benyamin Kon sinsanlık
ve tarihçisi Plutargue,
kat mabetsiz ve mabutsuz
olduğunu söylemiştir.
tan, "Din,
ahlakçı
"Dünyayı dolaşınız edebiyatsız.
yardımını
gerçekte Allah 'tır.
araştırmacısı
siz bir milletin devamma imkan yoktur",
korun-
İnsanın doğasında birine sığınma ih-
yüce
din fert ve toplumlar için
gereklidir. Nitekim Mustafa Kemal Ata-
beslenmesi gerekir.
tiyacı vardır.
Dolayısıyla
için
değildir." demiş­
gibi, ihti-
için de
din duygusunun tevhid
rastlamamak mümkün
tir.55
korunma-
alması gerektiği
maneviyatın sağlıklı olması
kalzntzsına
Her yerde bir mabede veya
yaşadığzm
göremiyoruz.
55 Ahmed Hanıdi Akseki. İshlm Dini. s. I 2.
56 Ahıııet Giirtaş, Atmürk ı·e Din Eifitimi, s.8.
Diyanet İşleri Başkanlığı Yay. Ankara, ty.
57 Alıınet Kahraman, Dinler Tarihi. s. 20.
58 Alıınet Kahraman, a.g.e., s. 20.
97
DİYANET iLMi DERGi
o
CİLT: 36 • SAYI: 3
o
- Havarllerin, "İman ettik, şahit ol ki
tedir. Bu amaçla Allah, ilk insandan itibaren peygamber ve kitaplar
göndermiş­
TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
biz nıüslümanlarzz",67
tir. İnsanın buna ihtiyacı vardır. Çünkü
- Musa
(a)'nın
kavmine, "Ey kav-
insan, "başz boş bzrakı/mamzş"59 ve
mim!
"boş yere yaratzlmanızş",60 "ibadet" ile
müslümanlardan iseniz Allah' a tevekkiil
tutulmuştur.
sorumlu
peygamberdir. Allah, Ade m (a)' a on saybir "kitap"
vermiştir.
topluma bir peygamber göndermiş,6l
"açık
- Firavun'un
ayetler"(muci-
zeler), "sahifeler" ve "aydznlatzcz kitap-
Tebliğ Ettiği
ettiği
tebliğ etmişler,
sadece "Al-
tağuttan kaçznmaları­
nz" emretmişlerdir. 63 Dolayısıyla bütün
peygamberlerin insanlara
tebliğ
ettikleri
İlahi nizamın ortak adı "İslam" ve bu ni-
zama iman edenlerin
man"dır.
adı
Kur'an'da;
"Gerek daha önce (ki kitaplarda) ve
adzm O (Allah) verdi" buyurulmuştur.64
Yine Kur'an'da;
- İbrahim (a)'in, "lıanif bir müslüolduğunu,
- Nuh (a) 'un, "Bana müslümanlar-
dan olmam emrolundu ", 66
98
tanrı olmadzğzna
ben
de iman ettim. Ben de müslümanlardanun" dediği bildirilmiştir69
lam'dır.70 Allah, Hz. Muhammed (al ile
üzere son
bu
gerçeği
erdirmiş, değişınemek
şeklini vermiştir.
Yüce Allah
şöyle
bildirmekte-
Kur'an'da
dir:
"Bugiin size elininizi
iknıal
ettim, üze-
rinize nimetimi tamamladmı ve sizin için
din olarak İslanı'ı beğendinı".71
da "müslü-
gerek bu (Kur'an)da size müslümanlar
man "65
ilahtan başka
Hak Dini kemale
Bütün peygamberler, insanlara "tev-
lah' a ibadet e tip
boğul­
Allah katında "Hak Din'in adı 'İs­
5. Peygamberlerin
Tevhid Dini
dinini"
