oyuncağı - ŞEHİR e

aüçlüierin
oyuncağı
ANADOLU'DA İKİ TOPLUM
ARASINDAKİ DOSTLUK «HIN ÇAK»
,
VE «TAŞNAK» KOMİTELERİNİN
ÖRGÜTLEDİKLERİ ERMENİ
ÇETELERİ TARAFINDAN BOZULDU
O
E'J
RM ENİ
meselesinde
, Türkler kadar haklı olan
bir başka devlet yoktur.
Ermeni Siyasi Cemiyet ve Ko­
miteleri:
Türk - Ermeni ilişkilerini b o ­
zan unsurlar, fanatik Ermeni ce­
miyetleri ve bilahare terörizmi
geliştirerek bu yoldan siyasi he­
deflerini' elde etmeye
çalışan
komiteler ve onlann çeteleridir.
Oemanlı Devleti’nin 1877/78 sa­
vaşında Doğu illerini işgal eden
Rus ordusunun desteği ve Erme­
ni asıllı Rus general ve subayla­
rının tahriki ile "Ermeni Mesele­
si” doğmuştur.
1860’da Kilikya’nm yükseltil­
mesi iy e s iy le "Ermeni Hayır­
sever Cemiyeti” ’ ile "Fedsiyan
Cemiyeti” kurulmuş; 1870’lerde
Van’da "Araralh” , "lttlhad ve
Halâs” ; M uş’ta "Mektep Seven­
ler", "Şerefli” , “ Kilikya” cemi­
yetleri teşekkül etmiş ve bu so­
nuncular bilahare birleşerek
Müttehit Ermeni Cemiyeti”ni
oluşturmuşlardır.
1880’lerde Erzurum’da “ Silâh­
lılar” , "Milliyetperver Hayır­
lar” , “ Ermenistan'a Doğru” ;
Kafkasya'da “ Genç
Ermenis­
tan", Van’ da "Karahaç", "Şura­
yı Ali” veya sonraki adı ile “ Mü­
dafi Vatandaşlar” , İstanbul'da
"Ermeni Vatanperver İttihadı”
ve 1890’da “ Ş A N T ” ihtilâl cem i­
yeti gibi teşekküller meydana
gelmiştir.
Bunların kurucularının çoğu­
nun KafkasyalI Rus vatandaşı
Ermeniler olması da tesadüfi de­
ğildir.
1906’de Boston'da ’neşredilen
"Ermeni Buhranı ve Yeniden D o­
ğuş” isimli eserinde S. Kaprielyan, şu itirafta bulunmaktadır:
“ Hatırlanmalıdır ki
İSrmeni
meselesinin doğuşundan beri vi­
lâyetlerde ve hükümet merkezin­
de yapılan nümayişler daima
Kafkas Ermenilerinden olan şa­
hıslar tarafından yapılmıştır.
İhtilâl vaadi arı ve telkinlerini
Rusya Ermenilerine medyunuz.
Rusya, OsmanlIlara galip gel­
diğinden Rus Ermeniieri Osmanlıları hafife alıyordu. Halbuki
Türkiye Ermeniieri Osmanlı hü­
kümetinin kahredici kuvvetini
biliyorlardı. Ancak, KafkasyalI
Ermeniler yukarıda belirtilen
psikolojik unsurları kullanarak
ihtilâli faal safhaya intikal ettir­
diler."
Bu suretle' iki topljım arasın­
daki dostluklar yavaş yavaş bu
cemiyetlerle bozulmuş ve niha­
yet “ Hınçak” ve “ Taşnak” k o­
miteleri ve örgütledikleri terör
çeteleri teşekkül etmiştir
OSMANLILAR
ZAYIFLIYOR
Bütün bunlar tarihin akışı
içinde, ağır ağır yıkılmakta olan
Osmanlı
İmparatorluğu’ nun
zaaflarından ileri gelmiştir. Bu
noktada biraz durarak bu olayla­
rın hangi büyük olayların peşin­
den geldiğine bakmamız gere­
kir.
