Endüstri Tesislerinde Gürültü Kontrolü ve Uygulamaları

Sayfa 1 / 5
Tesisat Mühendisliği Dergisi
Sayı: 91, s. 69-73, 2006
Endüstri Tesislerinde Gürültü Kontrolü ve
Uygulamaları
Korhan IŞIKEL*
Özet
İş yerlerinde bir tehlike olan, işçi verimini büyük ölçüde azaltan gürültü yü azaltmak için birçok ülkede ya salar oluşturulmuştur. Bu yazımda; Avrupa standartlarının gürültü önlemleri için, gö z önünde bulundurul ması gerekenler ve genel stratejiler yansıtılmaya çal ışılmıştır. Ana ilke olarak; iş yerinde gürültü kontro lü konusunda özet bilgi vermek, gürü ltü kontrol ü için mevcut Avrupa standartlarının ö zetlemesini yapmak
ve bu konuda çalışacak teknik elemanların karar vermesinde yardımc ı olmak esas alınmış tır. Bu çalış madan mimarlar, tedarikçiler, endüstri mühendisleri, yöneticiler, sağ lık ve güvenlik elemanları yarar sağlayabilirler. Amaç, bir işyerindeki gü rültü probleminin, belirtildiği şekilde, ölçümünün ve ö nlemlerinin yetkili
kişilerce alınmas ı ve iş bitiminde kontrolün sağlanmas ıdır.
Anahtar Sözcükler: Gürültü, titreşim, akustik, ses, rezonans, ses emici, ses kaynağı, kontrol, sön ümleyiciler, susturucular.
1. GİRİŞ
Endüstride gürültü kontrolü ve uygulamaları, çalışanların gürültüye maruz kalmaları sonucu
sağlık ve güvenlik yönünden oluşabilecek risk lerden korunmaları amacını taşır. İş Sağlığı ve
Güvenliği yönetmeliklerinin yerine getirilmesi dışında amacı, iş veriminde beden işçilerinde
%35 ofis elemanlarında, %60 oranına yakın verim düşü klüğünün önüne geçilmesi, belki de en
önemlisi, iş kazalarından korunum ve hatalı
imalatın önüne geçilmesidir.
Gürültü etkisinin azaltılması ya da istenen sınır
değerlere çıkarılmas ı için, çalışma yöntemleri nin seçimi, uygun iş ekipman ın seçimi, çalış ma yerinin düzenlenmesi ve tasarımı, çalışan lara gürültü etkilerinden korunacak şekilde
ekipman kullanımı eğitiminin verilmesi; gürültü nün, gürültü emici elemanlarla, kaynağında yok
edilmesi, yapıdan kaynaklanan gürültünün de
çeşitli yalıtım önlemleri ile ortadan kaldırılmas ı
gerekir. Çalışma sürelerinin düzenlenmesi ve
kişisel korunma yöntemlerine ise son olarak
Hedeflenen değerler haftalık gürültü etkisinin 87 başvurulması gerekir.
dB (A) sınır değerini aşmamas ıdır. Keza mekanik titreşim için, 8 saatlik çalışma süresi içinde
1. TEMEL GÜRÜLTÜ KONTROL STRATEJİSİ
günlük etkilenme sınır değeri, 5m/s_ aşılma - İş yerleri ve sanayi tesislerinde gürültünün
ması gereken değerdir.
azaltılmas ı, problemin sistematik şekilde ele
* İZODER
TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ, Sayı 91, 2006
file://C:\Inetpub\wwwroot\MMOSON\yayin\tesisat\91\9\index.html
69
30.05.2006
Sayfa 2 / 5
alınması ile mümk ündür. Gürültü problemini
çözmek için birkaç yol olabilir. Gürültü kontrol
stratejisini formüle ederek aşağıdaki kademeler
esas alınabilir:
a) Amaç ve tesis etme kriterlerinin belirlenmesi.
