mimaride hareketliliğin farklı süreçlerdeki mekansal etkileri üzerine

advertisement
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
MĠMARĠDE HAREKETLĠLĠĞĠN FARKLI SÜREÇLERDEKĠ MEKANSAL
ETKĠLERĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Cem BERDAN
Anabilim Dalı : Mimarlık
Programı : Mimari Tasarım
HAZĠRAN 2010
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ  FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
MĠMARĠDE HAREKETLĠLĠĞĠN FARKLI SÜREÇLERDEKĠ MEKANSAL
ETKĠLERĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
Cem BERDAN
502071011
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Mayıs 2010
Tezin Savunulduğu Tarih : 08 Haziran 2010
Tez DanıĢmanı : Doç. Dr. Arda ĠNCEOĞLU (ĠTÜ)
Diğer Jüri Üyeleri : Yrd.Doç. Dr. Hüseyin Lüftü
KAHVECĠOĞLU (ĠTÜ)
Doç. Dr. Murat SOYGENĠġ (YTÜ)
HAZĠRAN 2010
Aileme,
iii
iv
ÖNSÖZ
“Mimaride Hareketliliğin Farklı Süreçlerdeki Mekansal Etkileri Üzerine Bir
Değerlendirme” isimli tez çalışmasını, başından itibaren, konunun gelişmesi ve
yönlendirilmesi açısından fikirleri, önerileri ile destekleyen değerli hocam Doç. Dr.
Arda İnceoğlu‟na; İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Mimari Tasarım Anabilim Dalı‟na;
sağladıkları zengin kaynaklardan dolayı İTÜ Mimarlık Fakültesi Kütüphanesi
çalışanlarına; hiçbir zaman desteklerini esirgemeyen aileme ve sonsuz
yardımlarından dolayı Gökçe Nazan Gündüz‟e en içten teşekkürlerimi sunarım.
Mayıs 2010
Cem Berdan
(Mimar)
v
vi
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
ÖNSÖZ .................................................................................................................... v
ĠÇĠNDEKĠLER .....................................................................................................vii
KISALTMALAR ................................................................................................... ix
ÇĠZELGE LĠSTESĠ ............................................................................................... xi
ġEKĠL LĠSTESĠ.................................................................................................. xiii
ÖZET................................................................................................................... xvii
SUMMARY .......................................................................................................... xix
1. GĠRĠġ .................................................................................................................. 1
1.1 Giriş ve Çalışmanın Amacı ............................................................................. 1
1.2 Çalışmanın Yöntemi ....................................................................................... 4
1.3 Kavramlar, Tanımlar ...................................................................................... 5
2. YĠRMĠNCĠ YÜZYILDA HAREKETLĠLĠK ..................................................... 7
2.1 Giriş ve Hareketliliğin Alt Bileşenleri ............................................................. 8
2.2 Yöntem, Tanımlar .........................................................................................17
2.3 Yirminci Yüzyıl Dönemsel Analizleri ............................................................18
2.3.1 1900-1910 .............................................................................................. 19
2.3.2 1910-1920 .............................................................................................. 21
2.3.3 1920-1930 .............................................................................................. 23
2.3.4 1930-1940 .............................................................................................. 24
2.3.5 1940-1950 .............................................................................................. 26
2.3.6 1950-1960 .............................................................................................. 29
2.3.7 1960-1970 .............................................................................................. 31
2.3.8 1970-1980 .............................................................................................. 33
2.3.9 1980-1990 .............................................................................................. 34
2.3.10 1990 - ................................................................................................... 36
2.4 Genel Tablo ve Baskınlık ..............................................................................38
2.5 Bölüm Sonucu ...............................................................................................41
3. HAREKETLĠLĠK ĠÇEREN YAPILAR ........................................................... 49
3.1 Giriş, Sınıflandırmalar ...................................................................................49
3.2 Proje Analiz Yöntemi ....................................................................................54
3.3 Seçilen Projeler .............................................................................................58
3.4 Bölüm Sonucu ............................................................................................. 108
4. BĠRLEġTĠRME .............................................................................................. 111
4.1 Giriş ............................................................................................................ 111
4.2 Genel Durum ile Örnek Projelerin karşılaştırılması ...................................... 111
4.3 Bölüm Sonucu ............................................................................................. 115
5. SONUÇLAR VE TARTIġMA: ÖNGÖRÜLER, HAREKETLĠLĠK
ĠÇEREN MĠMARĠ TASARIMA DAĠR ÖNERĠLER ................................... 117
KAYNAKLAR .................................................................................................... 123
vii
KISALTMALAR
TWA
GIS
GPS
PC
EU
USB
DVD
ATM
POS
UCL
ISO
PSSHAK
SSD
: Trans World Airlines
: Geographic Information System
: Global Positioning System
: Personal Computer
: European Union
: Universial Serial Bus
: Digital Versatile Disc
: Automatic Teller Machine
: Point of Sale
: University College London
: International Organization for Standardization
: Primary Support Structures and Housing Assembly Kits
: Single Speed Design
ix
x
ÇĠZELGE LĠSTESĠ
Sayfa
Çizelge 1.1 : Mimaride Hareketliliğin Farklı Süreçlerdeki Mekansal Etkileri
Üzerine Bir Değerlendirme. .................................................................. 6
Çizelge 2.1 : Hareketliliğin mekansal etkileri ..........................................................44
Çizelge 3.1 : Mimaride Esneklik – Hareketlilik Kesişmeleri ...................................52
Çizelge 3.2 : Toplu proje analiz sonuçları ............................................................. 110
Çizelge 4.1 : Toplu proje analiz sonuçları ile hareketlilik karakterlerinin
dönemsel yansımaları çakıştırılması. ................................................ 114
Çizelge 4.2 : Proje analizlerinin dönemsel sonuçları ile hareketlilik
karakterlerinin etkileşimi. ................................................................. 116
xi
xii
ġEKĠL LĠSTESĠ
Sayfa
ġekil 1.1 : Inspector Gadget (www.mrgadget.com.au, 2010). ............................... 2
ġekil 2.1 : Coca Cola Tesisi, 1936 (www.you-are-here.com, 2010) ....................... 9
ġekil 2.2 : Barcelona Pavilion, 1929 (www.spanish-architecture.info, 2010) ......... 9
ġekil 2.3 : TWA Terminal, 1956 (http://francisanderson.wordpress.com,
2010) ................................................................................................... 9
ġekil 2.4 : Wichita House, 1946 (http://www.wichitaphotos.org, 2010) ................ 9
ġekil 2.5 : Coney adası, erken 1900‟ler (http://www.gettyimages.com, 2010) ......10
ġekil 2.6 : Midtown Plaza, Victor Gruen, 1959 (http://
mallsofamerica.blogspot.com, 2010) .................................................. 16
ġekil 2.7 : Grafik okuma bilgisi ...........................................................................18
ġekil 2.8 : 1900-1910 arası hareketlilik .................................................................20
ġekil 2.9 : 1910-1920 arası hareketlilik .................................................................22
ġekil 2.10 : 1920-1930 arası hareketlilik .................................................................23
ġekil 2.11 : 1930-1940 arası hareketlilik .................................................................25
ġekil 2.12 : 1940-1950 arası hareketlilik .................................................................27
ġekil 2.13 : 1950-1960 arası hareketlilik .................................................................30
ġekil 2.14 : 1960-1970 arası hareketlilik .................................................................31
ġekil 2.15 : 1970-1980 arası hareketlilik .................................................................33
ġekil 2.16 : 1980-1990 arası hareketlilik .................................................................35
ġekil 2.17 : 1990 - arası hareketlilik .......................................................................37
ġekil 2.18 : Baskın dönem anlatımı.........................................................................39
ġekil 2.19 : 20.yüzyıl‟da hareketlilik ......................................................................40
ġekil 2.20 : Statik – mobil durum diyagramları .......................................................45
ġekil 3.1 : Proje analizlerinde kullanılan simgeler .................................................58
ġekil 3.2 : Lot-ek,Mobile Dwelling Unit (www.lot-ek.com, 2010) ........................58
ġekil 3.3 : Lot-ek,Mobile Dwelling Unit analizi ....................................................59
ġekil 3.4 : DRMM, Sliding house (www.drmm.co.uk, 2010) ................................60
ġekil 3.5 : DRMM, Sliding house analizi ..............................................................60
ġekil 3.6 : Hanrahan Meyer/Holley Loft (www.hanrahanmeyers.com, 2010) ........61
ġekil 3.7 : Hanrahan Meyer/Holley Loft analizi ....................................................62
ġekil 3.8 : Steven Holl/Void space housing (www.stevenholl.com, 2010) .............63
ġekil 3.9 : Steven Holl/Void space housing analizi ...............................................63
ġekil 3.10 : Shigeru Ban/Curtain wall house (www.shigerubanarchitects.com,
2010) .................................................................................................... 65
ġekil 3.11 : Shigeru Ban/Curtain wall house analizi ................................................66
ġekil 3.12 : Shigeru Ban / 9square grid house
(www.shigerubanarchitects.com, 2010) ................................................ 67
ġekil 3.13 : Shigeru Ban / 9square grid house analizi ..............................................68
ġekil 3.14 : Shigeru Ban / Naked House (www.shigerubanarchitects.com,
2010)...............................................................................................................69
ġekil 3.15 : Shigeru Ban / Naked House analizi ......................................................70
xiii
ġekil 3.16 : Rem Koolhaas / Maison a Bordeaux (www.oma.eu, 2009) .................. 71
ġekil 3.17 : Rem Koolhaas / Maison a Bordeaux analizi ......................................... 71
ġekil 3.18 : Lot-ek / Bloomberg Mobile Unit (www.lot-ek.com, 2010) .................. 73
ġekil 3.19 : Lot-ek / Bloomberg Mobile Unit analizi ............................................. 73
ġekil 3.20 : Gerrit Rietweld/Shroeder house
(http://www.rietveldschroderhuis.nl, 2010)........................................... 74
ġekil 3.21 : Gerrit Rietweld/Shroeder house analizi ................................................ 74
ġekil 3.22 : DRMM / Off the shelf (www.drmm.co.uk, 2010) ................................ 76
ġekil 3.23 : DRMM / Off the shelf analizi .............................................................. 77
ġekil 3.24 : DRMM / Modular Apartment Proposal (www.drmm.co.uk, 2010)....... 77
ġekil 3.25 : DRMM / Modular Apartment Proposal (www.drmm.co.uk, 2010)....... 78
ġekil 3.26 : DRMM / Arb Offices (www.drmm.co.uk, 2010) ................................. 79
ġekil 3.27 : DRMM / Arb Offices analizi ............................................................... 79
ġekil 3.28 : Richard Rogers–Renzo Piano/Pompidou Center
(www.richardrogers.co.uk, 2009) ......................................................... 80
ġekil 3.29 : Richard Rogers–Renzo Piano/Pompidou Center analizi ....................... 81
ġekil 3.30 : Le Corbusier/Domino House (www.dominohouse.com, 2009) ............ 82
ġekil 3.31 : Le Corbusier/Domino House analizi .................................................... 82
ġekil 3.32 : Mies Van Der Rohe/Weissenhofsiedlung
(www.weissenhof2002.de, 2010).......................................................... 83
ġekil 3.33 : Mies Van Der Rohe/Weissenhofsiedlung analizi ................................. 83
ġekil 3.34 : Axel Grape/Disset Uppsala
(afewthoughts.co.uk/flexiblehousing, 2010) ......................................... 85
ġekil 3.35 : Axel Grape/Disset Uppsala analizi ...................................................... 86
ġekil 3.36 : Les Freres Arsene-Henry / Surville District-Montereau
(www.afewthoughts.co.uk/flexiblehousing, 2010) ................................ 87
ġekil 3.37 : Les Freres Arsene-Henry / Surville District-Montereau analizi ............ 87
ġekil 3.38 : N.Hamdi, N.Wilkinson/Stamford Hill
(www.afewthoughts.co.uk/flexiblehousing, 2010) ................................ 88
ġekil 3.39 : N.Hamdi, N.Wilkinson/Stamford Hill analizi ...................................... 89
ġekil 3.40 : Jean Nouvel, Arab du Monde (www.jeannouvel.com, 2010)................ 90
ġekil 3.41 : Jean Nouvel, Arab du Monde analizi ................................................... 90
ġekil 3.42 : Kalhöfer-Korschildgen / Frontier (http://www.kalhoeferkorschildgen.de, 2010) ......................................................................... 92
ġekil 3.43 : Kalhöfer-Korschildgen / Frontier analizi.............................................. 92
ġekil 3.44 : Ssd / Parenthetical House (ww.ssdarchitecture.com, 2010) .................. 93
ġekil 3.45 : Ssd / Parenthetical House analizi ......................................................... 94
ġekil 3.46 : Kalhöfer-Korschildgen / Trip to Grüne (http://www.kalhoeferkorschildgen.de, 2010) ......................................................................... 95
ġekil 3.47 : Kalhöfer-Korschildgen / Trip to Grüne analizi ..................................... 95
ġekil 3.48 : Kalhöfer-Korschildgen / Expander (http://www.kalhoeferkorschildgen.de, 2010) ......................................................................... 96
ġekil 3.49 : Kalhöfer-Korschildgen / Expander analizi ........................................... 97
ġekil 3.50 : Kalhöfer-Korschildgen / Tourne Sol (http://www.kalhoeferkorschildgen.de, 2010) ......................................................................... 98
ġekil 3.51 : Kalhöfer-Korschildgen / Tourne Sol analizi ......................................... 99
ġekil 3.52 : David Fischer/Dynamic Architecture
(www.dynamicarchitecture. net, 2010) ............................................... 100
ġekil 3.53 : David Fischer/Dynamic Architecture analizi...................................... 100
ġekil 3.54 : Steven Holl / StoreFront (www.stevenholl.com, 2010) ...................... 101
xiv
ġekil 3.55 : Steven Holl / StoreFront for Art and Architecture analizi ................... 101
ġekil 3.56 : Thomas Gaynor / Patent for a Rotating House (Randl, C., 2008) ........103
ġekil 3.57 : Thomas Gaynor / Patent for a Rotating House analizi ........................ 104
ġekil 3.58 : Angelo invernizzi/Villa Girasole (www.villa-girasole.com, 2010) ..... 104
ġekil 3.59 : Angelo invernizzi/Villa Girasole analizi............................................. 105
ġekil 3.60 : Alfred Granek/Patent for an Internally Rotating House
(Randl, C., 2008) ................................................................................ 106
ġekil 3.61 : Alfred Granek/Patent for an Internally Rotating House analizi ........... 106
ġekil 4.1: Hareketlilik bileşenlerinin süreç içinde bir arada görünümleri………119
xv
xvi
MĠMARĠDE HAREKETLĠLĠĞĠN FARKLI SÜREÇLERDEKĠ MEKANSAL
ETKĠLERĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
ÖZET
Günümüzde bulunulan noktada, toplumun
ve bireyin günlük yaşantısında
hareketliliği oldukça yüksek düzeyde bulunmaktadır. Bu hareketliliğe insanın birey
olarak A noktasından B noktasına gidebilme çeşitliliği, süresi de dahil olurken,
günlük yaşantıda insanın etrafında bulunan, gidip gelen veriler de, çoğu yere akıllıca
ulaşabilen her türlü hizmet ve servis de, genel olarak her yerde icra edilmeye uygun
hale gelen çoğu meslek de, insanın farkında olarak ya da olmayarak yanında
bulundurduğu çok işlevli ama küçük boyutlu taşınabilir objeler de dahil olmaktadır.
İnsan hayatında bu denli önemli olan hareket ve hareketlilik olgusunun, esas olarak
insan ve insan yaşamından beslenen mimarlık alanında da önemli bir yer tuttuğu
düşünülmektedir. Aynı şekilde insan yaşamından etkilenerek insan ile birlikte
değişen mimari tasarım ve ürünlerin de insanı değiştiren hareketlilik olgusundan
etkilenerek, onunla birlikte değiştiği düşünülmektedir.
20.yüzyıl, 19uncu yüzyılda başlayan sanayi devriminin ardından değişmiş, ilerlemiş
bir hayata sahne olmaktadır. Hareketliliğin insan ve toplum yaşamı üzerindeki
etkisini araştırmak için bu nedenlerle 20nci yüzyılın başından günümüze uzanan bir
süreç ele alınmıştır. Hareketlilik, kendisini oluşturan alt başlıklarına ayrılmış,
dönemler halinde gelişimi incelenmiştir. Dönemsel bulgular tüm zaman aralığını
kapsayan tek bir bütünde birleştirilmiş, hareketlilik adı verilen olgunun gelişimi,
zıplamaları, hızlı ve yavaş yükseliş dönemleri ile alt bileşenlerinin hangilerinin hangi
dönemlerde daha etkili olduğu ortaya çıkartılmıştır. Hareketliliği oluşturan alt
bileşenlerinin yardımıyla insanın bu artış ve gelişimden ne şekillerde etkilendiği
yorumlanmış, bu etkilenmenin insanın mekanlarında nasıl yansımalarda bulunduğu
tartışılmıştır.
Belirtilen zaman aralığı kapsamında hareketli çözümler içeren projeler seçilmiştir.
İçerdikleri kinetik durumların etkilerini ve çıktılarını-sonuçlarını anlamak adına
harekete dair yaptıkları analiz edilerek sınıflandırılmıştır. Hareketlilik içeren projeler
kullanıcısına önerdikleri, karşıladıkları beklentiler ve hizmet ettikleri talepler
doğrultusunda yorumlanarak adlandırılmıştır.
İnsanın günlük yaşantısından etkilenerek mekanına yansıttığı, mekanından beklediği
değişkenlikler, önceden bahsedilen insan yaşamında hareketliliğin alt bileşenleri
ışığında tanımlanarak sınıflandırılmıştır. Böylelikle ele alınan zaman aralığında
dönemsel olarak farklı mekansal yansımalar ortaya çıkmıştır. Analizleri yapılarak
sundukları hareketlilik karakterleri adlandırılan mimari projeler dönemlerinin
mekansal hareketlilik yansımaları ile süperpoze edilmiş, aralarındaki uyum ve
örtüşme sınanmıştır.
Elde edilen bulgular doğrultusunda mimari tasarımda hareketliliğin ve hareket içeren
mimari projelerin, insan ve toplumsal yaşamda var olan ve sürekli farklı hızlar ve alt
bileşen kombinasyonlarında artarak hareketlilik olgusundan etkileniş biçimleri ortaya
xvii
çıkartılmıştır. Bu bilgiler ışığında hareketliliğin mimari tasarımdaki güncel yeri
tartışılarak olması gereken noktaya dair önerilerde bulunulmuştur. Mimari projelerin
günlük yaşamın hareketliliğini kendilerine yansıtma biçimleri ve sunulması gereken
kinetik, mobil durum ile çözümlere dair önerilerde bulunulmuştur..
xviii
AN EVALUATION OF SPATIAL IMPACTS OF
ARCHITECTURE IN DIFFERENT PERIODS OF TIME
MOBILITY
ON
SUMMARY
Nowadays, being in motion is in a high level in daily lives of the society and the
individuals. This motion includes the variety of the ability and the process of going
from point A to B for a person as an individual, the data that comes and goes, being
around the person in daily life, different kind of service being get in a logical way, so
many professions which can be suitable for being made everywhere and then the
small, movable but multifunctional objects being carried by people on purpose or
not. It can be thought that the fact of motion and mobility which is so important for
human life, also take important place in architecture that is supported by human and
its life. Moreover, architectural design and products which are affected by humans
and change with them, also affect from the concept of mobility that changes the
humans.
The twentieth century which changed after the industrial revolution begining in
nineteenth century, faces an improved life. This can be thought as one of the main
reasons to analyze the effects of the mobility for both the society and the individuals‟
lives, the process is researched which comes from the twentieth century to the
present day. The mobility is seperated into its subtitles and the improvement of it is
analyzed in periods. The periodical findings are integrated by containing whole time
interval. In addition the improvement of the concept of mobility, its upturns, slow
and fast rising periods and then the answers of questions that which subcomponents
are more effective in which term are determined. By the help of these
subcomponents composing the mobility, the effects of the increment and
improvement to human beings are also commented. Then, the reflections of these
effects on the human spaces are discussed.
The architectural projects including mobile solutions are selected in the content of
indicated time interval. In order to understand the outputs and effects of kinetic
situations that the projects include, the things that they do with motion are analyzed
and classified. These projects, are designated by interpretation through their
proposals, needs that they meet and demand that they serve.
The variations on reflections of human, who is affected by daily life, to the space and
its prospects from this space are classified by the help of the human life mobility
subcomponents. Thus, periodically different spatial reflections come out in the time
interval approach of this research. The architectural projects, which presented
characters are named by analysis, are superposed with the spatial mobility
reflections of their own periods, then harmony and coincidence among them are
discussed.
According to the indications, the response configurations of mobility in architectural
design and the projects including mobility from the mobility fact, that exists in
social, individual life and increases in subcomponents combinations are determined.
xix
By the help of this analysis data, the current place of mobility in architectural design
is discussed and some proposals are made about possible future senarios. Moreover,
these proposals are detailed by the idea of mobile situations which are analyzed over
configurations of daily life mobility that architectural projects reflect and kinetics
that should be presented.
xx
1. GĠRĠġ
1.1 GiriĢ ve ÇalıĢmanın Amacı
Mimarlıkta yapılan en temel görev insanlar için belirli ihtiyaçlarını karşılayacak
hacimler oluşturmaktır. Burada bahsi geçen en temel öğeler ise 1) kullanıcı olan
insan, özne 2) yaratılan hacim, nesne 3)karşılanan ihtiyaç, işlev olmaktadır. Yukarıda
sayılan 3 öğe içinden ilki dışında diğerleri oldukça geniş bir skalada değişim
gösterebilir. Örneğin yaratılan hacim konvansiyonel bir bina da olabildiği gibi geçici
bir örtü, saçak veya hareketli bir araç, gemi, uçak veya karavan da olabilir. Bu hacim
direkt olarak karşılanan ihtiyaca bağlı olmaktadır ki az önce verilen örneklerdeki
ihtiyaçlar konvansiyonel bir binada yaşamak, çalışmak gibi birçok şey olabilirken
geçici bir örtünün altında sosyal bir toplanma alanı veya hareketli bir aracın içinde
ihtiyaç uzun süreli ulaşım esnasında geçici barınma olarak tanımlanabilir. Bütün bu
parametreler ise direkt olarak kullanıcı, yani insan odaklıdır. Bütün bu ihtiyaçlar
kullanıcının ihtiyaçları, ve buna bağlı olarak yaratılan hacimler de kullanıcıların
hacimleridir. Dolayısıyla insanın yaşantısı diğer iki öğeyi analiz ederken esas
alınması gereken başlıca konudur.
Medeniyetin başlarından beri toplum içinde yaşayan insanın yaşantısını hiç kuşkusuz
sosyal çevresi, toplumsal yaşantı ve içinde bulunduğu genel küresel ortam
şekillendirmektedir. Çünkü insanın günlük hayatında karşılaştıkları tam olarak
bunlardır. Bu nedenle genel yaşantının gidişatına bakılmalıdır.
Toplumsal hayatın trendleri, günlük yaşantımıza giren yenilikler ve yüne
hayatımızdan eskiyerek çıkanlar alışkanlıklarımızı, ihtiyaçlarımızı ve yaptıklarımızı
şekillendirip değiştirmektedir. Toplumun ortak ruh hali de denilebilecek olan bu
olguya hayatımızı kolaylaştırmayı amaçlayan yeni icatlar, eskimeye yüz tutmuş yok
olan alışkanlıklar, savaş ve barış, küresel politikalar, magazin, moda, bolluk, kıtlık,
uluslar arası piyasalardaki durumlar gibi parametreler doğrudan dahil olmaktadır. Bu
sebeple hayatımızdaki gelişmeler bizi, biz de ihtiyaçlarımızı değiştiriyoruz. Değişen
ihtiyaçlarımız ise yaşadığımız çevreyi ve çeşitli ölçeklerdeki hacimlerimizi
değiştiriyor. Ofislerimiz, evlerimiz, alışveriş yaptığımız yerler, sosyalleştiğimiz
1
mekanlar değişirken bunlarla beraber yaşadığımız bölgeler, şehirler ülkeler
değişiyor.
ġekil 1.1 : Inspector Gadget (URL-1).
Bütün bu değişimler nasıl oluyor? Ne yönde olmuş, oluyor ve olacaklar? Bu
soruların cevabını ararken karşımıza hareket kavramı çıkıyor. İnsan, çok değişen hız
ve ölçeklerde her gün hareket ediyor. Küçük ölçekte evinden köşedeki çarşıya
giderken, büyük ölçekte ülkeler arası hareket ediyor. Özellikle de sanayi devrimi ve
sonrasına, bir başka deyişle 20.yüzyılın başından bugüne baktığımız zaman bu
hareketin şekil ve hız değiştirmesi sayesinde şehirlerimizden evlerimizin odalarına
kadar geniş bir ölçek aralığında yaşantımızı ve çevremizi değiştirdiğini görüyoruz.
Çeşitli şekillerde hayatımızda sürekli kolaylaşan ve hızlanan adımlarla hareket
ediyoruz. Önce bir takım araçlar çıkıyor ve bizi içine alarak sürekli artan hızlarda
bizi bir noktadan diğer bir noktaya taşıyorlar. Birim zamanda gidebildiğimiz
mesafeler sürekli artıyor, insan daha uzak noktalara daha hızlı bir biçimde gitmeye
başlıyor. Sonra insan bu harekette yanında götürebileceği şeyleri arttırmak için
kullandığı araç gereçlerini, eşyalarını küçültmeye başlıyor. “Taşınabilirlik”
kavramını etrafında yaymaya ve mümkün olduğunca çok şeye uygulamaya başlıyor.
Eşya ve araç gereçlerini sürekli daha küçük, daha hafif ve daha kolay toparlanabilir
hale getirmeye çalışıyor. Çizgi film kahramanı Müfettiş Gadget karakteri günümüz
insanı ve araçlarını karikatürize eden bir biçimde de olsa başarılı bir biçimde
özetliyor (Şekil 1.1). Küçülemeyecek ve taşınamayacak ihtiyaçlarını ise çeşitli
yollarla her gittiği yerde köşe başında bulunabilir hale getirmeye başlıyor. (paylaşma,
kiralama, dünyaya yayılma, disposable hale getirme vb. yöntemlerle). Bu şekillerde
hareketi sürekli kolaylaşan insanın günlük yaşantısında daha hafif ve kolay hareket
edebilir hale gelmesiyle şirketler çalışanlarını doğru orantıda artan bir rahatlık ve
2
ucuzlukla işlerini halletmeleri için uzaklara gönderebilmeye başlıyor. Aileler daha
ucuza daha uzağa daha çabuk ve sancısız gidebildiklerini görünce zevk için daha çok
seyahat etmeye başlıyorlar. İnsanlar yeni evlerine taşınırken daha uzakları yine aynı
oranda atan bir rahatlıkla düşünebiliyorlar çünkü her geçen gün git gide hızlanarak
günlük hayatlarında her gün olmaları gereken yerlere, işlerine, tiyatro sinema ve
şehir merkezlerine gidebileceklerini biliyorlar. Bunu bilen inşaat ve emlak şirketleri
gönül rahatlığıyla sürekli daha uzaklara uydu yerleşimler yapabiliyor ve devletler
buralara sürekli artan hız, sıklık ve rahatlıklarda ulaşım götürüyor. Bu arz talep
döngüsüyle sürekli hareketlilik artıyor ve hareketliliğe bağlı olarak yaşam biçimleri
ve gereksinimleri değişiyor. İnsanın ihtiyaçları değişkenleşiyor ve bu ihtiyaçların
gerçekleşmesi gereken süre kısalıyor. Bir işyeri aynı sürede daha fazla elemanı daha
uzağa yollayarak daha çok iş alabildiğini görünce bunun sürekli artmasını, bir üretici
daha çok birim ürününü daha uzağa daha sık yollayarak daha çok satabileceğini
gördükçe bunun sürekli artmasını, çalışan bir birey haftasonu tatiline daha uzak
mesafeleri daha ucuza ve daha sık sığdırabildiğini gördükçe bunun sürekli artmasını,
daha mümkün olmasını istiyor. Bir iş adamı sabah uyanır uyanmaz işine evinde
başlamak, öğle arasında zevk için birşeyler yapmak, akşam işinden çıkınca yine
kendine vakit ayırmak ve tüm bunların sonunda evinde yine makul bir vakitte olmak
istedikçe konut yapısının içinde ofis, ev, sinema, spor salonu, tenis kortu gibi daha
önceden olmayan şeylere ihtiyaç duyuyor. Bununla beraber bu gereksinimlerin
sağlanması ucuzladıkça veya ulaşılabilirliği arttıkça toplumun daha büyük bir
yüzdesi bunlara sahip olmaya başlıyor ve yine dünya üzerinde artan yaşam kalitesine
bağlı olarak artan insan sayısı bütün bu ihtiyaçların sürekli yan yana eklenen,
büyüyen alanlara yayılmasını engelliyor ve tasarımcılar bir hacime daha çok işlev
sığdırabilmeye çalışıyorlar. Böylelikle açılan kapanan mekanlar, kayan-dönen
bölüntüler, şeffaflaşıp opaklaşan cephelerle dakikalar içinde bir hacim ofisten eve,
avludan toplantı salonuna, 5 odadan 1 büyük hole, sinema salonundan manzara
terasına dönüşebilir hale geliyor.
Özetlenecek olursa etrafımızda ve yaşantımızdaki hareket unsurunun hızı,
ulaşılabilirliği, konforu, sıklığı arttıkça yaşantımız ve ihtiyaçlarımız değişip
çeşitleniyor ve bunların sağlanması gereken süreler sürekli kısalıyor, yaşadığımız
hacimler de bu hareketten nasibini alarak daha esnek, hareketli olmak durumunda
kalıyor. Hızlanan, değişen, sıklaşan yaşantımızdaki bu hareketin analiz edilmesinin
içinde bulunduğumuz hacimlerin esnekliği ve hareketliliğiyle ilgili bilgiler vermesi
3
beklenmektedir. İçinde hareket ve/veya hareketli öğeler barındıran hacimlerin ise
analiz edilmesinin genel yaşantı, döneminin insan ihtiyaçları ve yine döneminin
toplumsal ortak ruh haliyle ilgili bilgiler vermesi beklenmektedir.
Mimarlıkta Hareketliliğin Farklı Süreçlerdeki Mekansal Etkileri Üzerine Bir
Değerlendirme başlıklı tez çalışmasının amacı mimarlıkta hareket eden öğelerin
önemini, etkilerini ve nedenlerini saptamak, içinde bulunduğu dönemin ortak
ruhundan hangi şekillerde beslendiği ile ilgili bulgulara ulaşmaktır. Mimarlıkta
hareketin önemli ve sürekli bir öğe olduğu düşüncesiyle bu hareketi analiz etmek ve
şekil değiştirişini, etkilerini ve etkilendiği yerlerin, dönem ve zamanların görülmesi
amaçlanmıştır
1.2 ÇalıĢmanın Yöntemi
Tez çalışması mimarlıkta hareketlilik içeren yapıların günlük hayatın içinde artan
hareketlilikten beslendiği, etkilendiği noktaları ve etkileniş biçimlerini ortaya
çıkartmayı amaçlamaktadır. İnsan hayatında artan hareketliliğin mimari tasarım ve
yapılara nasıl yansıdığı, sözü edilen yansımaların ne şekillerde kendini gösterdiği
araştırılacaktır. Çalışma kapsamında izlenecek yol ve yöntemler dizisi şu şekildedir:
İlk olarak, tez çalışmasının 2nci bölümü boyunca, 20. Yüzyılın başından günümüze
kadar olan süreç içinde, hareketliliğin artışı incelenecek ve görselleştirilecek, alt
dönem ve alt başlıklarına ayrılarak grafiksel hale getirilecektir. 19.yüzyılda yaşanan
sanayi devrimi ve teknolojik devrimin ardından yaşanan hızlı ilerlemeler insan
hayatının değişimi, seçilen süreç aralığının nedenleridir. Hareketlilik kavramı ise
insan hayatı içinde kendini gösterdiği haliyle bir bütün olarak düşünülmektedir,
dolayısıyla bu bütün ilk olarak alt bileşenlerine ayrılacaktır. Her alt bileşenin insanı
farklı biçimlerde etkileyip geliştirdiği düşünülmektedir. Seçilen zaman aralığı 10‟ar
yıllık dönemler halinde artan hareketlilik ve belirlenen alt bileşenleri bağlamında
incelenerek insan hayatında hareketliliği arttıran faktörler önce dönemsel, sonra
genel hareketlilik artış-hız diyagramlarını oluşturacaktır. Bu aşamada ulaşılması
amaçlanan veri, hareketliliğin belirli süreç ve alt bileşenler içinde gelişimindeki
dalgalanmalar,sıçramalar ile dönemsel olarak öne çıkan hareketlilik bileşenleri
olmaktadır. Daha sonra, Bölüm 3 kapsamında hareketlilik içeren seçilmiş mimari
projelerin sundukları hareketlilik ve çözümleri yönünden analiz edilecektir.
