TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MALATYA
D MiMARİ. 1840 yılına kadar eski Malatya (Battalgazi ilçesi) şehir merkezi olduğundan Türk -İslam eserlerinin ilk örnekleri burada yer almaktadır. Kale, han,
hamam, zaviye, medrese, tekke, imaret,
cami, mescid, namazgah ve türbe gibi
çok sayıda dini ve sivil yapı inşa edilmişse
de çoğu günümüze !<adar ge l ememiştir.
Zamanımıza ulaşabilen eserler ise harap
durumdadır veya geçirdikleri yanlış restorasyon sonucunda orüinalliklerini kaybetmek üzeredir.
Bugünkü Malatya'dan bir görünüs
lan nüfus 1965'te ilk defa olarak 1OO.OOO'i
aştı (ı 04428) Şehir kuzeye doğru da genişlemeye başladı. Yerl eşme demiryolunun kuzey ve kuzeybatısına yayılarak Gazi
mahallesi, Cumhuriyet mahallesi, Fatih
mahallesi, Yeşil Kaynak mahallesi gibi yeni mahalleler kuruldu. Şehrin kuzeyinde
eskiden beri mevcut. fakat şehirle arasında boşluklar bulunan Çarmuzu mahallesi aradaki boşlukl ar dolarak şehirle bütün leşti. Eskiden şehirden uzakyerleş ­
meler durumunda olan kuzeydeki H anı ­
rnın Çiftliğ i, doğudaki Çöşnük, batıdaki
Karakavak, güneybatıdaki Tecde aradaki
boşluklar dolarak Malatya şehriyle bütünleşti. Bu suretle Cumhuriyet'in başların­
da kırk dört mahalleden ibaret olan Malatya şehrinin mahalle sayısı XXI. yüzyıla
girerken seksene çok yaklaşmıştı. Nüfusu
da bu mekansal gelişmeye paralel olarak
1985'te 200.000'i aşt ı (243 . 138). 2000
yılında yapıla n nüfus sayımına göre de
400.000'e yaklaştı (381 .081 ). 2000 yılın­
daki bu nüfus miktarına göre Malatya Doğu Anadolu bölgesinin birinci, Türkiye' nin on dördüncü büyük şehriydi. Malatya, günümüzde önemli bir ticaret merkezi olmasının yanında çeşitli sanayi kollarının bulunduğu bir sanayi merkezi ve
1975'te kurulan İnönü Üniversitesi dolayısıyla da bir kültür merkezidir.
Malatya şehrinin merkez olduğu Malatya ili Sivas, Erzincan, Elazığ, Diyarbakır,
Adıyaman ve Kahramanmaraş illeriyle
çevrilmiştir. Merkez ilçeden başka, Akçadağ, Arapkir, Arguvan, Battalgazi, Daren474
de, Doğanşehir, DoğanyoL Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pötürge, Yazıhan ve Yeşil­
yurt adlı on üç ilçeye ayrılır. 12.313 km 2
genişliğindeki Malatya ilinin sınırları içinde 2000 yılı nüfus sayımına göre 853.658
kişi yaşıyordu, nüfus yoğunluğu ise altmış dokuzdu. Diyanet İşleri Başkanlığı'na
ait 2002 yılı istatistiklerine göre Malatya'da il ve ilçe merkezlerinde 250, kasabalarda 154 ve köylerde 458 olmak üzere
toplam 862 cami bulunmaktadır. İl merkezindeki cami sayısı 134'tür.