b) Aşağıda belirtilenlerin tanımlanarak yapılması:
- İş alanlarında gürültünün toplanması
- Gürültü kaynaklar ının iş alanındaki gürültü ye katkısı
- Çalışanlar ın gürültüden etkilenmesi
c) Gürültü kontrol önlemlerinin aşağıdaki şekil de alınması
- Kaynağında gürültünün kontrolü
- Gürültü iletim yolu üzerinde gürültü kontrolü
- Alanda gürültü kontrolü
d) Gürültü kontrol programının hazırlanmas ı
e) Gerekli uygulamanın yapılmas ı
f) Gürültü azalmasının ölçümlenerek belirlen mesi
2. MEVCUT VE YENİ YAPILACAK
İŞLETMELERDE GÜRÜLTÜ KONTROL
PLANLAMASININ PRENSİPLERİ
Mevcut işletmelerde gürültü kontrol tedbirleri almak, daha zor ve daha pahalı olabilir. Yeni yapı
lacak tesislerde gürültü kontrol önlemleri daha
kapsamlı ve ucuza gelecektir.
Gürültü kontrolünde işlem kademelerinin çalış ma planı şu şekilde olabilir:
• Ön planlama
• Planlama ve tasarım
• Tedbirlerin alınması uygulama
• Değerlendirme -ölçme ve kabuller
Mevcut işletmelerin gürültü kontrol çalışmala rında üretimin devam etmesi nedeni ile planla ma ve uygulama daha fazla özen ister.
rından gelen gürültüyü birbirinden ayırmalıyız.
Bunlardan ilki akışkan dinamiği gürültü üretimi
(gaz veya sıvı) ikincisi ise mekanik üretimdir.
Mevcut gürültü problemlerinin çözümünde kade
meler:
a) Gürültüden kaçmak. Örne ğin; kullanılmayan
makineleri durdurma, darbelerden, düşen
devrilen parçalardan sakınma.
b) Yapılmas ı gerekenleri doğru yapmak. Örne ğin; bölmeler arasını ve binalardaki kapıları
kapalı tutmak, gevşemiş bileşenleri, kapıla rı sıkıştırmak.
c) Gürültülü bir işlem yerine sessiz olan işlemi
seçmek.
d) Gürültüden arındırılmış alanları planlamak.
e) Gürültü kontrol tedbirlerini uygulamak.
4.
MAK İNA PARÇ ALARININ TADİLİ VE
DEĞİŞ TİRİLMES İ
4.1. Gürültü Üretim ve İletiminin Kısıtlanma sı
Bu durum için aşağıdaki işlemler tavsiye edilir:
a) Düzgün hareket sağlayarak darbelerden veya ani hareketlerden kaçınılmalıdır. (Hız et kisini düşürerek gürültü etkisinin düşme
yüksekliğini azaltmak, daha küçü k kütleler
kullanmak gibi) Etki yüzeylerinde söndürücü
malzemeler (sandviç duvarlar veya esnek
malzemeler gibi) kullanılmalıdır.
b) Akış kısıtlayan tasarımlı boru tesisatı kul lanmaktan sakınılmalıdır. Daha büyük deveboyunlar ı seçilmeli veya değişen en kesitli
sistem yerine değişmeyen en kesitli sistem ler seçilmelidir.
4.2. Gürültü Yayılmas ının Azaltılmas ı
Bu amaçla aşağıdaki işlemler tavsiye edilir:
a) Alanının yaklaşık olarak %30'u delinmek su retiyle açılmış plaka (perfore saç) kullan ıl 3. GÜ RÜLTÜNÜN KAYNAĞINDA KONTROLÜ
mal ıdır.
Gürültünün kaynağında kontrolünün etkinliği
b) Yüksek iç sönümleyici malzemeler (dökme
ölçmelere dayanır. Satıcı tarafından makina ve
demir, sandviç plakalar, plastikler) kullanıl ekipman ın belirtilen verileri karşılaştırılır ve
mal ıdır.
değerlendirilir.
c) Yayıcı yüzeylerine yapıyla taşınan sesin ile timi sınırlanmal ıdır.
