CLEK ABLA - Bütün Dünya

BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
YEREL SÜREL‹ YAYIN
Baﬂkent Üniversitesi
Ad›na Sahibi:
Prof. Dr. Mehmet Haberal
Yay›n Genel Yönetmeni:
Mete Akyol
Genel Koordinatör:
Gülçin Orkut
Seçiciler Kurulu:
Prof. Dr. Nevzat Bilgin (An›sal Baﬂkan),
Prof. Dr. Ahmet Mumcu, Prof. Dr. Solmaz Do¤anca,
Prof. Dr. Sevil Öksüz, Prof. Dr. Ender Varinlio¤lu,
Prof. Dr. Okay Eroskay, Prof. Dr. Fuat Çelebio¤lu,
Prof. Dr. Sedefhan O¤uz, Doç. Dr. Levent Peﬂkircio¤lu,
Necmi Tanyolaç, Haluk Cans›n,
‹zmir Tolga, Alaettin Giray, Ayhan Erten,
Nuri Özakyol, ‹lhan Banguo¤lu, Ahmet Aydede,
Manuel Bilos, Cengiz Dolunay
Sorumlu Yaz› ‹ﬂlerii Müdürü:
Çi¤dem Ayhan
‹ﬂletme Genel Yönetmeni:
Sina ﬁen
Yay›n Dan›ﬂman›:
Yaﬂar Öztürk
Türk Dili Dan›ﬂman›:
Haydar Göfer
Sanat Dan›ﬂman›:
Süheyla Dinç
Kapakk Fotograf›:
Reha Bilir
Arﬂivinden
Redaksiyon:
Fatma Ataman
Düzeltme Bölümü Sorumlular›:
Nükhet Aliciko¤lu, Emel Öksüz Kurt
Sürekli Yazarlar:
Yücel Aksoy, Dr. Ufuk Akyol, Nuray Bartoschek,
Cahit Batum, Prof. Dr. Yüksel Bozer, Sadi Bülbül,
Ali Naili Erdem, Ali Murat Erkorkmaz, Konur Ertop,
Gürbüz Evren, Metin Gören, ‹lyas Halil, Pelin Hazar,
‹lker ‹nal, Mehmet Muhsino¤lu, Prof. Dr. Haluk Oral,
Filiz Lelo¤lu Oskay, Saniye Özden, Yaﬂar Öztürk,
Erdo¤an Sakman, Songül Saydam, Hakan Sevindik,
‹zlen ﬁen, Cheryl Tanr›verdi, Eser Tutel, Engin Ünsal,
Orhan Velidedeo¤lu, Mustafa Y›ld›z
Yönetim Merkezi:
10. Sok., No: 45, Bahçelievler, Ankara
Tel: (0312) 212 8016 (pbx)
Faks: (0312) 234 1216
‹letiﬂim Adresi:
Mimoza 4/9, D: 1, Ataﬂehir, 34750, ‹stanbul
Tel: (0216) 456 2727 (pbx)
Faks: (0216) 456 2729
Abonet:
(0212) 210 0110
Da¤›t›m:
Yaysat
Renk Ayr›m›:
Mat Yap›m
Elektronik Posta:
[email protected]
‹nternet Sitesi:
www.butundunya.com.tr
Bas›m Tarihi:
31.08.2007
Baﬂkent Üniversitesi’nin bir kültür hizmeti olan Bütün Dünya 2000,
Baﬂkent Üniversitesi kuruluﬂlar›ndan 1. Cadde, No: 77, Bahçelievler, Ankara
adresindeki Aküm Reklamc›l›k, Dan›ﬂmanl›k ve Yay›nc›l›k Ajans› Sanayi ve Ticaret
A.ﬁ.’nin 3. Cadde, No: 2, Yenimahalle, Ankara adresindeki tesislerinde bas›lm›ﬂt›r.
Eylül 2007
Y›l: 10, Say›: 112
‹çindekiler
Bir Amerikan F›kras›...
7 Ertu¤rul F›rkateyni
METE AKYOL
41
YAﬁAR ÖZTÜRK
‹letiler...
ORHAN VEL‹DEDEO⁄LU
Türkiye Cumhuriyeti
Son Gençlerinden
Birini Daha Kaybetti
METE AKYOL
12 “O, Bir Suçullu¤uydu, Onun
Kadar Nazl›, Onun Kadar ‹çli...” 51
KONUR ERTOP
SONGÜL SAYDAM
Türkiye’m
19 Abdürrahim Tuncak
Anlat›yor – 9
55
Kilimin Dü¤ümü
102
22 Türkiye’yi Afrika ya da
Arap Ülkesi Sanan
Kültürlü (!) Avrupal›lar (3)
35 GÜRBÜZ EVREN
Libya Ulusal Marﬂ›’n›
Bir Türk Besteledi
Makas ve... Kendinden
Yap›ﬂkanl› Not Ka¤›d›
63
73
113
Cin Arabas›
117
M. HAD‹ ‹LBAﬁ
77
YÜCEL AKSOY
Sayfa: 41
40 Y›l Önce, 40 Y›l Sonra
109
NURAY BARTOSCHEK
37
“Pesaro Ku¤usu”
107
PEL‹N HAZAR
Bir Yaﬂam Savaﬂ›m›
ESER TUTEL
HAL‹DE ED‹P ADIVAR
Koala Kimyac›l›¤›
Sizden Bize
8
‹lk Dersimiz Türkçe
17
95 Eylül SuDokular›
72
Bilginizi Denetleyin
105
Bir Baﬂkad›r Memleketim 121
1001 Güzel Söz
130
ERDO⁄AN SAKMAN
AL‹ NA‹L‹ ERDEM
Halide Edip Anlat›yor:
Ateﬂle ‹mtihandan
Sonra Amaca Var›ﬂ
YAﬁAR ÖZTÜRK
DR. MEHMET UHR‹
METE AKYOL
Mevlana 800 Y›l
Önce Bu Ay Do¤du
Do¤u ‹le Bat› Aras›ndaki
100 Y›ll›k Müzik Köprüsü:
Ahmed Adnan Saygun
79
“Sevil Berberi”nin Babas›:
Gioacchino Antonio Rossini 124
YÜCEL AKSOY
Uzayl› Dostlar›m
MEHMET MUHS‹NO⁄LU
131
Sayfa: 95
Do¤u ‹le Bat› Aras›ndaki
100 Y›ll›k Müzik Köprüsü:
A. Adnan Saygun
AL‹ MURAT ERKORKMAZ
“L’etat C’est Mai”
83
Mehmet Ali Paﬂa
SONGÜL SAYDAM
‹LYAS HAL‹L
Fin Okullar›ndan
Ders Ç›karmak...
Batmas›n›n Nedeni:
Takdir-i ‹lahi
Ertu¤rul F›rkateyni
4
87
CHERYL TANRIVERD‹
E¤itim ve Spor
MET‹N GÖREN
Dünyadan Atasözleri
HALUK ERDEMOL
92
S›rmakeﬂ Sokak, No: 16
ENG‹N ÜNSAL
Anne ve Babalardan 144
139 Mankafa Poldi
148
Kareler ve Rakamlar 152
Mant›k Bilmecesi
153
143
Satranç
154
Bulmaca
156
Ay›n
Kitaplar›
158
149
Bir Fotograf Bin Sözcük 160
5
Bir Amerikan F›kras›...
•Mete Akyol - Bütün Dünya•
A
merika Birleﬂik Devletleri’nin, kendini yeni yeni
oluﬂturmaya baﬂlad›¤› günlerde kasaban›n en zengin adam›
John, yan›nda çal›ﬂan James’in kulland›¤› at arabas›yla kente giderken, yol kenar›nda bir pislik görmüﬂ ve James’e, arabay› durdurmas›n› söylemiﬂ. Sonra da yolun
kenar›ndaki pisli¤i göstererek ona
bir öneride bulunmuﬂ:
“ﬁu pisli¤in yar›s›n› yersen,
bu arabay› da, atlar› da sana veririm” demiﬂ.
Yoksul iﬂçi James, patronunun
önerisini kabul etmiﬂ:
“Nas›l olsa çevrede görecek
kimse yok” demiﬂ kendi kendine.
“Sonunda bu iki ata da, koskoca
arabaya da sahip olabilece¤im ya,
yerim ben o pisli¤i...”
Pisli¤in yar›s›n› yemiﬂ ve koskoca at arabas›n›n da, iki at›n da
bir anda sahibi oluvermiﬂ.
Akﬂam kentten dönerlerken bu
kez patron John kendi kendine
söylenmeye baﬂlam›ﬂ:
“Sabah bir anl›k ﬂ›mar›kl›¤›m
tuttu, koskoca arabam› da, atlar›m›
da boﬂu boﬂuna kaybetmiﬂ oldum”
demiﬂ ve pisli¤in oldu¤u yere geldiklerinde arabay› yine durdurmas›n› söylemiﬂ James’e. Ve ona bir
öneride daha bulunmuﬂ:
“Sabah yar›s›n› yedi¤in ﬂu pisli¤in öteki yar›s›n› da ben yersem”
demiﬂ ve sormuﬂ:
“Atlar›m› da, arabam› da bana
geri verir misin?”
Pislik yeme¤i kabul etti¤i için
günboyunca kendini suçlayan James, patronunun bu önerisini hemen kabul etmiﬂ:
Patron John, sabahki ﬂ›mar›kl›¤›n›n bedeli olarak pisli¤in öteki
yar›s›n› da kendi yemiﬂ. Ve atlar›yla arabas›na yeniden sahip olmas›n›n sevinciyle kasabaya dönerken
birden durmuﬂ, James’e dönmüﬂ:
“Sana bir soru soraca¤›m” demiﬂ. “Sabah kasabadan ç›karken
bu atlar da, bu araba da benimdi;
ﬂimdi kasabaya dönüyoruz, bu atlar da, bu araba da yine benim.”
Ve sorusunu sormuﬂ:
“Peki, bu arada biz bu pisli¤i
neden yedik?”
***
Bu f›kray› 1961 y›l›nda Milliyet’te yazm›ﬂt›m. 27 May›s’tan
sonra kapat›lan Demokrat Parti’nin devam› olarak kurulan
Adalet Partisi, o y›l yap›lan milletvekili seçiminde büyük bir baﬂar› sa¤lam›ﬂ ve CHP ile koalisyon hükümeti kurarak, iktidara
gelmiﬂti. Umulan bir sonuç vermeyen tüm olaylardan sonra, o
olaylar›n baﬂlad›¤› noktaya döndü¤ümüz her an, hep bu f›kra
gelir akl›ma ve kimseye duyurmamaya özen göstererek, Patron
John’›n sorusunu m›r›ldan›r›m
kendi kendime...•
7
Sizden
Bize
Mektuplar
Bütün Dünya, Mimoza 4/9, D: 1,
Ataﬂehir, 34750, ‹stanbul
[email protected]
Faks: 0216-456 2729
erhaba “Bütün Dünya”m... Dergimizi her ay
özenle okuyorum, özellikle de
Say›n Mete Akyol’un yaz› dizisini... Benim sizlerden ö¤renmek
istedi¤im bir ﬂey var:
A¤ustos 2007 say›n›zda, Say›n
Mete Akyol, sat›r aralar›nda Say›n
Abdürrahim Tuncak’›n Ulu Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ün
o¤lu oldu¤unu belirtiyordu sanki... Ya da ben öyle anlad›m...
Acaba Say›n Mete Akyol bu
röportaj dizisinden sonra bildiklerini bizimle paylaﬂacak m›?
Yoksa tüm bunlar bir giz olarak
m› kalacak?
Dergimizin ve tüm yazarlar›m›z›n çal›ﬂmalar›n›n hep böyle baﬂar›l› kalmas› dile¤i ve sayg›lar›mla,
Çi¤dem Fulya Günebakan,
‹zmir.
M
8
erhaba Say›n Gürbüz Evren, “Bütün Dünya” dergisindeki temmuz yaz›n›z› okudum.
Büyük merakla bir sonraki yaz›n›z› bekliyorum. O kültürlü (!) Avrupal›lar’›n düﬂtü¤ü ﬂaﬂ›rt›c› durumlar gözümde canland› okurken...
Elinize sa¤l›k, gerçekten çok güzel
olmuﬂ. Belki bir gün benim de
elimden bu tür bir ﬂey gelir. Çok
u¤raﬂm›ﬂ olmal›s›n›z. Anlatt›klar›n›z kolay de¤il. Moral bozuklu¤u
pes etmeye neden olmam›ﬂ sizde.
Bu baﬂar›l› çal›ﬂman›zdan dolay›
sizi tebrik ediyorum.
Dilek Kobal.
M
ngelli bir kiﬂinin neler yapabilece¤ini, azmederse önündeki tüm “engel”leri kald›rabilce¤ini bizlere gösteren Say›n Necdet
Turhan’a çok teﬂekkür ediyorum.
E
Biz engelli olmayan kiﬂilerin
bile yapmaya cesaret edemeyece¤i iﬂleri baﬂararak asl›nda “herkesin herﬂeyi yapabilece¤i”ni kan›tlayan Say›n Necdet Turhan’a akl›ndaki tüm projeleri gerçekleﬂtirmesini diliyorum.
Ayr›ca bir teﬂekkürüm de Say›n
ﬁadan Hergüner’e... Böylesi güzel
bir yaz›y› kaleme ald›¤› için... Kendisinin doyumsuz yaz›lar›n› her ay
bekliyor olaca¤›z. Sayg›lar›mla,
Dr. Taha Çankal,
Osmaniye, Adana.
erginizle televizyon arac›l›D
¤›yla tan›ﬂt›m. ‹çeri¤ini merak edip ald›m ve daimi okuyucusu haline geldim. Dergiyi kar›ﬂt›ran herkes ilgisini çekecek yaz› bulabilir. Benim en çok
ilgimi çeken bölüm, “‹nsanl›¤a
Adanan Yaﬂamlar”... Ayr›ca yan›m›zda kolayl›kla taﬂ›yaca¤›m›z
biçimde tasarlanmas› da derginin baﬂka bir avantaj›. “Bütün
Dünya”y› çok baﬂar›l› buluyorum, zevkle okuyorum ve
en önemlisi okudukça ö¤rendi¤imi hissediyorum.
Gül Engin,
Tokat.
ütün Dünya” yaz›lar›n›n
“B
müptelas› olmuﬂ durumday›z. Bu say›da –A¤ustos 2007–
Say›n Mehmet Muhsino¤lu’nun
“Demir Perde” ve “Marmelatl› Çörek” adl› yaz›s› yine tarihten bir
yaprak aralarken, bilmedi¤imiz
ayr›nt›lara da ﬂaﬂ›rd›k okurken...
Ayr›ca Say›n Pelin Hazar’›n yaz›lar›n› da ilgiyle okuyorum.
“Kumbara ve Brooklyn Köprüsü”
adl› yaz›s› çok hoﬂumuza gitti. Sa-
y›n ‹zlen ﬁen’in Letonya, Riga’yla
ilgili yaz›s›yla da o¤lum Batu pek
ilgilendi, zaten onun iﬂi gücü,
tüm merak› co¤rafya...
Ebru Sa¤ay,
‹zmir.
ay›n Cheryl Tanr›verdi, bana
S
yine bilmedi¤im, hatta belki
de bilmek istemeyece¤im bilgiler verdiniz. “Bilmek istemeyece¤im” diyorum; çünkü sürüngenler benim çok korktu¤um bir
hayvan türü olmas›na karﬂ›n sizin kaleminizden bu konuyu büyük bir zevkle okudum.
Size çok teﬂekkür ederim
Cheryl Han›m, bu ay da bana bir
ﬂeyler ö¤rettiniz. Sa¤ olun...
Gamze Parlak,
Bursa.
ay›n Konur Ertop, “Otlar›n
S
A¤açlar›n Dilini Konuﬂan
Hikmet Birand” adl› yaz›n›z› büyük bir zevkle okudum. Küresel
›s›nma, çölleﬂme derken bizim
de bir zamanlar böylesine güzel
araﬂt›rmalar yapan bir yazar›m›z
oldu¤unu ö¤renmek, hatta yaz›lar›ndan örnekler okumak çok
güzel ve de anlaml›yd›. Kaleminize sa¤l›k...
Müjgan Elvermez,
‹stanbul.
ütün Dünya”n›n yay›m“B
lanmas›nda eme¤i geçen
herkese teﬂekkür etmeyi kendime bir görev say›yorum. Derginizi ilk okudu¤um andan itibaren bir ba¤›ml›l›k yaratt›. Her
ay›n ilk günlerinde koﬂarak bu
dergiyi al›yor ve bir solukta okuyorum. Okurken de her yaz›dan
9
Sizden
ayr› bir tat al›yorum. Bu
için öyle de¤il... Ben bu
Bize
derginin gerçekten büdergiyle olgunlaﬂt›m. Beyük bir özveriyle haz›rni bu dergi tamamlad›.
land›¤›na inan›yorum.
Dergimi okumuyorum,
Yapt›¤›n›z iﬂi büyük bir
onunla sohbet ediyorum.
baﬂar›yla gerçekleﬂtiriKendimi “Bütün Dünyorsunuz. Baﬂar›lar›n›z›n
ya” ekibinden biriymiﬂ giMektuplar
devam›n› diliyorum.
bi hissediyorum. Beni de
Türk ulusunun böyle
bu büyük, güçlü ve s›cakaliteli çal›ﬂmalar sayesinde daha c›k aile ortam›n›za ald›¤›n›z için
güzel yerlerde olaca¤›na inan›yo- teﬂekkür ederim. ‹yi ki vars›n›z.
rum. Sayg›lar›mla,
Herﬂey için sa¤ olun...
Mustafa Do¤ru,
Kürﬂad Efe ﬁener.
K›rﬂehir.
ize her ay öyle bir aﬂ› yap›ilemezsiniz, nas›l sab›rs›zyorsunuz ki, ömür boyu sül›kla derginizi bekledi¤imi- recek bir kültür aﬂ›s› bu... Kültüzi... Su içerken nas›l nefes al›nm›- rüme katk›da bulunacak çok deyorsa, “Bütün Dünya”y› okurken ¤erli bilgiler veriyorsunuz. ﬁimde nefes alam›yorum. Bir de bak- diden büyük bir arﬂive sahibim
m›ﬂ›m ki sonuna gelmiﬂim. Top- sizlerin sayesinde...
lumumuzu medeni, ileri, ça¤daﬂ
Dergide eme¤i geçen herkeseviyelere taﬂ›yarak bizlere do¤ru se bütün dünyam› ayd›nlatt›¤›
yolu gösteriyorsunuz. Sonsuz için çok teﬂekkür ediyorum. Sevsayg› ve sevgilerimle,
giyle kal›n.
Emre Küçükayvaz,
Ahmet Gök,
‹stanbul.
Manavgat, Antalya.
B
B
ütün Dünya” dergisi ile taiyasadaki bu kadar dergi
“B
n›ﬂmam Türkçe ö¤retme- P içinde kendimi geliﬂtirebinim sayesinde oldu. Derginiz çok lecek tek muhteﬂem dergi olduak›c›, ö¤retici, insana huzur veren
bir dergi. Derginizin A¤ustos 2007
say›s› çok güzeldi. Baﬂar›lar›n›z›n
devam›n› dilerim...
Merve Ç›ld›r,
Bal›kesir.
üzel Ayd›n’›n sosyal bilimler
lisesinde okuyan ve kendini
yaln›z hissedip “Bütün Dünya”
ekibiyle kendini yeniden bulan
16 yaﬂ›nda bir insan›m. Ço¤u insan için “Bütün Dünya” belki s›radan bir dergi gibidir; fakat benim
G
10
¤unuzu düﬂünüyorum ve baﬂar›lar›n›z›n devam›n› diliyorum.
‹lknur Ya¤d›gül,
Adana.
er say›s›n› sab›rs›zl›kla
H
bekledi¤im tek dergisiniz.
Beni düﬂündüren, unutmaya yüz
tutmuﬂ birçok ﬂeyi bana hat›rlatan çok özel bir dergi...
Bir ö¤retmen olarak içerisindeki birçok öyküyü ö¤rencilerime
okumaktan, onlarla bu öyküleri
paylaﬂmaktan çok hoﬂlan›yorum.
Duyuru Tahtas›
çesinrkut il
’un Ko e Y‹BO’da
ﬂ
u
M
n
s Emr
ezaba, be
Merha mbet Yunu z yar› aç›k c 996
u
ü
1
K
m
n
i
lu
e
ku
dek
¤m
rum. O
larak
s›na ra
çal›ﬂ›yo ak kurulma im yuvas› o rli
r
it
la
¤
yete
e
e
a
v
n
evi o
n
a
ezan buy
. Uygu
y›l›nda vermektedir ad›¤›ndan c uz,
r
lm
t
o
o
e
iy
m
d
iz
se
m
hiz
phane
rak his
ezabir kütü patmam›ﬂ ola phane bir c lao
a
tü
k
l›
ü
r
evini izi... Her k ap ve yara
it
›mlakendim t›r ﬂiar›yla k di¤er yard
a
z
evi kap üﬂündü¤ünü
d
›
Aykaz,
›n
.
¤
ca
Veysel Y‹BO,
liyoruz
k
e
b
›
r›n›z
s Emre
.
t Yunu Korkut, Muﬂ
Kümbe
6457
1
1
3
)
: (0436 tmail.com
el. no.
Okul t selaykaz@ho
vey
Eme¤i geçen herkese çok teﬂekkür ediyorum.
Deniz Ünlü,
Kütahya.
ütün Dünya” önce üniver“B
site yollar›nda otobüs kitab›md›, sonra baﬂucumda klavuzum
oldu. ‹ﬂ hayat›mda sürekli yan›mda
arkadaﬂlar›mla sohbetlerde paylaﬂ›m›m oldu. Sonras›nda da çal›ﬂt›¤›m okullar›n kütüphanelerine almaya baﬂlad›m. Yüre¤inize sa¤l›k.
Çi¤dem Orhan,
Antalya.
Merhaba, ben Nilüfe
r
Aydo¤du. Bingöl Anadolu Lisesi’nde okuy
orum. Biz okulumuzun
kütüphanesini zengin
leﬂtirmek
amac›yla “Bir Kitap
da Benden” adl› bir kampany
a düzenledik. Ama yard›ma iht
iyac›m›z
var. Bize yard›m eder
misiniz?
Nilüfer Aydo¤du,
Bingöl.
Okul tel. no.: (0426) 2
13 5354
[email protected]
m
[email protected]
om
er kesim taraf›ndan kolayH
ca anlaﬂ›labilen, ilginç konular›n her ay yer ald›¤›, yazarlar›n her zaman ola¤anüstü baﬂar›
gösterdi¤i çok güzel bir dergi
“Bütün Dünya”...
Funda Özdemir,
Ankara.
nsan›n bu karmaﬂ›k dünyada
‹
kendisi gibi düﬂünen insanlar›n var oldu¤unu bilmesi ne kadar
huzur verici...
Serkan Selçuk,
Hakkari.
ayat arkadaﬂ›m›n bana vererginizi çok be¤eniyorum ve
H
di¤i en güzel hediyelerden D çevreme s›k s›k öneriyorum.
birisi de siz oldunuz. Ona çok Özellikle bu yay›n çöplü¤ünün
ﬂey borçluyum. Yeni say›lar›n›z›
sab›rs›zl›kla bekliyoruz. Eme¤inize, yüre¤inize sa¤l›k...
ﬁ. Gül Yurt,
Ankara.
içinde tertemiz bir dergi oldu¤unuzu düﬂünüyorum. Teﬂekkürler
“Bütün Dünya”m...
Hasan Üreten,
Ankara.
11
Bir zamanlar Cumhuriyet gazetesinin ünlü yazar›
Hamdi Varo¤lu “Günümüzde okur say›s› artt› ama do¤ru düzgün
yazan yazar say›s› çok azald›” demiﬂti. Bu sav bugün için de geçerli.
Ço¤unun s›¤›na¤› “zaman darl›¤›”. Ancak bugünkü durum, zaman
darl›¤›ndan çok, özensizlikten, dile sayg›s›zl›ktan kaynaklan›yor.
Anadiline sayg›s› olmayan›n kendisine sayg›s› olabilir mi?
‹letiler...
B
ilgisayar›mda
birikmiﬂ
Say›n Güvensen de –san›r›m
pek çok ileti var. Olanak- bir ö¤retmen olman›n olgunlu¤u
lar›m elverdikçe yan›tla- ve inceli¤iyle– uyar›yor, diyor ki:
maya çal›ﬂ›yorum. Bun“Hocam, iyi çal›ﬂmalar. Ad›m
lardan
Say›n
Güvensen’in Sezen Yekbun Güvensen. Türk di23.06.2007 tarihli iletisi bana de- li ve edebiyat› ö¤retmeniyim. Ben
¤erli okurum Berk A¤lagül’ün eski sizi Bütün Dünya’n›n 1 Haziran
bir sorusunu an›msatt›.
