TÜRKİYE EKONOMİSİNDE PARA POLİTİKASININ EKONOMİK

Marmara Üniversitesi
ø.ø.B.F. Dergisi
YIL 2012, CøLT XXXII, SAYI I, S. 1-18
TÜRKøYE EKONOMøSøNDE PARA POLøTøKASININ
EKONOMøK BÜYÜME ÜZERøNE ETKøSø
Suat OKTAR*
Levent DALYANCI**
Özet
Ekonomik büyümeyi etkileyen çok sayÕda de÷iúken ve politika söz
konusudur. Ekonomi politikalarÕ içerisinde para politikasÕnÕn ekonomik büyüme
üzerindeki
etkinli÷i
iktisadi
düúünce
yaklaúÕmlarÕna
göre
farklÕlÕk
gösterebilmektedir. Türkiye ekonomisinin sürdürülebilir ekonomik büyümeyi
yakalayabilmesinde genelde ekonomi politikalarÕna özelde ise para politikasÕna
büyük rol düúmektedir. Bu ba÷lamda, para politikasÕnÕn, ekonomik büyümeyi
olumlu etkileyecek úekilde yönetilmesi gerekmektedir.
Bu çalÕúmanÕn temel amacÕ, Türkiye ekonomisi için, para politikasÕnÕn
ekonomik büyüme üzerindeki etkisini incelemek ve Türkiye ekonomisi için ekonomik
büyümeyi destek olacak úekilde para politikasÕ tasarÕmÕna yardÕmcÕ olmaktÕr.
ÇalÕúmada elde edilen temel sonuç, TCMB politika faizi ve ekonomik büyüme
arasÕnda kÕsa dönemde Granger nedensellik iliúkisi sözkonusu olmayÕp, uzun
dönemde ters yönde kointegrasyon iliúkisi sözkonusudur. Sonuç olarak uzun dönem
ekonomik büyüme para politikasÕ ile yönetilebilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Para politikasÕ, Ekonomik Büyüme, Türkiye ekonomisi
JEL SÕnÕflamasÕ: E52, E58, F43
*
Prof.Dr. Marmara Üniversitesi, øøBF, øktisat Bölümü,[email protected]
** Dr. Marmara Üniversitesi, øøBF, øktisat Bölümü,[email protected]
1
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
THE EFFECT OF THE MONETARY POLICY ON
ECONOMIC GROWTH IN TURKISH ECONOMY
Abstract
There are many factors and policies affecting economic growth. According
to the approaches of economic thought, the efficiency of monetary policy among the
economic policies may vary. It has great role of economic policies especially
monetary policy on economic growth. In this context, it is vital to manage monetary
policy in such a manner that affecting economic growth positively.
Main aim of this study is to analyse the effects of the monetary policy on the
economic growth in the Turkish economy and to assist designing monetary policy
affecting economic growth positively. Main result of the study is that there is not
Granger causality between monetary policy and economic growth in the short run,
but there is a cointegration relationship in the long run. The monetary policy
adversely affects economic growth in the Turkish economy in the long run. As a
result, it can be managed economic growth by monetary policy in the long run.
Keywords: Monetary Policy, Economic Growth, Turkish Economy
JEL Classification: E52, E58, F43
1.Giriú
Para politikasÕnÕn ekonomik büyüme üzerindeki etkileri iktisat teorisinde
iktisat okullarÕnÕn yaklaúÕmlarÕna göre farklÕlÕk göstermektedir. Klasik iktisatçÕlar
ekonominin otomatik olarak tam istihdama geldi÷ini belirterek para politikasÕnÕn
reel çÕktÕ üzerinde etkisi olmayÕp ancak fiyatlar genel düzeyi üzerinde etkisi
olaca÷ÕnÕ vurgularken, Keynezyen yaklaúÕm, gerek eksik istihdam dengesi gerekse
de paranÕn dolanÕmÕndaki de÷iúimlerin reel çÕktÕ üzerinde etkili olabilece÷ini iddia
etmektedir. Günümüzde iktisat okullarÕ arasÕnda genel e÷ilim bu çizgi üzerindedir.
Para
politikasÕnÕn
ekonomik
büyümeyi
etkileyebilece÷ini
ve/veya
etkileyemeyece÷ini çeúitli koúullar altÕnda ortaya koymaya çalÕúmaktadÕrlar.
2.Para PolitikasÕ ve Ekonomik Büyüme øliúkisi Üzerine Literatür ve
Türkiye Ekonomisi
Para politikasÕnÕn teorideki rolü iktisat politikalarÕna da yansÕmaktadÕr.
Türkiye ekonomisi, bir yandan sahip oldu÷u yüksek büyüme potansiyeli di÷er
yandan da bu büyümeyi finanse etmekte karúÕlaútÕ÷Õ sorunlar nedeniyle kÕrÕlgan bir
ekonomik büyüme yapÕsÕna sahiptir. Bu ba÷lamda, Türkiye ekonomisinde para
politikasÕ ve ekonomik büyüme arasÕndaki iliúki önem arz etmektedir. Bilindi÷i
gibi, para politikasÕnÕn temel amacÕ fiyat istikrarÕ olmasÕna karúÕn, geride bÕrakÕlan
küresel iktisadi krizin yaúattÕ÷Õ tecrübeyle artÕk finansal istikrar da temel para
politikasÕ amaçlarÕndan birisi haline gelmiútir. Bu ba÷lamda, Türkiye ekonomisinde
fiyat ve finansal istikrarÕn temel belirleyicilerinden birisi olan para politikasÕnÕn
ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin ortaya çÕkarÕlmasÕ son derece önem arz
etmektedir. Bu nedenle çalÕúmanÕn temel amacÕ, Türkiye ekonomisi için, para
politikasÕnÕn ekonomik büyüme üzerindeki etkisini zaman serisi ekonometrisi
2
teknikleriyle incelemek ve Türkiye ekonomisi için ekonomik büyümeyi olumlu
etkileyecek optimal para politikasÕ önermektir.
Erdo÷an (2005)1 çalÕúmasÕnda vurguladÕ÷Õ gibi, bütün para politikasÕ
stratejilerinin temel amacÕ, enflasyonu düúürmek ve kontrol altÕna almaktÕr. Di÷er
bir ifade ile fiyat istikrarÕnÕ kalÕcÕ hale getirmektir. Ne var ki gerek döviz kuru
hedeflemesi stratejisi gerekse parasal hedefleme stratejisi istenilen sonuçlarÕ
sa÷layamamÕútÕr. Söz konusu stratejilerin en önemli eksikli÷i, para politikasÕnÕn
güvenilirli÷ini sa÷lamlaútÕracak kurumsal alt yapÕnÕn oluúturulmasÕ konusunda
yetersiz kalmalarÕdÕr.
Düzgün (2010) belirtti÷i üzere, para ve maliye politikasÕnÕn nispi önemine
yönelik tartÕúma, iki farklÕ gruba mensup ekonomistlerce sürdürülmektedir.
Monetaristler (parasalcÕ görüú), para arzÕnÕn ekonomik performansÕ belirlemede
temel bir rol oynadÕ÷ÕnÕ söylemektedirler. Onlar, para politikasÕnÕn ekonomi
üzerindeki etkisinin maliye politikasÕndan daha büyük oldu÷unu ifade etmektedirler.
