Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012

BİLGİSAYAR 1
IRMAK KARACA
2012
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi )
2012
[Belgeden bir alıntı veya ilginç bir
noktanın özetini yazın. Metin
kutusunu belge içinde herhangi bir
yere konumlandırabilirsiniz. Kısa alıntı
metin kutusunun biçimlendirmesini
değiştirmek için Metin Kutusu
Araçları sekmesini kullanın.]
Bu proje 6.sınıf
Türkçe dersi için
Irmak Karaca,
Sergen Geldi, Merve
Özel ve Selma
Çimenin dahil olduğu
Ses Bilgisi konulu
proje grubu
üyelerinden Irmak
Karaca tarafından
hazırlanmıştır.
Öğretim Üyesi:
Yrd.Doç.Dr.
NURAY GEDİK
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
1 İçindekiler
SES BİLGİSİ ...................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.1 Türkçenin Sesleri ....................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.2 Türkçenin Ünlü Sesleri ............................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.3 Türkçenin Ünsüz Sesleri ............................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.4 Ünsüz Benzeşmesi(Sertleşmesi) ................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.5 Ünsüz Benzeşmesi Örnekleri ...................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
1.6 Testler ....................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
Kaynaklar ........................................................................................................................ 16
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
SES BİLGİSİ
Dil: Seslerden oluşan bir işaretler dizgesi olup duygu, düşünce ve istekleri
aktarmaya yarayan araçtır.
Ses: : Kulağın duyabildiği titreşimler.
Harf: Kulağın duyabildiği titreşimler ses olarak adlandırılırken seslerin
yazıdaki hallerine harf denir.
Ses Olayı Nedir?
Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak sürekli değişmelerin,
gelişmelerin olması dilin canlılığının bir göstergesidir. Dil durağan değil,
dinamik bir yapıya sahiptir. Dilin söz varlığını oluşturan kelimelerdeki
sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihî süreç içerisinde
düşerler, yer değiştirirler, türerler, başka seslere benzerler. İşte bütün
bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir.
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
1.1 Türkçenin Sesleri
Türkçenin yazı dilinde 29 harf vardır.
Türkçedeki
harfler
şunlardır:
a,b,c,ç,d,e,f,g,ğ,h,ı,i,j,k,l,m,n,o,ö,p,r,s,ş,t,u,ü,v,y,z.
Bu harfler, ses özellikleri yönünden ünlü ve ünsüz harfler
olmak üzere iki grupta incelenir.
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
1.2 Türkçenin ünlü sesleri (sesliler)
Ses yolunda herhangi bir engele uğramadan çıkan seslerdir. Ünlüler
tek başlarına söylenebilen, tek başlarına hece ya da sözcük olabilen
seslerdir.
Türkçede bütün ünlüler aynı değerdedir. Uzun ya da kısa ünlü
olmaz. Bu nedenle içinde uzun ünlü bulunan sözcükler Türkçe
olamaz.
Büyük Ünlü Uyumu : Ünlü harflerin, kalınlık-incelik yönünden uyumudur.
İlk
Diğer
hece
heceler
a,ı,o,u
a,ı,o,u
e,i,ö,ü
e,i,ö,ü
Büyük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar :
Büyük ünlü uyumuna uymayan çok az Türkçe sözcük vardır.
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
Örnek : ana (anne), alma (elma), kangı (hangi), karındaş (kardeş)
Büyük ünlü uymuna aykırı sözcükler genellikle yabancı kökenlidir.
Örnek : Silah, gazete, mevcut, insan
Sözcüklere eklenen ekler de genellikle bu kurala uyar Ancak Türkçe’deki altı ek
büyük ünlü uyumuna uymaz.
Örnek : akıl-lı, çimen-ler, çocuk-da, eviniz-de, yürü-yor, bakar-ken, akşam-ki, sabahleyin, yeşil-imtrak, turunç-gil
Bileşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Örnek : Atakule, Kadıköy
Küçük Ünlü Uyumu : Bir sözcükteki ünlülerin düzlük-yuvarlaklık yönünden