Tasar ımla gürültünün kaynağında kontrolünde; d) Havayla taşınan ses, yüksek kütleli plaka
makina gürültüsü veya teknik imalat donanımlakullan ımı veya çift duvar kullanımı ve oyuk
70
TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ, Sayı 91, 2006
file://C:\Inetpub\wwwroot\MMOSON\yayin\tesisat\91\9\index.html
30.05.2006
Sayfa 3 / 5
yerlerin emici malzeme ile doldurulması ile
sınırlandırılmalıdır.
e) Gereksiz bütün açıklıklar ve dilatasyon (genleşme) aralıkları kapat ılmalıdır.
f) Gerekli açıklıklarda veya tasarımlanan akustik
açıklıklarındaki alanlarda gürültü emicileri
sağlanmalıdır.
ğerleri verilmektedir.
Açıklıklar, özellikle yüksek frekansta muhafazaların etkisini azaltır. Bu sebeple açık boşluklar
en aza indirilmelidir.
6. GÜ RÜLTÜ KES İCİ KAB İNLER
Kabinlerin çeşitli tasarımları, değişen gürültü
azalmalar ı sağlar. Mesela kaynağın gürültü
spektrumuna bağlı, araya girme kaybı olarak ölçülen gürültü kaynağı bask ın şekilde düşü k
frekanslı ses yayarsa yapılan gürültü azalması
düşüktür.
Gürültü engelleri ve ekranlar duvar ve tavan işlemleriyle birleştirildiklerinde daha etkilidirler.
Birleştirme işlemi, bütün diğer tedbirler uygula nabilir olmadığında kullanılmalıdır.
Gürültü azalmasının en yüksek değeri; sadece
katıyla gelen ses yalıtımlı, açıklıkları olmayan
veya açıklıklı susturucular veya astarlı kumaş
5. SES KAYNAKLARININ DÜZENLENMES İveya uygun şekilde tamamen kapatılmış kap ı
Bu amaç için aşağıdaki işlemler tavsiye edilir:
ları olan iyi tasarımlanmış muhafazalarla elde
a) Uzak iş mahallerinde etkileri en aza indirmek edilebilir.
için yüksek gürültü kaynaklar ının birlikte yerleştirilmesi: İki eşit yüksek gürültü kaynağı
7. SUSTURUCULAR
beraber yerleştirildiğinde toplam gürültü se - Susturucular fiziksel fonksiyonlarına göre aşa viyesi 3 dB kadar yükselir. Bununla birlikte iki ğıda olduğu gibi sınıfland ırılabilir:
gürültü kaynağı birbirinden uzak yerleştirildi- a) Reaktif tip susturucular, (Yansıtıcı tip ve rezo
ğinde bu kaynakların her birinin çevirme alanans yapıcı tip) mesela içten yanmalı motornı etkilenir.
larda ve özel frekans aralığında etkili kullanıb) En gürültülü ses kaynaklarının yerleştirilme lır.
si: Üretim işlemlerinin izin verdiği yerlerde
b) Boğmal ı susturucular, emici kaplamalara dayüksek gürültülü makineler daha sessiz olanyan ır. Daha çok pervaneler, üfleyiciler, ba lardan ayrılmalıdır. Böylece yüksek gürültü
sınçlandırıcılar ve klima sistemlerinde kulla kaynaklar ını ayr ı odalara yerleştirmek sure nılır.
tiyle veya etkili şekilde kapatılmış kap ıları
olan kısm ın önceden tesisiyle yapılabilir. Çok 8. HACİMLERDEKİ GÜRÜLTÜ ENGELLERİ
sayıda yüksek gürültülü makinalar bir odadaVE EKRANLAR
yoğunlaştığında A-ağırlıklı gürültü seviyesi
Gürültü engelleri ve ekranlar genellikle, çelik,
genellikle birkaç desibel yükselir. Bu yüksel- cam ve plastik levhalardan oluşur. Ses kayna me oda yüzeylerinde yapılacak uygun iş
- ğına bakan yüzeyleri ses emici kaplamalar ile
lemlerle telafi edilebilir.
kapatılmalıdır.