BİB LİYOGRAFYA :
Belediyeler Yıllığı, Ankara 1949, ll, 737 -747;
Sırrı Erinç. Doğu Anadolu Coğrafyas ı, istanb~l
1953, s. 119-120; Cemalettin Şahin v. dğr.. "Malatya'da Hava Kirliliği Etmenleri ve Kirliliğin
Boyutları",
Ulusal Çeure Sempozyumu (1215 Kasım 1984), Adana 1984, s. 194-208; Malatya Belediye Başkanlığı 1986-1987 Çalışma
Raporu, istanbul 1987; Fügen Berkay, "Şehir
Sosyolojisinin Temel Kavramlan Çerçevesinde
Malatya", lll. Batta/gazi u e Malatya Çeuresi
Cami ve Mescidler. Eski Malatya'nın
en önemli eseri ulucamidir. Alaeddin Keykubad tarafından 1224 yılında Matatyalı
mimar Ya'küb b. Ebu Bekir' e yaptırılan
cam i mihrap ön ü kubbeli planı, tuğla
malzemesi ve çini mozaik süslemeleriyle
dikkat çekicidir (bk. ULUCAMİ ). Hal Fetih
(Hötüm Dede) Minaresi eski Malatya'da
ulucaminin güneyinde olup camisi yıkıl ­
mıştır. Küp şeklindeki kaba yontu taş
kürsü üzerinde yükselen minarenin tuğ ­
ladan silindirik gövdesine yine tuğladan
sekizgen bir pabuçla geçilir. Pabuç üstünde ve şerefe altında firüze renkli yıldız
çinilerin oluşturduğu birer bileziğin yer
al dığı günümüze kalan az sayıdaki parçalardan anlaşılmaktadır. Şerefeden yukarı­
sı bugüne ulaşmamıştır. Minare XIII. yüzyılın ilk yarısına tarihlenın ektedir. Ali Baba (Musalla) Namazgahı güneybatı surlarının dışında Malatya yolu üzerindedir.
Dikdörtgen planlı olarak düzgün kesme
taşla inşa edilmiştir. Kıble duvarı ortasın­
da yer alan mihrabında renkli taş kullanıl­
mıştır. Bordürleri geometrik ve bitkisel
süslemeli olan mihrapta kitabeler yer almaktadır. 1243'te inşa edilmiş, 1473'te
ve 1980'1i yıllarda onarılmıştır. Batı surIanna yakın olan Melik Sun 'ullah (Adile)
Camii'nin bugün sadece tuğladan silindirik gövdeli minaresi ayaktadır. Diğer kı­
sımlar temelden itibaren yenilenmişti r.
Şeyh Sun'ullah Camii ve Türbesi olarak
Halk Kültürü Sempozyumu, Tebliğler (Malatya
19-21 Ekim 1988),İstanbul 1989, s . 80-85;Yalçın
Karabulut. "Malatya'da Şehirsel
Gelişme
ve
Getirdiği Sorunlar". Fırat Üniuersitesi Coğrafya
Sempozyumu (14-15 Nisan 1986), Elazığ 1990,
s. 171-190; Belediyeci/ik ue Şehireilik Açısın­
dan Malatya Uygulaması, İstanbul, ts .; Ali Tanoğlu,
"Malatya Dolaylarında Coğrafi Geziler",
Dergisi, sy. 2, Ankara 1943, s .
195-212; a.mlf .. "Malatya Dolaylarında Coğra­
fi Geziler II", a.e., sy. 5-6 ( 1944). s. 61-84; Bekir Deniz. "Malatya Türk Ev Mimarisinin Ana
Türk
Coğrafya
Hatları".
Mimarilk Tarihi ue Restorasyon Enstitüsü Bülteni, sy. 11-12, istanbul 1980, s. 1923; Besi m Darkot, "Malatya". İA, VII, 231; S.
Faroqhi. "Malatya", Ef2
(İng.).
!il
VI, 232.
METİN TUNCEL
Eski
Malatya'da
Hal Fetih
(Hötüm Dedel
Minaresi
MAlATYA
bilinen eserin birbirine bitişik iki yapı olduğu ve üç kitabesi bulunduğu bilinmektedir. Minaredeki onarım kitabesi 796
(1394) yılına aittir. Ulucaminin kuzeyinde
bulunan Emir Ömer Mescidi dikdörtgen
planlı olup düzgün kesme taş ve kaba
yontu taşla inşa edilmiştir. Girişten sonra
batı yanında bir mezar bulunmaktadır.