Keynesyen iktisatçÕlar ise, ekonomik istikrar için maliye politikasÕnÕn daha önemli
oldu÷unu savunmaktadÕrlar. Özellikle ekonomideki likidite tuza÷Õ durumu, para
politikasÕnÕ etkinsiz kÕlmaktadÕr. Söz konusu tartÕúma, 1960 ve 1970’ler boyunca
yo÷un olarak yapÕlmÕútÕr2.
DÕúa açÕk bir ekonomide para politikalarÕnÕn iç ve dÕú denge üzerindeki
etkinli÷i3 döviz kuru rejimleri ve sermaye hareketlili÷inin yapÕsÕna ba÷lÕ olarak
farklÕlÕk göstermektedir. Geniúletici bir para politikasÕ, faiz oranÕnÕ düúürüp iç
yatÕrÕmlarÕ özendirerek ulusal geliri yükseltir. Ulusal gelirin yükselmesi ise yabancÕ
mal ve hizmetlere olan talebi artÕrÕr. Böylece, cari iúlemeler bilançosundan
kaynaklanan geliúmelere dayalÕ olarak döviz talebi artar. Bu da serbest de÷iúken kur
sistemi koúullarÕnda döviz kurunu yükseltir ya da ulusal paranÕn de÷er kaybÕna
neden olur. Ulusal paradaki de÷er kayÕplarÕ ise, di÷er yandan ihracatÕ artÕrÕp ithalâtÕ
azaltarak (net ihracatÕ artÕrarak) ulusal gelir artÕúÕnÕ destekler. Ancak para aramÕzdaki
1
Seyfettin Erdo÷an. “Alternatif Para PolitikasÕ Stratejileri Üzerine KarúÕlaútÕrmalÕ Bir
De÷erlendirme” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (9) 2005 / 1: 34-54,
s.51
2
Recep Düzgün, “Türkiye Ekonomisi’nde Para ve Maliye PolitikalarÕnÕn Etkinli÷i”, The
Journal Of International Social Research, C.3, S.11, Spring 2010, s.230.
AyrÕca DetaylÕ Bilgi øçin Bkz.
J.Tobin “Keynesian Models of Recession and Depression” The American Economic
Review, Vol. 65, No. 2, Papers and Proceedings of the Eighty-seventh Annual Meeting of the
American Economic Association (May), 1975, s. 195-202
R. J. Gordon “What Is New-Keynesian Economics?” Journal of Economic Literature, Vol.
28, No. 3 (Sep., 1990), s.1115-1171
3
DetaylÕ Bilgi øçin Bkz. Robert A. Mundell, "Capital Mobility and Stabilization Policy Under
Fixed And Flexible Exchange Rates". Canadian Journal of Economic and Political
Science, Vol. 29, No. 4, 1963, s. 475-485.
Marcus, Fleming, J. "Domestic Financial Policies Under Fixed and Floating Exchange
Rates". IMF Staff Papers 9, 1962, s. 369–379.
Robert Mundell. “Flexible Exchange Rates And Employment Policy”, The Canadian
Journal of Economics and Political Science, Vol. 27, No. 4, 1961, s. 509-517.
3
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
geniúleme, yurtiçi faiz oranÕnÕ düúürerek yabancÕ sermaye giriúini azaltmakta (ve
çÕkÕúÕnÕ artÕrmakta), böylelikle cari iúlemler bilançosundan gelen etkilerin ötesinde
ulusal paranÕn daha fazla de÷er kaybÕna neden olmaktadÕr. YabancÕ sermayenin yurt
içi faizlere duyarlÕlÕ÷Õ arttÕkça, bu faktörün etkisiyle ulusal paradaki de÷er kayÕplarÕ
da artacaktÕr4.
De÷iúken kur sisteminde para politikasÕnÕn etkinli÷i ùekil-1’de sÕnÕrlÕ
sermaye hareketlili÷i durumu için ve ùekil-2.’de tam sermaye hareketlili÷i durumu
için verilmiútir. Buna göre, her iki durumda da para politikasÕ serbest kur sisteminde
çÕktÕ düzeyini artÕrmaktadÕr. Artan geniúleyici para politikasÕ (LM0’dan LM1’e)
faizlerin düúmesini sa÷layarak, bir yandan yatÕrÕmlarÕ ve çÕktÕyÕ artÕrmakta ((IS0’dan
IS1’e), di÷er yandan, artan gelire ba÷lÕ olarak ithalatÕn artmasÕ ve düúen faize ba÷lÕ
olarak sermaye çÕkÕúÕ ödemeler dengesinde açÕ÷a yol açmakta bu ise ülke para
biriminin de÷er kaybetmesine yol açmaktadÕr. Ülke para biriminin de÷er kaybetmesi
ise dÕú ticareti olumlu yönde etkileyerek ((BP0’dan BP1’e), yatÕrÕm ve çÕktÕ artÕúÕna
katkÕ yapar. Mundell-Fleming modelinden görülebilece÷i gibi, serbest kur
sisteminde para politikasÕ ve ödemeler dengesi arasÕnda ters yönlü bir iliúki
bulunmasÕna karúÕn, para politikasÕ çÕktÕ düzeyinde etkili olmaktadÕr. Türkiye
ekonomisinde de benzer süreç iúlemektedir.
ùekil-1. SÕnÕrlÕ Sermaye Hareketlili÷i Ve De÷iúken Kur Sisteminde
Para PolitikasÕnÕn Etkinli÷i
BP1
BP0
r0
r2
r1
LM0
LM1
e0
e2
e1
IS0
Y0
Y1
IS1
Y2
Kaynak: H. Brian Snowdon - Howard R. Vane, Modern Macroeconomics Its Origins,
Development and Current State, Edward Elgar, 2005, s.134
4
4
H. Seyido÷lu, UluslararasÕ øktisat, østanbul: Güzem Can Yay. 2009, s. 832.
ùekil-2. Tam Sermaye Hareketlili÷i Ve De÷iúken Kur Sisteminde
Para PolitikasÕnÕn Etkinli÷i
r
r0
LM0
LM1
e2
BP
e0
e1
IS1
IS0
Y0
Y1
Y
Y2
Kaynak: H Brian Snowdon - Howard R. Vane, a.g.e., s.134
Tablo-4’te Düzgün (2010)5 para ve maliye politikasÕnÕn etkinli÷i ilgili
yapÕlmÕú olan ampirik çalÕúmalarÕ özetlemiútir. Buna göre bazÕ çalÕúmalarda para
politikasÕ bazÕ çalÕúmalarda ise maliye politikasÕ daha etkin olarak görülmektedir.
BazÕ çalÕúmalarda ise hem para hem de maliye politikasÕ etkin sonuçlar vermiútir.
Bu farklÕlÕ÷Õn temel nedeni ise çalÕúmalarÕn inceledikleri dönemlerin, de÷iúkenlerin
ve ülkelerin farklÕlÕk göstermesidir.
Tablo-4 Para ve Maliye PolitikalarÕnÕn
ÇalÕúmalardan Elde Edilen Özet Bulgular
Yazar
YÕl
Friedman, Meiselman
1963
Anderson, Jordan
1968
Sinai
1971
Mehta, Bishnoi
1977
Fethke, Policano
1981
Kretzmer
1992
Dönek
1995
Ansari
1996
Ansari
2002
Hsing
2005
Cerda vd.
2006
Weeks
2008
Ali vd.
