TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

LEHiC
b. Said ei-Füraydl el-Lah d' nin adları sayı­
labilir. Lehic şehrinin bugün merkezi olduğu Lehic idari bölgesi 12.766 km 2 genişliğindedir ve yaklaşık 400.000 nüfusa
sahiptir.
BİBLİYOGRAFYA :
Hemdani. Şı{atü Cezireti'l-'Arab (nşr Muhammed b . Ali ei-Ekva' ei-Hivall). Riyad 1974, s. 7071, 203-205, 277-278, 343-344; Yaküt. Mu'cemü'l-büldan, V, 14; İ bn Hatim. es-Simtü'l-gali'ş-şemen fi al].bari'l-mülak mine'I-Guz bi'l-Yemen: TheAyyübids and Early Rasülids in the
Yemen (nşr G. R. Smith). London 1974-78, 1-11;
Emin er-Reyhilni. Mülakü'l-'Arab, Beyrut 1929,
ı, 175, 183, 338-427; M. Kemal Abdülhamid.
el-İsti'marü '1-Biritp,ni fi cenübi'l-Cezireti'l-'Arabiyye, Kahire, ts. , s. 11-12, 55-57, 72, 97, 99,
103, 108, 150-151 , 200-213; Seyyid Mustafa
Salim. Tekvinü '1- Yemeni'l-f:ıadiş, Kahire 1963,
s. 199-209; a.mlf .• el- Veşa'iku '1- Yemeniyye, Kahire 1982, s. 38,331,458, 469; Ahmed Hüseyin
Şerefeddin, el-Yemen 'abre't-tarll]., Abidin 1384/
1964, s. 25-26, 35; Ahmed b. Fazi b. Ali Muhsin
ei-Abdeli, Hediyyetü'z-zemen fi al].bari milluki La/:ıc ve 'Aden, Beyrut 1400/1980, tür.yer.;
İhsan Süreyya Sırma. Osmanlı Devleti'nin Yıkı­
lışında Yemen isyan/art, istanbul 1980, s. 4649, 72, 162; The Middle East and North A{rica
(1984-85), London 1984,111, 784 -787; R. N.
Mehra, Aden- Yemen, Deıhi 1988, s. 177; G. R.
Smith, "Lal:ıc" (tre. Hüseyin Abdullah el-ömeri).
el-Mevsü 'atil '1- Yemeniyye, Beyrut 1402/1992,
ll, 797-800; a.mlf., "LaJ:ıdj", E/ 2 (İng . ). V, 60 1602; Cengiz Orhonlu, "XV1. Asrın ilk Yarısında,
Kızıldeniz'de Osmanlılar", TO, Xll/16 ( 1961). s.
14-15; Kamusil 'l-a 'lam, V, 3987; Adolf Grohmann. "Lahic", İA, VII, 3-5; O. Löfgren, '"Adan",
Ef2 (İng.). I, 180-182.
IA;l
~
r
SAMI ES-SAKKAR
ı
LEHİSTAN
(bk. P O LONYA).
L
_j
r
ı
LEHV
(bk. EGLENCE; OYUN).
L
r
_j
_
A
•
ı
LEKANI, Abdüssela m b . Ihrahim
(~IQ.Uf ~f.r.! ıY. l"~f ~ )
Ebu Muhammed (Ebü'l-Ferec) Abdüsselam
b. İbrahim b. İbrahimel-Lekani
(ö. 1078/1668)
L
Maliki alimi.
_j
971 (1563) yılında muhtemelen Kahire'de dünyaya geldi. Babasının doğduğu
yerleşim merkezine nisbetle Lekani diye
tanındı. Tahsilini babası İbrahim ei-Lekani'nin ders halkasında tamamladı, onun
önde gelen öğrencileri arasında yer aldı.
