File
advertisement
ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ BU DİZİNİN DİĞER KİTAPLARI Kuşku Çağı (2. Basım) Üçüncü Dalga Şok (3. Basım) Kişilik (12. Basım) Kozmos (2. Basım) İnsan ve Sanat Spor Psikolojisi Türkiye'de Tek Parti Yönetimi Ansiklopedik Kültür Sözlüğü Beslenme Shakespeare ve Hamlet Çağdaş Felsefe Ekonomide Dışa Açık Büyüme (2. Basım) Evlilik Raporu (3. Basım) İnsanı Anlamak (4. Basım) İngiliz Edebiyatı Tarihi I, II, III, IV ve V Zorlanan İnsan (3. Basım) Yönetme ve Yükselme Sanatı Kalkınma Arayışları Bildirişim Ekonomi Kimden Yana Kapitalizm ve Özgürlük Sıfıra-Sıfır Toplumu Depresyon (2. Basım) Laiklik ve İrtica (2. Basım) Çankaya Dramı Korkular (2. Basım) Para Dolu Dolu Yaşamak (4. Basım) Doğa - Çevre - Ekoloji Yeni Güçler Yeni Şoklar Türkiye'de Siyasal Cinayetler Marksist Estetik Çağdaş Filozoflar (3. Basım) Yaşamın Zaferi J.K. GALBRAITH ALVIN TOFFLER ALVIN TOFFLER Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL Prof. Dr. CARL SAGAN SEZER TANSUĞ Prof. Dr. SABRİ ÖZBAYDAR Doç. Dr. ÇETİN YETKİN AZİZ ÇALIŞLAR Prof. Dr. HÜSREV HATEMİ Prof. Dr. MÎNA URGAN W. EICHHORN - M. BUHR Prof. Dr. GÜLTEN KAZGAN Doç. Dr. KURBAN ÖZUĞURLU Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL Prof. Dr. MİNA URGAN Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL T.J. PETERS R.H. WATERMAN, Jr. KENAN MORTAN CEMİL ÇAKMAKLI Prof. Dr. ÖZCAN BAŞKAN J.K. GALBRAITH MILTON FRIEDMAN LESTER C. THUROW Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL Prof. Dr. CAHİT TANYOL Prof. Dr. CAHİT TANYOL Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL J.K. GALBRAITH Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL Prof. Dr. NECMETTİN ÇEPEL ALVIN TOFFLER ALPAY KABACALI Prof. Dr. İSMAİL TUNALI Prof. Dr. İSMAİL TUNALI Prof. Dr. ÖZCAN KÖKNEL Prof. Dr. GÜLTEN KAZGAN YENİ EKONOMİK DÜZENDE TÜRKİYE’NİN YERİ ISBN 975 - 405 - 492 - 4 95-34-y-0131-293 Bu Diziyi Hazırlayan Yayın Haklan © Kapak Dizgi Baskı NİLGÜN HİMMETOĞLU GÜLTEN KAZGAN ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ ŞAHİN KARAKOÇ EKRAN AJANS ALTIN KİTAPLAR BASIMEVİ 1. BASIM/AĞUSTOS 1994 2. BASIM / NİSAN 1995 Bu kitabın her türlü yayın hakları Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince Altın Kitaplar Yaymevi’ne aittir. Celâl Ferdi Gökçay Sk. Nebioğlu işhanı Cağaloğlu - İstanbul Tel: 522 40 45 - 526 80 12 511 51 00 - 511 32 26 Faks: 526 80 11 İçindekiler DÜNYADA «YENİ EKONOMİK DÜZEN» I. BÖLÜM: G Ü N Ü M Ü Z D E D Ü N Y A EKONOMİSİNİN YAPISI I. Merkez ve Merkez’in İç Yapısı ...................................................... II. Merkez’in Dünyayı Etkileme ve Düzenleme Gücü .................... 1. Yeni buluşlar ve teknolojiyi değiştirme gücü .......................... 2. Haberleşme, düşünce kalıpları oluşturma ve pazarlamada etk en lik .......................................................... 3. Finans gücü, araçları ve kurumlarında etkenlik ..................... 4. Uluslararası kurumlarda etk en lik .............................................. 5. Merkez’in tekel g ü c ü ..................................................................... III. Merkez’in Dışında Kalan Ülkeler: Çevre ................................... IV. «Yeni Ekonomik Düzen»in Temel Felsefesi ................................ 16 19 19 22 25 31 33 34 42 II. BÖLÜM: KRİZ, «YENİ EKONOMİK D Ü Z E N » VE M ERKEZ’D E BÖLGESELLEŞME I. Eski Dünya Ekonomik Düzeni ve Y ık ılışı.................................... II. Merkez’de Sermayenin Kâr Haddinin Düşüşü ve Duraklama ...................................................................................... 1. Merkez’de duraklama (1974-1983); Merkez-içi çekişmelerin artması ve yeni rakiplerin yükselmesi .............. 2. Çevre’nin, yoğun dış borçlanma yoluyla Merkez’in gereksinimlerine uyarlanması (1 9 7 4 -1 9 8 3 )......... III. Merkez’de Gelişme (1984-89) ve Tekrar Duraklama (1990-....) ..................................................... 