2007 say›s›ndaki yaz›n›zda geçen
Say›n A¤lagül dibir dilbilgisi kural›
yordu ki: “... yaz›n›ziçin rahats›z edeceda, size yazmam› ge¤im. Ö¤renmek isteTürk Dili
rektiren bir konu dikdi¤im iki bilgi var. Siz
katimi çekti. Yaz›
yaz›n›zda ‘Türkçe’yi’
içinde bir kere geçikelimesini bu ﬂekilde
yor olsa dizgi yanl›ﬂ›
kullanm›ﬂs›n›z. Ben
der geçerdim. Ancak
dersane ö¤retmenibirkaç kez ve ayn›
yim. Bizim ö¤rencileﬂekilde geçince acare verdi¤imiz bilgide:
ba ben mi yanl›ﬂ biliÖzel isimler yap›m
yorum diye beni
eki alm›ﬂsa ve çekim
Orhan
araﬂt›rmaya yöneltti.
eki de kullanmak geVelidedeo¤lu
Ancak TDK Sözlürekiyorsa noktalama
¤ü’nde böyle bir ﬂeye
iﬂareti
kullan›lmaz
raslamad›m. ⁄ ile ya–kesme iﬂareti gibi–.
z›lan bugün sözcü¤ü. Üç yerde Bir di¤er ö¤renmek istedi¤im bilgi
“bu¤ün” diye geçen “bugün” de- ise; birçok kaynakta farkl› yazd›¤›
¤il midir? 1. Takvimin bu¤ünkü için net bir bilgiye sahip de¤ilim;
yapra¤›nda bir vecize... 2. Bu¤ün- dershane mi dersane mi diye yaz›kü Türk yazarlar›... 3. Bizim bu- l›yor? Hastane, postane v.b gibi
¤ünkü yazarlar›m›z.... Bu konu- kelimelerde de kullan›m nas›ld›r?
larla ilgilendi¤iniz için biz okuyu- E¤er beni ayd›nlat›rsan›z çok mincular› ayd›nlat›r m›s›n›z?”
nettar kal›r›m. ‹yi çal›ﬂmalar.”
12
H
er yazar›n dikkatinden
kaçan yan›lg›lar› olabilir.
Bütün Dünya dergisinde yazmaya baﬂlad›¤›m
yedi y›l içinde iki kez yan›lg›m›
saptayan bir de¤erli okuruma, dikkatinden dolay› aç›kça teﬂekkür ettim, özür diledim. Say›n A¤lagül ve
Say›n Güvensen’e ise dikkatlerinden dolay› teﬂekkür edemiyorum;
çünkü o sözcükler benim de¤il.
Dergimizin A¤ustos 2006 say›s›nda ﬂöyle demiﬂtim: Yaz›mda
(‹mlâda) kurallar›n geniﬂ tutulmas›,
gereksiz imlemelere, duraksamalara, dolay›s›yla yan›lg›lara yol açmaktad›r. En yetkin, en iﬂlevsel yaz›m, bütün sorunlar› çözümlenmiﬂ
ve kurallara ba¤lanm›ﬂ olan› de¤il;
kurallar› en aza indirilerek pekiﬂtirilmiﬂ, aç›k ve kolay anlaﬂ›l›r olan›d›r. Kurallar ne kadar yal›n olursa,
yaz›m birli¤i o kadar kolay sa¤lan›r.
Ancak görüyorum ki, yaz›lar›mda anlat›m›m› belirginleﬂtirmek için
kullanma gere¤ini duydu¤um baz›
imler (noktalama iﬂaretleri), özellikle de “t›rnak ve tek t›rnak”, “italik
yaz›”, “siyah harf/bold” konular›nda
baz› okurlar›mda yeterli dikkat yo¤unlu¤unu sa¤layamam›ﬂ›m. Konuyu bir kere daha vurgulamak için,
dile iliﬂkin yaz› ve yap›tlar›yla ünlü
yazar Nejat Muallimo¤lu’nun ﬂu anlat›m›na, özetle, bir göz atal›m:
“T›rnak iﬂareti (“ ”), son derece
önemli bir noktalama iﬂaretidir.
Bu iﬂaretin baﬂl›ca fonksiyonu, di¤erlerinin sözlerini, onlar›n söyledi¤i veya yazd›¤› ﬂekilde, hiçbir
kelimeyi de¤iﬂtirmeden, oldu¤u
gibi nakletmektir...
“Bir kimsenin sözlerini kendi
yaz›s›na almak isteyen bir yazar,
onun, t›rnak içinde gösterdi¤i söz-
lerini aynen almaya mecburdur...
Bizde, maalesef, bu en basit kurala riayet etmeyen yazarlar, gazeteciler çok. Böylelerine Amerika’da
‘ﬂerefsiz’ insanlar denir. Bir gazeteci, bir kimsenin sözlerini t›rnak
içinde göstermesine ra¤men, onun
kulland›¤› kelimeleri bile bile kullanmazsa aleyhine dâva bile aç›labilir. Bizlere oralarda [Amerika’da]
noktalama iﬂaretleri ö¤retilirken,
bu ‘ahlakî’ noktalar üzerinde bilhassa durulurdu...” (Türkçe Bilen
Aran›yor, ‹stanbul, 1999 s. 878)
Her yazar›n kendine özgü bir
biçemi (üslubu) vard›r. Onun anlat›m biçimi ya da noktalama anlay›ﬂ›, al›nt› yapana göre yanl›ﬂ olabilir. Ancak, yaz›m yanl›ﬂlar› olan
bir tümce ya da bölümce (paragraf) al›nt›lanacaksa, al›nt›layan
onu düzeltmemeli. Bir zamanlar
Cumhuriyet gazetesinin ünlü yazar› Hamdi Varo¤lu “Günümüzde
okur say›s› artt› ama do¤ru düzgün yazan yazar say›s› çok azald›”
demiﬂti. Bu sav bugün için de geçerli. Ço¤unun s›¤›na¤› “zaman
darl›¤›”. Ancak bugünkü durum,
zaman darl›¤›ndan çok, özensizlikten, dile sayg›s›zl›ktan kaynaklan›yor. Anadiline sayg›s› olmayan›n kendisine sayg›s› olabilir mi?
B
ak›n, Amerikal› ünlü yazar Mark Twain, bas›mevine gönderdi¤i yaz›lar›ndaki noktalama imlerinin
görevli düzeltmen taraf›ndan de¤iﬂtirilmeye kalk›ﬂ›ld›¤›n› duydu¤unda
yay›nc›s›na hemen bir telgraf çeker
ve düzeltmenin son duas›n› dahi
yapmas›na olanak sa¤lanmadan öldürülmesini emreder. (!)
‹ﬂte yazar onuru budur!..
13
‹letiler...
Bütün Dünya • Eylül 2007
A
ncak, al›nt›lanmak istenen yaz›da düzeltilmesi
gereken yanl›ﬂ ya da
aç›klanmas› gereken bir
sözcük varsa, yan›na, köﬂeli ayraç
içerisinde –olanakl› ise italik harflerle– düzeltme ya da uyar› yap›labilir. Bir gazeteden iki al›nt›:
“Kanuni Sultan Süleyman görkemli bir Osmanl› padiﬂah› oldu¤u kadar divan› da olan (Avni Divan›) ulu bir ﬂair...”
“Birinci ve ikinci sanayi ve kalk›nma planlar› ile çok sayg›n ve
soylu bir u¤raﬂ verilmiﬂ, co¤rafya
bütüncül olarak ele al›nm›ﬂ...”
Birinci al›nt›da ad› geçen “Avnî
Divan›” Fatih Sultan Mehmet’indir.
Kanunî ise ﬂiirlerini “Muhibbî” takma ad›yla yazm›ﬂt›r. ‹kinci al›nt›da
“bütüncül” sözcü¤ü totaliter karﬂ›l›¤›d›r, burada yanl›ﬂ kullan›lm›ﬂt›r.
Bu tümceleri al›nt›lamak isteyen kiﬂi yanl›ﬂl›¤›n ay›rd›ndaysa
“Avni Divan›” n›n yan›na [Muhibbî Divan›]; “bütüncül” sözcü¤ünün yan›na da uyar› olarak
[yanl›ﬂ] ya da sözcü¤ün do¤rusu
olan [bütün] yazabilir.
Yaz›lar›m› genelde araﬂt›rmaya dayal› yazd›¤›m için al›nt›lara
çok yer verir, dolay›s›yla t›rnak
imini kullanmak zorunda kal›r›m. S›k kullan›lan bu im bir yerde okumay› zorlaﬂt›r›r, dikkati
da¤›t›r. O nedenle, uygun düﬂtükçe, baz› al›nt›lar›mda ya da
önemsedi¤im sözcükleri vurgulamada italik veya siyah harf kullan›r›m. (T›rnak kullanmadan,
sadece harf boyutu küçültülerek,
örne¤in 14 puntodan 12 puntoya
inerek de al›nt› yap›labilir.) Ancak, hat›rlatmak isterim ki, italik
ya da siyah harflerle yazd›¤›m
14
al›nt› ya da sözcüklerde “t›rnak”
imini kesinlikle kullanmam.
Ne yaz›k ki, pek çok yazar›m›z noktalama imlerini bir mirasyedi savurganl›¤›yla geliﬂigüzel
kullan›r, al›nt›lad›¤›, önemsedi¤i
bir sözü t›rnak içinde siyah ya da
italik (hatta siyah italik) yaz›yla
yazmakta sak›nca görmez. Oysa,
siyah ya da italik yaz›yla yap›lan
al›nt›larda veya sözcüklerde t›rnak imi kullan›lmaz: “Muhibbî”
Mu yaz›l›ﬂ› do¤ru; “Muhibbî ”, “M
hibb î ”, “M
Muhibb î ” yaz›l›ﬂlar›nda
t›rnak imine gerek yok. T›rnak
iminden amaç al›nt› yap›ld›¤›n›
belirtmek, bir sözcü¤ü vurgulamak ise harf de¤iﬂikli¤i de ayn›
görevi yapar.
Bunun yazmay› kolaylaﬂt›ran,
okuyanda dikkati çeken bir yan›
daha vard›r: Uzun ve birkaç bölümceli al›nt›larda her bölümcenin
baﬂ›na t›rnak imi konur ve al›nt›n›n baﬂ›nda aç›lan t›rnak son bölümcenin bitiminde kapan›r.
Bu gibi al›nt›larda –hele de bölümce say›s› fazla ise– as›l yaz› ile
al›nt› yaz› ay›r›m›, okuyanda duraksama (tereddüt) yaratabilir; Say›n Berk A¤lagül’de oldu¤u gibi...
S
ay›n A¤lagül, bu yan›lg›ya
düﬂmeseydi, bu¤ün sözcü¤ünün benim de¤il, Nurullah Ataç’›n oldu¤unun ay›rd›na var›rd›. Üstelik, al›nt›n›n sonunda, yazar ad›yla birlikte kayna¤› da belirtilmiﬂti.
Ayr›ca, Ataç’›n sözcü¤ünün
do¤rusu da bu¤ün de¤il, bü¤ün
olmal›yd›; düzeltiyorum. Kendilerine ikinci bir kaynak vereyim: Nurullah Ataç, Söyleﬂiler, YKY. ‹stanbul, 1. bask›, 2000, s. 261)
T
ürk Dili ve Edebiyat› ö¤retmeni Say›n Güvensen’in uyar›s› yerinde:
Türkçe’yi yaz›l›ﬂ› do¤ru
de¤il; kesme imi kullan›lmadan
Türkçeyi yaz›lmal›yd›. Ancak,
okurumun elektronik iletisini aynen al›nt›lad›m; Nejat Muallimo¤lu’nun dedi¤i gibi...
Say›n Güvensen’in ikinci sorusuna gelince:
Atatürk’ün Türk Dil Kurumu
1983’te kapat›lana kadar 60 y›lda
oluﬂturulup pekiﬂtirilen pek çok
yaz›m kural›, Kenan Evren’in
devlet bürosu TDK’since alt üst
edildi. Örne¤in altm›ﬂ y›ll›k ilkokulu ilk okul, ortaokulu orta
okul yapt›¤› gibi dersane, eczane, hastane, pastane, postane
sözcülerini de dershane, eczahane, hastahane, pastahane, postahane biçimine dönüﬂtürdü.
Bu sözcükler, Atatürk’ün
1932’de kurdu¤u Türk Dil Kurumu’nun 1935’te yay›mlad›¤›
Türkçeden Osmanl›caya Cep K›lavuzu’ndan baﬂlayarak bu kurumun süre¤i (devam›) olan bugünkü Dil Derne¤i’nin 1989’dan
bu yana yay›mlad›¤› bütün sözcük ve yaz›m k›lavuzlar›nda dersane, eczane, hastane, pastane,
postane biçimindedir.
Bugün, günlük yaﬂamda çok
kullan›lan, yazarlarca benimsenmiﬂ, devlet yaz›ﬂmalar›na bile girmiﬂ bu sözcükleri dershane, eczahane, hastahane, pastahane, postahane biçiminde yazmak yanl›ﬂt›r.
Bal›khane, çayhane, do¤umhane, kahvehane, kumarhane, meyhane, ﬂaraphane gibi sözcüklerde
ise “h” harfi korunmuﬂtur.
***
Okurlar›mdan bugüne kadar
ald›¤›m iletiler aras›nda soru soranlar çok; övücü, özendirici olanlar ise pek çok. Yedi y›l boyunca,
bir iki tane de olsa yerici ileti de
gelmedi de¤il. Bunlardan birini de
5 Temmuz 2007 tarihinde ald›m.
ﬁunu özellikle vurguluyorum:
Ben, yaﬂ› 3 çeyrek yüzy›l› aﬂm›ﬂ
bir Atatürk genciyim. Yaz›lar›m›
dinç kafalar için, Atatürk’ün
cumhuriyeti emanet etti¤i Türk
gençleri için yaz›yorum. Baz›lar›
be¤enmese de biz dilimizi, sözcüklerimizi seviyoruz ve kullanmay› sürdürece¤iz.
Ancak onlara yine de teﬂekkür ediyorum Bütün Dünya’y› okuduklar› için; ola ki dergimizi okuyarak onlar da bir gün
bize kat›l›rlar.
Not: Yaz›m› bitirip son kez
gözden geçiriyordum ki, dergimizin A¤ustos 2007 say›s›yla birlikte bir “Iﬂ›k” doldu gönlüme.
“Bizden Size Mektuplar” sayfas›nda, pek çok okurumuz gibi
Sevgili Çi¤dem Iﬂ›k’›n iletisi de
çabam›za güç katt›:
“Say›n Orhan Velidedeo¤lu,
“T
BMM’inde Türkçe
Komisyonu” baﬂl›kl›
yaz›n›z› büyük bir
zevkle ve sizden yine bir ﬂeyler ö¤renerek okudum.
Türkçemize sahip ç›kt›¤›n›z ve
genç kuﬂa¤a -benim gibi- Türkçemizi anlat›p do¤ru yolu gösterdi¤iniz için size çok teﬂekkür ederim. Umar›m bir gün ben de sizin
gibi çok derin bir Türkçe bilgisine sahip olurum. Sayg›lar›mla.”•
[email protected]
15
‹lk
Dersimiz
Türkçe
Saniye
Özden
Sözcük bilginizi denetledikten sonra, do¤ru yan›tlar için 18’inci sayfam›za bak›n›z
1. peksimet (yunanca) –
a) kek b) pasta c) ›s›da
kurutulmuﬂ ekmek
ç) bayat ekmek
2. iskonto (italyanca) –
a) indirim b) bakiye
c) kalan ç) zarar›na
3. faça (italyanca) –
a) görünüﬂ b) tav›r
c) yara ç) k›l›k
4. efendi (yunanca) –
a) köle sahibi b) terbiyeli, nazik
c) erkek hizmetçi ç) sahip
5. karakter (frans›zca) –
a) ›ra, özyap› b) huy
c) nitelik ç) özellik
6. karambol (frans›zca) –
a) kaos b) kar›ﬂ›kl›k
c) bozukluk ç) düzensizlik
7. kukla (yunanca) –
a) kiﬂiliksiz b) oyuncak
c) gerçekd›ﬂ› ç) niteliksiz
8. radikal (frans›zca) –
a) kökten
b) içeriden c) sa¤lamca
ç) as›l
9. statü (frans›zca) –
a) rütbe b) makam, konum
c) düzey ç) aﬂama
10. pano (frans›zca) –
a) levha b) iﬂaret
c) tablo ç) çerçeve
11. net (frans›zca) –
a) aç›k seçik b) bütün
c) pürüzsüz ç) karmaﬂas›z
12. papel (ispanyolca) –
a) para b) miktar
c) bedel ç) fiyat
13. reel (frans›zca) –
a) aynen c) oldu¤u gibi
c) aç›kça ç) gerçek
14. risk (frans›zca) –
a) zarar olas›l›¤› b) tehlike
c) korku verici
ç) zararl›
15. sinonim (frans›zca) –
a) anlamdaﬂ b) benzer
c) ayn› ç) karﬂ›t
17
‹lk
Dersimiz
Türkçe
Tüm ö¤retmenlik yaﬂam›nda binlerce uygar Türk genci yetiﬂtiren,
cumhuriyet döneminin öncü ö¤retmenlerinden Cemile Aytaç,
yaﬂam›n›n 99’uncu y›l›nda Ankara’da yaﬂama veda etti.
Yan›tlar
17’nci sayfam›zda yer alan sözcüklerin do¤ru karﬂ›l›klar›
1. peksimet (yunanca) – c) ›s›da kurutulmuﬂ ekmek. Türkçe’ye çok eskiden yerleﬂmiﬂ ve benimsenmiﬂ bir sözcüktür.
2. iskonto (italyanca) – a) indirim. Önceden yerli bir sözcük gibiydi; ama
ﬂimdi “indirim”e yerini büyük oranda
b›rakt›. Dar›s› “indirim”li sat›ﬂ yer adlar›n›n baﬂ›na...
3. faça (italyanca) – ç) k›l›k. Asl›nda argo bir sözcüktür; ama de¤iﬂmeceli
(mecazi) kullan›m› da bulunmaktad›r.
4. efendi (yunanca) – b) terbiyeli, nazik.
Efendi sözcü¤ünün uzun bir serüveni
var Türkçe’de... Sahip’ten, hizmetçiye
de¤in geniﬂ bir de¤iﬂim yaﬂad›. Bugün
öbür anlamlar›n›n yan›nda öne ç›kan›
“terbiyeli” olan›d›r.
5. karakter (frans›zca) – a) ›ra, özyap›.
Karakter, Öztürkçe karﬂ›l›klar›n›n yan›nda yayg›n kullan›m›n› koruyor.
6. karambol (frans›zca) – b) kar›ﬂ›kl›k.
Bir bilardo terimi olan “karambol”, istekan›n vurdu¤u topun öbür toplar› vurmas› anlam›ndad›r. De¤iﬂmeceli anlam›yla yerleﬂti Türkçe’ye.
7. kukla (yunanca) – a) kiﬂiliksiz. Tahta, karton gibi ﬂeylerden yap›lm›ﬂ hayvan ya da insan figürleri ve bu figürlerin devinimleri sa¤lanarak sahnelenen
oyun anlam›ndad›r. Bu anlam›ndan
daha çok de¤iﬂmeceli anlam›yla kullan›lmas› yayg›nd›r. Kendi iradesini yaﬂayamay›p bir baﬂkas›n›n yönlendiriﬂiyle hareket eden kiﬂi ya da devlet,
hükümet: “Kukla hükümetler...” “Sevgilisinin kuklas› oldu ç›kt› sonunda.”
18
8. radikal (frans›zca) – a) kökten. Latince “kök” anlam›ndaki “radikx” kökünden Bat› dillerine geçen “radikal”in tamlama s›fat› olarak kullan›lmas› daha çok yayg›nlaﬂt›: “Radikal
dinci”, “Radikal ‹slamc›” gibi. Bu kullan›m›n yan›nda “köktendinci” gibi
kullan›mlar da yayg›nd›r. Fizik ve kimya terimi olarak kullan›m›n› da unutmamal›: “Serbest radikaller”.
9. statü (frans›zca) – b) makam,
konum. Ne yaz›k ki bu sözcük ülkedeki bürokratik dil yüzünden “statüsünü” koruyor.
10. pano (frans›zca) – a) levha. Pano
“levha”dan daha yayg›n. Arapça’n›n
yerini Frans›zca ald›.
11. net (frans›zca) – a) aç›k seçik.
“Net”in, Türkçe san›lacak kadar
yayg›nlaﬂ›p yerleﬂti¤ini “aç›k seçik”
görebiliyoruz.
12. papel (ispanyolca) – a) para. Bu ‹spanyolca argo sözcük Türkler
taraf›ndan çok sevildi.
Türkiye Cumhuriyeti
Son Gençlerinden Birini Daha
13. reel (frans›zca) – ç) gerçek. Bir dönem çok yayg›n kullan›lan “reel”, bugün
daha çok ekonomi alan›nda yayg›nd›r.
14. risk (frans›zca) – a) zarar olas›l›¤›.
“Tehlike”, “zarar” sözcükleri, yeterince uyar›c› gelmedi¤i için mi “risk”
ye¤leniyor?
15. sinonim (frans›zca) – a) anlamdaﬂ. Bir dönem Bülent Ecevit’in dilinde s›k geçen “sinonim”, “anlamdaﬂ” gibi bir karﬂ›l›¤› bulunca, ona
yerini çabucak verdi.
Kaybetti
•Mete Akyol - Bütün Dünya•
B
u y›l temmuzun son
haftas›nda, Ö¤retmen
Cemile Aytaç’› da kaybettik. Oysa 100’üncü
yaﬂ›na ad›m atmas›na yaln›zca
birkaç ay kalm›ﬂt›.
Ö¤retmen Cemile Aytaç’›n
kiﬂili¤inde Türkiye Cumhuriyeti
Devleti, yak›n tarihinin bir yak›n görgü tan›¤›n›, Türk istiklali
ve cumhuriyeti ise, muhafaza
ve müdafaas›n›n kendisine birin19
Bütün Dünya • Eylül 2007
Türkiye Cumhuriyeti Son Gençlerinden Birini Daha Kaybetti
ci görevi olarak verildi¤i kuruluﬂ günleri Türk gençli¤inin
son erini kaybetti.
leri için, beyinsel üretimleriyle ve kiﬂisel davran›ﬂlar›yla Atatürk ayd›nl›¤›n› yans›tmalar› gerekti¤i görüﬂünü daha geniﬂ
topluluklara yaymak amac›yla dergilerde yaz›lar yazm›ﬂ, radyolarda, televizyonlarda konuﬂmalar yapm›ﬂ ve... Tüm beyinsel üretimiyle ve kiﬂisel davran›ﬂ›yla ayr›ca, bir “Uygar
Türk”ün nas›l olmas› gerekti¤inin örne¤ini oluﬂturmuﬂtur.
Bu y›l›n temmuzunun son haftas›nda, onu da kaybettik.
Cenazesi, Türk halk›n›n son seçimini yapt›¤› günden birkaç
gün sonra Ankara’da, Kocatepe Camii’nden kald›r›ld›.
O gün Kocatepe Camii’nin musalla taﬂlar›nda, Türk bayra¤›n›n sar›p sarmalayarak kucaklad›¤› üç tabutta, milletvekili
mazbatas›n› alamadan bir trafik kazas›nda yaﬂam›n› kaybeden
Prof. Dr. M. Cihat Özönder, bir albay ve Ö¤retmen Cemile
Aytaç yat›yorlard›.
‹lk iki “er” kiﬂiden sonra imam, üçüncü s›radaki “hatun” kiﬂinin de cenaze namaz›n› k›ld›rmak üzere toplulu¤un önündeki “görevli” yerini almadan önce Ö¤retmen Cemile Aytaç’›n tabutunun önündeki (bu yaz›n›n baﬂ›nda gördü¤ünüz) fotograf›n› ters çevirdi, sonra da “Hatun kiﬂi niyetine” diyerek cenaze
namaz›n› k›ld›rmaya baﬂlad›.
Yeryüzüne bahﬂedilmiﬂ en ayd›nl›k ve en insansal bir dini,
Ankara’n›n Kocatepe Camii’nin o gün görevli imam›n›n anlay›ﬂ›
ve yorumlay›ﬂ›, yüzeysel görünümüyle çok basit bir davran›ﬂt›r.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ça¤daﬂ ve uygar kimli¤i
aç›s›ndan dikkatle bak›ld›¤›nda ise bu olay, devrimsel geliﬂimimiz önüne ç›kar›lan bir Derviﬂ Vahdeti tehlikesinin, filiz
vermek üzere y›llar sonra çatlayan bir tohumu dehﬂetindedir.
Sonsuzluk uykusundaki merhum Ö¤retmen Cemile Aytaç,
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin baﬂ›na gelebilecek olas› bir tehlikenin tan›¤› olamad› ama...
O sonsuzluk uykusunda bile ö¤retmenlik görevini sürdürdü, dolayl› da olsa, büyük bir tehlikeyi görmemizi sa¤layarak
bize önce dersimizi, sonra da ev ödevimizi verdi:
“Tehlikeyi görmezden gelmeyin...” dedi. “Uyan›k olun...”
S
onsuzlu¤unun mekan›nda ›ﬂ›klar içinde yats›n, sonsuzlu¤unun zaman›nda huzurlar içinde uyusun. Cemile Aytaç, çocuk yaﬂlar›nda baﬂlam›ﬂt› Türkiye’nin baﬂ›na gelenlerin
görgü tan›kl›¤›na...
“O geceyar›s› saat ikide, minarelerden gelen sela sesleriyle f›rlad›k yataklar›m›zdan. Daha sonra Ramazan davulcular›
dolaﬂmaya baﬂlad›lar sokaklarda. ‘Kalk›n ey ahali... Uyan›n ey
‹zmirliler... Düﬂman ‹zmir’i iﬂgal ediyor...” seslerine, silah sesleri kar›ﬂt›.”