Deniz'de
"Gerçekten İsrail oğullarzmn iman
lar" verilmiştir. 62
lıit
Kızıl
mak üzere iken,
Allah son pey-
gamber Hz. Muhammed (a)'e kadar her
Peygamberlere de
Allah 'a iman ettiyseniz ve
edin",68
İlk insan Adem (a), aynı zamanda ilk
falık
Eğer
59 Kıyame, 75/36.
60 Mü'minun, 23!115.
61 Fatır, 35/24.
62 Fatır. 35/25.
63 Nahl, 16/151.
64 Hac, 22178.
65 Ai-i İınran, 3/67.
66 Yunus, ı 0/72.
67 Maide, 5/ I I ı.
68 Yunus, I 0/84.
69 Yunus, I 0/90.
70 Al-i İıııran, 3/19.
71 Maide, 5/3.
İNSANlN DİNE OLAN İHTİYACI VE DiN VE ViCDAN HÜRRİYETİ
İslam; insanın yemesinden içmesi-
Allah, Adem (a)'den Muhammed
in-
neSO, evlenmesinden boşanmasına81, ti-
sanlara gönderdiği ilkelerini=emir ve ya-
caretinden82, mirasının taksimine83, ko-
saklarını=tavsiyelerini=hükümlerini
nuşmasından yürümesine84, çocuğun
(a)'a kadar peygamberleri
vasıtasıyla
Hz.
Muhammed (a) ile noktalamış, artık İs­
liim'dan
ğini
başka
Kur'an'da
bir dini kabul etmeyecebildirmiştir:
kaç sene emzirilmesinden85, birisinin
evine nasıl girileceğine86, çocukların
ana-babalarının
odalarına
yatak
ne za-
man ve nasıl gireceklerinden87, yemeğin
"Kim İslam' dan başka bir din aran·a
birlikte veya ayrı ayrı yenmesine88, yap-
bilsin ki kendisinden (böyle bir din) asla
tığı sözleşmelere uymasından89, işlerini
kabul edilmeyecek ve o kimse ahirette zi-
İstişare etmesine90, görev ve yetkileri
yan edenlerden olacaktzr".n
ehil olana verilmesi ve
Hz. A.dem'den Hz. Muhammed (a)'a
kadar bütün peygamberlerin insanlara
tebliğ
ettikleri hak din
amaçlamıştır.
beş
temel hedefi
Bunlar; "Dini", "Nefsi'',
"Nesli", "Aklt" ve
İslam Dini; insanın, Allah diğer in-
sanlar ve çevre ile olan
ilişkilerinde
reh-
gönderilmiştir. Dolayı­
sıyla İslam Dini; insanın bütün söz, fiil
ve
davraııışlarıyla
ilgili genel kurallar
getirmiştir. islamı kabul eden insan; Al-
lah' a, meleklerine,
kitaplarına,
peygam-
berlerine ve ahiret gününe iman etmek 73,
her
ıüriü
adalet-
le görülmesinden,91 şahitliğin dosdoğru
yapılmasına92 varıncaya kadar fert, aile
ve toplum
getirmiş
hayatı
ile ilgili temel kurallar
ve insana yol
göstermiştir.
Çün-
"dır9 3
=in-
kü Kur' an "hüde 'n li 'n-nas
"Malı" korumaktır.
6. İsiiim Dininin İçeriği ve Hedefi
ber olmak üzere
davaların
musiberin Ailah' ın izni ve tak-
diri ile olduğunu kabul etmek74, günde
beş vakit namaz kılmak75, oruç tut-
mak76, zengin ise zekat vermek77, imkanı varsa hacca gitmek78, Allah ve pey-
gamberine itaat etmek79 zorundadır.
72 Al-i İınraıı,
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
3/85.
2/177.
Hadid, 57/22.
İsra. 17178.
Bakara, 21!85.
Nur, 24/56.
Al-i İınran, 3/97.
Nur, 24/54.
Araf, 7/31.
Bakara, 2/221,229,225-234, Nisa, 4/23-25.
Bakanı, 2/275.
Nisa, 417, bkz. Nisa, 4/11-12, 176.
Lokınan, 31/19, bkz. Lokınan, 31/18.
Bakara, 2/233: Nur, 24/27.
Nur, 24/27.
Nur, 24/59, Bkz, Nur, 24/58.
N ur, 24/61.
Bakara,
Maide, 5/l.
42/38.
4/58.
Ni sa, 4/135.
Bakara, 2/186.
