07-yk yıldırım(17-22)

REVIEW
DERLEME
Kanser a¤r›s› ve yaflam kalitesine etkisi
Yasemin Kuzeyli Y›ld›r›m *, Meltem Uyar **, Çiçek Fad›ll›o¤lu ***
SUMMARY
Cancer pain and its influence on quality of life
Pain is an important problem for patients with cancer, occuring in half of all cancer patients and more than 90 % of
patients with advanced disease. Pain related to cancer is a complex, multidimensional phenomenon composed of
sensory, affective, cognitive, and behavioural components. The World Health Organization (WHO) has idendified
cancer pain as a major international problem and pain control has become a critical element in the comprehensive
care of many cancer patients. Pain and quality of life are phenomena that share several fundamental characteristics.
Pain control plays a key role in determining health-related quality of life (HRQOL). Pain, when it is ongoing and
uncontrolled, has a detrimental, deteriorative effect on virtually every aspect of a patient’s life. It produces anxiety
and emotional distress; undermines well-being; interferes with functional capacity; and hinders the ability to fulfill
familial, social, and vocational roles. With such broad-based effects, it is apparent that pain would have the effect of
diminishing quality of life. In patients with moderate or severe pain, interference with sleep, daily life activities,
enjoyment of life, work ability, and social interactions have been reported.
Key words: Cancer, cancer-related pain, quality of life
ÖZET
A¤r› kanser hastalar› için önemli bir sorundur, tüm kanser hastalar›n›n yar›s›nda ve ileri evre hastalar›n % 90’›ndan
fazlas›nda görülmektedir. Kanserle iliflkili a¤r›; duyusal, affektif, biliflsel ve davran›flsal yönleri olan kompleks ve
kapsaml› bir kavramd›r. Dünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) kanser a¤r›s›n› en önemli evrensel bir problem olarak
tan›mlam›flt›r ve a¤r› kontrolü bir çok kanser hastas›n›n kapsaml› bak›m›nda kritik bir konudur. A¤r› ve yaflam kalitesi
temel özellikleri paylaflan kavramlard›r. A¤r› kontrolü sa¤l›kta yaflam kalitesini (SYK) belirlemede anahtar bir rol
oynamaktad›r. Devam eden veya dindirilmeyen kanser a¤r›s› hastan›n yaflam›n›n her alan›nda zararl› ve bozucu
etkiye sahiptir. A¤r›, anksiyete ve duygusal s›k›nt› oluflturur; iyilik haline zarar verir; fonksiyonel kapasiteyi etkiler ve
ailesel, sosyal ve mesleki rolleri yerine getirme yetene¤ini engeller. Böylesi genifl etkileri nedeniyle a¤r›n›n, hastan›n
fiziksel, sosyal ve ruhsal fonksiyonlar›n› ciddi bir flekilde etkileyerek yaflam kalitesini her yönüyle etkiledi¤i ve
azaltt›¤› görülmektedir. Orta veya fliddetli düzeyde a¤r›s› olan hastalar›n uyku, günlük yaflam aktiviteleri, çal›flma
kapasitesi ve sosyal etkileflimlerinin bozuldu¤u bildirilmektedir.
Anahtar kelimeler: Kanser, kanser a¤r›s›, yaflam kalitesi
(*) Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD. Araflt. Gör.
(**) Ege Üniversitesi T›p Fakültesi, Algoloji Bilim Dal›, Prof.Dr.
(***)Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD. Prof. Dr.
Baflvuru adresi:
Yasemin Kuzeyli Y›ld›r›m, Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., Bornova, ‹zmir
e-posta: [email protected]
(*) Ege University School of Nursing, Department of Internal Medicine Nursing, Research Fellow
(**) Ege University Faculty of Medicine, Department of Algology, Prof. M.D.
(***)Ege University School of Nursing, Department of Internal Medicine Nursing, Prof. M.D.
