temporal arterde.qxd - Retina
advertisement
30 TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE Onur KONUK1, Þengül ÖZDEK1, Gökhan GÖRELÝK2, Sertaç ÖZTÜRK3, Mehmet ÜNAL4, Berati HASANREÝSOÐLU4 ÖZET Baþ ve boyun kanserlerinde uygulanan intra-arteriyel kemoterapi, yüksek dozda ilacýn direkt olarak tümöre ulaþmasýný saðlayan ve bundan dolayý sistemik yan etkilerinin daha az olmasý nedeniyle tercih edilen bir tedavi metodudur. Bu çalýþmada oral mukoza yassý hücreli kanser bulunan bir olguda temporal arter yolu ile uygulanan Sisplatin tedavisinin sebep olduðu oküler ve orbital toksisite vurgulanmýþtýr. Anahtar kelime: Ýntra-arteriyel kemoterapi, Sisplatin, oküler ve orbita toksisitesi (Ret-Vit 2002; Özel Sayý: 30-35) SUMMARY OCULAR AND ORBITAL TOXICITY AFTER CISPLATIN THERAPY THROUGH THE SUPERFICIAL TEMPORAL ARTERY SUMMARY Inraarterial chemotherapy has been preferred for the treatment of head and neck tumors as it has an advantage of delivering high concentration of chemotherapeutic agents into the tumor bed with fewer systemic toxic effects. In this study we present a case who was treated with Cisplatin through superficial temporal artery catheterization for the management of squamous cell carcinoma origination from the oral cavity and demonstrate ocular and orbital side effects. Key word: Intaarterial chemotherapy, Cisplatin, ocular and orbital toxicity 1- Öðr. Gör. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara 2- Yrd. Doç. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara 3- Araþ. Gör. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara 4- Prof. Dr., Gazi Ünivversitesi Týp Fakültesi Göz Hastalýklarý Anabilim Dalý, Beþevler, Ankara 31 Retina - Vitreus 2002; Özel Sayý : 30-35 Baþ ve boyun kanserlerinde intra-arterial kemoterapi uygulamasý uzun yýllardan beri kullanýlan bir yöntemdir1. Özellikle karotis arteri yolu kullanýlarak verilen Sisplatin ile bildirilen nöral, retinal ve oküler damar týkayýcý yan etkiler alternatif yollarý gündeme getirmiþtir2,3. Bunlarda birisi temporal arter kateterizasyonu ve bu yolla uygulanan intraarteriyel kemoterapidir. Bu makalede oral kavitede bulunan tümör nedeniyle temporal arter yolu ile sisplatin tedavisi alan ve oküler ve orbital yan etkileri tespit edilen bir olgu sunulmuþtur. Olgu Sunumu: Elli dokuz yaþýndaki erkek hastaya oral mukozasýnda bulunan yassý hücreli kanser nedeniyle sað yüzeyel temporal arter kateterizasyonu uygulanmýþtý (Resim 1-2). Olgu yüzeyel temporal arterden infüzyon tarzýnda uygulanan 100 mg Sisplatin tedavisini takiben geliþen sað gözde görme azalmasý, kýzarýklýk ve þiþme þikayetleri ile kliniðimize konsülte edildi (Resim 3-4). Olgunun oftalmolojik muayenesinde sað gözde görme 0.1 düzeyinde olup belirgin kemozis ve proptozis dikkati çekmekteydi ve tüm yönlere bakýþ kýsýtlýlýðý mevcuttu (Resim 5-6). Resim 1-2: Olguda izlenen bukkal mukoza yassý hücreli kanserinin tedavisinde kemoterapi uygulamasý için uygulanan temporal arter kateterizasyonu izlenmektedir. Resim 3-4: Temporal arterden uygulanan Sisplatin edavisini takiben geliþen kemozis, proptozis dikkati çekmektedir 32 TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE Resim 5-6: Tüm yönlere bakýþ kýsýtlýlýðý ile total eksternal oftalmopleji tablosu bulunan olguda sað ve sola bakýþ pozisyonlarý izlenmektedir. Korneada ekspojüre baðlý epitel defekti izlenirken, ön kamara hafif daralmýþtý. Pupil muayenesinde rölatif afferent pupil defekti (RAPD) tespit edildi. Fundus muayenesinde ve göz ultrasonografisinde sað gözde retina ve koroid dekolmaný izlendi (Resim 