Şura,
Nisa,
99
DİYANET iLMi DERGi • ClLT: 36 • SAYI: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
sanların
rehberi=yol
en
doğ­
Dolayısıyla bazılarının
san-
Kur'an kendine
ru yola iletir.
dığı
nı
gibi
uyanları
insanın
her
söz, fiil ve
işte
davranışları­
"dini" ve "diinyevi" diye
değildir.
mümkün
ahirette de mutlu
ayırmak
Din, hem dünya hem
de ahiret içindir. Din,
insanın
olması
dünyada da
için
Allah'ın;
verdiğini.
ve önder
olması
etmiştik.
yan
ve kitaplada
ibadete
akıl
için peygamber ve reh-
için kitaplar
Ancak
gönderdiğini
insanı,
gönderdiği
zorlamamıştır.
ye kendisini
kafişık
ki biz insant
işiten
ve gören
hesiz biz insana (hak ve
bir
yaptık. Şüp­
batı!)
yolu gös-
terdik. İster şiikredici olsun ister nankör. "104
Eğer
bununla yetinmeyerek örnek
olması
ber
insana vicdan ve
şu
nutfeden yarattık; onu imtihan edelim di-
vardır.
II. DİN VE VİCDAN HÜRRİYETİ
Yüce
"Gerçek
göstericisidir.
te
insanları
Allah
zorlamış olsaydı
imana ve ibade-
yer yüzünde iman
edip ibadet ve itaat etmeyen bir tek insan
kalmazdı.
Bu
gerçeği
zel beyan
etmiştir:
yüce Allah ne gü-
"(Ey Peygamberim!)
be-
Eğer
Rabbin
peygamber
dileseydi, yeryüzündekilerin hepsi elbet-
dini kabule ve
te iman eder/erdi. O halde sen iman et-
Çünkü
insanı
ölü-
mü ve hayatı94, malı ve evladı95, hayır
nıeleri
için insanlan zortavacak
mı­
sm?"105
ve şer96, iyilik ve kötlük97, doğruluk ve
Peygamber
yalan,9R Allah yolunda çalışıp çalışma­
değil öğüt
insanları
ma99 ve verilen nimetlerlOO ile "inıtiha­
için
na" tabi tutmuştur. ıoı imtihan halinde
tebyin etmek (dini
olanın inanıp
gulamalı
inanmamakta, ibadet edip
etmemekte hür
olması
gerekir. Nitekim
olarak
dine zorlamak
vermek, dini
kuralları
açıklamak)
tebliğ
sözlü ve uyiçin görev-
lendirilmiştir:
yüce Allah; "(Ey Peygamberim!) De ki:
Hak Rabb'inizden (gelmiş)tir. Öyle ise
dileyen iman etsin dileyen inkar etsin"
buyurmuştur 1 02
Vakia Jii uvykuiı. lıısaıılardaıı kimi
iman ediyor, kimi de inkar. Kimi itaat
ediyor, kimi de isyan. Bu husus bizzat
Allah
tarafından bildirilmiş
bir gerçektir:
"O Allah ki sizi yaratti. Böyle iken kinıiniz
100
kajir kiminiz de mü'nıindir. "103
94
95
96
97
l)~
ve
Mülk, 67/2.
En fal, 8/28.
Enbiya, 2 I /35.
A'raf, 7/168.
Aııkebut, 29/3.
99 Muhanımed,47/31.
100 Bakant, 2/155; Maide. 5/48; Kehf. I 8/7.
101 Mülk, 67/2.
102 Kehf, I 8/29.
I 03 Teğabün, 63/2.
104 İnsan, 76/2-3.
105 Yunus, I l/99.
İNSANlN DİNE OLAN iHTiYACI VE DİN VE ViCDAN HÜRRİYETİ
"(Ey Peygamberim!) Sen
öğüt
ver.
için de kendisine
akıl
ve vicdan
vermiş,
Çünkü sen ancak öğüt vericisin. İnsanla­
peygamber ve kitaptarla rehberlik
rın üzerinde bir zorba değilsin" .ı 06
tir. Ancak
Eğer
"(Ey Peygamberim!)