Analizlerin sonuçlarında elde edilmesi hedeflenen veriler, hareketlilik ve sonuçlarını
4
görselleştirmek, bahsi geçen kavramı gözle görülebilir, okunabilir ve ölçülebilir hale
getirmektir. Analiz yöntemi mekan dizini (space syntax) – gamma analizleri baz
alınarak geliştirilmiştir. Ortaya çıkacak olan diyagramlardan okunan verilerin
ışığında ilgili mimari tasarımlar yorumlanarak hareketliliğin hangi alt bileşenlerine
ilişkin çözümler sundukları belirlenecektir. Bu noktadan yola çıkılarak analizi
yapılan projelerin içinde bulundukları dönemlerin öne çıkan hareketlilik bileşenleri
ile hangi düzeyde örtüştükleri incelenecektir. Ortaya çıkacak olan sonuçlardan ise
mimarlıkta hareket içeren yapılar ve sundukları olanakların hareketliliği sürekli artan
insan hayatı ile etkileşimlerine dair bilgiler elde edilmesi beklenmektedir. (Çizelge
1.1) Elde edilmesi beklenen etkileşim ile ilgili bilgilerin, mimarlıkta hareketliliğin
dünü ve bugününü anlamaya yardımcı olarak yarını ile ilgili öngörülerin gelişimini
sağlayabileceği, hedefe ve beklentilere yönelik tasarım önerileri ve stratejileri
geliştirerek yüksek verimli hareketli mimari ürünler ortaya çıkmasına yardımcı
olabileceği düşünülmektedir.
1.3 Kavramlar, Tanımlar
Tez çalışması kapsamında sıkça karşılaşılacak olan kavramlar ve tanımları aşağıdaki
gibidir. Aşağıdaki kavramlar tez çalışması kapsamında anlatılmak istenen şekillerde,
subjektif olarak tanımlanmışlardır.
Hareketlilik: sözü edilen öznenin hareket edebilme becerisi,
TaĢınabilirlik-mobilite: sözü edilen özneyi yerden bağımsız kılan özellikleri ,
insanın ihtiyaç duyduğu yere yanında götürebilmesine yönelik özellikleri,
Statik: durgun, hareket etme becerisi bulunmayan,
Mimari hareketlilik karakteri: hareketli öğeler barındıran bir mimari projenin
hareketliliği ile sunduğu çözümlere yönelik sınıflandırılması, bu sınıflandırmada
bulunduğu yer,
Hareketlilik alt bileĢenleri: günlük hayatta var olan ve artan hareketliliğin
etkilediklerinin, hızlandırdıklarının sınıflandırması,
Mekan sentaksı: mekan kurgusunu anlamaya yönelik bir analiz çalışması,
Fonksiyon(mimari projelerde): bir mimari projenin oluşturduğu hacimlerin
amacı,işlevi,
Hacim(mimari projelerde): insan yapımı ve/veya müdahalesi ile oluşturulmuş,
değiştirilmiş üç boyutlu uzay parçası,
5
Mekan: yer, bulunulan yer (place) (URL-86)
Ġzole olma durumu(mimari projelerde): çevre ile iletişim içinde bulunmamak.
Sosyallik(mimari projelerde): insanlarla iletişim içinde bulunmak.
Çizelge 1.1 : Mimaride Hareketliliğin Farklı Süreçlerdeki Mekansal Etkileri Üzerine
Bir Değerlendirme.
.
6
2. YĠRMĠNCĠ YÜZYILDA HAREKETLĠLĠK
“Kore , geçtiğimiz 40 yıl içinde en hızlı şehirlileşme geçişini göstererek %80 kırsal
yaşamdan %80 şehirli yaşama geçmiştir.” (Koolhaas, R. and others, 2000a)
“20.yüzyılın başında dünya popülasyonunun %10u şehirlerde yaşıyorken, 2000
yılında bu oran %50‟ye çıkmıştır. 2025 yılında şehirde yaşayan birey sayısı 5
milyar‟ı bulabilir.” (Koolhaas, R. and others, 2000)
Motorlu taşımadaki ve nüfusa bağlı artış ile Alman popülasyonunun %93‟ü günde en
az 1, ortalama 3.5 defa küçük işler için evini terketmekte ve 84 dakika yolda olurken
39 kilometre kat etmektedirler. 18-35 yaş arasındaki bireyler 3.9 iş ve 54 kilometre
yolu 87 dakikada kat etmeleriyle en yüksek hareket oranına sahiptirler (Flade, A.,
2002)
İnsan, yapı olarak hareketli bir varlıktır ve bu bağlamda hareketlilik, hareket
edebilme kabiliyeti, potansiyeli ve özgürlüğü insan hayatında önemli bir yer
tutmaktadır. Kronenburg (2007a) ‟a göre insan istekleri doğrultusunda hareket eden
ve geniş alanlara yayılmış olarak yaşayan esnek varlıklardır ki tür olarak hayatta
kalabilmiş olmasını adapte olabilme ve hareket kapasitesine borçludur. Günümüzde
çoğu kültür yerleşik bir hayat sürerken esneklik yine insan gelişiminde öncelik haline
geliyor olabilir ve teknolojik, sosyal ve ekonomik açıdan cesaretlendirilerek dünya
piyasalarına, internete ve hızlı ulaşıma bağlı olarak göçebeleşiyor olabilir.
Mimarlığın da yaşam alanlarımızı oluşturan, insan odaklı tasarım ve üretim yapan,
dolayısıyla insan yaşamından beslenen bir çalışma alanı olması nedeniyle yaşamın
önemli paydalarından olan hareketlilik olgusu ile doğrudan etkileşim içinde olduğu
düşünülmekte, mimarlıktaki hareketlilik ve değişkenlik öğelerini tetiklediği
düşünülmektedir. Hareketliliğin mimarlıktaki etkilerini, mimarlıkta hareketliliği
tetiklediği, etkilediği, değiştirdiği ve dönüştürdüğü dönemleri, bu değişim ve
etkileşimlerin karakterlerini görmek için Bölüm 2 kapsamında insanın günlük
yaşantısındaki hareketliliğin belirli bir zaman aralığında gelişimi incelenecektir. 1819. Yüzyılda yaşanan sanayi devriminin ardından yeni, endüstriyelliğin etkisinde bir
dünya oluşmaya başlayarak, yukarıda sözü edildiği gibi şehirlileşmenin artması insan
7
yaşam tarzını, etkinliklerini ve ihtiyaçlarını değiştirmeye başlamıştır.Deniz(2004)‟in
belirttiği üzere, „Değişebilirlik‟ kavramı, 20.yüzyılda modern konut kullanıcılarına
yaşayacakları herhangi bir konutta değişiklik yapmaları için yardımcı olabilecek ve
konut tasarım ve üretim sürecine aktif katılımlarına imkan sağlayabilecek bir araç
olarak görülmüş, dolayısıyla mimarlık alanında önemli bir tasarım ve üretim faktörü
olmuştur. Coğrafi olarak bakıldığında ise bu değişimin batıda başlayarak en çok
batılı toplumlarda etkisini göstermiş olduğu görülmektedir. Avrupa, 20nci yüzyılın
ilk yarısında mimaride yaşanan devrimin başı çektiği yerdi. Villa savoye gibi bir
yapıdaki hacimlerin bağlantısı ve rampalarla desteklenen insan hareketi esnek
mimarlığın temel elemanlarındandır. (Kronenburg, R., 2002a)
Böylelikle, sözü edilen inceleme için kavramın, 20. Yüzyılın başından itibaren ve
batı dünyasında ele alınması gerektiği ortaya çıkmıştır. Hareketlilik kavramı alt
başlıklara ayrılarak, yüzyıllık dönem ise 10 yıllık zaman dilimlerine ayrılarak analiz
edilecektir. Bölüm sonunda hareketlilik artışlarının alt başlıklarına göre yüz yıllık
süreç içinde artış grafikleri ortaya çıkacaktır.
2.1 GiriĢ ve Hareketliliğin Alt BileĢenleri
“Panik erken başlıyor. Çocuklar için sürekli aktiviteler, okuldaki notlar, 25’inde tam hızını bulmuş
kariyer. Daha çok kazan, ileriyi planla, el bilgisayarını doldur, bağlan ve indir, yeni toplantılar, acele
et, sosyal güvenlik kuruluşları. Hayır, hayır, hayır! Bir mola zamanı, rahatla ve baskı ile stresten
kurtul. Otur ve düşün: hayatta ne önemlidir ve neler öncelik kapsamına alınmalıdır?” (Flade, A.,
2002)
Günümüzde, mimarlık ve ürünlerinin sosyal ve günlük yaşamdan etkilendiği kabul
edilmektedir. Kronenburg (2001), mimarlığın rolünün insanın kimlik duygusuyla
doğrudan bağlantılı olduğunu belirtmektedir. Mimarlığın bir sanat olduğunu ama
zanaat, bilim ve teknoloji ile iç içe olduğu için tüm insan aktivitesinin bir
dışavurumu olduğuna işaret etmektedir. New York üzerinden geriye dönük okumalar
yapan Koolhaas (1994c) , Coney adasına ilk demiryolunun ulaşması ile ordu benzeri
yeni ziyaretçilerin parazite benzer bir altyapıyı (En çok kişinin en az zaman ve yerde
üzerini değişebilmesi için kabinler, 1871‟de Coney adasında icad edilen hot dog ve
ilkel konaklama yerleri gibi) beraberinde getirdiğini söylemektedir. (Şekil 2.5)
İnsanlar etkinlikleriyle yaşamı ve mimarlığı birçok şekilde değiştirmektedirler.
8
Örneğin tasarım ve form açısından Kronenburg teknolojiden ilham almış mimarlığı
kendi terimleriyle şu 4 temaya ayırarak örneklerle açıklamıştır:
1- pop mimarlık/moda – döneminin stilini görüntüsüne yansıtan (ör: streamline
tasarımlı Coca Cola Tesisi, Robert V. Derrah, 1936-37) (Şekil 2.1) ,
2- saf mimarlık/estetik – tüm dekoratif elemanlardan arınmış (ör: Barcelona Pavilion,
Mies Van Der Rohe,1929) (Şekil 2.2),
3- organik mimarlık/doğa – doğanın insan yapımı üzerindeki etkisine göndermeler
yapan (ör: TWA Terminal, Eero Saarinen, 1956) (Şekil 2.3)
4- tektonik mimarlık/teknoloji – teknolojik yönlerini ön plana çıkaran (ör: Wichita
House, Buckminster Fuller, 1946) (Şekil 2.4) (Kronenburg, R., 2001b.)
ġekil 2.1 : Coca Cola Tesisi, 1936 (URL-13)
ġekil 2.2 : Barcelona Pavilion, 1929 (URL-14)
ġekil 2.3 : TWA Terminal, 1956 (URL-15)
ġekil 2.4 : Wichita House, 1946 (URL-16)
9
ġekil 2.5 : Coney adası, erken 1900‟ler (URL-12)
Fonksiyonel açıdan ise mimarlıkta hareketliliğin (mobilite) günlük yaşamdaki
gelişmelerden ve bu gelişmelerin genel seyrinden nasıl etkilendiğini görmek için
ilgili dönemin hareketlilik bağlamında dökümüne bakılması gerekliliği ortaya
çıkmıştır. Şu an içinde bulunduğumuz toplumun ve yaşam tarzının temellerinin
sanayi devrimi ve teknolojik devrim ile atıldığı göz önünde bulundurulur ise
ilgilenilen dönemin tümüyle 20.yüzyıl olduğu ortaya çıkmaktadır. Geçtiğimiz
yüzyılda yaşanan neler, hareketlileşmeyi nasıl etkilemiş olabilir? Ve değişen
hareketlilik şartları mimarlıktaki mobiliteyi ne şekilde etkilemiş olabilir? Yaşam
genellikle stabilite ve güvenlikle bağdaştırılırken hareket halinde olma durumu ile
birlikte bir paradoks yaratıyor gibi görülürken kişinin niyetiyle bu niyetin yerine
getirilmesi arasında bir zaman aralığı oluşturmaktadır. Bu zaman aralığının
büyüklüğü ise yaşamın tarihsel boyutu ve en son gelişmelere bakılarak görülebilir.
(Rammler, S., 2002)
Hareketlilik kavramı, tek yönlü olmayan, hayatın her alanında kendini farklı
şekillerde göstermekte olan, çok sayıda paydanın bir araya gelerek oluşturduğu çoğul
karakterli bir bütündür. Böyle bir bütünün ise bileşenlerine ayrılarak incelenmesi,
bütünün anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Koolhaas (1994b) Manhattan gökdelenini,
başta ayrı olarak ilerleyen 3 farklı kentsel atılımın tek mekanizmada birleşmesi
olarak tanımlar. Bunlardan ilki dünyanın reprodüksiyonu olma, ikincisi kulenin yapı
bünyesine katılması ve üçüncüsü de tek başına blok kavramıdır. New York
gökdeleninin potansiyelini ve vaat ettiklerini anlamak için görkemli bir bütünde
birleştirilmeden önce bu 3 mimari mutasyonu ayrı ayrı incelenmesinin gerekliliğini
vurgulamaktadır.
Hayatımızda
var
olan hareketlilik
ise
birkaç
bileşenine
ayrılabilmektedir. Öncelikle hareket konusunda iki öğeden bahsedilebilir: 1- hareket
eden-ettirilen nesne, 2- hareket ettiren özne. Birbirini tamamlayan bu ikili sonucunda
hareket ve/veya hareket edebilme kabiliyeti (mobilite) oluşmaktadır. Sabit ve
10
hareketli olan arasındaki sınırlar belirsizleşmektedir. Sadece doğa ile ilgili olarak
değil yapıların doğasıyla, açılıp kapanan kapı ve pencereleriyle belirsizleştirilen
mekanlar arası, iç ve dış arası bölgeler, son olarak da evin uydusu olarak otomobil ile
evin içi ile dışı arasında uzayan hareketler sözü edilen belirsizlikler ve araçları olarak
gösterilmektedir (Clauss, S.M. and Vegesack V.A., 2002). Oluşacak herhangi bir
hareketten yarar veya zarar sağlayacak olan ise nesne olacaktır, yani hareket eden
öğe. Diğer bileşen sadece görevi olarak nesneyi hareket ettirmektir. Hareketiyle
günlük hayatın işleyişini ve mimarlığı etkileyen ise bu sözü edilen nesnedir. Hareket
etme kabiliyeti ve
hızı değişen nesneler
de birkaç
bileşenine ayırarak
incelenebilmektedir.
1-Bireyin(İnsanın) Hareketliliği : İnsanın hareket kabiliyeti geçtiğimiz yüzyıl içinde
büyük gelişme göstermiştir. Mobilitesi ve hızı artan insanın ihtiyaçları da
değişmiştir. Mimarlık da bu ihtiyaçların bir veya daha fazlasını karşılamak
durumunda olduğu için gelişmelerden etkilenmiştir. Kronenburg
(2007b)
Corbusier‟in ilk yapılarından olan „une petite maison‟un mimarın ilericiliği ile
bağdaştırırken adapte olabilen yapılara ilgisine işaret etmiştir. Yapı mimarın
ebeveynleri için bir emeklilik evi olarak en iyi tanıdığı 2 kişinin hayatına uyumlu
olarak tasarlanırken, kendisinin ziyaretleri sebebiyle artan kullanıcı sayısına bağlı
olarak bazı esnek tasarımlar (misafir için alan yaratan katlanır bölücü paravan,
büyüyebilen yemek masası, komodin üzerine monte edilmiş çalışma masası ve
ilişiğindeki yüksek pencere gibi) oluşturulduğu belirtilmektedir.
İnsanın hareketliliğinin kültürel boyutu olarak ise Clauss(2002), kültürler arası
etkileşimin ev üzerinde daha az statik bir etki yarattığını ve içinin kişinin yaşam
tarzını sürekli etkilediğini belirtmiştir. Özellikle Japon eşya ve alışkanlıklarının
güncel tasarım ve mimarlığı fazlaca etkilediğini belirtmektedir.
2-Bilginin Hareketliliği : Veri veya data olarak da tanımlanabilecek bu alt başlıkta
bilgi
içeren
herşeyin
hareketlilik
ve
hızının
etkisinden bahsedilmektedir.
Komunikasyon, para, rakamlar, yazılar, ses, görüntü gibi her türlü data bu bölüme
dahil olmaktadır. Örneğin, Hosoya ve Schaefer(2001), bit-strüktürleri adını verdiği
dijital tanılama sistemlerinin kusursuz senkronizasyon ve organizasyonları ile şehire
yeni bir altyapı oluşturduğunu ileri sürmüştür. Şehrin dokusunu tekrar organize
ederek kararsızlığa izin verdiğini, GIS-coğrafi bilgi sistemi ile kontrolünü, GPSküresel pozisyonlama sistemi ile de yönlendirmesini sağladığını belirtirken bit
11
strüktürleri adını verdiği bu gibi gereçlerin sanal olanın gerçek dünyada mantığını
ortaya koyması olarak nitelendirmektedir. Kontrolü, izlemeyi ve dağıtımı
destekleyerek kendi ekonomilerini kurduklarını belirtmektedir.
Bilginin ve verinin önemine dikkat çeken bir nokta da Koolhaas(2000d)‟ın verdiği
bilgilere göre internet üzerinden iletilen tüm bilgilerde en büyük pay rakipleri olan
fiber optik kablolar ve uydular gibi elde tutulamayan ve bilgisayar programlarının
olmaktadır. Bilgiden oluşan bu bileşenler olmadan fiziksel forma sahip olan diğer
bilgisayar bileşenleri işlevlerini sürdüremezler. 19uncu yüzyıldan 20nci yüzyıl
ortalarına kadar iletişim kağıt üzerine basılı ve fiziksel olarak teslim edilen
gazete,mektup gibi araçlar ile sinyal ile veya kablolar yardımıyla aktarılan kodlanmış
mesajlardan oluşan telefon, tv gibi 2 farklı alana ayrılırken şimdi bu ayrım silinerek
bilgi kullanıcılarına yeni alternatifler sunulmaktadır (Koolhaas, R. and others,
2000c). Koolhaas, günümüzde kontrol merkezlerinde, evlerde, ofislerde ve günlük
araçlarda kullanılan teknlojilerin Edison ve Marconi‟den beri insan algılarını
yanıltmak için üretilmiş en hızlı makinalar olduğunu ileri sürmektedir. Elektron
tüpünden günümüzün entegre devresine uzanan yolculuklarında bilgisayarların
kendilerinden önceki tüm ortamlardan daha fazla gelişmekle kalmadıkları, bununla
beraber oldukça hızlı bilgisayarları oldukça hızlı geliştirmeye hizmet ettiklerine
dikkati çekmiştir. (Koolhaas, R. and others, 2000d)
3-Objenin Hareketliliği : Bu alt başlıkta insan dışında her türlü araç, gereç, dometik
malzeme veya gıda maddesi gibi her türlü objeden bahsedilmektedir. Zamanla
boyutları küçülüp taşınabilir hale gelen araçların dahil olduğu kadar, paralı
otomatlarla ulaşım kolaylığı artan atıştırmalık gıdalar veya taşımacılık ile ticareti
kolaylaşan objeler de bu bölüme dahil olmaktadır. Koolhaas(2000e)‟ın da belirttiği
gibi, ürünlerin organizasyon ve dağıtımında yeni kimlikler, yeni endüstriyel
ortaklıklar oluşturmaktadır. Bilgi teknolojisi en büyük etkisini lojistik ağları ve
büyük toplulukları üzerinde göstermiştir. Kitaptan birçok tüketici ürününe kadar
amazon.com çığır açan bir imparatorluk kurmuştur. 2001 satışları 4milyar doları
hedefleyen bu kuruluşun, ups ve fed-ex gibi devasa lojistik servislerden yararlanarak
milyonlarca teslimatını tamamlamakta olduğuna dikkat çekilmektedir.
4-Mesleklerin Hareketliliği : 100 yıl öncesinin aksine, bilindiği gibi günümüzde tüm
dökümanlarımızın içinde bulunduğu dizüstü bilgisayarımızı alarak işimizi her
gittiğimiz yere taşıyabilmekteyiz. bu bölümde taşınabilirliği ve hareket kabiliyeti
12
artan meslekler ve işlerden bahsedilmektedir. Bilginin ve insanın mobilitesiyle
doğrudan ilişkili bir alt başlıktır. Örneğin hareketli görsel ve ses iletişimi bağlantıları
ile çalışma işlemi dönüşerek kişilerin bir merkeze bağlı olarak her yerde
çalışmalarına olanak sağlanacağı düşünülmektedir. Ericsson için stratejik planlama
müdürü olarak isveçte çalışan Gören Hermanson, video görüşmeleri ile evinden
çalışmaktadır. Ofisini haftanın 1-2 günü ziyaret etmekte, yönettiği takımın diğer
elemanları da aynı şekilde çalışmaktadırlar. Bu şekilde üreticiliklerini %20 oranında
arttırırken ofis masraflarından 20000 pound ve 2000 litre benzinden kar etmişlerdir.
Bu şekilde çalışma ortamları için çokça teknoloji gerekmekte, fakat bu teknolojinin
enerji ve azalan masraflar olarak geri dönüşünün bu seçimi yapmayı akıllı kıldığı
belirtilmektedir. Ancak mobil ve uzaktan çalışma tüm ofis personeli için uygun
olmamaktadır. Ofis alanına ihtiyaç muhtemelen devam edeceği ancak neye
benzeyeceğinin bir soru işareti olduğu belirtilmektedir. (Lovejoy, D., 1993)
Mesleklerin hareketlileşmesinin tarihsel sürecini açıklayan Ak(2008) Post-fordist
dönemde, fabrikaların parçalandığını, tersanelerin kapatıldığını; üretim mekanlarının,
işgücünün
ucuz
olduğu
yerlere
taşınabilen
esnekliğe
kavuşturulduğunu
belirtmektedir. Tüm iş birimleri ve işçilerin bir arada olduğu tek bir tesis yerine
üretilen bütünün her parçasının ayrı yerlerde üretilebildiği, kaynağını
yeni iş
süreçlerinin esnekliğinden alan yeni bir „esneklik‟ modeli geliştirildiğine dikkati
çeken Ak, fabrikalar gibi tesislerin de bu yeni esneklik modeline göre biçimlenmeye
başladığını söylemektedir. Ancak bu esnek sistemdeki yeni işgücünün, kendisini bir
işgücü olarak algılamadığına dikkat çekilerek, dizüstü bilgisayarını tatile götüren
kişinin kendisinin tatil yaptığı ve tatilde de işgücü ürettiğinin farkında olmadığını
belirtmektedir. Esnek iş modelinde her gün işyerine gitmek zorunda kalmayıp
bilgisayarla evinden işlerini yürüten kişinin, işyerinin elektrik faturalarını ödemiş
olduğu, öğle yemeğini kendi karşıladığı, sigorta paralarını bile özel sigortalara
girerek kendisinin ödemek zorunda kaldığından söz edilmekte, yalnızlaşan bireyin
diğer yalnız bireylerle yine sanal ortam üzerinden iletişim kurarak iyice içine
kapandığına dikkat çekilmektedir. Böyle bir bireyin ise güvensizleşerek radikalliğini
kaybettiği belirtilmektedir. (Ak, B., 2008)
5-Hizmetin Hareketliliği : Yine 100 yıl öncesinin aksine bugün arabamızı park
ettiğimiz yerde küçük direklere benzeyen aletlerin içine para atıp bilet alarak otopark
hizmetinden yararlanmış olabiliyoruz. Bunun için artık gişelere, özel otopark
13
alanlarına ihtiyaç kalmıyor, dolayısıyla her yol kenarı bir otopark haline gelebiliyor.
Hizmetlerin insana veya odağına ulaşabilirliği hizmet sektörü açısından önemli bir
konudur. Bu bölümde hareket kabiliyeti, ulaşılabilirliği artan hizmetlerden
bahsedilmektedir. Endüstriyelleşen toplumlarda üreticiler tüketicilere hizmet olarak
hertürlü kolaylığı sağlayarak satışlarını arttırmayı amaçlamaktadırlar. Alışverişin
yaşaması için müşteri ve ürünlerin sabit akışı kadar önemli hiçbir durum
bulunmamaktadır. Müşteri trafiği ile satış hacmi arasındaki ilişki alışverişi şehirciliği
hareketlilikten ayrılmaz hale getirmiştir. Sürekli aktivite yaratmaktaki efektifliği
açısından alışveriş şehirde hareketin icra edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
İnsanlar ile alışverişin nasıl buluşturulacağı konusu üzerine geliştirilen teknikler
çeşitli ölçülerde mekanizasyon, yapaylık, gelenekçilik ve radikallik içermektedir.
Bütün bu çabalar, mesafeleri kat etmekte yeni yollar ve hareket ile alım-satımın
temasını efektif olarak arttırmayı amaçlamaktadır. (Leong, S.T., 2001.)
Bütün bu tanımlar ve açıklamalar ışığında, ele alınan zamansal aralığın yukarıdaki
bileşenler doğrultusunda dökümü yapılacaktır. İlerleyen sayfalarda 20nci yüzyıl onar
yıllık dilimler halinde bu alt başlıklara ayrıştırılarak grafikler haline getirilecek, 10
yıllık dilimlerde her alt başlıkla ilgili ilerlemelerin farklılığı ortaya çıkacaktır. Her 10
yıllık dilimde hangi alt başlıkta daha fazla hangisinde daha az ilerleme kaydedildiği
okunabilecektir. (Sekil 2.7)
Bütün 10 yıllık dilimler birleştirildiğinde tüm 20nci yüzyıl için her alt başlığın bir
genel hareketlilik grafiği ortaya çıkacaktır. Sürecin tümünü ele alan bu grafiklerde
bütünün içinde hızlı ve yavaş yükselişler okunabilecektir. (Şekil 2.7)
Daha sonra karşımıza çıkacak olan seçilmiş mimari projelerin analizleri ile ortaya
çıkacak olan mimarlıkta mobilite çalışmaları işte bu hareketlilik süreçleri
incelemelerinden elde edilecek bilgiler
ışığında yorumlanmaya çalışılacak,
mimarlıkta var olmuş olan hareketlilikle ilgili çalışmalar ile geçtiğimiz yüzyılda
mobilite adına yapılmış şeyler arasında ilişkiler kurulmaya çalışılacaktır. Günlük
hayattaki hareket kabiliyeti değişimlerinin mimarlıkta bu konuyla ilgili çalışmaları
etkilediği düşünülmektedir. Kentsel olarak ele alındığında Kronenburg(2007a),
değişimin sürekli ekonomik, sosya ve kültürel baskılarının yapı gelişimi ve altyapı
ihtiyaçlarını etkilediğine işaret etmektedir. Toplumun hiçbir zaman statik olmadığını,
insan medeniyetinin değişime ve gelişime eğilimi olduğunu belirtmektedir. Bu
durumun yapay çevre üzerindeki etkisi olarak yolların uzaması ve yeniden
14
düzenlenmesini, servis birimlerinin geliştirilmesini ve yapıların yıkılıp tekrar
yapılmasını göstermektedir. Bir toplumun ekonomik açıdan gelişiminin ilk işaretinin
bina dikmek olduğunu, genellikle de tanınabilir önemli statülerdekiler olduğunu
söylemektedir. Bu bağlamda Thomas Walter‟ın 19.yüzyıl Amerika‟sında yapılan
Capitol binası ile 20.yüzyılın son dönemlerinde Cesar Pelli‟nin Malezya‟daki
Petronas kulelerinin aynı amacı güttüğü söylenmiştir.
Çeşitli teknolojik gelişmelerin ise ortaya çıkışları ve yaygınlaşmaları ile mimarlığı
etkilemiş olmaları yerine doğrudan mimari ve kullanıcı üzerinde belli bir etki
yaratmak amacıyla üretildikleri görülmektedir. Yakından bakıldığında kendisine
bağlı diğer teknolojilerin gelişmesi ve birleşmesiyle oluşarak mimarlık alanına dahil
edilmiş gelişmeler, aynı zamanda kullanıcı odaklı olarak önceden belirlenmiş
durumların çözümleridir. Düşey sirkülasyonda merdivenin kullanıldığı dönemlerde
2.kattan yukarısı ticaret için uygun görülmezken 5.kattan yukarısı yerleşilemez
olarak kabul edilmekteydi. Manhattan‟da 1870‟lerden beri asansör zemin üzerindeki
tüm yatay yüzeylerin özgürleştiricisi olmuştur. Asansörün öngörüsü şu şekildedir: ne
kadar yüseğe çıkarsa o kadar sayıda istenmeyen durumu geride bırakır. Ayrıca tekrar
ve mimari değer arasındaki ilişki açısından; düşey şaftın etrafında üst üste koyulan
kat sayısı arttıkça aynı anda tekil bir formda birleşmekte,eklem yeri olmayan ilk
estetiğin üreticisi olmaktadırlar. Asansör ve taşıyıcılarının ortak gelişimiyle
günümüzde verilen her taban alanı sonsuzlukla çarpılarak gökdelen adı verilen yapı
üretilebilmektedir. (Koolhaas, R., 1994b)
Yapısal düzeni değiştirip geliştirerek kullanıcı üzerinde belli ve planlanmış bir etki
yaratmak amacına yönelik teknolojik yapısal gelişmeler kapsamında Koolhaas, hiçbir
keşfin yürüyen merdivenin keşfi kadar alışveriş üzerinde etkisinin bulunmadığını
belirtmektedir. Asansörden farklı olarak yürüyen merdiven akışı güçlendirmekte,
düşey seviyeler arasında akışkan geçişler yaratmakta, daha da ileri gidilerek farklı
seviyelerin algılanmasını güçleştirmektedir. Yürüyen merdiven mimarlığı modifiye
etmekte, katlar ve bölgeler/bölümler arasındaki ilişkiyi reddetmektedir. 20.yüzyıl
başında alışveriş merkezlerinin oluşmasına katkıda bulunan yürüyen merdivenlere
hızla alışılmıştır. Bir yumuşak geçiş elemanı olarak, günümüzde ölçeğini ve
boyutlarını sorgulamadan kullandığımız büyük bir yapı tipini tetiklemiştir. Şehrin
zemin seviyesini genişlettiği için yürüyen merdiven şehirlilik ile eş anlamlı kabul
edilmiştir. İç mekanların artan şehirleşmesi yürüyen merdiven sayesinde yeni
15
derinlik seviyelerinin ulaşılabilir olmasının diğer mekanize sistemlerle birleşmesinin
sonucudur. Yürüyen merdiven parçalı şehirlerden kesintisiz şehir modellerine doğru
bir kayma oluşturmuştur. Koolhaas genişlemeyi anlatırken iç mekanın yatay
genişlemesinde zamanının yeni bir yapı tipolojisi olan slab-and-base modeli ile
alışverişin yatay alanlara, birbirlerine yürüyen merdivenlerle bağlı olarak çoklu
seviyelerde yerleştiğini ve çalışma aktivitesinin düşeyde birbiri üzerine sıralanan
asansörlerle delinmiş tabakaları işgal ederek alışveriş tabanının üzerine oturduğunu
belirtmiştir. Bu tipoloji ilk olarak Victor Gruen‟in 1959‟da yapılmış Midtown Plaza
binasında gerçekleştirilmiştir.(Şekil 2.6)( Weiss, J.S. and Leong, T.S., 2001a)
ġekil 2.6 : Midtown Plaza, Victor Gruen, 1959 (URL-20)
Değişen günlük
yaşam
ve
alışkanlıklar
ile
mimarinin
birbirleriyle
olan
etkileşimlerine başka bir örnek de Weiss, J.S. ve Leong, T.S‟ın(2001b) havalandırma
sistemleriyle ilgili anlatımlarından verilebilir. Sadece klima sistemleri penceresiz,
kapalı ve yapay iç mekanları bu derece doğal ve konforlu yapabileceği belirtilerek
klima sistemlerinin de mekan derinliğinin artabilmesine büyük ölçüde katkıda
bulunduğu, dıştan kopukluğu gittikçe artan iç mekanlar yaratılarak planlanan insan
aktiviteleri için ideal ortamlar doğanın tahmin edilemez etkisinden uzak rahatlıkla
yaratılabilir hale gelmiştir. İç mekanları daha büyük, daha konforlu, daha kontrollü
ve daha zor kaçılabilir hale getirmesi ve öncesinde ayrı olan birçok aktivitenin
birleştirildiği mekanlar yaratılmasına olanak sağlamasıyla yapay iklimlendirme
(klima) sistemleri halk arasında geçirilen zamanın radikal bir biçimde artışına yol
açmıştır.
