12. Ses Nasıl Oluşur? 13. Cam Fanustaki Zilin Sesi 15. Davul
advertisement
1. Nereden Nereye? 12. Ses Nasıl Oluşur? 2. Işık Hakkında Bildiklerim 13. Cam Fanustaki Zilin Sesi 3. Neden Acaba? 14. Hangisinin Sesi Önce Duyulur? 4. Doğru Çıkış Hangisi? 15. Davul Sesinin İzlediği Yol 5. Saydam, Yarı Saydam ya da Opak mı? 16. Sesin Oluşması ve Yayılması 6. N Nerede Hata var? 17. Nerede O Eski Yeşilyayla 7. Göster Yaratıcılığını 18. Kimler Şiddetli Seslerin Etkisinde? 8. Eşleştirme E 19. Yazıyoor..! 9. Hangi Tutulma Acaba? 10. Karşılaştırma Yapalım 20. Ses Teknolojileri 21. İletişimsiz Hayat Nasıl Olurdu? 11. Kavram Haritasını Tamamlayalım 117 : 1. Nereden Nereye? Bu etkinliğin amacı, “Işık ve Ses” ünitesi hakkında bildiklerimiz, öğrenmek istediklerimiz ve öğrendiklerimiz açısından kendimizi değerlendirmektir. Bunun için aşağıda verilen birinci bölümdeki soruları üniteye başlamadan önce, ikinci bölümdeki soruları üniteyi işlerken, üçüncü bölümdeki soruları ise üniteyi işledikten sonra cevaplayalım. 2.BÖLÜM 1.BÖLÜM IŞIK VE SES Konularla ilgili neleri biliyorum ve neleri merak ediyorum? .......................................................................................................... .......................................................................................................... .......................................................................................................... Konular ile ilgili merak ettiğim bilgilere nereden ve nasıl ulaşabilirim? .......................................................................................................... .......................................................................................................... Şu ana kadar anlamakta zorlandığım konu var mıdır? Varsa bunlar nelerdir? .......................................................................................................... .......................................................................................................... Bu konularda niçin zorlandım? .......................................................................................................... .......................................................................................................... Bu ünitede ilgimi çeken konular hangileridir? .......................................................................................................... 3.BÖLÜM .......................................................................................................... Bu ünite boyunca neler öğrendim? .......................................................................................................... .......................................................................................................... Öğrendiklerimi hayatın hangi alanlarında kullanabilirim? .......................................................................................................... .......................................................................................................... Hangi konu veya etkinliklerde zorlandım? Bu zorlukları aşmak için neler yaptım? .......................................................................................................... .......................................................................................................... 