Örtüsü düz dam şeklinde olan mescidin.
kuzey cephesinin doğu ucunda yer alan
ve dışa doğru çık.ıntı oluşturan taç kapı­
sının mukarnaslı kavsarası sivri kuşatma
kemerlidir. Taçkapısı etrafında bitkisel ve
geometrik taş süslemeler görülür. Kuzey
cephesinin batı ucundaki pencere açıklı­
ğının düz atkı kemeri ndeki kitabede 971
(1563-64) tarihi okunmaktadır. Ak Minare
Camii, doğ u yönündeki şehir su rl arının
dışında Derme suyunun kenarında olup
980 ( 1572) yılında düzgün kesme taş ve
kaba yontu taşla kare planlı ve tek l<Ubbeli olarak inşa edilmiş . kubbeye geçiş
pandantiflerle sağlanmıştır. Yapıya adını
veren, küp şeklinde taş kaide üzerinde
yükselen minarenin pabuç kısmı sekizgen
olup her yüzünde sağır kemerler mevcuttur. Kesme taştan silindirik gövdenin şe­
refe korniş i üstünde kalan bölümleri restorasyon sırasında tamamlanmıştı r. Sütlü Minare Camii güneydoğu surlarının hemen dışında yer almakta olup bugün harap durumdadır. Günümüze minaresiyle
harim duvarlarının bir bölümü gelebilmiştir. Kalan izlerden tromplarla geçilen
bir kubbe ile örtülü olduğu, duvarlarda ve
minared e kaplama olarak kesme taş kulla nıldığı anlaşılmaktadır. Silindirik gövdeli
minaresi kare planlı bir kürsü üzerinde
yükselmekte, mukarnaslı şerefeden sonra gelen petek bölümü taş bir külahla
son bulmaktadır. Yapıyı XVII. yüzyılın ilk
yarısına tarihlernek mümkündür. Minaredeki onarım kitabesinde 1223 (1808)
Ak Minare Camii- Malatya
Malatya
Ulucamii
ve önündeki
Sehabiyye-i
Kübra
Medresesi'nin
kalıntı l arı
tarihi
okunmaktadır.
Malatya Yenicamii,
merkezinde vilayet binasının kuzeyinde bulunmaktadır. Cami, daha önce burada yer alan Hacı Yusuf Camii'nin 3 Mart 1894 tarihindeki büyük depremde yıkılmasının ardın ­
dan aynı alan üzerine inşa edilmiştir. Eski camiye ait minarenin şerefeye kadar
olan kısmı halen ayaktadır. Minare kürsüsü n ün batı tarafındaki dört beyitlik kitabede 1258 ( 1842) tarihi o kun maktadır.
Duvarla çevrefenmiş bir avlunun güney
ucunda yer alan cami kesme taş m aize-.
me ile inşa edilmiştir. Kuzey cephesinde
bulunan son cemaat mahallini beş kubbe örtmektedir. Son cemaat mahallinin
her iki yanında birer minare bulunmaktadır. Minareler kare kaideli, daralan profillerden sonra soğan biçimli papuçlu,
onaltıgen gövde ve petekli, çift şerefeli,
soğan biçimli külahlıdır. Taçkapının etrafında profiller ve birer sütun çe yer alır.
Merkezi planlı camide ha ri m içten içe
22 x 22 m. ebadındadır. iç mekandaki sekizgen biçimli dört ayağa oturan ortadaki
büyük kubbeye pandantiflerle geçilmektedir. Yüksek olan yuvarlak kasnakta çok
sayıda yuvarlak kemer li pencere açılmış­
tır. Ku b benin dört yönünü beşik tonozlar,
köşelerde ise küçük kubbeler çevreler.