Özetlenecek olursa; insan, yaşamında artan hareketlilik ve hıza bağlı öğelerden farklı
şekillerde etkilenmektedir. Bu etkileri de yapılarına yansıtmakta, yapıların düzen ve
içeriğini değiştirmekte, değişken hale getirmektedir. Tez çalışmasının bu bölümünde
16
insanın yaşamdaki hareketlilikten etkilenişi, envanter niteliği taşımayan subjektif bir
yöntem ve görselleştirme ile incelenecektir.
2.2 Yöntem, Tanımlar
Tez çalışmasının 2nci bölümü kapsamında 20nci yüzyılın hareketlilik bağlamında
analizleri yapılacaktır. 10ar yıllık dönemler halinde incelenecek olan sürecin
analizinde, tez çalışmasının 2.1 başlığı altında açıklaması yapılan hareketlilik
kavramının alt başlıklarından yararlanılacaktır. Dönemlerine göre, insan hayatında
hareketliliği arttıran olay, gelişme, yenilik ve keşifler, ilgili bulundukları alt bileşenin
hanesine yazılacak, böylelikle her dönem içinde hangi bileşenlerin yoğun bir gelişme
gösterdiği, hangilerinin daha durgun olduğu görülebilecektir. Olaylar hiçbir şekilde
önem sırası gözetilmeden grafiklere işlenecek; olay, gelişme ve yenilikler arasında
hiyerarşik bir sıralama yapılmayacak, belirleyici birim nitelik değil nicelik olacaktır.
Dönemsel olarak incelenecek olan 20. yüzyıl ardından birleştirilerek sürecin genel
görünümü ortaya çıkarılacaktır. Sonuçların karşılaştırmalı olarak yorumlanmaya
olanaklı olması amaçlanmaktadır. Grafiklerin düşey eksenlerinde hareketliliği
etkileyen olay ve buluşlar bulunurken yatay eksenlerinde incelenen 10 yıllık aralık
bulunmaktadır. Eğimli bir çizgi üzerinde sıralanan olayların düşey eksen üzerindeki
izdüşümleri, sabit uzunluktaki 10 yıllık zaman dilimi ekseniyle birleştirilmekte,
bulunan nokta ile grafiğin orijini arasında oluşan çizgi ise ilgili alt başlığın dönemsel
olarak eğimini-ivmesini vermektedir. Dönemsel grafikler birleştirilerek hareketliliğin
genel grafikleri elde edilecek, yükselişlerdeki dalgalanmalar ve sıçramalar
okunabilecektir. Ortaya çıkan grafikte eğimin diğerlerine göre farklılaştığı aralıklar
baskın dönemler olarak kabul edilecektir. Tüm genel grafikler karşılaştırıldığında,
belli bir aralıkta baskın olan hareketlilik türü okunabilecektir.
Grafiklerdeki kırmızı çizgi o dönemin ana eğim çizgisi, siyah noktalar ve
üzerlerindeki notların her biri döneminin hareketlilik yönünden etkileyici
olaylarından biri, kesikli çizgi izdüşüm çizgileri, düşey eksen hareketliliği arttıran
olaylar, yatay eksen 10 yıllık dilimi göstermektedir. Yüzyıllık sürecin genel
grafikleri oluşturulurken 10 yıllık dönemlerin ana eğim çizgileri (kırmızı ile
gösterilen) birleştirilecektir. (Şekil 2.7)
Son olarak bu çalışma ve görselleştirme yönteminin subjektif bir dönem
değerlendirmesi
olduğu
ve
bir
envanter
17
niteliği
taşımadığı
göz
önünde
bulundurulmalıdır. Grafiklerde yer alan olay, gelişme, keşif, yenilikler gibi öğeler
hareketliliği arttırdıkları düşünülmesi ve oluş tarihleri dışında hiçbir ortak yön
aranmayarak bir araya getirilmişlerdir.
ġekil 2.7 : Grafik okuma bilgisi
2.3 Yirminci Yüzyıl Dönemsel Analizleri
Çalışmanın bu başlığı, hayatının hareketlenmesinden etkilenen insana ulaşmak için
öncelikle hareketin kendisinin analiz edilmesini kapsamaktadır. 20.yüzyılda hızla
endüstriyelleşen dünya ve getirilerinden etkilenen toplumlar, edinmek durumunda
kaldıkları yeni yaşam biçimiyle birlikte bazı yan etkilere de maruz kalmışlardır. Yan
etkilere getirilen çözümler ise dönemin ve yaşamın kendisi gibi yine endüstriyel
olmaktadır. (Yapp, N., 2001) Koolhaas‟ın belirttiğine göre en mahrem insan
aktiviteleri bile deneylere tabi tutulmuştur. Şehrin yarattığı etkilerle başa çıkma
çabalarına işaret eden Koolhaas “Eğer şehirde yaşam yanlızlık ve yabancılık
yaratıyorsa Coney adası aşk fıçılarıyla cevap verir” demektedir. Yan yana iki
silindirin birbirlerine zıt yönlerde dönmekte olduğu bu düzenekte, silindirlerin bir
ucundan baylar, diğer ucundan ise bayanlar silindirlerin içine aynı anda alınmaktadır.
İçeride ayakta durmanın mümkün olmadığı düzenekte amaç başka türlü tanışması
mümkün olmayan olan bay ve bayanları birbirlerinin üzerine düşürerek silindirlerin
dönme hareketiyle sentetik bir yakınlık yaratılmasıdır. (Koolhaas, R., 1994c)
18
2.3.1 1900-1910
19 yüzyılda gerçekleşmiş olan bazı gelişme, keşif ve yeniliklerden, insan hayatındaki
hareketlilik üzerindeki etkileri nedeneiyle yarattıkları sıçaramalar göz önünde
bulundurularak 19. Yüzyılın ilk diliminde bahsedilme gerekliliği görülmüştür.
Kıtalararası Demiryolu, Pacific Railroad, 1869 yılında açılmıştır. (URL-27)
Elise, 1815, buharlı geminin ilk deniz kullanımı olmuştur. (URL-87)
4 zamanlı benzinli motor patenti, 1885 yılında Karl Benz‟e aittir. (URL-26)
İlk yardımsız uçak kalkış ve uçuşu, Santos-Dumont tarafından, 1906 yılında
gerçekleştirilmiştir. (URL-27)
İlk Zeplin uçuşu LZ1 adlı araçla, 2 Temmuz 1900‟da gerçekleştirilmiştir. (URL-28)
İlk yer altı treni, 1863 yılında İngiltere Londra metrosu olmuştur. (URL-29)
İlk kablolu tramway, “cablecar” adıyla New York 1868 yılında hizmete girmiştir.
(URL-30)
İlk motorlu otobüs, 1895 yılında hizmete girmiştir. (URL-27)
Telefonun icadı, Boston‟da, 1876 yılında olmuştur. (URL-31)
Mobil beyin tarama yöntemleri erken 1900‟lerde geliştirilmiştir. (URL-27)
Sinematografla halka açık ilk başarılı film gösterisi, Paris‟te, 1895 yılında olmuştur.
(URL-32)
Gramofonun icadı ile ses ve müzik kaydı ve dinleme 1877 yılında olanaklı hale
gelmiştir. (URL-26)
Okyanus aşırı telgraf, İrlanda‟da, 1910 yılında yapılmıştır. (URL-33)
X ışınlarının keşfi ile röntgenin doğuşu, 1895 yılında Almanya olmuştur. (URL-26)
Meyvelerden konserve yapımına 1860 larda başlanmıştır. (URL-27)
Finizio(2006a), geçen yüzyılın başında, Marinetti ve fütürizm kuramcılarının,
gelişimin önemli bir bölümünün geçici hızlanma ile ilişkisini keşfettiklerini,
otomobilin de ilk adımlarını attığını, ancak çok az kişinin bu aracın şehirlerin
görüntüsünü ileride nekadar değiştireceğini farkettiğini belirtmiştir. Birkaç 10 yıl
içinde hareketlilik devrim niteliğinde değişmiş, şehirlerin yapılanması da kuvvetli
biçimde bu durumdan etkilenmiştir. O esnada modern hareket doğmuş, akademiler
bir sessizlik dönemine girmişlerdir. Teknolojik gelişmeler yeni ulaşım araçlarını
doğurarak mimarları hareketlilikten, hareketli sistemlerden forma ve fonksiyona
dayalı tavsiyeler alır hale getirmişlerdir. Sadece Le Corbusier ve gemilere, araba,
tren ve uçak yapım tekniklerine dair açık referanslarını hatırlamak bu etkilenmeyi
19
görmek için yeterli olmaktadır.
Mimari fonksiyonalizm yavaşça şehrin genel
görüntüsünü değiştirmiştir. Yeni mimarlığın teknolojik gelişmelerle ilişkisinin
ulaşım araçlarının fütüristik dünyasının geniş potansiyeli ile bağlantılı olduğuna
dikkat çekilmektedir..
ġekil 2.8 : 1900-1910 arası hareketlilik
20
ġekil 2.8 (devam) : 1900-1910 arası hareketlilik
2.3.2 1910-1920
İlk hareketli montaj hattı, Amerika Michigan‟da, 1913‟te kurulmuştur. (URL-34)
Paraşütle uçaktan ilk atlayış, 1912 yılında ABD‟de yapılmıştır.(URL-35)
Paris-Londra arası ilk düzenli uçak seferleri, 1919 yılında başlamıştır.(URL-27)
Metro, otobüs vb ulaşım sistemleri 1910‟larda yaygınlaşmıştır. (URL-36)
Trenyolu posta servisi 1910‟larda gelişim göstermiştir. (URL-27)
İlk kargo uçağı, 1911‟de üretilmiştir. (URL-26)
Araba kiralama endüstrisinin başlangıcı, 1916 yılındadır. (URL-37
İlk taşınabilir gramofon 1913 yılında üretilmiştir.(URL-38)
21
ġekil 2.9 : 1910-1920 arası hareketlilik
22
2.3.3 1920-1930
1929 Ekonomik bunalımının işsizlik oranını arttırması ile işin olduğu yere göç
başlamıştır. (URL-39)
1920‟ler, Fabrikalarda makine işlevi yapan işçilere tanık olmuştur. (URL-27)
Düzenli tatil anlayışı ile insanların kendilerine vakit ayırması erken 1920‟lerde
gerçekleşmiştir. (URL-40
Uzun mesafeler için express tren, Londra‟da, 1930 yılında hizmete girmiştir. (URL27)
Radyo sinyalleri ile telefon konuşmalarının sağlanması 1930 yılında gerçekleşmiştir.
(URL-40)
Yiyecek otomatları, erken 1920‟lerde ortaya çıkmıştır. (URL-41)
ġekil 2.10 : 1920-1930 arası hareketlilik
23
ġekil 2.10 (devam): 1920-1930 arası hareketlilik
2.3.4 1930-1940
Büyük depresyon sonucu işsizlik ve göçler, erken 1930‟larda görülmeye devam
edilmiştir. (URL-42)
1935
yılında
44
metrelik
bir
uçuş
gerçekleştiren
helikopter
prototipi
geliştirilmiştir.(URL-43)
Kapalı ve basınçlı kabinden üretilen bir balonla 16.200 metrelik yüksekliğe ulaşma
rekoru, 1932‟de gerçekleşmiştir. (URL-44)
Dynosphere isimli elektrikli tekerlek, 1932 yılında Dr. J. A. Purves tarafından icad
edilmiştir. (URL-45)
New York‟da bir gökdelen, zamanının en yüksek binası Empire State‟in inşaatı 1931
yılında tamamlanmıştır. (URL-46)
200 km/s hıza ulaşan demiryolu zeplini, Almanya‟da 1931 yılında hız rekoru
kırmıştır. (URL-47)
Kuzey Buz Denizi‟ne kadar ulaşan Nautilus isimli denizaltı 1931 yılında yapılmıştır.
(URL-48)
VW beetle 1938 yılında piyasaya çıkmıştır. (URL-49)
Yollarda ehliyet ve hız limiti uygulamalarına 1934 yılında başlanmıştır.(URL-50)
24
Televizyon yayınları 1930‟lu yılların ortalarında evlerde izlenmeye başlanmıştır.
(URL-51)
Mobil telsizin askeri amaçlı olarak İtalya‟da 1937 yılında kullanılmaya başlanmıştır.
(URL-52)
İlk otomobil dönüş sinyali önerisi, 1939 yılında yapılmıştır. (URL-27)
2.Dünya Savaşı‟na kadar dünyanın en büyük denizaltı olarak anılan Surcouf 1931
yılında yapılmıştır. (URL-53)
Amerika‟da otomobil ve televizyonun birleşimiyle yeni bir şehirlileşme başlamıştır.
Mühendisliğin varlığı sanal olarak otoyollardan ofislere, alışveriş merkezlerinden
sosyal organizasyonlara her yerde hissedilirken sadece alanları değil kullanımlarını
(sentaks)larını da değiştirmiştir. (Koolhaas, R. and others, 2000f)
ġekil 2.11 : 1930-1940 arası hareketlilik
25
ġekil 2.11 (devam): 1930-1940 arası hareketlilik
2.3.5 1940-1950
Turbo jet prototipi İngiltere‟de, 1941 yılında havalandırılmıştır.
(URL-88)
1000 metre mesafeden atılan roketlerin uçak düşürmesi, 1945 2.Dünya Savaşı‟nda
görülmektedir. (URL-54)
Tanklar 1940‟lı yıllarda Almanya‟da savaşta ideal araçlar olarak görülmeye
başlanmıştır. (URL-88)
Prefabrike ev yapımı, 1940‟lı yıllarda 2.Dünya Savaşı sırasında askeri personel
barındırma ihtiyacı için önemli hale gelmiştir. (URL-60)
Savaş sonrası konut arayışı ve göçün artışı, 1940‟ların ikinci yarısında görülmeye
başlanmıştır. (URL-55)
Atom enerjisi incelemeleri sonucu, zincirleme uranyum reaksiyonuna elverişli
reaktör Chicago‟da, 1941 yılında tasarlanmıştır. (URL-56)
26
2. Dünya Savaşı sırasında radar teknolojisindeki olağanüstü gelişmelere dayalı olarak
hava savunma sistemlerinin kurulmaya başlaması, 1939-1945 yılları arasında
gerçekleştirilmiştir. (URL-57)
Radyo teknolojisinde devrim olan transistör 1947‟de icad edilmiştir. (URL-58)
2. Dünya Savaşı sonrası vahşetin uluslar arası basın ve habercilik kapsamında
dünyaya duyurulması, 1940‟lı yıllarda gerçekleşmiştir. (URL-59)
Kripto analizi gereksinimleri ile üretilen elektromekanik cihazlar sayesinde yapay
zeka kavramı ve deneyleri 1943 yılında doğmuştur. (URL-60)
IBM ortaklığında saniyede 5 işlem yapabilen hesap makinesi 1944 yılında
üretilmiştir. (URL-61)
Napolyon modern stratejiyi buldukta sonra her savaş keşiflerde, özellikle de
iletişimde ilerlemelere neden olmuştur. 1.Dünya Savaşı‟nda taşınabilir saha telefonu
icaed edilerek karaya bağlı telegrama karşı bir zafer niteliğinde olurken, 2.Dünya
Savaşı‟nda Wehrmacht‟ın şifreli radyo sinyalli uzaktan kumdandası telefona karşı
zafer niteliğinde olmuştur, ancak günümüz devre prensibini borçlu olduğumuz Alan
Turing ilk bilgisayar prototipiyle beraber şifreleri kırarak savaşın sonuçlarını
değiştirmiştir. Medya bu bağlamda insan duyularının araçlarla uzantısı olmaktan çok
kendi başlarına tarihleriyle ve çokça stratejik temellere dayanmaktadır. (Koolhaas, R.
and others, 2000d)
ġekil 2.12 : 1940-1950 arası hareketlilik
27
ġekil 2.12 (devam): 1940-1950 arası hareketlilik
Yüzyılın ikinci yarısında konutlaşma ile ilgili olarak, 1950lerden sonra prefabrike
evler ve diğer eski evlerin yerini endüstriyel yapım teknikleriyle çok daha büyük
ölçeklerde yapılmış beton kuleler onlarca,yüzlerce evin içinde barındırıldığı konut
binaları almıştır. Amaçları planlarında geleneksel olandan ayrılmayıp yeni
donatılarla yapılmış ve en kısa sürede en ucuza inşa etmek olan 2.dünya savaşı
sonrası toplu endüstriyel teknikleri birçok yönden savaş öncesinin öngörüleri olan,
herkes için standartları belirleyen evleri oluşturmuştur. Ancak aynı zamanda yapının
formunu minimum kalıplaşmış barınma alanına indirgeyerek ev nosyonunun
28
yitirilmesine neden olduğu belirtilmektedir. Kentsel planlama, tasarım ve inşaya
bağlı nedenlerle bu yapıların sakinlerine uygunluk açısından imkansız olduklarına
dikkat çekilmektedir. (Kronenburg, R., 2002b)
2.3.6 1950-1960
İlk ticari amaçlı jet uçağı seferi BOAC tarafından Londra – johannesburg arasında
1952‟de gerçekleştirilmiştir. (URL-62)
3boyutlu filmlerin ilk ticari başarısı 1952‟de United Artists tarafından yayınlanan
“Bwana Devil” olmuştur. (URL-63)
Madeni para ile çalışan çok seçenekli müzikçalarlar, 1940 ların başında popüler
olsalar da 2.Dünya savaşı sırasında Amerika‟da üretimleri durmuş, savaş sonrasında
ve özellikle 1950‟lerde yaygınlığını geri kazanmıştır. (URL-27)
İlk uluslar arası kredi kartı ağı American Express tarafından1958‟de oluşturulmuştur.
(URL-26)
İlk renkli TV yayını 1954‟de Amerika‟da yapılmıştır. (URL-64).
Amerika‟da üretilmiş televizyon setlerinin sayısı 1947‟de 4000 iken, 1953‟de
14milyon a ulaşmıştır. (Chung, J.C., 2001)
İlk nükleer denizaltı, Amerikan USS Nautilus, 1954‟te çıkmış olup 4 aya kadar
yüzeye çıkmaksızın denizin altında seyahat edebilmekteydi. (URL-65)
Uzayda ilk canlı olan köpek Laika, Sputnik2 aracı ile 1957 yılında uzaya
gönderilmiştir. (URL-66)
SR-N1, ilk hava yastıklı deniz-kara taşıtı, 1959‟da ilk seferini İngiliz Kanalı‟nı
geçerek yapmıştır. (URL-67)
Araç içinden izlenen drive-in sinemalardaki en büyük artış 1950‟lerde yaşanmıştır.
Bu sayı 1948‟de 1000‟in altındayken 1958 yılında Amerika‟da 5000‟in üzerine
çıkmıştır. (URL-68)
İlk kablosuz televizyon kumandası 1956 yılında Zenith firması tarafından
üretilmiştir. (URL-69)
29
ġekil 2.13 : 1950-1960 arası hareketlilik
30
ġekil 2.13 (devam): 1950-1960 arası hareketlilik
2.3.7 1960-1970
İnsan yapımı ilk uydu Sputnik1, Rusya tarafından gönderilmiştir. (URL-70)
Uzayda ilk insan olan Yuri Gagarin, 1961 yılında Vostok1 adlı araçla Rusya
tarafından gönderilmiştir. (URL-71)
Aérospatiale-BAC Concorde, ses hızını aşan ilk yolcu uçağı ilk seferini 1969‟da
gerçekleştirmiştir. (URL-60)
Kompakt müzik kasedi, 1962‟de Philips tarafından üretilmiştir. (URL-72)
ġekil 2.14 : 1960-1970 arası hareketlilik
31
ġekil 2.14 (devam): 1960-1970 arası hareketlilik
32
2.3.8 1970-1980
IBM-5100, ilk taşınabilir desktop bilgisayar, 1975 yılında üretildi. (URL-73)
1970‟lerde Amerika‟da prefabrike evler yaygınlıkları nedeniyle yönetmeliğe (HUD
Code) tabi tutulmaya başlanmışlardır. (URL-89)
Taşınabilir telefon ile ilk görüşme 1973 yılında gerçekleştirilmiştir. (URL-27)
1970‟lerde karasal bazlı Omega Navigasyon Sistemi, dünya çapında ilk navigasyon
sistemi oldu. (URL-74)
İlk kişisel çağrı cihazı Motorola Pageboy1, 1974 yılında tanıtıldı. (URL-26)
Kuzey Amerika‟da televizyon yayını taşıyan ilk uydu Anik1 Kanada‟da 1972 yılında
fırlatıldı. (URL-75)
Compact Disc‟ in öncüsü LaserDisc, ilk olarak 1972‟de halka tanıtıldı. (URL-76)
Hesap makinalı saatler, 1970‟lerin ortalarında Pulsar ve Hewlett-Packard tarafından
piyasaya sürüldü. (URL-60)
ġekil 2.15 : 1970-1980 arası hareketlilik
33
ġekil 2.15 (devam): 1970-1980 arası hareketlilik
2.3.9 1980-1990
Betacam video kasetleri Sony tarafından 1982‟de piyasaya sunulmuştur. (URL-45)
Compact Disc adı verilen CD teknolojisi Philips tarafından 1979 yılında tanıtıldı ve
ilk CD player 1982 yılında piyasaya çıktı. (URL-45)
Sony Walkman (TPS-L2), 1979 yılında tanıtıldı ve Amerika‟da 1980 Haziran‟da
piyasaya çıktı. (URL-77)
Laptop boyutlu ilk bilgisayar EPSON HX-20 1981 yılında üretildi. (URL-78)
Amerika‟da ilk GSM ağı 1983 yılında Motorola DynaTac telefonlar kullanılarak
açıldı. (URL-79)
Kablosuz internet köklerini 1985 yılında Amerikan FCC, Federal Komunikasyon
Komisyonu‟nun yayınından alamktadır. (URL-80)
GUI, Graphic User Interface, fare adı verilen işaretçi ile kontrol edilen grafik arayüz
ilk olarak Xerox tarafından 1981‟de Xerox Star adlı bilgisayar ile kullanıcıya
sunulmuştur. Ardından Apple tarafından 1984 yılında Mac GUI ve Microsoft
tarafından 1985‟de Windows 1.0 olarak piyasaya çıkmıştır. (URL-81)
34
ġekil 2.16 : 1980-1990 arası hareketlilik
35
ġekil 2.16 (devam): 1980-1990 arası hareketlilik
2.3.10 1990 Avrupa Birliği (EU), 1992 Maastricht anlaşması ile Avrupa Topluluğu‟nun da
üzerinde biçimlendirildi ve 1995 de üye sayısı 15‟e çıkarak 3ncü genişleme süreci
tamamlandı. Avrupa para birimi Euro, 1 Ocak 2002‟de tedavüle girdi. (URL-82)
WorldWideWeb, Tim Berners-Lee tarafından 1991 yılında CERN‟de geliştirilmiştir.
(URL-83)
USB Flash Bellek, ilk olarak Trek Teknoloji ve IBM tarafından 2000 yılında satışa
sunulmuştur. (URL-27)
DVD, Dijital Versatil Disk, optik disk depolama formatı olarak Philips, Sony,
Toshiba ve Time Warner tarafından 1995 yılında geliştirilmiştir. (URL-84)
Bluetooth Special Interest Group, 1998 yılında kurulmuş ve Bluetooth 1.0 1999
yılında piyasaya çıkmıştır. (URL-85)
Şehirlileşme ile ilgili araştırmalarında yer verdiği bilgilere göre Koolhaas, doğduğu
ülkenin dışında yaşayan bireylerle ilgili olarak şöyle belirtmektedir: “21nci yüzyılın
başında, 130 milyon insan doğduğu ülkenin dışında yaşamaktadır.” (Koolhaas, R.
and others, 2000g)
36
ġekil 2.17 : 1990 - arası hareketlilik
37
ġekil 2.17 (devam): 1990 - arası hareketlilik
2.4 Genel Tablo ve Baskınlık
Yukarıda 20. Yüzyıl boyunca dönemsel gelişim süreçleri incelenen hareketliliğin
20.yüzyıldaki genel gelişimini görmek için dönemsel grafiklerdeki eğim çizgileri ard
arda eklenerek birleştirilmiş ve hareketliliğin her alt bileşeninin genel grafiği
oluşturulmuştur. 20.Yüzyılın her döneminde farklı olabilen gelişim hızları, dönemsel
grafikler birleştirilerek oluşturulan genel grafiklerde dalgalanmalar oluşturmaktadır.
Hareketliliğin her alt bileşeninin genel grafiğinde durgun olan ve büyük artış
gösteren dönemler bulunmaktadır. Grafiklerin genel ortalama eğimine aykırı düşen,
genelden daha dik olan bu dönemler “baskın dönem” olarak adlandırılmaktadır.
Genel süreç içinde bir dönemin baskın olması şartı öncesi ve sonrasındaki
dönemlerle arasında en az 10 derece fark bulunmasıdır. (Şekil 2.18) Hızlanan artış
dönemleri her bileşen için süreç içinde farklı dilimlerde ve farklı uzunluklarda
bulunmaktadır. Amaç hareket tiplerinin 20. Yüzyılda baskın olduğu dönemleri
bularak karşılaştırmak ve her dönemin baskın olan hareketlilik türlerini saptamaktır.
(Şekil 2.18)
Bu bağlamda her hareketlilik bileşeni ayrı ayrı incelenecek olursa ; mesleklerin
hareketlilik grafiğinde 2 baskın dönemden söz edilebilir. Bunlardan ilki 20lerde ve
ikincisi ise 80lerden itibaren günümüze kadar olan süredir. İnsanın hareketlilik
grafiklerine bakıldığında 4 ayrı baskın dönem göze çarpmaktadır. İlk 2si yüzyılın ilk
yarısında 00-10 arası ve 30-40 arasında olup diğer ikisi yüzyılın ikinci yarısında ve
50-70 ile 80-günümüz arasındadır.
38
ġekil 2.18 : Baskın dönem anlatımı
Bilginin hareketlilik grafiğinde biri kısa diğeri oldukça uzun olmak üzere 2 baskın
dönemden söz edilebilir. Bunlardan ilki yüzyılın ilk on yıllık dönemi ve ikincisi ise
30lardan günümüze kadar olan süredir.
Objelerin hareketliliği grafiğinde ise 3
baskın dönem olduğu görülmektedir. 00-20, 40-60 ve 70lerden günümüze olmak
üzere sıralanan baskın dönemler yüzyılın genel gidişatı içinde homojen bir dağılım
sergilemektedir. Son olarak hizmetlerin hareketliliği grafiğine bakıldığında 3 kısa
dönemde büyü artış yaşandığı gözlemlenmektedir. Yüzyılın başında , ortasında
(50ler) ve sonunda olmak üzere yine genel içinde homojen olarak dağılım gösterdiği
görülmektedir.
Genel grafikler baskınlık yönünden 10 yıllık dilimler içinde bakıldığında yüzyılın
başında ve sonunda büyük çeşitlilik görülmekteyken, baskın hareketlilik türleri
yüzyılın ilk yarısında tekil veya 2li olurken ikinci yarıda çoklu olarak görülmektedir.
En büyük çeşitlilik ise yüzyılın son diliminden günümüze kadar olan süreçte ortaya
çıkmaktadır. (Şekil 2.19)
39
ġekil 2.19 : 20.yüzyılda hareketlilik
40
2.5 Bölüm Sonucu
Bütün bu çalışmaların sonunda, hayatımızda yer alan araç-gereçlerin, objelerin,
rakam ve yazıların, mesleklerin ve insanların kendisinin hareketliliğinin yaşam
tarzımızı, ihtiyaçlarımızı, isteklerimizi ve hatta karakterimizi etkileyip şekillendirdiği
açıkça görülmektedir. Relph(2002e)‟in belirttiğine göre modern ve kendine güvenen
tasarımın sonucu tek amaçlı, fonksiyonel olarak verimli, genellikle fiziksel çevreden
bağımsız ve toplu değerlerle zoraki modaları içeren mekanlar olmuştur. Güncel trend
ise çeşitli amaçlar ve değerlerle, çevresine saygılı kentsel bölgeler, uluslar arası
peyzajlar ve yersizliğe doğrudur. Yaşamımızı değiştiren olay ve keşiflerin çoğu
yukarıda sayılan bu 5 öğenin hareketliliği, menzili ve/veya hızı ile ilgili olmaktadır.
Bu etkileme- etkilenmelerin oluş biçimi de bu öğelere göre farklılık göstermektedir.
Kesin çizgilerle ayrılmıyor olsa da her öğenin yaşamımızı ve bizi değiştirme şekli
başka olmaktadır.
Sırasıyla ele alınacak olursa;
İnsanın ve işin (mesleğin) taşınabilirliği ve hareketliliği her insanın aynı anda ayrı
yönlere gitmesini – gidebilmesini beraberinde getirmektedir. Önceleri aynı ofise
gelen ve aynı yolu yürüyen iki insan günümüz koşullarında kişisel araçlarının içinde
farklı yollardan işlerine gelmekte, seyahat kolaylığı, ucuzluğu ve sıklığı sayesinde
çokça ve sakınmadan kısa ve uzun mesafelerde seyahate gitmekte veya
gönderilmektedir. İşlerinin her yerden yapılabilmesine olanak sağlayan çözümler ile
evlerinden veya her istedikleri yerden çalışma olanağı bulmaktadırlar. Bu durum her
insanı ayrı olarak yönlendirmekte ve insanı bireyselleştirmektedir.