Correspondence to:
Yasemin Kuzeyli Yildirim, Ege University School of Nursing, Department of Internal Medicine Nursing, Bornova, ‹zmir, TURKEY
e-mail: [email protected]
A¤r›, 17:4, 2005
17
Girifl
ünya Sa¤l›k Örgütü (DSÖ)’nün tahminlerine göre 2021 y›l›nda dünyada 15 milyon
yeni kanser vakas› olacakt›r. Yeni tedaviler yaflam süresini uzatt›¤› için kanser hastalar›,
hastal›k ve hastal›k tedavisinden kaynaklanan a¤r› ile daha uzun süre yaflayacaklard›r. Kanserde
a¤r› önemli bir semptom olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r ve metastaz› olan hastalar›n % 50’sinden fazlas›nda ve ileri evredeki hastalar›n % 90’›ndan fazlas›nda a¤r› oldu¤u tahmin edilmektedir. Kanser
a¤r›s›n›n % 70’inden fazlas› tümör ve tümöre sekonder vücuttaki yap›sal de¤ifliklikler nedeniyle
görülmektedir (Wargo ve Burton 2005). A¤r› ile
birlikte yaflam kalitesi bozulmakta ve kanser tedavisinde son y›llarda görülen umut verici geliflmelere ra¤men genelde iyileflme oran› % 25’in üzerine ç›kamamaktad›r. Her y›l dünya genelinde 4-5
milyon hastan›n kanserden öldü¤ü varsay›l›rsa bu
hastalar›n yaflamlar›n›n son dönemlerini a¤r›lar ve
ac›lar içerisinde geçirmeleri hem bir t›p sorunu
hem de bir sosyal sorun olarak kabul edilmektedir (Erdine 2002).
D
Kanser hastas›nda a¤r›n›n kontrolsüz kalmas›,
kanserin getirdi¤i genel hastal›k haline ilaveten,
hastan›n fiziksel ve ruhsal olarak olumsuz etkilenmesine, sosyal iletifliminin ve yaflam kalitesinin
bozularak bir k›s›r döngüye girmesine sebep olmaktad›r. Bu negatif etkilenme sadece hasta ile s›n›rl› kalmamakta, hastan›n yak›n çevresini de kapsamaktad›r (Clinical Practice Guidelines 2004,
Katz 2002, Allard ve ark. 2001, Stein 1996).
Yaflam Kalitesinin De¤erlendirilmesi
Sa¤l›kta yaflam kalitesi (SYK)’nin ölçümü t›bbi tedavinin sonuçlar›n›n de¤erlendirilmesi aç›s›ndan
önemlidir. SYK hastal›k sürecinin fiziksel, psiko-
sosyal ve sosyal fonksiyon alanlar›na etkisini ve
s›kl›kla hastal›kla ilgili semptomlar› içermektedir
(Guyatt ve ark. 1993, Patrick ve Deyo 1989).
Klinik uygulamalarda yaflam kalitesi araflt›rma sonuçlar›n›n kullan›m›n›n alt›nda yatan en önemli
gerekçe, hastal›ktan çok hastaya odakl› bir tedavi
ve bak›m plan› de¤erlendirmesi sa¤lamakt›r. Yaflam kalitesi, özel olarak gelifltirilmifl ve test edilmifl ölçeklerle ölçülmektedir. SYK genel (tek gösterge, sa¤l›k profili) ve hastal›¤a özel ölçekler
(HSA) olmak üzere iki flekilde ölçülmektedir (Guyatt ve ark. 1993, Patrick ve Deyo 1989) ve bu ölçeklerin avantaj ve dezavantajlar› Tablo 1’de gösterilmektedir (Cella ve Nowinski 2002).
Genel araçlar; hastal›k sürecinin ya da tedavinin
etkisini de¤erlendirmek için kullan›lmaktad›r, normal popülasyon veya kronik hastal›¤› olan örneklemi karfl›laflt›rmada temel oluflturur. Hastal›k veya duruma bakmaks›z›n giriflimler ve durumlar
karfl›s›nda benzerlik ve farkl›l›klar› ortaya koyarak
herhangi bir popülasyondaki sa¤l›k durumunun
çeflitli yönlerini saptamak için tasarlan›r (Guyatt
ve ark. 1993, Patrick ve Deyo 1989). Bununla birlikte, genel araçlar özel durumlardaki de¤iflikliklere yan›t vermezler (Guyatt ve ark. 1993).