Güney cephesinin ortasında mihrap yarım kubbesi bulunmaktadır. Mihrap beş­
gen formlu olup mukarnaslı kavsaraya
sahiptir. Mihrabın sağındaki ahşap minber rokoko tarzında işlenmiştir. Kuzey iç
cephesindeki ahşap mahfi! sonradan eklenmiş olup çıkışı batı tarafındaki merdivenden sağlanmıştır. Kuzey cephesindeki
cümle kapısı üzerinde bulunan kitabeden
anlaşılacağı üzere caminin inşasına 1307
(1889-90) yılında başlanmış ve 1328'de
( 191 O) tamamlanmıştır. Yusuf Ziya Paşa
Camii, Malatya şehir merkezinde izzetiye
mahallesi Mücelli caddesi üzerindedir.
Enlemesine harime sahip caminin kuzeyinde son cemaat mahalli ve avlusu. kuşimd iki M alatya'nın şehir
zeydoğu köşesinde
türbe, kuzeybatı kösonradan yapılan minaresi vardır.
Çatı ile örtülü son cemaat mahallinin yükünü taşıyan sivri kemerler dikdörtgen
ayaklar üstüne oturmaktadır. Basık kemerli giriş kapısı üzerindeki kitabede caminin Yusuf Ziya Paşa tarafından zevcesi
Ayşe Hanım için 1208 (1793-94) yılında
yaptınldığı kaydedilmiştir. Harim içten
içe 15 x 7.40 m. ebadında olup ahşap üst
örtüsü duvarlara oturmaktadır. Son cemaat yerinin kuzeydoğusundaki türbe
avluya bakan cephede iki sivri kemerli eyvan şeklindedir. Türbede üç mezar sandukası bulunmaktadır. Bunlardan güneydeki sanduka, Keban ve Ergani madenIeri emini olan ve Diyarbekir müşirliği yapan Süleyman Paşa'ya ait olup kitabesinde on dört mısralık bir şiir , altında ise
1256 (1840) tarihi yer almaktadır. Malatya mutasarrıfı Şakir Paşa'nın kızı Hamdiye Hanım'a ait olan ortadaki sade sandukanın baş şahidesinde bulunan kitabede 1302 (1885) yılı kaydedilmiştir. Kuzey
tarafındaki sanduka edirnekarl süslemeleriyle diğerlerinden ayrılmakta ve kitabesinde 1316 (1898) tarihi okunmaktadır.
Mezarın sahibi Serasker Hüseyin Avni Paşa' nın kızı. 14. Liva kumandanlığı yapan
Mustafa Naim Paşa'nın hanımıdır. Caminin duvarları kırma taş, son cemaat mahallinin tamamı ile kemer, kapı, pencere
etrafiarı ve taçkapı kesme taştan yapıl­
mıştır. üst örtü ahşap hatıllı olup üzeri
kiremit çatılıdır. Türbe duvarlarında kır­
ma, kemerler ve sandukalarda kesme taş
kullanılmıştır. 1961 tarihli minarenin kaidesi kesme taştan, gövde ve üst kısım ­
lar tuğladandır. Eski Malatya'da ayrıca
Toptaş Camii, Alacakapı Mescidi. Karahan
Camii, Ahmed Duran Mescidi ve Zeynel
Bey Mescidi bulunmaktadır.
şesinde
Medrese. Şehabiyye - i Kübra Medresesi ulucaminin güneyinde yer almaktadır.
Günümüze yalnız taçkapının doğu kana-
475
MALATYA
dı, bitişiğindeki
türbe ve ana eyvanı
sıralı kaba yontu, içieri ise kırma ve moloz taş örgülüdür. Hamam 1319 (1901)
tarihli mahkeme kaydına göre 1290'da
(1873) inşa edilmiştir.
ulaş­
mıştır. Yapının mimarları Şemseddin
Muhammed b. Osman ve Takvor b. Stefan'dır. ei-Melikü'I-Eşref Şa ' ban devrinde
( 1363-1376) "mlr-i ümera"lakabıyla ünlü
Şehfıbeddin Hızır adlı bir emir tarafından
yaptırılmıştır.