Mahallesindeki yaﬂ›t› arkadaﬂlar›yla birlikte iﬂgalci askerlerin
karﬂ›s›na geçip, ellerindeki ka¤›t Türk bayraklar›n› onlar›n gözlerine sokarcas›na sallayarak direniﬂ yapt›klar› günleri Cemile
Aytaç, tan›kl›¤›n› yapt›¤› günler olarak de¤il, görevini yapt›¤›
günler olarak an›msam›ﬂt›r yaﬂam› boyunca.
Babas›n›n ﬂehit edilmesinden sonra annesiyle birlikte Nevﬂehir’e, day›s›n›n yan›na gittikleri günlerini ise yaln›zca gözlerinin önünden y›llarca eksilmeyen görüntülerle de¤il, ac›s›n› ve s›z›s›n› hiçbir zaman unutamad›¤› yüre¤inin ezikli¤iyle
de ömrü boyunca yaﬂam›ﬂt›r.
‹ﬂgalci askerlere taﬂ f›rlatt›¤› ‹zmir sokaklar›nda üç y›l sonra bir 9 Eylül sabah› ﬂak›d›¤›n› duydu¤u nal sesleri, Cemile
Aytaç’›n kulaklar›nda da, beyninde ve yüre¤inde de, bitmeyen bir zafer marﬂ› coﬂkusunu yüzy›la yak›n süre korumuﬂtur.
Cemile Aytaç, kendine çizdi¤i “Mustafa Kemal Paﬂa’n›n Cemile’si” olaca¤› amac›yla ‹zmir Ö¤retmen Okulu’nda ö¤renimine ve
e¤itimine baﬂlam›ﬂ, okulu bitirdikten sonra ise bu amac›n› “Reﬂat
Nuri’nin Feride’si” inanc›, içtenli¤i, gururu ve görev sorumlulu¤uyla pekiﬂtirerek Anadolu’nun çeﬂitli yörelerine ›ﬂ›¤›n› götürmüﬂ, binlerce ö¤renci yetiﬂtirmiﬂtir.
Atatürk devrimlerinin tümünü genç bir ö¤retmen kimli¤iyle
önce kendi özümsemiﬂ ve uygulam›ﬂ, sonra da baﬂta ö¤rencileri
olmak üzere tüm çevresine tan›tm›ﬂ, özümsetmiﬂ ve uygulamalar›na yard›mc› olmuﬂtur.
Mustafa Kemal Atatürk’ün ve onun kurdu¤u ça¤daﬂ Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin anlam›n› ve de¤erini Cemile Aytaç’tan ö¤renmeleri, onun, bir bölümü Türkiye’nin yönetiminde üst düzey görevlerde bulunan binlerce ö¤rencisi için yaﬂamsal bir talih olmuﬂtur.
Her gerçek ö¤retmen gibi Cemile Aytaç da, görevinden emekli olduktan sonra da ayn› sorumluluk duygusuyla
sürdürmüﬂtür ö¤retmenlik kimli¤ini.
Uygar tüm Türk gençlerin “uygar” kimli¤ini hak edebilme20
B
u y›l temmuzun son haftas›nda, Ö¤retmen Cemile
Aytaç’› da kaybettik. Oysa 100’üncü yaﬂ›na ad›m atmas›na yaln›zca birkaç ay kalm›ﬂt›. Ö¤retmen Cemile Aytaç’›n kiﬂili¤inde Türkiye Cumhuriyeti Devleti, yak›n tarihinin bir yak›n görgü tan›¤›n›, Türk istiklali ve
cumhuriyeti ise, muhafaza ve müdafaas›n›n kendisine birinci
görevi olarak verildi¤i kuruluﬂ günleri Türk gençli¤inin son
erini kaybetti.
Sonsuzlu¤unun mekan›nda ›ﬂ›klar içinde yats›n, sonsuzlu¤unun zaman›nda huzurlar içinde uyusun.•
21
Bu Bölümdeki Fotograflar›
Çeken Sanatç›yla Tan›ﬂ›n
Beyﬂehir’de do¤an Reha Bilir, ‹stanbul Üniversitesi, Eczac›l›k Fakültesi’nden mezun olduktan sonra serbest eczac› olarak çal›ﬂmaya
baﬂlam›ﬂt›r. Eskiﬂehir Anadolu Lisesi’nde okudu¤u y›llarda baﬂlad›¤› amatör fotografç›l›¤› 30 y›ld›r sürdürüyor. ‹lk ödülünü 1975 y›l›nda Akbank’›n bölgeleraras› yar›ﬂmas›nda alan Bilir’in yurt içi ve
yurt d›ﬂ› yar›ﬂmalarda birçok ödülü bulunmaktaReha Bilir
d›r. 2000 y›l›nda “Son Ustalar” adl› seri fotograflar›yla Pamukbank Foto¤raf Yar›ﬂmas›’nda teﬂvik
ödülü ald›. Uluslararas› Foto¤raf Federasyonu patronajl› yar›ﬂmalardaki ödüllerinden dolay›, 2003
y›l›nda AFIAP (Uluslararas› fotograf sanatç›s›) unvan›yla ödüllendirildi. Birçok ülkede karma sergilerde fotograflar› yer alan Reha Bilir’in, ülkemizde
de birçok ilde fotograflar› ve dia gösterileri sergilendi. “Dijital Kareler” adl› sergisi nedeniyle, Pamukbank taraf›ndan yay›mlanan “Türkiye’de Foto¤raf” adl› yay›nda, fotograf üzerinde bilgisayar ortam›nda oynamalar yapan ilk Türk fotografç›lar›
aras›nda gösterildi. Birçok dergi, gazete ve mesleki yay›nlarda röportajlar›, fotograflar›, portfolyolar› yay›mland›. Uluslararas› ve
ulusal birçok yar›ﬂmada jüri üyesi oldu. Eczac›baﬂ› taraf›ndan yay›mlanan “Bal›kç›lar” ve “Pazar” albümlerinde fotograflar› yer ald›. Özel bir dergide, Pir Sultan Abdal’›n torunlar›n›n göçebe yaﬂam›n› konu alan “Gezginci Derviﬂlerin Kalender Torunlar›” ve Mevlevi yaﬂam›n›n konu edildi¤i “Ben Dönerim, Gökler Döner” adl› foto-röportajlar› yay›mland›.
1999 y›l›nda ‹sviçre’de Dünya Kupas›, 2004 y›l›nda ‹ngiltere’de
mansiyon kazanan ülke tak›mlar›nda yer alan Bilir, toplam 5 kez
ülke tak›m›na seçildi. Beyﬂehir’in Yeﬂilda¤ kasabas›ndaki “Leylekler
Vadisi”nin fotograflarla ülkede ve yurt d›ﬂ›nda tan›t›m›na katk›lar›ndan dolay›, Yeﬂilda¤ Belediyesi taraf›ndan 2004 y›l›nda “fahri
hemﬂehrilik” belgesiyle ödüllendirildi. EFSAD (Eskiﬂehir), AFAD
(Adana) ve AKF‹D (Akﬂehir) derneklerinin üyesi, Selçuklu Foto¤raf
Sanat› Derne¤i (FOTOSEL)’in kurucu baﬂkan› olan fotografç›n›n
“Photo Digital” dergisinde fotograf üzerine yaz›lar›, “Adana Life”
dergisinde sanat söyleﬂileri yay›mlanmaktad›r. Birçok dernekte ve
üniversitelerde fotograf etkinliklerine, fotograf günlerine, sempozyumlara, panellere, fotograf fuarlar›na fotograflar›yla ve birikimleriyle kat›lan fotografç›, Selçuk Üniversitesi, ‹letiﬂim Fakültesi fotograf etkinliklerine dan›ﬂmanl›k yapmaktad›r.•
22
Fotograflar: Reha Bilir
“Mevlana Y›l›”nda Tüm Dünya Onu An›yor
Mevlana
800 Y›l Önce
Bu Ay Do¤du
Lütfen sayfay› çeviriniz ’
23
Mevlana
800 Y›l Önce
Bu Ay Do¤du
•Songül Saydam - Bütün Dünya•
addi de¤erlere ilginin giderek artt›¤›
son dönemde sevgi, bu ilgiyle ters
orant›l› bir biçimde, umursanmazl›k girdab›na itiliyor. Yaln›zca kendini düﬂünerek, herﬂeye sahip olma h›rs›yla dolu, yok edici anlay›ﬂ,
her geçen gün daha çok kiﬂinin
benli¤ine egemen oluyor. Savaﬂlar, artan ›rkç›l›k, düﬂüncede yaﬂanan kirlilik, yaln›zca insanl›¤a de¤il, tüm dünyaya, do¤aya, hayvan-
M
24
lara, bitkilere yaﬂan›lmas› güç bir
yar›n oluﬂturuyor. Bu kayg› verici
geliﬂme karﬂ›s›nda dünyada boﬂ
durmayanlar da var. Bu u¤raﬂ›
içindeki Birleﬂmiﬂ Milletler, 1995
y›l›nda somut bir biçimde tavr›n›
ortaya koydu. Dünyan›n bu en etkin örgütünün E¤itim, Bilim ve
Kültür Kurumu (UNESCO), 1995
y›l›n› “Uluslararas› Hoﬂgörü Y›l›”
ilan etti. Dünyay› Mevlana’y› anlamaya ve ö¤renmeye ça¤›rd›. Oniki
y›l sonra do¤umunun 800’üncü
y›ldönümü dolay›s›yla 2007 “Dünya Mevlana Y›l›” ilan edildi. Çünkü
13’üncü yüzy›lda yaﬂamas›na karﬂ›n Mevlana, unutulmaz dizeleriyle
o günlerdeki etkinli¤ini yüzy›llar
sonra bugün de sürdürmektedir:
“Gene gel, gene
Ne olursan ol,
‹ster kafir ol, ister ateﬂe tap,
ister puta,
‹ster yüz kere tövbe etmiﬂ ol,
‹ster yüz kere bozmuﬂ ol
tövbeni.
Umutsuzluk kap›s› de¤il
bu kap›
Nas›lsan öyle gel.”
Böylesi bir gönlün sahibi Mevlana, kendiniyse ﬂöyle anlat›yordu:
“Ben, bir pergel gibiyim. Bir
aya¤›mla inançlar›ma ba¤l›y›m.
Öbür aya¤›mla da yetmiﬂiki milleti
dolan›r, sarar sarmalar›m.”
Onun din, ›rk, düﬂünce ayr›m›
yapmaks›z›n yetmiﬂiki milleti kucaklayan bu sözü, insanl›k tarihi
denli eski olan insan sevgisinin
kaynaklar›n› arayan her insanda
yank›s›n› bulacakt›. “Biz birleﬂtirmek için geldik, ay›rmak için de¤il” diyerek Do¤u ve Bat› aras›nda
bir köprü oldu Mevlana... Ça¤daﬂlar› Hac› Bektaﬂî Veli, Yunus Emre
gibi düﬂünce ve sanat adamlar›n›
etkiledi¤i gibi, kendisinden sonra
gelenlere de esin kayna¤› oldu.
u etki Do¤u’nun s›n›rlar›n› aﬂarak, Bat›’ya
da yay›lacakt›. Bunlar
aras›nda Danimarkal›
yazar, halk masallar› toplay›c›s›
Hans Christian Andersen de vard›. Mevlana’n›n yap›tlar›n›n ilk
kez Almanca’ya çevrilmesinden
sonra Goethe ve Hegel gibi sanatç› ve düﬂünürlere esin verecekti. Rembrandt gibi ünlü Bat›l›
ressamlara ve Do¤u’nun ünlü
B
25
minyatürcü ve ressamlar›n›n yap›tlar›na ›ﬂ›k ve renk oldu.
988 y›l›nda Amerika’da
“Open Secret” ad›ndaki
Mevlana ﬂiirleri kitab› 50
bin adet sat›ld›. Onu izleyen “The Essential Rumi” kitab›
110 bin adet satarak, en çok satan
ﬂiir kitab› oldu. O bugün Amerika’da en çok okunan ﬂairler aras›nda. Sema gösterileri, Fransa,
Amerika, ‹talya’ya taﬂm›ﬂ durumda
ve giderek artan bir ilgiyle izlenmeye devam ediyor.
21’inci yüzy›l›n yaﬂama getirdi¤i rahatl›k, insan›n içindeki
boﬂlu¤u doldurmaya ne yaz›k ki
yetmiyor. Mevlana insanlara ﬂöyle sesleniyor:
“‹nsanda o kadar büyük bir
aﬂk, h›rs, arzu ve üzüntü vard›r ki
yüzbinlerce alem kendisinin olsa
yine huzur bulamaz. Bu zevklerin,
arzular›n hepsi bir merdivene ben-
1
26
zer. Merdiven basamaklar› oturup
kalmak için elveriﬂli de¤ildir; üzerine bas›p geçmek için yap›lm›ﬂt›r.
Uzun yolu k›saltmak, ömrü bu
merdiven basamaklar›nda heder
etmemek için çabuk uyanan ve
durumu bilen insana ne mutlu.”
“Bir can vard›r can›nda
o can› ara,
Beden da¤›ndaki gizli
mücevheri ara!
Ey yürüyüp giden dost
bütün gücünle ara,
Amma d›ﬂar›da de¤il,
arad›¤›n› kendi içinde ara!”
Mevlana Celâleddin Rumî 800
y›l önce 30 Eylül 1207’de Belh’de
do¤du. Babas› Bahaeddin Veled, o
günlerde Sufi e¤ilimli bir hukukçu
ve ünlü bir söylevciydi. Dilinin tatl›l›¤› konuﬂmas›ndaki aç›kl›¤› ve
nüktecili¤iyle Belh’te ve Horasan’›n öteki kentlerinde çok say›da
taraftar edinmiﬂti. Onun Belh’te,
Semerkand’da, Vahﬂ’ta ve Horasan’›n öteki kentlerinde yapt›¤›
toplant›lara yüzlerce insan kat›l›rd›. O yaln›zca bir söylevci de¤il,
ayn› zamanda eﬂsiz bir bilim adam› ve ayd›nd›. Bu yüzden halk
ona, “Sultanü’l-Ulema” (Bilginlerin
Sultan›) ad›n› takm›ﬂt›.
Mevlana beﬂ yaﬂ›ndayken ailesiyle birlikte göç yollar›na düﬂtü.
Bir süre Erzincan, Malatya’da kald›ktan sonra Konya’ya yerleﬂtiler.
Burada ilk e¤itimini babas›ndan
alan Mevlana, daha sonra medreseye baﬂlad›. Onsekiz yaﬂ›na geldi¤inde Gevher Hatun’la evlendi.
Mevlana 1230’da babas›n›n ölümünden sonra, babas›n›n görevlerini üstlendi ve camide halka vaaz
vermeye baﬂlad›. Fakat Mevlana
kendini babas›n›n yerini almaya
haz›r görmüyordu. Bu s›ralarda
babas›n› görmek için Konya’ya gelen Tirmizli Seyyid Burhaneddin,
Mevlana’n›n e¤itimi üzerinde
önemli rol oynayacakt›.
Mevlana dokuz y›l boyunca
hocas› Burhaneddin’in yan›nda
kald›. Halep ve ﬁam’da e¤itim ald›. Seyyid Burhaneddin, Mevlana’n›n düﬂünce dünyas›nda çok
büyük ufuklar açt›, tasavvuf bilgileri aﬂ›lad›, yeni bir düﬂünce evreninin oluﬂmas›n› sa¤lad›. Bu tasavvuf bilgilerinin kayna¤› eski
‹ran, Hint dinleri, özellikle de
Zerdüﬂtluk’tan esinlenmekteydi.
Mevlana, Burhaneddin’in emri
üzerine “Riyazet” denilen perhizlere, nefsi ile savaﬂa baﬂlad›.
evlana sürekli perhizden dolay› zay›f, sar› yüzlü ve
ince vücutluydu.
D›ﬂ görünüﬂe asla öncelik vermeyen bir kiﬂili¤e sahipti. Önem veren kiﬂileri, “Görünüﬂe tapan, görünüﬂün süsü içinde kalm›ﬂ olan,
M
27
Bütün Dünya • Eylül 2007
d›ﬂ terbiye ile yetinip gösteriﬂ
için giyinen ve asla anlam›, derin
nicelikleri bilmeyen, kavrayamayan ve görmeyen zavall›lar” olarak de¤erlendirmekteydi.
na göre, insan önce
kendisindeki kin, k›skançl›k, h›rs, merhametsizlik gibi kötü
huylar› görüp onlar› e¤ittikten
sonra baﬂkalar›n› k›namal›yd›. S›k›nt› ve huzursuzluk mutlaka bir
günah›n cezas›, huzursa bir ibadetin karﬂ›l›¤›yd›. ‹yilik yapmak bir
tür ibadetti ki, hem yapan hem de
yap›lan kiﬂi için yarar› vard›.
1241 y›l›nda hocas› Burhaneddin öldükten sonra Mevlana, medresede dersler vermeye baﬂlad›.
Mevlana’n›n yaﬂam›ndaki en büyük de¤iﬂim 1244 y›l›nda Tebrizli
ﬁems ile karﬂ›laﬂmas›yd›. ﬁems
Konya’ya gelerek Mevlana’yla dost
olduktan sonra, Mevlana bambaﬂka bir anlay›ﬂa girdi. ﬁems’le karﬂ›laﬂmadan önce Mevlana medresede ders veren, camide vaaz eden,
ibadetle meﬂgul olan bir hocayd›.
ﬁems’in etkisiyle dersi, vaaz› b›rakt›. Kendini müzi¤e ve dansa (sema) verdi. ﬁiirlerinde o zamana
de¤in görülmemiﬂ bir coﬂku belirdi. ‹ﬂte o günlerde yap›lan ﬁems’in
de kat›ld›¤› büyük bir toplant›da,
“Baﬂköﬂe neresidir?” diye soruldu¤unda, Mevlana, “Bilginlerin baﬂköﬂesi odan›n ortas›d›r. Ariflerin
baﬂköﬂesi evin köﬂesidir. Sufilerin
baﬂköﬂesi odan›n kenar›d›r. Âﬂ›klar›n görüﬂünde ise baﬂköﬂe dostun yan›d›r” yan›t›n› verdikten sonra ﬁems’in yan›na oturdu.
Mevlana’daki bu de¤iﬂim ve
ﬁems’e gösterdi¤i yak›nl›k halk›n
O
28
büyük tepkisine neden oldu. Artan
bu tepkiler karﬂ›s›nda ﬁems, kimseye haber vermeden ﬁam’a gitti.
Mevlana ﬁems’in yerini ö¤renince
onu Konya’ya getirtti.
Yeniden eski yaﬂama dönülmüﬂtü. Ama bu durum uzun sürmeyecekti. ﬁems, aralar›nda Mevlana’n›n o¤lu Alaeddin’in de bulundu¤u yedi kiﬂi taraf›ndan b›çaklanarak öldürüldü ve cesedi bir
kuyuya at›ld›. Mevlana, ﬁems’in öldürüldü¤üne bir türlü inanamad›.
ﬁems’i bulmak umuduyla iki kez
ﬁam’a gitti. Onun öldü¤üne inand›ktan sonra, gece gündüz sema
etti, gazeller ve ﬂiirler okudu.
Mevlana ﬁems’le tan›ﬂt›ktan
sonraki dönemini “Hamd›m, piﬂtim, yand›m” sözcükleriyle tan›mlad›. ‹nsanlar›n d›ﬂtan gördü¤ü evreni içten gördü. “Herﬂey ﬂimdi
baﬂl›yor” diyerek insanlar›n ak›l
yoluyla ulaﬂamad›¤› soyut bir aﬂk
dünyas›na dald›. Bu aﬂk görünüﬂte
de¤il özdeydi. Gerçek aﬂk, olgun
insana duyulan ba¤l›l›k, kendi olgunlu¤unu onda görüﬂtü. Bu sevgi
coﬂkunluk durumu geçince tüm
insanlara, tüm canl›lara yay›l›r, iyiyi güzeli do¤rulu¤u amaçlar.
ﬂk, insan› h›rstan, kibirden, varl›ktan ve benlikten kurtaracak tek
ilaçt›r. ‹nsan onunla bireysellikten kurtulur. Mevlana’ya
göre, “Gerçek sevgilide suret yoktur. Güneﬂ ›ﬂ›klar› duvara vurunca,
duvar parlakt›r, güzeldir. Fakat bu
güzellik, bu parlakl›k, duvarda, duvar›n üstünde de¤il, güneﬂtedir. Duvar y›k›lsa bile güzellik güneﬂte
sonsuzdur. ﬁu halde kerpice de¤il,
güneﬂe gönül vermek gerek.”
A
nsanl›¤›n evrensel dilinin
müzik oldu¤una inanan
Mevlana’ya göre, Tanr›’n›n
dili Türk olsun, Rum olsun, Arap olsun âﬂ›klar›n dilidir.
‹nsanlardaki birlik müzikle oluﬂacak. Bu düﬂüncesine karﬂ› ç›kanlara ﬂöyle demiﬂti Mevlana:
“Biz müzik ve dansla cennetin
kap›s›n›n sesini duyuyoruz.”
Tutucular bu söze karﬂ›l›k olarak “Biz de müzi¤in dans›n sesini
duyuyoruz ama bize bir ﬂey olmuyor” sözlerini söyleyince Mevlana,
“Biz cennettin kap›s›n›n aç›l›ﬂ›n›n
sesini duyuyoruz, onlar kapan›ﬂ›n›n sesini... Müzik ve dans aﬂk susuzlar›n› sular, dostlara can katar.
Araplar buluta ‘Rebap’ (müzik aleti) derler. Bulut nas›l güllükteki
gülleri sularsa, rebap da t›pk› öyledir. Ruh g›das›d›r... Sema bir uyan›ﬂt›r. Zindanda uyanan elbette ziyandad›r ve uyanmay› istemez.
Güllük ve gülistanl›k bir yerde uy-
‹
30
kuya dalana gelince uyan›rsa zevki artar, belki de korkulu rüyalardan kurtulur. Kendi özünü görmeyen, ay yüzlü sevgiliyi seyredemeyen kiﬂiye müzi¤in, tefin ne yarar›
var?” diyerek yan›t vermiﬂtir.
Mevlana tutucular›n haram
sayd›¤› müzi¤i, raks› ve resmi de
yaﬂam›na katt›. Hayranlar›ndan biri olan “Gürcü” diye ça¤r›lan Gömeç Hatun, Kayseri’ye giderken
Mevlana’n›n özlemine dayanamayaca¤›n› düﬂünerek Aynüddevle
ad›ndaki bir Rum ressama Mevlana’n›n bir resmini yapmas›n› buyurdu. Ressam, ‹slam’da resmin
haram oldu¤unu bildi¤inden kendisinin öneremeyece¤ini söyledi.
“Gürcü” Mevlana’n›n onun düﬂündü¤ü gibi birisi olmad›¤›n› belirtti.
Aynüddevle çekine çekine Mevlana’ya resmini yapmay› önerdi.
Mevlana hiç çekinmeden “Becerebilirsen hemen baﬂla” dedi. Aynüddevle 20 portresini yapt›. Tü-
mü de farkl› oluyordu. Hemen her
çal›ﬂmada Mevlana’n›n yüzü de¤iﬂiyordu. Aynüddevle bu durumu
kendisine anlatt›¤›nda, Mevlana
ﬂu ﬂiirle yan›t verdi:
“Ah bir görebilseydim kendimi!
Beyaz› verir renklerin bileﬂimi
Ama benim ruhum huzur
nedir bilmiyor,
Yine de içim çok rahat
S›n›rs›z derininde ruhumun
Denizler bo¤uldu çünkü.”
Din, dil, ›rk ayr›m› yapmaks›z›n tüm insanlar› kucaklayan
Mevlana’n›n, kad›na verdi¤i de¤er
de insancad›r. Evinde cariye kullanmayan, harem kurmayan Mevlana tekeﬂliydi.
“Kad›n nedir, dünya ne? ‹ster
söyle ister söyleme; o neyse gene
odur. ‹nsanlar yasak edildikleri ﬂeye
karﬂ› aﬂ›r› düﬂkün olurlar. Sen ne kadar kad›na, ‘Kendini sakla, örtün!’
diye emretsen, kendini gösterme iste¤i onda o oranda ço¤al›r. Halkta
da, gizlendi¤inden dolay› o kad›n›
görme e¤ilimi o kadar artar. ﬁu halde sen oturmuﬂ, iki taraftan bu görmek ve görülmek arzusunu, ra¤betini art›r›yor ve bununla da onu ›slah
etti¤ini san›yorsun. Bu yapt›¤›n fesatç›l›¤›n bizzat kendisidir.”
“Kad›n Tanr›’n›n ›ﬂ›¤›d›r, sevgili
de¤il, yarat›c›d›r, yarat›lm›ﬂ de¤il.”
Evlenen o¤lu Sultan Veled’e
yazd›¤› ünlü mektupta da eﬂine bir
soluk denli bile haks›zl›k etmemesini buyurdu.
ﬁ
ems’in ölümünden sonra Salahaddin Zerkubi’yi kendisine yoldaﬂ
edindi. Salahaddin’in
ölümünden sonra da Hüsameddin Çelebi’nin teﬂvikiyle yeni bir
yarat›c›l›k dönemine girdi. Hüsameddin Çelebi, kendisinden ta31
Bütün Dünya • Eylül 2007
raftarlar›na can yoldaﬂ› olacak
manzum bir yap›t yazmas›n› istedi¤inde Mevlana, sar›¤›ndan bir
ka¤›t parças› ç›kar›p Çelebi’ye
uzatt›. Bunda Mesnevi’nin ilk onsekiz beyti yaz›l›yd›. Bundan
sonra Mevlana söylemeye, Hüsameddin Çelebi yazmaya baﬂlad›.