7). Sol gözün ise görmesi tam olup herhangi patolojik bir oftalmolojik bulgusu yoktu (Resim 3,8). Bu bulgularýyla çekilen beyin ve orbita manyetik rezonans görünülemede beyin kesitlerinde patoloji izlenmezken orbita kesitlerinde sað gözde belirgin proptozis ile birlikte tüm ekstraoküler kaslarda boyut artýþý ve retroorbita yað kompartmanýnda ödem ve boyut artýþý izlendi (Resim 9). Bir gün sonraki muayenesinde hastanýn sað gözde görmesi persepsiyon düzeyine inerken klinik muayene bulgularýnda regresyon izlenmedi. Hastanýn çekilen orbita doppler ultrasonografisinde oftalmik, santral retinal arter ve posterior siliyer arterlerde akým hýzlarý ve paternleri normal bulunurken süperior oftalmik vende düþük hýzda akým tespit edildi. Olguda uygulanan Sisplatinin yol açtýðý endotel toksisitesine baðlý kavernöz sinüs trombozu düþünülerek intravenöz pulse metilprednizolon tedavisi ile Resim 7: Olgunun sað göz fundus muayenesinde ve göz ultrasonografisinde retina ve koroid dekolmaný izlendi. Resim 8: Olgunun sol göz fundus muayenesi doðaldý. Retina - Vitreus 2002; Özel Sayý : 30-35 Resim 9: Manyetik Rezonans görüntülemede orbita kesitlerinde sað gözde belirgin proptozis ile birlikte tüm ekstraoküler kaslarda boyut artýþý ve retroorbita yað kompartmanýnda ödem ve boyut artýþý izlendi. 33 birlikte subkutan düþük molekül aðýrlýklý heparin tedavisi ile birlikte ekspojür keratopatiyi engellemek içim lateral tarsorafi uygulandý. Tanýyý desteklemek için yapýlan selektif serebral anjiografi ve manyetik rezonans görüntüleme anjiografide ise kavernöz sinüslerde akýmýn sýnýrlý olarak mevcut olduðu izlendi. Uygulanan tedaviden 1 ay sonra hastanýn proptozisi, kemozisi ve oftalmopleji tablosu tamamen düzeldi ancak görmesi persepsiyon düzeyinde kaldý (Resim 10-12). Ekspojür keratopatisi düzelen hastada RAPD devam ediyordu. Fundus muayenesinde ise retina ve koroid dekolmaný düzelmiþti. Buna karþýn optik sinirde solukluk retinal ater ve venlerde incelme ile birlikte retina pigment epitelinde yaygýn atrofi ve dejeneratif deðiþiklikler tespit edildi (Resim 13). Tartýþma: Ýntravenöz kullanýlan kemoterapötik ajanlarýn birçoðu daha yüksek dozda ve daha az yan etki oluþturmak amacýyla inta-arteriyel kullanýlmaktadýr. Sisplatin bu ajanlardan en sýk kullanýlanlardan biri olup özellikle testis4, over5, mesane6, baþ ve boyun7 kanserlerinde Resim 10-12: Uygulanan tedaviden 1 ay sonra hastanýn proptozisi, kemozisi ve oftalmopleji tablosu tamamen düzeldi ancak görmesi persepsiyon düzeyinde kaldý. 34 TEMPORAL ARTERDEN UYGULANAN SÝSPLATÝN TEDAVÝSÝ SONRASI GELÝÞEN OKÜLER VE ORBÝTAL TOKSÝSÝTE Resim 13: Olgunun 1 ay sonra sað göz fundus muayenesinde retine ve koroid dekolmaný düzelirken, optik sinirde solukluk retinal ater ve venlerde incelme ile birlikte retina pigment epitelinde yaygýn atrofi ve dejeneratif deðiþiklikler tespit edildi. kullanýlmaktadýr. Baþ ve boyun kanserlerinde uygulanan intra-arteriyel kemoterapide seçilen yol genellikle karotis arterdir. Bu yolun kullanýmýna baðlý geliþen oküler toksisiteler Sisplatinin damar týkayýcý ve nörotoksik etkisine baðlanmýþtýr8. Bu toksisiteye baðlý göz komplikasyonlarýndan kaçýnmak için selektif internal karotis arter kateterizasyonu ile kemoterapötik ajanýn oftalmik arterin çýkýþ yerinin daha distalinden tedavi gündeme gelmiþtir(9). Ancak bu yöntem de ciddi görme kayýplarý ile seðreden klinik tablolar meydana getirdiði için selektif yüzeyel temporal arter kateterizasyonu intra-arteriyel kemoterapi için alternatif bir yol oluþturmuþ ve geliþtirilen kateter sistemleri ile bu yolla uygulanan