2009
Etkinli÷i
Üzerine
Ampirik
Etkin Politika
Para
Para
Para
Maliye
Para ve Maliye
Para
Para
Maliye
Belirsiz
Maliye
Para
Para
Para
Kaynak: Recep Düzgün, “Türkiye Ekonomisi’nde Para ve Maliye PolitikalarÕnÕn Etkinli÷i”, The
Journal of International Social Research, C.3, S.11, Spring 2010, s.232.
5
Recep Düzgün, “Türkiye Ekonomisi’nde Para ve ..., s.232
5
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
Para politikalarÕnÕn kendilerinden beklenen etkinli÷i gösterebilmesinde,
uygulanan döviz kuru rejimi, para otoritesinin kredibilitesi, enflasyonun yapÕsÕ,
ekonomik istikrar ve iktisadi birimlerin beklentileri önemli olup, para politikasÕndan
etkin sonuç almak için bu de÷iúkenlerin yapÕsÕ dikkate alÕnmalÕdÕr6. Para
politikasÕnÕn uluslararasÕ etkisi için kritik önemde olan de÷iúken ihracat fiyat kuru,
maliye politikalarÕnÕn uluslararasÕ etkileri için ise, kritik faktör varlÕk piyasalarÕnÕn
yapÕsÕdÕr7. Di÷er yandan, literatürde para politikasÕnÕn etkinli÷inde merkez
bankalarÕnÕn iletiúim politika ve stratejileri oldukça önemli oldu÷u
vurgulanmaktadÕr8.
Türkiye ekonomisinde para politikasÕ ve makroekonomik de÷iúkenler
üzerine literatürün genel yapÕsÕ aúa÷Õda özet olarak verilmiútir.
Türkiye ekonomisinde para politikasÕ temelde faiz, döviz kuru ve enflasyon
anahtar de÷iúkenleri üzerinden çÕktÕ düzeyini etkilemektedir. Ne var ki, para
politikasÕ çÕktÕ düzeyini etkilemede önemli bir araç olmasÕna karúÕn, para
politikasÕnÕn özellikle kriz dönemlerinde etkinli÷i sÕnÕrlÕ kalabilmektedir. Bu
nedenle, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve finansal istikrar için baúta maliye
politikasÕ olmak üzere di÷er yapÕsal politikalar birlikte eúgüdüm içerisinde
uygulanmalÕdÕr. Türkiye ekonomisi özelinde, para politikasÕnÕn, ekonomik büyüme
baúta olmak üzere di÷er makroekonomik de÷iúkenler üzerindeki etkileri üzerine
yapÕlan çalÕúmalar incelendi÷inde aúa÷Õdaki sonuçlara ulaúÕlmaktadÕr;
Para politikasÕnÕn etkinli÷i etkileyen önemli faktörlerden birisi kamu bütçe
dengesi ve maliye politikasÕnÕn yapÕsÕdÕr. Türkiye ekonomisinde 2000-2001 krizleri
sonrasÕnda para politikasÕ uygulamasÕ mali baskÕnlÕk ve zayÕf bankacÕlÕk sektörü
nedeniyle önemli ölçüde kÕsÕtlanmÕútÕr9.
Süslü, Baydur ve Çolak (2004)10 çalÕúmasÕnda para otoritesinin belirsizlik
altÕnda kayÕp fonksiyonunu minimize ederek para politikasÕnÕn etkinli÷i arttÕrmasÕnÕ
incelemiútir. Süslü, Baydur ve Çolak ( 2004) çalÕúmasÕnda, para politikasÕ açÕsÕndan
aktifli÷in ölçüsünün, politikanÕn etkili olup olmamasÕna ba÷lÕ oldu÷u ve etkinli÷inin
arttÕrÕlabilmesi için de tam bilgilenmeye ve politikanÕn açÕk olarak tanÕmlanmasÕna
gerek duyuldu÷u sonucuna ulaúmÕúlardÕr. Para otoritesi bu bilgilenmeden yoksun ise
6
Maurice Obstfeld, Kenneth Rogoff, "The Mirage of Fixed Exchange Rates" Journal of
Economic Perspectives, V.9, N.4, 1995, s.73-96.
7
Caroline Betts, Michael B. Devereux, “The International Effects of Monetary and Fiscal
Policy in A Twor-Country Model” Money, Capital Mobility, and Trade: Essays in Honor
of Robert A. Mundell, Der: Guillermo A. Calvo, Rudiger Dornbusch, Maurice Obstfeld, MÕt
Press, 2004, s.50.
8
Alan S. Blinder & Michael Ehrmann & Marcel Fratzscher & Jakob De Haan & David-Jan
Jansen, "Central Bank Communication and Monetary Policy: A Survey of Theory and
Evidence," Journal of Economic Literature, American Economic Association, Vol. 46(4),
s.910-45, 2008. December,
9
Fatih Özatay, "Türkiye’de 2000-2008 Döneminde Para PolitikasÕ" øktisat øúletme ve
Finans, Cilt 24, SayÕ 275 (ùubat), 2009, s.37.
10
B. Süslü, C. M. Baydur, Ö.F. Çolak. “Belirsizli÷in Para PolitikasÕna Etkisi: 2003 YÕlÕ Para
PolitikasÕnÕn De÷erlendirilmesi” øktisat øúletme ve Finans, Cilt: 19, SayÕ: 217, YÕl: 2004, s.
95-109
6
para politikasÕ araçlarÕnÕn daha pasif kullanÕlmasÕnÕn bir zorunluluk oldu÷u
saptamÕúlardÕr.
Önder (2005)11’in vurguladÕ÷Õ gibi, günümüzde TCMB modern merkez
bankacÕlÕ÷Õ ile uyumlu yasal düzenlemelerle, para politikasÕ araçlarÕna ve araç
ba÷ÕmsÕzlÕ÷Õna sahip hale gelmiútir. Di÷er yandan, günümüz ekonomisinde dolaylÕ
para politikasÕ araçlarÕnÕn kullanÕlabilmesinin ve dolayÕsÕyla para politikasÕnÕn etkin
olarak yürütülmesinin ön úartlarÕndan ilk ikisi mali baskÕnlÕ÷Õn bulunmamasÕ ve
merkez bankalarÕnÕn bilançolarÕna hakim olabilmesi, üçüncüsü de etkin çalÕúan bir
para piyasasÕnÕn bulunmasÕdÕr. Türkiye’de para piyasalarÕ TCMB’ nin katkÕlarÕ ile
birlikte gerek teknik alt yapÕ ve gerekse iúleyiú açÕsÕndan geliúmiú ülkelerle
karúÕlaútÕrÕlabilir düzeydedir. Bu nedenle, güvenli bir úekilde Türkiye’deki finansal
alt yapÕnÕn, modern dolaylÕ para politikasÕ araçlarÕnÕn etkin olarak kullanÕmÕna
uygun oldu÷u söylenebilir. AyrÕca, TCMB’ nin para politikasÕ araçlarÕ ve likidite
yönetiminin geliúmiú ülke uygulamalarÕ ile aynÕ teknik özelliklere sahiptir. Bu
çerçevede, geçmiúte oldu÷u gibi gelecekte de makroekonomik istikrar ve para
politikalarÕnÕn baúarÕsÕ bütçe disiplinine ve yapÕsal reform sürecine ba÷lÕ olacaktÕr.