Bu sohbet onbeﬂ y›l sürecekti.
Alt› cilt olan bu yap›t Mevlana’n›n ölümünden k›sa bir süre
önce tamamland›.
evlana engin bilgisini, insan do¤as›n› en ince k›vr›mlar›na de¤in kavrayan düﬂünce yap›s›n›, Anadolu
uygarl›klar›n›n zengin birikiminden alm›ﬂt›. Arap ve Fars edebiyatlar›n› çok iyi biliyordu. Yunan
filozoflar›n›, Yunan ﬂairlerinin ﬂiirlerini ana dilinden okuyordu.
Hint-‹ran, Yunan mitolojisi, kutsal kitaplarda geçen öyküler,
sonradan klasikleﬂmiﬂ Arap ve
‹ran halk anlat›lar› Mevlana’n›n
ﬂiirlerinde geniﬂ bir biçimde yer
al›yordu. ﬁiirlerini, halk Farsça’s›yla yaz›yordu. Bu engin birikimin topland›¤› bir di¤er yap›t›
da “Divan-› Kebir”di. Çeﬂitli konulardaki konuﬂmalar›, dost toplant›lar›nda dile getirdikleri “FihiMafih” ad› alt›nda derlenecekti.
Mevlana 17 Aral›k 1277 günü
66 yaﬂ›nda Konya’da yaﬂama veda
etti. Cenaze töreni onun dünya görüﬂünün bir göstergesiydi adeta...
Kentli, köylü, bilginler, sufiler, ahiler, devletin ileri gelenleri, H›ristiyanlar’dan ve Yahudiler’den oluﬂan büyük bir kalabal›k kat›ld›. Nefirler, neyler, ziller, davullar çal›n›yor, müritler sema yap›yorlard›.
M
32
Babas›n›n bugünkü türbesinin yan›nda topra¤a verildi. Onun ölümüne dayanamayan kedisi de bir
hafta sonra yaﬂama veda etti.
Ayaklar›n›n dibinde yat›yor ﬂimdi...
Mevlana’ya göre ölüm sonsuzlu¤a kar›ﬂmakt›:
•“Ben o padiﬂah de¤ilim ki,
tahttan ineyim, tabuta bineyim.
Benim buyru¤um sonsuzluktur.
Ölümümüzden sonra mezar›m›z›
toprakta arama; bizim yerimiz bilge kiﬂilerin gönülleridir.”
•“E¤er mezar›m› ziyarete gelirsen, üstündeki toprak oynar görünür sanma. Ey kardeﬂim, meclisime tefsiz gelme.
Çünkü Tanr› meclisinde gaml›
olmak yaraﬂmaz.”
Sevginin kaynaklar›n› arayan
her insan›n u¤ramadan geçemeyece¤i bir evren olan Mevlana
ﬂöyle diyor:
•“Bütün insanlar› sev ki daima çiçekler ve gül bahçeleri
içinde bulunas›n.” •“Her nerede ve ne halde olursan ol,
dost ve âﬂ›k olmaya çal›ﬂ.”
•“Aﬂks›z olma ki ölü olmayas›n, aﬂkta öl ki diri kalas›n.”
•“Aslolan sevmektir.” •“Cömertlikte ve yard›m etmede
akarsu gibi ol.” •“ﬁefkat ve
merhamette güneﬂ gibi ol.”
•“Baﬂkalar›n›n kusurunu örtmede gece gibi ol.” •“Hiddet
ve asabiyette ölü gibi ol.”
•“Tevazuda toprak gibi ol.”
•“Hoﬂgörürlükte deniz gibi ol.”
•“Ya oldu¤un gibi görün, ya
göründü¤ün gibi ol.”•
[email protected]
Ulusal bilinçten yoksun yaﬂamay› içlerine sindirenlerse köle olmakta bir
sak›nca görmemektedirler. Oysa cumhuriyeti kuranlar yurtta bar›ﬂ,
evrende bar›ﬂ›, ﬂeref ve haysiyetle yaﬂamak için ilke k›lm›ﬂlard›r. Bu
nedenle de Türklük bir kavga arac› olarak de¤il, bir yaﬂam biçimi
olarak tan›mlanm›ﬂt›r. Bu yüksek görüﬂ Türk’ü bir ulusun ad› k›lm›ﬂt›r.
Türkiye’m
T
ürkiye Büyük Millet Mecli“Efendim” diyordu. “Dün gece
si aç›ld›. Birbirlerine uzak Hamburg’ta inﬂa edilen bir gemiduranlar el s›k›ﬂt›lar. Bas›n mizi teslim ald›ktan sonra onurubunu “Güzel Baﬂlang›ç” ma verilen yemekte çok üst rütbeolarak manﬂetten verdi.
den bir subay bana hitaben yapt›Ulus ve ülke sevgisiyle dolup ¤› konuﬂmada, ‘Say›n komutan›m,
taﬂanlar›n mutlu olduklar›ndan H›ristiyanlar dinlerinin Asya’ya yakuﬂkumuz yoktur.
y›lmas›n› engelledi¤inizOrtak bir paydada birden, Slavlar da s›cak deleﬂmek ussall›¤›n gere¤i- Yaﬂamdan nizlere inmelerini önledidir. Ve Türkiye’min buna
sizleri sevmezGözlemler ¤inizden
gereksinimi vard›r. Ülke
ler. ﬁimdi siz 50 milyonüzerinde oynanmak istesunuz ve e¤er toplum
nen oyunlar› boﬂa ç›karolarak karn› tok, s›rt› pek
man›n yoludur bu...
olursan›z bu 50 milyon
Türkiye Cumhuriyeti
silah demektir ki, bununbir Türk devletidir. Bünla dünyan›n dengesi boyesindeki etnik guruplar›
zulur. Bunu düﬂmanlar›oluﬂturanlar da Türk van›z gibi, dostlar›n›z da istandaﬂlar›d›r. Aksine bir
temezler. Bu nedenledir
Ali Naili
görüﬂ kargaﬂaya ve huki, sizler hep d›ﬂtan alaErdem
zursuzlu¤a zemin haz›rlaca¤›n›z yard›mlarla yaﬂar
makt›r ki bunun yaln›zca
durumda
olmal›s›n›z.
düﬂmanlara yarar› vard›r.
Hiçbir zaman kendi ayaklar›n›z
Bunu yaﬂayarak geliyoruz.
üzerinde durmamal›s›n›z, hep dizYetmiﬂli y›llardan biri... Alman- lerinizin üzerinde yaﬂamal›s›n›z.
ya’n›n geçici baﬂkenti Bonn’un bir Bunun için de Türkiye devaml› bir
banliyösü olan Bad Godesberg’te kargaﬂa içinde olmal›d›r. Bunun
Deniz Kuvvetleri Komutan› Orami- nas›l olaca¤›n› soruyorsan›z söyleral Hilmi F›rat’› dinliyorum:
yeyim: “Bu Abaza, bu Çerkez, bu
35
Bütün Dünya • Eylül 2007
Gürcü, bu Laz, bu Arapl›, bu Kürt”
diyerek birbirine k›rd›r›r›z.’”
T
ürkiye üstünde tezgahlanan bu oyun bugün de
vard›r. Dünler içinde Osmanl›’y› bitirdiler, doymad›lar. ﬁimdi Türkiye’yi bitirmek istiyorlar. ‹ﬂ birlikçileri var, bir de
ulusal onurlar›n› yitirmiﬂ olanlar...
Ulusal bilinçten yoksun yaﬂamay› içlerine sindirenlerse köle olmakta bir sak›nca görmemektedirler. Oysa cumhuriyeti kuranlar
yurtta bar›ﬂ, evrende bar›ﬂ›, ﬂeref
ve haysiyetle yaﬂamak için ilke
k›lm›ﬂlard›r. Bu nedenle de Türklük bir kavga arac› olarak de¤il,
bir yaﬂam biçimi olarak tan›mlanm›ﬂt›r. Bu yüksek görüﬂ Türk’ü
bir ulusun ad› k›lm›ﬂt›r.
Türklük ise bir nüfus cüzdan›
sorunu de¤ildir ve cumhuriyeti
kuranlar Türk halk›d›r ki da¤›lan
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndan kopup gelen ve bugün yaﬂad›klar›
topraklara yerleﬂenlerdir. Toprak
onlarla imana gelmiﬂ ve vatan olmuﬂtur. Ve bu topraklar, vatanla,
Türk’le özdeﬂleﬂmiﬂtir. Ulus, tarihi ve sosyolojik bir olgu olup
içinde Abaza, Pomak, Çerkez,
Gürcü, Laz, Kürt ve Arapl› var
olup ne mutlu türküm diyene mayas›yla mayalanm›ﬂ bir bütündür. Bu bir anlamda da duygu birli¤i olup ulusal kültürde
bütünleﬂmedir. Amac› ise vatan›n ve milletin bölünmezli¤inde
birleﬂmedir.
Çünkü
vatan
bir bölgecilik hareketi olmay›p
bir bütünleﬂme hareketidir. ‹ﬂte
bu nedenledir ki ne Alevi az›nl›kt›r; ne Kürt ne de ötekiler...
Esas›nda Türk toplumu temelde
36
“tek-kültür” devleti kimli¤ini
temsil etmektedir.
Nitekim parlamentoda bulundu¤um yirmi y›l içinde yüzlerce
milletvekiliyle birlikte oldum. Bölücüsünü görmedim yaln›zca çeﬂitli ideolojilere saplanm›ﬂ olanlara tan›k oldum. Ülkenin bütünlü¤üyle kavgal› olan› yoktu. Daha
güzel, daha zengin, daha huzurlu
ve daha adil bir Türkiye özlemiyle ç›rp›nanlar› tan›d›m.
Ne do¤du¤umuz yerlere tak›ld›k ne de din ve vicdan özgürlü¤üne... Kanaatlerini, ideolojilerini
ve ideallerini siyaset arenas›na taﬂ›yanlar bölünmüﬂ bir ulusu düﬂlemedikleri gibi, düﬂünmediler
de... Tutucular hep oldu. Ama bölücüler olmad›. Türkiye sevdas›n›
farkl› dozlarda alg›lad›k; fakat
ulusa sadakatte ve devlete ba¤l›l›kta fark›m›z olmad›.
12 Eylül 1980 sonras› BTP’nin
eﬂ baﬂkan› Ahmet Türk’le ayn› ko¤uﬂta gözetim alt›nda bulundum.
Sofraya birlikte oturduk, 1980 darbesinin getirdikleriyle, götürdüklerini bulmaya çal›ﬂt›k.
ﬁimdi yeni bir dönem baﬂl›yor.
H
alk›n refah›n› sa¤layacak
çal›ﬂmalar bir güneﬂ gibi
her baﬂar›l› hizmeti ayd›nlatmal›, daha sayg›n
bir Türkiye ça¤daﬂ uygarl›k düzeyinin üstüne ç›kmal›d›r.
Korkusuz yaﬂama özgürlü¤ü su gibi, hava gibi içimizden
eksilmemelidir.
Devlet tek, ulus tek, bayrak tek hedefinden sapma olmadan yar›nlar›n bilimle ayd›nlanan ufkunda varl›¤›m›z sayg›yla
selamlanmal›d›r.•
‹zmir 85 Y›l Önce Düﬂman ‹ﬂgalinden Kurtuldu
Halide Edip Anlat›yor: Ateﬂle
‹mtihandan Sonra Amaca Var›ﬂ
15 May›s 1919 ‹zmir’in iﬂgalinden 9 Eylül 1922 günü
‹zmir’in 85 y›l önce kurtar›lmas›na uzanan yolu
“Türkün Ateﬂle ‹mtihan›” adl› yap›t›nda anlatan Halide Edip
Ad›var’›n bugüne ›ﬂ›k tutan tan›kl›¤›n› sizlerle paylaﬂ›yoruz:
•Halide Edip Ad›var - “Türkün Ateﬂle ‹mtihan›”•
“A
nkara’dan Konya’ya
giderken tozlu yollu
Kürt köylerinden geçiyor ve düﬂünüyordum. Mustafa Kemal Paﬂa’n›n birden bire emri eski vali Tahsin
Bey’in evinde ona yüklenen sözleri yalanl›yordu. Her halde Sakarya’n›n kazan›lmas›ndan sonra,
Mustafa Kemal Paﬂa da bana bu
hareketlerde bir u¤ur atfediyordu.
“‹ﬂte martta ‹zmir’e yürüyüﬂümüzün baﬂlang›c› bu taarruzda baﬂlad›.
Benim Sultanahmet mitingindeki
karanl›k günlerde gösterdi¤im inanç
gerçekleﬂiyordu. Bu zaferi, halk›n
iradesi yaratm›ﬂt›. Erzurum’dan ‹zmir’e kadar kanlar›n› ak›tarak yürüyen halk; köylüler, kad›nlar, erkekler ve çocuklar sonunda yurdu bu
zafere eriﬂtiriyorlard›. Türk’ün hayat›n›n gelece¤i hep onlara ba¤l›yd›.
Bu zaferi, görünmeyen bu ads›z
halk sonunda yaratabilmiﬂti.
“A¤ustosun yirmi yedisi. Ak-
ﬂam saat alt›da kendimi
Konya’daki
Hilâl-i Ahmer (K›z›lay) hastanesinin kap›s›nda
buldum.
‹brahim
at›mla
cepheye
gitti. Benim yan›mda yaln›z Yoldaﬂ vard›.
“Savaﬂ bir gün önce baﬂlam›ﬂt›. Ertesi güne kadar da tren yoktu. Fakat sabahleyin demiryollar›
müfettiﬂi bir otodrezinle yola ç›kacak ve beni de götürecekti.
Yolda, kad›nlar›n bize üzüm ve
armut ikram›ndan iﬂlerin iyi gitti¤ini sezdim. Biz Çay’a varmadan
ordu Afyonkarahisar’a girmiﬂti.
Milletin içindeki sevinci yaln›z
gözlerinden anl›yordunuz.
37
Halide Edip Anlat›yor: Ateﬂle ‹mtihandan Sonra Amaca Var›ﬂ
“Ç
ay’a girdi¤im zaman
kalpa¤› bir yana e¤ilmiﬂ, Napoleon tavr›yla çal›m satan bir subayla karﬂ›laﬂt›m. Subay, Afyonkarahisar’a henüz bir araç gitmedi¤ini, fakat benim Albay Kamil’le konuﬂmam gerekece¤ini söyledi. Albay Kamil nakliye merkezinin baﬂ›nda bulunuyordu. Bana araç sa¤layabilecekti. Cephe arkas›ndaki
subaylar cephedekilerden daha
çok çal›ml›yd›lar.
“Albay Kamil çok nazik davrand› ve bana hemen bir araç buldu. Topallaya topallaya yürüdü¤ü
için yaral› olup olmad›¤›n› sordum. Dedi ki:
“‘Hay›r, beni Konya’da mücadeleye karﬂ› olanlar yakalad›lar.
Naz›m’›n yan›ndayd›m. O pencereden atlayarak kurtuldu. Mücadeleye karﬂ› olanlar›n baﬂ›ndaki
köylüler beni üç gün sürecek bir
iﬂkenceden sonra ölüme mahkûm ettiler. Birinci günü dayak
att›lar (hayli ﬂiddetli); ikinci günü aya¤›m›n t›rnaklar›n› söktüler
(iﬂte bu acayip yürüyüﬂ ondan
ileri geliyor); üçüncü günü de
beni soydular, kollar›m› ipe ba¤layarak bir at›n arkas›na koydular. At h›zl› koﬂunca kafam yerlere çarp›p durmaya baﬂlad›. Görüyorsun ya Onbaﬂ›, beni ölümden oraya gelen ordumuz kurtard›. Fakat seninle beraber gelecek
durumda de¤ilim...’
“Elini sayg›yla s›kt›m.
“Ben ﬂoförün yan›nda oturuyordum. Edirneliydi. Memleketin
kurtulaca¤›na inan›yordu. Afyon
yolu, bir y›ld›r kullan›lmad›¤› için,
nereden gidece¤ini pek bilemiyordu. Karanl›k basm›ﬂ, yollar gö38
rünmüyordu. ﬁoför de bir yanl›ﬂ
yola sapm›ﬂt›. ‹ki saat sonra, tüfek
seslerinden cepheye yaklaﬂm›ﬂ oldu¤umuzu anlad›m. Yunanl›lar›n
eline düﬂebilirdik. Geriye döndük. Bu karanl›kta görünen tek
›ﬂ›k Afyon’un yak›n›ndaki Çobanlar köyünden geliyor olmal›yd›.
Önümüzdeki karanl›kta baﬂlar›
beyaz sarg›l› ﬂekiller dolaﬂ›yordu.
Yaral›lar birbirine dayanarak
Çay’a gitmeye çal›ﬂ›yorlard›. Arabadan hemen atlad›m.
“‘Merhaba hemﬂeri. Bu yol Afyon’a gider mi?’
“‘Do¤ru Afyon’a ç›kar. Ama
yoldan ayr›lmay›n. Çukurlar
bomba dolu!’
“Bunu söyledikten sonra, beklemeden yoluna devam etti.
“Afyon’un yüksek kayal›klar›
göründü¤ü zaman, ortal›kta bir tak›m toprak renkli gölgeler göze
çarp›yordu. Yunanl›lar›n yakm›ﬂ
oldu¤u evlerin y›k›nt›lar›nda hâlâ
ateﬂ vard›. Karargâh birkaç saat
önce Afyon’a girmiﬂti.
“B
üyük bir evin kap›s›nda durduk. Emir erleri
merdivenlerde subaylar›n eﬂyalar›n› taﬂ›yorlard›. Subaylar odalar›ndan ç›k›yorlar ve bana “Merhaba Onbaﬂ›m” diye sesleniyorlard›. Aralar›nda Binbaﬂ› Tahsin de vard›. Benim tam zaman›nda yetiﬂece¤imi tahmin etmiﬂti. Cephedeki emir erim Ali R›za daha gelmemiﬂti. Fakat Binbaﬂ› Tahsin’in emir eri Memiﬂ bana hizmet
etti. Önce yüzümü y›kad›m. Binbaﬂ› Tahsin bana “Hemen baﬂkomutana rapor ediniz. Çavuﬂu iki kez geldi, sizi sordu” dedi.
“Baﬂkomutan’›n nerede oldu-
Tablo, Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi’nden al›nm›ﬂt›r.
Bütün Dünya • Eylül 2007
“Büyük Zafer’den Sonra Türk Ordusu ‹zmir’e Girerken”
¤unu sordu¤um zaman, “yandaki
odada” oldu¤u söyledi.
“Sokaklar, siyahl› insan ça¤layanlar›yla doluydu. Evler ›ﬂ›kl›. Bir
kad›n grubu komutan›n pencerelerine gözleri dikili duruyor. Aralar›nda
ihtiyar bir hatun beni yakalayarak
iki yana¤›mdan öptü. Ben de onun
iki elini öperek baﬂ›ma koydum.
Ondan sonra s›rayla hepsi boynuma
sar›ld›lar. Bu, zaferin temelinin kendileri oldu¤unu sezmeyen bir grup.
“Nihayet, Sakarya günlerininkinden daha büyük bir sofra. Büyük bir masa. Subaylar dolaﬂ›yor.
Bir küçük odan›n kap›s› aç›k. Yuvarlak bir masada iki lamba yan›yor. Fevzi Paﬂa ile Mustafa Kemal
Paﬂa bir harita üzerine e¤ilmiﬂler,
bir ﬂeyler konuﬂuyorlar. Mustafa
Kemal Paﬂa’n›n baﬂ›nda yüz güneﬂ
birden do¤muﬂ gibi yüzü parl›yor.
“‘Safa geldin, Han›mefendi!’
“‘Tebrik ederim Paﬂam, en sonunda baﬂard›n›z.’
“Bir kahkaha: ‘Evet sonunda bu
iﬂi yapt›k. Buraya nas›l geldiniz?’
“‘Az daha Yunanl›lar›n aras›na düﬂüyordum.’
“‘Ben de bugün Yunanl›lar›n
aras›na düﬂüyordum.’
“Bunu söylerken yine gülüyordu.
“‘Sizin düﬂmeniz çok büyük bir
felaket olurdu.’
“Yine bir kahkaha: ‘Gelin, Han›mefendi, yemek yiyelim.’
“F
evzi Paﬂa karﬂ›mda oturuyor ve memnun oldu¤u anlardaki gibi sa¤
gö¤süne vurup gürüldüyordu. ‹smet Paﬂa da oradayd›.
“Geçmiﬂ günlerde neler çekmiﬂ
oldu¤unu düﬂünerek Mustafa Kemal Paﬂa’n›n neﬂesi insana ferahl›k
veriyordu. Dedim ki:
“‘‹zmir’i ald›ktan sonra art›k
biraz dinlenirsiniz Paﬂam. Çok
yoruldunuz.’
“‘Dinlenmek mi? Yunanl›lar39
Bütün Dünya • Eylül 2007
“Ben gülüyordum. Gelece¤i
düﬂünüyordum. Mustafa Kemal
Paﬂa bu büyük ak›mda üste gelen
en büyük dalgayd›. Ertesi sabah
Afyon’da dolaﬂarak halkla iliﬂki
kurdum. Dumlup›nar’da savaﬂ vard›. ‹smet Paﬂa o gece hareket edecek, ben de kendi ﬂubemle ertesi
sabah gidecektim.
“A¤ustosun otuzuncu günü,
Dr. Murat beni Afyon’dan Dumlup›nar’a götürdü. ‹brahim daha
Doru’yla gelmemiﬂti. Yollar cephane ve “mühimmat” yüklü kamyonlar ve yorgun düﬂmüﬂ atlarla
doluydu. Köylüler bizim otomobili durdurarak, gözleri ›ﬂ›k içinde,
konuﬂuyorlard›. Bir tanesi boynuma sar›larak, elimin içine s›cak bir
somun b›rakt›. Dr. Murat bunun
bu kad›nlar›n kalbinin bir sembolü oldu¤unu söyledi. Erkekleri
onlar yaﬂatm›ﬂlard›. Asker alaylar›
t›kan›k bir bo¤azdan f›rlayan bir
ak›m halinde, kurtaracaklar› ﬂehre
bir tufan gibi gireceklerdi.”•
Bir hasta doktoruna dert yand›:
“Bildi¤iniz gibi de¤il, doktorcu¤um” dedi. “Düﬂümde, üzerinde
bir yaz› olan kap›y› itiyor, itiyor; ama bir türlü açam›yorum. Kap›y› açamay›nca da s›k›nt›lar bas›yor, ter içinde kalk›yorum yataktan... Sizce ne yapmal›y›m?”
Doktor, hastas›n›n gördü¤ü düﬂü bir süre düﬂündükten sonra
“Peki, kap›n›n üzerinde ne yaz›yor?” diye sordu.
Hasta hiç beklemeden “Kap›n›n üzerinde ‘Çekiniz’ yaz›yor” dedi.
Doktor bu yan›t üzerine “Tamam” dedi ve hastan›n sorununun
çözümünü tane tane anlatmaya baﬂlad›:
“Bu gece düﬂünüzde o kap›y› itmeyi de¤il, çekmeyi deneyin” dedi. “Göreceksiniz tüm sorunlar›n›z ortadan kalkacak...”•
Eﬂinden dert yanan genç komﬂusuna deneyimli komﬂu kad›n,
çeﬂitli ö¤ütler verdikten sonra bir de öneride bulundu:
“Bir kad›n, eﬂinin peﬂini b›rakmamal›d›r” dedi.
Genç kad›n, büyük bir çaresizlik içinde baﬂ›n› iki yana sallad›:
“Benim aç›mdan olanaks›z, bu” dedi. “Eﬂim postac›, çünkü...”•
40
Bahriye Naz›r› Hasan Hüsnü Paﬂa, hem damad›n› yitirmiﬂ hem
de tüm uyar›lara karﬂ›n inat etmiﬂ, “çürük” oldu¤unu bildi¤i Ertu¤rul
F›rkateyni’ni, böylesi uzun bir yola göndermiﬂti. Suçlu kimdi? Bu
soruyu soran olmad›¤› için de, suçun kimde oldu¤u araﬂt›r›lmad›
da ö¤renilemedi de... Olay›n suçlusu yoktu; ama bir nedeni vard›.
O nedeni de saray ﬂöyle aç›kl›yordu: “Takdir-i ‹lahi...”
“Ertu¤rul F›rkateyni Japonya Seferi”, Ressam: Mîrilivâ Nuri
dan sonra birbirimizle kavga edece¤iz! Birbirimizi yiyece¤iz!’
“‘Niçin? O kadar yap›lacak iﬂ
var ki!’
“‘Ya bana karﬂ› ç›km›ﬂ olan
adamlar?’
“‘Bu bir millet meclisinde tabiî
de¤il mi?’
“Burada gözleri tehlikeli surette parlad› ve ‹kinci Grup’tan iki
isim söyleyerek onlar›n halk taraf›ndan linç edilmeye lây›k olduklar›n› söyledi.
“Ben bu sözleri ciddiye almad›m. Sonunda amac›m›za ulaﬂ›yorduk. Bu kadar büyük bir millî fedakârl›ktan sonra o milletin en büyük mükâfat›n› hak etmiﬂti. Biraz
sonra yemek yerken:
“‘Bu mücadele bitince, durum
s›k›nt›l› olacak baﬂka heyecanl› iﬂ
bulmal›y›z, Han›mefendi’ dedi.