Genel yaflam kalitesi araçlar›na klasik örnek Medikal Sonuçlar Çal›flmas› K›sa Form 36 veya SF36’d›r. Ware ve ark. (1987) taraf›ndan gelifltirilen
bu ölçek, klinik uygulamalarda, sa¤l›k politikalar›n›n de¤erlendirilmesinde ve genel popülasyon incelemelerinde kullan›lmak üzere düzenlenmifltir
(Aydemir 1999). 1990 y›l›nda bafllayan çal›flmalarda 150’ye yak›n maddeden oluflan ölçekle bafllanm›fl ve 22.462 kiflide yap›lan çal›flmadan elde edilen sonuçlar ile önce 20 soruluk k›sa form (SF-20),
daha sonra 36 soruluk k›sa form (SF-36) gelifltirilmifltir (Aydemir 1999). SF-36 sa¤l›kla ilgili araflt›rmalarda yayg›n olarak kullan›lan bir ölçektir. 14
Tablo 1: Genel ve hastal›¤a özel yaflam kalitesi ölçeklerinin avantaj ve dezavantajlar› (Cella ve Nowinski 2002).
Genel
Tüm popülasyona uygulanabilir olmas›
Sabit bir ölçüm sa¤lamas›
Çapraz hastal›k ve çapraz giriflimlerin karfl›laflt›r›lmas›
Genel sa¤l›k durumunun geçerli bir ölçümü
Kuflku duyulmayan bulgular›n tan›mlanmas›
Comorbid durumlar›n duyarl›l›¤›
‹lgili alanlara odaklanma
Zamanla oluflan klinik durumlardaki de¤iflikliklere duyarl›l›k
Hastal›kla ilgili problemlerin ve tedavi nedeniyle oluflan yarar›n belirlenmesi
Fiziksel hastal›k bulgular›yla iliflkinin gücü
Konuyla ve uygulamayla daha çok ilgili olmas›
18
HSA
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
A¤r›, 17:4, 2005
yafl ve daha büyüklerin, kendi kendilerine veya
bu konuda bilgilendirilmifl bir bireyin eflli¤inde ve
hatta telefon arac›l›¤› ile de uygulanabilecek bir
flekilde haz›rlanm›flt›r (P›nar 1996). Türkiye’de geçerlik ve güvenirli¤i Dr. Fiflek ve arkadafllar› taraf›ndan yap›lm›flt›r. Çal›flmalar›nda elde edilen
Cronbach’s Alpha de¤eri 0.75 (mental rol) – 0.90
(mental ifllev) aras›nda de¤iflmektedir (Aydemir
1999). 36 ifade içeren ölçek, fonksiyonel durum,
esenlik ve genel sa¤l›k anlay›fl› olmak üzere 3 ana
bafll›k ve 9 sa¤l›k kavram›n› de¤erlendiren çok
bafll›kl› skala fleklindedir. SF-36’n›n a¤r›y› de¤erlendirmek için iki maddesi bulunmaktad›r (P›nar
1996).
Dünya Sa¤l›k Örgütü Yaflam Kalitesi Ölçe¤i
(WHOQOL-100) ve Dünya Sa¤l›k Örgütü Yaflam
Kalitesi Ölçe¤i K›sa-Form (WHOQOL-BREF):
WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF kiflinin alg›lad›¤› yaflam kalitesini de¤erlendirir. Dünya Sa¤l›k
Örgütü taraf›ndan gelifltirilen WHOQOL-100, yüz
soru, 24 bölüm ve alt› alan içermektedir. Ulusal
versiyonu 103 soru, 7 alan ve 24 bölümden oluflmaktad›r. WHOQOL-BREF, WHOQOL-100 içinden seçilen 26 soru ve dört alan› kapsamaktad›r.
Kullan›m› birinciye göre daha kolay olmakla birlikte, çal›flman›n amac›na göre tercih yap›lmas›
önerilmektedir. ‹ki ölçek birbiriyle yüksek korelasyon göstermektedir. WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF tedavi hizmetlerinde, doktor-hasta iliflkilerinin iyilefltirilmesinde, karfl›laflt›rmalarda, sa¤l›k hizmetlerinin gelifltirilmesinde, araflt›rmalarda
ve sa¤l›k politikalar›nda kullan›labilir. Örne¤in
Türk toplumu için geçerlik ve güvenirli¤i Eser ve
ark. taraf›ndan 1997 y›l›nda yap›lm›fl ve Türk toplumuna uygun oldu¤u saptanm›flt›r (Eser ve ark.
1999).
Hastal›¤a özel araçlar, belli bir hastal›k veya durumu hedef al›rlar ve böylelikle de o hastal›¤a iliflkin potansiyel olarak genel araçlardan daha iyi yan›t verirler ve daha duyarl›d›rlar (Guyatt ve ark.