Çiçek (2005)12 çalÕúmasÕnda, özellikle para politikasÕ úoklarÕ ile bu úoklarÕn
reel aktivite ve fiyatlar üzerindeki etkisi arasÕndaki zaman gecikmelerini ölçmek ve
bu úoklar tarafÕndan harekete geçirilen çeúitli kanallarÕ araútÕrmÕútÕr. Çiçek (2005)
çalÕúmasÕnda, ampirik sonuçlara göre ulaútÕ÷Õ bulgular úu úekildedir. Reel üretimin
para politikasÕnda bir sÕkÕlaúmadan sonra sert bir úekilde düúmeye baúladÕ÷ÕnÕ ve 2
çeyrek dönem sonra bu düúüúün maksimum oldu÷unu, fiyatlarda bir düúüú
sa÷layabilmek için 1 yÕl gibi oldukça uzun bir gecikme süresi gerekmektedir. øthalat
ve yatÕrÕmÕn, parasal etkilere en duyarlÕ toplam talep bileúenlerdir. Türk finansal
sistemi içinde reel aktivitenin finansmanÕnda bankalarÕn rolü önemsizdir. Reel
aktivitedeki dalgalanmalarÕn 2 yÕl sonra yaklaúÕk yüzde 25’i geleneksel faiz oranÕ
kanalÕ aracÕlÕ÷Õyla parasal faktörler tarafÕndan belirlenmektedir. Banka kredisi, döviz
kuru ve varlÕk fiyatlarÕ kanallarÕ para politikasÕnÕn reel aktivite üzerindeki etkinli÷ini
azaltmasÕna karúÕlÕk, fiyatlar üzerindeki etkinli÷ini arttÕrmaktadÕr. Bu kanallar
parasal úoklarÕn ortaya çÕkÕúÕnÕ hÕzlandÕrmada ve toplam talep üzerinde geniúletici
etkiler yaratmada bir rol oynamaktadÕr.
Peker (2007)13 çalÕúmasÕnda, Türkiye ekonomisi için para politikasÕnÕn reel
etkilerini incelemiútir. Peker (2007)’e göre, elde edilen bulgulara göre, hem
11
Timur Önder, Para PolitikasÕ: AraçlarÕ, AmaçlarÕ ve Türkiye UygulamasÕ, UzmanlÕk
Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez BankasÕ Piyasalar Genel Müdürlü÷ü, Ankara,
MayÕs 2005, s.287
12
Macide Çiçek, “Türkiye''de Parasal AktarÕm MekanizmasÕ: VAR (Vektör Otoregrasyonu)
YaklaúÕmÕyla Bir Analiz” øktisat øúletme ve Finans, Cilt: 20, SayÕ: 233, YÕl: 2005, s. 82105.
13
Osman Peker, “Para PolitikasÕ Etkilerinin Ölçümü: Türkiye Örnegi” Yönetim ve Ekonomi,
YÕl:2007 Cilt:14, SayÕ:1, s.181.
Para PolitikasÕnÕn Beklenenen ve Beklenmeyen Etkileri øçin Bkz.:
R.J. Barro, “Rational Expectations and The Role of Monetary Policy”, Journal of Monetary
Economics, 2, s.1-32., 1976
R.J. Barro, “Unanticipated Money Growth and Unemployment in the United States”, The
American Economic Review, 67 (2), s. 101-15. 1977
7
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
öngörülmeyen hem de öngörülen para politikasÕnÕn reel etkileri oldu÷u görülmüútür.
Bu sonuç iktisat kuramlarÕ açÕsÕndan de÷erlendirildi÷inde; Keynesgil gelene÷in
savlarÕnÕn desteklendi÷ini, Klasik gelene÷in savlarÕnÕn ise destek bulmadÕ÷ÕnÕ
göstermiútir. Para politikasÕnÕn reel etkileri öngörülen ve öngörülmeyen ayrÕmÕna
göre analiz edildi÷inde ise, Rasyonel Beklentiler KuramÕ’nÕn lehine kanÕtlarÕn
bulunmadÕ÷Õ sonucuna varÕlmÕútÕr. Çünkü çalÕúmada hem öngörülen hem de
öngörülmeyen para politikalarÕnÕn reel çÕktÕ üzerinde etkileri ortaya çÕkmÕútÕr.
Etkinin büyüklü÷ü iktisadi aktörlerin, yani kamunun, uygulanan para politikalarÕnÕ
öngörmelerine ba÷lÕ olarak de÷iúmiútir. Öngörü derecesi arttÕkça, etkinin de÷eri de
artmÕútÕr.
Para politikasÕ etkinli÷ini ölçerken, para politikasÕ araçlarÕnÕn türleri farklÕ
sonuçlar ortaya çÕkarabilmektedir. Çetin ve Çetin14 çalÕúmalarÕnda, VAR modeli
kullanÕlarak 1988:4-2005:4 dönemlerini kapsayan üç aylÕk verilerle Türkiye’de
uygulanan para, maliye ve kur politikalarÕnÕn baúta reel GSYøH olmak üzere
seçilmiú bazÕ makroekonomik de÷iúkenler üzerindeki etkilerini incelemiúlerdir. Para
politikasÕ de÷iúkeni olarak faiz oranÕ ve reel para arzÕnÕ kullanmÕúlardÕr. Elde
ettkikleri sonuçlara göre, para politikasÕ de÷iúkeni olarak faiz oranÕ alÕndÕ÷Õnda, faiz
oranÕ reel döviz kurunu ve enflasyon oranÕnÕ pozitif, reel GSYøH’yÕ negatif yönde
etkilemektedir. Reel GSYøH varyansÕ de÷iúmelerinin açÕklanmasÕnda en önemli
de÷iúkenler faiz oranÕ (para politikasÕ), iç borç oranÕ (maliye politikasÕ) ve reel döviz
kuru (kur politikasÕ) de÷iúkenleridir. Para politikasÕ de÷iúkeni olarak reel M2 para
arzÕ alÕndÕ÷Õnda, sadece borç oranÕ M2’ye istatistiksel olarak pozitif tepki
vermektedir. Reel GSYøH varyans de÷iúmelerinin açÕklanmasÕnda ise reel döviz
kuru, borç oranÕ ve enflasyon negatif etkiye sahipken, M2 istatistiksel olarak anlamlÕ
bir etkiye sahip de÷ildir. Reel GSYøH varyans de÷iúmesinde reel döviz kuru en
önemli de÷iúken durumundadÕr. Para politikasÕ de÷iúkeni olarak faiz oranÕ
kullanÕldÕ÷Õnda etkin olan para politikasÕ iken, politika de÷iúkeni olarak para arzÕ
kullanÕldÕ÷Õnda reel döviz kuru dominant de÷iúken konumuna gelmektedir. Maliye
politikasÕ her iki para politikasÕ de÷iúkeninde de ikincil derecede önem taúÕmaktadÕr.
Buradan hareketle, para politikasÕnÕn faiz oranÕ de÷iúkeni üzerinden makro
de÷iúkenler üzerinde daha etkili oldu÷u sonucuna ulaúÕlmaktadÕr.