kemoterapi ile baþarýlý sonuçlar bildirilmiþtir3,10. Bu makale yüzeyel temporal arter kateterizasyonu ve intra-arteriyel Sisplatin tedavisi sonrasý oküler ve orbital toksisitenin bildirildiði ilk makaledir. Pomes ve ark8 yüzeyel temporal arterden uygulanan Sisplatin tedavisi sonrasý IX, X, XI ve XII. Kranial sinir felçleri bildirirken ilaca baðlý nörotoksisiteye dikkati çekmiþtir. Kupersmith ve ark2 karotis arterden verilen Sisplatine ve intravenöz verilen Karmusitine baðlý makulopati bildirirken, Margo ve Murtagh3 yine karotis arterden verilen Sisplatine baðlý geliþen oküler ve orbital toksisiteden bahsetmiþtir. Bu çalýþmada yazarlar da bizim olgumuza benzer þekilde oftalmopleji, uveal efüzyon, birlikte eksudatif retina dekolmaný ile birlikte orbita yað ve ekstraoküler kaslarda hacim artýþý ile seðreden bir olgu tarif etmiþler ancak bu tablonun neden olduðunu açýklýða kavuþturamamýþlardýr3. Bizim olgumuzda klinik tablo kavernöz sinüs trombozu ile uyumlu olup orbita renkli doplerinde izlenen superior oftalmik vende azalmýþ akým hýzý ve çekilen selektif serebral anjiografi ve MR anjiografide sýnýrlý tespit edilen kavernöz sinüs akýmý tanýmýzý desteklemiþtir. Yayýnlarda bildirilen olgularda olduðu gibi bizim olgumuzda da izlenen Sisplatinin damar týkayýcý endotel toksisitesi geçici olmaktadýr. Ancak iskemiye çok duyarlý olan retina hücreleri bu tablodan olumsuz etkilenmekte ve tablonun proptozis ve kemozis gibi yumuþak doku semptomlarý düzelmekle birlikte retinada izlenen iskemik tablo sonuç görme keskinliðini kötü yönde etkilemektedir. Özellikle KBB kliniklerinde baþ ve boyun kanserlerinin tedavisinde sýk olarak kullanýlan temporal arter kateterizasyonu ve intraarteriyel Sisplatin tedavisinde göz komplikasyonlarý izlenebilmekte ve bu tablolarýn genellikle prognozu kötü olmaktadýr. KAYNAKLAR 1. Muggia MF, Wolf GT: Intra-arterial chemptherapy of head and neck cancer: worth another look? Cancer Clin Trials 1980, 3:375-9. 35 Retina - Vitreus 2002; Özel Sayý : 30-35 2. Kupersmith MJ, Seiple WH, Holopigian K, Noble K, Hiesiger E, Warren F: Maculopathy caused by intraarterial administered cisplatin and intravenously administered carmustine. Am J Ophthalmol 1992, 113: 435-8. 3. Margo CE, Murtagh FR: Ocular and orbital toxicity after intracarotid cisplatin therapy. Am J Ophthalmol 1993, 116: 508-9. 4. Higby DJ, Wallace HJ, Albert DJ, Holland JF: Diamminedichloroplatinum in the chemotherapy of testicular tumors. J Urol 1974, 112: 100-4. 5. Wiltshaw E, Kroner T: Phase II study of cisdichlorodimmineplatinum in advanced adenocarcinoma of the ovary. Cancer Treat Rep 1976, 60 : 55-60. 6. Yadoga A, Watson RC, Gonzales-Vitale JC, Grabstald H, Withmore W: Cisdiamminedichloroplatinum in advanced bladder cancer. Cancer Treat Rep 1976, 60: 917-22. 7. Wittes R, Civitkovic E, Shah J: Cis- cisdichlorodimmineplatinum in the treatment of epidermoid carcinoma of the head and neck. Cancer Treat Rep 1977, 61: 359-66. 8. Pomes A, Frustaci S, Cattaino G, De Grandis D, Bongiovanni LG, Tumolo S, Quadu G: Local neurotoxicity of Cisplatin after intra-arterial chemotherapy. Acta Neurol Scand 1986, 73: 302-3. 9. Kupesmith MJ, Frohman LP, Choi IS, Foo SH, Hiessinger E, Berenstein A, Wise A, Carr RE, Ransohoff J: Visual system toxicity following intraarterial chemotherapy. Neurology 1988, 38: 284. 10. Nakasato T, Katoh K, Sone M, Ehara S, Tamakawa Y, Hoshi H, Sekiyama S: Superselective continuous arterial infusion chemotherapy through the superficial temporal artery for oral acvity tumors. Am J Neuroradiol 2000, 21: 1917-22.