1993). Hastal›¤a-özel araçlar ilgili t›bbi durumu
içeren SYK’ye odaklan›r. Bu araçlar hastal›¤a (ör:
kanser veya kalp yetmezli¤i), hasta popülasyonuna (ör: yafll›lar), belli bir probleme (uyku veya
cinsel fonksiyon) veya semptoma (ör: a¤r›) özel
olabilir (Guyatt ve ark. 1993). Hastal›¤a spesifik
araçlara Sa¤l›k Tan›lama Anketi (Health Assessment Questionnaire) ve Romatoid Artrit Yaflam
Kalitesi Skalas› (Rheumatoid Arthritis Quality of
Life Scale) örnek olarak verilebilir. Kanserle ilgili
yaflam kalitesi araçlar› incelendi¤inde;
Rotterdam Semptom Listesi (The Rotterdam
Symptom Checklist): Kanserli hastalar›n yaflad›klaA¤r›, 17:4, 2005
r› semptomlara ba¤l› geliflen s›k›nt›y› de¤erlendirmek için kullan›lmaktad›r. Psikolojik ve fiziksel rahats›zl›k olmak üzere iki alt boyuttan oluflmaktad›r. Ölçek maddeleri 1’den 4’e kadar de¤iflen Likert tipi ile puanlanmaktad›r. Ölçek, psikolojik
semptom rahats›zl›k alt boyutu 8 madde, fiziksel
rahats›zl›k alt boyutu 19 madde olmak üzere toplam 27 maddeden oluflmaktad›r. A¤r› tan›lamas›
amac›yla 6 maddesi bulunmaktad›r. Psikolojik s›k›nt› alt ölçe¤i en düflük 8 puan, en yüksek 32 puan, fiziksel s›k›nt› alt ölçe¤i en düflük 19 puan en
yüksek 76 puan almaktad›r. Ölçekten al›nan puan
artt›kça yaflanan s›k›nt› daha büyük olmaktad›r.
Orijinal çal›flmada Rotterdam Semptom Listesi’nin
geçerlik ve güvenirli¤i 0.88 olarak belirlenmifltir
(de Haes ve ark. 1990). Can ve ark. (2004) taraf›ndan Türkiye’de meme kanserli hastalarda Rotterdam Semptom Listesi’inin geçerlik ve güvenirli¤i
yap›lm›flt›r. Fiziksel rahats›zl›k alt boyutunun alfa
de¤eri 0.75, psikolojik semptom alt boyutu alfa
de¤eri 0.79 olarak belirlenmifltir (Can ve ark.
2004).
Avrupa Kanser Araflt›rma ve Tedavi Organizasyonu Yaflam Kalitesi Anketi (European Organization for Research and Treatment of Cancer Core
QoL Questionnaire) (EORTC QOL-C30): Aaronson
ve arkadafllar› taraf›ndan gelifltirilen ölçek 30 maddeden ve fonksiyonel ve semptom ölçe¤i olmak
üzere iki alt boyuttan oluflmaktad›r. Fonksiyonel
alt boyutu; fiziksel (1-5. sorular), rol (6. ve 7. soru), biliflsel (20. ve 25. soru), emosyonel (21-24.
sorular), sosyal (26. ve 27. soru), global yaflam kalitesi (29. ve 30. soru) olmak üzere alt› alt boyuttan oluflmaktad›r. Semptom alt boyut ölçe¤i; yorgunluk (10, 12. ve 18. sorular), bulant› ve kusma
(14 ve 15. soru), a¤r› (9. ve 19. soru), dispne (8.
soru), uyku bozuklu¤u (11. soru), ifltahs›zl›k (13.
soru), konstipasyon (16. soru), diyare (17. soru),
ve mali etki (28. soru) semptomlar›n› içermektedir. Ölçekten elde edilen yüksek puan fonksiyonel düzeyin yüksek oldu¤unu ve semptom derecesinin yüksek oldu¤unu göstermektedir. Güzelant ve arkadafllar› taraf›ndan Türkçe’ye uyarlanm›fl ve akci¤er kanserli hastalarda Türk toplumu
için geçerlik ve güvenirli¤i saptanm›flt›r. Ölçe¤in
Cronbach alfa katsay›s› ≥ 0.70 olarak belirlenmifltir.
Yap›lan çal›flmalar sonucunda ölçe¤in; geçerli ve
güvenilir bir araç oldu¤u saptanm›flt›r (Güzelant ve
ark. 2004).