Necmeddin Muhammed b. Ahmed eiGaytl, Ebu Abdullah Muhammed b. Sin-
130
ne ve Ebu Abdullah Muhammed Abdülkadir ei-Fasi gibi alimlerden ders aldı
(Abdülhay el-Kettanl, ı. ı ı 8, ı 83; II, 890,
1027) . Öğrenimini tamamladıktan sonra
ders okutınaya ve eser yazmaya başladı.
Babasının vefatı üzerine onunyerine Ezher müderrisliğine getirildi. Yetiştirdiği
öğrenciler arasında Ebu Salim ei-Ayyaşl.
Ebü'I-Esrar Hasan b. Ali b. Muhammed
ei-Admi ve Ebü Amir Ahmed en-Nefravi
gibi isimler bulunmaktad ı r (Mahlüf. s.
304; Abdülhay ei-Kettanl, II. 8 ı ı) . Abdüsselam ei-Lekani 1S Şewa l 1078 (29 Mart
1668) tarihinde Kahire'de vefat etti ve
orada defnedildi.
Eserleri. 1. İrşadü'1-mürid li-Cevhereti't-tev]J.id. Babasının Cevheretü't-tev]J.id adlı manzum akaid risalesine yine
kendisinin yazd ığı 'Umdetü'1-mürid adlı
hacimli şerhin İbrahimei-Lekani tarafın­
dan konulmuş olan ta'liklerin müellif tarafından yeniden düzenlenmesi suretiyle
meydana getirilmiş bir şerh mahiyetindedir (bk. CEVHERETÜ't-TEVHID ) z. İt­
]J.atü '1-mürid 1i-ŞerJ:ıi Cevhereti't-tev]J.id. İrşadü '1-mürid'in genişletilmesiyle
ortaya çıkan bir şerh olup Ezher'in lise
kısmında ders kitabı olarak okutu l muş­
tur. ei-Emirü'I-Kebir es-Sünbavi'nin ljaşiye 'ald İt]J.afi'1-mürid adlı eseriyle birlikte basılmıştır (Bulak 1282; Kahire 1300,
1309). İbrahim ei-Bacüri (Kahire ı 279) ve
Muhammed Muhyiddin Abdülhamid (Kahi re 1375/1955) bu şerhe haşiyeyazmış­
lardır. 3. Fet]J.u'1-mecid li-Kitayeti'1-mürid ti'1-keldm. Ebü'I-Abbas Ahmed b. Abdullah ei-Cezairi'nin Kitayetü '1-mürid
fi'1-keldm adlı manzum akaid risalesine
Muhammed b. Yusuf es-Senüsi tarafın­
dan yazılan e1-Menhecü's-sedid ti şer]J.i
Kitayeti'1-mürid adlı şerh üzerine yapıl­
mış bir şerhtir. Eser üzerine Davüd Ali elFadıl tarafında n tenkit li metin neşri mahiyetinde bir doktora çalışması yapıldığ ı
(Ra bat 1984) kaydedilmektedir (Repertoire des theses, s. 13). 4 . Tervi]J.u'l-tu'ad
bi-mev1idi l)ayri'1-'ibdd. Mevlid-i nebi konusunun tasawufl neşve içinde ele alın­
dığı bir eserdir. s. İbtisamü'1-ezhar min
riyazi'1-al)bar ti rebi'i'1-ebrar bi-mev1idi'1-J:ıabibi'1-mul)tar. 6.1jüsnü'1-beyan
ti tetsiri mütredati'1-Kur'an. 7. Mu]faddime ti'1- 'ış]f ve'1-ma]J.abbe. 8. Mu]faddimatü '1-tuşı11. 9. ez-Zehrü'1-menşur
(bu eserlerin nüshaları için bk. Brockelman n, GAL, II, 395-396; Suppl. , ll, 357,
419).