uyumudur. Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde düz ünlülerden (a,e,ı,i) biri
bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlülerde düz olur.
İlk
Diğer
hece
heceler
a,e,ı,i
a,e,ı,i
Örnek : bilge, ıslak, azgın, incirler
Türkçe bir sözcüğün ilk hecesinde yuvarlak ünlülerden (o,ö,u,ü) biri bulunursa ikinci
ve diğer hecelerde ya düz-geniş (a,e) ya da dar-yuvarlak (u,ü) ünlüler yer alır.
İlk
Diğer
hece
heceler
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
o,ö,u,ü
a,e,u,ü
Örnek : oduncu, gülümsemek, kömürlük, öğrenci
Küçük Ünlü Uyumuyla İlgili Kurallar :
Dilimizde “o,ö” yuvarlak ünlüleri yalnızca ilk hecede kullanılabilir.
Örnek : Uymayanlar : doktor, motor, otobüs
Uyanlar
: üzüm, kömür, soba
Yuvarlak ünlülerden biriyle başlayarak bir hecede “a,e” düz ünlülerine geçen bir
sözcük, düz ünlüden sonra düz ünlü gelir kuralına göre “ı,i” düz ünlülerine de
geçebilir.
Örnek : böy-le-si-ni, oy-ma-cı-lık
Türkçe sözcüklerin öncelikle büyük ünlü uyumuna uyması gerekir. Büyük ünlü
uyumuna uymadığı halde küçük ünlü uyumuna uyan sözcükler Türkçe sözcük olmaz.
Örnek : misafir, tasvir, kalem
Büyük ünlü uyumuna uymayan “-ki” eki, yuvarlaşarak küçük ünlü uyumuna uyar.
Örnek : dünkü, bugünkü
UYARI : İki heceli olup orta hecelerinde “b,m,v” ünsüzleri bulunan kimi Türkçe
sözcükler, bu ünsüzlerin yuvarlaklaştırıcı etkisiyle küçük ünlü uyumuna aykırı düşer.
Örnek:
Yağmur, çamur, kabuk, tavuk, kavun
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
1.3 Türkçenin Ünsüz Sesleri (Sessizler)
Tek başlarına söylenemeyen, ancak bir ünlünün yardımıyla
söylenebilen seslere ünsüz denir. Türkçede 21 ünsüz vardır.
Ünsüz Harflerin Özellikleri :
Türkçe’de normalden kalın ya da ince okunan bir ünsüz yoktur.
Örnek : rüzgar, kagir, lazım
Yansımaların dışında Türkçe sözcüklerin başında “c,ğ,l,m,n,r,z” ünsüzleri
bulunmaz.
Türkçe sözcüklerde “j,f” ünsüzleri hiç kullanılmaz.
Örnek : fare, jambon, jilet
Türkçe sözcükler iki ünsüzle başlamaz.
Örnek : krem, spor, tren, plak, trafik
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
Bileşik sözcükler ve özel isimler dışında Türkçe sözcüklerde “n-b” sesleri yanyana
gelmez.
Örnek : İstanbul, Safranbolu, Sonbahar, Ambar, Kumbara, Perşembe
Ünsüzler çıkarılırken ses tellerinde titreşimli olmalarına karşın, kimi ünsüzlerin
çıkışında titreşim olmadığı görülür. Bu açıdan değerlendirildiğinde ünsüzler, sert ve
yumuşak ünsüzler olmak üzere iki grupta incelenir.
1.4 Ünsüz Benzeşmesi
Sert ünsüzlerin (f,s,t,k,ç,ş,h,p) biriyle biten sözcüklere c,d,g yumuşak ünsüzlerinden
biriyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu eklerin başındaki
C, Ç ‘ye D,T’ ye G,K’ ye dönüşür.
1.5 Ünsüz Benzeşmesi örnekleri
Ünsüz sertleşmesi, özel adlara ve sayılara getirilen eklere de uygulanır.
Örnek:
Yanlış
Sinop’da
Değişim
Doğru
“d”,”t” ‘ye
Sinop’ta
Mehmet-cik “c”,”ç” ‘ye
Mehmetçik
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
1970 ‘den
“d”,”t” ‘ye
1970′ten
1923 ‘de
“d”,”t” ‘ye
1923 ‘te
Örnek :
Beklediğimiz otobüs Ulus’dan kalkıp, Kızılay’dan geçecek.
Bu saatte oraya çoktan varmışdır.
Sözcük biçiminde olan de / da bağlacı, ünsüz sertleşmesi kuralından etkilenerek, te
/ ta biçiminde yazılmaz.
Örnek :
Yanlış
Hiç te
Olup ta
Doğru
hiç de
olup da
Ünsüzlerin benzeşmesi kuralına aykırı olan bazı ekler vardır.
Örnek :
Yanlış
Üç – ken
Doğru
üç – gen
Çocuk – çağız
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
1.6 Testler
1) Ağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşaması yoktur?
A)Masa örtüsünün rengini beğenmedi.
B) Kalemimin ucunu açıp
yerime oturdum.
C)Bu mevsimde denizin dibini göremezsin.
D)Coğrafya sınavına
titizlikle hazırlandı.
2) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz benzeşmesi olmuştur?
A)Elindeki gazeteyi sessizce okuyor.
