yucel aksoy.fh11

Do¤an›n Gizemi
Yücel Aksoy
Bezelyeler
Aflç›y›
Öldürebilir mi?
Önceki say›lar›m›zda,
Amerikal› Backster’in
çal›flmalar› 1960 y›l›nda
bafllad› ve bütün dünyada
ilgi gördü demifltik. Peki
daha önceki y›llarda bu tip
araflt›rmalar yap›lmad› m›?
Elbette yap›ld›. ..
1
858 y›l›nda Hindistan’›n Kalküta
flehrinde do¤an Jagadish Chandra
Bose’un bitkiler üzerinde yapt›¤›
say›s›z çal›flma var. Bose, bu çal›flmalardan birinde, bitkisinin tüm hareketleri durdu¤unda yani ölüm an›nda,
hayvanlardaki ölüm kas›lmas›n›
an›msatan biçimde titredi¤ini saptad›.
Ölüm an›nda bitkiden büyük bir
elektrik gücü a盤a ç›km›flt›. “Beflyüz
bezelye beflyüz volt üretebilir” diyordu
Bose. “Bu gerilim bir aflç›y› kül
etmeye yeter.”
Ama hemen
ard›ndan müjdeyi
veriyordu: “Ne
var ki bezelyeler
seri ba¤lanamad›klar› için böyle
Jagadish C. Bose'
bir tehlike olufl103
BD N‹SAN 2015
Jagadish Chandra Bose ve gelifltirdi¤i alet: Crescograph
muyor.”
Chandra Bose, bitkilerin duygusall›klar›n› ve duyarl›l›klar›n› kan›tlamak üzere, bilimsel ve o günün
koflullar›na göre son derece teknik
araflt›rmalar yapt›. Önce, bitkilerdeki
hareketleri afl›r› derecede büyütecek
optik bir ayg›t› gelifltirmekle ifle
bafllad›. Ayg›t›n kaydettikleri, büyük
bir ekrana aktar›larak çok daha kolay
ve rahat izlenme olana¤› veriyordu.
Bu ayg›t art›k, bitki organlar›n›n, o
ana kadar bilim dünyas›n›n gözlerinden sakl› kalan hareketlerini net bir
flekilde görülür hale getiren bir “optik
darbe kaydedicisi” olmufltu.
ose, dur durak bilmeden çal›fl›yor, ayg›t› daha da gelifltirmeye
çabal›yordu. 1917 y›l›nda "Sir"
ünvan› verilen Bose, Kalküta'da bir
Araflt›rma Enstitüsü kurdu. 1918
y›l›nda da yeni bir alet gelifltirdi¤ini
aç›klad›: Crescograph.
B
104
Bu aletle, bitkilerin hareketleri
10.000 kat büyütülerek gözlemleniyor
ve ayr›ca, bitkilerin büyüme h›z› ve
1 dakika gibi k›sa bir süre içinde
gösterdikleri de¤iflimler, otomatik
olarak kaydedilebiliyordu. Bose bu
aletle, say›s›z bitkide büyümenin
ritmik nab›zsal karakterde olufltu¤unu
ve her bir nabz›n ani bir yükselmeye
ve arkas›ndan, yavaflça, ilerlemenin
dörtte biri oran›nda bölümsel bir geri
çekilmeye yol açt›¤›n› ortaya koydu.
1
920 y›l›nda bilimsel bir dergide
yay›mlanan yaz›da ise Lord
Rayleigh, Bose’un Crescograph
ayg›t› için flöyle söylüyordu: “Bu
ayg›tla, bitkilerin ve dokular›n›n
büyümesinin, tam bir do¤rulukla ve
bir milyonla on milyon kat aras›nda
bir büyüme oran›yla saptand›¤›ndan
hiç kuflkumuz bulunmamaktad›r.”
Demek ki Bose, aradan geçen iki
y›l içinde crescograph aletinin
BD N‹SAN 2015
büyütme gücünü
1.000 kat daha
artt›rm›flt›.
BOSE’UN
LABORATUVARINI ZiYARET EDEN
ÜNLÜLER
Ünlü Hintli
ermifl Paramahansa Yogananda,
Bir Yogi'nin Otobiyografisi adl› kitab›nda, Dr. Bose'un
Araflt›rma Enstitüsü'ne yapt›¤› ziyareti
ve "crescograph"da gördüklerini flöyle
anlat›r: " ... Büyük botanikçi, verdi¤i
sözü unutmayarak, beni bir mabed
gibi sessiz, huzur veren laboratuvar›na
götürdü. ‘Crescograph'› bu e¤reltiotu
Küçücük yaflam
hareketleri art›k aç›kça
alg›lan›yordu; bitki,
hayret dolu
bak›fllar›m›n
alt›nda gayet
yavafl bir flekilde
büyüyordu.
ile irtibatland›raca¤›m; ayg›t›n büyütme gücü muazzamd›r. Bir sümüklüböce¤in yürüyüflü ayn› oranda büyütülseydi, aynen bir ekspres tren h›z›nda
Paramahanba Yoga ve kitab›,
Bir Yogi’nin Otobiyografisi
yol al›yor gibi görünecekti’ dedi.
