TÜRKİYE ENERJİ PİYASASI ŞEFFAFLIK POLİTİKALARI Jerfi ÖNAL

TÜRKİYE ENERJİ PİYASASI ŞEFFAFLIK POLİTİKALARI
Jerfi ÖNAL (Limak Enerji Ticareti A.Ş. - Pazarlama Müdürü )
Burak GÜLER (EFET Türkiye Koordinatörü)
ETD – Piyasa Şeffaflık Çalışma Grubu
ÖZET
Güvenilir ve gelişmiş bir piyasa yapısına sahip olabilmek için piyasaların
liberalleştirilmesi ve likiditenin artması gerektiği aşikar. Ancak gerekli likidite artışını
sağlamak için yapılması gereken ilk çalışma, enerji değer zincirini oluşturan üretim,
iletim ve talep bilgilerinin şeffaf bir şekilde paylaşılmasıdır.
Bu konuda yakın zamanda sevindirici gelişmeler yaşanmış ve Türkiye’nin en büyük
kamu üretim şirketi olan EÜAŞ, sahip olduğu Termik ve Hidroelektrik santrallerin
yıllık bakım programlarını yayınlamaya başlamıştır.
Enerji piyasasının şeffaflaşması, tüm piyasa katılımcılarının yönetmelikler
çerçevesinde veya gönüllü olarak piyasaya ait istatistiki bilgileri paylaşması ile
mümkün olmaktadır. Toplanan ve yayınlanan bu bilgilere isteyen herkes
ulaşabilmekte ve bu sayede eşit taraflar arasında eşit piyasa bilgisi imkanları
sağlanabilmektedir
Mevcut örnekler incelendiğinde, enerji değer zincirindeki şeffaflık adımları sırasıyla
üretim , iletim ve talep bilgilerinde sağlanmaktadır.
Şeffaf enerji piyasası politikalarının sağlayacağı en büyük fayda, Türkiye Enerji
Piyasasının daha hızlı bir şekilde liberal yapıya sahip olması, politika yapıcılar başta
olmak üzere, sanayicilerin, tüketicilerin vb.. tüm karar verici tüm merciilerin, gelişmiş
bir karar mekanizmasına sahip olmalarına imkan vermesidir.
Bu verilerin paylaşılması sayesinde piyasada oluşan arz-talep dengesi , fiyatlar ve
dengesizlikler artık tahmin edilebilir olmakta ve bu sayede, başta yatırımcılar olmak
üzere tüm piyasa katılımcıları uzun vadeli stratejiler oluşturabilmektedirler.
Başta politika yapıcılar olmak üzere, düzenleyici, denetleyici kurum ve kuruluşlar,
dernekler ve piyasa katılımcılarının birlikte kuracakları ortak bir platformda bu
konuların gündeme getirilmesi gerektiği çok açıktır. Bu sayede yatırımcılar enerji
piyasasının dinamiklerine ayak uydurabileceklerdir.
GİRİŞ
Elektrik enerjisi piyasasındaki liberalleşme ve özelleştirme faaliyetlerinin hızla devam
ettiği Türkiye’de, sağlam temele dayanan ve güvenilir bir yapı oluşturulması için
henüz üzerinde çalışılmamış ancak çok önemli olduğu herkesce bilinen bir konu;
şeffaflık.
Güvenilir ve gelişmiş bir piyasa yapısına sahip olabilmek için piyasaların
liberalleştirilmesi ve likiditenin artması gerektiği aşikar. Bu çalışmaların başarısını
gösteren NordPool, EEX ve PJM gibi birçok piyasa örneğide hali hazırda
bulunmaktadır. Ancak gerekli likidite artışını sağlamak için yapılması gereken ilk
çalışma, enerji değer zincirini oluşturan üretim, iletim ve talep bilgilerinin şeffaf bir
şekilde paylaşılmasıdır. Bu sayede tamamen liberal yapıya geçiş çok daha hızlı ve
efektif bir şekilde sağlanabilir.
Bu konuda yakın zamanda sevindirici gelişmeler yaşanmış ve Türkiye’nin en büyük
kamu üretim şirketi olan EÜAŞ, sahip olduğu Termik ve Hidroelektrik santrallerin
yıllık bakım programlarını yayınlamaya başlamıştır. Bu bilgilerin yayınlanmaya
başlaması liberal piyasa yolunda atılan önemli bir adımdır. Bu ve benzeri bilgi
paylaşımları, piyasa katılımcılarının piyasaya olan güvenini artırmakla birlikte
piyasanın derinlik kazanmasına ve gelişimine katkı sağlamaktadır.
Şeffaf piyasa nedir ve nasıl ulaşılır?
Enerji piyasasının şeffaflaşması, tüm piyasa katılımcılarının yönetmelikler
çerçevesinde veya gönüllü olarak piyasaya ait istatistiki bilgileri paylaşması ile
mümkün olmaktadır. Toplanan ve yayınlanan bu bilgilere isteyen herkes
ulaşabilmekte ve bu sayede eşit taraflar arasında eşit piyasa bilgisi imkanları
sağlanabilmektedir. Bunun sağladığı birincil avantaj, yine bu bilgileri paylaşan piyasa
katılımcılarının portföylerini daha iyi yönetmelerine ve stratejilerini geliştirmelerine
imkan vermesidir. Diğer tarafta ise şeffaf olmayan bir yapı, piyasa katılımcılarına
yanlış sinyaller vererek gelecek dönem planlarını ve piyasa gelişimini olumsuz
etkilemektedir.
Mevcut örnekler incelendiğinde, enerji değer zincirindeki şeffaflık adımları sırasıyla
üretim , iletim ve talep bilgilerinde sağlanmaktadır. Paylaşılan bu bilgilerin sahip
olduğu içeriğe, ne zaman paylaşılacağına ve hangi seviyede bilgiler olacağına tüm
piyasa katılımcılarının ortak karar vermesi, şeffaf piyasa yapısının sağlam bir temele
sahip olması için çok büyük önem arzetmektedir.
Şeffaf enerji piyasası politikalarının sağlayacağı en büyük fayda, Türkiye Enerji
Piyasasının daha hızlı bir şekilde liberal yapıya sahip olması, politika yapıcılar başta
olmak üzere, sanayicilerin, tüketicilerin vb.. tüm karar verici tüm merciilerin, gelişmiş
bir karar mekanizmasına sahip olmalarına imkan vermesidir.
Türkiye Enerji Piyasası mevcut durumu ve potansiyeli
Tükiye Enerji Piyasasına ait çeşitli bilgiler aslında halihazırda paylaşılmaktadır. Bu
bilgilerin başında TEİAŞ tarafından günlük olarak yayınlanan ve bir önceki güne ait
bilgileri içeren “Yük Tevzii Dairesi Başkanlığı İşletme Faaliyetleri Raporları”dır. Bu
raporlarda Türkiye’nin günlük üretim ve tüketim miktarı, anlık ve saatlik puantı,
kuruluşlara bağlı üretim miktarları, ithalat ve ihracat rakamları yayınlanmaktadır.
Birçok faydalı bilgi günlük olarak yayınlanmasına karşılık geçmiş döneme yönelik
veriler ne yazıkki bulunmamakta ve günlük olarak yayınlanan raporlar, ertesi gün
yayından kaldırılarak yeni veriler yayınlanmaktadır. Halihazırda paylaşılan bu
bilgilerin geçmiş döneme ait bilgileri içerecek şekilde paylaşılması aslında şeffaflık
çalışmaları için atılmış bir adım olacaktır.
Şeffaflık politikasının tam olarak benimsenmesi ve gereken piyasa yapısına
ulaşılması için öncelikle paylaşılacak bilgilerin yani “Şeffaflık Ana Başlıkları”nın
belirlenmesi gerekmektedir. Bu konuda yurt dışı örnekler incelendiğinde paylaşılan
bilgiler 3 temel bölüm olan Üretim verileri, İletim verileri ve Talep verileri altında
detaylandırılmaktadır. Bu bölümler altında da kaşımıza çıkan şeffaflık ana başlıkları
aşağıdaki gibidir.
Üretim Verileri