“Bu sözler Mustafa Kemal Paﬂa’n›n karakterinin anahtar›d›r.
Büyük kudrete eriﬂenlerin hepsinde bu vard›r.
J
Ertu¤rul F›rkateyni
apon ‹mparatoru Meiji’ye
bir Osmanl› niﬂan› ve çeﬂitli
arma¤anlar vermek isteyen
Abdülhamid, bu niﬂan› ve
arma¤anlar› Japonya’ya götürmek için donanman›n gemilerinden birinin haz›rlanmas› emrini
verince hükümet, Abdülhamid’in
Haliç’e mahkum etti¤i gemiler
aras›nda bir seçim yapt›.
Bu yolculu¤u baﬂar›yla yapabilecek Hamidiye Z›rhl›s›, Avnillah Korveti, Asar-› Tevfik Z›rhl›s›
gemileri dururken, hükümet bu
iﬂ için nedense, 25 y›ll›k “yaﬂl›”
Ertu¤rul F›rkateyni’ni seçti.
Ertu¤rul F›rkateyni, ‹stanbul
tersanelerinde yap›lm›ﬂ bir savaﬂ
gemisiydi; ama onu ötekilerden
ay›ran özelli¤i, hem yelken hem
de makine ile hareket edebilmesiydi. Bu “yaﬂl›” geminin bir baﬂka özelli¤i de, bir y›l önce ahﬂap
bölümlerinin onar›mdan geçirilmiﬂ olmas›na karﬂ›n, makine ve
kazanlar›n alt›ndaki bölümlerine
dokunulmam›ﬂ olmas›yd›.
Ertu¤rul’un baﬂçarkç›s› Albay
41
Bütün Dünya • Eylül 2007
Harty Bey, hükümet üyelerinin
yapt›klar› bu seçime karﬂ› ç›kt›:
nekli birkaç subay›n daha kat›lmas› sa¤land›.
Bu subaylardan biri de, ileride
armara, Ege ve hadi Cumhuriyet döneminin önemli
Akdeniz de diyelim adlar›ndan olacak Milli E¤itim Baama” dedi. “Bu ge- kan› Hasan Âli Yücel’in dedesi
mi K›z›ldeniz, Hint Süvari Ali Bey’di.
Okyanusu, Çin Denizi, Büyük OkSorunlar giderilmeye çal›ﬂ›layanus’u aﬂacak yap›ya ve güce sa- rak yolculuk haz›rl›klar› yap›l›yorhip de¤ildir.”
du ama... Osmanl›’n›n elinde geSonra da sorumluluk duygu- minin gidece¤i güzergâh›n haritasuyla, bir rapor haz›rlad›. Raporun lar› ve bilgileri yoktu. Bulunabiltek tümceyle özeti ﬂuydu:
di¤i kadar haritalar, deniz fenerle“Bu geminin makinesi ve kazan›, rinin yerlerini gösteren çizimler,
böyle bir yolculu¤a dayaliman rehberleri ve genabilecek güçte de¤ildir.”
rekli teknik ayg›tlar sa¤Yak›n
Raporun kendi dikkalanabildi. Fakat bir ekte al›nmad›; ama raporu
Tarihimiz siklik vard› ki, onun buyazan Harty Bey, “özel
lunmas› pek kolay olacadikkate al›nd›” ve...
¤a benzemiyordu. “PaBahriye Naz›r› Hasan
ra”yd› bu eksiklik...
Hüsnü Paﬂa’n›n emriyle
Öyle s›k s›k limanlara
geminin baﬂçarkç›l›¤›
u¤ranmayacak ve u¤ragörevinden al›nd›, adan›ld›¤›nda yiyecek alalara iﬂleyen yandan
cak ödenek de olmayaçarkl› bir vapura çarkç›cakt›. Uzun yolculuk s›Yaﬂar
baﬂ› olarak atand›.
ras›nda ve s›cak Ekvator
Harty Bey bu görev
Bölgesi’nden geçileceÖztürk
de¤iﬂikli¤ini gülümse¤inden gemicilerin et gemeyle karﬂ›lad›:
reksinimini kavurma et“Hint Okyanusu’nda, Çin De- lerle sa¤lamak olanaks›zd›. Bu
nizi’nde ölmektense, hizmetten nedenle geminin kuytu bir yerine
uzaklaﬂt›r›lmak anlam›na gelen a¤›l yap›ld›, buraya koyunlar, s›yeni görevim bana yap›lm›ﬂ bir ¤›rlar yerleﬂtirildi. Ekmek gereksiiyiliktir” dedi.
nimini karﬂ›lamak için de, gemiGemi personeli ise, “Bize bir nin f›r›n› büyütüldü.
ﬂey olmaz, bu gemiyle dünya turu
Böylesi bir yolculu¤un haz›rl›kbile yapar›z” diyordu.
lar› “Ben yapt›m, oldu” yöntemiyle
Bahriye Naz›r› Hasan Hüsnü yap›ld›ktan sonra Ertu¤rul F›rkaPaﬂa ise, geminin sa¤lam oldu¤u- teyni, 14 Temmuz 1889 tarihinde
na inand›¤›n›, gemi komutanl›¤›na törenle ‹stanbul’dan yola ç›kt›.
damad› Albay Osman Bey’i ataya“Besmeleyle Ertu¤rul’um demir
rak gösterdi.
ald› / Hep ahali sahillerde bakakalYeni komutan Albay Osman d› / Çolu¤un çocu¤un feryad› arﬂa
Paﬂa’n›n iste¤iyle Ertu¤rul’a, yete- vard› / Hak selamet versin ﬂanl› Er-
“M
42
tu¤rul’a / Üç
geminin çevdirekli f›rkaresini köpekteyn gemimiz
bal›klar› sard›.
/ Kimimiz beGemi komukar, evli kimitan› Osman
miz / Gayret
Bey, personeedin çocuklar
li iki konuda
Japonya yoluuyard›:
muz / Hak se“E¤er gelamet versin
miden düﬂeﬂanl›
Ertu¤cek olursan›z
rul’a” ﬂark›lar›
aç köpekbaeﬂlik ediyordu.
l›klar›na yem
Halk k›y›olursunuz...
lar› ve irili
Bu,
biiir...
ufakl› teknededi ve ikinci
lerle de deniuyar›s›n› da
zi
dolduryapt›:
muﬂ, Ertu¤“Tatl› surul’u u¤urludan tasarruf
yordu. Gemi
için iskele taErtu¤rul F›rkateyni’nin komutan›
a¤›r a¤›r ilervas›nda aptes
ve Bahriye Naz›r› Hasan
leyerek Y›lal›nmas› yaHüsnü Paﬂa’n›n damad› Mîrlivâ
d›z Saray›’n›n
sakt›r. Birkaç
(Tu¤amiral) Osman Bey
önlerine gely›l önce imadi¤inde top at›ﬂ› ile padiﬂah› da m›n biri iskele tavas›nda aptes al›rselamlad›ktan sonra, h›z›n› art›r- ken bir köpekbal›¤›n›n sald›r›s›na
d›, gözlerden kayboldu.
u¤rad› ve bir aya¤› dizinden itiba‹stanbul’dan hareketinden on ren köpekbal›¤› taraf›ndan kopar›gün sonra 24 Temmuz 1889’da l›p yutuldu. Bu olay› unutmay›n!
Port Said’e varan Ertu¤rul F›rkatey- Köpekbal›klar›ndan kurtulmak için
ni, iki gün sonra k›lavuz eﬂli¤inde yiyecek art›klar›n› denize atmay›n.
Süveyﬂ Kanal›’na girdi, bir gün Köpekbal›klar› olmasa da sak›n desonra da Mürret-ül Kübra Gö- nize düﬂmeyin; çünkü su hem çok
tuzlu hem de çok s›cak. Çorbaya
lü’nde kuma oturdu.
Kurtar›lan gemide oluﬂan hasar düﬂmüﬂ gibi haﬂlanabilirsiniz!”
“ahﬂap” gemi tart›ﬂmalar›na geri dönülmesine neden oldu. Kimileri gengiliz
egemenli¤indeki
minin geri dönmesini ve arma¤anAden’den Hindistan’›n Bomlar›n Albay Osman Bey taraf›ndan
bay kentine giden Ertu¤rul’u,
posta vapuruyla götürülüp teslim
halk›n›n önemli bir bölümü
edilmesini bile gündeme getirdi.
Müslüman olan bu kentte, Lahor,
Bu olaydan sonra gemi, 20 Delhi, Allahabad, Ahmedabad ve
günlük gecikmeyle yeniden yola Haydarabad gibi uzak yerlerden
koyuldu. K›z›ldeniz’e girmesiyle gelen müslümanlar›n da bulundu-
‹
43
Bütün Dünya • Eylül 2007
¤u yerli halk karﬂ›lad›. Burada gemi, bir hafta içinde 150 bini aﬂk›n
ziyaretçi taraf›ndan gezildi.
G
eminin geliﬂi ve gemicilerin kentte kald›klar›
süre içinde hiçbir polisiye olaya kar›ﬂmamalar›,
Hindistan gazetelerinin önemli bir
konusu oldu:
“Osmanl› denizcileri kadar k›yafet ve tav›rlar›n›n düzgünlü¤ünden baﬂka çok üstün ahlak
sahibi olmalar›yla tan›nan baﬂka
asker tasavvur edilemez. Övgüye
de¤er bir nokta da Osmanl› denizcilerinin hiçbir ﬂey saklamadan gemilerini baﬂtan aﬂa¤› gezdirmeleriydi. Bu tutum di¤er yabanc› milletlerin denizcilerinde
görülmezdi. Hiçbir denizci ziyaretçilerden bahﬂiﬂ ya da eﬂya istemedi. Onlar›n ald›klar› terbiyeyi ne kadar övsek azd›r.”
Gemi subaylar›n›n içinde ‹ngilizce bilenler, bu yaz›lar› Osmanl›ca’ya çeviriyorlar ve telgrafla ‹stanbul gazetelerine gönderiyorlard›.
Bombay’dan hareketin alt›nc›
günü akﬂam› gemi baﬂ taraftan su
almaya baﬂlad›. Su boﬂalt›ld›¤›nda
baﬂ bodoslaman›n tümüyle çürüdü¤ü ve kaplamalar›n aralar›n›n
birkaç parmak aç›ld›¤› ortaya ç›kt›.
Geminin çürüklü¤ü konusunda
söylenenlerin do¤rulu¤u kan›tlan›yordu. Ziftlenmiﬂ yelken bezi ve
talaﬂ kullan›larak delikler yamand›
ve durumu sürekli denetlemek
için bir de nöbetçi görevlendirildi.
Gemi, Kolombo’ya vard›¤›nda komutan Osman Bey, geminin durumunu “resmen” Bahriye
Naz›r› Hasan Hüsnü Paﬂa’ya de¤il de özel olarak kay›npederi
44
Hasan Hüsnü Paﬂa’ya “kiﬂiye
özel” bir mektupla bildirdi. Durum saray ya da hükümet taraf›ndan ö¤renilirse gemi hemen geri
ça¤r›labilirdi. Yoluna devam
edebilmesi için geminin ciddi bir
onar›mdan geçirilmesi gerekiyordu ve bunun yap›labilmesi için
de en uygun yer Singapur’du.
Singapur’a kenti top at›ﬂlar›yla,
limandaki gemileri sancaklar›yla
selamlayarak giren Ertu¤rul F›rkateyni demir atar atmaz çevresi Osmanl› sancaklar›yla bezenmiﬂ sandallarla doldu. Bir yandan Singapur valisi ve üs komutan›na karﬂ›l›kl› ziyaretler yap›l›rken bir yandan da gemi, ciddi bir teknik denetimden geçiriliyordu.
Durum hemen anlaﬂ›ld›. Geminin baﬂ bodoslaman›n çürüdü¤ü,
su alan bölmedeki tahtalar›n de¤iﬂtirilmesi gerekti¤i gündeme geldi. Bunlar geminin kendi olanaklar› ile yap›lacak iﬂlerdi; ama Albay
Harty Bey’in belirtti¤i gemi kazan›
ve makinelerinin alt›ndaki tahtalar›n de¤iﬂtirilmesi için tüm güvertenin sökülmesi ve makine ve kazan›n ç›kar›lmas› gerekiyordu. Bunu
Singapur’da yapmak olanaks›zd›.
B
u yüzden Çin Denizi’nin
f›rt›na mevsimi olan k›ﬂ
ve ilkbahar mevsimlerinin geçirilmesi ve yola
daha sonra koyulmas› en ak›lc›
çözümdü. Geminin yoluna devam
edebilmesi konusunda Komutan
Albay Osman Bey’in de umutlar›
tükenmiﬂti. Çareyi, bahriye naz›r›
kay›npederinin ilgisinde buldu,
durumu ona bildirdi, o da II. Abdülhamid’e aktard›.
Geminin paras›zl›k nedeniyle
Ertu¤rul F›rkateyni personelinin Tokyo’da
toplu biçimde çektirdi¤i fotograf
yoluna devam edemeyecek durumda oldu¤u haberi, sarayda bir
kamç› etkisi yapt›. Tepkiyle karﬂ›lansa da olayda gerçek pay› vard›.
Osmanl› Devleti, Banker Ohannes
Aﬂiyan Efendi’ye bir mektup yazarak ondan 2 bin ‹ngiliz liras› borç
istedi ve bu paray› döviz olarak
çok acele Singapur’a göndermesini söyledi. Gemide gerekli onar›m
yap›ld›, güverte tahtalar› ve baﬂ
bodoslama yenilendi. Yolculu¤a
ç›k›laca¤›n› bildiren Osman Bey’i
II. Abdülhamid, Mîrlivâ (Tu¤amiral)’l›¤a terfi ettirdi¤ini müjdeledi.
Ertu¤rul, baharla birlikte Singapur’dan ayr›l›p, Saygon’a do¤ru
yola koyulduktan k›sa bir süre
sonra yolda büyük bir f›rt›naya yakaland›. Singapur’a geri dönüﬂ karar› al›nd›; ama bu arada bir mucize oldu, hiç beklenmedik bir biçimde f›rt›na dindi, hava iyileﬂti.
Bir mucize daha oldu, Ertu¤rul yoluna devam edebildi.
Saygon’dan Hong Kong’a giderken herﬂey, insana “Bu kez ne-
den bir terslik olmad›?” dedirtecek
denli yolundayd›.
Ö¤leden sonra Serdümenin
(baﬂdümenci) sesi herkesin yüre¤ini a¤z›na getirdi:
“Gemi dümen tutmuyor!” diye
ba¤›r›yordu serdümenci. Süvari
Ali Bey hemen deniz rehberlerini
gözden geçirip kar›ﬂt›rd› ve Osman Paﬂa’ya raporunu sundu:
“Gemi bir tayfuna yakaland›.
Tayfunun merkezine do¤ru sürükleniyoruz. Tek kurtuluﬂumuz, merkeze girmeden buradan s›yr›labilmemizde... Yapaca¤›m›z tek iﬂ, Allah’a yalvarmakt›r.”
T
anr›’ya yalvarmaya baﬂlamadan bir mucize daha
oldu ve... Gemi, tayfunun
merkezinin çevresinde geniﬂleyen çemberler çizerek döndü,
denizin dibine gitmekten kurtuldu.
Fakat gemi yine büyük bir hasara
u¤ram›ﬂt›. Saygon’a 160 mil, Hong
Kong’a 790 mil uzakl›ktayd›lar.
Çevrede bak›m onar›m yap›labile45
Ertu¤rul F›rkateyni
Bütün Dünya • Eylül 2007
cekleri baﬂka liman yoktu. Saygon’a geri dönüldü. Onar›m tamamland› ve 20 gün sonra yeniden Saygon’dan Hong Kong’a
do¤ru yelken aç›ld›.
H
ong Kong hedefini Nagasaki hedefi izliyordu.
Fakat terslikler Nagasaki
yolunda da varl›¤›n›
gösterdi. Tayvan geçildikten sonra
hava de¤iﬂti ve f›rt›na giderek ﬂiddetini art›rmaya baﬂlay›nca Ertu¤rul yoluna daha fazla devam edemedi, Çin’in Fuça Tersanesi’ne yönelmek zorunda kald›. Onar›m
için tersanede on gün bekleyen
Ertu¤rul’a, Saygon’da tan›ﬂt›klar›
Çinli Amiral Ping yard›m etti, 200
ton kömür göndererek geminin
önemli bir gereksinimini karﬂ›lam›ﬂ oldu.
Bu yard›m sayesinde yola ç›k›labildi ve Nagasaki ve Kobe Limanlar›na hiçbir terslikle karﬂ›laﬂ›lmadan girilebildi.
Ana hedef Yokohama’ya az kalm›ﬂt›. Kobe Liman›’nda Ertu¤rul,
uzun süren bir çal›ﬂmayla büyük
bir temizlikten geçirildi ve “imparatorun huzuruna ç›kar›laca¤›” Yokohama’ya do¤ru hareket etti.
Ve ‹stanbul’dan ayr›l›ﬂ›ndan 11
ay sonra, 7 Haziran 1890 tarihinde
saat 09:25’te Yokohama Liman›’na
girdi, demir att›.
Yolda amiralli¤e yükseltilen
gemi komutan› “damat” Osman
Bey, törenle huzuruna kabul edildi¤i Japon ‹mparatoru’na padiﬂah›n iki mektubunu verdi ve beratiyle birlikte “Murassa ‹mtiyaz Niﬂan›”n› sundu.
‹mparator Meiji de Osman Paﬂa’ya, Japonya’da soylu olmayan
46
bir kiﬂiye verilebilecek en yüksek
niﬂan olan “1. S›n›f Yükselen Güneﬂ” niﬂan›n› verdi.
Gemide görevli öteki subaylar
da, imparator taraf›ndan de¤iﬂik derecedeki niﬂanlarla ödüllendirildiler.
Onbir ay süren yolculuktan sonra gelebildi¤i Yokohama’da “görev”ini yerine getiren Ertu¤rul geri
dönmeye haz›rland›¤› s›rada, bu
kez karada bir terslikle karﬂ›laﬂt›.
Geminin hareketinden bir süre
önce Abdullah adl› 22 yaﬂ›nda bir
denizcimiz, kolera hastal›¤›na yakaland› ve öldü.
Gemiye gelen Japon yetkililer,
Japon gelenekleri uyar›nca cesedin yak›lmas›n› ve küllerin topra¤a
gömülmesini bildirdiler.
Osmanl› subaylar›, cesedin
Müslüman olmayan topraklara gömülmesinin inançlar›na ayk›r› oldu¤unu söyleyerek bu görüﬂe karﬂ›
ç›kt›lar. Soruna çözüm, Komutan
Osman Paﬂa’dan geldi. Paﬂa, cesedin denizcilik gelenekleri uyar›nca
denize gömülmesini önerdi. Japon
yetkililer bu öneriyi iki koﬂul ileri
sürerek kabul ettiler. Ceset önce
gerekli dezenfekte iﬂlemlerinden
geçirilecekti, sonra da Tokyo Körfezi d›ﬂ›na ç›k›larak, körfez d›ﬂ›nda
denize b›rak›laca¤›n› söylediler.
B
u kez, yerel bal›kç›lar
baﬂ kald›rd›lar. Koleradan ölmüﬂ bir kiﬂinin cesedi ne denli dezenfekte
edilmiﬂ de olsa, bu cesedin denize at›lmas›n›n tehlike yarataca¤›n›
ileri sürdüler. Olay giderek büyüdü ve bölgedeki halk bal›k yememeye karar verdi, bal›k fiyatlar›
büyük ölçüde düﬂtü.
Osman Paﬂa, Japonlar’la aras›n-
daki bu gerginli¤in giderilmesi için
de bir çözüm buldu. Diplomatik
koﬂullar›, dinsel koﬂullar›n önüne
geçirdi ve cesedin denize at›lmas›ndan vazgeçti¤ini, koleradan ölmüﬂ denizcilerin cesetlerinin yak›labilece¤ini kabul etti¤ini bildirdi.
Bu gerginlik ve karars›zl›k s›ras›nda gemi
karantinaya al›nm›ﬂ ve
Nagaura’ya götürülmüﬂtü. Gemide giderek yay›lan kolera salg›n› nedeniyle biri subay, 12 denizcimiz daha yaﬂam›n› yitirdi.
Onlar›n cesetleri de
yak›larak, külleri topra¤a gömüldü.
Gemi ise, 2,5 ton
kimyasal madde kullan›larak mikroplardan temizlendi.
nin baﬂlamakta oldu¤unu an›msatarak, geminin geri dönüﬂ yolculu¤unu bir süre ertelemesini bir uyar› olarak bildirdiler. Fakat ‹stanbul, geminin bir an önce yola ç›kmas›n› istiyordu. Osman Paﬂa, Japonlar›n uyar›s›n› de¤il, ‹stan-
K
olera salg›n›
bu kay›plarla
ve bu çal›ﬂmalarla atlat›ld›ktan sonra Osman
Paﬂa gemiyi, Yokosuka
Tersanesi’nde bak›m
ve onar›mdan geçirmek isteyince Japon
yetkililer, onun bu iste¤ini kibar bir dille reddettiler; fakat geminin
karantina ve sa¤l›k baJapon köylülerin, bulabildikleri bedenleri
k›m› giderlerinin tümünü kendileri ödediler.
gömdükleri Ooshima Adas›’nda
‹stanbul’dan gelen
yap›lan Ertu¤rul ﬁehitli¤i’nin aç›l›ﬂ töreni...
telgraflarda dönüﬂte
kömür kullan›m›ndan limanlarda bul’un buyru¤unu dinledi ve...
bekleyiﬂe de¤in her konuda daha
Japon imparatorunun Abdülhatutumlu davran›lmas› isteniyordu. mid’e gönderdi¤i arma¤anlar› alaJapon denizciler, f›rt›na mevsimi- rak, 15 Eylül 1890 tarihinde Yoko47
Ertu¤rul F›rkateyni
caklarcas›na bir sevgi ve içtenlikle
ba¤›rlar›na bast›lar. Altm›ﬂ haneli
köyün tüm bireyleri, 69 denizcimizi
bir “Tanr› konu¤u” olarak “baﬂlar›n›n üstünde” a¤›rlad›lar. K›sa sürede köyde ne tavuk kald› ne patates... Zaten baﬂka yiyecekleri de
yoktu köylülerin. Ellerinde ne varsa
kendileri yemediler, “Tanr› konuklar›”na yedirdiler, onlar› doyurdular.
Ertu¤rul F›rkateyni’nden kurtulabilen personel,
Japonya’da Kobe Hastanesi’nin önünde toplu biçimde...
hama’dan top at›ﬂlar› ve sayg› gösterileri aras›nda ayr›ld›.
Y
okohama’dan ayr›ld›ktan
sonra Ertu¤rul da deniz
de hava da “herﬂey yolundayd›”. Ertesi gün ters
bir rüzgar esmeye baﬂlad›; ama hafif oldu¤u için pek “korkutucu”
de¤ildi. Fakat akﬂama do¤ru ﬂiddetini art›rmaya baﬂlay›nca, sabah
ciddiye al›nmayan bu ters rüzgar
giderek tersli¤ini gösterdi.
Aç›k denizde s›¤›n›lacak tek
yer, Hyago Liman›’yd›. Ertu¤rul bu
limana s›¤›nmak için f›rt›nayla savaﬂ›rken, o denizlerin hiç de yabanc›s› olmayan bir tayfun, geminin içinin sularla dolmas›na neden
oluyordu. Yükselmesi durdurulamayan sular, hareketten üç gün
sonra, 18 Eylül Perﬂembe akﬂam›,
geminin tüm ocaklar›n›n sönmesine neden oldu. Gemi tümüyle denetimden ç›kt›.
Gemi bu s›rada Kushimoto
kentinin Kashinozaki Adas›’n›n
48
dik yarlardan oluﬂan burnu önlerindeydi. Buras› tehlikeli bir bölgeydi. Denizin alt› da iri kayalarla
doluydu. Gemileri bu bölgeden
uzak tutmak için kayal›klardan birinin üstüne büyük bir deniz feneri yap›lm›ﬂt›.
Güneﬂ batt›ktan sonra tayfun,
Ertu¤rul’u bu kayal›klara sürükledi. Görevlilerin yapabilecekleri
hiçbir ﬂey yoktu. Ertu¤rul’dan,
korkunç sesler yükselmeye baﬂlad›. Dalgalar ve rüzgar, koca gemiyi bir o kayaya, bir bu kayaya f›rlat›yor, çarpt›¤› her kaya ondan bir
parça kopar›yordu.
Sabah rüzgar dindi¤inde, deniz
duruldu¤unda, gemi görevlilerinden geriye 6 subay, 63 erbaﬂ ve er
kalm›ﬂt›. Bir de, denizin üstünde
yüzüﬂen tahta parçalar›...
Ertu¤rul ise, koynundaki ﬂehit 50 subay ve 476 erbaﬂ ve erle denizin ﬂimdi, kimbilir hangi derinliklerindeydi.
Japon köylüler kazadan kurtulan denizcilerimizi, yavrular›n› ku-
T
örenlerde giymek üzere
evlerinde saklad›klar› giysilerini ç›kard›lar, denizcilerimize giydirdiler. Japon
köylüler, bir yandan da denizden
cesetleri topluyorlard›. Osman Paﬂa’n›n kaybolan bedenini günlerce
arad›lar; ama bulamad›lar.