Ağırlıklı ses basınç seviyeleriyle ilgili tipik azal malar aşağıda verilmiştir:
• Ses yalıtım malzemesiyle örtülmesi için yaklaşık olarak 3 db -10 dB.
• Ses emici kaplamalı tek kabuk muhafazalar
için yaklaşık olarak 10 dB - 25 dB
• Ses emici kaplamalı çift kabuk muhafazalar
için 25 Db'den fazla.
Farklı muhafaza ve makina tertipleri için, frekan
sın fonksiyonu olarak gürültü indiriminin tipik de
-
9. YÜZEYLERİN AKUSTİK İŞLEM İ
9.1. Yayma Alanlı Odalar
Bu gibi odalarda, kaynaktan belli bir mesafedeki
ses basınç seviyesi sabittir.
Bu ideal durumda yalnızca T çınlama zamanı,
bir gerçek emme eklendiğinde ses yayma ala nındaki gürültü seviyesi azalmasını tayin etmek
için kullanılır.
9.2. Yayma Alansız Odalar
Bu gibi odalarda bir yüzey işleminin etkinliğini
değerlendirmek için hacimsel ses yayılmasını
TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ, Sayı 91, 2006
file://C:\Inetpub\wwwroot\MMOSON\yayin\tesisat\91\9\index.html
71
30.05.2006
Sayfa 4 / 5
belirleme parametreleri kullanılır.
9.3. Yüzey İşlemlerinde Uygulanabilir Göster
geler
Yüzey işlemlerinin bazı özellikleri aşağıda ve rilmiştir.
a) Bir odada gürültü kaynaklar ının yoğunluğu
çok yüksekse, iş mahalleri gerektiği şekilde
gürültü kaynaklar ına yakındır. Ancak, bununla birlikte yüzey işlemi, bir kaynağın yakınındaki ses alanı diğer kaynaklardan ve oda yüzeyinden yansıyarak gelen sesin baskın etkisi altında olsa bile faydalıdır.
b) Yüzey işlemleri özellikle akustik özellikli sert
yüzeyleri olan odalarda etkilidir.
c) Yüzey işlemi bir çalışma alanının tasarım
safhasında uygulanabilecek bir tedbir olarak
düşünülmelidir. Bu safhada ses emici özel likli ve gerektiği yerde ısı yalıtımı olan duvar
ve tavan yapılarını seçme imkânı mevcuttur.
10. YAPIYLA TAŞINAN SES YALITIMI
Makinalar bağlı oldukları yapılara (döşeme, duvar, monte elemanları, boru tesisat sistemi gibi)
titreşim iletir. Daha sonra enerjinin bir kısm ı ses
olarak yayılır. Bu sebeple mesela bitişik odalarda düşü k gürültü seviyeleri gerekli olursa ya pıyla taşınan sesin yalıtımı gereklidir.
Yapıyla taşınan sesin sebep olduğu havayla
gelen ses azalması için uygulanabilir metotlar
aşağıda verilmiştir:
a) Titreşim yalıtımı (makinan ın uygun titreşim
yalıtıcıları üzerine montajı) için makinanın
montajı, yapıdan ayrılmış ağır, rezonans
yapmayan temel kütle üzerine yapılmalıdır.
b) Titreşim yayan yapılarının söndürülmesi (yapıyla taşınan sesin ısıya dönüşmesi) sağ lanmalıdır.
c) Boru tesisatında esnek ekleme parçalar ı kullanılmalı veya işletme bakımından uygula nabilir değilse kaplama yapılmalıdır.
d) Uygun bağlantı elemanlar ının kullanımı
(yaylı amortis örler, hidrolik sıkıştırıcılar), yapıy la taşınan sesin, boruları destekleyen tertibatlara iletilmesine mani olur.
72
11. BÖLMELERDEN HAVAYLA TAŞINAN SES
YALITIMI
Tek kabuklu bölmelerin havayla taşınan ses yalıtımı, büyük ölçüde birim alan başına kütleye
bağlıdır. Genellikle birim alan başına kütle kat landığında, havayla taşınan ses yalıtımında,
yakla şık olarak 5 dB artış elde edilir.