1. Yoğunlaşan Merkez-içi sürtüşmeler ve yeni kurum lar............................................................................. — 7 - 46 30 50 53 54 54 2. Doğu Bloku çökerken Merkez’de durgunluğun yeniden başlam ası........................................................................... 3. Merkez’de bölgeselleşmenin kesinleşm esi............................... 4. Çevre’nin artan göreli geriliği ve Merkez’de kültürel milliyetçilik ....................................................................... 5. GATT Uruguay Round’da varılan anlaşma: Merkez’de eşitliğin sağlanması ve Çevre’ye karşı teknoloji tekelinin g ü çlen m esi..................................................... IV. Yeni Dünya Düzeni’nin Söylemi ve Gerçeği ................ 58 62 67 71 76 III. BÖLÜM: KRİZ, SERM AYENİN KÜRESELLEŞMESİ V E ARTAN İSTİKRARSIZLIK I. II. 79 Merkez’de Sermayenin Küreselleşmesine G e ç iş ....................... Otonom Sermayenin Küreselleşme Biçimleri ve Koşulları .... 82 1. Dolaysız yatırım lar......................................................................... 82 2. Parasal sermaye akım ları............................................................. 89 3. Spekülatif fon akımları ve kâr hadleri ....................................... 94 4. Ö zelleştirm e :..................................................................... 96 5. Ulusal ekonomi politikalarının tükenmesi ............................... 103 6. Sonuç: Büyüme ve sosyal dengenin önemsizleşmesi, bireyciliğin güçlenmesi ................................................................. 107 IV. BÖLÜM: KRİZ, HIZLANAN TEKNOLOJİK DEĞİŞME V E ARTAN İŞSİZLİK, KÜRESELLEŞMENİN DARALAN İNSAN BO YUTU I. Merkez’de Teknolojik Değişmenin ve Üretim Örgütleşmesinin Yeni Biçimleri ................................. II. Teknolojik Değişme ve Küreselleşmenin Giderek Daralan İnsan Boyutu: Merkez-Çevre İlişkilerinde Yeni Bir Dönüşüm ................... III. Teknolojik Değişme, Çevre’de Yatırım ve GSYİH Artış Hızları, Verim Artışı Farkları ve Sonuçları ..................... IV. Sonuç: Teknolojik Değişme ve Küresel Refah Artışı Beklentisi ...................................................... — 8 — 112 115 119 122 V. BÖLÜM: N Ü F U S ARTIŞI, DOĞANIN TA H R İBİ VE YENİ EKONOMİK D Ü Z E N I. Nüfus Artışı ve Yeni Ekonomik Düzen: Çelişkiler Y u m ağı............................................................................... II. Doğanın Tahribi ve Yeni Ekonomik Düzen: Merkez'in Bir Kaçış Noktası (m ı? )................................................ 126 128 VI. BÖLÜM: GELECEĞE D Ö N Ü K SENARYOLAR: 2010 YILINA KADAR NELER OLABİLİR? I. 2010 Yılına Kadar Yeni Ekonomik Düzen Nasıl D eğişebilir?............................................................................... 1. Durgunluğun aşılma olasılığı....................................................... 2. Konjonktürel Değişim ve Yeni Düzen........................................ II. Çevre Ülkeleri İçin Olası Sen aryolar.......................................... III. Yeni Ekonomik Düzen’in Çelişkileri, Tepkiler ve İdeolojiler ....................................................................... KAYNAKÇA ................................................................................................... 134 134 137 138 141 145 «YENİ EKONOMİK DÜZEN»DE TÜRKİYE VII. BÖLÜM: 1990 SONRASI D Ü N Y A D A TÜ R K İY E’NİN M ERKEZ NEZDİNDEKİ YERİ I. 1990 Öncesindeki Özgün Konum ................................................. II. Yaklaşımdaki Değişimin Genel D oğrultusu............................... III. Doğu Bloku ve SSCB'nin Dağılması Sonrası Bölgesel Dengelerin ve Büyük Güçlerin Yaklaşımındaki Değişmelerin Türkiye’yeEtkileri ...................... IV. Irak Savaşı Sonrası Bölgesel Dengelerin ve Büyük Güçlerin Yaklaşımındaki Değişmelerin Türkiye’ye E tk ileri.............................................................................. V. Sonuç: Ekonomik Sıçraması Giderek Güçleşen T ürkiye................................................................................................... — 9 — 149 151 153 158 162 VIII. BÖLÜM: 1970’Lİ YILLARDA SERBESTLEŞMEYE GEÇİŞ V E 1978-80 KRİZİ I. .1971 Öncesi Uygulanan Denetimli Ekonominin Ayırıcı Ö zellik leri....................................................... II. Denetim Rejiminin Sermaye İthalini Artırmak Üzere Gevşetilmesi: 1974 Petrol Krizinin Etkileri ve Sonuçları ......................................................................... 