Para politikasÕnÕn çÕktÕ üzerindeki etkisini etkileyen önemli bir de÷iúken ise
ekonomideki enflasyonun yapÕsÕdÕr. YapraklÕ (2007), çalÕúmasÕnda, Türkiye’de para
politikasÕ kuralÕnÕn geçerlili÷ini ve enflasyon ile döviz kurunun para politikasÕ kuralÕ
üzerindeki etkisini incelemiútir. Granger nedensellik analizi sonuçlarÕna göre,
enflasyon ve üretim açÕ÷Õndan faiz oranÕna do÷ru tek yönlü bir nedensellik iliúkisi
tespit etmiútir. Regresyon tahminlerinde ise, temel ve açÕk ekonomi para politikasÕ
kuralÕnÕn Türkiye için geçerli oldu÷unu, kÕsa dönem faiz oranÕ üzerinde enflasyon ve
üretim açÕ÷ÕnÕn pozitif ve istatistikî olarak anlamlÕ, döviz kurunun ise negatif ve
istatistikî olarak anlamsÕz bir etkisi oldu÷unu tespit etmiútir. Analiz sonuçlarÕna
R.J. Barro, “Unanticipated Money, Output, and the Price Level in the United States” Journal
of Political Economy, 86 (41), s.549-80. 1978
14
Ahmet Çetin-Birol Çetin, "Alternatif Para PolitikasÕ De÷iúkenlerinde Maliye PolitikasÕ,
Döviz Kuru Ve Enflasyonun Büyüme Üzerindeki Etkisi" øktisat øúletme ve Finans, Cilt 22,
SayÕ 252 (Mart), 2007,s.123.
8
göre, Merkez BankasÕ’nÕn para politikasÕnÕ belirlemesinde, enflasyon önemli bir rol
oynarken, döviz kuru çok küçük ya da önemsiz bir düzeyde kalmaktadÕr15.
Para politikasÕnÕn etkinli÷ine önemli bir faktör ise para politikasÕnÕn
beklentiler üzerindeki etkisidir. Aktaú ve Di÷erleri para politikasÕ kararlarÕnÕn
piyasalar tarafÕndan beklenen ve beklenmeyen kÕsÕmlarÕnÕ ayrÕútÕrarak, Merkez
BankasÕ'nÕn faiz kararlarÕnÕn finansal piyasalardaki göreli uzun vadeli faiz oranlarÕ
ve øMKB-100, øMKB-Mali, döviz kuru, risk primi gibi de÷iúkenler üzerindeki
etkisini incelemiúlerdir. Elde ettikleri bulgulara göre, politika faizi de÷iúikliklerinin
mali piyasalarda, özellikle tahvil-bono faizleri üzerinde, etkili oldu÷u, öte yandan,
hisse senedi fiyatlarÕnÕn para politikasÕ sürprizlerine istatistiksel olarak anlamlÕ bir
tepki vermedikleri, döviz kuru tepkisinin ise küçük oldu÷u, dolayÕsÕyla, para
politikasÕ aktarÕm mekanizmasÕnÕn faiz kanalÕnÕn, temel olarak, piyasa faizleri
aracÕlÕ÷Õyla etkili oldu÷u sonucuna ulaúmÕúlardÕr16.
Düzgün’ün (2010)17 çalÕúmasÕndaki bulgulara göre, Türkiye ekonomisi
üzerinde para politikasÕ pozitif ama anlamsÕz bir etkiye sahipken; kamu harcamasÕ
negatif ve anlamlÕ bir etkiye sahiptir. Geniúletici bir para politikasÕ ekonomiyi
canlandÕrÕrken, geniúletici bir maliye politikasÕ ekonomiyi daraltmaktadÕr.
Geniúletici maliye politikasÕnÕn neden oldu÷u bütçe açÕ÷Õ, faizler aracÕlÕ÷Õyla özel
yatÕrÕmÕ azaltacak ve ekonomiyi daraltacaktÕr. Her iki yöndeki bulgular, Monetarist
görüúün geçerli oldu÷unu ortaya koymaktadÕr. Ancak, para politikasÕnÕ temsil eden
de÷iúkenin anlamsÕz çÕkmasÕ, para politikasÕnÕn ekonomi üzerinde etkinsiz oldu÷unu
ortaya koymaktadÕr. Sonuç itibariyle, maliye politikasÕ Türkiye ekonomisi üzerinde
daha etkilidir. Politik çÕkarÕm açÕsÕndan bakÕldÕ÷Õnda, ekonomik krizden çÕkÕú için,
daraltÕcÕ maliye politikasÕ uygulanmasÕ gerekti÷i görülmektedir. AyrÕca, toplam talep
düzeyindeki dalgalanmalarÕ dengelemede maliye politikalarÕ önemli bir araç haline
gelmiútir.
Demiralp-YÕlmaz çalÕúmalarÕnda, TCMB para politikasÕ ile ilgili
beklentilerin sermaye piyasalarÕ üzerindeki etkisini incelemiútir. Etkin piyasa
hipotezinin geçerli olmasÕ durumunda merkez bankasÕ tarafÕndan yapÕlan faiz kararÕ
açÕklamasÕnÕ takiben sermaye piyasalarÕnÕn sadece beklenmeyen politika kararlarÕna
tepki vermesi beklenebilece÷ini belirtmiúlerdir. Çünkü beklenen politika kararÕna
toplantÕ öncesinde gerekli tepkinin verilmiú olmasÕ gerekir. 2002-2009 tarihleri
arasÕnda Türkiye Cumhuriyet Merkez BankasÕ beklenti anketlerinden para politikasÕ
beklentilerini ölçmek sureti ile yapÕlan analizde elde edilen sonuçlar gösterge faiz
oranÕnÕn a÷ÕrlÕklÕ olarak etkin piyasa hipotezi do÷rultusunda de÷iúti÷ini, hisse senedi
piyasalarÕnda ise belli zaman aralÕklarÕnda etkin piyasa hipotezinin çalÕútÕ÷ÕnÕ
göstermiútir18. Buradan hareketle TCMB’nin piyasalar üzerinde beklentilere parelel
15
Sevda YapraklÕ,"Türkiye’de Enflasyon Ve Döviz Kurunun Para PolitikasÕ KuralÕ
Üzerindeki Etkisi" øktisat øúletme Ve Finans, Cilt 22, SayÕ 258 (Eylül), 2007,s.118.
16
Zelal Aktaú, Harun Alp, Refet Gürkaynak, Mehtap Kesriyeli, Musa Orak, “Türkiye'de Para
PolitikasÕnÕn AktarÕmÕ: Para PolitikasÕnÕn Mali Piyasalara Etkisi” øktisat øúletme ve Finans,
Cilt 24, SayÕ 278 (MayÕs), 2009, s.9.
17
Recep Düzgün, “Türkiye Ekonomisi’nde Para Ve ..., s.236
18
Selva Demiralp- Kamil YÕlmaz, "Para PolitikasÕ Beklentilerinin Sermaye PiyasalarÕ
Üzerindeki Etkisi"øktisat øúletme ve Finans, Cilt: 25, SayÕ: 296, 2010, s. 9-31
9
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
olarak tutarlÕ bir politika izleyerek, para politikasÕnÕn beklentiler açÕsÕndan
etkinli÷ini yüksek kÕlmaya çalÕútÕ÷Õ gözlemlenmektedir.
3. Ekonometrik Analiz
Ekonometrik analiz kÕsmÕnda, TCMB para politikasÕ faizlerinin, GSYøH
üzerindeki etkileri zaman serisi teknikleriyle incelenmiútir. Analiz dönemi, 2003:012011:09 dönemi olup, aylÕk verilerle çalÕúÕlmÕútÕr. Analiz dönemi ekonomi
politikalarÕnÕn içsel tutarlÕlÕ÷Õ sebebiyle 2003 sonrasÕ seçilmiútir. GSYøH serisi,
TCMB veri da÷ÕtÕm sistemine göre aylÕk veriye dönüútürülüp, mevsimsel etkilerden
arÕndÕrÕlmÕútÕr.