Ama çlanan faaliyet veya kullanımın bir fonksi yonu olarak istenen gürültü yalıtımının derecesi
binanın ilk tasarımı safhas ında tespit edilmeli dir. Güçlü gürültü kaynakları, mesela bir laboratuar veya bir dinlenme odasının bitişiğindeki
odada yer almamalıdır.
12. İŞ MAHALLER İNDE GÜRÜ LTÜ
KONTROLU
Yüksek gürültü seviyelerine maruz kalmış ki şi ler ses yalıtımlı kabinlerde korunabilir. Ses ba sınç seviyelerinin tipik olarak azalması 15 dB ila
30 dB arasındadır. Bununla birlikte yeterli şekilde havalandırılmalıdır. Birçok durumda (mesela
yüksek sıcaklığa maruz kalan yerlerde) hava landırma sistemi tesisi gerekli olabilir.
Alınan uygun gürültü tedbirlerinden iş mahallinde gürültü toplanmas ı çok yüksekse, personel
işitme koruyucusu takmalıdır. Özel durumlarda
en uygun işitme koruyucusunu seçerken rahat lık, hijyen ve güvenlik ses zayıflatma kapasite siyle beraber düşünülmelidir. İş yerlerindeki et kin koruyuculuk, işitme koruyucuları kataloğun da verilen değerlerden daha azdır. Bunun sebebi uygun olmayan kullanma şekilleridir.
SONUÇ
Yüksek gürültü kirliliği ile karşı karşıya bulu
nan endüstri tesislerinde, projelendirme aşa masında önlemler alınması; ısı, ses ve yangın
kontrolünün birlikte çözülmesi yoluna gitmek uygulamada başarı oranını artıracak, yatırım har camalar ını düşü recektir. Proses için gerekli
makina ve ekipmanın seçiminde gürültü değer leri dikkatle izlenmelidir. Makina yerleşimlerinde
prosesin el verdiği ölçüde, aynı gürültü seviye sindeki makina ve ekipmanı bir bölümde topla ma yoluna gidilmelidir.
Yeni tesisler için (gürültü kontrol izin belgesine
tabi işletmeler A ve B listeleri) yönetmelik şart -
TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ, Sayı 91, 2006
file://C:\Inetpub\wwwroot\MMOSON\yayin\tesisat\91\9\index.html
30.05.2006
Sayfa 5 / 5
ları zorunludur. Mevcut tesislerde alınacak ön lemler, daha zorlu ve yüksek maliyetli olabilir. Bu
tesislerde yenileme çalışmalarının ısı, ses ve
yangın kontrolü olarak ele alınması halinde, bu
çalışmaların yatırım maliyetine olumlu etkileri
olacaktır.
KAYNAKLAR
[1] EN-ISO 11204, 1995
[2] EN-ISO 11690-1, 1995 Part 1
[3] ENISO 11690-2, 1996 Part 2
[4] ISO 11201, 1995
[5] ISO 11200, 1995
[6] Batima Akustik Fuarı, 1997
[7] ISO 11688-1,
[8] VDI 2715,
[9] DIN 4109,
[10] Acustica, Vol. 83, No. 5,
[11] VDI yönetmeliği 2081: Tesislerde gürültü
azaltılmas ı Ek 3.83
[12] DIN 1320 (10.69.) Akustik kavramlar
[13] Sound noise & Vibration control, Lyle F. Yer
ges p.49–219,162
[14] Schulz, P., Schallshutz - Warmeschutz - Fe
uchteschutz - Brandschutz in Innen Aus bau,
[15] ASTM E90–85, Part XI
[16] 01/07/2005 Tarihli ‘Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi Yönetimi Yönetmeliği'
(2002/49/EC)
[17] 06/02/2003 Tarihli 2003/10/EC AB Direktifi
[18] 09/12/2003 Tarihli İş Sağlığı ve Güvenliği
Yönetmeliği.
TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ, Sayı 91, 2006
file://C:\Inetpub\wwwroot\MMOSON\yayin\tesisat\91\9\index.html
73
30.05.2006