Köylüler, bulabildikleri bedenleri gömdükleri yerde, Ooshima
Adas›’nda, Ertu¤rul ﬁehitli¤i yapt›lar. Bir Osmanl› gümüﬂ mecidiyesini çerçeveye koyup fener odas›na ast›lar. Törenle aç›lan an›t›n kitabesini Vakama Valisi ‹shii yazd›.
Bu kitabeyi, kendi olanaklar›yla
Türkçe ö¤renen Prof. Koci Okubo
Türkçe’ye çevirdi.
ﬁunlar yaz›l›yd› kitabede:
“Rüzgar tanr›s› hiddetlenince,
koca gemi de güçsüz kald› / ‹çindekiler ﬂehit düﬂtülerse de / Dostlu¤umuzun temeli oldular / Onlar›n hat›ras›n› taﬂa oyuyoruz / Taziyemizi sunuyoruz.”
Japon köylülerin an›ta o gün
gösterdikleri özeninin ayn›n› bugün
de, onlar›n torunlar› göstermektedir.
Sadrazam Kamil Paﬂa, olay› resmen ö¤redi¤inde hemen Abdülhamid’e bildirdi. Padiﬂah, halk›n nas›l
tepki gösterece¤ini bilemiyordu.
Olay›, kamuoyundan gizleme karar›
al›nd›. Fakat ertesi sabah “Tercüman-› Hakikat” gazetesinin manﬂetinde facian›n haberi, ulusal bir ç›¤l›k olarak ülkeye duyuruluyordu.
Saray›n da hükümetin de art›k
yapabilece¤i bir ﬂey yoktu. Halk
Bahriye Nezareti’nin önünü doldurmuﬂtu. Olaydan haberi olmayan
Bahriye Naz›r› Hasan Hüsnü Paﬂa,
arabas›n› durduran bir kad›n›n “Ertu¤rul batm›ﬂ diyorlar do¤ru mu?”
diye ba¤›rd›¤›n› duyunca, makam›n›n önündeki subaylardan birine,
“Bu kad›n ne diyor böyle?” diye
sordu. Ve subaydan durumu ö¤renir ö¤renmez, arabas›nda bay›ld›.
Hem damad›n› yitirmiﬂ hem de
tüm uyar›lara karﬂ›n inat etmiﬂ, “çürük” oldu¤unu bildi¤i bu gemiyi,
böylesi uzun bir yola göndermiﬂti.
Suçlu kimdi?
Bu soruyu soran olmad›¤› için
de, suçun kimde oldu¤u araﬂt›r›lmad› da ö¤renilemedi de...
Olay›n suçlusu yoktu; ama bir
nedeni vard›. O nedeni de saray
ﬂöyle aç›kl›yordu:
“Takdir-i ‹lahi...”•
[email protected]
Forsalar›n çekti¤i küreklerle mavi denizlerde süzülerek yol
alan o zaman›n savaﬂ gemisi kad›rgan›n forsa baﬂ›, ö¤le yeme¤inden önce elindeki k›rbac› ﬂaklatarak forsalara bir duyuru yapt›:
“Size bir iyi haberim, bir de kötü haberim var” dedi. “Önce iyi
haberimle baﬂl›yorum. Bugün ö¤le yeme¤inde bol tatl› var. Kötü haberime gelince... Kaptan ö¤leden sonra su kaya¤› yapacak...”•
49
“Çulluk” roman›, toplumcu gerçekçi romanc›lar›m›z›n
fabrika ve köy çevreleriyle ilgili olarak yirmi y›l sonra
geniﬂ ayr›nt›larla konu edinece¤i gerçekleri, erken
bir dönemde etkili bir biçimde dile getirmiﬂtir.
“O, Bir Suçullu¤uydu, Onun
Kadar Nazl›, Onun Kadar ‹çli...”
“Romanlar›mdaki tiplerin hemen
hepsi hayattan al›nmad›r.”
Mahmut Yesari
R
omanc› Mahmut Yesari, Bir bölümü yar›m kalm›ﬂ yedi roünlü hattat Yesarizade man›yla pek çok öyküsü, gülmeMustafa ‹zzet’in torunuy- ce yaz›lar›, an›lar› dergi ve gazedu. Küçük yaﬂta resim te koleksiyonlar›ndad›r.
yapmaya baﬂlam›ﬂ, lisedeyken
Üç kez evlenmiﬂ; ancak evlilik
“G›d›k” dergisine karikatürler yaﬂam›nda mutlu olmam›ﬂt›. Eﬂleçizmiﬂti. Sanayi-i Nefirinden biri de romanc›
se Mektebi’nde (Güzel
Cahit Uçuk’tu. ‹lk evliSanatlar Akademisi)
li¤inden olan o¤lu Afif
Büyük
okurken
Çanakkale
“düﬂünce tiyatYap›tlar›m›z Yesari
Savaﬂ›’na kat›ld›. ‹lk
rosu” diye adland›rd›¤›
yap›tlar›, izleyen y›llartürde ürünler verdi, roda Darülbedayi’de (‹smanlar, tiyatro-sinema
tanbul ﬁehir Tiyatroladünyas›yla ilgili röporr›) sahnelenmeye baﬂtajlar yay›mlad›.
layan adapte ve telif
Düzensiz yaﬂam›n›n
oyunlar› oldu. Terhis
da etkisiyle verem hasolduktan sonra oyun
tal›¤›na
yakalanan
yazmay› sürdürdü, ka- Konur Ertop Mahmut Yesari, Yakarikatür çizdi. Reﬂat Nuc›k Sanatoryumu’nda
ri Güntekin’le birlikte
tedavi gördü, on y›l kaç›kard›klar› “Kelebek” adl› gül- dar sonra ölümü de orada oldu.
mece dergisinde ilk roman› “Bir
“Romanlar›mdaki tiplerin heNamus Meselesi” tefrika edildi. men hepsi hayattan al›nmad›r” diOndokuz roman›n›n en ünlüleri yen Mahmut Yesari, “Çulluk” ro“Çulluk” (1927), “Su Sinekleri” man›n›n sigara fabrikas›nda ge(1932), “Tipi Dindi”dir (1933). çen bölümünü yazmak için bir
51
Bütün Dünya • Eylül 2007
süre bu fabrikada çal›ﬂt›¤›n› anlat›r. Roman›n baﬂ›nda anlatt›¤› çulluk av›n› da kat›ld›¤› bir avla ilgili gözlemleri beslemiﬂtir.
A
nnesi Ödemiﬂli olan, çocuklu¤unda buraya s›k
s›k giden yazar, “Çulluk”
roman›n›n ikinci bölümünde yöreyle ilgili bilgi ve izlenimlerinden yararlanm›ﬂt›r.
Mahmut Yesari s›radan insanlar›n yaﬂamlar›n›, sorunlar›n› ele
al›yordu. Okurlar onun anlatt›klar›nda kendi duygular›n› buluyordu. Bir halk romanc›s› olmas›na
karﬂ›n yazarken sanat kayg›s›na
da uzak durmuyordu. Örne¤in
“Çulluk” roman›n›n yaln›z onbir
sayfal›k önsöz bölümünü, üçbuçuk ayda yazd›¤›n› anlatm›ﬂt›r.
Para için biraz da çalakalem yazd›¤›, örne¤in üç gecede tamamlad›¤› “Sürtük” oyunu gibi yap›tlar›nda bile yarat›c›l›¤›, yaz› ustal›¤›
kendini gösterir.
“Çulluk” roman›n›n giriﬂinde
anlat›c› (yazar), ‹stanbullu avc›larla
birlikte bir arkadaﬂ›n›n kasabadaki
kona¤›nda kalmaktad›r. Konuklar
yerli avc›larla birlikte ormana ç›karlar. Avc›l›kta deneyimli “Geyikçi Hoca”, “Anbarl›’da, Kalitarya’da,
Angorya Çiftli¤i’nde, Gardan Köyü’nde avlanmaya al›ﬂm›ﬂ ‹stanbullu avc›lar›” küçümsemektedir.
Yabankeçisi avlanacakt›r. Ancak
söz çulluktan aç›l›nca yerlilerden
yaﬂl› bir avc›, çullu¤un “hayvan
de¤il, kuﬂ de¤il, nazl› bir mahluk,
içli bir k›z” oldu¤unu söyler, avda
nas›l can verdi¤ini anlat›r:
“Vuruldu¤u zaman baﬂ›n› çevririr, avc›ya bakmaz, sanki darg›nd›r.”
Bir köylü ekler:
52
“Çulluk sa¤ tutuldu mu, çok
yaﬂamaz ölür.”
Avc›lar daha sonra yabankeçilerini konu edinirler. Diﬂi keçi
için tekelerin nas›l amans›z bir çat›ﬂmaya girdi¤i anlat›l›r:
“Erkek... Kan›n› dökmeden,
düﬂüp parçalanmadan, can›n› diﬂine almadan, dövüp dövüﬂmeden diﬂiye sahip olam›yor.
“Diﬂi... Bir sürü âﬂ›¤a k›ymadan, birbirine k›rd›rmadan, bir
cana k›y›lmadan kendini vermiyor... Kaç›yor, kaçarken k›ﬂk›rt›yor. Yaln›z kuvvetin, üstün gelmenin verdi¤i hakla meydanda
tek baﬂ›na kalan erke¤e baﬂ e¤iyor, sokulup yaltaklan›yor...”
‹leriki sayfalarda anlat›lacak
kad›n-erkek iliﬂkileri, aﬂk, ölüm
konular› da av hayvanlar› için avc›lar›n tüm bu söylediklerinin tam
bir benzeri olacakt›r.
Roman›n baﬂ›yla sonunu ba¤layan baﬂka bir ö¤e de, kona¤›
süsleyen teke postlar›d›r. Kara k›ﬂ
gelince birkaç gün için postlar d›ﬂar› taﬂ›nmaktad›r:
“Kasabada misafir kald›¤›m›z
kona¤›n duvarlar›nda çak›l›, sedirlerinde serili gördü¤ümüz teke
postlar› kald›r›lm›ﬂ, ortada yoktu.
E
v sahibi, ‘Karak›ﬂ girdi¤i
gece, sepilenmiﬂ deriler
de kokmaya baﬂlar, çiftleﬂme zaman› bitene kadar da kokarlar’ dedi. Evin içinde
kokudan durulmaz. D›ﬂar› ç›kard›k, havaland›r›yoruz.
Konakla ah›r aras›ndaki bir yan› aç›k sundurman›n kiriﬂlerine
as›lm›ﬂ postlar› ayr› ayr› koklamaya lüzum yoktu. Sundurmaya ç›kan art kap› aç›ld›kça, ormandaki
“O, Bir Suçullu¤uydu, Onun Kadar Nazl›, Onun Kadar ‹çli...”
ayn› keskin, kekre kösnüllük kokusu alt taﬂl›¤› kapl›yor, sinirlerimizi g›c›klayarak ayn› ﬂiddetle
genzimizi yak›yordu.”
“Ç
ulluk”
roman›n›n
kahraman› köy çocu¤u Murat Çavuﬂ, Çanakkale
Savaﬂ›’na
kat›lm›ﬂt›r. On y›l sonra art›k otuz
yaﬂ›nda, ‹stanbul’da sigara fabrikas›nda (o dönemde Cibali’deki
Reji Fabrikas›) makinisttir. Birçok
kad›nla düﬂüp kalkan yak›ﬂ›kl›
delikanl›, fabrika iﬂçisi Münevver’le de iliﬂki kurmuﬂtur. Genç
k›z annesi ve çocuk yaﬂ›ndaki
üvey erkek kardeﬂiyle birlikte bir
medrese odas›nda yaﬂamaktad›r.
Bu çevreyle ilgili çizgiler, derin
yoksulluk koﬂullar›n› canland›r›r:
“Basamaklar› yer yer oyuk,
aﬂ›nm›ﬂ, geniﬂ taﬂ merdivenden
ç›k›p kurt yeniklerinden delik
deﬂik, çürük kara tahta döﬂeli,
bir yan› aç›k taﬂ kemerli dar sofa
üzerindeki döﬂeme tahtalar›ndan
daha temiz, daha az kara olmayan, göçük, sakat oda kap›lar›ndan sondan önceki kap›n›n
önünde durdular. Münevver, kara demir mandala parma¤›yla basarak kap›y› açt›.”
Münevver’in a¤›r bir so¤uk alg›nl›¤› nedeniyle gitti¤i hastanede
doktorun önerileri, sa¤l›k koﬂullar›yla yoksulluk ortam› aras›ndaki
çeliﬂkiyi yans›t›r:
“Hasta birkaç güne kadar iyileﬂir. Fakat as›l bundan sonra bak›lmak ister. Çok zay›f gördüm! Herhalde kan tahlil edilmelidir. Öyle
tahmin ediyorum ki kan› çok kuvvetsiz... Kabilse biraz aç›k haval›
bir yere taﬂ›nmal›... O rutubetli taﬂ
odada oturuldukça yap›lacak tedavi ve ihtimamlar›n, verilecek
ilaçlar›n bir faydas› dokunmayacakt›r... En büyük ilaç aç›k, temiz
havad›r... Bol güneﬂ! Bol g›da!..
Süt, içebildi¤i kadar içsin... Sabahlar› taze yumurta... Et suyu...”
Münevver, Murat’›n kendisiyle
evlenece¤ini ummaktad›r. Murat
ise köyün p›nar›na girerken gördü¤ü Esma’y› unutamam›ﬂt›r. Esma’n›n babas› da Murat’›n babas›
da y›llar öncesinden onlar›n evlenmelerini istemiﬂtir. Murat Münevver’le de onu Esma’ya benzetti¤i
için ilgilenmektedir. Fabrikada Murat’›n bir ara gezip tozdu¤u Halet,
Münevver’i k›skanmakta, Murat’tan
öç almaya çal›ﬂmaktad›r.
Murat’›n gezip dolaﬂt›¤› Hürriyet Tepesi’ndeki Gülbahar Gazinosu, Ak›nt›burnu Gazinosu, Galata’daki Asmal› Meyhane, Hac›
Petro’nun Meyhanesi gibi e¤lence
yerlerinde Mahmut Yesari’nin yak›ndan tan›d›¤› gece yaﬂam›n›n
görüntüleri yer al›r:
“T
avan›n tam ortas›ndan sark›t›lm›ﬂ küçük
elektrik
ampulü,
eﬂyaya hazin bir ›ﬂ›k
serpiyor, peykenin yan›baﬂ›ndaki
küçük mutfa¤›n pencereci¤inden
s›zan dumanlar duvarlara badana
nakkaﬂlar›n›n çizdi¤i K›zkulesi,
Kuﬂdili Köprüsü, Fenerbahçe
manzaralar›n› bu¤ulay›p solduruyor, kap›n›n iki yan›ndaki camekânlar›n raflar›na s›ra s›ra dizili ﬂiﬂelere sar›lan elvan kâ¤›tlar›n tozdan renkleri belli olmuyordu.”
Bir gece Halet’in k›ﬂk›rtt›¤› tan›nm›ﬂ bir kabaday› olan ﬂoför
Aziz, Murat’a sald›r›p b›çak çek53
Bütün Dünya • Eylül 2007
miﬂ, ondan dayak yedikten sonra
birlikte karakola düﬂmüﬂlerdir. Bu
olay nedeniy’le iﬂten ç›kar›lan
Murat köyüne gider.
O
nun ‹stanbul’a dönüp
kendisiyle evlenmesini
bekleyen Münevver,
güç günler geçirir. Sonunda evlenme önerisine boyun
e¤di¤i kimse, fabrikada çal›ﬂan
hoﬂlanmad›¤› Bekir Efendi olur:
“Bekir, su gibi renksiz, kokusuz, özel bir biçimi olmayan maddelere benzeyen bir yarat›kt›...”
Murat’›n ‹stanbul’daki yaﬂam›,
çapk›nl›klar› köyde duyulmuﬂ, Esma delikanl›dan yüz çevirmiﬂtir:
“Sen ‹stanbul’dayken ‹nce Efe
(Murat’›n babas›), sana Esma’y› almak istemiﬂ. Sen Esma’y› istememiﬂsin. Sonradan istemiﬂsin emme
iﬂ iﬂten geçmiﬂ, bir kere, Esma’n›n
gönlü k›r›lm›ﬂ...”
Babas› ölen Esma’y› amcas›
baﬂka birine vermek istemektedir. ‹nce Efe de baﬂka bir gelin
aday› bulmuﬂtur.
Murat sevdi¤i k›z›n bir dü¤üne
gidece¤ini ö¤renince onu oradan
kaç›rmay› tasarlar. Dü¤ün da¤›l›rken k›z› dü¤ün evinin önünden
atla kaç›r›r. Artlar›na düﬂenlerin
att›¤› kurﬂunlarla omzundan ve
baca¤›ndan yararlan›r.
Kaçaklar ormana s›¤›n›rlar. Hiç
konuﬂmayan, karﬂ›laﬂt›¤› davran›ﬂ› kendine yediremeyen, soluk
darl›¤› da olan Esma sessizce can
verir. Bu ölüm, suçullu¤unun ölümü için giriﬂ bölümünde anlat›lan›n tam bir benzeridir.
Yaral› Murat kald›r›ld›¤› hastaneden çolak ve topal olarak ç›kar.
Olup biteni tam an›msayamaz,
mezar›na gitmesine karﬂ›n Esma’n›n ölümünü kabullenemez.
Vaktiyle tütün kaçakç›lar›yla
mücadeleye katk›s›ndan dolay›
gözüne girdi¤i kasabadaki Reji
müdürünün yard›m›yla ‹stanbul’da bir fabrikada kap›c›l›k bulur. Köyden ayr›ld›¤› karl› gün, giriﬂ bölümünde karak›ﬂ›n girmesinden ve tekelerden söz ederken
avc›lar›n and›klar› tarihtir. Roman›n son sat›rlar› bunu vurgular:
“Akﬂam yeme¤inden sonra ‹nce Efe Osman A¤a, kar›s›na seslendi:
‘Yahu, takvime bakt›m, bu gece karak›ﬂ giriyor... Sen teke postlar›n› sundurmaya ç›kar, havalans›nlar... Çiftleﬂme zaman› ya, kokmaya baﬂlad›lar...’”
“Çulluk” roman›, toplumcu
gerçekçi romanc›lar›m›z›n fabrika ve köy çevreleriyle ilgili olarak yirmi y›l sonra geniﬂ ayr›nt›larla konu edinece¤i gerçekleri,
erken bir dönemde etkili bir biçimde dile getirmiﬂtir.•
Bir adam, psikiyatriste geldi ve kendini tan›tt›:
“Bendeniz Aksak Timur” dedi. “Bana k›saca Timurlenk de
diyebilirsiniz...”
Psikiyatrist, bir iskemle çekip hastas›n›n yan›na oturdu:
“‹nan›n uzun y›llard›r bekliyordum gelmenizi” dedi. “ﬁimdi
baﬂbaﬂa kald›¤›m›za göre lütfen bana söyler misiniz, Ankara Savaﬂ›’nda ben ne hata yapt›m?..”•
54
uncak
Abdürrahim
T
Anlat›yor
Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi taraf›ndan, Mustafa
Kemal Atatürk’ün evinde büyütülen, yetiﬂtirilen, ö¤renimi
Mustafa Kemal Atatürk’ün istedi¤i do¤rultuda ve koﬂullarda özel
olarak yapt›r›lan Abdürrahim Tuncak, Mustafa Kemal ve ailesinin
Akaretler ve ﬁiﬂli’deki evlerinde, daha sonra Çankaya Köﬂkü’nde ve
‹zmir’de onla birlikte oldu¤u y›llardaki gözlemlerini ve an›lar›n›,
yaln›zca Mete Akyol’a anlatm›ﬂt›. Abdürrahim Tuncak’la tan›ﬂmas›
olay›n› “yaﬂamsal talihim” olarak niteleyen ve onun, Mustafa
Kemal’le ilgili olarak anlatt›¤› an›lar›n›n bir bölümünü olsun
yay›mlama izni alabilmesini “mesleksel ödülüm” diyerek
övünçle tan›mlayan Mete Akyol, bu an›lar› ﬂimdi “Bütün Dünya”
okurlar›yla paylaﬂ›yor. Abdürrahim Tuncak’›n an›lar›n›n
sat›rlar›nda oldu¤u denli, sat›r aralar›nda da yak›n tarihimizin
bugüne de¤in kaleme al›nmam›ﬂ birçok gerçe¤iyle karﬂ›laﬂacaks›n›z.
Lütfen sayfay› çeviriniz ’
55
Abdürrahim Tuncak
Anlat›yor - 9
‘‹zmir eﬂraf›ndan Uﬂakizade Muammer Bey’in k›z›y›m’ demiﬂ.
‘Avrupa’dan yeni geldim. Ailem hâlâ orada. Göztepe’de
büyük bir köﬂkümüz var. Ben köﬂkümüzde yaln›z›m. Sadece
aﬂç›lar, uﬂaklar ve bahç›vanlar var. Köﬂk hemen hemen
tamamen boﬂ. Ben bu köﬂkü Mustafa Kemal Paﬂa’n›n emrine
tahsis etmek istiyorum. Bizi kurtaran bir kahraman›
ben burada böyle küçük bir binada b›rakmak istemem.’
Mustafa Kemal Paﬂa,
Avrupa’dan Yeni Dönmüﬂ
ve Üç Yabanc› Dil Bilen
Latife Han›m’la Tan›ﬂ›yor
“M
ustafa Kemal Paﬂa,
“Arkadaﬂlar› ile birlikte Karﬂ›‹zmir’de Kordon- yaka’ya gidip tam köﬂke girece¤i
boyu’nda
s›rada köﬂkün merdibir binada
venlerine baﬂtan baﬂa
Benim
kurmuﬂ karargâh›n›. Bu
Yunan bayraklar›n›n sebina, onun çal›ﬂmalar› Gazetecilik rilmiﬂ oldu¤unu görmüﬂ.
için hem küçükmüﬂ
“Birden k›zm›ﬂ:
Günlerim
hem de ‘korunmas› güç’
“‘Kim yapt› bu sayg›bir yerdeymiﬂ.
s›zl›¤›?’ diye ba¤›rm›ﬂ ve
“‘Karﬂ›yaka’da Kral
çevresindeki
herkese
Constantin’in
kald›¤›
dönerek emretmiﬂ:
köﬂkü haz›rlatal›m, ka“‘Kald›r›n’ demiﬂ.
rargâh›n›z› oraya taﬂ›Kral
Constantin’in
y›n’ önerisinde bulunkald›¤› köﬂkün merdimuﬂ arkadaﬂlar›.
venlerindeki
Yunan
“Mustafa Kemal Paﬂa, Mete Akyol bayraklar› kald›r›ld›ktan
sonra ancak, basamaklabu köﬂkü görmek istemiﬂ.
56
‹zmir eﬂraf›ndan Uﬂakizade Muammer Bey’in
k›z› Latife Han›m, ‹zmir, Göztepe’deki “baba köﬂkü”nde
ra basm›ﬂ, merdivenden ç›km›ﬂ
Mustafa Kemal Paﬂa.
***
“Köﬂkün büyükçe bir balkonu
varm›ﬂ. Mustafa Kemal Paﬂa, bu
balkona ç›km›ﬂ, balondan görünen
körfez manzaras›n› bir süre seyretmiﬂ, sonra da dudaklar›n› bükmüﬂ,
buray› be¤enmedi¤ini bildirmiﬂ:
“‘Buray› be¤enmedim’ demiﬂ. ‘Burada Constantin kalm›ﬂ...
Biz kalmayal›m.’
***
“Bu olaydan üç dört gün sonra, Kordonboyu’ndaki karargâha
bir han›m gelmiﬂ.
“‘Mustafa Kemal Paﬂa’y› görece¤im’ demiﬂ aﬂa¤›daki görevlilere.
“Aﬂa¤›daki görevliler sormuﬂlar:
“‘Mustafa Kemal Paﬂa, sizi tan›r m›?’ demiﬂler.
“Han›m da, Mustafa Kemal
Paﬂa’n›n kendisini tan›mad›¤›n›
söylemiﬂ; fakat onu görmek için
yine ›srar etmiﬂ.
“Görevliler bu kez sormuﬂlar:
“‘Kimsiniz?’ demiﬂler.
“Han›m, görevlilerin bu sorusunu ﬂöyle yan›tlam›ﬂ:
“‘‹
zmir eﬂraf›ndan Uﬂakizade Muammer Bey’in
k›z›y›m’ demiﬂ. ‘Avrupa’dan yeni geldim. Ailem hâlâ orada. Göztepe’de büyük bir köﬂkümüz var. Ben köﬂkümüzde yaln›z›m. Sadece aﬂç›lar, uﬂaklar ve bahç›vanlar var.
Köﬂk hemen hemen tamamen
boﬂ. Ben bu köﬂkü Mustafa Kemal Paﬂa’n›n emrine tahsis etmek
istiyorum. Bizi kurtaran bir kahraman› ben burada böyle küçük bir
binada b›rakmak istemem.’
57
Mustafa Kemal Paﬂa, Latife Han›m’la Tan›ﬂ›yor
Bütün Dünya • Eylül 2007
“Görevliler, Uﬂakizade Muammer Bey’in k›z›n›n bu önerisini
yaverlere ulaﬂt›rm›ﬂlar. Yaverler
de ayn› sözleri, Mustafa Kemal
Paﬂa’ya nakletmiﬂler.
“‘Gelsin’ demiﬂ, Mustafa
Kemal Paﬂa.