(iman ve
ibadeti iradesine
üzerine koruyucu olarak gönder-
medik Sana
düşen
sadece (gerçekleri)
bir
işi
yaptırmaktadır.
"Allah' a itaat edin, peygambere itaEğer
at edin ve (kötülüklerden) sakuun.
(itaatten) yüz çevirirseniz bilin ki Rasu-
liimüzün vazifesi ancak
tebliğ
etmek-
tir. " 108
yola gelen de sapan da kendi-
bir kimseye
tehdit ile
hoş­
rızası hilafına
Bir fiili zorla ve gönül-
süz olarak yapan
tebliğ etmektir" . 107
Doğru
lanmadığı
etmiş­
iman ve
bırakmıştır.
"Zorlanıa!ikrah ";
ibadetten) yüz çevirirlerse (bil ki) seni
onların
insanı zorlamamış,
insanın
bu fili, i hlas bu-
lunmadıği için sevab1 mucip olnıadığt gibi cezayt da gerektirmez. Hatta küfre
zorlanan bir insan, gönlünü küfre açmactıkça diliyle inkarı gerektiren bir söz
söylemesi bile imanına zarar vermez.112
Peygamber (a),
Peygamberim!) ona de ki 'ben sadece
"Allah, ümmetimin zorla yaptınld1,~I
şeyler ile göğüslerinin kendilerine vesvese verdi,~i şeylerden bunlarla amel etmedikleri veya bunları (başkalarına) konuş­
madtklan takdirde (kendilerini cezalaıı­
uyancılardanını' buyurmuştml 09.
dırmaktan)
si için
yapmıştır.
"Kim
disi için
doğru
gelmiş
Peygamber
Yüce Allah;
yola gelirse
yalnız
ken-
olur, kim de saparsa (ey
insanları,
ne iman olur ne de ibadet. İmana zorla''mü'nıin" değil
"münafık";
ibadete zorlanan insan ise "muhlis" değil "mürôf" yapılır. "İman" ve "İhlas"
kalp
işidir.
Kal be Allah 'tan
hakim olamaz ve
Ua
Uiıı
baskı
başka
kimse
Eğer baskı=zorlama
yap-
saydı, insanlar melekler gibi olurlll, Al-
lah'a asla isyan etmezlerdi. Halbuki Allah
insanı
rıza
ve iyi niyeti
Zorlama, insandaki
yok eder.
Rıza
ve iyi niyet
olmayınca
hiçbir amel ibadet olmaz. Dinen
ması
istenen
şeylerin
iyi bir niyet ve
rıza
ile
hepsi
yapıl­
zorlamasız,
yapılmalıdır.
lama ile inanç mümkün
değildir.
Zor-
Zorla-
yapamaz. Allah
k.onusunJa iu~aııhü <i La:>kı yap-
mamaktadır.
buyurmuş­
dine zorlamaz.
"Çünkü dinde zorlama yoktur." ııo Zorla
nan insan
vazgeçmiştir."
tur.LI3
yeryüzünde imtihana tabi tut-
muştur. İmtihanda başarılı olabilmesi
106 Öaşiye, 88/21-22.
107 Şura, 42/48.
108 Maide, 5/92. Bkz.
Teğablin,
64/2.
109 Nemi, 27/92.
11O Bakara, 2/256.
lll Tahriın, 66/6.
112
Nalıl,
161106.
113 İbn Mace, Ta! ak, 16, No: 2044 (!, 659).
lO!
DİYANET iLMi DERGi • CİLT: 36 • SAYI: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL
2000
ma ile gösterilen iman gerçek iman de-
rak yaşar 1 20_ Peygamber (a)'in devrinde
ğil,
de böyle olmuştur. İslam'daki "cihad"ın
zorlama ile kılınan namaz, gerçek
namaz değil, zorlama ile tutulan oruç,
gerçek oruç
değil,
zorlama ile
yapılan
hac, gerçek hac değildir. (Diğer görevler
için de aynı şey söz konusudur). Ayrıca
bir insanın, bir başkasına tecavüz edip
herhangi bir işi, bir görevi zorla yaptır­
ması da dinen caiz değildir. Herkes görevini isteği ve rızası ile yapmalı ve dinini
zorlamasız yaşamalıdır. ı ı 4 Onun için
Kur'an'da;,
anıel işlerse
"Kim salih
kim de kötü amel
işlemiş
işlerse
kendisi için,
kendi aleyhine
amacı
baskıyı
kılarak
da
insanları baskıdan
kabul etmeyen hak dini hakim
llai kelimetüllah etmek
mek isteyenlere, dinin
yaşanmasına
sanlara anlatmaktır.