Her birey kendi kendine hareket etmekte, yaşamakta ve özel alana ihtiyaç
duymaktadır. Diğer yandan sosyal bir varlık olan insan, sosyalleşecek alanlara da
ihtiyaç duymaktadır. Bu ikilem de beraberinde değişken bir izole olma – sosyallik
ihtiyacını getirmektedir. İşiyle veya kişisel ihtiyaçlarıyla ilgilenmek durumunda olan
insan izole olabileceği bir alan ararken aynı insan birlikte bulunduğu diğer insanlarla
iletişim ve paylaşımda bulunmak için sosyal ortak alanlar aramaktadır. Artan insan
ve mesleki taşınabilirlik doğrultusunda bu iki uç arayışın gerçekleşmesi arasındaki
41
zaman kısalmakta, geçişler fazlalaşmaktadır. Bu ikilem bağlamındaki değişkenliğe
cevap vermeyi hedefleyen yapı ve mekanlar da aynı ölçüde değişken olabilmelidir.
Bilginin taşınabilirliği ve hareketliliği görebildiğimiz veya göremediğimiz verilerin
etrafımızda sürekli akış halinde olmasına yol açmıştır. Artık bulunduğumuz her
ortamda birden fazla sinyal, veri transferi ve bağlantı gidip gelmektedir. Bunların
bazıları ses ve görüntü bilgilerini barındırırken (ör: radyo-tv) bazıları bizim finansal
durumumuzun bilgi ve işlemlerini içinde barındırarak (ör: kredi kartı-atm-pos
cihazı), bir diğer küme ise sonsuz bir bilgi kaynağını barındırarak ve ulaşılabilir
kılarak (ör: internet)
bulunduğumuz yerde olmasını ve bizimle birlikte hareket
etmesini sağlamaktadır. Bu akış ve ulaşılabilirlik beraberinde güdümlü çözümleri
getirmektedir. Ulaşılmak istenen bilgi için kütüphaneleri dolaşmaya, finansal işlem
ve ihtiyaçlar için banka ve kurumlara gitmeye, gündemden haberdar olmak için şehir
merkezlerinde bulunmaya, kültürel ve eğlence istek ve ihtiyaçlarımız için konser,
sinema salonlarına gidilmesi artık zorunlu olmaktan çıkmış, bazen nostaljik, bazen
orijinale saygıdan olan, çokça isteğe bağlı durumlar haline gelmiştir. Bu eylemlerin
isteğe bağlı hale gelmesinin nedeni ise güdümlülük adı verilen, insanın bulunduğu
yerden bütün bu eylemleri yapabilir hale gelmesidir. Kronenburg(2002c) der ki,
İletişim teknolojisinin ivmelendirdiği akım, tele-çalışmanın beslenmesi, çalışanlarla,
müşterilerle ve dostlarla doğrudan temasın gerekliliğini azaltırken daha çok bir lüks
haline getirmektedir.
İnsanın kazandığı bu özelliğin mekanlara yansıması ise hacimsel çeşitlilik ihtiyacı
olarak kendini göstermektedir. Güdümlülük etkisi, güdümlü olabilme özelliği,
bulunduğumuz yerin birden fazla karaktere bürünebilme ihtiyacını doğurmaktadır.
Yaşadığımız, bulunduğumuz hacimden ayrılmadan sinema izlemekten finansal
işlemlerimizi yapmaya, mesleki dosyalarımız üzerinde çalışarak bunları yayınlamaya
kadar geniş bir yelpazede eylem gerçekleştirebiliyor olmak, bu hacimlerden hem
kültür-eğlence
merkezi,
hem
banka-borsa,
hem kişisel ofis
özelliklerinin
beklenmesine yol açmaktadır. Bu beklentilere cevap verebilen hacimler ise aynı
derecede fonksiyonel değişiklik gösterebilmelidir.
Objelerin taşınabilirliği ve hareketliliği insan üzerinde merkezleştirici bir etkiye
sahip olmaktadır. Araçlarının hareket kabiliyeti ve taşınabilirliği arttıkça insan
bulunduğu yere daha az bağlı hale gelmektedir. İnsanın ihtiyaç objeler kökleriyle bir
mekana ve/veya hacme bağlı oldukça insan da o hacme bağlı duyduğu araç-gereç-
42
olmaktayken bu objeler köklerinden kurtulup önce yerden bağımsız hale gelerek,
sonrasında ise küçülüp taşınabilirliklerini arttırarak insanın bağımsızlaşmasına
yardım etmektedir. Bağımsızlaşan insan ise bütün bu araçları yanında taşıyarak
hareket eden bir merkez haline gelmektedir. Merkez olan insan yanında taşıdığı araç
ve objeleri kullanarak istediği yerde ihtiyaçlarını karşılayabilmektedir. Bu şekilde
göçebeliği artan insan yanında taşıdığı araç ve gereçleriyle çok yönlü bir merkeze
dönüşmüştür.
Merkezleşme etkisinin mekana yansıması ise hacimsel çeşitlilik ihtiyacı olarak
kendini göstermektedir. Bir gezegenin uyduları ile beraber dönmesi gibi etrafında
taşınabilir araç-gereç-objeleriyle hareket eden insan etrafındaki hacimden de böyle
bir düzeyde çeşitlilik, değişkenlik beklemektedir. O an kullandığı objenin getirisyle
ihtiyaç duyduğu hacmin nitelikleri sürekli değişmektedir. Taşınabilirliği artan objeler
sayesinde çok farklı araçların aynı anda aynı ortamda bulunabilmesinin de etkisiyle
içinde bulunulan hacmin değişkenlik aralığı oldukça kısalmış, beklenen alternatifler
odukça artmıştır. Taşınabilir ve çok fonksiyonlu objeleri olan kullanıcı örneğin
dizüstü bilgisayarı sayesinde bir an bir yazı yazmak için oturma ve parlak ışık
gerekliliği içinde olmakta, bir diğer anda yine aynı bilgisayarla film izlemek için
rahat bir oturma biçimi, ekrana yeterli uzaklık ve karanlık bir ortam ihtiyacı
duymaktadır. Böylesi bir beklentiye cevap vermeyi hedefleyen yapısal hacim kısa
sürede karanlık, aydınlık, transparan, büyük, küçük sıfatları arasında değişim
gösteriyor olabilmelidir.
Hizmetlerin taşınabilirliği ve hareketliliğinin artmasının insanlar üzerindeki etkisi
anındalık olarak nitelendirilebilir. Artık görüp istediğimiz bir şeyi istediğimiz an ile
elde ettiğimiz an arasında geçen süre oldukça kısa hale gelmiştir. Bireyler olarak
beğenilerimizi
ve
tercihlerimizi
oluşturduğumuz
an onlara
ulaşarak
elde
edebilmekteyiz. Dünyadaki hizmet sağlayıcılar ise bunun sürekli artarak devam
etmesi için çalışmaktalar. Talep edilen şeyi tüketici daha kararını değiştirmeden arz
ederek mümkün olan en çok potansiyel kullanıcıya sunmak için çalışan üreticiler,
ulaşılabilirliği en üst düzeye çıkartarak talep edilen ürünleri her an her yere
götürmeye çalışan hizmet sağlayıcılar ile bireylerin beklemesine, sabretmesine ve
yaklaşıklarıyla yetinmesine giderek gerek kalmamıştır. Hizmet taşınabilirliği ve
hareketliliğinin insana sağladığı kolaylıklar sonucunda insan üzerinde büyük bir
43
anındalık etkisi oluşmuştur. Bunun sonucunda insan isteklerinin zaman geçmeden
karşılanmasını beklemektedir.
Anındalık etkisinin yapısal mekanlar üzerindeki yansımaları istek değişkenliği
yönünde olmuştur. İsteklerinin karşılanma ve düşüncelerinin uygulanma hızı artan
insan rahatlıkla daha sık ve daha değişken isteklerde bulunabilmektedir. İçinde
bulunduğu yapısal hacmin de bu beklenti ve isteklere cevap verebilmek için aynı
ölçüde esnek ve değişken olması gerekmektedir. Kronenburg(2002c), “bu kadar
uyumlu bir ev gerekli midir?” Şekinde yönelttiği soruyu yanıtlarken insanın
fizyolojik ihtiyaçlarının yeterince sıcak olmak ve yeterli yiyecek-içeceğin bulunması,
psikolojik ihtiyaçlarının ise güvende olmak ve istenmek kadar basit olduğunu belirtir.
İnsanın tür olarak başarısını esnekliğine bağlamaktadır. Her türlü mahrumiyet ile baş
edebilen insan türü, ne var ki hayati bir parçasında değişim ve gelişim ihtiyacı
duymakta, kendine istekler koyarak bunları elde etmeye çalışmaktadır. Kişinin
yaşam alanlarının tasarımı da bu nedenlerle gelişim isteğine konu olmakta, sürekli
bir değişim geçirmektedir. Hareketli,uyabilir, şekil değiştirebilir bir evin aynı fakat
değişebilir hacminde sunduğu farklı aktiviteler uygulama olanaklarıyla, mucize dolu
olabileceği belirtilir. Domestik ortamımızın esnek bir yaklaşımla tasarlanmasının
gereklilikleri ise şu şekilde sıralanmıştır: ev tabanlı 24 saat çalışma şekli, değişen aile
boyutu ve gruplanmaları, ekolojik nedenlerle şehre gelme isteğinin sorgulanması,
daha tatminkar bir kişisel yaşam bağlamında yaşam tarzı nedenleri, gelişen iletişim
teknolojileri ile uzaktan çalışma olanağı. (Kronenburg, R., 2002d) (Çizelge 2.1)
Çizelge 2.1 : Hareketliliğin mekansal etkileri
Genel olarak bakıldığında artan hareketlilik ve taşınabilirlik bağlamında iki uç,
kurgusal durumdan söz edilebilir: Bahsedilen taşınabilirlik durumlarının oluşmamış
44
olduğu varsayılan, günlük yaşamda hareketliliğin hayali bir başlangıç noktasına
“statik
durum”
,
hareketlilik
ve
taşınabilirliğin
bulunduğumuz
noktadan
öngörebildiğimiz kadarıyla, ideal koşullarda oldukça gelişmiş olduğu hayali bir
noktaya “mobil durum” adı verilebilir.
ġekil 2.20 : Statik – mobil durum diyagramları
Statik durum : Tek başına ele alınırsa, “insan odaklı” bir hareket içerdiği
söylenebilir. Bu durumda insan diğer durağan ve yere bağlı öğeler arasındaki tek
hareketli öğedir. Hizmet için hizmetin verildiği yere, ihtiyaç duyduğu araç-gereçobjeler için onların bağlı bulundukları yerlere, mesleğini uygulamak için işinin
yapıldığı yere, bilgi almak ve veri odaklı işlemlerini gerçekleştirmek için bu bilginin
sunulduğu ve/veya verisel işlemlerin yapıldığı yerlere gitmek durumundadır. Ek
olarak taşınabilir olmadığı için ihtiyacı doğrultusunda bağlayıcı etkisi bulunan bu
olanakların izin verdiği ölçüde hareket kabiliyeti bulunmaktadır. (Şekil 2.19)
Mobil durum : kendi içinde ele alındığında mobil durumun “insan merkezli” bir
hareket içerdiği söylenebilir. Bu durumda insan ve ele alınan diğer öğelerin hepsi
hareketlidir. Fakat bu hareket insanın etrafında olmaktadır. İnsanın merkezinde
olduğu bir küme halinde oluşan bu hareketlilik ulaşılabilirliği büyük ölçüde
arttırmaktadır. İhtiyaç duyduğu araçlar-objeler taşınabilir olan, aldığı hizmetler
bulunduğu her noktaya ulaşabilen, mesleğini bulunduğu her noktadan yapabilen,
ihtiyaç duyduğu her bilgiye istediği anda ve bulunduğu noktada ulaşabilen insan,
taşınabildiği için bağlayıcı etkisi bulunmayan bütün bu olanaklardan kopmadan
hareket edebilmektedir. (Şekil 2.19) Dünya ekonomisinin de diğer herşey gibi sürekli
45
değişime konu olduğu belirtilmektedir. Populasyonun küresel hareketi evrensel bir
sabit olarak kabul edilirken genellikle bireylerin yer, iş, şehir ve sosya gruplarını
değiştirdiği belirtilmiş, ancak büyük grupların da giderek sıklaşan bir biçimde, büyük
felaketler, ekonomik, sosyal veya doğal koşullarla harekete zorlandığına dikkat
çekilmiştir. Sözü edilen koşullarda kalıcı bina anormal görünmektedir. ( Kronenburg,
R., 2007a)
Tüm bu gereklilikler ile paralel olarak “esnek yapılar” kavramından söz edilmelidir.
Çeşitli zamanlarda esnek yapı ihtiyacının çeşitli tanım ve kategorizasyonları
arasından bazıları şöyledir:
Deniz(2004), 20. Yüzyılda kentlerde ortaya çıkan endüstrileşmeye bağlı konut
ihtiyacının üretilen toplu konutlarla karşılandığını, ortalama değerlere göre üretilen
bu yapıların bireysel gereksinimler konusunda yetersiz kalmasıyla ise değişkenlik
taleplerini getirdiğini belirtmektedir. Değişebilir konut kavramının Avrupa‟nın
endüstriyel kentlerinde ortaya çıkarak ikinci dünya savaşı sonrasında yeniden
yapılanmayla oluşan, endüstriyel ve hızlı üretim tekniklerinin sonucu olarak üretilen
sabit ve tekdüze konutlaşmaların kullanıcı üzerindeki negatif etkilerinin değişebilir
konut tasarımı ve üretiminin geliştirilme sebepleri olduğuna işaret etmektedir.
“Konutta Esneklik Sağlama Koşulları: Konutta esnekliğin gerçekleştirilebilmesi ve
kullanıcıların değişen ihtiyaçlarının uygun biçimde karşılanabilmesi, konut tasarım,
yapım ve kullanım sürecinde, önceden bu doğrultuda birçok koşulun yerine
getirilmesini gerekli kılmaktadır. Esneklik sağlayabilmek için oluşturulması gereken
bu koşullar , birçok esnek konut projesinde temel tasarım amaçları olarak
benimsenmiştir. Almanya‟da 1971 de gerçekleştirilen Esnek Konut Döşeme Planları
yarışmasında, konut içinde esneklik ve değişebilirlik imkanlarının sağlanabilmesi
için şu amaçların yerine getirilmesi istenmiştir (rabeneck ve diğ. 1973, s.717-719):
1) kullanıcının konuta uyması yerine konut kullanıcısına uyum sağlamalı, 2) yapı
strüktürleri, konutun kullanımı boyunca çeşitli dönemlerde ortaya çıkabilecek yaşam
tarzı değişikliklerinin yol açtığı iç mekan değişikliklerine imkan sağlamalı, 3) oda ve
mekan organizasyonu tasarımında, konut kullanıcılarının aktif müdahalesi olmalı, 4)
mekanlar, yük taşımayan duvarlar vasıtasıyla görsel ve akustik olarak bölünebilmeli,
5) oda fonksiyonlarının ve servislerin uzun ve kısa dönemli çeşitlemeleri mümkün
olmalı, 6) bölücü elemanlar, özel araçlara gerek duymadan ve külfetsiz biçimde
kullanıcılar tarafından yeniden düzenlenebilme özelliğine sahip olmalı, 7) elektrik
tesisatı, sıhhi tesisat, asma tavan sistemi vb. için kullanılan farklı modüler ızgaraların
46
birbiriyle uyumu sağlanmalı, 8) yapı elemanları, bitirmeler ve servis elemanlarının
farklı eskime süreleri dikkate alınmalı, 9) çeşitli değiştirilebilir parçalar vasıtasıyla,
kişisel değerler yansıtılabilmeli ve estetik yabancılaşma önlenmeli.” (Deniz, Ş.Ö.,
1999)
Mimarlıkta
değişkenlik/esneklik/uyabilirlik
ihtiyacı
kaynaklarının
bir
diğer
sıralaması olarak da Yürekli‟nin yapmış olduğu sıralamanın başlıkları özetle şu
şekildedir: Esneklik/uyabilirlik ihtiyacının kaynakları: 1) çevre 2) organizasyon ve
amaçları
3) insan organizması 4) mimari ürünün teknik ve mekanik bileşenleri 5)
mimarlık-mimar 6) üretim olgusu. Yürekli, insanın ortamını üç alt sistemde
incelemektedir. Bunların ilki sağlanması gereken bütünün şartları ve gerekliliklerini
belirleyen ihtiyaç sistemi, ikincisi belirlenen ihtiyaçları karşılayacak ortamı
tanımlayan çevre sistemi, üçüncüsü ise belirlenen ortamı gerçekleştirecek yapıyı
tanımlayan yapı sistemi olarak açıklanmaktadır. İhtiyaç sistemi ise şu şekilde alt
başlıklarına ayrılmıştır. Bir başka deyişle Yürekli, insanın kendisini kuşatan
ortamdan beklediği ihtiyaçları şu şekilde sınıflandırmaktadır; 1) fiziksel ihtiyaçlar 2)
fonksiyonel ihtiyaçlar 2a-ölçü ihtiyacı 2b-biçim ihtiyacı 2c- etkinlikler arası ilişki
ihtiyacı 2d- etkinliklerin dış çevre ile ilişkisi ihtiyacı 2e- sosyal ve kültür kaynaklı
ihtiyaçlar. (Yürekli, F. 1983)
Yapılan sınıflandırma ve tanımlardan yola çıkılarak esnek yapıların kullanıcısına
sağladığı olanaklar ve alternatifler bağlamında, günün değişken, hareketli, tahmin
edilemez kullanıcısına konvansiyonel sabit mimari yapıların verebileceklerinden çok
daha fazla beklentisini karşılayabileceği söylenebilir. Sonuç olarak; her göçebe
yaşamın yerleşik yanları olduğu kadar her yerleşik yaşantının da göçebe yönleri
bulunmaktadır. Bir yerde yaşamın doğal bir kısmı olarak varış ve varılan yerde
güvenlik içinde kalmaktan bahsedilirken bir ev ve ekipmanlarının
güvenliğinin
sağlanmaya çalışıldığına işaret edilmektedir. Ancak bir tarafta sahiplikle, diğer
tarafta zaman ve mekan özgürlüğüyle ilgili toplumsal değerlerin yerinden oynadığına
dikkat çekilmektedir. Böylelikle esnek konutun avantajları sunduğu olanaklar
olmaktadır. Gelişmelerde rol alanlar ise artan veri transferinden değişebilir iç mekan
bölüntüleri ile esnek mobilyalara kadar geniş bir alanı oluşturmaktadır. Ve yarının
esnek konutunda, katlanır paravana, bir parça mobilyaya yine evin içinde yer
verileceği belirtilmektedir. (Clauss, S.M. and Vegesack V.A., 2002).
47
3. HAREKETLĠLĠK ĠÇEREN YAPILAR
3.1 GiriĢ, Sınıflandırmalar
Mimari tasarımda en az gözün gördüğü öğeler, objeler, bileşenler kadar gözün
göremediklerinin de tasarımı yapılmaktadır. Hillier(1984a)‟e göre mimarlık her
nekadar görsel stiller üzerinden tartışılsa da gerçek hayattaki etkileri mekansal
düzeyde olmaktadır. Mimarlık kişinin yaşadığı ve hareket ettiği hacim sistemlerini
oluşturmaktadır. Bu yönüyle soyal yaşam ile doğrudan ilintili olduğu, hareket
dokularını oluşturduğu, sosyal ilişkileri düzenlediği, bu şekilde günlük deneyimleri
kapsadığı belirtilmektedir. Esnek yapıların sundukları çözümlerle kullanıcısına
büyük olanaklar sağladıkları ve mimari yapıları günümüz şartları ve ihtiyaçlarına
uyum konusunda ileriye taşıdıkları bugün bilinen bir gerçektir. Flexible da da esnek
yapılar Kronenburg (2007c) tarafından aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır: Adapt:
Farklı durum ve kullanıcılara uygun olabilme, (genellikle yapıda açık ve boş plan
şemalarını içermektedir.) Transform: konvansiyonel binalarda da kapı, pencere gibi
hareketleriyle yapının ambiyansını ve şeklini etkileyen öğeler bulunmaktadır.
Örneğin perde ve jaluziler yapının ışık alma karakterini etkilemektedirler. Bu tip
kullanıcı tarafından kişiselleştirilebilen donanımlar her ne kadar yapının görünüm ve
ortamını değiştirebilse de, yapının kullanım şeklini temelden değiştirebilmek için
daha kayda değer başkalaşımlar oluşturabilmek gerekmektedir. Move: Yapının
tümüyle bir noktadan diğer bir noktaya taşınabilmesi esasına dayanır. Interact: akıllı
otomasyon sistemleri (intelligent automation) kullanılan akıllı binalar. Yukarıdaki
sınıflandırma içinde bu tez çalışmasının yerini belirlenmek gerekirse yapı bütününde
bakıldığında kesin çizgilerle ayrılamasa da, daha çok transform başlığına
odaklanılmış olduğu görülmektedir. Ancak kapsam dahilinde tutulan konuyu
tariflemek için Kronenburg‟un sunduğu bu sınıflandırma tek başına belirsiz
kalmaktadır.
49
Korkmaz (2009), stabilitenin yapının her koşulda sabitliği anlamına geldiğini
belirtirken mimarların bu tip yaklaşımlarla yapıların hareket etmemeleri gerektiği
kanısıyla tasarımlarını oluşturur hale geldiklerine işaret etmektedir. Mimarlığı, “yapı
elemanlarına biçim vererek belli bir düzen içinde bir araya getirme” aktivitesi olarak
tanımlayan Korkmaz, yapının hareketli olmasının da tasarım stratejisi olarak
belirlenebileceğini belirtmektedir. Hareketli mimari yapıları ise esnek yapıların
önemli bir bileşeni olarak kabul etmek mümkündür. Hareketli yapıların sunduğu
fırsatlardan dolayı önemli olması bu konuya eğilme gerekliliğini doğurmuştur. Esnek
konutun imkanlarıın sınırsız olması kullanıcısına değişen fırsatlar sunmak için
tasarlanmasına bağlanmaktadır. Şehir merkezinde yaşarken inzivaya çekilebilmek,
uzakta yaşarken iş arkadaşları ve dostlarla bağlı kalabilmek, hafta içi bir kişi için
olurken haftasonu 6 kişiyi misafir edebilmek, bireysel ihtiyaçlara uyum sağlarken
ileride kişinin çocuklarına bölerek bir başlangıç evi olarak verebilmesi,seyahatlerde
yanında götürebilmesi Kronenburg (2007a)‟un esnek ev tasviridir. Yaratılan ortamın
her ihtiyacı sağlaması veya kullanıcısının özellikle her ihtiyacını karşılamayarak onu
farklı bir yaşam tarzına yönlendirebilmesi olanaklı olarak betimlenmiştir.
Bölüm 3 kapsamında mimari hareketliliğin yapılar üzerindeki etkisinin araştırılması
hedeflenmiştir. Hareketlilik içeren seçilmiş projeler, belirlenen analiz yöntemiyle
grafikselleştirilerek kullanıcıya sundukları olanaklar, çözümler tartışılacaktır.
Kronenburg (2007a), yapıların yaşamları boyunca kullanım parametrelerinin
değişimine dikkat çekerek, çoğunluğun sabit arazilere inşa edildiğini, ancak
etraflarındaki ortamın, sokakların, mahallelerin ve şehrin karakter değişmeye devam
ettiğini, konut yerleşiminden ticariye, endüstriyel alanlardan eğlence alanlarına
dönüşebildiğini belirtmektedir. Bununla beraber yapının kullanım amacı da
değişebilmekte, konuttan ofise veya depoya kadar birçok işleve bürünebilmek
durumunda kalabilmektedir. Bu nedenlerden ötürü yapının mimari gelişim ve
yeniden kullanımının olabildiğince verimli olması gerektiği vurgulanmaktadır.
Böylelikle değişebilirlik kapasitesi ekonomik verimliliği ve sürdürülebilirliği
belirlemekte en önemli faktör olmaktadır.
Analizlere konu olan projelerin kriterler bağlamında seçimini detaylı olarak
açıklamak gerekirse, ilk etapta hareket olgusu içeren mimarin ürünler ölçeklerine
göre 3 ana başlık altında toplanabilmektedir.
50
1)Çevre ölçeğinde hareket: Göçebe yerleşim bölgeleri, çadır yerleşimleri, prefabrik
bölgeler ve archigram ın tasarladığı gerçekleşmemiş hareketli şehirler bu başlığa
dahil edilebilir. Bir çevrenin, yerleşim alanının tümüyle hareket etmesi esasına
dayanır. Örneğin Ron Herron‟un tasarladığı “walking city” (1964) devasa robotik
veya hayvana benzer yapı – şehirlerin teleskopik bacakları üzerinde hareket halinde
olduğu resim/kolajlardır (Kronenburg, R., 2002f). Archigram‟la birlikte ortaya çıkan
japon metabolist grup, Japonya‟nın zamanının ekonomik mucizesi olan çabuk ticari
büyümesi dolayısıyla bazı projelerine hayat verebilmişlerdir. Kisho Kurokawa‟nın
Nakagin Kapsül Kulesi (Tokyo,1972) kısmen plug-in konseptini gerçekleştirmiştir.
Kapsül otel de Archigram ile aynı köklere dayandırılabildiği belirtilmiştir.
(Kronenburg, R., 2007d)
2) Yapı ölçeğinde hareket: Yine göçebe kültürünün ürünü olan fakat bir yerleşimin
parçası olmak durumunda olmayan mimari ürünler bu başlığa dahil edilmektedir.
Örneğin Karavan, hareket eden bir yaşama mekanı olup bir komüniteye dahil
olmadığı için bu başlıkta ele alınabilir. Kronenburg, taşınabilir yapıların boyut,form
ve fonksiyonda oldukça varyasyonu olduğunu belirtmiştir. Görece küçük olanlar
kentsel ve kırsal ortamların arka planlarında sıkça görülebilmektedir. Bunun da
nedeni avantajlı oldukları konular olan esneklik ve amaç çeşitliliği olmaktadır.
Taşınabilir yapılar, bütün barınılabilir konstrüksiyonlarda olduğu gibi çevresel
faktörleri
yerine
getirmeli
ve
içlerinde
oluşan
aktivitelere
ev
sahipliği
yapabilmelidirler. Ek olarak yaratıcısının fiziksel söylemlerini içeren formlara
sahiplerse bu yapı tipinin mimarlığa dahil edilmesi gerektiğine dikkat çekilmektedir.
(Kronenburg, R., 2002g) Taşınabilir mimarlık, bir noktadan başka bir noktaya
hareket etme amacıyla tasarlanan yapılardan oluşmaktadır. Prefabrike yapılar,
genellikle bu metodu gelecekte yer değiştirebilme kapasitesinden çok kalite ve inşaat
ekonomisi nedeniyle seçtiği için taşınabilir mimarlığa dahil edilmek durumunda
değildirler. (Kronenburg, R., 2007e)
3) Yapı bileşeni ölçeğinde hareket: Bu başlık altında, içinde ve/veya yakın çevresiyle
kurduğu ilişkide hareket unsuru içeren mimari ürünler bulunmaktadır. Bu başlık
kapsamında yapının ve/veya bulunduğu çevrenin hareketli olup olmaması ile
ilgilenilmemektedir, dolayısıyla kendisi hareket etmeyen ama içinde hareket unsuru
bulunduran statik yapılar da burada ele alınabileceği gibi, iç mekanlarında hareket
51
unsuru barındırıyorlar ise diğer iki başlığın ürünleri de
bu başlık altında ele
alınacaktır.
Yukarıda bahsedilen 3 ana başlıktan bu çalışma kapsamında “yapı bileşeni ölçeğinde
hareketlilik sunan mimari yapılarak” odaklanılacaktır. Bunun nedeni hareketlilik
kavramının ve esneklik kavramının kapsamlı olarak ele alınabileceği başlık
olmasıdır. Çizelge 3.1‟de de görüldüğü gibi esnek mimari yapıların tüm özellikleri
yapı bileşeni ölçeğinde
hareketlilik sunan mimari yapılarda bulunabilmektedir.
Ancak yapı bileşeni ölçeğinde hareketlilik sunan bir esnek mimari yapının diğer
ölçeklerde hareketli olamayacağı anlamı çıkarılmamalıdır. Göçebe yerleşimler ve
yapılar tek başlarına bu çalışmanın konusu olmayıp, yapının içinde ve yakın
çevresiyle ilişki çeşidinde hareketlilik ve değişim incelenmektedir. (Çizelge 3.1)
Çizelge 3.1 : Mimaride Esneklik – Hareketlilik Kesişmeleri
Korkmaz, kinetik mimarlık olarak adlandırdığı bu durumu,
değiştirilebilir
ve/veya
bulunduğuı
yerde
şekil
yapının yer
değiştirebilir
olmasıyla
kapsamlandırmaktadır. Hareketli yapıları hareketin ortaya çıktığı ana göre ikiye
ayıran Korkmaz (2009)‟a göre ilk olarak hareket oluşup yapı sonra kullanıldığı
durum olan mobil mimarlıkta yapı tümüyle veya parçalar halinde bir noktadan diğer
noktaya taşınır ve kullanılır. İkinci olarak biçim değiştirebilen mimari olarak
adlandırdığı tip gelmektedir. Bu gruba dahil olan yapılarda kullanıcının ikameti
esnasında gerçekleşen hareket mekanı çok boyutlu hale getirmektedir. Çeşitli
mekansal ihtiyaç ve işlevlere hizmet etmek adına yapının tümü veya belli bölümleri
hareket edebilmektedir.
Yapılar çeşitli elmanların belli bir formda birleştirilmesi yönüyle başka nesnelerle
karşılaştırılabilirlerken boş hacimlerden mekanlar yaratıp düzenlemeleriyle, objeden
doku üretmeleriyle eşsizdirler. Hacmin bu düzenlenme aktivitesi ise, obje olarak
yapının kendisinden daha çok yapının amacı olmaktadır. Bu bakış açısıyla denilebilir
52
ki yapılar göründükleri şey değildirler. Yapılar sadece obje değil, uzayın objeler
vasıtasıyla dönüştürülmesidir. (Hillier, B. ve Hanson J.)
Bölüm 2‟de 20nci yüzyıl boyunca artışı incelenen hareketliliğin mimari tasarım, fikir
ve ürünler üzerindeki yansımalarına “mimari hareketlilik karakteri” adı verilmiştir.
Mimari Hareketlilik Karakteri 4 şekilde kendini göstermektedir: A-İzole olmasosyallik çeşitliliği/değişkenliği B-Fonksiyon çeşitliliği/değişkenliği C-Hacimsel
değişkenlik/çeşitlilik D-Kullanıcı istek çeşitliliği/değişkenliği
Analizleri uygulamak için 30 adet örnek proje seçilmiştir. Kriterleri tekrar özetlemek
gerekirse 20. Yüzyılın başından günümüze, Batı toplumlarının coğrafyalarında yer
alan ve yapı bileşeni ölçeğinde hareketli çözümler içeren mimari yapı ve projeler, her
10 yıllık dilim içinde en an 1 örnek proje bulunacak şekilde seçilmiştir. Seçilen
projeler analiz edilerek yukarıdaki sınıflandırmada bulundukları yer veya yerlerin
saptanması hedeflenmektedir. Analizlerde aranan, mimari ürünlerin sunduğu
hareketlilik karakterlerinin okunarak hareketlilik içeren mimari tasarımlar arasında
ortak bir dile ulaşılmasıdır. Ele alınan zaman dilimi ise, hareketli ve esnek mimari
ürünlerin ortaya çıkışı da göz önünde bulundurularak 20.yüzyılın başından
günümüze kadar olan süredir. Kronenburg‟a göre (2007f) 100 yıl öncenin mimarları
beliren bir küresel kültürün etkilerini tasarımlarına yansıtmanın verdiği baskı altına
girmişlerdir. Alakalı ve tanımlanabilir mimarlık yapmak için bölgesel faktörlerin göz
önünde bulundurulması gerekli olurken küresel faktörler günümüzde hiç olmadıkları
kadar önemli hale gelmişlerdir. Uluslar arası ekonomik, politik ve ekolojik faktörler,
kıtalar arası ticaret, anında iletişim ve küresel medyanın herkesin yaşamlarına etkisi;
marketten satın alınan en ufak nesneden birey olarak kişinin toplumdaki yerini
algılayış biçimini, dünyanın işletilme şeklini belirlemektedir. Mimari hareketlilik
içeren yapılar arasından, belirlenen zaman dilimi içinde ele alınan her 10 yıllık
dönemden en az 1 proje analiz grubuna dahil edilmeye çalışılmıştır. 2.bölüm‟ün
sonuç
kısmında
bulundurulduğunda
bulunan
yüzyılın
harekete
son
bağlı
genel
döneminden
grafikler
günümüze
tüm
göz
önünde
hareketlilik
bileşenlerinin kendi içinde baskın olduğu, tam çeşitlilik gösteren dönemler olduğu
görülmüş ve bu nedenlerle yüzyılın son döneminden günümüze kadarki olan sürece
ait daha çok örnek proje analizler kapsamına dahil edilmiştir. Analizi yapılan mimari
yapılarda bu nedenle dönemsel bağlamda bir asimetri, son dönemlerde birikme
bulunmaktadır. Sonuçlar değerlendirilirken ise hem her dönemin eşit olarak
53
değerlendirildiği, örnek proje sayısından arınmış haliyle hem de tüm projeler dahil
edilerek değerlendirme yapılacaktır.