“U
ﬂakizade Muammer
Bey’in üç yabanc› dil
bilen, Avrupa görmüﬂ k›z› Latife Han›m, Mustafa Kemal Paﬂa’n›n huzuruna ç›kar›ld›¤›nda, kendisini
önce selamlam›ﬂ, sonra kutlam›ﬂ,
daha sonra da, biraz önceki davetini ona da yapm›ﬂ.
“Mustafa Kemal Paﬂa, bu içten daveti dinledikten sonra aya¤a kalkm›ﬂ:
“‘Peki k›z›m’ demiﬂ. ‘Yar›n gelir, köﬂkünüzü görürüm.’”
***
‹zmir eﬂraf›ndan Uﬂakizade
Muammer Bey’in Göztepe’deki
köﬂkü, geniﬂ dall› yüksek a¤açlarla dolu bir bahçenin ortas›ndayd›.
Köﬂk sahibinin Avrupa’dan
yeni dönmüﬂ, üç yabanc› dil bilen
k›z›n›n bir gün önceki daveti üzerine Mustafa Kemal Paﬂa, arkadaﬂlar›yla gitti¤inde köﬂkün bahçesinde davet sahibi Latife Han›m
taraf›ndan karﬂ›land›.
Mustafa Kemal Paﬂa, köﬂkü
gezdikten sonra, çok be¤endi¤ini söyledi:
“Sizi rahats›z etmezsek, bir iki
gün kalal›m” dedi Latife Han›m’a.
Selaml›k bölümünde yaverlerin
kald›¤› Muammer Bey’in köﬂkünde Mustafa Kemal Paﬂa, arkadaﬂlar›yla birlikte çok rahat bir çal›ﬂma
ve dinlenme olana¤› buldu.
Köﬂkte, Mustafa Kemal Pa58
ﬂa’yla birlikte kalan Fethi Bey ve
Ali Fuat Bey, bu çal›ﬂmalar aras›nda ona bir öneride bulundular:
“Yaﬂ›n›z giderek ilerliyor, paﬂam” dediler. “Art›k sizin de evlenmeniz zaman› geldi. Latife Han›m, çok kültürlü bir han›mefendi. Ayr›ca bizi de burada çok iyi
a¤›rl›yor. Kendisiyle evlenmeyi
düﬂünmez misiniz?”
***
“Mustafa Kemal Paﬂa’n›n akrabas› olan Fuat Bulca Paﬂa, Ankara
garnizon komutan›yd›. Bir gün köﬂke geldi ve annemden izin istedi:
‘Mustafa Kemal Paﬂa ‹zmir’den
dönüyor’ dedi. ‘Biz kendilerini Polatl›’da karﬂ›layaca¤›z. ‹zin verirseniz, Abdürrahim’i de götürmek istiyorum Polatl›’ya. Salih Bey’in o¤lu Cemil’i de götürüyorum.’
“Annem izin verdikten sonra Fuat Bulca Paﬂa beni ald›, trene götürdü.
“Polatl›’ya giden tren, özel bir
trendi. ‹çindekiler hep, Mustafa
Kemal Paﬂa’y› karﬂ›lamaya gidenlerdi. Çocukluk arkadaﬂ›m Cemil’le (Bozok) birlikteydik.
“Akﬂam Polatl›’ya geldi¤imizde, Mustafa Kemal Paﬂa’n›n treni
henüz görünürlerde yoktu.
“Kim oldu¤unu bilemeyece¤im
bir yetkili geldi, aç›klama yapt›:
“‘B
ildi¤iniz gibi Afyon
dolaylar›nda demiryolu tahrip edilmiﬂ
durumda’
dedi.
‘Mustafa Kemal Paﬂa’y› ‹zmir’den
getiren tren, yolun tahrip edilmiﬂ
bölümüne gelince duracak ve trende bulunanlar inip, bir dekovile binecekler. Dekovil, yolun tahrip
edilmiﬂ bölümünde yap›lan özel
dekovil hatt›ndan geçtikten sonra,
tren yolunun tahrip edilmemiﬂ bölümüne gelince duracak. Dekovildeki yolcular, bu bölümde yeniden
inecekler ve yolun normal bölümünde bekleyen özel trene geçecekler. Mustafa Kemal Paﬂa’y› getiren trenin Polatl›’da biraz geç beklenmesinin
nedeni budur.’
“Mustafa Kemal
Paﬂa ve arkadaﬂlar›n›
‹zmir’den
getiren
tren, gece yar›s›na
do¤ru geldi Polatl›’ya.
“‘Çok iyidir paﬂam’ dedim.
“‘Ben yokken hastalanmad›
ya?’ diye sordu.
“‘Hay›r, Paﬂam’ dedim. ‘Hiç
hastalanmad›. Evde sevinçle sizi bekliyor.’
“Annesinin sa¤l›k durumunu
“A
nkara’dan
bizim geldi¤imiz
karﬂ›lama
treni ile ‹zmir treni,
ayn› hat üzerinde burun buruna gelmiﬂcesine duruyorlard›.
“‹zmir treni durunca
Fuat Bulca Paﬂa, Cemil’e ve bana oturdu¤umuz yerden kalkmamam›z› söyleyerek gitti.
“Fuat Bulca Paﬂa,
Mustafa Kemal Paﬂa’ya, beni de getirdi¤ini söylemiﬂ.
“Mustafa Kemal Paﬂa, hemen Salih Bey’e
(Bozok) emir vermiﬂ:
“‘Abdürrahim’i bana
Mustafa Kemal Paﬂa ‹zmir’de...
ça¤›r’ demiﬂ.
“Mustafa Kemal Paﬂa’n›n trenine ö¤rendikten sonra, beni sordu:
al›n›p, onun vagonuna götürüldüm.
“‘Sen nas›ls›n?’ dedi. ‘Sen de
“Vagonda yerde, bir yer yata- iyi misin?’
¤› seriliydi.
“‹yi
oldu¤umu
söyledim
“Mustafa Kemal Paﬂa beni gö- ve ekledim:
rünce, yanaklar›mdan öptü.
“‘Ben de, evdeki herkes gibi, sizi
“‘Annem nas›l?’ diye sordu.
sevinçle bekliyorum Paﬂam’ dedim.
59
Bütün Dünya • Eylül 2007
“Yanaklar›m› okﬂad›:
“‘‹ﬂte geldim’ dedi.
“M
ustafa Kemal Paﬂa
o gece, vagondaki
yer yata¤›nda yatt›,
biz de kendi trenimize döndük.
“Fuat Bulca Paﬂa’ya sordum:
“‘Mustafa Kemal Paﬂa geldi;
ama niye burada bekliyor?’ dedim. ‘Ankara’ya niye gitmiyoruz?’
“Fuat Bulca Paﬂa gülmeye baﬂlad›:
“‘ﬁimdi gece yar›s›’ dedi. ‘Bu
saatten sonra hareket edersek, gecenin karanl›¤›nda var›r›z Ankara’ya. Oysa bütün Ankara, ‹zmir
Zaferi’nin kahraman› Mustafa Kemal Paﬂa’n›n dönüﬂünü bekliyor.
Herkes onu karﬂ›lamaya haz›rlan›yor. Biz de karﬂ›lama töreni haz›rlad›k. Onun için geceyi burada geçirece¤iz. Yar›n sabah da, saat 9
sular›nda Ankara’ya varaca¤›z.’
“Yar›n sabah Ankara’ya bir an
önce varabilmenin sab›rs›zl›¤›yla
gözlerimi kapad›m, koltu¤umda
derin bir uykuya dald›m.
“Sabah çok erken bir saatte
Fuat Bulca Paﬂa beni uyand›rd›:
“‘Haydi gel Abdürrahim’ dedi.
‘Mustafa Kemal Paﬂa seni istiyor.’
“Bizim trenden indik, onun
trenine bindik yine.
“Mustafa Kemal Paﬂa’n›n yüzü sabunluydu. Berberi, onu t›raﬂ ediyordu.
“Bana yine hal hat›r sordu.
“‘Birazdan Ankara’ya hareket
edecek tren’ dedi. ‘Sen de benim
trenimde, burada olursun.’
“Ankara’dan gelen karﬂ›lama
treni yoldan çekildi, yol aç›ld›.
“Mustafa Kemal Paﬂa’n›n treni
60
Ankara’ya hareket etti.
“Ankara ‹stasyonu’nda halk
toplanm›ﬂ, Mustafa Kemal Paﬂa’y›
karﬂ›l›yordu. Çok düzenli bir karﬂ›lama töreni yap›ld›.
“Bu s›rada beyazlar giymiﬂ k›z
çocuklar, boyunlar›nda as›l› sepetlerde Mustafa Kemal Paﬂa’n›n
pul büyüklü¤ündeki fotograflar›n›, toplu i¤nelerle vatandaﬂlar›n
yakalar›na tak›yorlard›.
“Mustafa Kemal Paﬂa trenden
iner inmez bu k›z çocuklardan biri yan›na yaklaﬂt› ve boynuna as›l› sepetten ald›¤› bir Mustafa Kemal Paﬂa fotograf›n›, onun yakas›na takmak istedi.
“Ben, o an Mustafa Kemal Paﬂa’n›n hemen yan›nda oldu¤umdan, onun elini uzat›p, yakas›na
kendi fotograf›n› takmak isteyen
k›z çocu¤un bile¤ini nas›l yakalad›¤›n› çok iyi gördüm.
“‘K›z›m bu nedir?’ diye sordu
Mustafa Kemal Paﬂa.
“K›z çocuk, sevinçle yan›t verdi:
“‘Resimdir, Paﬂam’ dedi. ‘Sizin resminizdir.’
“Mustafa Kemal Paﬂa, eliyle
bile¤inden tuttu¤u kolu indirdi,
k›z çocu¤un yana¤›n› okﬂad›:
“‘A
ma ben onu takarsam, biraz ay›p olmaz m›?’ dedi. ‘Benim resmimin benim gö¤süme tak›lmas›na nas›l
izin verebilirim ben?’
“K›z çocu¤un yanaklar› utanc›ndan k›pk›rm›z› oldu. Mustafa
Kemal Paﬂa, onun yana¤›n› bir
kez daha okﬂad›.
“‹stasyondaki muhteﬂem karﬂ›lama töreninden sonra Mustafa
Kemal Paﬂa, istasyondan meclise
Mustafa Kemal Paﬂa’n›n Ankara ‹stasyonu’nda karﬂ›lan›ﬂ›...
Pankartta “Bin Yaﬂa Gazi Paﬂa” tümcesi yer almaktad›r.
kadar yol boyunu dolduran binlerce Ankaral›’n›n sevgi gösterileri
aras›nda, Türkiye Büyük Millet
Meclisi’ne geldi. Bizi ise, do¤ruca
Çankaya Köﬂkü’ne ç›kard›lar.
“Zübeyde Han›m benim geldi¤imi görünce hemen yan›na ald› beni:
“‘Paﬂa nas›l?’ diye sordu. ‘Çok
zay›flam›ﬂ m›?’
“‘Hay›r’ dedim. ‘Çok iyi gördüm. Biraz sonra siz de göreceksiniz. Polatl›’ya geldi¤inde ilk iﬂ beni ça¤›rd›, sizin s›hhatinizi sordu.’
“Mustafa Kemal Paﬂa o gün
akﬂamüstü gelebildi Çankaya’ya.
“Annesinin elini öptü, onunla kucaklaﬂt›.
“‘‹smet Paﬂa Mudanya’ya gitti,
onunla konuﬂmam laz›m’ dedi ve
Mudanya Mütarekesi’ni imzalamak için Mudanya’ya giden ‹smet
Paﬂa’ya, Ankara’dan talimat verdi.
“Sonra da Zübeyde Han›m’› ald›, birlikte bir odaya çekildiler.
‹çeride konuﬂtuklar›n› Zübeyde
Han›m daha sonra anlatt›:
“‘‹
zmir’in eﬂraf›ndan bir
han›m k›z, baba köﬂkünü Paﬂa’ya tahsis etmiﬂ’
dedi ‘Paﬂa’y› da çok iyi
a¤›rlam›ﬂ. Hatta arkadaﬂlar› da tak›lm›ﬂlar. “Zaman›n geçiyor. Bu
han›mla evlensene” demiﬂler. Ben
de, “O¤lum, münasip gördüysen
alal›m... Do¤ru, zaman›n geçmek
üzere” dedim.’
“Mustafa Kemal Paﬂa, annesinin bu sözü üzerine ona ﬂu karﬂ›l›¤› vermiﬂ:
“‘Anne, sen be¤enirsen evlenirim ancak’ demiﬂ. ‘‹stersen seni
‹zmir’e yollayay›m. Hem biraz
61
Bütün Dünya • Eylül 2007
tebdil hava edersin. Doktorlar da
zaten deniz havas› tavsiye ediyorlar. Bence gitmen için mevsim de müsaittir. Ekim, kas›m geliyor. Ankara’n›n havas› biraz
sert olur bundan sonra. Oysa ‹zmir’in havas› yumuﬂakt›r. ‹zmir’de, bu han›m› da görürsün.
Be¤enirsen, evlenirim.’
“Zübeyde Han›m, hem tebdil
hava etmek, hem de Latife Han›m’› görmek için ‹zmir’e gitmeyi
kabul etmiﬂ.
“‘Yan›na kimi almak istersin
anne?’ diye sormuﬂ Mustafa
Kemal Paﬂa.
“Zübeyde Han›m da ‘Ayﬂe’yle
Abdürrahim olsunlar... Onlar› ben
isterim. Sen baﬂka kimi verebilirsen yolla’ demiﬂ.
“Zübeyde Han›m, kendisine
bakan Ayﬂe’ye ve bana bunlar›
söyledikten sonra, ‘Haz›rlan›n bakal›m’ dedi. ‘Yol göründü.’
“Bu konuﬂmadan on gün sonra annemle birlikte ‹zmir’e hareket ettik.
“Salih Bey (Bozok) ve eﬂi, Ali
Çavuﬂ, Ayﬂe Abla, annem ve ben,
birlikte gidiyorduk trende...”•
Gelecek yaz›: Kendisini Karﬂ›yaka istasyonunda karﬂ›layan
Latife Han›m’›, samimiyetle itiraf edeyim, Zübeyde Han›m hiç
de be¤enmedi:
“‘Pek de ufak tefekmiﬂ’ dedi.
Sonra, etraftakilere duyurmamaya çal›ﬂarak Salih Bey’e
ﬂöyle dedi:
“‘Bu tren dönemez mi? Ankara’ya geri dönemez miyiz?’”
Adam yolda yürürken karﬂ›laﬂt›¤› bir yak›n arkadaﬂ›na
dert yand›:
“Dün gece baﬂ›ma ne geldi biliyor musun?” dedi. “Kulüpte
yeme¤imi yedim, içkimi içtim, tam d›ﬂar› ç›kaca¤›m s›rada ﬂef
garson yan›ma yaklaﬂ›p sanki paras›n› vermemiﬂim gibi kötü
kötü bakmas›n m›?”
Arakadaﬂ›, ﬂef garsonun bu davran›ﬂ›na çok sinirlendi:
“Do¤rusu büyük terbiyesizlik, garsonun yapt›¤›” dedi. “Peki
sen ne yapt›n?”
Adam omuzlar›n› silkti:
“Ne yapabilirdim ki...” dedi. “Sanki vermiﬂim gibi yürüdüm, ç›kt›m.”•
Kad›n, eﬂine üst katlar›nda oturan adam› anlat›yordu:
“Üst komﬂumuzun, o¤lumuz Can’›n davul çalmas›na k›zd›¤›n›
sanm›yorum” dedi. “Ama garip bir adam oldu¤u da kesin...”
Eﬂi onun bu kan›ya nas›l vard›¤› ö¤renmek isteyince, kad›nca¤›z a¤z›ndaki baklay› ç›kard›:
“Bugün ö¤leden sonra Can’a, davulun içinde ne oldu¤unu
merak edip etmedi¤ini sormuﬂ” dedi. “Sonra da çocu¤un eline bir
b›çak vermiﬂ…”•
62
Arkadaﬂlar›m›n Türkiye konusundaki bilgisizliklerine inanmam›ﬂ,
ayr›ca, tatil süresince hiç mi kötü olaylar yaﬂanmad› diye merak etmiﬂ
olabilirsiniz. Okuduklar›n›z›n abart› hatta uydurma oldu¤unu
düﬂünebilirisiniz. Bu yaz›da dile getirdi¤im önyarg›lar çok de¤il,
10 y›l öncesinde de Avrupal›lar’›n görüﬂleriydi, ﬂimdi de... Bunlar belki
azal›yor; ama büyük bir kesimde ayn› olumsuz düﬂünceler sürüyor.
Türkiye’yi Afrika ya da
Arap Ülkesi Sanan
Kültürlü (!) Avrupal›lar (3)
N
isan ay›nda olmam›za mutlaka tekneye u¤ruyor, arkadaﬂkarﬂ›n hava yaz akﬂam- lar›m›za “Hoﬂ geldiniz” diyordu. 4
lar›n› aratmayacak gü- kiloluk Orfoz bal›¤›n› silip süpüzellikteydi. Akﬂam ye- ren gruba tad›n› çok be¤endikleri
me¤i için Seher Yeli’nin arka gü- Türk ﬂaraplar›ndan da birkaç ﬂiﬂe
vertesinde, masaya oturdu¤u- daha açmak zorunda kald›k.
Yeme¤in
sonuna
muzda, ahtapot salatas›,
do¤ru gitar›n› alan Hukalamar, denizbörülcesi
go, romantik ‹talyan ﬂarve Orfoz bu¤ulamadan
Evrensel
oluﬂan bir menünün bizi Bak›ﬂ Aç›s› k›lar›n› seslendirmeye
baﬂlad›. Gruptaki hemen
bekledi¤ini gördük. Haherkes gülüyor, ﬂark›
z›rlad›¤› bu nefis yesöylüyor, sohbet ediyormeklerin yan›na so¤udu. Ama Emma çekildi¤i
tulmuﬂ beyaz ﬂarap açan
köﬂede derin düﬂünceleAli Day›, arkadaﬂlar›m›re dalm›ﬂ gibiydi. Bu
z›n teﬂekkürlerini kabul
durum Ali Day› ve Miço
ederken, “Bugüne de¤in
Yaﬂar’›n da dikkatini
hizmet etti¤im turistlere
çekmiﬂti. Ali Day›, “Bu
hep güzel sofralar haz›rGürbüz
k›za ne oldu, yemekleri
lad›m, yemekler yapt›m.
Evren
mi be¤enmedi?” diye
Türkiye hakk›ndaki düsordu. Arkadaﬂlara sesﬂüncelerinize üzüldü¤ümden, herﬂeyin daha iyisini si- lenerek, “Emma sanki mutsuz,
zin için haz›rl›yorum. ‹nﬂallah biraz onunla ilgilenelim” dedim.
Maria, “Ne oldu Emma, can›n›
düﬂünceleriniz yemeklerim sayes›kan bir ﬂey mi var?” diye sordu.
sinde de¤iﬂir” dedi.
Biz yemekteyken limanda ge- Benzer sorular di¤erlerinden de gezintiye ç›km›ﬂ tan›d›k Datçal›lar lince, Emma bulundu¤u köﬂeden
63
Bütün Dünya • Eylül 2007
do¤ruldu ve “Gürbüz, söyleyeceklerimi çevirmeni istiyorum” dedi.
H
erkes dikkat kesilmiﬂti.
Emma, baﬂ›n› öne e¤miﬂ, kimseyle göz göze
gelmemeye özen göstererek, “Hepinizden özür diliyorum. Türkiye’ye geleli 4 gün oldu, ›ss›z koylarda geceledik, köylere u¤rad›k, çok say›da insanla
karﬂ›laﬂt›k, tan›ﬂt›k; ama geçen
bunca zaman içinde kimse bana
tecavüz etmedi” dedi. “ﬁaka m›
yap›yorsun Emma, ne tecavüzünden söz ediyorsun? Bu sözleri
nas›l çevireyim. Herkes gülecek”
dedim. Bana bakt›, “Lütfen dedi¤imi yap” dedi.
Yapt›¤›m çevirinin ard›ndan
k›sa süren bir ﬂaﬂk›nl›k yaﬂand›.
Sonra bir kahkaha f›rt›nas› koptu.
Herkesin gülmesi Emma’y› çok
utand›rm›ﬂt›. Kendini ifade etmek
gere¤ini duymuﬂ olacak ki, aya¤a
kalkarak, “Gülünç duruma düﬂtü¤ümün ay›rd›nday›m; ama zorla
ç›kt›¤›m bu tatile öylesine önyarg›larla baﬂlad›m ki, tecavüze u¤rama korkusunu bir türlü kafamdan atamad›m. Belki de içti¤im
3-5 kadeh ﬂarab›n etkisiyle içimden geçenleri söyledim” dedi.
Emma’n›n yard›m›na Laurence, ‹ngrid ve Maria koﬂtu. ‹ngrid,
“Üzülme Emma, böyle düﬂünen
yaln›zca sen de¤ilsin. Az da olsa
benim kafamda da bu türden
korkular vard›” dedi. Maria, Emma’ya sar›larak, “Eﬂim yan›mda
oldu¤u için ve Gürbüz’e güvendi¤im için tedirgin de¤ildim. Ama
yine de akl›mdan ayn› ﬂeyler
geçmiyor de¤ildi” dedi.
O akﬂam tekneye, y›llard›r her
64
f›rsatta Datça’ya gelen bir ‹ngiliz,
Elisabeth de u¤ram›ﬂt›. Yüzünden hiç eksilmeyen bir gülümsemeyle konuﬂulanlar› dinleyen
Elisabeth söze kar›ﬂma gere¤ini
duyumsad›. “Emma’n›n düﬂüncelerine gülmekte hakl›s›n›z; ama
genelde Avrupal›lar’›n kafas›nda
bu tür düﬂünceler oldu¤unu kabul edin. Ülkemizi tan›madan
bunlardan kurtulmak mümkün
de¤il” dedi ve ekledi:
“Ne yalan söyleyeyim, Londra’da tan›ﬂt›¤›m Türk erkek arkadaﬂ›m›n ›srar›yla ilk kez bu ülkeye geldi¤imde, arkadaﬂ›m›n yan›ndan hiç ayr›lmam›ﬂt›m.”
Tecavüz konusu en çok Ali
Day›’y› rahats›z etmiﬂ olacak ki,
dayanamay›p söze girdi:
“Neden bu turist k›zlar ilk
günler tedirgin oluyor; ama tatil
bitince de tekneden kovsak gitmiyorlar diye merak edip dururdum” dedi. Sonra sevecen; ama
bir o kadar da sert bir yüz ifadesiyle, “K›z›m, biz buradayken
kimse sana tecavüz edemez, birisi yan gözle bile baksa, karﬂ›s›na
önce ben dikilirim” dedi.
A
li Day›’n›n sözlerini çevirdi¤imde bir alk›ﬂ koptu. Emma, yüzünde güller açm›ﬂ bir halde Ali
Day›’ya sar›ld›, “Merak etmeyin,
tan›d›¤›m herkese yaﬂad›klar›m›
anlataca¤›m,
önyarg›lar›mdan
söz edip, do¤rular› söyleyece¤im. Size karﬂ› çok mahcubum.
Ne olur beni ba¤›ﬂlay›n” dedi.
Hugo elini Ali Day›’n›n omzuna att›. K›zlar› iﬂaret edip “Bu
k›zlar Gürbüz’e ve öteki erkek
arkadaﬂlara güvenerek tatile ç›k-
Türkiye’yi Afrika ya da Arap Ülkesi Sanan Kültürlü (!) Avrupal›lar (3)
t›. Ama ﬂimdi onlar›n kahraman›
siz oldunuz” dedi gülerek...
Teknede bulunan kaptan arkadaﬂlardan biri dayanamay›p sordu:
“B
u tür düﬂünceleri
her
duydu¤umda
gülerim. Merak ediyorum, Avrupa ülkelerinde kad›nlara yönelik tecavüz olaylar› yaﬂanm›yor mu?”
Hugo söze girip yan›tlad›:
“Bat›l› ülkelerde o kadar çok
tecavüz olay› kaydediliyor ki,
sosyal bir gerçeklik olarak kan›ksand› bile... Ama konu Türkiye
olunca, maalesef özellikle üstüne
gidiliyor, abart›l›yor.”
O gece arkadaﬂlar›m için çok
ﬂey de¤iﬂmiﬂti. Konuﬂulmas› pek
kolay olmayan tecavüz konusu
aç›lm›ﬂ, teknede bulunan hemen
herkes düﬂüncesini söylemiﬂti.
Yaln›zca benim hat›r›m için, gönülsüzce ç›k›lan tatilin dönüm
noktas› belki de bu gece konuﬂulanlar olmuﬂtu. Avrupal› arkadaﬂlar›m›n düﬂüncelerini biçimlendiren ve kendilerini korumak için
ay›rd›na varmadan bizlere karﬂ›
görünmez bir duvara dönüﬂtürdükleri kimi önyarg›lar silinmiﬂti
sanki. Çok rahatlam›ﬂ, üstlerinden büyük bir yükü atm›ﬂ gibiydiler. Ayakta kalmay› baﬂaranlar
sabah›n ilk ›ﬂ›klar›na de¤in sohbete devam ettiler.
Ertesi gün Datça’dan ayr›lmadan önce, k›zlar›n önemli bir
al›ﬂveriﬂ yapmas› gerekiyordu.