Abdüsselam el-Lekani'nin bunların dı­
eserlerinin de bulunduğu kayde-
şında şu
dilmektedir: Fet]J.u'1-vaşid li-hidayeti'1mürid, ljaşiye 'ald Te~kireti'1-Kurtubi,
es-Siracü '1-vehhac bi-şer]J.i kışşateyi'1isra' ve'1-mi'rac (müellifin hocalarından
Necmeddin Muhammed b. Ahmed ei-Gaytl'nin is ra ve mi'rac hakkındaki eserine yazılan bir şerhtir) .
BİBLİYOGRAFYA :
Keş{il'?-?Unün,
II, 1501, 1539; Muhibbi,/juII, 416-417; Kadiri, Neşrü'l-meşa­
ni, II, 170-172; Mahlüf, Şeceretü 'n-nür, s. 304;
Serkis. Mu'cem , I, 473-474; II , 1592 - 1593;
Brockelmann, GAL, Il, 325 -326, 357, 395-396;
Suppl., II, 357, 419;İzaf:ıu'l-meknün, I, 284; II,
8, 172; Hediyyetü'l-'arifin, ı, 216, 571; Abdülhay ei-Kettani. Fihrisü '1-{eharis, I, 118, 183; II,
81 I, 890, 1027; Repertoire des theses et memoires: 1953-1984, Rabat 1987, s. 13;Cezzar.
Medal].ilü '1-mü'elli{in, III, 1417; Mevsü'atü a'lami'l-Magrib (nşr. Muhammed Hacci). Beyrut
1417/1996, IV, 1548-1549; Muhammed el-Beşir Ziifir ei-Ezheri, el-Yevakltü 'ş-şemine (Tabakatü'l-Malikiyye) , Kahire 1420/2000, s. 149150.
laşatü'l-eşer,
li
r
M ETiN YURDAGÜR
LEKANi, İbrahim b . İbrahim
ı
( ~ IQ.U f ~ f.t.! ıY. ~f.r. !)
Ebu İshak (Ebü'l-İmdad)
Burhanüddin İbrahim b. İbrahim
b. Hasen el-Lekani
(ö. 1041/1632)
Cevh eretü ' t-tevl;ıid adlı
manzum akaid risalesiyle tanınan
L
Maliki alimi.
_j
Mısır ' da Demenhur şeh ri yakınlarındaki
Lekane adlı yerleşim merkezinde dünyaya
geldi. Kaynaklarda doğum t arihi hakkın­
da herhangi bir bilgiye rastlanmamı ştır.
Oğlu Abdüsselam'ın 971 (1563) yılında
doğduğu bilindiğine göre gençlik dönemi yı ll arına ait bir tahminde bulunmak
mümkündür. Suflmeşrep bir ulema ailesine mensup olduğu anlaşılan İbrahim eiLekani'nin t ahsil hayatına dair fazla bilgi
yoksa da onun Mısı r'daki Maliki ulemas ı
arasında seçkin bir mevki kazandığı, Ezher'de müderrislik yaptığı yolundaki kayıtla r a ve t elif ettiği eseriere bakılarak
iyi bir öğrenim gördüğü söylenebilir. Lekani'nin birçok alimden ders aldığını belirten Muhibbi , bunlar arasında dönemin
Şafii ulemasından İbn Kasım ei-Abbadi
ve Şemseddin er-Remli, Maliki alimlerinden Bedreddin ei-Karafl ve Salim b. Muhammed es-Senhüri gibi isimlerle tarikattaki mürşidleri nin adını zi kretmişti r
(Jjulaşatü'l-eşer,l, 6-7) . Onun yetiştirdi ği
öğrenciler içinde oğlu Abdüsselam el-Lekani yanında H araşl. Şebramellisi, Yusuf
LEKLER
kendi hayatını anlattığı ve hocalarıyla döneminin ilim ehlini tanıttığı "meşyaha"
türünde bir eserdir (Muhibbl, 1, 7: TGnekl,
lll, 35). 10. Tuf:ıfetü ~ürriyyeti 'Ali Ebhe10.1 bi-esô.nidi cevami'i ef:ıddişi'r-Resul
(Muhibbl, I, 7: Hediyyetü 'l-'arifin, I, 30;
Abdülhay el-Kettil.nl, l, I 30, 284-285) 11.