118 Işık ve Ses 2. : Işık Hakkında Bildiklerim Işık hakkında bildiklerimizi birkaç kelimelik kısa cümlelerle aşağıdaki kutucuklara yazalım. IŞIK 119 : 3. Neden Acaba? Birlikte Yapalım • • Mukavvaları üst üste koyalım. Tam ortalarında çivi ve çekiç yardımıyla birbiriyle çakışık birer delik açalım. Ardından mukavvaları aynı doğrultuda ve onar santimetre aralıklı olacak şekilde oyun hamuruyla masa üzerine sabitleyelim. • Mumu yakarak baştaki mukavvanın önüne şekildeki gibi yerleştirelim. Bu sırada mum alevinin delikle aynı hizada olmasına dikkat edelim. • Başlamak İçin 25 cm X 25 cm boyutlarında 3 adet mukavva çivi çekiç mum oyun hamuru Sondaki mukavvanın deliğinden mum alevine bakalım ve ışığı görüp görmediğimizi belirleyelim. • Ardından mukavvalardan birini 1-2 cm yana çekerek mum ışığını görmeye çalışalım. Ne Oldu ? Etkinlik sonuçlarına ilişkin her sorunun cevabını ilgili boşluğa yazalım. • Mukavvalardaki delikler bir doğru oluşturacak şekilde sıralandıklarında sondaki mukavvanın deliğinden bakan birisi mumun ışığını görür mü? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... • Mukavvalardan biri yana kaydırıldığında sondaki mukavvanın deliğinden bakan birisi mumun ışığını görür mü? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... • Bu iki gözlem sonucuna göre ışığın yayılma şekliyle ilgili nasıl bir sonuca varılır? Açıklayalım. ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... 120 Işık ve Ses : 4. Doğru Çıkış Hangisi? Aşağıdaki cümlelerin doğru veya yanlış olduğuna karar verelim. Cümle doğru ise D, yanlış ise Y harfini işaretleyerek çıkışa ulaşalım. 1.Çıkış D D D 2. Işık, aynı ortamda kıvrılarak ya da bükülerek yayılır. Y 1. Bir kaynağın kayna ışığı, gece ve gündüz farklı biçimlerde yayılır. D Y 4. Işık yayılmasını, gözümüze ulaşıncaya kadar sürdürür. 5. Bir kaynaktan çıkan ışığın nereye kadar yayılacağı kaynağa bağlıdır. 6. Bir kaynaktan çıkan ışık, kendisine engel olan bir cisimle karşılaşıncaya kadar yayılır. : 3.Çıkış D 4.Çıkış Y 5.Çıkış D 6.Çıkış Y 3. Bir kaynaktan çıkan ışık, doğrular boyunca yayılır. Y 5. 2.Çıkış Y 7. Gözümüzden çıkan ışık, bir cisme çarpıncaya kadar doğrusal yayılır. 7.Çıkış D 8.Çıkış Y Saydam, Yarı Saydam ya da Opak mı? Çizelgede bazı madde ve cisimler verilmiştir. Bunların ışığı geçirgenlik durumlarına göre türünü ilgili sütuna “√” koyarak belirtelim. Neden böyle düşündüğümüzü sebep sütununa yazalım. Saydamdır Yarı Saydamdır Opaktır Sebep D Çünkü ışığı geçirmez. Buna bağlı olarak arkasından bakıldığında diğer taraf görülmez. Bulut Buzlu Cam Pencere Camı Ayna Tahta Cam Bardak Madde veya Cisim 121 6. : Nerede Hata Var? Şekildeki çocuğun gölgesinde iki hata bulunmaktadır. Bu hataları belirleyerek aşağıya yazalım. 1 ............................................................................ .............................................................................. 2 ............................................................................ .............................................................................. 7. : Göster Yaratıcılığını Dört arkadaş el fenerlerinin ışığını aynı anda açarak masa üzerinde bulunan opak bir cismin üzerine şekildeki gibi tutuyor. Bu durumda ortadaki opak cismin kaç tane gölgesi oluşur? Çizerek gösterelim. 122 Işık ve Ses : 8. Eşleştirme Aşağıdaki “Sebep” sütununda verilen ifadeleri örnekteki gibi “Sonuç” sütununda verilen uygun ifade ile eşleştirelim. Sebep Sonuç Işık opak maddelerden geçmediği için oluşan gölgeler uzun ve doğuya doğrudur. Işık doğrusal yolla yayıldığı için oluşan gölgelerin boyu kısadır. Sabah Güneş doğuda ve yeryüzüne yakın konumda görüldüğü için opak maddelerin arkasında koyu bir gölge oluşur. Öğlen Güneş tepede görüldüğü için cisimlerin arkasına bükülmez. Işık saydam maddelerden geçtiği için saydam maddelerin gölgesi belirsiz olur. Akşam Güneş batıda ve yeryüzüne yakın konumda görüldüğü için oluşan gölgeler uzun ve batıya doğrudur. Bir cismin gölge sayısı onu aydınlatan kaynak sayısına bağlı olduğu için iki kaynakla aydınlatılan cismin iki gölgesi oluşur. 