3.2 Proje Analiz Yöntemi
Seçilen mimari projelerde aranan mimari hareketlilik karakterinin bulunması ve
bulguların okunabilir, yorumlanabilir olması için görsel bir yöntem arayışına
gidilmiştir. Projelerin yapılacak analizler sonrasında çıkacak olan sonuçlarının
mimari hareketlilik bağlamında kolay okunabilir olması esas alınmıştır. Hareketlilik
gibi, elle tutulur olamayan bir kavramı seçilen tüm projelerde ortak bir gramer
bütünlüğünde görselleştirebilmek, okunur ve yorumlanabilir hale getirebilmek için
mekan sentaksı (space syntax) yönteminden yararlanılmıştır. Mimar yapıtının
gösterim
şekilleriyle
sınırlandırılmıştır.
Mekansal
düzeni
eleştirel
olarak
görebilmenin tek yolu plan olmaktadır. Fakat planlar bu bağlamda opak ve
dağınıktırlar. Görsel öğe arayan göze çok az bilgi ilettiklerine, analiz edilmelerinin
zorluğuna ve yapının deneysel gerçekliğiyle ilgili az bilgi vermelerine dikkat
çekilmiştir.
Bu
bağlamda
planın
mimari
analizde
ikinci
planda
kaldığı
söylenmektedir. Böylelikle mimari söylemin gerçek konusu gizli kalmaktadır.
(Hillier, B. and Hanson J., 1984b)
Mekan sentaksı yöntemi, son kullanıcı ve onun içinde bulunduğu insan yapımı
ortamı içinde davranışlarının arasındaki ilişkileri, en küçük ölçekten en büyük ölçeğe
kadar anlayabilmek için geliştirilmiştir.
Öncelikli olarak mekan dizini, mekansal kompleksleri tüm konfigürasyonun genel
strüktürünü tanımlamaya yönelik bir araştırma metodudur. Bu metod form-fonksyon
ilişkisinin yapılarda ve şehirlerde strüktürel konfigürasyon özelliklerine bağlı olduğu
teorisine dayanmaktadır (Alkım, H., 2006)
Mekan sentaksı bir teknikler bütünü olarak Profesör Bill Hillier tarafından The
Bartlett, UCL de 1980 yılında mimarlara tasarımlarının simülasyonunu yapmakta ve
etkilerini göstermekte yardım eden bir araç olarak geliştirilip sonradan mimarlık,
şehir ve bölge planlamacılığı, iç mimarlık, ulaşım alanlarında genişçe kullanılır hale
gelmiştir. Mekan sentaksı yaklaşımının amacı evrensel bir dil konuşan, şeffaf, kanıt
bazlı bir araçlar bütünü oluşturarak mekan oluşturma eylemini destekleyen bir
uygulama alanı bulmaktır.
54
Fakat mekan sentaksı (space syntax) yönteminin bu çalışmanın analizlerinde
kullanılmak üzere, anlatılmak isteneni anlatmak bağlamında tek başına yeterli
olmadığı anlaşılmıştır. Bunun nedeni ise analizler kapsamına alınan mimari yapıların
hareketlilik içeren, değişen bölümlerinin saf mekan sentaksı yöntemi ile
okunamamasıdır. Örneğin hareketli cepheye sahip bir mimari yapıda mekan sentaksı
analizi ile hareketlilik bağlamında bir değişiklik gözlemlenememekte, istenen okuma
yapılamamakta, aranan sonuçlara ulaşılamamaktadır. Bu nedenle mekan senteksı
yönteminin gama analizlerindeki mantığını kavrayarak bazı yönleri alınıp, bazı
yönleri değiştirilerek temeli aynı olan benzer bir okuma yöntemi oluşturulmaya
çalışılmıştır.
Mekan sentaksı yönteminin iç mekanlarda kullanılan gamma analizleri baz alınarak
geliştirilen okuma yönteminde gamma analizlerinden alınan öğeler mekansal derinlik
(Depth), halkalar (Ring) ve Boncuklu ip dizilimi (Beady-Ring) ve geçiş grafikleri
(gamma-maps) olmaktadır.
Geçiş grafikleri : binalarda, odalar arasındaki mekansal ilişkilerin grafik halinde
gösterimi. Boncuklu ip dizim yönteminden yararlanılır.
Mekansal derinlik: geçiş grafiğinde gösterilen mekanların birbirleri arasındaki
geçilebilme sırası derinliği verir. Dursun‟un açıklamasına göre bir mekandan
diğerine direkt geçilebilme koşulu derinliği 1 yaparken, bir ara mekandan sonra
ulaşılabiliyorsa 2, en az 2 mekan geçildikten sonra sözü edilen mekana ulaşılıyorsa
sözü edilen mekanın derinliği 3 olmaktadır. Ayrıca derinliğin mahremiyet ve yalnız
kalma, izole olma durumu ile ilişkisi bulunduğu ve yapıya sosyal, kültürel anlamlar
yüklediği belirtilmiştir.
Halka: mekanlar arasında bulunan alternatif yollar grafik içinde halkaları oluşturur.
Dursun‟a göre bu şekilde olan yapılarda bir mekandan diğerine alternatifli geçişlerin
olması kullanıcıya seçim hakkı tanımaktadır.
Boncuklu ip: geçiş grafiğinin gösterim biçimi olan, daire(düğüm noktaları) ve
çizgilerden(geçiş yolları) oluşan grafik anlatım. Her mekansal elemanın bir daire ya
da düğüm noktası olarak ve bu mekanlar arasındaki ilişkilerin de daireleri birleştiren
doğrular olarak gösterildiği diyagram biçimi (Dursun, P. 2002)
Bunlardan ilki olan Mekansal derinlik (Depth) şu şekilde açıklanabilir; Başlangıç
noktasından varış noktasına kadar olan bölgede yapılan harekette karşılaşılan her
55
geçiş noktası, sınır, değişim bir düğüm-bağlantı noktası yaratmaktadır. Bir mekanın
başlangıç noktası ile arasındaki düğüm noktası sayısı o mekanın derinliğini
vermektedir. Başlangıç noktasına göre derinde olan mekanlar ulaşılması diğerlerine
oranla zor olan ve özelleşmeye uygun mekanlardır. Bağlanabilirlik (Connectivity) ise
bir düğüm noktasının açıldığı diğer düğüm noktalarının sayısı anlamına gelmektedir.
Bir düğüm noktasının içinde bulunduğu mekanın bağlanabilirliği arttıkça kullanım
potansiyeli artmaktadır, artan kullanım ise mekanın özelleşebilme oranını
düşürmektedir. Son olarak boncuklu ip dizilimi (Beady ring analysis), yukarıda bahsi
geçen tüm öğelerin birleşimiyle ortaya çıkan analiz biçiminin strüktürüne verilen
isimdir. Başlangıç ve giriş noktasından yola çıkılarak, her değişen mekanda bir
düğüm noktası oluşturmak ve her düğüm noktasını bağlantılı bulunduğu diğer düğüm
noktalarıyla çizgisel olarak bağlamak suretiyle oluşan diyagram beady ring
diyagramı olmaktadır. Bu diyagramlar sayesinde bir mimari projenin her mekanının
derinlik,
bağlanabilirlik,
başlangıç
noktası
gibi
bileşenleri
okunabilir
ve
yorumlanabilir hale gelmektedir. Yapıdaki değişikliklere bağlı olarak tüm şema
değişebilmektedir. Hillier ve Hanson (1984c)‟un tanımladığı üzere, kapalı hücre salt
kullanıcının alanı olurken açık hücre kullanıcı-ziyaretçi arayüzünün merkezi
olmaktadır. Dükkan örneği üzerinden yapılan incelemede geleneksel dükkanda gün
içinde ürünler kapalı hücresinin önüne koyulurken hücrenin içini dışarıyla
olabildiğince bağlantılı hale getirip potansiyeli tam olarak ortaya koyulmaya çalışılır,
böylelikle tüm sistem bir açık hücre haline gelir. Gece boyunca ise, tüm ürünler
kapalı hücrenin içinde saklanarak geçirimlilik kapatılmış olur. Tüm strüktür kapalı
bir hücreye dönüşür. İlgili örneğin temel yapısının bir gereklilik olan gün içinde
rastgele ziyaretçilerin arayüzüyle temas oasılığını arttırma ihtiyacından ortaya
çıkmakta olduğu belirtilmektedir. (Şekil 3.1)
Direkt olarak mekan sentaksı analizlerinden alınan öğelere ek olarak çalışmanın
amacına uygun hale gelmesi adına bazı eklemeler yapılmıştır. Mimarlıkta
hareketlilik mimari tasarımlarda aranırken çok çeşitli noktalarda ve çeşitli durumlara
yönelik hareketlilik olanakları bulunduğundan sadece plan düzleminde ve insana
yönelik geçişlerde analiz yapılmasındansa çok yönlü durumların bir ortak gramerde
okunabilmesine yönelik geliştirmeler yapılması gerekli görülmüştür. Mantık olarak
mekan sentaksından beslenerek geliştirilen analiz yöntemini açıklamak için öncelikle
mekan sentaksı yönteminin amaçladıklarından bahsetmek yararlı olacaktır.
56
Hillier ve Hanson, bir sentaks(dizin) modelinin amaçlarını şöyle sıralamıştır:
- sistemin ayrıştırılamaz temel elemanlarının bulunması (mekansal organizasyon ve
tüm çeşitliliğine bağlı olarak)
- bu temel elemanların belli bir görsel notasyonla gösterilerek sözlü anlatımın
zorluklarından kurtulunması
- temel elemanların bir sistemi oluşturmak için nasıl ilişkiler kurarak bir araya
geldiklerinin gösterilmesi
- başka kompleks sistemler oluşturmak için ne şekilde bir araya gelebileceklerinin
gösterilmesi
(Hillier, B. and Hanson J)
Tez çalışmasının giriş bölümünde bahsedilen mimari tasarımda özne, nesne ve işlev
kavramlarından özne, mekanın içinde bulunan kullanıcı-insan olurken nesne, öznenin
yaptığı işten etkilenen-yapı ve işlev de karşılanan ihtiyaç olmaktadır. Bu bağlamda
mekan sentaksı boncuklu ip diyagramlarının mantığına bakıldığında insana ve
insanın geçişine yönelik çizilmiş diyagramlar olduğu ortaya çıkmaktadır. Bir başka
deyişle bahsi geçen diyagramlarda geçiş yapan ve duraksayan özne insandır. Ancak
bu tez kapsamında analiz edilmek istenen mimari hareketlilik ve türlerinde çok çeşitli
özneler olabilmektedir. Örneğin cephede hareketlilik sunan bir mimari yapı veya
tasarımda analize konu olan özne, cephenin hareketine göre geçişi gerçekleştiren
veya gerçekleştiremeyen doğal ışık olabilmektedir. Yapılan analizlerin değişken
öznelere ve farklı hareketlilik karakterlerine adapte olabilmesi ve aynı okumayı farklı
durumlarda olanaklı kılması gerekmektedir. Böyle bir gereklilikten ortaya çıkan
eklemeler; temsilci (agent) belirlenmesi, farklı çizgi tipleri (düz-kesikli-noktalı)
oluşturulması olmuştur. Temsilci; yukarıda adı geçen özne, bir başka deyişle sunulan
hareketi yapan öğedir. Mimari hareketlilik bağlamında yapılar ve tasarımlarda bu öğe
çok çeşitli olabilir. Sembol olarak iç içe iki yuvarlak ile gösterilmektedir. Başlangıç
noktası Giriş noktası ile beraber bulunur. Giriş noktası ise üçgen ile ifade
edilmektedir. Bağlantı noktası-düğüm noktası ise temsilcinin hareketi yaptığı
adımlardan her basamağında bulunan duraksama noktasıdır. Geçilen bir sınır,
değişen bir iç-dış durumu bağlantı-düğüm noktası oluşturur. Bir düğüm noktası
sayısız başka düğüm noktası ile geçiş bakımından bağlı olabilir. Bu durumda
bulunulan yerin kaç başka düğüm noktası ile bağlı olduğu o noktanın
bağlanabilirliğini varir. Bağlanabilirlik arttıkça o noktanın kullanım potansiyeli
57
artarak izole olma durumu azalmaktadır. İki düğüm noktası arasında geçiş var ise
birbirlerine bir çizgi ile bağlı olmaktadırlar. Düz çizgi tam bağlılık-tam geçirgenliği
temsil ederken kesikli çizgi yarı geçirgenliği temsil etmektedir.
Yukarıda belirtilen öğeler bağlamında analiz yapılırken seçilen mimari tasarım ve
yapıların her birinde farklı durumlar ele alınmıştır. Araştırmaya konu olan yapılar
çeşitli yönleriyle hareketlilik içerdiklerinden, hareketli bölümlerinin hareketini
tamamladıktan sonra ve hareketine başlamadan önce 2 durumu bulunmaktadır.
Araştırmaya konu olan mimari hareketlilik karakteri, seçilen her projenin bu 2
durumu arasındaki farkların yorumlanmasıyla ortaya çıkacaktır.
ġekil 3.1 : Proje analizlerinde kullanılan simgeler
3.3 Seçilen Projeler
Örnek Proje 1: Lot-ek/MDU House
ġekil 3.2 : Lot-ek,Mobile Dwelling Unit (URL-19)
Yıl: 2002.
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Lot-ek
Kısa açıklama: Hareketli bir tır konteyneri , açılarak içinde mekanlar oluşturuyor.
58
ġekil 3.3 : Lot-ek,Mobile Dwelling Unit analizi
Yaşam ünitesi de denilebilecek bu konut yapısının bölmelerinin açılarak içinde
mekanlar oluşturduğunu görmekteyiz. Kolay taşınabilir olması adına kapalı ve az yer
kaplayan bir hale gelebilen bu yapı açıldığında içinde hacimler ve mekanlar
oluşturmaktadır. Ayrıca ihtiyaç duyulan fonksiyona göre istenilen bölge açılarak
kullanıcı mekanın ne tür bir karakterde olacağını belirleyebilme olanağına sahip
olmaktadır. Yapının kendisi de taşınabildiği gibi boyutları, fonksiyonları anlık
değişimler gösterebilmektedir. MDU sadece bir yapı değil, tamamen farklı bir
barınma konseptidir. Standard bir ISO gemi konteyneri bazlı proje tam anlamıyla bir
ev içerir ve kargo yoluyla taşınabilmektedir. Varış noktasına geldiğinde ise bir
altyapıya bağlanarak yan yüzeylerinden çeşitli kompartmanlar açılabilmekte, yaşam
59
alanları oluşturulmaktadır. (Kronenburg, R., 2007e) Bir adım öteye gidilerek ise
denilebilir ki hacimlerin açıklık-kapalılık durumu aynı zamanda istenilen hacmi
derinleştirmek için kullanılabilir ve dolayısıyla birden çok kullanıcıya ve izole olma
düzeyine hitap edebilir. Yapının sunduğu mimari hareket karakteri hacimsel çeşitlilik
ve izole olma – sosyallik değişkenliği olmaktadır. (A+C)
Örnek Proje 2: DRMM/sliding house
ġekil 3.4 : DRMM, Sliding house (URL-2)
Yıl: 2009
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: DRMM
Kısa açıklama: Kayan çatı ve kabuk ile örttüğü Kapalı ve açık 3 ayrı mekan
ġekil 3.5 : DRMM, Sliding house analizi
60
Tasarımcıların yorumlarına göre 3 konvansiyonel yapı formunun sıradışı bir detayla
birleşimi olan yapı, çizgisel bir yapı formunun 3 programa bölünmesinden oluşuyor.
Garaj, akstan çıkartılarak diğer fonksiyonlar arasında bir avlu oluşturuluyor ve ayrı
formlar, yerleşim yerini geçen hareketli bir çatı-duvar ile şekil değiştiriyor ve
pozisyonuna göre korunaklılık, açık hava yaşantısı ve çerçevelenmiş manzaralar
yaratıyor (www.drmm.co.uk, 2010). Yapıda kullanılan kayabilir örtü, havuz, kapalı
yaşam alanları ve açık alanların üzerinde istenen konuma getirilebilmektedir. Bu
durumun sonucu olarak yüzme havuzunun üzeri istenildiğinde kapatılarak bir kapalı
havuza, kapalı yaşam alanlarının üzeri açılarak cam örtülü şeffaf kış bahçelerine,
kapalı yaşam alanlarının ortasında bulunan bahçe ise üzeri kapalı bir avluya
dönüşebilmektedir. Işık ve dış iklim üzerinden analiz edildiğinde dış kabuğun
kayarak hareket etmesiyle oluşan çeşitlilik ortaya çıkmaktadır. Analizlerde
görüldüğü gibi kabuğun havuzun üzerinde olduğu durumda yapının kapalı ve açık
diğer bütün yaşam alanları ışık ve/veya dış ortama karşı geçirimli bir yapıya sahip
olurken kabuğun kapalı yaşam alanlarının üzerinde olduğu durumda yapıda geçirimli
ve/veya şeffaf yaşam alanları azalırken çeşitlilik artarak, üzeri açık bir bahçe ve
şeffaf bir kapalı yaşam alanı oluşmaktadır. Kabuk kaydırılarak alternatifleri arttırmak
mümkündür. Yapının hangi bölümlerine ışık ve dış ortamın nüfuz edeceği
ayarlanabilmektedir. Oluşturduğu alternafiler yönüyle yapı istek değişkenliğine
büyük ölçüde hizmet etmektedir. (D)
Örnek Proje 3: Hanrahan Meyers/Holley Loft
ġekil 3.6 : Hanrahan Meyer/Holley Loft (URL-3)
61
Yıl: 1997
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Hanrahan Meyer
Kısa açıklama: Kayan bölüntülerle değişen mekan bölüntüleri, konfigürasyonu.
ġekil 3.7 : Hanrahan Meyer/Holley Loft analizi
Yapı endüstriyel bir loft un konut kullanımına çevrilmesiyle oluşturulmuş. Tasarım
karakter ve kullanım arasındaki iç-dış mekana bağlı kısmı bölüntüler ve şeffaf
malzemelerle belirsizlik arayışından gelişmiş (www.hanrahanmeyers.com, 2009)
Yapıda kayan iç bölüntülerin oluşturduğu mekansal konfigürasyona yönelik bir
hareketlilik bulunmaktadır. Analizlere bakıldığında ise yapının tek bir odaya yönelik
bir hareketlilik sunduğu görülmektedir. Analiz grafiklerine bakıldığında da açıkça
görülmektedir ki, ana mekanın içinde yapılan küçük bir değişiklik ile ekstra bir oda
oluşmakta ve bu oluşan oda yapının mekansal derinliği en yüksek odası olmaktadır.
Daha büyük bir hacimden koparılarak oluşturulan odanın fonksiyonu da iki durum
62
arasında değişmektedir. Bu özellikleriyle yapının içinde barındırdığı mimari
hareketlilik karakteri fonksiyonel çeşitlilik ve izole olma - sosyallik değişkenliğidir.
(A+B)
Örnek Proje 4: Steven Holl/Void space housing in Fukuoka Japan
ġekil 3.8 : Steven Holl/Void space housing (URL-17)
Yıl: 1991
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Steven Holl
Kısa
açıklama:
Kayan,
dönen
bölüntülerle
değişen
mekan
bölüntüleri,
konfigürasyonu.
1
1
2
3
2
ġekil 3.9 : Steven Holl/Void space housing analizi
63
3
ġekil 3.9 (devam): Steven Holl/Void space housing analizi
Müstakil ev ve toplu ev yerleşimlerinin (housing) tasarımcı için farklı problemler
olduğu söylenmektedir. Çeşitli şekillerde finanse edilmiş birçok toplu konut projesi
kullanıcı ile temas edilmeden tasarlanmakta iken kişiye özel ev projelerinin hem
müşteriye yönelik hem deneysel olanlarında tasarımcı ya karşısında gerçek istek ve
kaygılar ya da kurgu bir müşteri profiline göre tasarım yapmaktadır. Yanlızca aileye
bakıldığında bile çocuk, yetişkin ve yaşlılar arasındaki ilişkilerde sonsuz çeşitlilik
görülebilmektedir. Bu nedenle toplu konut tasarımlarında esneklik arttıkça hitap
edilen kullanıcı kitlesi ve yaşam biçimi genişlemektedir. (Kronenburg, R., 2002d)
Yapının kayan, dönen, katlanan bölüntüleri ile mekansal iç konfigüreasyonunda
birçok alternatif oluşturulabilmektedir. Analiz grafiklerinin verdiği bilgiler
doğrultusunda, alternatifler arasında farklı durumlar göze çarpmaktadır. Kronenburg
(2002d), Steven Holl‟ün tasarladığı Fukuoka konut projesini anlatırken dairelerin
kendi kendine çalışan ve sabit olmak yerine belirsiz ve bitirilmemiş olduklarını,
kullanıcının günlük yaşam düzenlerine ve aynı zamanda dış ortam ve mevsimsel
durumlara göre manipüle edilebildiklerini belirtmektedir. Yukarıda bulunan
analizdeki 1 numaralı planın grafiğine bakıldığında aynı hacmin bölünerek oda
sayısında sağlanan artış görülebilmektedir. Oluşan yeni odalar mekansal derinlik
açısından yapının derin mekanlarından olmaktadır ve bu durum da oluşan yeni
odaların kişisel oda olarak kullanımına uygun olduğunu göstermektedir. Aynı
yapının 3 ayrı katı ve planı analiz edilmiştir. Sonuçlar ve yorumlar sırasıyla aşağıdaki
gibidir :
1 numaralı planın analiz grafiklerine bakıldığında sunulan hareketlilik sayesinde aynı
hacim daha çok kullanıcının özel yaşantısını sığdırabileceği hale geldiği
görülmektedir. Aynı mekanda fonksiyonel çeşitliliğe imkan sağlayan bu değişim
aynı zamanda izole olma - sosyallik seviyesi arasında da çeşitlilik oluşturmaktadır.
(A+B)
2 numaralı plan analiz grafiklerine bakıldığında alternatiflerden ikisi arasında yine
oluşturulan yeni odalara bağlı olarak oda sayısında artış görülmekte, buna ek olarak
ise
alternatifler
arasında
mekansal
maksimum
64
derinlik
farkı
bulunduğu
gözlemlenmektedir. Bölüntüler arasında uygulanan hareketlilik sayesinde mekanda
yeni bir derinlik seviyesi oluşturulmuş, yeni oluşan odalar da bu yeni yüksek derinlik
seviyesinde bulunmuşlardır. Dolayısıyla oluşan odaların yine kişisel özel odalar
olarak kullanıma uygun olduğu söylenebilir. Aynı mekanda fonksiyonel çeşitlilik ile
sosyallik ve izole olma değişimi yine bir arada kullanılmıştır. (A+B)
3 numaralı planda sunulan hareketlilik ile oluşan alternatif durumda ise direkt olarak
yeni yüksek bir mekansal derinlik seviyesinde bulunan oluşturulmuştur. Mekansal
maksimum derinlik seviyesi 1 kademe artış göstermiştir. Oluşan bu durumun açıkça
sosyalleşme - izole olma ihtiyacı arasında çeşitlilik sunmaya yönelik olduğu
söylenebilir. (A)
Örnek Proje 5: Shigeru Ban/Curtain wall house
ġekil 3.10 : Shigeru Ban/Curtain wall house (URL-4)
Yıl: 1995
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Shigeru Ban
Kısa açıklama: Kayan bir dış perde ve raylı camlarla değişen iç,dış, şeffaf, opak
cephe.
65
ġekil 3.11 : Shigeru Ban/Curtain wall house analizi
İdeal değişken iç mekan tamamiyle amorf ve geçişken olarak tasvir edilmektedir.
Şekil,renk,ışık,ses ve ısı değerlerini kullanıcısı içindeyken değiştirerek sıcak ve
soğuk gibi değerler arasındaki sınırları kaldırmalı, kendine olduğu kadar kendini
66
kuşatan ortama bağlı olmalı, “bir objeden çok bir olay olmalıdır” demektedir.
(Kronenburg, R., 2007a)
Hareketlilik içeren yapılarda kabuklar (duvar-çatı) ve yüzeyler (iç duvar) hareket
ettirilebileceği gibi tümüyle bileşenler de hareketli olabileceği belirtilmekte, örnek
olarak ise Shigeru Ban‟ın birçok yapısında kullandığı kaybolan duvarlar, çatı ve
bölüntüleri gösterilmektedir. Tokyo, Japonya‟da kentsel bir arazide 1995‟de
tasarlanan Curtain-Wall evinde geleneksel japon evinde bulunan kağıt ve ahşaptan
yapılmış shoji ve sudare bölmeleri yerine 2 kat yüksekliğinde branda benzeri bir
perde yapıyı çevrelemesiyle görsel olarak içe kapanış sağlanırken havalandırma ve
dış ortam seslerinin yapıya nüfuz etmesine olanak tanınmaktadır. Kış mevsimlerinde
camlı doğramalar takılarak izolasyonun güçlendirilebilmekte olduğu belirtilmektedir.
(Kronenburg, R., 2007g) Yapının dışını saran opak perde ve içinde bulunan bir ara
mekanın ardından gelen cam bölüntüler yapıyı dış ortamdan ayırmakta olduğundan
bu durum 3 ayrı geçirimlilik seviyesi oluşturmuştur. Perde ve cam bölüntüler kapalı
olduğunda yapının içi dış iklime karşı geçirimsiz olmaktadır. Sadece perde
açıldığında yapı dış ortamdan sadece ışık alabilmekte (şekilde kesikli çizgi ile
belirtilen), cam bölüntüler de açıldığında yapı tümüyle dış ortama karşı tümüyle
geçirimli hale gelmektedir. Ek olarak perde ile cam bölüntüler arasında bulunan ara
hacim perde kapalı olduğunda dış ortamdan sadece ısı alarak yarı geçirimli bir
alternatif mekan olarak çeşitlilik sağlamaktadır. Yapının sunduğu mimari hareketlilik
karakteri istek çeşitliliğine/değişkenliğine olanak sağlamaktadır. (D)
Örnek Proje 6: Shigeru Ban/Nine square grid house
ġekil 3.12 : Shigeru Ban / 9square grid house (URL-4)
67
Yıl: 1997
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Shigeru Ban
Kısa açıklama: Kayan bölüntülerle değişen mekan bölüntüleri, konfigürasyonu
ġekil 3.13 : Shigeru Ban / 9square grid house analizi
68
Tasarımcının yorumuna göre mekansal kompozisyon çok amaçlı genel bir zemin ile
2 temel duvarın tanımladığı kare bir mekan olmaktadır. Taban alanı, tam yükseklikte
ve kayan duvarlarla 9 eşit parçaya bölünebilmektedir. Bu kayan duvarlar yapının
içinde mevsimsel ve fonksiyonel çeşitlilik sağlamakta ve çok sayıda varyasyon
oluşturabilmektedir.
(www.shigerubanarchitects.com,
2009)
Yapının
kayan
bölüntüleri onu 9 karelik bir grid içinde her türlü mekansal alternatifi sağlamaya
uygun hale getirmiştir. Bu durum da birçok mekansal alternatifi ve mekansal derinlik
seviyelerinin oluşabilmesini olanaklı kılmaktadır. Yukarıda bunlardan sadece 3
alternatif görülmektedir. Bunlardan ilki gridin tüm bölüntülerinin yerinde olduğu
halidir ve bu halde derinlik seviyesi en üst seviede olurken odalar arası geçiş de
maksimu düzeydedir. Bir başka deyişle her odadan diğerine geçilebilir, ki zaten bu
durumda bazı odaların kullanılabilmeleri için diğer odalardan geçilmek durumunda
olmaktadır. Maksimum mekan derinliği ne düzeyde olursa olsun bu durum
odalardaki izole oluş durumunu yok etmektedir. Bir diğer odaya geçilmek için
kullanılmak durumunda olan bir mekan bir kullanıcının özel yaşamına hizmet
edememektedir. Dolayısıyla bu alternatifte mekan sayısı ve derinliği yüksek gibi
görülmesine karşın sosyallik/izole olma halinde çeşitlilik sağlanamamaktadır. İkinci
alternatifte ise gride bağlı bölüntülerin bazılarının yerine olduğu , bazılarının ise
kapalı olduğu bir durum seçilmiştir. Bu durumda izole oluştan söz edilebilir çünkü
odalar arası dolaşımın bulunmamasına olanaklıdır. Son alternatifte ise bütün
bölüntüler kapalı ve yapı tek bir büyük hacimden oluşmaktadır. Bu durum tamamen
sosyal ve etkileşimli bir yaşama olanak sunmaktadır. Tüm bu alternatiflerin analiz
grafikleri karşılaştırıldığında ise yapı mimari hareketlilik karakteri olarak izole oluş sosyallik çeşitliliği ve fonksiyonel değişkenlik sağlayan bir yapıdadır. (A+B)
Örnek Proje 7: Shigeru Ban/Naked house
ġekil 3.14 : Shigeru Ban / Naked House (URL-4)
69
Yıl: 2000
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Shigeru Ban
Kısa açıklama: İçinde
hareketli kutu/odalarla değişen mekan bölüntüleri,
konfigürasyonu
ġekil 3.15 : Shigeru Ban / Naked House analizi
Naked house projesinde bağımsız kutular ayrı birer kişisel ev gibi davranırken aynı
zamanda genel bir ev hacminin de içinde bulunmaktadırlar. Bu yönüyle ev içinde
hareketli-taşınabilir evler bulunması olarak algılanabilmektedir. Taşınabilir evler ile
ilgili olarak Kronenburg (2002g), konum olarak geçici olsalar da kullanım olarak
kalıcı olduklarını ve bu yönleriyle bulundukları bölgeden çok, belli bir isteğe odaklı
tasarlanmaları gerektiğini belirtmektedir.