18’inci yüzyd sonunda Küçük
Kaynarca Muahedesi ile Kınm
Hanlığı, Karabag, Azerbaycan,
Dağıstan, Gürcistan., Rusya’ya
terk edilmiş ;i9'uncuyüzyıl başın­
da Bükreş Muahedesi ile Besarabya, Bukovinya elden çıkmış;
1829'da Edim e Muahedesi ile
Yunanistan
bağımsızlığını al­
mış, 1877-78 Türk - Rus savaşı
ile Rus orduları bir taraftan
Trakya’da ilerleyerek Ayastefanos’ta İstanbul önlerine gelirken
doğuda da Kars, Ardahan, Batum’u işgal etmiş, Berlin Muahe­
d esiy le Romanya, Moldavya,
Bosna, Hersek, Kıbrıs kaybedil­
miştir. İmparatorluğun iç sınır­
larına kadar giren savaş yüzbinlerce Türk muhacirinin yerlerin­
den olmasına da yol açmıştır.
1879-1915 arasında da Londra
ve Bükreş muahedeleriyle Bul­
garistan, Makedonya, Girit, R o ­
Ermeniler
1905'te
padişaha
suikast
düzenleyecek
kadar ileri
gittiler
dos ve adalar, Tunus, Libya,
Mısır ve Kuveyt imparatorluk­
tan ayrılmıştır.
Bu genel şartların ve impara­
torluktan kopmaların içinde bü­
yük devletlerce azınlıkları tahrik
gayretleri de yer almış, Ermeni
cemiyet ve komiteleri de bu kar­
gaşa içinde kendi hisselerini elde
etmek hevesine düşmüşlerdir.
1886’da Fransa’ da ve İsviçre’ ­
de bulunan Ermeni öğrenicilerinin iştiraki ile (Hınçak) veya
ÇAN adlı ihtilâl komitesi, 1890’da da Rusya’da Taşnakzutyun
adlı Ermeni İhtilâl Federasyonu
kurulmuştur.
Hınçak İhtilâl Komitesi’nin
kurucusu, Kafkaslı bir Ermeni’dir. Bu komitenin amacı, Türki­
ye'deki Ermenilerin bağımsızlı­
ğım sağlamak maksadıyla Doğu
vilâyetlerimizi hedef almaktır.
Osmanlı topraklarındaki ilk teş­
kilâtlan, İstanbul, İzmir ve Ha­
lep’tedir.
Taşnak Komitesi, Hınçaklardan ayrılarak evvelâ R A ŞA K ,
yani Bayrak komitesini oluştur­
muş, bilahare bir ihtilâl federas­
yonu halinde T A Ş N A K Z U T ­
YUN adım almışlardır. Osmanlı
topraklanndaki
ayaklanmalan
hep bu komite düzenlemiştir.
Bugün de siyasî cinayetlerin ar­
kasında bu şebekenin faaliyetleri
görülmektedir.
Bu komitelerin Anadolu’da
faaliyet göstermek için teşkil et­
tikleri çetelerin hedefi, devlet
memurlan ile Ermeniieri tehdit
ve katliam yoluyla bir dehşet ya­
ratmak ve bu suretle yabancı bü­
yük devletlerin ilgi ve müdaha­
lesini sağlayarak sosyalist bir
Ermeni
cumhuriyeti kurmak,
bu yapılırken de altı vilâyet
sınırlan içinde yaşayan bütün
Müslüman halkı öldürmek veya
korkutarak kaçmaya
zorlayıp
nüfus üstünlüğünü elde etmekti.
Bu sebeple isyanlar, nümayişler
ve baskınlar birbirini kovalamıştır.
,
Ermeniler, İstanbul, Erzu­
rum, Harput, İzmir, Halep ve
Cenevre ’de merkezler kurmuşlar
ve Makedonya, Girit ve Arna­
vutluk’taki diğer tahrik grupla­
rıyla işbirliği yapmışlardır. İhti­
lâli körükleyen propaganda ya­
yınlan denetimden uzak tutulan
yabancı posta servisleriyle ra­
hatça Türkiye’ye sokulmuş, hal­
ka ait yerlerde bombalar patlatı­
larak halka korku salınmış, me­
murlar masalannda kurşunlan­
mıştır. Bütün bu tahriklerin so­
nunda bölgesel olarak Türklerin de kendilerini savunmaya
geçtikleri görülmektedir.
