YÜKSELTGEME- İNDİRGEME REAKSİYONU

YÜKSELTGEME- İNDİRGEME REAKSİYONU
Elektron alış-verişinin olduğu tepkimelere yükseltgenme-indirgenme yada redoks tepkimeleri
denir.
bir maddenin elektron vermesi olayıdır. İndirgenme ise bir maddenin
Yükseltgenme,
elektron alması olayıdır.
1.Alkollerin Yükseltgenmesi
 Primer Alkol
RCH2OH
(O)
RCHO
(O)
RCOOH
En çok kullanılan yükseltgenler ,( O) : K2Cr2O7-H2SO4 , CrO3-H2SO4,
KMnO4- H2SO4 ve der. HNO3 dür.
Aldehitlerin yükseltgenmesinde K2Cr2O7-H2SO4 kullanılır, fakat en iyi reaktif Ag2O’dur ve diğer
yükseltgenebilen gruplar etkilenmez.
 Alkolün aşırısı olduğunda alkol K2Cr2O7-H2SO4 ile estere dönüşür.
RCH2OH
K2Cr2O7-H2SO4
RCOOCH2R
 Sekonder Alkol
R
R
CHOH
( O)
C=O
R1
R1
( O) : K2Cr2O7-H2SO4 , CrO3-H2SO4(Jones Reaktifi)
2.Alkenlerin Yükseltgenmesi
 Alkenlerin yükseltgenmesi reaksiyonu cift bağı tanımak ve doğal ürünlerde cift bağın yerini
bulmak için uygulanır.
RCH=CHR1
(O)
RCH--CHR1
OH OH
(O) : KMnO4 , NaIO4
( O)
RCOOH + R1COOH
Alkenlerin Ozonla Yükseltgenmesi
 Alkenler,inert bir çözücüde ozonla etkileştirildiğinde ozonürleri verirler.Ozonürler pek çok
şekilde indirgenir ve iyi bir verimle alkoller elde edilir.
H
CH2=CH2
+ O3
H
H
C
C
O
O
H
O
C
C
O
Zn/ H2O
2
C=O
İki mol karbonil bil.
O
O
Ozonür
Molozonür
Alkenlerin Perasit ile Yükseltgenmesi
 Alkenlerin organik perasitlerle yükseltgenmesi sonucu trans-glikoller oluşur. Trans
glikolleri hazırlamak için alkali H2O2 de kullanılabilir. Cis-dihidroksilleme içinde alkali
KMnO4 çözeltisi ve OsO4 kullanılır.
H H
H H
-C=C-
RCOOOH
H H
-C - C- + RCOOH
O
-C - COH OCOR
H H
H2 O
-C - COH OH
3. Aldehitler (Cannizaro Reaksiyonu)
2 RCHO +NaOH
RCOONa + RCH2OH
R: ter-Alkil veya Aril
 Aldehitler aynı zamanda asitli ortamda K2Cr2O7, KMnO4 ve Ag2O ile karboksilli asitlere
yükseltgenirler.
RCHO
(O)
RCOOH
(O) = K2Cr2O7, KMnO4 ve Ag2O
4. Karbonil Bileşiklerinin Perasit ile Yükseltgenmesi(Baeyer-Williger Yükseltgenmesi)
 Baeyer-Williger yükseltgenmesi ile bir keton, bir perasitle bir estere dönüştürülür.
Yükseltgen olarak perasit, perbenzoik asit ve triflorperasetik asit kullanılır.
R1
RO
C=O
RCOOOH
C=O
R2
+
CH3COOH
R1
5. Alkilarenlerin Yan Zincirinin Yükseltgennesi
 Aromatik halkada alkil gruplarının sulu fazda karboksilli aside yükseltgenmesi için
Na2Cr2O7 veya sey. HNO3 kullanılır.
ArCH3
(O)
ArCOOH
6. Aminlerin Yükseltgenmesi
 α-Hidrojeni bulunan aminlerin nitrillere dehidrojenasyonu için pek çok yol denenmiştir.
Fakat en iyisi Nikel peroksit ( NiO2) dir.
(Ar)RCH2NH2
NiO2
(Ar)RCN
 Aminler farklı yükseltgenler kullanılarak nitro bileşiklerine de dönüştürülürler.
Ar(R) NH2
(O)
Ar(R) NO2
(O) = KMnO4, H2O2-H2SO4 veya RCOOOH
 Arilaminler ve fenoller kolayca kinonlara yükseltgenirler
X1
veya
X1
X2
(O)
O=
=O
X1, X2 = OH,OH; NH2,NH2; OH, NH2
( O ) = MnO2-H2SO4, K2Cr2O7-H2SO4, H2O2-asetik asit veya K3(Fe(CN)6)
Yükseltgenmeye ait daha detaylı bilgi Denel Organik Kimya (Ender Erdik, Metin Obalı, Nadire
Yüksekışık, Atilla Öktemer, Tarık Pekel, 4. Baskı Gazi Kitabevi) kitabında yer almaktadır.