Türbeler. Sitti Zeyneb Kümbeti eski
Malatya'da Karahan mahallesinde yer alır.
Türbe kesme taşla inşa edilmiş sekizgen
planlı, piramidal külahlı , mumyalık örtüsü beşik tonozludur. Restore edilen eserin kitabesi bulunmamakla beraber yapı
XIII. yüzyıla ait olmalıdır. Kanlı Türbe
Meydanbaşı mahallesinde mezarlık içinde yer almaktadır ve kare planlı baldaken
tarzındadır. Beşik tonozlu mumyalıkta
düzgün kesme taş , ayaklarda bir kesme
taş, üç sıra tuğla, kemer ve kubbesinde
ise sadece tuğla kullanılmıştır. Kubbesinin bir bölümü yıkık olup geçişler pandantiflitir. Eser XV. yüzyıl başlarına tarihlenmektedir. Nefise Hatun Türbesi, Kanlı
Kümbet'in güneyinde olup yine baldaken
tarzında , kubbeli ve kare planlıdır. Toprak seviyesindeki iki sıra düzgün kesme
taş dışında kaplama taşları sökülmüş­
tür. Yapı XVI. yüzyıl eseri olmalıdır. Ayrıca
Meydanbaşı mahallesinde ve Kırk Kardeşler Şehitliği içinde birer türbe kalıntı­
Tahtalı
Hamam- Malatya
köşe hücreli plana sahip sıcaklığa geçilmektedir. Eyvanlar sivri tonozla , halvetler
ve orta alan ise kubbe ile örtülüdür. Ortada sekizgen biçimli göbek taşı bulunmakta, eyvaniarda üçer, halvetlerde dörder taş kurna yer almaktadır. Kuzey eyvanındaki basamakla çıkılan dikdörtgen
biçimli pencere külhana açılmaktadır.
Taçkapının etrafı ile yapının kenar, köşe
ve kemerleri kesme taş, duvar dış cepheleri düzgün sıralar oluşturan kaba yontu,
içieri ise kırma ve moloz taş örgülüdür.
Üst örtüde tamamen kırma taş kullanıl­
mış, soyunmalıktaki odaların duvarları
tuğladan yapılmıştır. Yapı
sı bulunmaktadır.
Hamamlar. Tahtalı Hamamı. Malatya
merkezinde Mimar Sinan caddesi
Tahtalı sokakta Tahtalı Camii'nin kuzeyinde yer almaktadır. Güney- kuzey yönünde
inşa edilen hamamın doğu ve batı cepheleri 34,20 m .. kuzey cephesi 12,90 m.,
güney cephesi 14 m. uzunluğundadır. Soyunmalığa, güney cephesindeki sivri kemerin altında bulunan düz atkı kemerli
kapı ile girilmekte olup üzeri tromplara
oturan büyük bir ku b be ile örtülüdür. Kuzey cephesindeki yuvarlak kemerli kapı
ile ılıklığa geçiş sağlanmıştır. Burada iki
hela ve iki tıraşlık yer almaktadır. Yuvarlak kemerli kapı ile haçvari dört eyvanlı ve
şehir
XIX. yüzyılın
Belediye Hamerkezinde Yenica-
başlarında inşa edilmiştir.
mamı Malatya'nın
mi'nin kuzeybatısında bulunmaktadır.
Hamam doğu-batı yönlü olarak dıştan
dışa 35,80 x 14,50 m. ebatlarında inşa
edilmiştir. Doğu tarafında yer alan soyunmalığı yıkıldığından 1950'1i yıllarda iki katlı
olarak yeniden inşa edilmiştir. Girişi doğu cephesinin güney ucundan sağlanmış
iken yakın zamanda kuzey cephesine alın­
mıştır. Soyunmalığın batısında ılıklık ve
arkasında haçvari dört eyvanlı ve köşe
hücreli sıcaklığı, ardında külhan ve odunluğu yer almaktadır. Soyunmalığın ortasında yuvarlak biçimli taştan yapılmış bir
şadırvan, üstünde dikdörtgen şeklinde
büyük bir aydınlık feneri bulunmaktadır.