De÷iúkenler arasÕndaki iliúkileri ekonometrik olarak analiz etmek için,
de÷iúkenlerin dura÷anlÕk yapÕlarÕ incelenip, daha sonra kointegrasyon analizi,
Granger nedensellik analizi ve VAR analizleri yapÕlmÕútÕr.
ùekil-1.’de GSYøH de÷iúkenin düzey ve birinci farkta grafikleri verilmiútir.
Buna göre 2008-2009 yÕlÕndaki küresel finansal krizle birlikte dÕú finansman ve talep
koúullarÕndaki bozulmaya ba÷lÕ olarak GSYøH geçici olarak daralma göstermiú
olup, iç talebin, siyasi ve ekonomik istikrar sayesinde ekonomi hÕzlÕ ve güçlü bir
úekilde toparlanmÕútÕr.
ùekil-1 GSYøH Düzey ve Birinci Fark Grafikleri
(2003:1=100, AylÕk, Mevsimsel Düzeltilmiú )
LGSYIH_SA(2003:01=100, Log, Mevsimsel Duzeltilmis, Aylik)
5.2
5.2
5.1
5.1
5.0
5.0
4.9
4.9
4.8
4.8
4.7
4.7
4.6
4.6
I
II III IV
I
2003
II III IV
I
2004
II III IV
I
2005
II III IV
I
2006
II III IV
I
2007
II III IV
I
2008
II III IV
I
2009
II III IV
I
2010
II III
2011
DLGSYIH_SA (2003:01=100, Log,1.Fark, Mevsimsel Duzeltilmis, Aylik)
.06
.06
.04
.04
.02
.02
.00
.00
-.02
-.02
-.04
-.04
-.06
-.06
-.08
-.08
-.10
-.10
I
II III IV
2003
I
II III IV
2004
I
II III IV
2005
I
II III IV
2006
I
II III IV
2007
I
II III IV
2008
I
II III IV
2009
Kaynak: TCMB, Elektronik Veri Da÷ÕtÕm Sistemi, (EVDS)
10
I
II III IV
2010
I
II III
2011
ùekil-2.’de TCMB politika faizi de÷iúkenin düzey ve birinci farkta
grafikleri verilmiútir. Buna göre 2008-2009 yÕlÕndaki küresel finansal krizle birlikte
ekonomik büyümedeki daralmaya ve enflasyondaki düúüúe ba÷lÕ olarak TCMB
politika faizi azalma göstermiútir. Di÷er yandan, küresel finansal krizin etkilerinin
azalmasÕ ile sÕkÕlaútÕrÕcÕ para politikasÕna kÕsmi dönüú yapÕlmÕútÕr.
ùekil-2 TCMB Politika Faizi Düzey ve Birinci Fark Grafikleri
(2003:1=100, AylÕk )
5.0
LTCMB_FAIZ (%, Log, Aylik)
5.0
4.5
4.5
4.0
4.0
3.5
3.5
3.0
3.0
2.5
2.5
2.0
2.0
1.5
1.5
1.0
1.0
I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
1.2
DLTCMB_FAIZ (%,Log, 1.Fark, Aylik)
1.2
0.8
0.8
0.4
0.4
0.0
0.0
-0.4
-0.4
-0.8
-0.8
-1.2
-1.2
I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Kaynak: TCMB, Elektronik Veri Da÷ÕtÕm Sistemi, (EVDS)
11
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
TCMB politika faizi ve GSYøH de÷iúkenleri için Tablo-1.’de verilen
dura÷anlÕk analizi sonuçlarÕna baktÕ÷ÕmÕzda, ADF ve Phillips-Perron test sonuçlarÕna
göre, GSYøH ve TCMB politika faizi %1 anlam seviyesinde düzey de÷erlerinde
dura÷an olmayÕp %1 anlam seviyesinde birinci farkta I(1) dura÷andÕr19.
Tablo-1. De÷iúkenler øçin Birim Kök Testi SonuçlarÕ
Augmented Dickey-Fuller
Düzey
1.FARK
SABøT
Sabit ve
Trend
0.5938
0.6188
LGSYøH_sa
0.9938
0.9830
LTCMB_faiz
* %1 Anlam Düzeyinde AnlamlÕ,
Sabit
0.0000*
0.0022*
Phillips-Perron
Düzey
1.FARK
Sabit
ve
Sabit
SABøT
Trend
0.5938 0.5735 0.0000*
0.5449 0.4403 0.0000*
TCMB politika faizi ve GSYøH de÷iúkenleri için Tablo-2.’de verilen
kointegrasyon analizi sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, øz ve Max. Özde÷er test sonuçlarÕna
göre, %5 anlam düzeyinde TCMB politika faizi ve GSYøH de÷iúkenleri uzun
döneme kointegrasyon iliúkisine sahiptir.
Tablo-2. GSYøH ve TCMB Politika Faizi øçin Johansen Kointegrasyon Test
SonuçlarÕ
Ho
None *
At most 1
KÕsÕtsÕz Kointegrasyon Rank (øZ)Testi
%5
Özde÷er
øZ østatisti÷i
0.149756
0.036289
20.51716
3.807231
Kritik De÷er
20.26184
9.164546
Prob.**
0.0461
0.4416
*øz Testi %5 anlam düzeyinde 1 kointegrasyon denklemi göstermektedir.
**MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
Ho
None *
At most 1
KÕsÕtsÕz Kointegrasyon Rank (Max. Özde÷er) Testi
%5
Max. Özde÷er
Özde÷er
østatisti÷i
Kritik De÷er
0.149756
0.036289
16.70993
3.807231
15.89210
9.164546
* Max-eÖzde÷er Testi %5 anlam düzeyinde 1 kointegrasyon denklemi
göstermektedir. **MacKinnon-Haug-Michelis (1999) p-values
19
Cusum Testi SonuçlarÕna Göre De÷iúkenlerde YapÕsal KÕrÕlma Gözlenmemiútir.
12
Prob.**
0.0372
0.4416
Tablo-3.’te Johansen kointegrasyon denklemi sonuçlarÕ ve hata düzeltme
mekanismasÕ sonuçlarÕ verilmiútir.
Tablo-3 GSYøH ve TCMB Politika Faizi øçin Johansen Kointegrasyon
Denklemi ve Hata Düzeltme Modeli SonuçlarÕ
KOøNTEGRASYON MODELø SONUÇLARI
Ba÷ÕmlÕ De÷iúken
AçÕklayÕcÕ De÷iúkenler
LGSYIH_sa
LTCMB_faiz
- 0.134228
(0.02997)
[ -4.47835]
C
5.447432
(0.10375)
[52.5039]
HATA DÜZELTME MODELø SONUÇLARI
D(LGSYIH_SA)
Hata Düzeltme
-0.064064
(0.01528)
[-4.19386]
D(LGSYIH_SA(-1))
-0.070739
(0.09492)
[-0.74526]
D(LTCMB_FAIZ(-1))
0.003611
(0.01043)
[ 0.34636]
R-squared
Adj. R-squared
Sum sq. resids
S.E. equation
F-statistic
Log likelihood
Akaike AIC
Schwarz SC
Mean dependent
S.D. dependent
0.087034
0.068774
0.023242
0.015245
4.766527
286.2712
-5.500412
-5.423673
0.004487
0.015798
* %1’de istatiksel anlamlÕ , ( Standart Hata ) , [ t-istatistik ]
VAR gecikme uzunlu÷u, Schwarz Bilgi kriterine göre 1’dir.