Fonksiyonel Yaflam ‹ndeksi (Functional Living Index-Cancer): Kanser semptomlar›n›n ve tedavisinin yaflam kalitesinin tüm alanlar›nda fonksiyonel
yeterlilik üzerine olan etkisini de¤erlendirmek
üzere gelifltirilmifltir ve 22 maddeden oluflmakta19
d›r. Fiziksel iyilik hali ve yetene¤i, emosyonel durum, sosyal yetenek, aile durumu ve bulant› olmak üzere 5 alt boyutu bulunmaktad›r. Al›nan puan›n yüksek olmas› yaflam kalitesinin daha iyi oldu¤unu göstermektedir (Schipper ve ark. 1984).
Kanser A¤r›s› ve Yaflam Kalitesi
A¤r› ve yaflam kalitesi çeflitli temel özellikleri paylaflan fenomenlerdir. Sa¤l›k Bak›m Organizasyonu
Akreditasyon Komisyonu a¤r›y› “azalt›lamad›¤› zaman fizyolojik ve psikolojik karfl›t etkileri olan
yayg›n bir deneyim” olarak tan›mlamaktad›r (Katz
2002). Bu nedenle, a¤r› kognitif, motivasyonel, affektif, davran›flsal, psikolojik ve fiziksel boyutlar›
içermektedir (Evans ve ark. 2004). Yaflam kalitesi
de bu boyutlar›n tamam›n› kapsayan bir do¤aya
sahiptir (Rummans ve ark. 1998, Torrance 1987).
A¤r› yönetimindeki belirgin ilerlemelere karfl›n,
kanser a¤r›s›n›n hastalar›n tamam›nda baflar›l› olarak yönetilememekte oldu¤u bildirilmektedir.
Kanser a¤r› yönetiminin yeterli olmamas›; fonksiyonel durumda azalma, yorgunlu¤un artmas› ve
yaflam kalitesinin azalmas› gibi istenmedik durumlara neden olmaktad›r (Kim ve ark. 2004).
Kanser a¤r›s›n›n kontrolünü sa¤lamak; hasta, aile
ve sa¤l›k bak›m› verenleri kapsayan karmafl›k bir
süreçtir (Ferrell 1997, Bery ve ark. 1995). Son y›llarda özellikle kronik yetersizlik durumlar›nda yaflam kalitesinin tan›lanmas›na artan bir flekilde ilgi
gösterilmektedir. Yaflam kalitesi; hasta üzerinde
hastal›¤›n ve tedavinin tüm etkileri ve bu etkilere
oluflan yan›tlar olarak düflünülebilir. Yaflam kalite-
sinin içerdi¤i boyutlar genel olarak fiziksel, fonksiyonel, sosyal ve psikolojik faktörlere odaklan›r.
Çünkü bireyin fiziksel durumu psikososyal boyutlar›n› büyük oranda etkilemektedir (Cella ve Nowinski 2002).
Yaflam kalitesinin tan›lanmas›, bak›m›n sonuçlar›n› de¤erlendirmede daha önemli olmaktad›r. Ana
amaç hem hasta hem de hastan›n ailesi için en iyi
yaflam kalitesini sa¤lamakt›r. A¤r› kontrolünün
sa¤lanmas›, yaflam kalitesini belirlemede anahtar
bir rol oynamaktad›r ve palyatif bak›m programlar›na baflvuran tüm hastalar›n % 60’› a¤r› çekmektedir (Boström ve ark. 2003). Hastalar›n a¤r›s›n›
dindirmek ve yaflam kalitesini gelifltirmek ve onlar için en iyi yaflam kalitesini sa¤lamak önemli
amaçlar›ndand›r. Ferrell ve ark. taraf›ndan gelifltirilen a¤r›n›n yaflam kalitesine etkisi modeli, a¤r›
deneyiminin dört alan›n› kapsamaktad›r: semptomlar ve fonksiyonlar› içeren fizyolojik iyilik hali; anksiyete ve depresyon gibi psikolojik iyilik hali; rol ve iliflkileri kapsayan sosyal iyilik hali ve
spiritüel (tinsel/manevi) iyilik hali (fiekil 1) (Ferrell 1996).