B)Ailesinden uzak kalınca onların
değerini anladı.
C)Sevinçten ne yapacağını bilmiyor.
D)Tatilde buz patenine gitmek istiyor.
3) Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerin hangisi ünsüz benzeşmesi
kuralına uygundur?
A)Bizimkiler balıktan geldiler.
C)Başını hafifce öne eğdi.
4)
B) Ahpapca bir tutum takındı.
D)Beğenmediğini açıkca söyledi.
‘’ Bıçağı bana verir misin? Cümlesinde ,altı çizili kelimedeki ses olayı
hangi cümledeki ile aynıdır?
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
A)Ali kitabı bana verdi.
B) Defteri ona ver.
C) Babam bana sitem etti.
D)Öğretmene seni sorduk.
5 ) “-cı” eki aşağıdaki sözcüklerden hangisinin sonuna geldiğinde sözcükte
bir ünsüz benzeşmesi olmaz?
A) Kayık
B) Süt
C) Yağ
D) Kitap
6) ‘’-de’’eki ,aşağıdaki sözcüklerden hangisine eklenirken ünsüz benzeşmesi
kuralı uygulanır?
A ) Kitap
B) Okul
C) Defter
D) Kalem
7) -‘’Yemeğin tadını çok beğendim.’’cümlesinde altı çizili sözcükte
meydana gelen ses olayı aşağıdakilerden hangisidir?
A )Ünlü daralması
B) Ünsüz benzeşmesi C) Ünsüz yumuşaması D )Ünlü
düşmesi
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek olacak bir
8)
sözcük vardır?
A ) Öğleden sonra parkta buluşuruz.
B) Çocuk sessizce başını öne
eğdi.
C)
Kar bütün gece hiç durmadan yağdı.
D)Merdiveni hızlı hızlı çıkınca
soluğum kesildi.
9 ) Cümlelerin hangisinde ünsüz yumuşamasına uğramış sözcük vardır?
A.Balkonda çay içtik.
B.Kitaplar tek dostumdur.
C.İki saat ders çalıştı.
D.Ağacı sev, yeşili koru.
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
10 ) ‘sokağın’ kelimesindeki ses olayının benzeri aşağıdakilerin hangisinde
vardır?
A)Ağacın dalları yere kadar sarkmıştı.
B)Sokakta koşuşan çocuklar çok
gürültü yapıyor.
C)Biletçi avaz avaz bağırıyordu.
D)Nehrin karşı kıyısı görülmeye
değer.
11 ) p-ç-t-k ile biten sözcük,ünlü ile başlayan bir ek aldığında sondaki
sert ses yumuşar.
Aşağıdaki sözcüklerden hangisinde bu yumuşama görülmez?
A)
İlaç
C) Koç
B)
Kağıt
D) Çelenk
12 ) Aşağıdaki kelimelerin hangisinde sert sessizlerin
yumuşaması olmuştur?
A)Çağlayan
B)Öğrenciysen
C)Gidiyorum
D)Gülmüştü
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
13 ) Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ünsüz benzeşmesi olayına örnek
vardır?
A )Eve üç gün sonra döndü.
B) İki saat caddede bekledi.
C) Bu yıl yaz erken geldi.
D)Kapı açılır açılmaz hemen ayağa
kalktı.
14) Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ünsüz yumuşamasına örnek
kelimeler
vardır?
A) Ayağa kalktığında bacağını koltuğa çarptı.
B) Arsızca gülmeye
başladı.
C)Bu oyunu çok beğenecekler.
D)Balıkçılarla sohbet
etti.
15 ) Aşağıdaki sözcüklerden hangisine ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde
sözcükte bir değişiklik olur?
A )Hafif
B)Sabah
C)Bilet
D)Dolap
16 ) Sözcük sonlarındaki p, ç, t, k sert ünsüzlerinin ünlüyle başlayan bir
ek aldıklarında b, c, d, g, ğ ‘ye dönüşmelerine “yumuşama” denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yumuşama” kuralına örnek olan bir sözcük
vardır?
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
A)
Köylüler süt sağıyorlardı.
yağmur yağdı.
C)
B)
Sabahtan akşama kadar
Karşıya geçerken sağına soluna dikkat et.
D)
Dilenci eline verilen ekmeği yiyordu.
17 ) Aşağıdakilerin hangisinde her iki sözcükte de “ünsüz
benzeşmesi” olmuştur?
A)
Ağaçtan indirdik.
B) Ondan istedim.
C)Çiçeğin rengi
D)Bisikletten düştü.
18 ) Aşağıdaki sözcüklerin hangisi ünlü ile başlayan bir ek aldığında
ünsüz yumuşamasına uğrar?
A) Taşıt
B) Bulut
C) Hukuk
D) Sepet
19 ) ‘Simitçinin sesi duyuluyor.’ Cümlesinde hangi ses olayı meydana
gelmiştir?
A)Ünsüz benzeşmesi
B)Ünsüz yumuşaması
C)Ünlü daralması D)Ünlü
düşmesi
20 ) Hangi isimde sert ünsüz yumuşaması yoktur?
A ) Kılıcı
B) Duvarı
C )Yüreği
D) Dudağı
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
Kaynaklar