13
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
Tablo-3.’te verilen kointegrasyon denklemi sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, , para
politikasÕ faizi, GSYøH’Õ ters yönde etkilemektedir. Di÷er br ifadeyle, Türkiye
ekonomisinde, para politika faizleri, yükseldikçe uzun dönemde ekonomik büyüme
azalÕú göstermektedir. øktisat teorisindeki standart faiz büyüme iliúkisine uygun
görülen durumun sebebi, Türkiye ekonomisinde faizlerdeki düúüúün bir yandan reel
sektör yatÕrm maliyetini cazip hale getirmesi. Di÷er yandan, TCMB faizlerindeki
düúüú, sÕcak para akÕmÕnÕ azaltmasÕ sebebi ile TL’nin de÷er kaybetmesi ihracatÕ
cazip kÕlarak yurt içi yatÕrÕmlara ve ekonomik büyümeye ivme vermektedir. Uzun
dönem kointegrasyon iliúkisinin sa÷landÕ÷ÕnÕ gösteren hata düzeltme
mekanizmasÕnÕn çalÕútÕ÷Õ Tablo-3.’te, hata düzeltme katsayÕsÕnÕn istatistiksel olarak
anlamlÕ olmasÕndan anlaúÕlmaktadÕr.
TCMB politika faizi ve GSYøH de÷iúkenleri arasÕnda uzun dönem
kointegrasyon iliúkisi oldu÷u için de÷iúkenler arasÕndaki Granger nedensellik analizi
VEC yöntemine göre analiz edilmiútir. Tablo-4.’te verilen Granger nedensellik
analizi sonuçlarÕna bakÕldÕ÷Õnda, de÷iúkenler arasÕnda kÕsa dönemde Granger
nedensellik iliúkisi bulunamamÕútÕr. Bunun anlamÕ kÕsa dönemde para politikasÕnÕn
GSYøH üzerinde etkisinin olmadÕ÷ÕdÕr.
Tablo-4. VEC Granger Nedensellik/Block Exogeneity Wald Test Sonucu
Ba÷ÕmlÕ De÷iúken : D( LGYSøH_sa)
Excluded
Chi-sq
df
Prob.
D(LTCMB_FAIZ)
All
0.119968
0.119968
1
1
0.7291
0.7291
Ba÷ÕmlÕ De÷iúken : D(LTCMB_FAIZ)
Excluded
Chi-sq
df
Prob.
D(LGSYIH_SA)
All
0.236967
0.236967
1
1
0.6264
0.6264
Tablo-6’da ve ùekil-3.’te verilen VAR analizi sonuçlarÕ için, etki tepki
fonksiyonlarÕ sonuçlarÕna baktÕ÷ÕmÕzda, DLTCMB_FAIZ kaynaklanan úoklar
karúÕsÕnda, DLGSYIH_SA tepkisinin önce azalan sonra ise artan bir seyir
izlemektedir. DLGSYIH_SA kendisinden kaynaklanan úoklar karúÕsÕnda,
DLGSYIH_SA tepkisi ise önce azalÕú sonra dalgalÕ bir artÕú seyri göstermektedir.
Tablo-6.VAR Analizine Göre Etki Tepki Fonksiyon KatsayÕlarÕ
GSYøH_sa’nÕn Kendisine ve Para PolitikasÕ Faizine Tepkisi
Period
1
2
3
4
14
DLGSYIH_SA
0.015922
-0.000767
5.71E-05
2.58E-06
DLTCMB_FAIZ
0.000000
-0.000674
-0.000178
-5.81E-05
Tablo-6.VAR Analizine Göre Etki Tepki Fonksiyon KatsayÕlarÕ
5
6
7
8
9
10
1.61E-06
4.69E-07
1.50E-07
4.73E-08
1.50E-08
4.73E-09
-1.83E-05
-5.77E-06
-1.82E-06
-5.76E-07
-1.82E-07
-5.75E-08
Para PolitikasÕnÕn Kendisine ve GSYøH_sa’ya Tepkisi
Period
DLGSYIH_SA
-0.001970
-0.004213
-0.001146
-0.000371
-0.000117
-3.69E-05
-1.17E-05
-3.69E-06
-1.16E-06
-3.68E-07
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Cholesky SÕralamasÕ: DLGSYIH_SA
DLTCMB_FAIZ
0.143925
0.045051
0.014254
0.004502
0.001422
0.000449
0.000142
4.48E-05
1.42E-05
4.48E-06
DLTCMB_FAIZ
ùekil-3. GSYøH_SA De÷iúkenin, TCMB_FAIZ De÷iúkenine Tepkisi
.003
.003
Response of DLGSYIH_SA to Cholesky
One S.D. DLTCMB_FAIZ Innovation
.002
.002
.001
.001
.000
.000
-.001
-.00
-.002
-.00
-.003
-.00
-.004
-.00
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
15
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
Tablo-7.’de
verilen
varyans
ayrÕútÕrmasÕ
sonuçlarÕna
bakÕldÕ÷Õnda,
DLGSYIH_SA varyansÕndaki de÷iúimin yaklaúÕk %0.2’lik gibi son derece küçük bir
kÕsmÕ, cari iúlemler dengesi ise kendi varyansÕndaki de÷iúimin %99.8’lik kÕsmÕna
sahiptir.
Tablo-7. VAR Analizine Göre Varyans AyrÕútÕrmasÕ SonuçlarÕ
GSYøH øçin Varyans AyrÕútÕrmasÕ
Period
1
2
3
4
5
6
7
S.E.
0.015922
0.015954
0.015955
0.015955
0.015955
0.015955
0.015955
DLGSYIH_SA
100.0000
99.82138
99.80893
99.80761
99.80748
99.80747
99.80747
DLTCMB_FAIZ
0.000000
0.178618
0.191065
0.192388
0.192519
0.192532
0.192533
Cholesky Ordering: DLGSYIH_SA DLTCMB_FAIZ
4. Sonuç
Türkiye ekonomisinde para politikasÕnÕn ekonomik büyüme üzerindeki
etkileri toplumsal refah için büyük önem arz etmektedir. Türkiye ekonomisi iç ve
dÕú finansman yetersizlikleri sebebiyle kÕrÕlgan bir ekonomik büyüme yapÕsÕ
sergilemektedir. Para politikasÕnÕn ekonomik büyüme üzerinde önemli etkileri
sözkonusudur.
ÇalÕúmada, kointegrasyon denklemi sonuçlarÕna göre, uzun dönemde,
TCMB politika faizinin, GSYøH de÷iúkeni ters yönde etkiledi÷i tespit edilmiútir. Bu
sonuç iktisat teorisi ile de uyumludur. Granger nedensellik analizi sonuçlarÕna göre,
de÷iúkenler arasÕnda kÕsa dönemde herhangi bir nedensellik iliúkisi
belirlenememiútir. Burada para politikasÕ uygulamasÕnda görülen gecikmelerin kÕsa
dönemdeki etkileri uzun döneme taúÕmasÕ olasÕlÕ÷Õ sözkonusudur.