Keşfü '1-künl.b li-mülô.Js_ö.ti'l-J:ıabib ve'ttevessül bi'l-maJ;ıb ub (bu tasavvufl kasidenin metni için bk. Muhibbl, l, 8-9; TGnekl, lll, 37-38).
Lekan'i'nin kaynaklarda adı geçen diğer
eserleri de şunlardır: Jjulô.şatü't - ta'rif
bi-deJs_ö.'iJs_i Şerf:ıi't-Taşrif (İzzeddin ezZencanl'nin el-'İzzi fi't-taşrf{adlı Arapça
gramer kitabına Sa'deddin et-Teftazanl'nin
yazdığı şerh in haşiyesidir); Tav:.i:iJ:ıu elfô.?i'l-Acurrumiyye; 'İJs_dü'l-cüman fi
mesô.'ili 'çl-çlamô.n; Ta'liJs_u '1-ferô.'id 'alô.
ŞerJ:ıi'l-'AJs.ö.'id (Teftazanl'nin eserine yazılmış bir haşiyedir}; el-Büdurü'l-levami'
min l]uduri Cem'i'l-cevô.mi' (Taceddin
es-Sübkl' nin fıkıh usulüne dair eserine
Celaleddin el-Maha lll'nin yaptığı şerh in
haşiyesidir)
BİBLİYOGRAFYA :
ibrahim ei-Lekani'nin Cevheretü Heu/:ıid'ine bizzat yazdığ ı 'Umdetü '1-mürfd li-Cevhereti't-tev/:ıid adlı şerh in 11. cildinin ilk ve son sayfaları (Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 624)
el-Gayş'i. Hüseyin el-Hafac'i ve Ahmed b.
Ahmed el-Acemi gibi alimler sayılabilir.
Sfıfiliğe temayülüyle de tanınan Lekan'i'nin 144 beyitten oluşan Cevheretü't-tevJ:ıid adlı risalesini, şeyhi Ebü 'l-Abbas Şe­
habeddin Ahmed b. Osman eş-Şernfıb'i'­
nin işaretiyle bir gecede yazdığı rivayet
edilmektedir. 104 1 (1632) yılında hac farlzasını yerine getiren Lekan'i dönüş yolu
üzerindeki Akabe (Eyle) yakınlarında vefat etmiş ve öldüğü yerde defnedilmiştir
(Muh ibb'i, l, 9)
Eserleri. 1. Cevheretü't-tevl;ıid*. Baş­
ta kendisi ve oğlu Abdüsselam olmak üzere birçok alim tarafından şerhedilen bu
risale ilk defa Bulak'tayayımlanmış (ı 24 ı).
daha sonra şerhleriyle birlikte çeşitli baskıları yapılmıştır (mesela bk. Abdülvahid
el-Mirganl, Bugyetü 'l-mürid li-Cevhereti'ttev/:ıfd, Tunus ı 938). 2. Menarü ehli'lfetva ve Js.ava'idü '1-ifta bi'l-al).va. Maliki
fetva usulüne dair bir eser olup Ziyad b.