Ilıklığın üzeri tonazla kapatılmış olup kuzey tarafında üç hela, batı kanadında iki
tıraşlık hücresi yapılmıştır. Sıcaklığın eyvanları sivri tonoz, köşe halvetleri ve orta
kısım pandantif geçişli kubbelerle örtülüdür. Ortada köşeleri pahlanmış kare biçimli göbek taşı bulunmaktadır. Soyunmalığın dış duvarları kırma taştan. taşı­
yıcı
Kanlı
tKınalıl
TürbeMalatya
476
kolonlar, pencere etrafiarı betondan
duvarlar sıvanmış. üzeri kiremit
çatı ile kapatıl mıştır. Diğer bölümlerin kemer ve köşeleri kesme taş, dış kaplamalar
yapılmış,
Hanlar. Eski Malatya'da Selçuklu dönemine ait şehir hanı tesbit edilememiş,
ancak surların dışında doğu ve batı tarafında birer han olduğu anlaşılmıştır. Osmanlı döneminde ise bir kervansaray yapılmıştır. Silahdar Mustafa Paşa Kervansarayı şehir surlarının içinde Alacakapı
girişinde olup revaklı bir avlu ile bu avlunun batı kanadına bitişik kapalı kısımdan
oluşan tek katlı, dikdörtgen planlı bir yapıdır. Barınağı ve avluya bakan cephesindeki mekanlar bugün ayaktadır. Vakıflar
Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleş­
tirilen restorasyon sırasında yapılan yanlışlıklar yapıya zarar vermiştir. Hana ait
1047 ( 1637) tarihli iki kitabeden biri taçkapı üstünde, diğeri Malatya Müzesi'ndedir. Yapı, IV. Murad'ın veziri Silahdar Mustafa Paşa tarafından Mimar Mehmed
oğlu EbGbekir'e yaptırılmıştır.
Kervan Yolları. Eski Malatya'dan Çingene Hanı. Şahna Hanı, Sarıhacı Hanı,
Kurttepe Hanı üzerinden Elbistan'a ulaşılır. Çingene Hanı, Yazı Hanı, Kömüş Hanı, Hekim Hanı, Kötünün Hanı ve Alaca
Han üzerinden Sivas'a gidilir. Yazı Ham'ndan ayrılan yol Horum Hanı, Kara Han,
Kızıica Han, Kantarmış Hanı ve Mirçinge
Hanı üzerinden Divriği'ye ulaşır. Güneye
doğru Sevserek'teki Çifte Han, Görk Hanı,
Tepe Hanı, Çat Hanı ve Taşkale'deki Çifte
Han üzerinden Kahta'ya varılır. Doğu yönüne Varırnca Hanı, Şişman Hanı, Kömür
Hanı üzerinden Harput'a gidilir. Bu menzil hanlarından Kömür Hanı XVII. yüzyılın
ikinci yarısında, diğerleri Osmanlı öncesi
dönemlerinde yapılmıştır.
Evler. Şehrin kuruluş tarihinin yeni olusebebiyle evlerin çoğunluğu 1900'den
şu
Eski Malatya'da Silahdar Mustafa
Paşa Kervansarayı·nın
içi
MALAVi
Türk Ev Mimarisinin Ana
sonrasına
aittir ve genellikle duvarla çevrili bahçe içerisinde inşa edilmiştir. Bahçede ocak, tandır ve büyük yapılarda havuz yer almaktadı r. Malatya evlerinde iki
plan şeması hakimdir. Bunlardan dört
adalı evlerde ortada büyük bir iç sofa bulunur. Odalar sofa etrafına mutfak (h ı z na) .