.
VAR analizi sonuçlarÕ için, etki tepki fonksiyonlarÕ sonuçlarÕna
baktÕ÷ÕmÕzda, DLTCMB_FAIZ kaynaklanan úoklar karúÕsÕnda, DLGSYIH_SA
tepkisinin önce azalan sonra ise artan bir seyir izlemektedir. DLGSYIH_SA
kendisinden kaynaklanan úoklar karúÕsÕnda, DLGSYIH_SA tepkisi ise önce azalÕú
sonra dalgalÕ bir artÕú seyri göstermektedir. Varyans
ayrÕútÕrmasÕ
sonuçlarÕna
bakÕldÕ÷Õnda, DLGSYIH_SA varyansÕndaki de÷iúimin yaklaúÕk %0.2’lik gibi son
derece küçük bir kÕsmÕ, cari iúlemler dengesi ise kendi varyansÕndaki de÷iúimin
%99.8’lik kÕsmÕna sahiptir.
Bu sonuçlara göre; para politikasÕ ve GSYøH arasÕnda Granger nedensellik
iliúkisi söz konusu de÷il iken, uzun dönemde para politikasÕnÕn, GSYøH de÷iúkenini
ters yönde etkiledi÷i tespit edilmiútir. Para politikasÕnÕn, Türkiye ekonomisinde
ekonomik büyümeyi olumlu yönde etkileyecek úekilde uygulanmasÕ, sürdürülebilir
ekonomik büyüme için büyük önem taúÕmaktadÕr.
16
Kaynakça
AKTAù, Zelal ve ALP, Harun, GÜRKAYNAK Refet, KESRøYELø, Mehtap,
ORAK, Musa “Türkiye'de Para PolitikasÕnÕn AktarÕmÕ: Para PolitikasÕnÕn
Mali Piyasalara Etkisi” øktisat øúletme ve Finans, Cilt 24, SayÕ 278
(MayÕs), 2009
BARRO, R. J. “Rational Expectations and the Role of Monetary Policy”, Journal of
Monetary Economics, 2, 1-32., 1976
BARRO, R. J. “Unanticipated Money Growth and Unemployment in the United
States”, The American Economic Review, 67 (2), pp. 101-15. 1977
BARRO, R. J. “Unanticipated Money, Output, and The Price Level Õn The United
States” Journal of Political Economy, 86 (41), 549-80., 1978
BETTS, Caroline, DEVEREUX, Michael B. “The International Effects of Monetary
and Fiscal Policy in a Two-Country Model” Money, Capital Mobility,
and Trade: Essays in Honor of Robert A. Mundell, Der: Guillermo A.
Calvo, Rudiger Dornbusch, Maurice Obstfeld, MIT Press, 2004
BLINDER Alan S., Michael Ehrmann & Marcel Fratzscher & Jakob De Haan &
David-Jan Jansen, "Central Bank Communication and Monetary Policy: A
Survey of Theory And Evidence," Journal of Economic Literature,
American Economic Association, Vol. 46(4), Pages 910-45, 2008.
December
ÇETøN, Ahmet. ve ÇETøN, Birol "Alternatif Para PolitikasÕ De÷iúkenlerinde
Maliye PolitikasÕ, Döviz Kuru ve Enflasyonun Büyüme Üzerindeki Etkisi"
øktisat øúletme ve Finans, Cilt 22, SayÕ 252 (Mart), 2007
ÇøÇEK, Macide. “Türkiye''de Parasal AktarÕm MekanizmasÕ: Var (Vektör
Otoregrasyonu) YaklaúÕmÕyla Bir Analiz” øktisat øúletme ve Finans, Cilt:
20, SayÕ: 233, YÕl: 2005, Sayfa(lar): 82-105
DEMøRALP, Selva - YILMAZ, Kamil "Para PolitikasÕ Beklentilerinin Sermaye
PiyasalarÕ Üzerindeki Etkisi" øktisat øúletme ve Finans, Cilt: 25, SayÕ: 296,
2010, ss. 9-31
DÜZGÜN, Recep. “Türkiye Ekonomisi’nde Para ve Maliye PolitikalarÕnÕn
Etkinli÷i”, The Journal of International Social Research, C.3, S.11,
Spring 2010
ERDOöAN, Seyfettin “Alternatif Para PolitikasÕ Stratejileri Üzerine KarúÕlaútÕrmalÕ
Bir De÷erlendirme” Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi (9) 2005 / 1 : 34-54, s.51
FLEMING, J. Marcus "Domestic Financial Policies Under Fixed and Floating
Exchange Rates", IMF Staff Papers, 9: ss.369-379, 1962
GORDON R.J., “What Is New-Keynesian Economics?” Journal of Economic
Literature, Vol. 28, No. 3 (Sep., 1990), s.1115-1171
17
Prof. Dr. Suat OKTAR*Dr. Levent DALYANCI
MUNDELL, Robert “Flexible Exchange Rates and Employment Policy”, The
Canadian Journal of Economics and Political Science, , Vol. 27, No.
4,1961
MUNDELL, Robert A. "Capital Mobility and Stabilization Policy Under Fixed and
Flexible Exchange Rates". Canadian Journal of Economic and Political
Science, Vol. 29, No. 4,1963
OBSTFELD, Maurice., Kenneth Rogoff, "The Mirage of Fixed Exchange Rates"
Journal of Economic Perspectives, V.9, N.4, 1995, s.73-96.
ÖNDER, Timur. Para PolitikasÕ: AraçlarÕ, AmaçlarÕ ve Türkiye UygulamasÕ,
UzmanlÕk Yeterlilik Tezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez BankasÕ Piyasalar
Genel Müdürlü÷ü, Ankara, MayÕs 2005,
ÖZATAY, Fatih "Türkiye’de 2000-2008 döneminde para politikasÕ" øktisat øúletme
ve Finans, Cilt 24, SayÕ 275 (ùubat), 2009
PEKER, Osman. “Para PolitikasÕ Etkilerinin Ölçümü: Türkiye Örnegi” Yönetim ve
Ekonomi, YÕl:2007 Cilt:14 SayÕ:1,
SEYøDOöLU, H. UluslararasÕ øktisat, østanbul: Güzem Can Yay. 2009
SNOWDON, Brian-VANE, Howard R. Macroeconomics
Development and Current State, Edward Elgar, 2005
Its
Origins,
SÜSLÜ B., C. M. Baydur, Ö.F. Çolak. “Belirsizli÷in Para PolitikasÕna Etkisi: 2003
YÕlÕ Para PolitikasÕnÕn De÷erlendirilmesi” øktisat øúletme ve Finans, Cilt:
19, SayÕ: 217, YÕl: 2004, S. 95-109
TCMB, Elektronik Veri Da÷ÕtÕm Sistemi, (EVDS)
TOBIN J., “Keynesian Models of Recession and Depression” The American
Economic Review, Vol. 65, No. 2, Papers and Proceedings of the Eightyseventh Annual Meeting of the American Economic Association (May),
1975, s. 195-202
YAPRAKLI, Sevda "Türkiye’de Enflasyon Ve Döviz Kurunun Para PolitikasÕ
KuralÕ Üzerindeki Etkisi" øktisat øúletme ve Finans, Cilt 22, SayÕ 258
(Eylül), 2007
18