Türkçenin Gücü (Doğan AKSAN)

Türk Dili ( Prof Dr. Muharrem ERGİN)

Türkçe öğretimi (Mustafa CEMİLOĞLU)

http://www.egitimhane.com

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%9Cns%C3%BCz_benze%C5%9Fmesi

http://www.msxlabs.org/forum/turkce-dil-bilgisi/316998-unsuz-benzesmesiunsuz-sertlesmesi.html

http://yazarlikyazilimi.meb.gov.tr/Materyal/izmir/sesbilgisi/unsuz_benzesmesi.
html

http://www.turkcebilgi.org/edebiyat/dil-bilgisi/unsuz-benzesmesi-unsuzsertlesmesi-232948.html

http://www.delinetciler.net/forum/turkce-dil-bilgisi/91507-unsuz-benzesmesiile-ilgili-cumleler.html

http://www.toplumdusmani.net/modules/wordbook/entry.php?entryID=4936

http://www.edebiyatforum.com/ses-bilgisi-konu-anlatimi/unsuz-benzesmesisertlesme.html

http://www.odevindiryap.com/turkce/dil-bilgisi/unsuz-benzesmesi-nedir/

http://www.odevindiryap.com/turkce/dil-bilgisi/unsuz-benzesmesi-nedir/
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.
Ses Bilgisi ( Ünsüz Benzeşmesi ) 2012
Dilbilimin önemli bir kolu olan biçim bilgisi kelimelerin bu düzenli biçimlerini ve
kelimelerin iç yapılanı inceler.