savaş;
küfür ve
"Kim (Allah için)
isyandaıı) arı­
çaltşzrsa
(cihad)
kendi nefs i için çalışmış olur." 117
bir fiilde zorlama olursa bu
ihtiyarı/rızayı
Bir görev
yok eder veya ifsat eder.
rızasız yapılırsa,
bu fiil, failin
müktesebi olmaz ve fiil sonunda
hayır
veya
şerrin sorumluluğu
oluşan
fiili yapa-
na değil zorlayana ait olur. İrade dışı ve
zorlama ile
mak
şöyle
yapılan
fiilden sorumlu ol-
dursun "hata" ile
lerden bile insan
~::-1 ıg. ,A,y:-;c::;
yapılan
fiil-
sonımlıı tııtıılmıımı~­
zcd::;:no./ih::;h ccz::;y; ge-
rektiren bir suçtur.l ı 9
İslam'da inanç özgürlüğü vardır. Di-
leyen müslüman olur, dinleyen
müşrik,
kafir, Hristiyan, Yahudi ve Mecusi ola-
1()2
aniatılmasına
ve
doğru
yolu in-
Dolayısıyla
İs­
değiştirmeye zorlamak için yapılmaz.121
"Dinde zorlama yok" demek, teklif
mrsa kan di nefs i için arınmış olur." ı 16
Yapılan
ile kabul et-
intikam, öldürme ve din
değildir.
ve ceza yok demek
(şirk,
yücelt-
mani olanlara, zorlama ya-
panlara engel olmak ve
olur." 1ı S
"Kim
isteği
mek), hak dini kendi
(Allah'ın
inancını
yüce kelimesini /tevhid
lam'da
korumak,
sanları
ibadetle sorumlu
bu görevi
Allah, in-
tutmuş,
ancak
yapıp yapmamayı insanın
ira-
desine bırakmıştır. Kulluk görevini yapanlara ınükafat, terk edenler ise ceza olduğunu bildirmiştir.
dir, ceza yeri
Dünya imtihan yeri-
değildir. Asıl
ceza yeri ahi-
rettir. Onun için Yüce Allah Kur'an'da
iman edip salih amel
işleyenierin
cenne-
te122, inkar edip isyan edenlerin cehennemel23 gideceklerini bildirmiştir. Hatta
114 Haındi Yazır, Hak Dini Kuran Dili, Il, 861.
115 Fussılet, 4 ı /46.
ı
J~
117
F2f~r, ~~SlP~
AııkehııL
29/6.
ll 8 Alızab, 33/5.
1!9 Yazır, a.g.e., II, 862.
!20 Bkz. Yazır, a.g.e., ll, 863.
121 Yazır, a.g.e., ll, 864-865.
122 Bakara, 2/82.
123 Bakara, 2/39.
iNSANIN DİNE OLAN İHTİYACI YE DiN YE ViCDAN HÜRRiYETİ
Allah, iman ettiği halde namazl24 ve ze-
başarılı
olabilmeleri için "mucizeler"
kat125 gibi imanın gereği olarak yapıl­
vermiştir.
ması
Allah 'tan
zorunlu olan amelleri yapmayanlara ve insan öldürme 126 gibi suç olan fiilIeri
işleyeniere
de ahirette ceza
olduğunu
bildirmiştir.
Yukarıda
peygamberlerin
beş şeyi
tevhit dinin;
aklz ve nesli)
söylemiştik.
larıdır.
eder.
korumayı
Bu
bu
işleyeniere
bir suçun,
kişinini
cezayı
cennet nimetleri ile
cam,
edindiğini
teşkil
sağ­
şir)
Ancak, bu suçlara
"dinde zor-
gelmez. Çünkü
mucip olabilmesi için
hür iradesi ile bu suçu
ve zorlama olamaz.