Yapı mimari hareket karakteri olarak izole oluş - sosyallik çeşitliliği sağlayan
yapıların en yalın örneklerinden biridir. İçinde bulunan hareketli kutu-odalar
sayesinde yaşayan tüm bireyler için özel alanlar oluşturabilmekte, buna ek olarak bu
özel alanların birbirleriyle olan ilişkileri, birleşimleri ve geçişleri düzenlenip
değiştirilebilmekte, istenildiği her an bu özel alanlar bir köşeye itilerek veya açılarak
sosyal bir hacim içinde bulunulabilmektedir. Oluşturulan ortak sosyal hacim, zaten
70
var olan ana hacmin şekillendirilmesinden oluşturulduğu için istenildiği gibi
değiştirilebilir. Tüm odalar bir kenarda toplanarak en büyük yalın hacim olarak veya
odalar arasında korunaklı bir hacim olarak oluşturulabilir. Dolayısıyla yapının
sunduğu mimari hareketlilik karakteri hacimsel çeşitliliğe ve izole oluş - sosyallik
değişkenliğine hizmet etmektedir. (A+C)
Örnek Proje 8: Rem Koolhaas/Maison a Bordeaux
ġekil 3.16 : Rem Koolhaas / Maison a Bordeaux (URL-18)
Yıl: 1998
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Rem Koolhaas
Kısa açıklama: Düşeyde hareketli rampa ile kesitte ulaşılabilirlik, değişen mekan
bölüntüleri
ġekil 3.17 : Rem Koolhaas / Maison a Bordeaux analizi
71
ġekil 3.17 (devam): Rem Koolhaas / Maison a Bordeaux analizi
Rem Koolhaas‟ın 1995‟de yapılan Fransa-Bordeaux da bulunan Floirac evi engelli
bir kullanıcıya konvansiyonel bir asansör yerine düşeyde hareketli bir oda ile çözüm
üretmeye yönelik tasarlanmıştır. Bu yönüyle kullanıcı yaşam alanını evin içinde
istediği yere hareket ettirerek mekan kurgusunu değiştirebilmektedir.( Kronenburg,
R., 2007g)
Yapıda katlar arasında ulaşım sağlayan bir platform bulunmaktadır. Bu platform
bulunduğu katın bir parçası haline gelerek bir mekan oluşturmaktadır. Analiz
grafiklerine bakıldığında bu platform-mekanın bağlayıcı etkisine ek olarak
kullanıcının ana ihtiyaçlarını kattan kata taşıyarak düşeyde hareket eden bir yaşam
alanı yaratmak suretiyle mekansal çeşitlilik sağladığı görülmektedir. Bulunduğu kata
göre mekanın şekillenmesini sağlamakta ve ulaşılabilirliği arttırmaktadır. Yapının
mimari hareket karakteri fonkisyon çeşitliliği olarak kendini göstermektedir. (B)
72
Örnek Proje 9: Lot-ek/Bloomberg Mobile Unit N.D.
ġekil 3.18 : Lot-ek / Bloomberg Mobile Unit (URL-19)
Yıl: (n.d.)
Yapı tipi: Bilgilendirme
Tasarımcı: Lot-ek
Kısa açıklama: Hareketli bir tır konteyneri , açılıp kapanarak içinde mekanlar
oluşturuyor
ġekil 3.19 : Lot-ek / Bloomberg Mobile Unit analizi
Yapı kullanılmak istediği yerde açılarak içinden mekanlar çıkartmakta, hacimsel
olarak genişleyerek içinde hacimler oluşturmaktadır. Oluşan hacimlerin her birinde
yapının görevine bağlı bir işlev olmaktadır. Analiz grafiklerine bakıldığında açılmış
halde içinde birçok mekan barındırmaktadır. Ayrıca kullanıma açık halde iken
çevresiyle kurduğu ilişki bakımından da açık hale gelmektedir. Yapının mimari
hareketlilik karakteri hacimsel çeşitlilik/değişkenlik olmaktadır. (C)
73
Örnek Proje 10: Gerrit Rietweld/Shroeder house
ġekil 3.20 : Gerrit Rietweld/Shroeder house (URL-21
Yıl: 1924
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Gerrit Rietweld
Kısa açıklama: Kayan bölüntülerle değişen mekan bölüntüleri, konfigürasyonu.
ġekil 3.21 : Gerrit Rietweld/Shroeder house analizi
74
ġekil 3.21 (devam): Gerrit Rietweld/Shroeder house analizi
Zamanının en ünlü esnek domestik yapı örneklerinden olan Scroder evi 1924‟te
Gerrit Rietweld tarafından Truus Schroder yardımı ile birlikte tasarlanmıştır. Zemin
katı nispeten konvansiyonel özellikte bir plana sahip olan yapının üst katı tek
hacimde yaşam fikriyle tasarlanmıştır fakat istek ve gerekliliklere göre bölüntüler
oluşturulabilmekte ve değiştirilebilmektedir. Banyo ve yatak odaları kayan ve
katlanan paneller ile ana hacimden ayrılabilme özelliğine sahiptirler. Mobilyalarının
çoğu yerleşik olarak tasarlanan yapı DeStijl akımını yansıtsa da değişken mekan
kurgusuyla daha çok dikkati çekmekte ve hatırlanmaktadır. Değişken mekan kurgusu
ise deneysel plan çalışmaları yaratmak değil müşterisinin farklı şekillerde yaşama
isteğinin sonucudur. Esneklik ve değişkenlik derecesiyle, döneminin esnekliğe
çözüm olarak sunulan açık plana sahip yapılarından daha çok istenileni verdiği
belirtilmektedir (Kronenburg, R., 2007b). Hareketli bölüntüleriyle mekansal
konfigürasyon değişikliği sağlayan yapıların kilometre taşlarından sayılan yapıda
bölüntüler kayarak, dönerek, toplanıp açılarak iç mekanda büyük değişiklikler
yaratılabilmektedir. Analiz grafiklerine bakıldığında esas çeşitliliğin yapının üst
katında bulunduğu görülmektedir. Giriş katında tek karakterde bulunan mekan
konfigürasyonu çoklu geçişlere olanak sağlayan, farklı mekansal derinliklerde odalar
barındıran bir karakterde bulunmaktadır. Farklı mekansal derinliklerde bulunan
odaların birbirleriyle bağlantılı olması ender rastlanan bir durumdur ve büyük bir
dolaşım kolaylığı sağlamaktadır. Yapının üst katında ise oldukça değişken bir
75
mekansal düzen ile karşılaşılmaktadır. Yapının üst katının analizi için bölüntülerin
hepsinin açık olduğu, bir kısmının kapalı olduğu ve hepsini kapalı olduğu üç
alternatif seçilmiştir. Seçilen alternatiflerin analiz grafikleri karşılaştırıldığında
maksimum mekansal derinliğin yanlızca tüm bölüntülerin kapalı olduğu son
alternatifte 1 derece artmış olup, diğer iki alternatifte mekansal derinlik sayısı aynı ve
2 derecedir. Bir ortak hacim ve açıldığı kişisel özel oldalar halinde özetlenebilecek
konfigürasyonda farklı odalar arasında geçiş imkanı bulunsa da zorunlu olmadığı için
kapatılabilmekte olup bu nedenle izole olabilme özelliğini etkilememektedir. Analiz
grafiklerine ilk bakışta alternetifler arasında bölüntüler kapatıldıkça oluşan mekan
sayısının artışı göze çarpsa da değişiklikler bununla sınırlı kalmamaktadır. Tüm
bölüntüler kapalı olduğunda ise bir oda diğerlerinden bir kademe yüksek bir derinlik
seviyesine sahip olmaktadır. Diğer mekanlarla birden fazla birleşimi de bulunmayan
mekan izole olma isteğinin karşılanabileceği bir oda olmaktadır. Yapının sunduğu
mimari hareketlilik karakteri izole oluş - sosyallik değişkenliğidir. (A)
Yapının görüntü ve algı açısından değerlendirme ve karşılaştırmalarına yer veren
Dede (1997), görüntü çeşitlerinin basit ve birleşik görüntü olarak 2‟ye ayrıldığını
belirtirken
basit
görüntülerin
birleşerek
birleşik
görüntüyü
oluşturduğunu
söylemektedir. Çalışmasında Schroder evi ile Notre Dame‟ın karşılaştırmasına yer
vererek Notre Dame‟ın sahne olarak basit görüntü oluşturduğunu, Schroder evi‟nin
görüntüler arası mekanlar sunarak birleşilk görüntü oluşturduğunu belirtmektedir.
Yapının sunduğunun mekan algısı olduğu belirtilirken bir objenin kaç farklı şekilde
görülebileceğiyle ilgili olan değişim potansiyeline dikkat çekilmektedir.
Örnek Proje 11: DRMM/Off the shelf
ġekil 3.22 : DRMM / Off the shelf (URL-2)
76
Yıl: 2001
Yapı tipi: İç ünite
Tasarımcı: DRMM
Kısa açıklama: Raf-mekan. açılıp kapanarak içinde mekanlar oluşturuyor.
ġekil 3.23 : DRMM / Off the shelf analizi
Tasarımcıların yorumlarına göre, “offtheshelf” katalogdan esinlenilmiş, hareketli
arşiv sistemi üzerinde bir mimari ürün, mobilya ve endüstriyel tasarımdır
(www.drmm.co.uk, 2010). Kayarak açılan dosya arşiv dolaplarının mobilya ve eşya
barındırmak için domestik amaçlarla yeniden kullanımına örnek olan iç ünitede
dolaplar kayarak açılmakta ve aralarında hacimler oluşturmaktadır. Kapandığında
açık haline göre oldukça küçülen ünite yer tasarrufu sağlamanın ötesinde içinde
barındırabildiği mobilyalar sayesinde açıldığında kendi içinde ara mekanlar
oluşturmaktadır. Bu yönüyle ünite mimari hareketlilik karakteri olarak hacimsel
çeşitlilik ve fonksiyonel çeşitliliği bir arada sunabilmektedir. (B+C)
Örnek Proje 12: DRMM/Modular Apartment Proposal
ġekil 3.24 : DRMM / Modular Apartment Proposal (URL-2)
77
Yıl: 2000
Yapı tipi: İç ünite
Tasarımcı: DRMM
Kısa açıklama: Kapsül-mekan. açılıp kapanarak içinde mekanlar oluşturuyor
ġekil 3.25 : DRMM / Modular Apartment Proposal (URL-2)
Önerilen tak ve kullan tipi iç ünite ile tasarımcıların amacı bir ünite ile çalışma ve
yaşama olanaklarını optimize etme, taban alanını küçültme ve kat alanını büyütme,
iki bağımsız durumun ihtiyaçlarını birleştirme olmuştur (www.drmm.co.uk, 2010).
Boş bir hacmin içine koyularak açıldığında konuta dair servis mekanlarını
oluşturmayı, bu şekilde hacme konut karakteri kazandırmayı amaçlayan ünite kapalı
konumdayken açık konumuna göre oldukça az yer kaplamaktadır. Bu özelliğiyle
genel hacmin içinde maksimum yüzdenin yaşama mekanı olarak kullanılabilmesine
olanak sağlamaktadır. Açık konumdayken ise mekanlar oluşturan ünite bulunduğu
yere ıslak hacimler, mutfak, oturma grubu ve seperasyon gibi fonksiyonlar getirerek
bulunduğu yeri konut karakterine büründürmektedir. Analiz grafiklerine bakıldığında
ise kapalı konumdayken bulunduğu hacimde mekan derinliği, fonksiyon gibi hiçbir
özelliği etkileyip değiştirmeksizin durdurğunu görmekteyiz. Açık konuma geçtiğinde
mekanda derinliği, fonksiyonel çeşitliliği arttırdığını ve hacim oranını değiştirdiğini
görmekteyiz. Bu nedenlerden ötürü ünitenin bulunduğu yapıya kattığı mimari
hareketlilik karakteri fonksiyonel çeşitlilik, hacimsel çeşitlilik ve izole oluş sosyallik değişkenliği olmaktadır. (A+B+C)
78
Örnek Proje 13: DRMM/Arb offices
ġekil 3.26 : DRMM / Arb Offices (URL-2)
Yıl: 2000
Yapı tipi: Ofis
Tasarımcı: DRMM
Kısa açıklama: Değişen mekan bölüntüleri, konfigürasyonu
ġekil 3.27 : DRMM / Arb Offices analizi
Tasarımcılardan istenilen şeffaf, ferah, zarif ortam, var olan alanın darlığı ve zayıf
mekansal kurgudan dolayı yeniden programlanmasıyla elde edilmiştir. Ada şeklinde
düzenlenen
komite odası kullanılmadığında mimarlar, personel, öğrenciler ve
basının kullanımına yönelik toplantı odalarına bölünerek dönüştürülebilmektedir
79
(www.drmm.co.uk, 2010). Kısıtlı bir alana yerleşmiş olan ofis yapısının içinde
fonksiyonel gereklilik olarak çalışanlara özel alanlar ve buna ek olarak az kullanılan
fakat zaman zaman gerekli olan toplantı mekanları bulunmaktadır. Toplantı
yapılmadığı zamanlarda gerekli olmayan bu büyük alanlar statik bir şekilde mekanın
içinde konumlandırılmamış, özel ofis alanlarının birleştirilmesinden oluşturulması
tasarlanmıştır. Böylelikle kullanılmadığında atıl duracak olan toplantı odalarından
tasarruf edilmiştir. Özel ofis alanları birleştirildiğinde ise hacimde rekreasyon ve
sosyalleşme alanı olarak kullanılabilecek, veya yapıda ikinci bir toplantının
yapılmasına olanak verecek ikinci bir hacim kendiliğinden oluşmaktadır. Ofis
çalışma alanları ve oluştuğunda toplantı alanları genel hacmin içinde adalar şeklinde
bulunmaktadır.
Analiz grafiklerine bakıldığında iki alternatif arasındaki mekan sayısı farkı
okunmaktadır. Buna ek olarak hacimde fonksiyonel değişiklikler oluşmaktadır.
Mekan derinlikleri yapılan bu değişikliklerden etkilenmemektedir. Yapılan analizler
doğrultusunda yapının sunduğu mimari hareketlilik karakteri fonksiyonel değişiklik
olmaktadır. (B)
Örnek Proje 14: Richard Rogers–Renzo Piano/Pompidou Center
ġekil 3.28 : Richard Rogers–Renzo Piano/Pompidou Center (URL-7)
Yıl: 1971-77
Yapı tipi: Sanat Merkezi
Tasarımcı: Richard Rogers – Renzo Piano
Kısa açıklama: Plan ve kesitte değişen mekan bölüntüleri, konfigürasyonu.
80
ġekil 3.29 : Richard Rogers–Renzo Piano/Pompidou Center analizi
Piano
ve
Rogers‟ın
proje
için,
tüm
iç
alanların
istenildiğinde
tekrar
düzenlenebileceği, ve dış elemanların binanın ömrü içinde takılıp çıkarılabileceği
esnek bir konteyner önerdikleri belirtilmektedir (www.richardrogers.co.uk, 2010).
Değişen, eklenen bölüntüleriyle gerekli olan aktivitelere uygun mekanlar oluşturan
sanat merkezi yapısının teoride kalan bir özelliği de
düşeyde de çeşitlilik
sağlamasıdır. Mimar Richard Rogers ve Renzo Piano‟nun yapnın yarışmasını ortak
kazanarak gerçekleşen yapının yarışma projesinde döşemeler düşeyde de hareket
ederek
sağlanan
hacimsel
çeşitliliği
arttırmakta
iken
bu
özelliği
gerçekleştirilememiştir. Analiz grafiklerine bakıldığında bölüntülenmemiş halinde
tek hacim olması dolayısıyla mekansal derinlik bulunmazken, bölüntülenmiş
alternatifte mekan sayısı istenildiği gibi arttırılabilirken mekan derinliği de aynı
şekilde isteğe bağlı olarak arttırılabilmektedir ancak yapının genel fonksiyonu
bakımından izole olabilmekten
söz edilmemektedir. Yapılan analizler sonucu
yapının sunduğu mimari hareketlilik karakteri hacimsel çeşitlilik ve fonksiyonel
çeşitlilik/değişkenlik olmaktadır. (B+C)
81
Örnek Proje 15: Le Corbusier/Domino House
ġekil 3.30 : Le Corbusier/Domino House (URL-22)
Yıl: 1914
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Le Corbusier
Kısa açıklama: Taşıyıcı dışında serbest plan ve isteğe bağlı oluşturulan mekan
bölüntüleri
ġekil 3.31 : Le Corbusier/Domino House analizi
Kullanımına başlandığında içinde bir hareket barındırması düşünülmeyen yapının
oluşturulurken ve kullanıcıları değiştirilirken baştan belirlenen değişebilir bölüntüleri
bulunmaktadır. Yapı, taşıyıcıları ve çekirdeği sabit, bunun dışındaki öğeleri isteğe
bağlı oluşturulabilir karakterdedir. Anında dönen, kayan, açılan bölüntüler
bulunduran yapılardan farklı olarak uzun vadeli bir hareketliliğe sahip bir yapı olarak
adlandırabileceğimiz bir durumdur. Analiz grafiklerine bakıldığında, yukarıda bir
çok olası alternatif şemasından az ve çok bölüntülü olan iki alternatif
karşılaştırılmaktadır. Yapıdaki uzun vadeli hareketlilik daha çok bölüntü yeri ve
sayısında yapılan değişikliklerle oluşmaktadır. Oluşan değişiklikler de mekansal
derinlikte artış ve mekan sayısı değişikliğidir. Yapıda mekansal derinlik değişikliği
82
ve buna bağlı olarak izole olma seviyesinde değişiklikler gözlemlense de bu
değişikliklerin uzun vadeli oldukları unutulmamalıdır ki bu yönüyle yapı değişken
izole olma - sosyallik ihtiyaçlarına cevap verememektedir. Yapının sunduğu mimari
hareketlilik karakteri uzun vadede fonksiyonel çeşitlilik olmaktadır. (B)
Örnek Proje 16: Mies Van Der Rohe/Weissenhofsiedlung
ġekil 3.32 : Mies Van Der Rohe/Weissenhofsiedlung (URL-23)
Yıl: 1927
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Mies Van Der Rohe
Kısa açıklama: Taşıyıcı dışında serbest plan ve isteğe bağlı oluşturulan mekan
bölüntüleri.
ġekil 3.33 : Mies Van Der Rohe/Weissenhofsiedlung analizi
83
ġekil 3.33 (devam): Mies Van Der Rohe/Weissenhofsiedlung analizi
Düşey sirkülasyon çekirdekleri ve kolonlar dışında açık plan tipine sahip olan
apartman projesinde sabit olan çekirdeğin bir tarafında 45m2 lik, diğer tarafında ise
72m2‟lik iki daire bulunmaktadır. Kat planları bu modülün sıralı olarak 4 defa tekrar
etmesinden
oluşmaktadır
(www.afewtohughts.co.uk/flexiblehousing,
2009).
Tasarımcının döneminin endüstriyelleşmesini yapılarına yansıtması ve esnek
planlama yöntemi üzerine Kepekçioğlu Van Der Rohe‟nin strüktür dışında herşeyi,
duvralar gibi mekanik servisleri de geçici olarak düşünmekte olduğunu
belirtmektedir. Kepekçioğlu (2007) Van Der Rohe‟nin önerdiği geniş açıklıklı, dik
açılı plan tipine, Endüstri Devriminden itibaren rastlandığını, endüstri yapılarının
getirdiği avantajları mimarın çok dikkatli gözlemlediğini söylemektedir. Endüstri
Devrimi öncesi yapı malzemesi olarak kullanılan taş dolayısıyla mekanın yığma
84
duvarlara göre tanımlandığı, Endüstri Devrimi sonrasında kullanılmaya başlanan
demir ve çelik teknolojileriyle taşıyıcı ile bölücünün birbirinden bağımsızlaştırıldığı
belirtilmiştir. İlk olarak sergi salonları, istasyon ve depolarda kullanılan bu
teknolojileri ve avantajlarını Mies Van Der Rohe, 1920‟lerden itibaren, modern
mimarlıkta kullanıp uygulamaya çalışmıştır. Uzun vadeli mimari hareketliliği bir
diğer örneklerinden olan çoklu apartman yapısında çekirdek ve düşey şaftlar dışında
bölüntüler değişik şekilde konumlandırılabilmektedir. Yine anlık hareket edemeyen,
fakat
değiştirilebilen
bölüntüler
sayesinde
uzun
vadeli
bir
hareketlilik
sunabilmektedir. Kullanıcı adedine göre bir apartman katındaki daire sayısı da
değiştirilebilmektedir. Analiz grafiklerine bakıldığında birçok alternatife sahip
olabilen konut yapısında mekansal derinlik ve mekan sayısında değişiklikler
yapılabilmektedir. Yine unutulmamalıdır ki mekansal derinlik değiştirilebilir olsa da
kısa vadeli izole oluş - sosyallik değişkenliği ihtiyaçlarına cevap verememektedir.
Analizler sonucunda yapının sunduğu mimari hareketlilik karakterinin fonksiyonel
çeşitlilik olduğu görülmektedir. (B)
Örnek Proje 17: Axel Grape/Disset Uppsala
ġekil 3.34 : Axel Grape/Disset Uppsala (URL-6)
Yıl: 1964
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Axel Grape
Kısa açıklama: Taşıyıcı dışında serbest plan ve isteğe bağlı oluşturulan mekan
bölüntüleri.
85
ġekil 3.35 : Axel Grape/Disset Uppsala analizi
Açık plana sahi olan konut projesinin iç mekanında tek sabit öğe olan taşıyıcı
kolonlar bölüntülenme için kılvauz oluşturmakta veya hareketli depolama
mobilyaları için sabitleme yeri olarak kullanılabilmektedir (URL-6). Kullanıcısı
belirlenmemiş olarak tasarlanmasının yapıda değişkenlik açısından iyileştirici bir
etkiye sahip olabildiği söylenmektedir. Ancak bu durum tersine değişebilir yapılar
için, kullanıcı tipinin yatırımcı odaklı olarak tanımlanmasıyla bir antiteze
dönüşmekte, böylelikle tasarım programı katı bir biçimde belirli hale gelmektedir.
Tasarım ve üretimin ihtiyaç, tahmin ve isteklerle ilgili olmasına karşın belirleyici
etkinin ekonomi ve yatırım olduğu söylemiştir (Kronenburg, R., 2007a).
Taşıyıcıları, çekirdeği, cephesi ve buna bağlı olarak doluluk boşluk yerleri sabit, geri
kalanı değiştirilebilir olan yapının cephesinde olasılıkları arttırabilmek için çok
bölüntülü bir doluluk-boşluk düzeni bulunmaktadır. Yapının içinde bölüntülere bağlı
olarak yapılabilen değişiklikler yine uzun vadeli olmaktadır. Analiz grafiklerine
bakıldığında mekan sayısının ve derinliklerinin değiştirilebilir, ayarlanabilir olduğu
görülmektedir. Uzun vadeli değişiklik sağladığı için kısa vadeli izole oluş – sosyallik
ihtiyaçlaraına cevap veremeyen yapıda analizler doğrultusunda sunulan mimari
hareketlilik karakterinin fonksiyonel çeşitlilik olduğu gözlemlenmiştir. (B
86
Örnek Proje 18: Les Freres Arsene-Henry / Surville District-Montereau
ġekil 3.36 : Les Freres Arsene-Henry / Surville District-Montereau (URL-6)
Yıl: 1969
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Luc Arsene-Henry , Xavier Arsene-Henry
Kısa açıklama: Taşıyıcı dışında serbest plan ve isteğe bağlı oluşturulan mekan
bölüntüleri.
ġekil 3.37 : Les Freres Arsene-Henry / Surville District-Montereau analizi
87
Adapte olma durumuna göre tasarlanmış mimarlığın değişimi öngörülerek belirli bir
çerçevenin
bu
değişime
katkıda
bulunduğu
düşüncesi
göz
önünde
bulundurulmaktadır. Adapte olabilen yapılar kullanıcı ihtiyaçlarına, değişik
fonksiyonlara ve kullanım düzenlerine cevap verebilmeyi amaçlamaktadırlar. Bu
yönleriyle en çok ofis ve ticari amaçlı yapıların geliştiricileri tarafından
kullanılmaktadırlar. Çeşitli tasarımcıların ve kontrat sahiplerinin farklı isteklerine
cevap verbilmek için açık uçlu mekanlar ve ana kabuktan oluşmaktadırlar. Ayrıca bu
adaptasyon özellikleri yatırımcılara var olan doku içinde kolay değişiklik yapabilme
fırsatı olarak dönmektedir (Kronenburg, R., 2007h).
Yapı sabit bir çekirdek, düşey sirkülasyon şaftı ve taşıyıcılar ile değişebilen
bölüntülerden oluşmaktadır. Uzun vadeli değişiklikler sunabilmektedir. Analiz
grafikleri doğrultusunda yapıda mekan sayısının değişebildiği gözlemlenmiştir.
Değişebilen mekan sayısı değişken kullanıcı adedi ve/veya fonksiyona işaret edebilir.
Bu yönüyle yapı mimari hareketlilik karakteri bakımından fonksiyonel çeşitlilik
sunabilmektedir. (B)
Örnek Proje 19: N.Hamdi, N.Wilkinson/Stamford Hill
ġekil 3.38 : N.Hamdi, N.Wilkinson/Stamford Hill (URL-6)
Yıl: 1976
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Nabeel Hamdi, Nicholas Wilkinson
88
Kısa açıklama: Taşıyıcı dışında serbest plan ve isteğe bağlı oluşturulan,
değiştirilebilir mekan bölüntüleri
ġekil 3.39 : N.Hamdi, N.Wilkinson/Stamford Hill analizi
Açık planlı konut projesinde sabit olan taşıyıcılar dışındaki değiştirilebilir bölücü
elemanlar kullanıcıların değişen koşullarına uyum sağlayabilmeleri için tekrar aranje
edilebilir olarak tasarlanmıştır. PSSHAK olarak adlandırılan bir çalışmanın ürünüdür
(URL-11).
Yapı sabit çekirdek, taşıyıcı ile uzun vadeli değişken bölüntülere sahiptir.
Analizlerde alternatif olarak hiçbir bölüntünün bulunmadığı durum ve bölüntülü
durumlardan biri karşılaştırılmalı olarak sunulmuştur. Bu iki durum arasında mekan
derinlikleri, sayısı değişkenlik göstermektedir.
Yapının bölüntülerinde kullanılan geçmeli sistem sayesinde sabit fakat kolay
değiştirilebilir bir özelliğe sahiptir. Bu yönüyle kısmen izole oluş – sosyalleşme
değişkenliğine de hizmet ettiği söylenebilir. Fakat genel mimari hareketlilik karakteri
bakımından analizler doğrultusunda fonksiyonel değişiklik sunduğu gözlemlenmiştir.
(B)
89
Örnek Proje 20: Jean Nouvel/Arab du Monde
ġekil 3.40 : Jean Nouvel, Arab du Monde (URL-24)
Yıl: 1987
Yapı tipi: Kültür merkezi - ofisler
Tasarımcı: Jean Nouvel
Kısa açıklama: Hareketli cephe elemanları ile ışık kontrolü
ġekil 3.41 : Jean Nouvel, Arab du Monde analizi
90
ġekil 3.41 (devam): Jean Nouvel, Arab du Monde analizi
İnsanlığın türler arasındaki başarısı olay ve durumları algılama, analiz ve uygun
biçimde cevap vermekten geçmektedir. Teknoloji gelişerek insan hayatı üzerinde
daha büyük etkiler yaratmaktayken gelişen otomasyon sistemlerinin, değişmeyen bir
düzende gerçekleşen eylem ile belirli bir sonuca yönelik olup süreci değişebilen
eylem (akıllı otomasyon) olarak 2 çeşitte ele alınmaktadır. Akıllı otomasyon tipi
farklı olarak reaksiyona-cevap vermeye dayalı olmaktadır. Mimarlık alanında
yaygınlaşıyor olsa da bu tip otomasyonlarda mimarlık, otomotiv endüstrisi gibi diğer
endüstrileri takip eder nitelikte olmaktadır ( Kronenburg, R., 2007ı). İnteraktivitenin
bir tasarım aracı olmaktan çıkıp kendisinin bir tasarım nesnesine dönüştüğü
belirtilmiştir. Mimarlıkta ise koşullara tepki gösterebilen tasarımların mimarlığı bir
koşul üretim etkinliğine dönüştürmekte olduğuna dikkat çekilirken Jean Nouvel‟in
Arap Enstitüsü, koşullara tepki gösteren tasarımların erken yapılarından olarak
örneklendirilmiştir. Mimarın burada teknolojinin koşulları tarafından yönlendirilmek
yerine yeni koşullar tasarladığı öne sürülmektedir (Altın, E., 2004). Jean Nouvel‟in
tasarladığı, Paris‟te yer alan ve 1989 yılında yapılan Dünya Arap Enstitüsü,
cephesinde arap mimarlığının geleneksel güneş koruyucularına referans veren ,
kamera lensi benzeri güneş koruyucularının ısı ve ışığa göre hareket ederek açılıp
kapanabildiği bir sistemle donatılmıştır (Kronenburg, R., 2007ı).
Hareketli cephe elemanlarına sahip kültürel yapıda cephe elemanları diyafram
benzeri hareketlerle açılıp kapanarak yapının ışık alma özelliklerini değiştirmektedir.
91
Bu nedenle analizlerde ışığın yapı içindeki hareketi incelenmiştir. Analiz
grafiklerinden gözlemlenen sonuçlara göre cephe elemanlarının kapalı bulunduğu
durum ile açık bulunduğu durum karşılaştırıldığında ışığın ulaşabildiği mekan
sayısının ve derinliğinin arttığı gözlemlenmiştir. Dolayısıyla doğal ışık alan mekan
sayısı ve derinliğinde değişimler olmakta, bu durum da söz konusu mekanların
karakterini değiştirebilmektedir. Bu özellikleriyle yapı mimari hareketlilik karakteri
olarak anlık kullanıcı istek değişkenliğine ve fonksiyonel çeşitliliğe hizmet
etmektedir. (B+D)
Örnek Proje 21: Kalhöfer-Korschildgen / Frontier
ġekil 3.42 : Kalhöfer-Korschildgen / Frontier (URL-8)
Yıl: 2000
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Gerhard Kalhöfer – Stefan Korschildgen
Kısa açıklama: Kayan döşemesi, tavanı ve duvarlarıyla yaratılan kayar oda ile
değişen iç-dış ilişkisi.
ġekil 3.43 : Kalhöfer-Korschildgen / Frontier analizi
92
Mekan çeşitliliği ve kalitesi sağlamak amacıyla var olan bir ev projesine ek olarak
tasarlanan yapıda bir katın ve dış duvarın hareketliliği ile iç ve dış iliçkisine çeşitlilik
sağlanmıştır. (URL-8)
Müstakil konut yapısı, odalarından birinin döşemesiyle beraber kayarak açılması ile
3 alternatifli bir konfigürasyona sahip oluyor. Bunlardan ilki odanın kapalı olup dış
ortamda açık mekan oluşturduğu alternatif, ikincisi odanın döşemesi ve şeffaf
çatısıyla kayarak dış ortama büyüyüp kış bahçesi oluşturduğu alternatif, üçüncüsü ise
odanın kayarak büyüdüğü, şeffaf çatısının ise açılarak mekanda bir avlu oluşturduğu
alternatif. Analiz grafiklerine bakıldığında dış ortamda 3 kademeli bir geçirimlilik
seviyesi, mekan tipi olarak ise kapalı, şeffaf, açık, dış ortam olmak üzere çeşitli
alternatiflerin yaratıldığı görülmektedir. Işık ve dış iklim geçirimliliği üzerinden
yapılan analizde ilki geçirimsiz, ikincisi ışık geçirimli ve üçüncüsü ışık ve dış iklim
geçirimli olmak üzere 3 ayrı tipte geçirimliliğe olanak sağlandığı gözlemleniyor.
bunlara ek olarak mekanda hacimsel değişkenlik-çeşitlilik sağlanıyor. Bu yönleriyle
yapının mimari hareketlilik karakteri hacimsel değişkenlik-çeşitlilik, fonksiyonel
çeşitlilik-değişkenlik
ve
anlık
kullanıcı
istek
değişkenliklerine
edebilmektedir. (B+C+D)
Örnek Proje 22: Ssd/Parenthetical House
ġekil 3.44 : Ssd / Parenthetical House (URL-9)
Yıl: 2006
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: SSD
Kısa açıklama: Kayan perdeler ile değişen mekan bölüntüleri, konfigürasyonu
93
hizmet
ġekil 3.45 : Ssd / Parenthetical House analizi
12 hareketli kullanıcının farklı zaman ve sıklıklarda kullanımı için tasarlanan konut
yapısında parantez benzeri hareketli bölüntüler ile kullanıcıların farklı şekillerde
alanlarını belirlemelerine olanak sağlanmıştır (www.ssdarchitecture.com, 2009).