Muhammed b. Mahmud Humeydan tarafından Sudan'daki Omdurman (Ümmüdurman) İslam Üniversitesi'nde yüksek lisans tezi olarak neşre hazırlanmış (Humaidan ı 988) ve ardından Beyrut'ta ya-
yımlanmıştır ( ı4ı
2/1 992). 3. NaşiJ:ıatü'l ­
il]van bi'etinabi şürbi'd-dul]Qn . 4.lfô.şiye 'alô. Mul]taşari Jjalil. Halil b. İshak
el-Cündl'ye ait e/-Mufıtaşar* a Lekanl'nin hocalarından Salim b. Muhammed
es-Senhfır'i tarafından yazılan şerhin haşiyesidir. S. Ka:li'ı'ü'l-vatar min Nüzheti'n-na?ar ti tav:.i:iJ:ıi Nul]beti'l-fiker. İb­
nü's-Salah eş-Şehrezfır'i'nin hadis ilimlerini altmış beş nevi halinde incelediğ i MuJs_addime'sinin İbn Hacer el-Askalan'i tarafınd an kırk nevi daha eklenerek yazılan
Nul]betü'l-fiker'e yine kendisinin yaptığı
Nüzhetü'n-na?ar adlı şerhe yazılmış bir
haşiyedir. Katib Çelebi bu eseri Nüzhetü 'n-na?ar fi tav:.i:iJ:ıi Nul]beti'l-fiker
şeklinde kaydetmektedir (Keşfü '?-?Unun,
ll, 1936). 6. (İcmalü 'l-vesa'il ve) Behce tü '1-mef:ıô.til (ve ecmelü ' l-vesa'il) bi'tta'rif bi -rüvô.ti'ş-Şema'il. 11rmizl'ye ait
Şema'ilü 'n-nebi'nin şerhidir. 7. es-Sened fi beyani J:ıuceci ehli'l-gay ve'rrüşd. 8. Şerf:ıu't-TaJs_rib ve 't- teysir (bu
eserlerin nüshaları için bk. Brockelmann,
GAL, ll, 4 I 2-4 I 3: Suppl., ll, 436-437). 9.
Neşrü'l-me'ô.şir fi men edrektühum
min 'ulema'i'l-Js_arni'l-'ô.şir. Müellifin
Şa'rani, et- Taba~at, ll, 3; Keş{ü 'z-z unün, ı,
620; ll, 1139, 1148, 1319, 1628, 1936; Muhibbi,
Jjultişatü'l-eşer, I, 6-9; Kadiri, f'leşrü'l-meşani,l,
289; TGneki. Mu ' cemü '1-muşannifin (nşr. Stddik
Kemal el-Mekki), Beyrut 1344/1925, lll, 33, 35,
37 -38; Mah!Gf. Şeceretü'n-nCır, s. 289, 291, 485;
Serkis. Mu'cem, ll, 1592; Brockelmann, GAL,
ll, 412-413; Suppl., I, 269, 611; Il, 416,436 437; iza/:ıu'l-meknün,l, 171,203, 324;Hediyyetü'l-'arifln, ı, 30-31;C. Zeydan, Adab(Dayf).
lll, 359; Abdülhay ei-Kettani, Fihrisü'l-feharis,
I, 130-131, 284-285; M. Watt, islami Tetkikler:
islam Felsefesi ve Kelamı (tre. Süleyman Ateş),
Ankara 1968, s. 138-139; iffet Muhammed eş­
Şerkavi, "İbrahim el-Le]5ani" , Mu'cemü a'lami'lflkri'l-insanf, Kahire 1984, I, 21-23; Mevsü'atü
a'lami'I-Magrib (nşr. Muhammed Hacci), Beyrut
1417/1996,111, 1292; Emrullah Yüksel, "Cevheretü't-tevhld 1 Lekanl", EAÜiFD, sy. 6 (1986). s.
229 -233.
Iii
METiN YURDAGÜR
LEKLER
Dağıstan ' da yaşayan
Kafkas halklanndan biri.
L
_j
Dağıstan'ın
orta kesiminde. Dulti dağı­
güney ve güneybatı kısımlarında Sulak nehrinin dört kolu (Koysu) arasındaki
bölgede bulunan Lekler genellikle kaynaklarda Kazı/ Gazi- Kumuk adıyla anılır.
Vlll. yüzyılda Ebu Müslim kumandasında­
ki orduya boyun eğerek Dağıstan içinde
Kumuk kasabası ve civar köylerinde İsla­
miyet'i kabul eden ilk topluluklardan biridir. İslamiyet'in yayılmasında gösterdiknın
131