Merak ve flaflk›nl›kla, e¤reltiotunun
perdedeki yans›yan görüntüsüne
bak›yordum. Küçücük yaflam hareketleri art›k aç›kça alg›lan›yordu; bitki,
hayret dolu bak›fllar›m›n alt›nda gayet
yavafl bir flekilde büyüyordu. Sir Bose,
ufak bir metal çubukla e¤reltiotunun
tepesine dokunuverdi. Hareketlilik
aniden durdu ve çubuk geri çekildikten
k›sa bir süre sonra da düzgün ritmine
yeniden bafllad›. Bose, ‘D›fltan gelen
herhangi bir etkinin duyarl› dokular
için ne kadar zararl› oldu¤unu gördün' dedi. 'Dikkat et; flimdi kloroform
verece¤im, arkas›ndan da antidotunu...' Kloroform etkisi tüm büyümeyi
bir anda durdurmufl, antidot ise tekrar
canland›rm›flt›. Perdedeki hareketler
bana bir film öyküsünden daha çekici
geliyordu. Dostum (burada kötü kifli
rolünü oynayarak), e¤reltiotunun bir
105
BD N‹SAN 2015
yerine sivri bir alet soktu. Kas›lma
fleklinde ç›rp›nmalar bitkinin çekti¤i
ac›y› tüm gerçekli¤iyle yans›t›yordu.
Bitkinin sap›n› jiletle kesti¤inde ise,
perdedeki gölge önce fliddetle dalgaland›; sonra yavafl yavafl ölüm mele¤inin kontrolunda hareketsiz kald›.”
ose’un çal›flmalar›n› yak›ndan
izleyen “Nation” dergisinden
bir yazar da gördüklerini flöyle
aktar›yordu: “Bir masa üzerinde, sanki
yeteneksiz bir operatörün kesip biçece¤i bir havuç yatmaktayd›. Havucun
gövdesine iki yerden teller saplanm›flt›.
Sivri bir maflayla s›k›flt›r›ld›¤›nda
havuç ürperdi. Çimdiklendi¤inde ise,
verdi¤i yan›t daha ac› doluydu.
Böylece havucun geçirdi¤i sars›nt›lar,
teller arac›l›¤›yla ekrana korkunç
derecede abart›l› olarak aktar›lmaktayd›. Masadaki duruflu her ne kadar
vurdumduymaz bir tav›r sergiliyorsa
da, uyar›lara verdi¤i yan›t›n ekrandaki
görüntüleri, iflkence çeken ve ac›dan
k›vranan birinin ç›rp›n›fllar› gibiydi.”
Bose, bitkilerin de, insanlar ya da
hayvanlar gibi kloroformla uyuflturulabildiklerini, taze hava verildi¤inde
ise k›sa zamanda kendilerine geldiklerini deneysel olarak kan›tlad›.
Kocaman bir çam a¤ac›n› kloroform
ile bay›ltt›ktan (uyuflturduktan) sonra
yerinden söküp daha uzak bir noktaya
tekrar dikmeyi baflard›. Baflard› çünkü,
böylesine büyük bir çam, yerinden
sökülüp baflka yere aktar›ld›¤›nda,
a¤açta ölümcül olabilecek floklar çok
s›k yaflan›r. Önceleri, bitkilerin s›n›rs›z
flekilde karbondioksitten hoflland›klar›
kan›s› yayg›nd›. Öyle ya bitki karbon-
B
106
Bitkiler de alkolle
sarhofl oluyor,
kendilerinden
geçiyor,
sonra da akflamdan
kalmal›¤›n aç›k
belirtileriyle ay›l›yorlard›.
dioksiti al›yor, fotosentezde kullan›p,
yerine de do¤aya oksijen veriyordu.
Bose, bu gaz›n afl›r›s›n›n bitkileri
bo¤abilece¤ini, ama sonradan oksijen
verilerek diriltilebileceklerini de
deneylerle kan›tlad›. (Aynen hayvanlarda oldu¤u gibi).
Yine Bose’un çal›flmalar› gösterdi
ki, bitkiler de (insanlara benzer flekilde) alkolle sarhofl oluyor, ayyafllar
gibi sallan›yor, kendilerinden geçiyor,
sonra da akflamdan kalmal›¤›n aç›k
belirtileriyle ay›l›yorlard›. Sir Bose,
1929 y›l›nda kendisi için düzenlenen
emeklilik töreninde yapt›¤› konuflmada, edindi¤i deneyimlerini flu sözlerle
aç›kl›yordu: “fiu noktada fizik bafllar,
flu noktada fizyoloji bafllar diye kesin
bir ay›r›m yapmak olas› de¤il. Ald›¤›m
kay›tlar›n suskun tan›kl›¤›nda, varolan
her nesneyi kapsayan 'Birli¤in' bir
aflamas›n› gördüm. Ifl›k demetindeki
toz zerreleri, yeryüzündeki bereketli
yaflam, tepemizde parlayan gözal›c›
günefl.. Hepsi, hepsi bu 'Birli¤in' birer
parças›yd›. •
[email protected]
Gelecek ay: Bitkilerin müzikli yaflam›