Kurulu Güç
Planlanan Üretim
Gerçekleşen Üretim
Gerçek Zamanlı Üretim
Planlı Bakımlar
Hidro akım verileri
Baraj doluluk ve seviye bilgileri
Rüzgar enerjisi üretimi
Güneş enerjisi üretimi
İletim Verileri




İletim hatları emre amade iletim kapasiteleri
İletim hatları kapasiteleri
Net transfer kapasiteleri
İhaleler
Talep Verileri



Gün öncesi talep tahmini
Gerçekleşmiş tüketim verileri
Geçmiş dönem tüketim bilgileri
Bu verilerin paylaşılması sayesinde piyasada oluşan arz-talep dengesi , fiyatlar ve
dengesizlikler artık tahmin edilebilir olmakta ve bu sayede, başta yatırımcılar olmak
üzere tüm piyasa katılımcıları uzun vadeli stratejiler oluşturabilmektedirler. Hızla
büyüyen ve enerji ihtiyacıda buna pararlel bir şekilde artan ülkemizde, yatırımcıların
tercih edeceği uygun ortamı yaratmak için enerji piyasasının şeffaf bir yapıya
ulaşması olmazsa olmazlardan birisidir. Başta politika yapıcılar olmak üzere,
düzenleyici, denetleyici kurum ve kuruluşlar, dernekler ve piyasa katılımcılarının
birlikte kuracakları ortak bir platformda bu konuların gündeme getirilmesi gerektiği
çok açıktır. Bu sayede yatırımcılar enerji piyasasının dinamiklerine ayak
uydurabileceklerdir.
Bibliyografya:
1. T.C. Enerji Bakanlığı. Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji
Belgesi.
http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/Arz_Guvenligi_Strateji_Belgesi.pdf
2. European Energy Exchange. http://www.transparency.eex.com/de/.
Transparency Platform
3. European Energy Regulators. http://www.energyregulators.eu/portal/page/portal/EER_HOME/EER_ACTIVITIES/EER_INITIATI
VES/ERI/Northern/Final%20docs/2nd_Monitoring_Report_final.pdf. Monitoring
Report.
4. EFET Position Paper. http://www.efet.org. Transparency and Availability
of Information in Continental European Wholesale Electricity Markets.
September 2004.]