kiler-depo (misandele). oturma ve misafir
odaları şeklinde dizilir. İki oda arasına hamam ve hela yerleştirilmiştir. Alt ve üst
kat aynı kuruluşa sahip olup bunların üzerinde köşk (yazlık) bulunur. Bazı evlerde
üstteki safanın altına rastlayan girişler
eyvan biçiminde düzenlenmiştir. Alt katta
kiler - depo. üst katta genellikle sofa, iki
oda ve mutfak yer alır. Hela bahçe içerisinde veya balkanun bir köşesindedir. Alt
kat pencerelerinin az ve küçük olmasına
rağmen ikinci kat ve cumba pencereleri
hem çok hem de geniş tutulmuştur. Malatya ev mimarisinde "gantarmalı oymalı"
ve "ahşap gantarmalı" diye bilinen pencereler karakteristiktir. Taş temel üzerindeki beden duvarları kerpiç yığma ve dalma tekniklerinde yapılmıştır. Bağdadl
tekniği cumba. köşk-yazlık yapımında .
ayrıca tavan-taban inşasında kullanılmış­
tır. En çok görülen çıkmalar oda genişli-
11-12, istanbul 1980, s. ı9-23; Bozkurt Ersoy.
"Eski Malatya (Battalgazi) Türk-islam Eserleri". Kültür ve Sanat, sy. ı6, Ankara 1992, s. 1115; Celal Yalvaç. "Yusuf Ziya Paşa Camisi ve
Maraşlı Müşir Süleyman Paşa". Malatya Kültür. sy. 1, Malatya 1994, s. 26-30; Mehmet Külahcı - Hüseyin Temiz. "Yeşilyurt Yöresel Mimari Örnekleri". Mimarlık, sy. 254, istanbul 1997,
r:o;ı
s . 18-21.
I14Iıı İSMAİL
AYTAÇ
Malatya- Harput yolundaki Sisman Han
MALATVEvi
(bk. MUHAMMED b . GAzi).
_j
L
ve gönye biçiminde olanları­
dır. Malatya evleri süsleme yönünden
Anadolu'nun diğer şehirlerindeki evlere
benzer. Dolap. yüklük (örtülük). mutfak.
kiler süsleri. pencere ve balkon kafesleri
MALAVi
ğinde köşe
ahşap. kapı alınlıkları. kapı tokmakları
demir. çıralık ve raflar alçı malzemelidir.
Mücelli ve Sinema caddelerindeki evlerin
yanı sıra Yeşilyurt ve Balaban ilçelerindeki evler de önemlidir.
BİBLİYOGRAFYA :
F. Grenard, Asie accidentale, Paris ı929, s.
Voyages, 1, 263-275; Aptullah Kuran. Anadolu Medrese/eri, Ankara ı969 ,
s. ıo9-110; Rahmi Hüseyin Ünal, "Notes sur
ı· ancien reseau routier en tre Malatya ve Diyarbakır", V. Uluslararası Türk Sanatları Kongresi,
Budapest ı975, s . 88ı-889; a .mlf .. "Doğu Anadolu'da Bilinmeyen üç Selçuklu Hanı", Arkeo/oji-Sanat Tarihi Dergisi, sy. 2, izmir ı983, s.
ı 06-ıı8; Nejat Göyünç. Malatya 'dan Görüş, istanbul ı985; a.m lf., "Eski Malatya'da Silahtar
Mustafa Paşa Hanı". TED, sy. ı (ı 970). s. 63-92;
Hüseyin Yurttaş. "Sivas -Malatya Kervan Yolu",
ı OO-ııı; Gabrieı.
Malatya Yenicamii ve içinden bir görünüş
Hatları", Mimarlık
Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü Bülteni, sy.