Çoklu ve değişken sayıda kullanıcıya hitap etmek üzere tasarlanan yapıda mekan
bölüntüsü olarak perde ve ışık düzenekleri kullanılmıştır. Perdelerle farklı şekilde
bölünebilen mekanda ışıklandırma düzeneği sayesinde kapatılmış perdelerin üzerine
yansıtıldığında içinin görünmemesini sağlayarak bölüntülenmiş mekanda her
bölüntünün özel birer alan olabilmesine olanak sağlamıştır. Mekansal konfigürasyon
çeşitliliği sayseinde yapıyı kullanmayan kullanıcının yeri anlık olarak farklı bir
bölüntülenmeyle paylaşılabilir hale gelmektedir. Kullanıcıların kişisel eşyalarının
kilitli
bir
dolapta
tutulduğu
yapıda
odalar
mutlak
izole
oluş
için
oluşturulabilmektedir. Analiz grafiklerinde farklı alternatiflerin diyagramları
oluşturulmuştur ve bunlar göstermektedir ki yapıda bölüntülenme durumuna göre iki
farklı maksimum mekansal derinlik seviyesi oluşturulabilmektedir. Mekan sayısında
da değişiklikler bulunan alternatifler arasında oluşturulan mekanların birbirleriyle
94
olan ilişkileri ve geçişleri arasında da isteğe bağlı değişiklikler yapılabilmektedir.
Çoklu ve değişken kullanıcı sayısına hitap etmek üzere tasarlanması nedeniyle sosyal
ve özel mekan adetleri, derinlik seviyeleri ve geçiş rotaları oldukça değişken olan
yapı mimari hareketlilik karakteri olarak izole oluş – sosyallik değişkenliği ve
çeşitliliği açısından zengin bir karakter sergilemektedir. (A)
Örnek Proje 23: Kalhöfer-Korschildgen / Trip to Grüne
ġekil 3.46 : Kalhöfer-Korschildgen / Trip to Grüne (URL-8)
Yıl: 1997
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Gerhard Kalhöfer – Stefan Korschildgen
Kısa açıklama: Kayan oda ile değişen iç-dış ilişkileri.
ġekil 3.47 : Kalhöfer-Korschildgen / Trip to Grüne analizi
95
ġekil 3.47 (devam): Kalhöfer-Korschildgen / Trip to Grüne analizi
Koolhaas‟a göre (2000c), taşımacılıkta ve iletişimdeki devrimler ulusal toplumlar,
sonrasında da bir dünya toplumu yaratmaktadır. Televizyon ve mesafenin daha kısa
sürede aşılmasının yarattığı etkinin insanlar üzerinde yarattığı geri tepme ile
yerelleşmeye, daha küçük halde kopmalara gidilmektedir.
Gerhard Kalhöfer ve Stefan Korschildgen tarafından tasarlanan bu ek yapı, oda
sayısını yetersiz bulan ev sahibinin daha çok alan istemesinden yola çıkılarak
tasarlanmıştır. Mimarlar müşterinin bahçeye olan sevgisini veri olarak kabul etmiş ve
yazın bahçenin üzerine kayarak kışın eve bitiştirilen bir hareketli yapı
tasarlamışlardır. Kayar mesnetlerle yükseltilmiş semine bağlı olan ek yapı itilerek
yerinde bir teras oluşturmakta, kendisi ise bahçenin üzerine gelmektedir. Kışın ise
eve doğru çekilerek ev hacmine katılmaktadır (Kalhöfer, G. and Korschildgen, S.,
1999).
Var olan bir müstakil konut yapısına eklenti olarak tasarlanmış kayan oda-ev ile
yapının tümünde çeşitlilik sağlanmıştır. Hareketli kısım kayarak açıldığında yerinde
bir teras bırakmakta ve evin bölümleri arasında geçiş bu terastan yapılabilmektedir.
Ayrıca kayan bölümün altında üzeri korunaklı bir açık mekan oluşmaktadır. İki
girişli olarak tasarlanan kayan bölüm kapandığında ise giriş öncelikle buradan
yapılmakta, yapının geri kalanının mekansal derinliğini bir derece arttırmaktadır.
Mekan sayısında değişiklik olmazken, açık mekan, kapalı mekan orantısı
değişmektedir. Yapı, mimari hareketlilik karakteri olarak hacimsel değişkenliğe ve
istek değişkenliğine hizmet etmektedir. (C+D)
Örnek Proje 24: Kalhöfer-Korschildgen / Expander
ġekil 3.48 : Kalhöfer-Korschildgen / Expander (URL-8)
96
Yıl: 2000
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Gerhard Kalhöfer – Stefan Korschildgen
Kısa açıklama: Değişen cam bölüntüler ile değişen mekan bölüntüleri, iç dış ilişkisi.
ġekil 3.49 : Kalhöfer-Korschildgen / Expander analizi
97
Klimatik etkilerle daralıp genişlemesi öngörülen yapının sezona bağlı olarak değişen
yaşama izleri değişmekte, anlık iç mekan deformasyonuna olanak sağlamaktadır
(URL-8).
Değişken
bölüntüleri
bulunan
yapıda
bölüntülerin
hareketiyle
oluşturulan
alternatiflerin kişisel oda, ortak alan ve teraslar bulunmaktadır. Odalar ile dış mekanı
ayıran teraslar ise odanın içine dahil edilerek odanın boyutu büyütülebilmekte, yine
bölüntülerin hareketiyle odalardan ayrılarak ortak alanlara dahil edilebilmektedir.
Alternatifler arasında oda boyutlarının değişmesi kullanıma bağlı olarak oluşan
ihtiyacı yansıtmaktadır. Bir başka deyişle sosyal yaşamın hakim olduğu bir anda oda
hacminden çalınabileceği, özel yaşamın hakim olduğu bir başka anda ise hem
teraslardan hem sosyal alanlardan çalınarak maksimum hacim elde edilebileceği
vurgulanmaktadır. Analiz grafikleri alternatifler arasında mekansal derinlik farkları
olduğunu göstermektedir. Oda sayısı, boyutu, mekansal derinliği ile sosyal alan
boyutu ve geçiş rotaları bakımından değişken bir yapı olduğu gözlemlenmiştir. Bu
yönleriyle yapı az rastlanan bir kombinasyon oluşturmakta, mimari hareketlilik
karakteri olarak hacimsel çeşitlilik ve değişkenlik ile izole oluş – sosyallik
değişkenliğine sahip olmaktadır. (A+C)
Örnek Proje 25: Kalhöfer-Korschildgen / Tourne Sol
ġekil 3.50 : Kalhöfer-Korschildgen / Tourne Sol (URL-8
98
Yıl: 2004
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Gerhard Kalhöfer – Stefan Korschildgen
Kısa açıklama: Dönen oda ile değişen iç dış ilişkileri, manzaraya göre oda yerleşimi
ġekil 3.51 : Kalhöfer-Korschildgen / Tourne Sol analizi
Tasarımına kullanıcıların yerleşim ve pozisyon konusundaki çelişkili isteklerinin
neden olduğu projede tipoloji döner bir hareketle kış bahçesinden müstakil yapıya
dönüşebilmektedir (URL-8). Mevcut bir konut yapısına ek olarak tasarlanan yapıda
bulunan dönebilen 2 mekanizma sayesinde yapının manzaraya – ışığa göre
konumlanışı değişebilirken yapının ana bina ile olan ilişkisi, birleşimi de
değiştirilebilmektedir.
Kullanıcıların
yerleşime
ve
konumlanmaya
karar
verememeleri üzerine değişken ve hareketli tasarlanan ek yapının içinde bulunan
oturma grubu da dönebilir karakterde olduğundan iç yerleşim de isteğe bağlı olarak
değiştirilebilmektedir. Yapılan analizlerin grafikleri bulunan mekan sayısının
harekete bağlı olarak değişmediğini ancak mekanların konfigürasyonunun harekete
bağlı olarak değiştiğini göstermektedir. Başlangıç noktası ana bina olarak alınırsa ek
yapının ana bina ile bağlantısız olduğu durumda ek yapının ana binaya göre derinliği,
99
bağlı oldukları duruma göre 1 derece fazladır. Bunun nedeni de direkt geçişin
harekete bağlı olarak iptal olmasıdır. Bir başka deyişle ek yapı, hareketi sonucunda
ana mekandan koparak bağımsız bir hacim olabilmektedir. Özetlenecek olursa yapı
tümüyle ele alındığında açık, kapalı mekan çeşitliliği ile manzaraya ve ışığa göre
konum değişkenlik göstermektedir. Yapı, mimari hareketlilik karakteri olarak
kullanıcı istekleri değişkenliği ve fonksiyonel değişkenliğe hizmet etmektedir. (B+D)
Örnek Proje 26: David Fischer/Dynamic Architecture
ġekil 3.52 : David Fischer/Dynamic Architecture (URL-10)
Yıl: 2010
Yapı tipi: Yüksek yapı – Çok işlevli
Tasarımcı: David Fischer
Kısa açıklama: Dönen katlar ile manzaraya göre yerleşim. Ofis-otel-konut.
ġekil 3.53 : David Fischer/Dynamic Architecture analizi
100
ġekil 3.53 (devam): David Fischer/Dynamic Architecture analizi
Mimariye dördüncü boyut olan zaman boyutunu eklediği öne sürülen yüksek yapı
proje tasarımında dış görünüm her katın kendi belirleyebileceği döner bir harekete
bağlı pozisyona göre şekil değiştirecektir. Bir katın dönüş hızı 60k/tur ile 24saat/tur
arasında değişmekte olduğu belirtilmektedir. (www.dynamicarchitecture.com, 2009)
Katların birbirinden bağımsız olarak dönebildiği yüksek yapıda her katın kullanıcısı
kendi isteği doğrultusunda bir konumlanmaya sahip olabilmektedir. Yapının sunduğu
hareketlilik, mimari hareketlilik karakteri açısından kullanıcı istek değişkenliğine
hitap etmektedir. (D)
Örnek Proje 27: Steven Holl / StoreFront for Art and Architecture
ġekil 3.54 : Steven Holl / StoreFront (URL-17)
Yıl: 1992
Yapı tipi: Sanat Galerisi
Tasarımcı: Steven Holl
Kısa açıklama: Açılır cephesi ile sokağa taşan sanat merkezi
ġekil 3.55 : Steven Holl / StoreFront for Art and Architecture analizi
101
ġekil 3.55 (devam): Steven Holl / StoreFront for Art and Architecture analizi
Var olan bir sanat galerisi cephesinin yenilenmesiyle oluşan projede tasarımcılar
cepheyi dönen ve hareketli çok sayıda panel ile açılabilir hale getirerek sanatın
ayrıcalıklı olma, sadece içeridekine ait olma durumunu ortadan kaldırmayı
hedeflemişlerdir. Paneller açıldığında cephe ortadan kaybolarak galerinin iç mekanı
dışarıya taşar hale gelmektedir. (Holl, S., 1998.)
Yenilenen sanat galerisi yapısının cephesi hareketli paneller kullanılarak tasarlanmış.
Bir kısmı düşey eksende, bir kısmı da yatay eksende dönerek açılabilen farklı
102
büyüklükteki paneller sayesinde kapalı konumdayken tamamen sağır olan sanat
galerisi cephesindeki hareketli paneller açıldığında bir kısmı içeriden dışarıya geçiş
sağlayan, bir kısmı oturma gruplarına dönüşebilen farklı işlevlerde elemanlar
olmaktadırlar. “Açılarak kilitlendiğinde cephe çözünerek sanat galerisinin iç hacmi
dışarı, kaldırıma genişlemektedir.” (Holl, 1998). Analiz grafikleri de açıkça
göstermektedir ki cephe elemanları kapalı ve cephe sağır olduğu ilk konumda sanat
galerisinin iç mekanı 4. Derecede mekansal derinliğe sahiptir. Cephe elemanları
açıldığında ise sağladığı geçişler sayesinde iç mekan 1.derece mekansal derinliğe
düşmektedir. İç mekan ile dış mekan böylelikle birleşebilmekte, yapı sınırları belli
olmayan bir hacme kavuşabilmektedir. Ayrıca cephe elemanlarının bazıları
açıldığında oturma grupları oluşturarak yapının önceki sınırının kullanıma açılmasına
olanak sağlamaktadırlar. Bu özellikleriyle yapı açık halde fonksiyonlarını
çeşitlendirirken hacmini de genişletmekte, sınırlarını yok etmektedir. Mimari
hareketlilik karakteri olarak yapı fonksiyonel çeşitlilik ve hacimsel değişkenliği
bünyesinde barındırmaktadır. (B+C)
Örnek Proje 28: Thomas Gaynor / Patent for a Rotating House
ġekil 3.56 : Thomas Gaynor / Patent for a Rotating House (Randl, C., 2008)
Yıl: 1908
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Thomas Gaynor
Kısa açıklama: Dönen ev, patent alınıp gerçekleştirilmemiş, değişken manzara
103
ġekil 3.57 : Thomas Gaynor / Patent for a Rotating House analizi
Dışarıdan bakıldığında tamamen konvansiyonel olarak görünen ve döneminin
yapılarından görsel olarak farkı bulunmayan yapı tasarımında tasarımcı sıradışı
fikrini daha az radikal görülmesi için geleneksel binaya adapte etmiştir (Randl, C.,
2008a). Patenti alınmış ancak gerçekleşmemiş bu konut yapısı, yapıyı tümüyle
taşıyan dönebilir bir platform üzerinde bulunmaktadır. Bu platform ve üzerindeki
yapı dönerek kullanıcısına isteğine bağlı bir konumlanma olanağı sağlamaktadır.
Yapı, sunduğu hareketlilik ile mimari hareketlilik karakteri bakımından kullanıcı
istek değişkenliğine hizmet etmektedir. (D)
Örnek Proje 29: Angelo invernizzi/Villa Girasole
ġekil 3.58 : Angelo invernizzi/Villa Girasole (URL-25)
104
Yıl: 1935
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Angelo İnvernizzi
Kısa açıklama: Manzara için dönen ev.
ġekil 3.59 : Angelo invernizzi/Villa Girasole analizi
İlk bilinen döner konut yapısı olan müstakil ev projesinde güneş ışığına ve
manzaraya yönelime göre hareketli bir yapı bulunmaktadır. Ayrıca farklı
materyallerin de kullanımıyla ilgi çeken yapıda ilk dönüşlerin ardından oluşan
çatlamalar için yapılan yeniden düzenlemelerde kumaş benzeri bir madde ile
kaplama yapılarak esneklik sağlanmıştır (Randl, C., 2008b). Sahip olduğu hareketli
taşıyıcı strüktür ile yerleşim açısını değiştirebilen müstakil konut yapısı, kullanıcısına
istekleri doğrultusunda farklı konumlanmalar ve farklı manzaralar sunmaktadır.
Mimari hareketlilik karakteri bakımından kullanıcı istek değişkenliğine hizmet
etmektedir. (D)
Örnek Proje 30: Alfred Granek/Patent for an Internally Rotating House
Yıl: 1954
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Alfred Granek
Kısa açıklama: Yer kazancı için bir pivot etrafında içinde oda bölüntüleri dönen ev.
Patent aşaması
105
ġekil 3.60 : Alfred Granek/Patent for an Internally Rotating House (Randl, C., 2008)
Yıl: 1954
Yapı tipi: Konut
Tasarımcı: Alfred Granek
Kısa açıklama: Yer kazancı için içinde oda bölüntüleri dönen ev. Patent aşaması
ġekil 3.61 : Alfred Granek/Patent for an Internally Rotating House analizi
106
ġekil 3.61 (devam): Alfred Granek/Patent for an Internally Rotating House analizi
Dönebilen bölüntülenmeye dahil olan odalar arasında ana yaşam alanına olan uzaklık
ve/veya dahil olma durumuna göre çeşitlilik sağlanan projede kullanıcı ihtiyaçlarına
göre değişkenlik sağlanabilmesi hedeflenmiştir (Randl, C., 2008c). Sunduğu
hareketliliğin patenti alınmış fakat gerçekleştirilmemiş yapıda dönebilen bir
strüktürel platform ve üzerine yerleştirilmiş odalar bulunmaktadır. Analiz
grafiklerinden görüldüğü üzere platform üzerinde bulunan odalar yerleşim olarak
farklı mekansal derinliklerde bulunmakta olup bu odalardan bir tanesi her konumda
yapının genel büyük hacmiyle direkt ilişki halindedir. Dairesel dönme hareketi ile
odaların plan içindeki yerleşimi, mekansal derinlikleri ile ulaşılabilirlikleri
değişmektedir. Analizi yapılan 2 alternatifin ilkinde ana mekana dahil olan oda yatak
odası olurken ikinci alternatifte ana mekana dahil olan odanın oturma odası olduğunu
görmekteyiz. Böylelikle ilk alternatifte ana mekan yeme-içme için uygun hale
gelmekte ve yatak odası, oturma odası gibi fonksiyonlar mekansal derinliği yüksek
konumlarda bulunmaktayken ikinci alternatifte ana mekan oturma odası karakterinde
olmakta ve stüdyo, yatak odası gibi fonksiyonlar mekansal derinliği yüksek
konumlarda bulunmaktadırlar. Sunulan hareketlilik ile fonksiyonların mekan içindeki
kurgusunun değişmesine ve istenilen mekanların özelleşmesine veya mahremiyete
uygun hale gelmesine olanak sağlanmaktadır. Yapı, mimari hareketlilik karakteri ile
izole oluş – sosyallik değişkenliğine farklı bir çözüm üretmektedir. (A)
107
3.4 Bölüm Sonucu
“Önce bir karıkocanın eviydi ev. Bir hayat, bir oda…(Bu odaya ev denirdi aslında.) En çok bir de
belli yaşa dek çocuk sığardı bu eve. Sonra çocuk sayısıyla birlikte ev büyüdü, bir oda daha eklendi.
Aile büyüdükçe bir oda, bir oda daha…I sofalıdan L sofalıya, U sofalıya büyüdü aşama aşama
ev…Gün geldi ebeye (nine) bahçede tek gözlü bir ev (ebemevi) yapıldı. U sofalıyı iki kardeş ortadan
ayırıp bölüştüler. Doğaya uyum konusunda bundan iyisi can sağlığı…Esneklik denmez mi buna,
yaşama koşutluk konusunda?” (Bektaş, C., 2008)
3 numaralı bölüm kapsamında yapılan analizler sonucunda hareketlilik içeren
projelerin kullanıcılarına sundukları çözümler ve öneriler bakımından büyük
çeşitlilik sağladığı gözlemlenmiştir. Çoğu gerçekleştirilen, bazıları da tasarım
aşamasında kalan projeler kullanıcılarına çok farklı değişken çözüm önerileri
sunmaktadırlar. Değişebilir mimari yapılar, ilk bakışta insan hayatına entegre olması
zor görünen deneysel, yapı sistemlerinden oluşuyor görünse de günümüzde
konvansiyonel yapılarda alışık olduğumuz sistemlerden çok daha farklı radikal
sistemler içermemektedir. Konvansiyonel evde alışık olarak kullanılan kapı-pencere
gibi hareketli öğeler bulunurken çok radikal olmadan bir adım ötesi düşünüldüğünde
kapı ve pencereler hareketli duvarlara, dolaplar açılıp kapanan mekan bölüntülerine
dönüştürülebilir öngörüsü yapılmaktadır (Kronenburg, R., 2002d).
Analizler kapsamına dahil edilen mimari projelerin önerdiği hepsi harekete bağlı
olan çözümlerin kimi kullanıcısına farklı karakterlerde yapıları aynı mimari proje
içinde sunabilir hale gelmekteyken kimi daralıp genişleyen hacimler sunabilmekte,
kimi özelleşen ve isteğe bağlı tekrar genelleşen mekanlar, bölünüp birleşen
hacimlerle kullanıcıları arasında farklı iletişim düzeyleri önermekte, kimi ise
kullanıcısına farklı yönelimler, manzara seçenekleri sunmaktadır. Deniz‟e göre
20.yüzyıl değişebilir konut uygulamalarının başarılı olma nedenleri; projelerin devlet
ya da kuruluşlar tarafından destek görmesi, modülerlik ve sabit-değişken bölümlerin
tanımlanarak ayrı tutulması, sabit olmayan tamamlayıcı elemanların entegrasyonu ve
çeşitliliği, konvansiyonel projeler ile karşılaştırmalar yapılması, kullanıcıların
değişebilir projelere olumlu yaklaşması ve kullanıcıların bilinmesi olmuştur (Deniz,
Ş.Ö., 2004).
Proje analizlerine bakıldığında karakter çoğulluğunun hareketli parçaların sayıca
fazlalığı ile ilgili olmadığı görülmektedir. Tasarımcı gerekli görürse çok az hareketli
öğe ile çok büyük değişkenlik talebininin karşılanabileceği görülmektedir.
108
Kepekçioğlu (2007), esneklik ile kişiselleştirilebilirlik arasında, değişkenlik ve
sabitlik oranlarına göre yaptığı karşılaştırmalarında, amaçlara ve sonuçlara dair
kesişimler bulunmasına karşın oluşma nedenlerinin farklılığına işaret etmektedir.
Mekanın esnekliğinden söz edilebilmesi için üzerinde konuşulabilecek bir mekanın
varlık göstermesi gerektiğine değinilerek, yapının sökülüp takılabilen parçalarının
arttıkça
değişkenlik
sınırına
yaklaşmakta
olduğunu
ve
esneklik
yerine
kişiselleştirilebilme derecesinin arttığını belirtmiştir.
Mimari hareketlilik karakterleri bakımından ele alınacak olursa söz edilen
karakterlerden biri baskın olmaksızın hepsinin hareketlilik içeren mimari projelerde
varlık buldukları görülmektedir. hareketlilik içeren mimari projelerin, kapsamında
olduğu esnek yapıların kullanıcılarına mimarın tasarladığı ihtimaller dahilinde kendi
alanlarını oluşturabilme, hem iç hem de dış yapısında değişiklikler yapabilme şansı
tanırken mimarın da mekansal bileşenlerin bir araya geliş ihtimallerini tasarladığı, bu
durumun da tasarımda rastlantısallık oluşturduğu belirtilmektedir (Ak, B., 2008).
20. Yüzyılın tümüne yayılan hareketlilik içeren mimari tasarımların bünyelerinde
barındırdıkları çözümler ve hareketlilik türleri bakımından dağılımına bakılacak
olursa, mimari hareketlilik karakteri bakımından yüzyılın ilk yarısında genellikle
tekil karakterli projeler ile karşılaşılırken yüzyılın ikinci yarısı ve özellikle son
dönemlerinde büyük bir çoğul karakterlilik ile karşılaşılmaktadır ki, bu durum da
yüzyılın son dönemlerinden daha çok proje analiz edilmesi ihtiyacını doğurmuştur.
Keskin çizgilerle ayrılmasa da, fonkisyonel ve hacimsel çeşitlilik karakterini sunan
hareketli mimari tasarımların genel durum içinde daha baskın olduğu görülmektedir.
Neredeyse her dönemde örneği bulunan fonksiyonel çeşitlilik sunan mimari
projelerin ise bütün içinde en baskın karakter olduğu söylenebilir. (Çizelge 3.2)
Analizleri yapılan mimari projelerin mimari hareketlilik karakterlerinin 20.yüzyıl
genelinde oluşturulan hareketlilik grafikleri ile karşılaştırılmaları, bu bağlamda
yorumlanmaları ise bir sonraki bölüm kapsamında ele alınacaktır.
“Sordum: Bugüne dek, yatak odanızda yatağınızın yerini kaç kez değiştirdiniz?
Yanıtladı: Sanırım beş altı kez…
Sürdürdüm: Arkadaşınıza
neden yatağını ancak bir biçimde yerleştirebileceği bir yatak odası
yapıyorsunuz?
Sanırım bu örnek kendi yaşamımızda bile değişiklik isteğimize yanıt bulabilmenin gerekliliğini
açıklıyor.” (Bektaş, C., 2008)
109
Çizelge 3.2 : Toplu proje analiz sonuçları
110
4. BĠRLEġTĠRME
4.1 GiriĢ
Çalışmanın bu bölümü kapsamında, günlük yaşamda artan hareketliliğin mimaride
hareketlilik üzerindeki etkileri incelenecektir. Önceki bölümlerde yapılan analizler
baz alınarak yapılacak olan incelemelerde Bölüm2‟de yapılan 20nci yüzyıl
hareketlilik analizleri ile Bölüm3‟de yapılan seçilmiş projelerin mimarlıkta
hareketlilik
bağlamında
analiz
ve
okumaları
arasında
ilişkiler
kurulması
hedeflenmektedir. Bu nedenlerle çalışmanın 2nci ve 3ncü bölümlerinde elde edilen
sonuçlar aynı görsel dilde ifade edilecek, üst üste getirilerek karşılaştırılacak,
aralarındaki ilişkiler saptanmaya çalışılacaktır.
4.2 Genel Durum ile Örnek Projelerin karĢılaĢtırılması
Yirminci yüzyılda hareketliliğin gelişimi ile mimari yapılardaki hareketliliğin
karakterlerinin arasındaki ilişkinin incelenmesi için öncelikle Bölüm 2.1 de sözü
edilen Baskın Hareketlilik Bileşeni ve Bölüm 2.4 de bahsedilen Baskın Dönem
tanımlamalarını yinelemek gerekmektedir. Baskın Dönem ile anlatılmak istenen
durum; bir hareketlilik alt bileşeni göz önünde bulundurulduğunda tüm süreç içinde
gelişim yoğunluğu (eğimi) diğer dönemlerden fazla olan süreçler olmaktadır. Baskın
Hareketlilik Bileşeni ile anlatılmak istenen durum ise; bir dönem içindeki hareketlilik
gelişimi göz önünde bulundurulduğunda baskın olan hareketlilik alt bileşeni
olmaktadır. Genel süreç içinde Baskın Dönemler uzunluk ve sayıları ile her alt
bileşende farklılık gösterebileceği gibi her dönem için farklı alt bileşenler baskın
olabilmektedir. Bölüm 2‟de incelenen 20.yüzyılın başından günümüze hareketliliğin
dönemsel analizleri ve sonrasında ortaya çıkan genel hareketlilik tablosu,
hareketliliğin belirlenen alt başlıklarının ele alınan süreç kapsamında çeşitli
dönemlerde baskınlık gösterdiğini ortaya çıkartmıştı. Bir başka deyişle hareketliliğin
tanımlanan her bileşeni çeşitli dönemlerde diğer dönemlerine göre hızlı yükseliş
111
aralıkları ortaya çıkartmaktaydı. Alt bileşenlerinin ortaya koyduğu baskınlık
tablolarının beraber ele alınmasıyla hareketliliğin genel karakteri oluşturulmaya
çalışılmıştır.
Aşağıdaki birleştirilmiş grafik incelendiğinde süreç içindeki dönemlerde baskın olan
hareketlilik karakterlerinin farklı olduğu görülmektedir. Çoğunlukla tekil olmayan
baskın hareketlilik karakterinin yüzyılın başındaki ve sonundaki dilimlerde en büyük
çeşitliliği göstermektedir. Birinci dönem (1900-1910) dışında, yüzyılın ilk
çeyreğinde tekil hareketlilik karakteri görülmekte olup yüzyılın orta noktasına doğru
gösterdiği çeşitlilik artış göstermektedir. Üçüncü çeyrekte tekrar çeşitliliğinde azalış
gözlemlediğimiz baskın hareketlilik karakteri yüzyılın son çeyreğinde artık
göstererek son dönemde en büyük çeşitliliği ortaya koymaktadır. Hareketlilik
karakteri bağlamında dönemsel çeşitliliklerin görülmesinin yanısıra bu çeşitliliğin
farklı alt bileşenlerin birleşiminden oluştuğu ve aynı bileşik karakteri ortaya
çıkartmayacağı gözden kaçırılmamalıdır.
Çalışmanın 2nci bölümünün sonucunda (2.6 bölüm sonucu) anlatıldığı gibi
hareketliliğin mimari yansımaları oluşturulan alt bileşenlerine göre farklılıklar
göstermektedir. Kesin çizgilerle ayrılamayacak olsa da belli bir düzeyde bireyin ve
mesleklerin hareketliliğinin zamana bağlı artışının mekansal yansımaları izole oluş sosyallik değişkenliği (A) arayışı olarak kendini gösterirken bilginin hareketliliğinin
artışı mekansal olarak fonksiyonel değişkenlik (B) arayışı, objenin hareketliliğinin
artışı hacimsel değişkenlik (C) arayışına ve hizmetlerin hareketliliğinin artışı
mekansal bağlamda kullanıcıların isteklerinin değişkenliği (D) olarak kendini
göstermektedir. (Şekil 4.1) Kullanıcılarının bu gibi taleplerine cevap vermeye çalışan
yapılar da esnek çözümler sunmaya çalışmaktadırlar. Artan hareketliliğin insan
hayatını etkileyişi ve kullanıcıların yaşam alanlarından beklentileri doğrultusunda
farklı hareketlilik bileşenlerinin oluşturduğu farklı mimari arayış ve taleplerin
döneminin yapıları üzerindeki etkilerini; baskın hareketlilik karakterlerinin dönemini
mimari projelerinin sunduklarıyla uyumluluğu aşağıdaki analiz sonuçlarını içeren
grafik ve tablo yardımıyla yorumlanacaktır.
Güncel mimari planlama hareket halindeki, aktif konfor isteyen yeni tip göçebe
kültürün insanının isteklerini göz önünde bulundurur. (Finizio, G., 2006b)
112
ġekil 4.1 : Hareketlilik bileşenlerinin süreç içinde bir arada görünümleri.
İnsan yaşantısındaki artan hareketlilik bileşenlerine ayrıştırılarak incelendikten sonra
ortaya çıkan baskın dönemler belirlenip yukarıdaki grafikte tekrar birleştirilmiştir.
Çalışmanın amacı kavram bütününü bileşenleri doğrultusunda inceleyip ortaya çıkan
sonuçların birleştirilerek bütünün karakterini ortaya çıkartması yönündedir. Grafikler
bir bütün oluşturacak şekilde birleştirildikten sonra her alt dönemde hangi
karakterlerin kendi içinde baskınlık gösterdiğine bakılarak bütünün içindeki baskın
bileşenler ortaya çıkartılmıştır. Genel Hareketliliğin bileşenleri, oluşumuna katkıda
bulundukları düşünülen mimari talepler ile eşleştirilerek döneminin mimari
hareketlilik karakterleri beklentileri olarak belirlenmiş, ve eşleştiği hareketlilik
113
bileşeni ile grafiğe eklenmiştir. Dönemlerin baskın karakterleri, dönemlerinin mimari
hareketlilik talepleri olarak ele alınmıştır. Hareketlilik içeren mimari projelerin
sundukları çözümlerin bu talep ve beklentilere uygunluğu aşağıdaki tabloda
görülebilmektedir.
Çizelge 4.1 : Toplu proje analiz sonuçları ile hareketlilik karakterlerinin dönemsel
yansımaları çakıştırılması.
Yukarıdaki tabloda seçilen projelerin kronolojik olarak sıralanışını ve Bölüm 3‟de
yapılan analizler sonucunda ortaya çıkan mimari hareketlilik karakterlerini
görmekteyiz. Buna ek olarak sütunların üzerinde A-B-C-D ile gösterilen bölümler
hareketlilik bileşenlerinin oluşmalarına katkıda bulunduğu düşünülen mekansal
talepler doğrultusunda eşleştiği mimari hareketlilik karakterini vermektedir. Taralı
114
alanlar ise yatay sıralarda belirtilen zaman dilimlerinin baskın hareketlilik
bileşenlerini vermektedir.