Devam eden veya dindirilmeyen kanser a¤r›s› hastan›n yaflam›n›n her alan›nda zararl› ve bozucu etkiye sahiptir (Allard ve ark. 2001). A¤r› anksiyete
ve duygusal s›k›nt› oluflturur; iyilik haline zarar verir; fonksiyonel kapasiteyi etkiler ve aile, sosyal ve
mesleki rolleri yerine getirme yetene¤ini engeller.
Böylesi genifl etkileri nedeniyle a¤r›n›n hastan›n
fiziksel, sosyal ve ruhsal fonksiyonlar›n› ciddi bir
flekilde etkileyerek yaflam kalitesini her yönüyle
fiekil 1: A¤r›n›n Yaflam Kalitesine Etkisi (Ferrell 1996).
20
A¤r›, 17:4, 2005
etkiledi¤i ve azaltt›¤› görülmektedir (Clinical Practice Guidelines 2004, Katz 2002, Allard ve ark.
2001). Orta düzeyde veya fliddetli düzeyde a¤r›s›
olan hastalar›n uyku, günlük yaflam aktiviteleri,
çal›flma kapasitesi ve sosyal etkileflimlerinin bozuldu¤u bildirilmifltir (Allard ve ark. 2001). A¤r› umut
kayb› ile depresyona neden olabilir ve hastalar aktif tedavi rejimlerini reddebilirler. Anksiyete, korku, konsantrasyon kayb› ve kontrol kayb›na neden olabilir. Emosyonel iyilik hali, cinsel fonksiyon, görünüm, bak›mverici gereksinimleri ve sosyal iliflkiler olumsuz olarak etkilenebilir. Hatta altta yatan hastal›k stabil olsa bile a¤r›, üretkenli¤i ve
bireyin aile ve toplumdaki rolünden memnuniyetini önler (Singapore Ministry of Health 2003).
Kanser a¤r›s› çal›flma sürelerinde azalmaya neden
olur ve böylece sadece hastan›n geliri de¤il, ayn›
zamanda aile üyelerinin de gelirini etkiler (Stein
1996). Hastalar›n bak›m›n› aile üyeleri sa¤lad›¤›
için kontrol alt›na al›nmayan a¤r› ailenin sevilen
birinin bak›m›n› sa¤lama yetene¤ini de etkileyebilir ve ailelere bir yük olabilir. Böylece, hastada erken ölme iste¤i, yard›ms›zl›k, umutsuzluk ve k›zg›nl›k hislerine neden olabilir (Rivera 1996).
A¤r›n›n alg›lanan yaflam kalitesi üzerine bozucu
etkisi evrenseldir ve önemli etkileri oldu¤u çeflitli
çal›flmalarda saptanm›flt›r (Won ve ark. 1999,
Rummans ve ark. 1998, Ward ve ark. 1998, Ferrell
ve ark. 1989); bununla beraber baz› çal›flmalar;
a¤r› fliddetinin azalmas›n›n yaflam kalitesi üzerinde etkisini saptayamam›fllard›r (Du Pen ve ark.
1999).
Strang ve Qvarner (1990) kansere ba¤l› a¤r› yo¤unlu¤unun anksiyete ve depresyon bildirimi ve
fiziksel ve sosyal fonksiyon alanlar›nda bozulmalar ile iliflkili oldu¤unu saptam›fllard›r (Strang ve
ark. 1990). Tannock ve ark. (1989) prostat kanseri
nedeniyle kemik metastazlar›na ba¤l› a¤r›s› olan
hastalarda a¤r›n›n azalt›lmas›n›n yaflam kalitesinin
ço¤ul alan›nda ve iyilik halinde geliflmelere rastlad›¤›n› saptam›fllard›r (Tannock 1989). Coyle ve
ark. (1991) ileri evre kanser hastalar›n›n a¤r› ve di¤er semptomlara sahip oldu¤unu ve semptomlar›n
fonksiyon durumu üzerinde yayg›n etkisinin oldu¤unu farketmifllerdir (Coyle ve ark. 1991). Padilla
ve ark. (1990) kanser hastalar›n›n kronik a¤r›s›n›n
oldu¤unu ve a¤r›n›n fiziksel iyilik hali, psikolojik
iyilik hali ve kifliler aras› iyilik hali olarak yaflam›n
üç boyutunu etkiledi¤ini tan›mlam›fllard›r (Padilla
ve ark. 1990).