Baskı
suçu zorlama ile
yapmıştır.
dolayı yukarıdaki
varsa
baskı
kişi
o
Bu takdirde o
cezalar veril-
m ez.
(teb-
(emr-i bilma'ruf ve nehy-i ani '1-
münker),
Kitabı,
Sünneti ve insanlara
bilmediklerini öğretmişlerdir.l27
Aynı
görevler, mü'minler için de söz
konusudur. Yüce Allah;
"Siz insanlar için ortaya
çzkanlmzş
hay1rlz bir ünunetsiniz. iyiliği emreder,
Allalı 'a
iman
çağzran, iyiliği
emre-
kötülükten men eder ve
edersiniz ... " 128
"Sizden hayra
işlemesi
yerde
müjdelemişler
ve iyilikleri emredip kötülükleri men
etmişler
korun-
ilkeyi ihlal ederek
olduğu
suçtan
malı,
amaç
gerekir. Hür iradenin
(tebyin), inkar
işleyenleri
haklarının
Fardır" anlamına
sözlü ve uygu-
açıklamışlar
(inzar), iman edip salih amel
temel insan hak-
cezası uygulanması
kurallarını
anlatmışlar
tebliğ ettiği
dünyada da ceza-i müey-
konulmuştur.
dünyada
lama
beş
dinin
olarak
vahyi
uyarmışlar
kamu düzeninin
ve temel insan
lamalı
aldıkları
ve isyan edenleri ilahi azapla
Toplum düzeninin temelini
ması amacıyla
yide
beş şey,
Dolayısıyla
lanması
suç
(dini,
(tebliğ),
Bütün peygamberler insanlara;
dip
kötülüğü
men eden bir topluluk bu-
lunsun." 129 buyurmuştur.
Mü'minlerin özelliklerinden birisi de
iyiliği eınretmek
ve
kötülüğü
nehyet-
mektir.130 Bu görevin; "hikmet", "güzel
öğüt", "en iyi nıücadele" 1 31 ve "yumu-
1- Dini Aniatma Görevi
Dinde zorlama
rn"itı>hliğ PtrnP
değil
vqı·dıı·
revlendirilmişlerdir.
dini anlat-
Riitiin
!1f>y!.>_:ım-
Peygamberler bu
görevlerini ifa ederlerken zorlama yapmamışlar,
ikna etme metodunu kullan-
mışlardır.
Allah onlara bu görevlerinde
124 Meryem. 19/59.
125 Tevbe, 9/34-35.
126 Nisa, 4/93.
!27 Bakaı·a, 2/!55.
128 Al-i iınraıı, 3/l!O.
129 AI-i im ran, 3/104.
130 Tevbe, 9i7 1.
13! Nahl, 16/125.
103
DİYANET iLMi DERGi • CİLT: 36 • SAYI: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
ş ak bir iislup" 13 2 ile yapılması emredilmiştir.
Ana-babaların, çocuklarına
retme
dini
Allah,
öğ­
insanların
dinlerini
yaşamala­
olanları fesatçılık/
bozguncu-
yükümlülüğü vardır.
Bu sebeple
rına
(=eşine
ve çocukla-
lukla nitelemektedir:
yüce Allah, "Ehline
rına) namazı
za, onlar yedi
yaşma
geldiklerinde na-
emredin (=namazla ilgili
öğretin),
kuralları
on yaşuıa geldiklerinde
namazı
mani
"İnkar edip insanlan Allah yolundan
emret ve sen de ona sab-
ret", 133 Peygamber (a) ise "çocuklannzmazı
ler. İşte bunlar derin bir saptklzk içindedir/et:" 135
allkoyanlar var ya
müslümanm, İslam'ı kabul etmek ve İs­
kt!maz.larsa dövün (terbiye ve te' dip
edin)" 134 buyurmuştur. Bu emir, buluğa
kimseye herhangi
çocukları
eğitmeye,
değil,
dine zorlamaya
öğret­
terbiye etmeye ve dini
meye yöneliktir. Ana-baba, bu görevi yerine getirebilmek için her türlü tedbiri
nın
gerçeği
ile
Dine girmekte ve dini
zorlama
bul etmek ve dinin
Böyle bir
davranış,
Müslüma-
birtakım
kurallarını
uygulayamasa bile
teşvik
başkalarını
eder, fakat asla on-
yaşamalarma
engel olmaz ve
insanları kötülüklereteşvik
etmez. Yüce
Allah Kur'an'da, ancak kaj!J-137 ve nıü­
uygu-
nafık!ann 138 insanları Allah yolundan
gibi, dini ka-
alıkoyduklarını bildirmiştir. İyilikleri
kuralları
olmadığı
dini
engel olma-
bağdaşmaz.