1. Gevşemeyi hazırlayan etk en ler.................................................... 2. Sermaye ithalini kolaylaştırma yollan ....................................... 3. Artan borçlar ve bozulan dengeler ............................................ III. 1978 Döviz Krizi ve IMF İstikrar Programına Geçiş .............. 1. Krizde ortak özellikler ve kuraldışı uygulamalar .................... 2. İstikrar arayışı ve IMF’nin devreye girişi: 1977-79 ................ 3. İkinci petrol krizi (1979-80) ve ağırlaşan dünya koşullarına karşılık Türkiye’de ve komşularında doğan yeni olanaklar: 24 Ocak 1980 programına g e ç iş 165 169 169 171 174 176 176 178 179 IX. BÖLÜM: 24 OCAK 1980 PAKETİYLE SERBESTLEŞM EYE GEÇİŞ VE 1988-89 KRİZİ I. II. Tepeden İdeolojiyi D eğiştirm e........................................................ 183 24 Ocak Programının U ygulanm ası............................................. 185 1. Ortamı ve kaynaklan..................................................................... 185 2. 1980-88 dönemi politikalarının ortak noktaları ............. 185 I I I . 24 Ocak Programının Uygulama A şam aları.............................. 188 1. İstikrar programının ana ilkeleri ve 1982-83 para piyasası krizi .......................................................... 189 2. Serbestleşmenin başlatılması: 1984-1989 ................................. 192 3. Serbestleşme sürecinin başarı göstergeleri .............................. 195 4. 4 Şubat kararları ve 1988-89 stagflasyonu ............................... 199 IV. 1989’da Yeni Serbestleşme Sürecini Başlatmaya Yol Açan Baskılar ............................................................................... 200 — 10 — x BÖLÜM: TL’NİN KONVERTİBİLlTESİ, ULUSLARARASI SER M A Y E HAREKETLERİ ÎLE MALİ PİYASALARIN SERBESTLEŞMESİ V E 1994 KRİZİ I. 1989 Sonrasında Ekonominin Gene! Görünümü ...................... 203 II. 32 noJu Kararname ve Değişiklikleriyle G etirdikleri........................................................................................... 206 1. Dışarı kaçan sermayeyi geri g e tir m e ..............................................206 2. Sermaye girişleri, döviz fiyatı ve para ikamesi ....................... 207 3. Kısa vadeli sermaye girişleri, kredi genişlemesi ve enflasyon ....................................... 209 III. Dış Sermayeyi İçeri Çekme Yolları ................................................ 211 1. GOÜ arasında Türkiye’nin y e r i.................................................. 211 2. İçerde yüksek reel faiz hadleri .................................................... 212 3. Spekülatif beklentilerle sermaye girişi....................................... 214 4. KİT’lerin ve yerli özel şirketlerin özelleştirilmesi-dışa satışı ............................................................. 216 IV. Türkiye’nin Dış Yatırımları ve Sermaye Ç ık ış ı.......................... 222 V. 1989-93 Döneminin Başarı Göstergeleri ...................................... 224 1. Başarıyı olumsuz etkileyen dışsal ö ğ e le r ................................... 224 2. Çelişkili büyüme ve hızlanan enflasyon .................................... 225 3. Boom’dan aşağı dönüş ve finans piyasasında krizin patlaması: Ocak 1994 ....................................................... 227 4. 5 Nisan istikrar paketi ve IMF ile anlaşmaya g e ç iş ................ 232 XI. BÖLÜM: BÖLGESELLEŞM E HAREKETLERİNE TÜRK İYE’NİN KATILMASI I. Türkiye’nin Avrupa Birliği’yle Bütünleşme S ü r e c i..................................................................................................... 1. Ankara Anlaşması’ndan günümüzdeki Türkiye-Avrupa Birliği ilişkilerine g e ç iş .................... 2. Sanayi mamullerinde gümrük birliği ve Ankara Anlaşması: Yeni koşullar............................................... 3. Türkiye’nin ekonomik sorunları ve gümrük birliği ............... 