9. : Karşılaştırma Yapalım Aşağıda güneş ve ay tutulmalarını açıklayan iki şekil verilmiştir. Bunlardan hangisinin ay tutulmasını hangisinin güneş tutulmasını temsil ettiğini ilgili yere yazalım. Açıklama sütununda verilen ifadelerin hangi olay için doğru olduğunu, ilgili sütuna işareti koyarak belirtelim (Bir ifade her iki olay için doğru olabilir.). 123 Açıklama ............................ Işığın doğrusal yayılmasının bir sonucudur. ............................ ............................ Ay’ın saydam olmaması etkilidir. ............................ ............................ Dünya’nın saydam olmamasının bir sonucudur. ............................ ............................ Bu olay sırasında Dünya Güneş’e Ay’dan yakındır. ............................ ............................ Bu olay sırasında Ay Güneş’e Dünya’dan yakındır. ............................ ............................ Ay’ın dolunay evresinde olduğu günlerde meydana gelir. ............................ ............................ Bu olay sırasında Ay’ın gölgesi yer yüzünün belli bir bölgesine düşer. ............................ ............................ Bu olay sırasında Ay Dünya’nın gölge konisi içerisinde kalır. ............................ 10. : Hangi Tutulma Acaba? Dünya, Ay ve Güneş’in şekildeki konumlarda bulunduğu bir sırada Dünya’nın “K” ile gösterilen bölgesinde yaşadığınızı düşünün. 1. Gökyüzüne baktığınızda hangi doğa olayının gerçekleşmekte olduğuna tanık olursunuz? Güneş Dünya L Ay K .................................................................................. .................................................................................. 2. Dünya’nın “L” ile gösterilen bölgesinde yaşayan bir arkadaşınıza gözlemlediğiniz bu doğa olayını ve sebebini nasıl açıklarsınız? ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. 3. Bu doğa olayını çizimle nasıl anlatırsınız? 124 ............................................................................................................................................. ............................................................................................................................................. Işık ve Ses : 11. Kavram Haritasını Tamamlayalım Boşluklara uygun ifadeleri yazarak kavram haritasını tamamlayalım. Işın, Işık, Görme, Yarı saydam madde, Mum, Güneş, Doğal ışık kaynağı, Doğrular boyunca yayılma yayılır Işık kaynağı Ateş böceği ......... Madde Yapay ışık kaynağı örneğidir Ampul ......... : Saydam madde .............. Işığın yayılması ile ilgilidir ................ çeşididir örneğidir 12. ile ilgilidir ile etkileşir çeşididir .............. ................. ile gösterilir şeklinde olur ........ Gölge sonucudur ........................... Opak madde sonucudur Yarı gölge Ses Nasıl Oluşur? Aşağıdaki tabloda bazı ses kaynakları verilmiştir. Bu ses kaynaklarının titreşerek ses üreten elemanlarını “Ses Üreten Elemanlar” başlığı altına yazalım. Ses Kaynakları Ses Üreten Elemanlar Ses Kaynakları Ses Üreten Elemanlar Ses tellerinin titreşimiyle ...................................... . .................................... ...................................... ...................................... ...................................... ...................................... ...................................... 