Yüzyılın ilk çeyreğinde projelerin mimari hareketlilik karakterleri döneminin baskın
bileşenleri ile tam uyum sağlamamaktadır. Bunun sebepleri dönemin mimari
yapılarının mimari hareketlilik karakteri bakımından tekil karakterde oluşları ve
beklentilerin karşılanmasından çok deneysel amaçlarla tasarlanmış olmaları olarak
gösterilebilir. Ayrıca yüzyılın ilk çeyreğine hareketlilik grafikleri doğrultusunda
bakıldığında baskın bileşenlerin tekil olduğu da göze çarpmaktadır. Dolayısıyla sözü
edilen dönemler hareketlilikten tetiklenen mimari taleplerin karşılanması yönünden
eksik kalmaktadır. Yüzyılın ortalarına doğru gelindiğinde ise baskın hareketlilik
bileşenlerinin çoğaldığını, bir başka deyişle insan yaşantısındaki artan hareketliliğin
çeşitli bileşenlerden beslenen bir hal aldığı ve mimari projelerin ise bu bileşenlerin
bazılarına hizmet edebilir nitelikte olduğu görülmektedir. Yüzyılın üçüncü
çeğreğinde gözlemlenen tabloda mimari yapıların daha çok fonksiyonel çeşitlilik
beklentilerine cevap verdiği yönündedir. Sözü edilen dönemde artan hareketliliğin
baskın bileşenlerine bakılırsa katkıda bulunduğu kullanıcı talebinin ve genel anlamda
karşılanması beklenenin de fonksiyonel çeşitlilik-değişkenlik olduğu söylenebilir.
Tüm yapısal örnekler incelendiğinde oluşturulan tabloda ele alınan sürece ait
dönemler bağlamında yapı sayısında homojen olmayan bir durum bulunmaktadır.
Bölüm 3.1‟de açıklandığı gibi sunulan ve beklenilen hareketlilikteki çeşitlilikler
nedeniyle ele alınan sürecin son dönemlerinden daha fazla örnek, çalışma kapsamına
dahil edilmiş, dönemlere göre örnek yapı sayısında asimetrik bir durum
oluşturulmuştur. Bu asimetriden oluşabilecek okuma ve görüş hataları öngörülerek
asimetriden arındırılmış, homojen bir tablo oluşturulmuştur. Dönemsel beklenti ve
sunulanların uyum düzeyi bu simetrik tabloda daha net okunabilmektedir. (Çizelge
4.2)
4.3 Bölüm Sonucu
Döneminin baskın hareketlilik öğeleriyle mimari projelerin büyük ölçüde uyum
sağladığı gözlemlenmiştir. Bazı projelerin tasarım aşamasında kalıp kullanıcıyla
buluşamamış olsa da mimari tasarımların, döneminin baskın hareketlilik bileşeninden
etkilendiği, bu hareketliliğin üretimine katkıda bulunduğu talep ve isteklere cevap
115
vermeye çalıştığı söylenebilmektedir. Çizelge 4.2‟de bu etkileşim net olarak ortaya
çıkmaktadır.
Çizelge 4.2 : Proje analizlerinin dönemsel sonuçları ile hareketlilik karakterlerinin
etkileşimi.
116
5. SONUÇLAR VE TARTIġMA: ÖNGÖRÜLER, HAREKETLĠLĠK ĠÇEREN
MĠMARĠ TASARIMA DAĠR ÖNERĠLER
Günün şartları içinde bulunan insan ister istemez etrafındaki yaşamdan etkilenmekte
ve bilinçi ya da bilinçsiz olarak günün getirdiği olanaklardan yararlanmaktadır.
Kendisi bir çaba sarfetmeksizin kendisine ulaştırılan veya karşısına çıkan gelişmişlik
içinde yaşarken kişi bir sorgulama veya farkındalık yaşamadan alışılageldik günlük
yaşamını sürdürmektedir. Ancak bir anlık bir yabancılaşma yaşayarak objektif bir
gözle bakıldığında kişinin yanında taşıdığı birçok araç ve gereçten, içinde seyahat
ettiği araçlara,
yaptığı işlemlerde kullandığı veri transferlerinden aktarım
yöntemlerine kadar oldukça farklı ve sıradışı çözümlerin yer aldığı günlük hayatlar
içinde yaşamakta olduğu görülmektedir. Bahsedilen çözümlerin çoğu ise insanı
ve/veya ilişikte olduğu bir öğeyi daha hızlı, daha hareketli, daha ulaşılabilir, daha
taşınabilir, daha küçük, daha hafif, daha çok işlevli, daha yerden bağımsız hale
getirmeye yönelik olmaktadır. Hareketliliğin önemli bir yer tuttuğu ve sürekli olarak
arttığı, değişip hareketlileşen yaşam ve ortamdan insanın nasıl etkilendiği,
mekanlarını nasıl etkilediği ve mekanların bu etkilenmeden dolayı nasıl değişkenlik
gösterir hale geldiği incelenmiştir.
Bölüm 2 kapsamında ele alınan 20. Yüzyılda hareketliliğin dönemsel olarak
incelenmesi çalışması sonucunda ortaya çıkan 20.yüzyıl başından günümüze
hareketlilik artış grafikleri hareketliliğin tanımlanan bileşenlerine göre yapılmıştır.
Kendi içlerindeki dağılımda kırılmalara yol açan hızlı artış dönemleri, bulunduğu
dönemlerin etkin konusu - baskın bileşeni olarak kabul edilmiştir. Sonrasında bir
araya getirilen baskın bileşenler bütünün dönemsel olarak etkin konularını ortaya
çıkarmışlardır.
Tüm bulgular birleştirilerek, hareketliliğin bileşenleri üst üste getirilip genel
hareketlilik artışı içindeki baskın-etkin konular-bileşenler dönemlerine göre ortaya
çıkarıldığında kısaca incelenen zaman aralığının başında tekil karakterler baskın
olmaktayken yüzyılın ortasında baskın karakterlerin çeşitliliği artmış, yüzyılın
117
sonunda ise etkin hareketlilik bileşenleri en büyük çeşitliliğine ulaşmıştır. Bilgiyeveriye bağlı hareketliliğin ise hemen hemen her dönemde büyük gelişmelere konu
olarak baskın bir gelişim sergilediği görülmektedir. Daha sonra her bileşenin insanı
ve dolayısıyla mimari talepleri nasıl etkilediği yorumlanarak elde edilen sonuçlar
mimari hareketlilik karakterlerini ortaya çıkarmışlardır.
Bölüm 3 kapsamında yapılan proje mekan sentaksı analizlerinde hareketlilik içeren
mimari projeler seçilmişlerdir. Bunun nedeni hareketlilik içeren mimari yapıların
değişkenlik yönlerinin bulunması ve bölüm2 kapsamında ortaya koyulan hareketlilik,
etkilediği insan ve insanın etkilediği yapıları bağlamında değişkenlik öğesinin ortaya
çıkmasıdır. Çeşitli şekillerde hareketlilik gösteren mimari projeler ele alınan
zamansal aralık içinde boşluk bırakılmayacak şekilde seçilmeye çalışılmış, zaman
aralığının sonunda görülen büyük karakter çeşitliliği nedeniyle ilgili dönemlerden
daha fazla proje seçilmesine özen gösterilmiştir. Seçilen projelerin mekan sentaksı
yöntemiyle analizleri yapılarak önerdikleri, sundukları hareketlilik öğesinin yol açtığı
çözümler, ve değişkenlikler, tanımlanan mimari hareketlilik karakterleri ile
eşleştirilerek kullanıcılarına hangi karakterde değişkenlik-çeşitlilik sundukları ortaya
çıkarılmıştır. Projeler kronolojik olarak sıraya koyulduğunda ortaya çıkan sonuç
kısaca, yüzyılın başında yer alan projelerde tekil hareketlilik karakterine sahip
olmaları yönünde olurken, ilerleyen dönemlerde çeşitlilik artmakta, ancak her dönem
var olan karakterin fonksiyonel çeşitlilik olduğu bulgusu ortaya çıkmaktadır. Çokul
mimari hareketlilik karakteri sergileyen projelerin ise genellikle yüzyılın son 10
yıllık diliminden günümüze kadar olan zaman aralığında birikme gösterdiği tespit
edilmiştir.
Seçilen mimari proje analizleri, sundukları mimari hareketlilik karakteri ve zamana
bağlı değerlendirmeleri yapıldıktan sonra genel hareketlilik grafiklerinden elde
edilen dönemsel etkin hareketlilik bileşenleri ve mimari yansımaları ile üst üste
getirilerek, hareketlilik içeren mimari projelerin karakterlerinin döneminin etkin
bileşenlerine bağlı mekansal yansımaları ile sağladıkları uyum düzeyi tespit
edilmiştir. Sonuçlar özetlenecek olursa yüzyılın ilk yarısında gerek genel
hareketliliği oluşturan bileşenlerin gerekse döneminin projelerini sundukları mimari
hareketlilik karakterlerinin tekil olması nedeniyle uyum düzeyinin genel uyumluluğa
göre düşük olduğu tespit edilmiştir. Yüzyılın ikinci yarısı ve günümüze kadar olan
süre içinde ise araştırma kapsamına dahil edilen mimari projeler ile dönemlerinin
118
genel hareketlilik artışının türü ve mimari yansımaları arasında büyük bir uyumluluk
oluştuğu tespit edilmiştir. Bu durumun nedenleri arasında, sözü edilen dönemlerdeki
genel hareketliliğin çok noktadan beslenmesi ile tasarlanan hareketli mimari
projelerin sunduğu hareket karakterinin çoğul olduğu sayılabilir. Bir başka deyişle
sözü edilen dönemlerde oluşturulan hareketli mimari projeler çoklu değişkenlik
tipleri içermekte ve dolayısıyla çoklu hareketlilik-değişkenlik-çeşitlilik taleplerine
cevap vermektedir. Aynı zamanda aynı dönemlerin günlük yaşantısında artan
hareketlilik, kendisini oluşturan bileşenlerin çoğundan destek almakta ve dolayısıyla
mekansal
etkileri
bahsedilen
mimari
hareketlilik
karakterlerinin
çoğunu
kapsamaktadır.
Tüm bu veriler göz önünde bulundurulduğunda, hareketlilik içeren bir mimari
projenin döneminin gerektirdiği çözümlerin bir kısmını veya tamamına yakınını
karşılayabilmekte olduğu ortaya çıkmaktadır. Hareketli mimari projeler, hareketlilik
içeren mimari projeler, sundukları değişkenlik fırsatları ve çok yönlü çeşitlilikleri ile
çok geniş skalada çözümler üretebildiklerini ortaya koymuşlardır. Fonksiyonel
değişkenlik, hacimsel değişkenlik, izole oluş ile sosyalliğin anlık oluşabilirliği ve
kullanıcılarının zevkleri ile isteklerinin değişkenliklerine büyük ölçüde cevap
verebilmeleri yönüyle hareketli çözümler sunan mimari projelerin kedileri gibi
hareketli-değişken
kullanıcı
ve
yaşamlarını
başarıyla
bünyelerinde
barındırabildiklerine işaret etmektedir. Bu durum da, bugüne kadar çoğunlukla
deneysel düzeyde kalmış, geçtiğimiz yüzyıl boyunca yavaş adımlarla deneyselliğini
üzerinden atarak insan hayatına girmeyi başarmış, ancak hala her yerde karşımıza
çıkabilecek kadar fırsat tanınmamış hareketlilik içeren yapıların sundukları çözümler
doğrultusunda daha çok şansı hak ettiğini göstermektedir.
“Mimari hareketlilik karakteri” kavramı kısaca, bir mimari projenin
sunduğu
hareketli çözümler ile oluşturduğu çeşitlilik-değişkenlik türü anlamına gelmektedir.
Dolayısıyla hareketli çözümler sunan bir mimari projenin mimari hareketlilik
karakteri çoğullaştıkça günün gerekliliklerinin daha büyük
bir
bölümünü
karşılayabildiği söylenebilir. Bunun nedeni ise günümüzde artan hareketlilik bütün
yapıtaşları ile etkin olarak artmakta olduğudur ; ve gereklilikleri de aynı şekilde
bütün mimari hareketlilik karakterlerinin ihtiyacına işaret etmektedir.
Günümüzde ve sonrasında yapılacak mimari projelerin ise çoğul karakterde olmaları
ihtiyaç ve beklentileri karşılama oranını aynı düzeyde arttıracaktır. Bunun nedeni ise
119
insanın içinde bulunduğu günün artan hareketliliğinden, kendisini oluşturan etkin alt
bileşenleri doğrultusunda etkilenerek yaşadığı hacimleri bu bağlamda değişken hale
getirme ihtiyacı gütmesidir. Tekil mimari hareketlilik karakterine sahip yapılar
günlük yaşamdaki hareketliliğin çoklulaşan baskın yapıtaşlarına ve oluşturdukları
çok çeşitli mimari değişkenlik gereksinimlerine cevap vermekte zorlanacaklardır.
Son olarak, analizi yapılan projeler göz ünnüde bulundurulduğunda ortaya çıkan bir
diğer sonuç ise hareketliliğin çoğunlukla yapı tipi olarak konutlarda uygulanmış
olmasıdır. Az sayıda başarılı örnekten yola çıkılarak diğer yapı tiplerinde de
hareketliliğin yaygınlaşabileceği söylenebilir. Yapı kullanıcısı olan insanın hayatında
var olan ve artış gösteren hareketliliğin gün geçtikçe temel yaşam alanı dışında
temasta bulunduğu diğer yapı tiplerini de etkileyerek değişkenlik gerektirir hale
getireceği düşünülmektedir.
Yapılan çalışmaların ışığında, hareketlilik içeren mimarlık ile ilgili bir öngörü
yapılacak olursa, öncelikle yapıların kimliklerinden soyunmaya doğru gidildiği
görülmektedir. Hareketliliği sürekli artan günlük yaşam ve insanın ihtiyaç ve
isteklerindeki değişkenlik de aynı ölçüde artmakta, buna bağlı olarak mimari
çözümlerde değişkenlik çeşitlilik ve hareketlilik devreye girmekte, yapılar ise her
işleve bürünebilen hacimlere dönüşmektedirler. Kullanıcısının gereksinimlerini
mümkün olduğunca fazla karşılamaya odaklı yapılar her yönden değişkenlik
gösterebilmektedirler ve bu yelpaze gün geçtikçe genişlemektedir. Konut, ofis, otel,
eğlence merkezi gibi ayrımların ortadan kalktığı, yapıların çok işlevli hacimler olarak
adlandırıldığı ve kullanıldığı durumlar ütopik olmaktan çıkmışlardır. Böylesi bir
hacim(yapı), fonksiyonel açıdan, mekansal konfigürasyon açısından, yerleşim
açısından, saydamlık-opaklık dengesi açısından, açıklık-kapalılık dengesi açısından,
izole olma - sosyallik dengesi açısından ve bunun gibi kullanıcı odaklı her yönüyle
tam anlamıyla değişken olabilmeli ve ilk anda yine her kritere göre merkezde, sıfır
noktasında olmalıdır. Yapıda böyle bir merkezlik hali oluşturulabilmesi için de
hareketli çözümler gerekmektedir. Boş bir hacim her yönden merkezde olabilir fakat
yukarıda sıralanan kriterlerin sağlanabilmesi için aynı zamanda bazı fonksiyonlara
göre kutuplaşılması da gerekmektedir. Daha da ileri gidilirse kullanıcısının
değişkenliğine ayak uydurmak için çoklu kutuplar ve kriterler arasında sürekli
konumunu ve duruşunu değiştirebilmesi gerekmektedir. Bu nedenle hareketlilik
içeren, hareketli çözümler sunan yapılara gerek duyulmakta, böyle yapıların bahsi
120
geçen değişkenlikleri daha büyük oranda sağladıkları görülmektedir. İnsanın sırt
çantasının içine tüm hayatını sığdırabildiği ve sıradan bir bireyin saatte 1000
kilometre hızın üzerine çıkabildiği seyahatlere kolaylıkla ulaşabildiği bir günlük
yaşamda mimari hareketliliğin oynadığı rolün öneminin ve işlevselliğinin hızla
artacağı düşünülmektedir.
121
KAYNAKLAR
Ak, B., 2008, „Esneklik Kavramı Üzerine‟, Mimarist, 27, ss.67-68.
Alkım, H., 2006. Urban Morphologic Analyses of Süleymaniye Through Space
Syntax, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Altın, E., 2004. İnteraktif Tasarım, Arredamento Mimarlık, 165, ss.86-87.
BektaĢ, C., 2008. Esneklik, Mimarist, 27, ss.57-58.
Chung, J.C., 2001. Ms. Consumer, in Harvard Design School Guide to Shopping,
p.513, Taschen, Köln.
Clauss, S.M. and Vegesack V.A., 2002. Dwelling on Living in Motion-an
Introduction, in Living in Motion: Design and Architecture for
Flexible Dwelling, pp.12-17, Vitra Design Museum, Germany.
Dede,
Ö.E.,
1997. Mekanın Algılanma Olgusu ve İnsan-Hareket-Zaman
Faktörlerinin Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi,
İstanbul.
Deniz, ġ.Ö., 1999. Çok Katlı Konut Tasarımında, Kullanıcıların Esneklik Taleplerini
Karşılayacak Yapı Elemanlarının Seçimine Yönelik Bir Karar Verme
Yaklaşımı, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Deniz, ġ.Ö., 2004. 20.Yüzyılda „Değişebilir Konut‟ Uygulamaları, Arredamento
Mimarlık, 166, ss.114-122).
Dursun, P. 2002. Trabzon Kentsel Dokusunda Morfolojik Analiz, Doktora Tezi,
İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
Finizio, G., 2006a. Preface, in Architecture and Mobility: Tradition and Innovation,
p.12, Skira, Milano.
Finizio, G., 2006b. Static Architectures and Dynamic Architectures, in Architecture
and Mobility: Tradition and Innovation, p.286, Skira, Milano.
Flade, A., 2002. Psychological Considerations of Dwelling, in Living in Motion:
Design and Architecture for Flexible Dwelling, pp.223-239, Vitra
Design Museum, Germany.
Hillier, B. and Hanson J., 1984a. Preface, in The Social Logic of Space, p.ix,
Cambridge University Press, USA.
Hillier, B. and Hanson J., 1984b. Introduction, in The Social Logic of Space, pp.13, Cambridge University Press, USA.
Hillier, B. and Hanson J., 1984c. The Elementary Building and its Transformations,
in The Social Logic of Space, pp.176-177, Cambridge University
Press, USA.
Hillier, B. and Hanson J., 1984d. The Logic of Space, in The Social Logic of Space,
p.52, Cambridge University Press, USA.
123
Holl, S., 1998. StoreFront for Art and Architecture, in Intertwining, p.110, Princeton
Architectural Press, New York.
Hosoya, H. and Schaefer, M., 2001. Bit Structures, in Harvard Design School
Guide to Shopping, pp.157-162, Taschen, Köln.
Kalhöfer, G. and Korschildgen, S., 1999. Mobile Extension, The Architectural
Review, 314, pp.32-33.
Kepekçioğlu, B.M., 2007. Fonksiyonel Esneklik Üzerine Kavramsal Bir
Değerlendirme, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Ünversitesi,
İstanbul.
Koolhaas, R., 1994a. The Lives of a Block: The Waldorf-Astoria Hotel and the
Empire State Building, in Delirious NewYork, p.142, 010 Publishers,
Rotterdam.
Koolhaas, R., 1994b. The Frontier in the Sky, in Delirious NewYork, p.82, 010
Publishers, Rotterdam.
Koolhaas, R., 1994c. Coney Island: The Technology of the Fantastic, in Delirious
NewYork, pp.32-37, 010 Publishers, Rotterdam.
Koolhaas, R. and others, 2000a. Telegram from Nowhere, in Mutations, p.41,
ACTAR, Barcelona.
Koolhaas, R. and others, 2000b. Fragments of Net-Theory, in Mutations, p.56,
ACTAR, Barcelona.
Koolhaas, R. and others, 2000c. Dossier, in Mutations, pp.635-638, ACTAR,
Barcelona.
Koolhaas, R. and others, 2000d. What‟s New About the New Media?, in Mutations,
pp.60-65, ACTAR, Barcelona.
Koolhaas, R. and others, 2000e. American Noir, in Mutations, p.621, ACTAR,
Barcelona.
Koolhaas, R. and others, 2000f. Television: The Infrastructural Revolution, in
Mutations, p.511, ACTAR, Barcelona.
Koolhaas, R. and others, 2000g. Looking Like Flames and Falling Like Stars, in
Mutations, p.83, ACTAR, Barcelona.
Korkmaz K., 2009. Kinetik Mimarlık Üzerine, Arredamento Mimarlık, 222, s.64.
Kronenburg, R., 2001a. The Technological Characteristics of Architectural Form,
in Spirit of the Machine, pp.26-31, Wiley-Academy, London.
Kronenburg, R., 2001b. Themes in Technologically Inspired Architecture, in Spirit
of the Machine, pp.47-76, Wiley-Academy, London.
Kronenburg, R., 2002a. Modern Architecture and the Flexible Dwelling, in Living
in Motion: Design and Architecture for Flexible Dwelling, p.25, Vitra
Design Museum, Germany.
Kronenburg, R., 2002b. Modern Architecture and the Flexible Dwelling, in Living
in Motion: Design and Architecture for Flexible Dwelling, p.39, Vitra
Design Museum, Germany.
124
Kronenburg, R., 2002c. Modern Architecture and the Flexible Dwelling, in Living
in Motion: Design and Architecture for Flexible Dwelling, pp.21-23,
Vitra Design Museum, Germany.
Kronenburg, R., 2002d. Modern Architecture and the Flexible Dwelling, in Living
in Motion: Design and Architecture for Flexible Dwelling, pp.56-64,
Vitra Design Museum, Germany.
Kronenburg, R., 2002e. The Image and Identity of Portable Architecture, in Houses
in Motion: The Genesis, History and Development of the Portable
Building, p.133, Academy Editions, Chichester.
Kronenburg, R., 2002f. Prototypes and Predictions, in Houses in Motion: The
Genesis, History and Development of the Portable Building, p.109,
Academy Editions, Chichester.
Kronenburg, R., 2002g. Introduction, in Houses in Motion: The Genesis, History
and Development of the Portable Building, pp.9-11, Academy
Editions, Chichester.
Kronenburg, R., 2007a. Introduction, in Flexible: Architecture That Responds to
Change, p.10-18, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007b. Flexible Home, in Flexible: Architecture That Responds to
Change, pp.24-27, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007c. Foreword, in Flexible: Architecture That Responds to
Change, p.5, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007d. Flexible Home, in Flexible: Architecture That Responds to
Change, pp.42-43, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007e. Move, in Flexible: Architecture That Responds to Change,
p.175-179, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007f. Flexible Architecture, in Flexible: Architecture That
Responds to Change, p.89, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007g. Transform, in Flexible: Architecture That Responds to
Change, pp.156-166, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007h. Adapt, in Flexible: Architecture That Responds to Change,
p.115, Laurence King Publishing Ltd., London.
Kronenburg, R., 2007ı. Interact, in Flexible: Architecture That Responds to
Change, p.209-216, Laurence King Publishing Ltd., London.
Leong, S.T., 2001. Mobility, in Harvard Design School Guide to Shopping, pp.477500, Taschen, Köln.
Lovejoy, D., 1993. Adapting to The Needs of Its Users, Architect’s Journal, p.27.
Rammler, S., 2002. „A mighty fortress…‟?! On the Sociology of Flexible Dwelling,
in Living in Motion: Design and Architecture for Flexible Dwelling,
p.198, Vitra Design Museum, Germany.
Randl, C., 2008a. Externally Rotating Houses, in Revolving Architecture, p.75,
Princeton Architectural Press, New York.
125
Randl, C., 2008b. Rotating Architecture 1900-1945, in Revolving Architecture, p.84,
Princeton Architectural Press, New York.
Randl, C., 2008c. The Postwar Revolving Residence, in Revolving Architecture,
p.146, Princeton Architectural Press, New York.
Url-1 <http://www.mrgadget.com.au>, alındığı tarih 10.02.2010.
Url-2 <http://www.drmm.co.uk>, alındığı tarih 17.03.2010.
Url-3 <http://www.hanrahanmeyers.com>, alındığı tarih 24.11.2009.
Url-4 <http://www.shigerubanarchitects.com>, alındığı tarih 09.10.2009.
Url-5 <http://www.richardrogers.co.uk>, alındığı tarih 14.03.2010.
Url-6 <http://www.afewthoughts.co.uk/flexiblehousing/>, alındığı tarih 26.08.2009.
Url-7 <http://www.richardrogers.co.uk>, alındığı tarih 14.03.2010.
Url-8 <http://www.kalhoefer-korschildgen.de>, alındığı tarih 12.01.2010.
Url-9 <http://www.ssdarchitecture.com>, alındığı tarih 20.12.2009.
Url-10 <http://www.dynamicarchitecture.com>, alındığı tarih 28.10.2009.
Url-11 < http://www.vads.ahds.ac.uk>, alındığı tarih 28.03.2010.
Url-12 < http://www.gettyimages.com>, alındığı tarih 20.04.2010.
Url-13 < www.you-are-here.com>, alındığı tarih 20.04.2010.
Url-14 < www.spanish-architecture.info>, alındığı tarih 20.04.2010.
Url-15 < http://francisanderson.wordpress.com>, alındığı tarih 20.04.2010.
Url-16 < http://www.wichitaphotos.org>, alındığı tarih 20.04.2010.
Url-17 < http://www.stevenholl.com>, alındığı tarih 04.04.2010.
Url-18 < http://www.oma.eu>, alındığı tarih 05.03.2010.
Url-19 < http://www.lot-ek.com>, alındığı tarih 12.02.2010.
Url-20 < http://mallsofamerica.blogspot.com>, alındığı tarih 05.03.2010.
Url-21 < http://www.rietweldschroederhuis.nl>, alındığı tarih 10.03.2010.
Url-22 < http://www.dominohouse.com>, alındığı tarih 10.03.2010.
Url-23 < http://www.weissenhof2002.de>, alındığı tarih 17.04.2010.
Url-24 < http://www.jeannouvel.com>, alındığı tarih 05.03.2010.
Url-25 < http://www.villa-girasole.com>, alındığı tarih 08.03.2010.
Url-26 < http://inventors.about.com>, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-27 < http://en.wikipedia.org>, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-28 < http://www.airships.net>, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-29 < http://www.tfl.gov.uk >, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-30 < http://www.midcontinent.org>, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-31 < http://ari.cankaya.edu.tr>, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-32 < http://e-cozum.net/icatlar>, alındığı tarih 10.12.2009.
126
Url-33 < http://www.biyografi.info>, alındığı tarih 10.12.2009.
Url-34 < http://www.ideafinder.com>, alındığı tarih 11.12.2009.
Url-35 < http:// www.paradata.org.uk>, alındığı tarih 11.12.2009.
Url-36 < http://www.nycsubway.org>, alındığı tarih 11.12.2009.
Url-37 < http://library.duke.edu>, alındığı tarih 11.12.2009.
Url-38 < http:// www.museumoftechnology.org.uk>, alındığı tarih 11.12.2009.
Url-39 < http://www.ekodialog.com>, alındığı tarih 12.12.2009.
Url-40 < (http://www.makingthemodernworld.org.uk>, alındığı tarih 12.12.2009.
Url-41 < http://www.gumballs.com/history.html>, alındığı tarih 12.12.2009.
Url-42 < http://www.42explore2.com>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-43 < http://www.glue.umd.edu>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-44 < http://www.guardian.co.uk>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-45 < http://news.bbc.co.uk>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-46 < http://www.esbnyc.com>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-47 < http://www.modellbahn.com/kruckenberg>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-48 < http://www.vulcaniasubmarine.com>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-49 < http://www.volksworld.com>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-50 < http://www.safermotoring.co.uk>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-51 < http://www.turkcebilgi.com>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-52 < http://www.ta3km.org>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-53 < http://www.submarine-history.com>, alındığı tarih 14.12.2009.
Url-54 < http://www.istanbul.edu.tr>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-55 < http://www.sehirplanlama.com>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-56 < http://www.makaleler.com>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-57 < http://www.radartutorial.eu>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-58 < http://www.rehberim.net >, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-59 < http://www.byegm.gov.tr>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-60 < http://tr.wikipedia.org>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-61 < http://www.genbilim.com>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-62 < http://www.centennialofflight.gov >, alındığı tarih 07.01.2010.
Url-63 < http://www.sensio.tv >, alındığı tarih 07.01.2010.
Url-64 < http://www.ev1.pair.com >, alındığı tarih 07.01.2010.
Url-65 < http://www.ussnautilus.org >, alındığı tarih 07.01.2010.
Url-66 < http://www.nasm.si.edu >, alındığı tarih 07.01.2010.
Url-67 < http://www.hovercraft.org.uk >, alındığı tarih 08.01.2010.
127
Url-68 < http://www.driveintheater.com >, alındığı tarih 08.01.2010.
Url-69 < http://www.ideafinder.com >, alındığı tarih 08.01.2010.
Url-70 < http://iml.jou.ufl.edu >, alındığı tarih 08.01.2010.
Url-71 < http://spaceflight.nasa.gov >, alındığı tarih 08.01.2010.
Url-72 < http://www.tapedeck.org >, alındığı tarih 08.01.2010.
Url-73 < http://www.ibm.com/ibm/history >, alındığı tarih 09.01.2010.
Url-74 < http://www.beyonddiscovery.org >, alındığı tarih 09.01.2010.
Url-75 < http://www.ofcom.org.uk >, alındığı tarih 09.01.2010.
Url-76 < http://www.spiritus-temporis.com >, alındığı tarih 09.01.2010.
Url-77 < http://www.time.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-78 < http://mobileoffice.about.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-79 < http://www.mobiles.co.uk >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-80 < http://www.marcus-spectrum.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-81 < http://www.theoligarch.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-82 < http://arsiv.ntvmsnbc.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-83 < http://www.w3.org >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-84 < http://www.miqrogroove.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-85 < http://www.bluetooth.com >, alındığı tarih 10.01.2010.
Url-86 < http://www.tdk.gov.tr>, alındığı tarih 05.01.2010.
Url-87 < http://www.shipsonstamps.org>, alındığı tarih 06.01.2010.
Url-88 < http://www.turkceyazi.com >, alındığı tarih 01.02.2010.
Url-89 < http://www.howstuffworks.com >, alındığı tarih 08.02.2010.
Weiss, J.S. and Leong, T.S., 2001a. Escalator, in Harvard Design School Guide to
Shopping, p.337, Taschen, Köln.
Weiss, J.S. and Leong, T.S., 2001b. Air Conditioning, in Harvard Design School
Guide to Shopping, p.93, Taschen, Köln.
Yapp, N., 2001. Decades of the 20th Century, Unique House, London.
Yürekli, F., 1983. Mimarlıkta Belirsizlik: Esneklik/Uyabilirlik İhtiyacının
Kaynakları, Mimari Tasarımda Belirsizlik: Esneklik İhtiyacının
Kaynakları ve Çözümü Üzerine Bir Araştırma içinde, ss.18-52,
İstanbul Teknik Üniversitesi Baskı Atölyesi, İstanbul.
128
ÖZGEÇMĠġ
Ad Soyad:
CEM BERDAN
Doğum Yeri ve Tarihi:
İstanbul / 1983
Adres:
İstanbul Caddesi Mesa Yamaç Evler Sitesi Gardenya 22 Göktürk Kemerburgaz 34077 İstanbul
Lisans Üniversite:
İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü
129
Download