kendisi, dinin
hayatında
uygulamak isteyen
birşekilde
düşünülemez.
iman
ların
2. Dini Kabule ve Din Kurallarım
Uygulamaya Mani Olma Yasağı
laınakta
sı
kurallarını
dindar olmaya
alabilir.
onlara yapmakta
oldukları
bozguncuZuklar sebebiyle
azap/amu kat kat artıracağtz. "136 B ir
liim 'ın
ermeyen
işte
kurallarını
uygula-
mak isteyen kimseye mani olmak da
men etmek ve kötülükleri emretmek mi.inafıkların vasfıdır.I39
yoktur. Din ve vicdan hürriyeti, din seçme ve din
kurallarını
uygulama hürriye-
tini de ifade eder.
Kur'an'da
men edilmesi
''Şiddetli
insanların
şiddetle kmanmaktadır:
azaptan
dolayı
vay haline. Onlar dünya
tercih ederle1;
alıkoyarlar
104
Allah yolundan
(insanları)
ve onu (dini)
kafirlerin
hayatmı
ahirete
Allah yolundan
eğriltnıek
ister-
132 Al-i İmran, 31!59. Musa ve Harun (a)'a, Naziat. 79/24; T8Jıa, 20/43-44.
133 Taha, 20/132.
134 Ebu Davud.
135 İbrahim, 14/2-3.
136 Nahl, 16/88.
137 Mulıanııned, 47/l. Bu konu ile ilgili bkz. Enfal, 8/36; Nisa, 4/167-168; Muhammed,
47/32.
138 Müııafıkfın, 63/2-3.
139 Tevbe, 9/67.
iNSANIN DiNE OLAN iHTiYACI VE DiN VE ViCDAN HÜRRİYETİ
3. Din ve Vicdan Hürriyetinin
SONUÇ
Kapsamı
Allah'ın
Din ve vicdan hürriyetinden söz edilebilmesi için
lunması
şu
dört
şeyin
birlikte bu-
gerekir:
bir
Kişinin inancı
konusunda herhangi
(Herkes vic-
dan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sa-
b- inanan insana inancından ötürü
insan,
olan,
birtakım
iyi ve kötüyü,
öğrenme,
dinleme ve yazma,
doğru
ve
yaniışı
ayırabilme yeteneğine
den
anlama,
birbirin-
sahip;
Bunlara mukabil insan; nankör, acezayıf. kıskanç,
macı, sabırsız,
birli ve
azgın, taıtış­
kaba,
ümitsiz, riyakar, cimri, ki-
şehvetine düşkün;
(Kimse dini inanç ve
açıklamaya
zorlanamaz, di-
ni inanç ve kanaatlerinden
dolayı kına­
Birleşmiş Milletler Evrensel İnsan
Hakları Beyannamesi (1948), Avrupa İn­
Hakları Sözleşmesi
( 1950)
İlahi emanetleri yüklenmiş, ezelde
Allah'ın
Rab
oluşunu
zünde halife
namaz. 1982 Anayasası m. 24)
san
varlığı
kabiliyetlerle donatılmıştır. İnsan; akıllı,
leci,
hiptir. 1982 Anayasası m. 24)
kanaatlerini
oluşan
düşünme, konuşma,
baskı bulunmamalıdır.
baskı olmamalıdır.