Won ve ark. (1999) hemflire evlerinde yapt›¤› çal›flmada; hastalar›n % 26.3’ünün a¤r›s›n›n oldu¤unu; günlük a¤r› ile kötü/zay›f yaflam kalitesi gösA¤r›, 17:4, 2005
tergeleri aras›nda güçlü bir iliflki oldu¤unu saptam›fllard›r. Günlük a¤r›s› olan hastalar›n günlük yaflam aktivitelerinin bozuldu¤u, ruh hali de¤iflikliklerinin oldu¤u ve aktivitelerinde azalma oldu¤u
belirlenmifltir (Won ve ark. 1999).
Rummans ve ark. (1998) rekürran meme kanserli
veya jinekolojik kanserli 117 hastada a¤r›n›n yaflam kalitesine olan etkisini incelemifllerdir. Araflt›rmac›lar, a¤r› varl›¤› ile yaflam kalitesinin fiziksel
ve sosyal boyutlar› aras›nda önemli korelasyon
saptam›fllard›r. Sürpriz olarak a¤r› ve yaflam kalitesinin psikiyatrik ve spiritüel alanlar› aras›nda daha
zay›f korelasyon saptanm›flt›r (Rummans ve ark.
1998). Boström ve ark. (2003) palyatif bak›m alan
hastalar ile yapt›klar› çal›flmada; hastalar› a¤r› yo¤unlu¤una göre iki gruba ay›rm›fllard›r. A¤r›s› fazla olan grubun SF-36 yaflam kalitesi ölçe¤inin tüm
alanlar›nda, düflük derecede a¤r›s› olan gruba göre daha düflük puanlar ald›¤› saptanm›flt›r. A¤r›
yo¤unlu¤u, hastalar›n fonksiyonel durumunu
azaltan en önemli bir faktör olarak belirtilmifltir.
Özellikle hastalar›n fiziksel fonksiyon, rol-fiziksel
ve a¤r› alanlar›nda fark›n anlaml› oldu¤u görülmüfltür (Boström ve ark. 2003).
Hastan›n, hasta yak›nlar›n›n ve sa¤l›k profesyonellerinin kanser hastal›¤›n›n tedavisinde esas amaçlar›, kür sa¤lamak veya yaflam süresini uzatmak,
fonksiyonel devaml›l›¤› sa¤lamak ve konforu sa¤lamak olmal›d›r.
Kaynaklar
Allard P., Maunsell E., Labbe J., Dorval M.: Educational interventions
to improve cancer pain control: a systematic review. Journal of
Palliative Medicine 2001; 4 (2): 191-203.
Aydemir Ö.: Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisinde yaflam kalitesi
ölçümü;
K›sa
Form-36
(SF-36).
Psikiyatri
Psikoloji
Psikofarmakoloji Dergisi. 1999; 7 (2): 14-22.
Berry P.E., Ward S.E.: Barriers to pain management in hospice: a
study of family caregivers. Hospice J 1995; 10 (4): 19-33.
Boström B., Hinic H., Lundberg D., Fridlund B.: Pain and healthrelated quality of life among cancer patients in final stage of life:
a comparision between two palliative care teams. Journal of
Nursing Management 2003; 11: 189-196
Can G., Durna Z., Aydiner A.: Assessment of fatigue in and care
needs of Turkish women with breast cancer. Cancer Nurs 2004;
27(2): 153-161.
Cella D., Nowinski C.J.: Measuring quality of life in chronic illness:
The functional assessment of chronic illness therapy
measurement system. Arch phys Med Rehabil 2002; 83 (Suppl 2):
10-17.
21
Coyle N., Adelhardt J., Foley K.M., Portenoy R.K.: Character of
terminal illness in the advanced cancer patient: pain and other
symptoms during the last four weeks of life. J Pain Symptom
Management 1991; 6: 408 -410.
de Haes K., van Knippenberg F., Niejt J.: Measuring psychological
and physical distress in cancer patients: structure and application
of the Rotterdam Symptom Checklist. British Journal of Cancer
1990; 62: 1034-1038.
Du Pen S.L., Du Pen A.R., Polissar N.: Implementing guidelines for
cancer pain management: results of a randomized controlled
clinical trial. J Clin Oncol 1999; 17: 361-370.
Erdine S.: Kanser a¤r›s›. Onat H., Mandel N. M., editörler. Kanser
hastas›na yaklafl›m: Tan›, tedavi, takipte sorunlar. ‹stanbul: Nobel
T›p Kitabevleri, 2002. pp. 261-274.