Aynen, 12 mart 1971 gününe
ve 11 eylül 1980 akşamına kadar
Türkiye’de gördüğümüz terö­
rizm ve karşı terörizme benzer
olaylar o zaman da kendi şartlan
OSMANLI DEVLETİNİN ZAYIFLAMASIYLA
ERMENİ AYAKLANMALARI DA YOĞUNLUK
KAZANDI. MERZİFON, MARAŞ, SASON,
VAN, ADANA VE HATTA İSTANBUL’DA
DEVLETE BAŞ KALDIRDILAR, BİNLERCE
MASUM İNSANI ÖLDÜRDÜLER
SASON’DA AYAKLANARAK MÜSLÜMAN
KÖYLERİNİ YAKAN ERMENİLERE KARŞI
HAMİDİYE TABURLARI DEVLETTEN EMİR
ALMADAN MİSİLLEME HAREKETİNE GİRİŞ­
TİLER. BU OLAYI PROPAGANDA VESİLESİ
YAPAN ERMENİLER, 20 BİN IRKDAŞLARININ ÖLDÜRÜLDÜĞÜNÜ ÖNE SÜREREK,
BÜYÜK DEVLETLERİ HAREKETE GEÇİRMEK
İSTEDİLER. ANCAK, BEKLENEN YANKIYI
BULAMADILAR
ERMENİ KOMİTACILAR, YABANCI DEVLET­
LERDEN DEVAMLI DESTEK GÖRDÜLER.
İSTANBUL’DA OSMANLI BANKASI’NI BA­
SAN ERMENİ KOMİTACILAR, RUSLAR VE
FRANSIZLAR TARAFINDAN KURTARILA­
RAK BİR RUS MOTORUYLA KAÇIRILDILAR
muntazam askerî teşkilâta sahip
oldukları anlaşılmış ve mukabil
bir askerî harekât ile isyan bastı­
rılmıştır.
içinde yaşanmış, Anadolu şehir
ve köylerini kasıp kavurmuştur.
d) Sason Olayları -1895:
1895’de sarp ve dağlık ve aynı
Ermeni ayaklanmalan özetle
zamanda Ermeni nüfusunun ol­
şöyledir:
dukça kalabalık olduğu bölgeler­
a) Erzurum Ayaklanması —
den biri olan Sason, Rusya’dan
1890:
gelen Ermeni çetelerinin barınağı
Ermeniler, hazırladıktan ze­
haline gelmiş ve buradan etrafa
min üzerinde ileride yapacaklan
saldırılara ba şlam ışla rd ı. E r­
ayaklanmalarda kullanmak üze­
meni köylüler silahlandırılarak
re Rusya’dan gizlice, silah, cep- ’ devletin vergi
tahsildarlarına
hane ve bomba getirmiş ve bunkarşı ayaklandırılmış ve silâh
lan Erzurum’daki Saint Asalyan
kullanılmıştı. Bu isyanın bas­
Kilisesi’nde saklamışlardır. H ü­
tırılması için üzerlerine ordu bir­
kümet bunu haber alarak kiliseyi
likleri sevkedilmiş ve çeteler
aratmak istemiş, fakat Ermeni­
dağlara
çekilirken
geçtikleri
Türk köylerini de yağma ve tah­
ler buna silahla mani olmaya ça­
rip etmiş, insanlarım da öldür­
lışmış ve bir subay ile jandarma
müşlerdi. Müslüman köylerinde­
erini şehit etmişlerdir. Bunun
ki bu fecayie yerinde şahit olan
üzerine çıkan çarpışmalarda ta­
Hamidiye taburlarının, hükümet
raflar dört yüze yakın ölü ve y a ­
emri olmadan, Sason ayaklan­
ralı vermiştir.