Il. Batta/gazi ve Malatya Çevresi Halk Kültürü
Sempozyumu, Tebliğler. istanbulı988, s. 243247; Bekir Eskici. Eski Malatya 'daki Türk-islam Eserleri (yüksek li sans tezi, ı993) , AÜ Sos-
yal Bilimler Enstitüsü; isınail Aytaç, "MalatyaElbistan Kervanyolu Güzergahı ve Kurttepe
Hanı". VI. Mi/If Selçuklu Kültür ve Medeniyeti
Semineri Bildiri/eri, Konya ı997, s. 35-4 7;
a.mlf .. Malatya ve Yöresindeki Türk-islam Dönemi Yapılan (doktora tezi, ı998), SÜ Sosyal
Bilimler Enstitüsü ; a.m lf .. "Malatya-Harput
Kervan Yolu Güzergahı ve Kervansarayları".
D ünü ve Bugünüyle Harput Sempozyumu Bildiri/eri, Ela zığ 1999, 1, 225-24 7; a .mlf .. "Sel-
çuklu Döneminde Malatya-Kahta Kervan Yolu ve Kervansarayları" , 1. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiri/eri,
Konya 2001,1, 49-60; a.mlf .. "Malatya Yeni Camii", Tarla,sy. 97/7, ista nbul 1997, s. 54-57;
Hülya Turgut. "Geleneksel Malatya Evleri", 17.
Türk Evleri Haftası (Seminerler), istanbul 1999,
s. 10-20; Zeki Oral. "Malatya Kitabeleri ve Tarihi", TTK Bildiriler. lll ( 1948). s. 434-439; Erol
Özbilgen. "Eski Malatya'da Silahtar Mustafa
Paşa Hanının Restitüsyonu Hakkında". TED,
sy. 1 (1970). s. 93-ı02; Bekir Deniz. "Malatya
Güneydoğu
Afrika'da bir ülke.
L FiZİKİ ve BEŞERi COGRAFYA
II. TARİH
_j
L
Batıda Zambiya. kuzeydoğuda Tanzanya. güneydoğu. güney ve g üneybatıda
Mozambik ile kuşatılan Malavi'nin (eski
adı Nyasalandı denize kıyısı bulunmamaktadır. Resmi adı Hepublic of Malawi olan
ülkenin yüzölçümü 118.480 km 2 , nüfusu
10.701.824 (200 2). başşehri Lilongwe
(440.4 7 ı ı. diğer önemli şehirleri Blantyre
(502.053ı. Mzuzu (86 98oı ve eski başşeh­
ri olan Zomba'dır (65.915ı .
L FiZiKi ve BEŞERi COGRAFYA
Malavi'nin yüzey
dikkat çekici unsur
şekilleri arasında
en
büyük fay
hattıdır. Güneydoğu Afrika'da Göller bölgesinden başlayarak kuzeyde Türkiye sı­
nırları içine Kahramanmaraş'a kadar uzanan dünyanın en uzun fay çizgisi (yaklaşık 6000 km . ı bu ülkeden de geçer. Doğu
sınırı üzerinde bu lunan ve doğu yarısı
komşu ülkelere de taşan Malavi gölü
bu çukurluğa yerleşmiş tektonik bir göldür. Afrika'nın üçüncü büyük gölü olan
(30.800 km 2 ı bu göl fazla sularını Shire
nehri vasıtasıyla Zambezi nehrine boşal­
tır. Söz konusu tektonik çukur dışında
Malavi gölünün batısındaki Lilongwe platosu, kuzeydeki Nyika ve Viphya platoları
ile güneyde Shire nehrinin doğusundaki
Mulanje dağlık kesimi Malavi'nin önemli
yeryüzü şekillerini oluşturur. Bu kesimdeki Sapitwa zirvesi (3002 m.) ülkenin en
yüksek noktasıdır.
doğudaki
Tropikal iklime sahip olan ülkede mayıs­
ekim arası kurak. kasım - nisan arası yağışlı olmak üzere iki farklı mevsim yaşa­
nır. Alçak bölgelerde sıcaklık yıl boyunca
477