Eser E., Fidaner H., Fidaner C.: WHOQOL-100 ve WHOQOL-BREF’in
psikometrik özellikleri, 3 P Dergisi 1999; 7(Ek 2): 23 -40.
Evans C.J., Trudeau E., Mertzanis P.: Development and validation of
the pain treatment satisfaction scale (ptss): a patient satisfaction
questionnaire for use in patients with chronic or acute pain. Pain
2004; 112: 254-266.
Ferrell B.R, Wisdom C., Wenzl C.: Quality of life as an outcome
variable in the management of cancer pain. Cancer 1989;
63(11Suppl): 2321-2327.
Ferrell BR.: Patient Education and nondrug Interventions. In, Ferrell
B.R., Ferrell B.A. editors Pain in the Elderly. Seattle, IASP Press,
1996. pp. 35-44.
Ferrell B.R., Rivera L.M.: Cancer pain education for patients. Semin
Oncol Nurs Forum 1997; 13: 42 -48.
Guyatt G.H., Feeny D.H., Patrick D.L.: Measuring health-related
quality of life. Ann Intern Med. 1993; 118(8): 622-629.
Guzelant A., Goksel T., Ozkok S., et al.: The European
Organization for Research and Treatment of Cancer QLQ-C30:
an examination into the cultural validity and reliability of the
Turkish version of the EORTC QLQ-C30. Eur J Cancer Care
(Engl). 2004; 13 (2): 135 -144.
Padilla G.V., Ferrell B., Grant M.M.: Defining the content domain of
quality of life for cancer patients with pain. Cancer Nurs 1990; 13:
108-115.
Patrick D.L., Deyo R.A.: Generic and disease-specific measures in
assessing health status and quality of life. Med Care. 1989; 27:
5217-5232.
P›nar R.: Sa¤l›k araflt›rmalar›nda yaflam kalitesi. Sendrom. 1996; 1(10):
109-113.
Rivera L.M., McCaffery M.: Pain assessment. In, Baird S.B., McCorkle
R., Grant M. editorso Cancer Nursing: a Comprehensive
Textbook. Second Edition, W.B. Saunders Company, 1996. pp.
1017-1034.
Rummans T.A., Frost M., Suman V.J., et al.: Quality of life and pain
in patients with recurrent breast and gynecologic cancer.
Psychosomatics 1998; 39: 437-445.
Schipper H., Clinch J., McMurray A., et al.: Measuring the quality of
life of cancer patients: The Functional Living Index-Cancer:
development and validation. J Clin Oncol 1984 May; 2(5): 472-83.
Singapore Ministry of Health: Clinical Practice Guidelines: Cancer
Pain. http://www.pain.org.sg/pdf/cancerpain.pdf. 2003
Stein W.M. Cancer pain in the elderly. In, Ferrell B.R., Ferrell B.A.,
editorso Pain in the Elderly. Seattle: IASP Press, 1996. pp. 69-80.
Strang P., Qvarner H.: Cancer-related pain and its influenze on
quality of life. Anticancer Res 1990; 10: 109-112.
Tannock I., Gospdoarowica M., Meakin W.: Treatment of metastatic
prostatic cancer with low-dose prednisone: evaluation of pain
and quality of life as pragmatic indices of responce. J Clin Oncol
1989; 7: 590-597.
Torrance G.W.: Utility approach to measuring health-related quality
of life. J Chron Dis 1987; 40: 593-600.
Ward S.E., Carlson-Dakes K., Hughes S.H.: The impact on quality of
life patient-related barriers to pain management. Res Nurs Health
1998; 39: 437-445.
Katz N.: The impact of pain management on quality of life. J Pain
Symptom Manage 2002; 24 (1 Suppl): S38 -47.
Wargo B.W., Burton A.W.: Cancer Pain. In, Wallace M.S., Staats P.S.,
editorso Pain Medicine and Management Just the Facts.
International Edition, McGraw Hill Company, 2005. pp. 183-189.
Kim J.E., Dodd M., West C.: The PRO-SELF Pain Kontrol Program
improves patients’ knowledge of cancer pain management.
Oncology Nursing Forum 2004; 31(6): 1137 -1143.
Won A., Lapane K., Gambassi G.: Correlates and management of
nonmalignant pain in nursing home. J Am geriatr Soc 1999; 47:
936-942.
22
A¤r›, 17:4, 2005