masını misilleme ile bastırdığı
Bu olaya yabancı devletlerin
bir vakıadır. Bu hareket, bir ba­
ciddî bir ilgi ve tepki gösterme­
kımdan Ermenilere bekledikleri
mesi ve Berlin Antlaşmasının
fırsatı verdiğinden derhal ferya­
61. maddesi çerçevesinde bekle­
da başlayarak büyük devletlerin
dikleri büyük devletler müdaha­
dikkatini çekici propagandalara
lesinin yapılmaması Ermeniieri girişilmiş ve 20.000 Ermeninin
daha büyük şehirlerde dikkat çe­
katledildiği
ilân
edilmiştir.
kici olaylar düzenlemeye sevketBununla beraber yine de bekle­
miştir. Bu ilk ayaklanmadan
dikleri yankıyı bulamamışlardır.
e) Van Ayaklanması — 1896:
sonra devamlı görülecek olan
Rusya’dan gelen ve iyi yetişti­
hareket tarzı, hep büyük devlet­
rilmiş Ermeni komitecileri bu se­
leri kendilerine Osmanlı devleti­
fer Van’da bir ayaklanma tertip­
nin toprak vermesini zorlama
lemiştir. Ancak bu ayaklanmada
taktiğidir. Bugün de bundan
yabancı konsoloslukların Türki­
vazgeçmiş değillerdir.
ye lehinde davranışı ve hükü­
b) Merzifon Olayları:
met tedbirleriyle bastırılmış ve
Ermeni komitecileri, Türk çeteciler de İran’a çekilmişlerdir.
Rus savaşmda Türklerin Ermef) Kumkam Gösterisi - 1896:
nileri öldürdükleri
propagan­
Ermenilerin
Anadolu’daki bü­
dasıyla, Ermeni halkı arasında
tün ayaklanmalarının bastırıl­
nefret ve intikam duygularım
ması ve yabancı büyük devlet­
yaratma gayretini her zaman
lerin kendilerine yardımcı olma­
sürdürmüşlerdir. Bu maksatla,
dan hareketsiz kalmaları, bu se­
Merzifon, Kayseri, Y ozgat, Ço­
fer Ermeniieri İstanbul gibi bü­
rum, Develi, Aziziye ve Orta
yük bir şehirde dikkati ve mü­
Anadolu’nun daha bazı yerlerin­
dahaleyi çekecek olaylar çıkar­
de faaliyetlerde bulunmak üzere
maya sevketmiştir..
teşkilâtlanmışlardır.
Merzifon,
İstanbul’daki Ermeni komite­
Küçük Ermenistan İhtilâl Komi­
cileri bir araya gelerek ve patrik­
tesi’nin. merkezi haline getiril­
hanenin yardımıyla Kumkapı ki­
mişti. Buradaki Amerikan Kole­
lisesinde ve Bâbıâli’yi basmak”
maksadıyla buradan harekete
jinde öğretmenlik yapan Karabet
geçmişlerdir. Devletin en büyük
Tomasyan, etrafı dolaşarak halkı
idare makamına karşı yapılan
tahrik etmekte, telkinlerde bu­
bu saldın ciddî bir şekilde baslunmaktaydı. Ermeni çetecileri,
tırılmıştır.
çeşitli yerlerde postahaneleri ba­
g) Osmanlı Bankası Baskını
sıyor, posta arabalarını soyuyor,
- 1896:
adamlarım öldürüyordu. Hükü­
Büyük devletlen müdahaleye
met, müdahale ederek olayları
davet etmek üzere Ermenilerin
bastırmış ve tahrikçilerini de
giriştiği diğer bir tertip Osmanlı
yakalamıştı. Bunların arasında
Bankası baskınıdır. 27 ağustos
öğretmen Karabet de vardı. A n ­
1896’da. Rus pasaportuyla A v ­
cak, İngiltere müdahale ederek
rupa dan Türkiye ye girmiş olan
bu şahıs affedilmiş ve serbest bı­
Ermeni komitecileri bir kısım yer­
rakılmıştı. Hükümetin zaafı de­
li Ermeniyi de aralarına katarak
vamlı olaylarında kaynağı o l­
Osmanlı Bankası’nı M sm ış ve
maktaydı.