ruh ve bedenden
vicdan sahibi, okuma,
I. İnanç hürriyeti:
a-
en mükemmel
aynı
hü-
ınal,
evlat,
tutululmuş
hürriyeti. (ibadet, dini ayin ve törenler
serbesttir. 1982 Anayasası m. 24)
3- İnandığı değerleri öğrenme, öğret­
me ve aniatma hürriyeti. (Din ve ahlak e-
bir
ve
etmiş,
yeryü-
iman ve ibadetle,
şerle
imtihana tabi
yaratıktır.
insanı;
belirli bir
2- İnandığı değerleri hayata geçirme
hayır
Allah, maddi
deni için
kümleri içermektedir.
olmuş,
ikrar
varlığını oluşturan
gıda
hava/oksijen, su,
ısı/sıcaklıkta yaşamaya
beve
muhtaç
kılmıştır. İnsanın bedeni ihtiyaçlarını
karşılaması
etmiş
için gerekli olan her
ve insana
sayısız
şeyi
var
nimetler lütfet-
miştir.
Manevi
varlığı
için de yine onu dört
şeye muiııaç :Kıiıııı::,;uı. Öuııiaı, a:..ıi, v iv
gözetimi
altında yapılır. 19~2 Anayasası
m. 24)
4-
dan, peygamber ve ilahi
lah her insana
Aynı değerlere
inanan insanlarla
birlikte olabilme hürriyeti.
akıl
kitaplardır.
ve vicdan
Al-
vermiş, akıl
vermediklerini ibadetle sorumlu tutmamıştır. Akıl
ve vicdan tek
başına
insana
105
DİYANET iLMi DERGi • CİLT: 36 • SAYI: 3 • TEMMUZ-AGUSTOS-EYLÜL 2000
"kulluk" görevinde yeterli
uyarıcı,
peygamberleri örnek,
ci, hak dini
kitapları
tebliğ
olmadığı
için
kü zorlama iradeyi yok eder. İrade dışı
müjdeleyi-
hareketinden insan sorumlu değildir.
ve tebyin edici olarak,
da rehber olarak
göndermiştir.
Yemeye, içmeye, giyinme ve
ihtiyacı olduğu
maya
ma ve
insanın
dine
uygulamaya zorlanamayacağı gibi hür
doğru şe­
iradesiyle İslam 'ı kabul etmek ve İs­
bulabilmesi için hak
ihtiyacı vardır.
Allah ilk insandan
vasıtasıyla
itibaren peygamberleri
tebliğ etmiştir.
tebliğ ettiği
gamberlerin
hak
Bütün pey-
din tevhid dini-
dir. Tevlıid dininadı İslam'dır. Bu diııe
iman edenlerin
Allah,
adı
insanları
iman ve ibadetle,
yır
da
müslümandır.
malı
ve
mayı insanın
106
gel de olunamaz. Her iki
devranış
din ve
vicdan özgürlüğüne ters düşer.
Hak dini kabul etmek kurallarını yaşamak
isteyen insanın; dinini öğrenmesi,
şartlarına
uygun iman etmesi, emir ve
yasaklara uyması/salih arneller işlemesi
islamı insanlara aniatmasıl hakkı tavsiye
evladıyla,
ha-
etmesi (emri bilma'ruf ve nehy-i ani'l-
için hak
Hak dini ka-
kurallarını
iradesine
uygulamak isteye en-
ile
tuttuğu
zorlamaınıştır.
bul etmeyi ve dinin
liim'ın kurallarını
hayatı
ölümü ve
ve şerle imtihana tabi
dini kabule
şirktir.
doğuştan vardır. Doğuş­
neşvünema
dini insanlara
ya olur. Riya ise
İnsan, dini kabule ve din kurallarını
ihtiyacı vardır.
da
tan var olan "din duygusu"nun
killenip
inan-
ğil münafık yapılır. Zorlama ile ibadet ri-
Bu
tapınmaya
ihtiyaç, insanda
gibi
barın­
Zorlama ile iman olmaz, zorlama ile ibadet olmaz. Zorlama ile insan mü'min de-
uygula-
bırakmıştır.
Çün-
münker görevini
yapması)
ve bütlin bu
görevlerde başarılı olabilmesi için sabretmesi gerekmektedir.