125 : 13. Cam Fanustaki Zilin Sesi Fotoğraftaki gibi bir düzenek kuruluyor. Cam fanus içerisine yerleştirilen zil sürekli çaldığı hâlde sesi duyulmuyor. Ancak fanusun içerisiyle bağlantılı olan kanalın vanası bir süre açık tutulup tekrar kapatıldığında zilin sesi duyuluyor. Dört arkadaşın gözlenen bu durum üzerindeki görüşleri şöyledir: Vana İrem: Vana açılmadan sesin dışarı yayılması mümkün değildir. Vana açılmalıdır ki ses fanusun içerisinden dışarı çıkabilsin. Murat: Fanusun içerisinde hava olmadığı sürece zil çalışmaz. Metin: Eğer fanusun içerisinde hava yoksa zilin sesinin fanusun yüzeyine ulaşması mümkün değildir. Bilge: Ses boşlukta yayılmaz. • Sizler bu görüşler hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu görüşlerin hepsi doğru mudur? Yoksa yanlış olan görüşler de var mıdır? Varsa hangileridir? ............................................................................................................................................... • Burada gözlenen olayı sizler kendi cümlelerinizle nasıl açıklarsınız? ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... 14. : Hangisinin Sesi Önce Duyulur? Üç öğrenci bir yüzme havuzunda suyun sesi iletip iletmediğini test etmek istiyor. Bunun için Ahmet suya dalar. Ahmet’ e eşit mesafede ancak biri suda diğeri suyun dışında bulunan iki öğrenci aynı anda ellerindeki taşları birbirine vurur. • Ahmet iki öğrencinin oluşturduğu sesleri duyar mı? Duyarsa bu seslerden hangisini daha iyi duyar? Neden? ............................................................................. ............................................................................. ............................................................................. 126 Işık ve Ses Davul Sesinin İzlediği Yol : 15. Sokakta çalınan bir davulun sesi evlerimizin içinde de duyulur. Bir davuldan yayılan sesin hangi yolu izleyerek içeriye ulaştığını şekil üzerinde çizerek gösterelim. Yaptığımız çizimi açıklayalım. ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... Sesin Oluşması ve Yayılması : 16. Aşağıdaki paragrafı noktalı yerlere çerçeve içerisinde verilen sözcüklerden uygun olanlarını yazarak tamamlayalım. enerji katılar gaz telleri ses telleri tanecikleri katı deri titreşim sıvılar tanecik sıvı ses kaynağı gazlar Haklısın sesi duyuyorum. H EE YY Y! Bir çeşit .............. olan ses, .............. sonucunda meydana gelir. Titreşim, konuşan birinin................., vurulan bir davulun .............. veya bir sazın ............ meydana gelir. Saz ve konuşan insan birer ................ . Kaynakta meydana gelen titreşim, .........., ........... ve .......... ortamlardaki ..................... de titreştirerek kulaklarımıza kadar ulaşır. Sesi ................. sıvılardan ............. da ................. daha iyi iletir. Boşlukta ise .................................. bulunmaması sebebiyle ses yayılmaz. Ses dalgası yapraklarımı titrestiriyor. Sesi duyuyorum. 127 : 17. Nerede O Eski Yeşilyayla Yeşilyayla Mahallesi yıllar önce dar patika yolların birbirine bağladığı çoğu tek katlı bahçeli evlerden oluşuyordu. Zamanla bahçeli evler apartmanlara dönüştü. Yollar genişletilip asfaltlandı. Asfalt yoldan geçen arabaların sayısının artması ses kirliliğini meydana getirdi. Bugün artık trafikten kaynaklanan oldukça rahatsız edici bir ses kirliliği ile karşı karşıya kalan mahalle sakinleri sorunlarına çözüm arıyor. • Yeşilyayla Mahallesi’nde trafikten kaynaklanan ses kirliliğine çözüm olacak önlemler neler olabilir? Aşağıdaki noktalı yerlere yazalım. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ • Kendi mahellemizde ses kirliliği olan yerleri belirleyelim. Bu ses kirliliğini azaltacak veya temelden çözecek önerilerimizi yazalım. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ • Gün içerisinde bizim evimizden çevreye yayılan sesleri belirleyelim. Bu seslerden hangilerinin komşularımızı rahatsız edeceğini tahmin edelim. ................................................................................................................................................. : 18. Kimler Şiddetli Seslerin Etkisinde? Bazı meslek gruplarındaki insanlar şiddetli seslerin bulunduğu ortamlarda çalışmak zorundadır. Bu meslek gruplarını belirleyelim. Onların şiddetli seslerin zararlarından korunmak için aldıkları önlemleri araştıralım. Tespit ettiklerimizi çizelgemize yazalım. Meslek Grupları 128 Korunma Şekli Pilotlar Kulaklık kullanırlar. İnşaat işçileri ........................................... Müzik grupları .......................................... ............................... ........................................... ............................... ........................................... ............................... ........................................... Işık ve Ses : 19. Yazıyoor..! Büyük Şehirlerdeki Ses Kirliliğini Önlemek İçin Yeni Yasal Düzenlemeler Geliyor. Hava kirliliğini önlemek için yapılan yasal düzenlemelerin benzeri, son zamanlarda artan ses kirliliğini azaltmak için de hayata geçiriliyor. Bir toplumun uygarlık düzeyi, o toplumun yaşanabilir bir çevre oluşturmadaki gayret ve başarılarıyla orantılıdır. Bu düşünceden hareketle yetkililer, özel araçların trafiğe çıkışını azaltmak için hızlı ve etkili toplu taşıma ağları kurulmasının gerekliliğini vurguladılar. Ses kirliliği oluşturan kaynakların (fabrikaların, fuar alanlarının, stadyumların, konser salonlarının, hava alanlarının, otoyolların, tren yollarının…) yalıtımının uygun ses yalıtım teknolojileriyle yapılmasının sağlanacağını belirttiler. Üretilecek yeni konut alanlarının sanayi bölgelerine yakın olamayacağını, özel araçlara şehir içerisinde belli bir ses sınırının getirileceğini açıkladılar. Yapılacak yollarda daha az ses kirliliği oluşturacak malzemelerin kullanılmasının sağlanacağını, gerekli yerlere ses bariyerleri yerleştirileceğini, yüksek şiddetli ses üreten kornaların üretiminin yasaklanacağını ifade ettiler. Yukarıda verilen gazete haberinde farklı kaynakların oluşturduğu ses kirliliğine karşı yetkililer tarafından alınan önlemler sıralanmıştır.Bizler de ailemizle veya arkadaşlarımızla kendi çevremizde ses kirliliğine sebep olan kaynakları tartışarak belirleyelim. Ses kirliliğinin oluşmasını önlemek için üzerimize düşen görev ve sorumlulukların neler olabileceği konusunda önlemler geliştirelim. Bunları kısa bir rapor hâlinde defterimize yazalım. : 20. Ses Teknolojileri Çizelgede fotoğrafı verilen ses teknolojisinden yararlanılarak yapılan araçların adlarını, ne amaçla kullanıldığını, olumlu ve olumsuz yanlarını ilgili yerlere yazalım. Ses Teknolojisi Araçları Ne Amaçla Kullanıldığı Olumlu Yanları Olumsuz Yanları ............. ............................... ............................... ............................... ............. ............................... ............................... ............................... ............. ............................... ............................... ............................... ............. ............................... ............................... ............................... ............. ............................... ............................... ............................... 129 21. : İletişimsiz Hayat Nasıl Olurdu? Birlikte Yapalım • İnsanların birbirleriyle sesle veya sesten yararlanmadan iletişim kurdukları, araç ve yöntemleri gösteren farklı görseller edinelim. • Bu görselleri dikkate alarak nasıl iletişim kurulduğunu tartışalım. Bu sırada işitme veya konuşma engelli insanların nasıl iletişim kurduklarını da belirtelim. • Görsellerde yer alan her bir araç veya yöntemin hayatımızı nasıl kolaylaştırdığını açıklayalım. • Sesin kullanıldığı ya da kullanılmadığı iletişim araç ve yöntemleri arasındaki farkları tartışalım. Ne Oldu ? İletişim kurmada sesten yararlanılan ve sesin kullanılmadığı araç ve yöntemler nelerdir? Bu araç ve yöntemlerin hayatımızdaki önemi nedir? ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 130 Ünite Sonu Değerlendirme Soruları AAşağıdaki ifadelerin doğru ya da yanlış olduğunu tespit edelim. Doğru olan ifadelerin sonun- daki kutucuklara D, yanlış olanlarınkine Y yazalım. 1. Havası boşaltılmış ortamlar ışığın yayılmasını önler. 2. Yarasalar önlerindeki nesneyi, çıkardıkları sesin o nesneye çarpıp geri dönmesi ile algılarlar. 3. Ses, katı ve sıvılarda yayılmaz. 4. Megafon ses üretir. 5. Bir cisim ışık kaynağından uzaklaştıkça gölgesi küçülür. 6. Bir cisim dururken gölgesi hareket edebilir. B A sütununda verilen ifadeleri B sütunundaki uygun kavram veya sözcükle eşleştirelim (Bir ifade birden fazla kavram ve sözcüklerle eşleşebilir.). A B 1. Işığı geçirmeyen cisimlere verilen addır. a. Titreşim 2. Her maddenin ilettiği enerji türüdür. b. Ses 3. Ay’ın Dünya’nın gölge konisi içinde kaldığı doğa olayıdır. 4. Işığın doğrular boyunca yayıldığını gösterir. c. Ay tutulması ç. Gölge oluşumu 5. Sesin meydana gelmesi için gerekli olan olaydır. 6. Gölge boyunun günlük değişiminden yararlanarak d. Opak cisim e. Güneş saati yapılan zaman ölçme aracıdır. C Aşağıdaki soruları okuyalım. Doğru olan seçeneği işaretleyelim. 1. Merve bir gözünü kapatıp açık kalan gözüyle sırasıyla seçeneklerde verilen farklı şekillerdeki hortumların deliklerinden ışık yayan bir muma bakıyor. Sizce Merve hangi seçenekte verilen hortumun deliğinden mumun ışığını görür? A) B) C) D) 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Işık kaynağının sayısı gölge sayısını etkiler. B) Işık kaynağı cisme yaklaştırıldığında cismin gölgesi küçülür. C) El fenerinden çıkan ışık doğrusal yayılır. D) Işık saydam maddelerden geçer. 131 3. Burcu yandaki düzenekte olduğu gibi içerisine zil yerleştirdiği cam fanusun havasını bir vakumlama pompasıyla boşaltıyor ve zilin sesini dinliyor. Burcu bu çalışmasıyla aşağıda verilen olaylardan hangisini kanıtlamak amacındadır? Pil İnce tel Cam fanus Zil A) Havada sesin yayıldığını Hava boşaltma tulumbası B) Boşlukta sesin yayılmadığını C) Camın sesi daha iyi ilettiğini D) Havada sesin yayılmadığını 4. Okul bahçesinde oyun oynayan dört kişilik öğrenci grubu havanın bozmasıyla sınıflarına döner ve pencereden dışarıyı seyreder. Bu sırada şimşek çakar, ardından gök gürültüsü gelir. Işığın görünmesiyle gök gürültüsü arasındaki bu gecikmenin sebebini tartışan öğrenciler aşağıdaki görüşleri öne sürmüşlerdir. Bu görüşlerden hangisi doğrudur? A) Gözlerimizin ışığı algılama hızı kulaklarımızın sesi algılama hızından daha büyüktür. B) Gök gürültüsü, şimşek çakmasından sonra meydana gelir. C) Işık atmosferde sesten daha hızlı yayılır. D) Işık boşlukta yayılır, ses yayılmaz. 5. Ecelerin sınıfı piknikte gölge bir alan bulup oturur. Bu sırada gölgenin oluşma sebebi üzerinde bir tartışma başlar. Sizce Ece ve arkadaşlarının gölge oluşmunu açıklayan aşağıdaki görüşlerinden hangisi doğru değildir? A) Cisimlerin ışığı geçirmemesi etkilidir. B) Ortamda ışığın bulunmamasının sonucudur. C) Ortamda çok fazla ışığın bulunmasının sonucudur. D) Işığın doğrusal yayılması etkilidir. 6. 5. soruya bu cevabı neden verdiğimizi aşağıdakilerden hangisi en iyi açıklar? A) Opak cisimlerin ışık kaynağına göre arka tarafına kaynaktan ışık ulaşmaz. B) Gölgenin oluştuğu ortamlarda ışık bulunabilir. C) Ortamda bulunan ışık miktarı gölge oluşumunu engellemez. D) Işığı geçiren cisimlerin gölgesi çok zayıf oluşur. 7. Aşağıdakilerden hangisi ışık kaynağı değildir? A) Güneş B) Ateş böceği C) Yanmakta olan mum D) Parlayan kedi gözü 8. Aşağıdakilerden hangisi sesin oluşumunun temel nedenini açıklamaktadır? A) Ses dalgalar hâlinde oluşur. B) Canlıların ses telleri çarpışarak ses oluşur. 132 C) Nesnelerin titreşimleri sayesinde ses oluşur. D) Ses, maddenin kendisinden kaynaklanır.