binaya bombalar yerleştirmiş­
lerdir. Ancak bu baskın da polis
c) Zeytun Ayaklanması —
kuvvetleriyle bastırılmıştır. Ele1895:
başılan, Ruslar ve Fransızlar ta­
1890’dan beri birçok Ermeni
rafından kurtarılarak bir Rus
ayaklanm alarına sahne olan
motoruyla Fransız gemisine bin­
Maraş’ın Zeytun kasabasında
dirilip
İstanbul’dan kaçırıl­
askerî kışlanın Ermeni çeteleri
mışlardır. Bu örnek, yabancı
tarafından basılıp 600 asker ve
devletlerin parmağının ihtilâl ve­
subaym şehit edilmeleriyle işin
ya huzursuzluk çıkarmak olayla­
mahiyeti yeni bir boyut kazan­
rına ne kadar açıktrn girmiş ol­
mıştır. Bu hareketle Ermenilerin
duğunu ispatlayan bir olaydır.
h) II. Abdülhamid’ e yapılan
Suikast Girişim i- 1905:
Bulgaristan'da toplanan bir
kısım Taşnak komitecüeri, Bul
gar komitecüerinin de yardımıy
la bir teşkilât oluşturmuş ve ts
tanbul’da Padişaha karşı bir sui
kast tertiplemişlerdir. Yıldız Sa
rayı’ndan cuma namazma gide­
cek olan Sultan'm öldürülmesi
için bir arabanın altına .dinamit
konulmuş, ancak infilâk, Sul­
tan’a bir zarar vermemekle bera­
ber 20 kadar polis memurunun
ölümüne sebep olmuştur.
i) Adana Ayaklanması — 1909:
İkinci Meşrutiyet’ten sonra Er­
meniler yine boş durmamışlardır.
Adana’da, eski Kilikya bölge­
sinde bir Ermeni devleti kurmak
Ermeniler için kutsal bir emel
olmuştur. Ruslar da, Akdeniz
yolunu kendilerine açmak için
Ermenilerin bu hareketini des­
teklemişlerdir. Kilise ve Ermeni
Piskoposu bu hareketin teşvik ve
tahrikçisi
halindedir.
Nisan
1909’da Türk mahallelerine karşı
Ermeni çetelerinin saldırılarıyla
katliam olaylaıt meydana gel­
miş,
ellerine silah geçirebilen
Türkler de mukabeleye girişmiş­
tir. Bundan on gün kadar sonra
Adana içinde ikinci bir Ermeni
ayaklanması daha olmuş, bu da
hükümet kuvvetleri tarafından
önlenmiştir. Bu olaylar tamamen
ters bir şekilde Avrupa kamu­
oyuna intikal ettirilmiş ve Türk­
lerin Ermenilere karşı imha giri­
şimi olarak benimsetilmiş ve
alehyte bir hava yaratılmıştır.
Bütün bu yıllar zarfında bu
Ermeni çetelerinin Türklere ver­
dikleri zayiat asgarî 600.000
kişidir. Ermeniler hiçbir zaman
Türklere verdikleri bu zarardan
bahsetmezler.
Maalesef
biz
’ Türker de b u . kurbanlarımızın
haklarına sahip
çıkmamakla
manevî büyük bir hata, hattâ
suç işlediğimizi düşünemeyiz.
Yukanda özetlediğim Ermeni
cemiyet ve ayaklanmalarından
bahsetmemin maksadı kronolojik
bir tarihî hatırlatma yapmak de­
ğildir. Bunun açık maksadı şu­
dur:
Bir devlette, hangi maksatla
olursa olsun, devlet düzenine
karşı yöneltilen hareketler suç­
tur. Hele isyan,suçların en ağın ­
dır ve cezası tak kelime ile (Tenkil)’dir. Tenkil, olayın cereyan
ettiği yerlerde teslim olmayan
eşkıyaya uygulanır. Bugün de
devleti kurtarıp ak için yapılan
budur. Osmanlı Devleti de varlı­
ğım korumak için çetelere, eşkı­
yaya karşı aynı şeyi yapmıştır.
Bir devlet için bundan daha
meşru bir hak olamaz.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1
5 8 3 8
5 9 0
1 0
*