4. Ortak gümrük tarifesi ve Türkiye’nin dış ilişkileri ................. 5. Gümrük birliği ve tam üyelik ...................................................... — 11 - 237 237 239 242 246 247 II. Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve Beklentiler ............................ 1. İlişkilerin 1980’li yıllarda yoğunlaşm ası.................................... 2. Karadeniz Ekonomik İşbirliği’nin kuruluşu ve beklentiler ................................................................................... 3. KEİB, Türkiye ekonomisi için ne gibi yarar sağlayabilir? ... III. ECO Çerçevesinde Orta Asya Türki Cumhuriyetlerle iliş k ile r ................................................................................................... IV. Sonuç: Ülkelerin Bölgeselleşmesi Sürecine Eksik Kuramlarla K a tılm a .............................................................. 250 250 250 252 255 259 XII. BÖLÜM: Ü Ç Ü N C Ü SANAYİ DEVRİM İNE U Y U M , TEKNOLOJİK DEĞİŞM E V E REKABET G Ü C Ü 1. Türkiye’nin Teknolojik Kapasitesinin G östergeleri................. 1. Niteliksel göstergeler ............................................................. 2. Niceliksel göstergeler: Uluslararası karşılaştırm a............................................................. II. Teknolojik Değişmenin Kaynağı Olarak Sabit Sermaye Yatırımları ............................................................... 1. Yurtiçi tasarruf ve yatırımın düşüklüğü ve yatırım bileşiminin giderek çarpılması ................................. 2. Büyüme dinamiğini yitiren tarım, imalat ve ihracat .......................................................................................... 3. Artırılamayan A R -G E harcamaları ........................................... III. İnsan ve Teknolojik Değişme ......................................................... 1. Hızlı nüfus artışı ve pazar kısıtlam ası........................................ 2. Hızlı nüfus artışı ve işgücünün vasıfları .................................... 261 261 262 264 265 267 269 270 270 272 XIII. BÖLÜM: SONUÇ: YENİ OLUŞUM LAR VE YENİ GEREKLER I. Serbest Piyasa Ekonomisinin Yarattığı Çelişkiler ve Soranlar ....................................................................... 1. İdeolojik düzlemdeki çelişkiler ve sorunlar.............................. 2. Ekonomik düzlemdeki çelişkiler................ KAYNAKÇA ................................................. — 12 — 275 275 277 298 Bu kitap küreselleşme ve özelleştirme akımı mensuplarına sunulmuştur. DÜNYADA «YENİ EKONOMİK DÜZEN» Ekonomik Krizin Anatomisi, Gelişme Dinamiği ve Küresel Etkileri: 1974 - 93 «Tüm dünya, Yeni Dünya Düzeni'nin bütün insani değerlerden kopmuş bireyselliğinin çekim alanında. Türkiye’de bu düzen, belli bir kültür altyapısı olmadığından, çehresini çok daha vahim şekilde gösteriyor: İlkellik ve yobazlık. Ben bu on yıl içinde bir çıkış korido­ ru düşledim.» İLHAN İREM Cumhuriyet Dergi 27 Şubat 1994 ("Koridor- besteci - yorumcu İlhan İrem’in çıkardığı son albümün adıdır.) — 13 — Yeni Ekonomik Düzen'de Çevre ülkelerinin ge­ lişmesi, sanayileşmesi artık Merkez'in amaçları ara­ sında yer almıyor. Eski düzende, Merkez, bir yandan kendi sermayesinin karını kollarken, iki kutuplu dünya düzeninin gereği, aynı zamanda, Çevre'nin fa­ kirlik kısır döngüsünü kırmasına katkı yapmayı ihmal edemezdi. Tek kutuplu dünyadaysa, bir yandan Mer­ kez'in süreğen durgunluktan kurtulamadığı için yeni rakiplerinin doğmasını elden geldiğince ortadan kal­ dırmak istemesi, öte yandan Çevre'nin kendisi için gi­ derek önemini yitirmesi, Merkez'in yaklaşımında köklü bir değişme yarattı. Bu değişime rağmen, Uzak Doğu - Güneydoğu Asya'daki gelişmekte olan ülkeler kendi bileklerinin gücüyle bir sıçrama yapabiliyorlar. Türkiye ise, Me . rkez'deki bu değişimi iyi değerlen­ diremedi; kendi iç güçlerini harekete geçirerek sıç­ rama yapamadı. Aksine, 1980 sonrası yıllarda borç batağına girerken, bu batışı artıran politikaları uygu­ lamaya soktu.-Türkiye'nin Yeni Düzen'de nasıl sıçra­ ma yapabileceği mutlaka tartışılmalı, yeni fikirler üre­ tilmeli. ISBN-975-405-492-4 . tJtLUJU