Çarﬂ› içinde gördükleri bir ma¤azaya u¤ray›p çok acil bir gereksinimlerini karﬂ›lamak için Mustafa Kaptan’dan 1 saat izin istediler. Onlara eﬂlik etmeme karﬂ› ç›-
k›yorlard›; ama iﬂ al›ﬂveriﬂ olunca gruptakileri yaln›z b›rakmam
söz konusu olamazd›. Öyle ya,
bu denli dikkat etmiﬂken turistleri yolunacak kaz olarak gören kimi sat›c›n›n kötü bir izlenim b›rakmas›na izin veremezdim. Sonuçta onlara eﬂlik etmeme raz›
oldular. Gitti¤imiz dükkan mayo
sat›yordu ve sahibi olan bayan›
da çok iyi tan›yordum. Arkadaﬂlar›m “Çölde su bulmuﬂças›na
mayolara koﬂtular” desem, inan›n abartm›ﬂ say›lmam. Arkadaﬂ›m, “Ne oldu bunlara, ülkelerinde mayo yok mu?” diye sordu.
Durumu anlat›nca, “Bugünü
unutmayas›n›z diye, mayolar› size hiç kâr almadan, maliyetine
sataca¤›m” dedi.
Yelken yapmak için uygun bir
rüzgar vard›. Seher Yeli’nin yaln›zca ana yelkeni haz›r oldu¤undan Hisarönü Körfezi’nin en seçkin tatil sitelerinden biri olan Aktur’un bulundu¤u koylara dek,
bir süre yelken yaparak gittik.
Burada, ço¤u ahﬂap olan evler,
çam a¤açlar›n›n aras›na, denizden ve karadan gözükmeyecek
biçemde yap›lm›ﬂt›.
T
atil dönemi olmad›¤› için
sitede çok fazla insan
yoktu. Arkadaﬂlar› karaya
ç›kartarak Aktur’u gezdirmek istiyordum. Tekne demirledikten sonra sürat botunu denize
indirdik. K›y›da bizi güzel bir
sürpriz bekliyordu. Çok sevdi¤im
bir arkadaﬂ›m›n annesi ve teyzesi
Aktur’un ahﬂap iskelesinde oturmuﬂ sohbet ediyordu. Sevgi Teyze ‹stanbul Üniversitesi’nde, k›z
kardeﬂi ise Ege Üniversitesi’nde
65
Türkiye’yi Afrika ya da Arap Ülkesi Sanan Kültürlü (!) Avrupal›lar (3)
Bütün Dünya • Eylül 2007
ö¤retim üyesiydi. Sevgi Teyze
beni karﬂ›s›nda görünce çok ﬂaﬂ›rd›. “Aman o¤lum sen nereden
ç›kt›n böyle?” diye sordu.
Ö
zel bir turda oldu¤umuzu söyledikten sonra arkadaﬂlar›m› tan›ﬂt›rd›m. Her ikisi de çok
güzel ‹ngilizce konuﬂtu¤u için
çeviri yapmama gerek yoktu.
Sevgi Teyze ve kardeﬂine arkadaﬂlar›m› neden bu tatile getirdi¤imi anlatt›ktan sonra, onlarla biraz sohbet etmelerini, Türkiye
hakk›nda h›zla de¤iﬂen düﬂüncelerine katk› sa¤lamalar›n› rica ettim. Sohbet s›ras›nda arkadaﬂlar›m› en çok ﬂaﬂ›rtan konulardan
biri, Türkiye’deki üniversitelerde
çal›ﬂan akademisyen kad›n say›s›n›n birçok Avrupa ülkesine göre fazla oluﬂuyla Türk kad›n›na
seçme ve seçilme hakk›n›n Fransa’dan bile önce verilmesiydi.
Sevgi Teyze arkadaﬂlar›m› çaya
davet edince bizimkilere sormadan öneriyi kabul ettim. Grubu
Sevgi Teyze’ye emanet ettikten
sonra teknedeki iﬂlere yard›mc›
olmak için izin isteyip ayr›ld›m.
Mustafa Kaptan, geceyi geçirece¤imiz Dirsek Koyu’na hava kararmadan ulaﬂmak istiyordu. Geç
kalmadan yola ç›kmak için arkadaﬂlar›m› tekneye getirmeliydim.
K›y›ya dönerek Sevgi Teyze’nin
evine gittim. Bahçede büyük bir
kalabal›k toplanm›ﬂt›. Aktur,
emekli olduktan sonra büyük
kentleri terk ederek buraya yerleﬂen insanlar›n yaﬂad›¤› çok düzenli ve güzel bir sitedir. Sevgi
Teyze Avrupal› konuklarm›z›n
Türkiye konusunda ayd›nlat›lmas›
66
yönündeki üstü kapal› mesaj›m›
alm›ﬂ ve özellikle yabanc› dil bilen birçok komﬂusunu eve davet
etmiﬂti. Güzel bir sohbet vard›;
ama tekneye dönme zaman› da
gelmiﬂti. “Çok üzgünüm, gitmek
zorunday›z” dedim. Orada bulunanlar, özellikle kad›nlar itiraz etti. Sevgi Teyze, “Kesinlikle b›rakmay›z, birlikte yemek yiyece¤iz.
Bahçede, komﬂular›n da katk›s›yla büyük bir sofra haz›rlayaca¤›z.
Bu akﬂam konu¤umuz olun, sabah erkenden gidersiniz” dedi.
Ne olur kalal›m dercesine yalvaran gözlerle bana bakan arkadaﬂlar›m da çoktan bu öneriye
raz› olmuﬂtu. Her teknede bir
kaptan olur, karar› da o verir.
Denizcilikte kural budur. Bu nedenle Mustafa’n›n da görüﬂünü
almam gerekiyordu. Tekneye
döndüm ve durumu anlatt›m.
Kaptan, program›n aksayaca¤›n›;
ama grup çok istiyorsa, Türkiye’yi daha çok sevmelerine ve
tan›malar›na katk› sa¤layacaksa
kalabilece¤imizi söyledi. Geceyi
rahat geçirmek için demir tazeleyip k›y›daki büyük bir a¤açtan
koltuk ald›k.
T
eknede yaln›zca Miço
Yaﬂar kalacakt›. Karaya
ç›kmadan önce, Datça’dan ald›¤›m›z bal›k sepetlerinin içine ekmek ba¤layarak teknenin alt›na b›rakt›k, bal›k
a¤lar›n› da koyun giriﬂine att›k.
‹yi ki Sevgi Teyze’ye rastlam›ﬂ›z. ‹yi ki arkadaﬂlar›m› konuk etmiﬂler. Bahçede, komﬂulardan
getirilen masalar› yerleﬂtirerek
çok büyük bir sofra kurulmuﬂtu.
Evlerden birbirinden lezzetli ye-
mekler taﬂ›nd›. O akﬂam hemen
herkes Avrupal› konuklar› bilgilendirmek için birbiriyle yar›ﬂt›.
‹
ﬂleri gere¤i ço¤u yurt d›ﬂ›nda yaﬂam›ﬂ, bulunmuﬂ ya da
gitmeye devam eden bu insanlar, Bat›l›lar’›n ülkemize
bak›ﬂ aç›s›n› çok iyi bildikleri için
düﬂünemedi¤im, akl›ma gelmeyen örnekler veriyor, bizimkileri
ne diyeceklerini bilmez durumlara düﬂürüyorlard›.
Gruptakilerin ortak düﬂüncesini dile getirmek istedi¤ini söyleyen ‹ngrid, bir ülkenin kendilerini bu denli ﬂaﬂ›rtaca¤›n› hiç
beklemediklerini, yaz aylar›nda
kesinlikle tekrar geleceklerini
söyleyince, baﬂta Sevgi Teyze olmak üzere sofrada bulunan birçok kiﬂi, samimi ifadelerle, arkadaﬂlar›m› kendi evlerinde a¤›rlayabileceklerini belirtip ›srarl› davetlerde bulundular. Karﬂ›l›kl›
adresler, telefon numaralar› al›nd›. Arkadaﬂlar›m›n görmesini istedi¤im daha nice güzellikler oldu¤u için sabah kahvalt›s› davetini istemeyerek de olsa reddetmek zorunda kald›k.
Sabah›n ilk ›ﬂ›klar›yla birlikte
yola ç›kmadan önce bal›k sepetlerimizi çektik, a¤lar›m›z› toplad›k. Konuklar›m›z›n k›smetine
hem sepetlerde hem de a¤larda
çok miktarda Salagöz, Karasokkan, Lopa, Kefal, Barbun türü
bal›k vard›.
Bu kadar çok bal›¤› yakalaman›n keyfiyle demir ald›k. Önce
Hurmal› Bük’te alargada kalarak
k›sa bir mola verdik. Gruba, koydaki hurma a¤açlar›n› gösterdikten sonra Akdeniz’le Ege’nin bir-
birine koﬂtu¤u, Datça Yar›madas›’n›n en çok inceldi¤i kesimi
oluﬂturan, Bencik Koyu’na gittik.
Denizin içine uzanm›ﬂ çam a¤açlar›n›n çevreledi¤i bu eﬂsiz koyda,
sabah kahvalt›s›n›n ard›ndan gruba koyda küçük bir gezinti yapt›rmak için sürat botunu denize indirdik. K›y›ya ç›kan k›z arkadaﬂlar›m›z tekneye yüzerek dönmek isteyince, iﬂte bu tarihsel bir an ve
tatilin dönüm noktalar›ndan biri
oluyor diye düﬂündüm. Onlar›n
mayolu hallerini fotograflamak
için sürat botuna atlad›¤›m gibi
solu¤u teknede ald›m.
Elimde fotograf makinesini
gördüklerinde neden fotograf›m›z›
çekiyorsun diye soracaklar›n› biliyordum. Nitekim Laurence teknenin merdivenlerinden ç›karken
bekledi¤im soruyu yöneltince,
“Elinizde, Türkiye’de mayo giyebildi¤inizin kan›tlar› olsun ki, en
az›ndan ailelerinizi ikna edin” yan›t›n› verdim. Art›k, tatil sonuna
dek mayolar›n› ç›karmayacaklard›.
Hisarönü Körfezi’ndeki koylar›
s›ras›yla ziyaret ettikten sonra Orhaniye’de, K›z Kumu’nda k›sa bir
mola verdik. Denizin içindeki s›¤l›kta yürüyüﬂ yaparken, gruba K›z
Kumu’nun öyküsünü anlatt›m.
A
rkadaﬂlar›m› gördükleri
güzelliklerden ay›rmak
kolay olmad›¤›ndan, her
koydan gecikmeyle dönmek zorunda kald›¤›m›z› bilen aﬂç›m›z, ö¤le yeme¤ini haz›rlay›p
bir kenara koyman›n rahatl›¤›
içinde akﬂam yiyece¤imiz bal›klar› temizlemekle meﬂguldü. Ö¤len
yeme¤i için zaten gecikmiﬂtik. Bizimkilerin Selimiye’ye kadar sab67
Bütün Dünya • Eylül 2007
redemeyeceklerini anlam›ﬂt›m.
Yeme¤i Orhaniye’de, teknede yedikten sonra yola ç›kt›k.
C
ennetten bir köﬂe olan
Selimiye’deki kahve molas›n›n ard›ndan köyün
hemen arkas›ndaki koyda demirledik. 15-20 m. derinlikte büyük deniz kabuklar›n›n çokça bulundu¤u bu koyda tüpsüz
dalma konusundaki yetene¤imi
göstererek, içinde ahtapotlar›n
yuva yapt›¤› birbirinden güzel
kabuklar ç›kar›p arkadaﬂlar›ma
arma¤an ettim. Geceyi Bozburun
yak›nlar›ndaki bir adada geçirmeyi planlayan Kaptan Mustafa’n›n uyar›lar›n› dikkate alarak
tekneye döndük. Kaptan bizi
beklerken z›pk›nla avlanmaya
ç›km›ﬂ, büyükçe bir ahtapot vurmuﬂtu. Bu akﬂam bal›¤›n yan›s›ra
ahtapot salatas› da olaca¤›n› anlayan grubun Mustafa Kaptan’a
ve Ali Day›’ya yönelik sevgi gösterileri aras›nda demir ald›k.
Bir zamanlar korsanlar›n mekan› olmuﬂ adalar›, Amerikal› ve
Türk dalg›çlar›n birlikte ç›karmaya çal›ﬂt›klar› 950 y›ll›k bir bat›¤›n
bulundu¤u kayal›klar›, manast›r
ve kilise kal›nt›lar›yla dolu k›y›lar›
izleyerek Bozburun’a ulaﬂt›k. Geceyi geçirece¤imiz adaya geldi¤imizde güneﬂ batmak üzereydi.
Arkadaﬂlar›m›z›n bu güzel anlar›
so¤uk içecekler eﬂli¤inde yaﬂamalar›n› istedi¤im için hemen demirledik. Miço Yaﬂar sepetleri teknenin alt›na b›rakt›, ard›ndan sürat
botuyla adan›n arkas›na dolaﬂ›p
a¤lar›m›z› att›k. Adan›n öteki taraf›nda, biri Avusturya öteki de Alman bayrakl› iki özel yat demirle68
miﬂti. Teknedekiler adada gezinti
yap›yordu. Ahtapotu çarpmak
için adaya ç›kan Mustafa Kaptan’›n Avusturyal›lar’la sohbete
baﬂlad›¤›n› görünce, yeterince bal›¤›m›z oldu¤u için onlar› da akﬂam yeme¤ine davet etmeyi düﬂündüm. Önce arkadaﬂlar›m›n
olurunu ald›m, sonra da Mustafa’ya seslenerek düﬂüncesi söyledim. Kaptan konuyu yan›ndakilere açt›¤›nda adadan sevinç ç›¤l›klar› yükseldi ve ﬂaraplar› getirmek
koﬂuluyla davetimizi kabul ettiler.
Bir kez daha gece yar›s›na dek
süren, sohbetin koyulaﬂt›¤›, ﬂark›lar›n söylendi¤i, farkl› ülke müziklerinin dinlendi¤i saatler yaﬂad›k.
Özellikle Avusturyal›lar, Türkler’e
yönelik önyarg›lar›n en çok kendi
ülkelerinde oldu¤unu vurgulad›ktan sonra, son 5 y›ld›r Türkiye’ye
geldiklerini, teknelerini Marmaris’teki marinaya ba¤lad›klar›n›,
yaﬂad›klar› güzellikleri dile getirirken, Almanlar da, Kaﬂ’ta bir ev sat›n ald›klar›n› anlatt›lar.
Art›k ben, konuﬂmalar› yönlendirmeye çal›ﬂm›yor, yaln›zca dinliyordum.
H
ugo beni göstererek,
“Gürbüz, önyarg›lar›m›zla, yanl›ﬂ bilgilerimizle çok bo¤uﬂtu.
Gerçekleri kavramaya baﬂlad›¤›m›z› görünce, içinden gülerek bizi izliyor. Ne denli komik duruma düﬂtü¤ümüzü her geçen dakika daha iyi anl›yoruz” dedi. Alman çift, bu adaya s›k s›k geldiklerini ve buradan güneﬂin do¤uﬂunu izlemenin çok güzel oldu¤unu söyleyerek, güneﬂ do¤ana
dek sohbete devam etmeyi öner-
Türkiye’yi Afrika ya da Arap Ülkesi Sanan Kültürlü (!) Avrupal›lar (3)
di. Tekne personeli yorgun oldu¤u için izin isteyip ön güverteye
uyumaya gitti.
G
rupla ilgilenmek bana
kalm›ﬂt›. Gözlerim kapansa da kendimi zorlayarak sohbete kat›lmaya çal›ﬂt›m. Bu halimi gören
Maria, ninni söyler gibi, “Uyumana bak, kafan rahat olsun. Gerçekleri görüyoruz art›k” deyince,
uyku tulumunun içine girip derin
bir uykuya dald›m.
Sabah uyand›¤›mda aﬂç›m›z
kahvalt›y› haz›rl›yordu. Kaptan
ile Miço Yaﬂar ise a¤lar› toplay›p
dönmüﬂ, sürat botunun içinde
a¤lar› ay›klamakla meﬂguldüler.
Mustafa Kaptan, “Arkadaﬂlar›n›n
ﬂans›na yine çok bal›k var, akﬂama ziyafete devam” dedi.
Teknenin üstünde uyuduysan›z güne daha da güzel baﬂlaman›n yolu uyand›¤›n›z an denize
girmektir. Mayom üstümde oldu¤u için bal›klama suya atlad›m.
Buz gibi suda uyanmak ne güzel
bir duygudur. Tüm negatif enerjiyi al›r götürür. Bu arada arkadaﬂlar›m da birer ikiﬂer uyanm›ﬂ,
beni gören denize atl›yordu.
Kahvalt›n›n ard›ndan demir
alarak, eksiklerimizi tamamlamak
ve tekneye su almak için Bozburun’a hareket ettik. Limana yanaﬂt›ktan sonra kaptan al›ﬂveriﬂe giderken, ben de arkadaﬂlar›m› katamaran tekneleriyle Bozburun’da
k›ﬂlayan bir Frans›z aileye ziyarete götürdüm. Birkaç y›ld›r tan›d›¤›m Cottin Ailesi, beﬂ y›ll›k bir
dünya turuna ç›km›ﬂ, Fransa’n›n
Lorient kentinden baﬂlayan yolculuk s›ras›nda birçok ülkeye u¤ra-
d›ktan sonra Türkiye k›y›lar›na
ulaﬂm›ﬂ, k›ﬂ aylar›n› Bozburun Liman›’nda geçirmeye karar vermiﬂti. Cottin çiftinin 6 ve 11 yaﬂlar›nda iki k›z› vard›. Çift, uzaktan ö¤retim sistemiyle e¤itimlerine devam eden k›zlar›n›, Türkçe’yi de
ö¤renmeleri için Bozburun’daki
okula gönderiyordu. Katamarana
u¤rad›¤›m›zda Cottin çifti tekne
temizli¤iyle meﬂguldü. “Paris’ten
konuklar getirdim size” dedi¤imde çok mutlu oldular. Üç aydan
fazla bir süredir Bozburun’da konaklad›klar›n›, karayoluyla Kapadokya, Pamukkale, Ankara’ya gittiklerini, yaﬂad›klar›n›, gördüklerini bizimkilere uzun uzun anlatt›lar. Sohbet s›ras›nda Türk arkadaﬂlar›yla gelen k›zlar›n az da olsa Türkçe konuﬂmas› gruptakilerin ﬂaﬂk›nl›¤›n› iyice art›rd›.
Bozburun’dan ayr›ld›ktan sonra Yunan adas› Simi’ye (Sömbeki)
yöneldik. Simi Liman›’na demirlemeden, uzaktan da olsa bu güzel
aday› arkadaﬂlar›m›za göstermek
istiyorduk. Onlara belli etmeden
Yunan bayra¤›n› çektim.
A
dan›n liman taraf›ndaki
yerleﬂim alan›na yanaﬂt›¤›m›zda, Simi’ye geldi¤imizi söyledim. ﬁaﬂk›nl›kla aya¤a kalkan arkadaﬂlar›ma
adayla ilgili bilgiler verdim, güzel
mimarisini anlat›p özellikle de
manast›rlar›ndan söz ettim. Bir
kez daha ﬂaﬂ›rm›ﬂlard›. Hugo,
“Sak›z Adas›’nda Türkiye’den
söz ederken söylenenleri düﬂünüyorum, bir de senin bir Yunan
adas›n› böylesine güzel ifadelerle
anlatmana bak›yorum da ne diyece¤imi bilemiyorum” dedi.
69
Bütün Dünya • Eylül 2007
R
otam›z› Marmaris’e çevirdik. Geceyi Rodos’un karﬂ›s›ndaki Bozukkale’de
geçirecektik. Akﬂam yeme¤inden önce karaya ç›k›p koya
ad›n› veren kalenin kal›nt›lar›n›
gezdik. Havan›n kararmas›yla birlikte Rodos’un ›ﬂ›klar›, özellikle
de havaalan›n›n ›ﬂ›klar› görünmeye baﬂlad›. Art›k akﬂam yemeklerimiz yaln›zca deniz ürünlerinden
oluﬂuyordu. Birkaç gündür sabahlara dek süren sohbetler nedeniyle hepimiz yorgunduk. O akﬂam
erkenden uyuduk. Sabah›n ilk
›ﬂ›klar›yla birlikte ötmeye baﬂlayan kekliklerin sesiyle uyand›k.
Kahvalt›n›n ard›ndan ö¤le yeme¤i
için demirleyece¤imiz Serçe Liman›’na gitmek üzere yola ç›kt›k.
Akﬂam, Marmaris yak›nlar›ndaki
Gebe Kilise Koyu’nda olaca¤›m›z
için koylarda uzun molalar vermemiz olanaks›zd›.
Bozukkale’den itibaren gruptakileri garip bir hüzün kaplam›ﬂt›. “Dönüﬂ zor olacak, sizlere çok
al›ﬂt›k, bu güzellikleri b›rak›p gitmek kolay olmayacak” diyorlard›. Marmaris’e de¤in kayda de¤er
bir olay olmad›. Son geceyi limanda geçirecek, ertesi gün sabah erkenden arkadaﬂlar›m› Dalaman Havaalan›’na götürecektim. Cedric, grup ad›na, akﬂam
yeme¤ini Marmaris’te bizim önerece¤imiz bir restoranda hep birlikte yemeyi önerdi. Yöresel ev
yemekleri yapan ﬂirin bir lokantaya gittik. Tekne ekibi yemekten
sonra limana döndü. Biz de al›ﬂveriﬂe ç›kt›k. Pazarl›k yapman›n
inceliklerini ö¤retti¤im arkadaﬂlar›m yak›nlar›na hediyelik eﬂyalar
ald›lar. Paketleri tekneye b›rak›p
70
barlar soka¤›nda son gece e¤lencesi yapacakt›k. Çarﬂ›n›n içinde
kuyumculuk yapan bir arkadaﬂ›m, dükkan›n›n önünden geçiyorduk ki, “Demek bana u¤ramadan gidiyorsun” diyerek önümüzü kesti. Çay ikram etmeden b›rakmayaca¤›n› söyleyince de içeri girmek zorunda kald›k.
Tan›ﬂma fasl›n›n ard›ndan, elma çaylar›m›z› içerken arkadaﬂ›m›n Ermeni as›ll› oldu¤u akl›ma
geldi. Mesrop (biz Mesut derdik)
iyi derecede Frans›zca da konuﬂuyordu. Türkiye Cumhuriyeti
vatandaﬂ›, çok güzel bir kuyumcu dükkan›n›n sahibi bir Ermeni’yle tan›ﬂmak bizimkilerin yaﬂad›¤› son ﬂaﬂk›nl›k oldu. Bu tür
ﬂaﬂk›nl›klara al›ﬂk›n olan Mesrop,
ucunda haç bulunan kolyesini
gömle¤inin alt›ndan d›ﬂar› ç›kart›p, “Siz ﬂimdi benim H›ristiyan
oldu¤uma da inanmazs›n›z” dedi.
Maria, “Ama bize Türkler’in bütün Ermeniler’i yok etti¤ini ö¤retmiﬂlerdi” diye kekeledi.
K
›sa süreli bir tarih dersi
yapmak zorunda kald›k.
Yaﬂanan karﬂ›l›kl› ac›lar›n as›l sorumlusunun
özellikle Fransa ve Avrupa ülkeleri oldu¤unu örnekleriyle anlatan Mesrop’u a¤›zlar› aç›k dinlediler. Ailesi Kayserili olan Mesrop’un, beﬂ ayr› kentte daha ma¤azas› bulundu¤unu ö¤rendiler.
Daha önce dükkan›na çok müﬂteri getirdi¤im Mesrop, k›z arkadaﬂlara ucunda nazar boncu¤u
bulunan, alt›n suyuna bat›r›lm›ﬂ
birer kolye zinciri arma¤an etmesiyse, son gecenin bir baﬂka güzelli¤i oldu.
Türkiye’yi Afrika ya da Arap Ülkesi Sanan Kültürlü (!) Avrupal›lar (3)
Barlar soka¤›ndaki birçok bara
girip ç›kt›k. Paris’teki e¤lence merkezlerinin benzeri barlarda rahatça
dans edildi¤ini, çok güzel zaman
geçirildi¤ini görmek, bizimkileri
art›k ﬂaﬂ›rtm›yordu. Son gecenin
tad›n› doyas›ya ç›kartan grubu,
adet böyledir, e¤lenceden sonra
ay›lmak için özel bir yere u¤ran›r
diyerek çorbac›ya götürdüm.
S
abah, kahvalt›da erkekler a¤lamaz sözüne uygun bir durum yaﬂand›, k›zlar gözyaﬂlar›n› tutamad›. Aﬂç›m›z›n,
“Ad›m›n Ali oldu¤u gibi eminim ki,
bunlar Türkiye’ye daha çok gelecekler” sözlerini çevirdi¤imde, bir
hafta süresince çok s›k duyduklar›
ve kullanmaya baﬂlad›klar› sözcükle
yan›t verdiler: “‹nﬂallah...”
Arkadaﬂlar›m›n Türkiye konusundaki bilgisizliklerine inanmam›ﬂ, ayr›ca, tatil süresince hiç mi
kötü olaylar yaﬂanmad› diye merak
etmiﬂ olabilirsiniz. Okuduklar›n›z›n
abart› hatta uydurma oldu¤unu düﬂünebilirisiniz. Bu yaz›da dile getirdi¤im önyarg›lar çok de¤il, 10 y›l
öncesinde de Avrupal›lar’›n görüﬂleriydi, ﬂimdi de... Bunlar belki azal›yor; ama büyük bir kesimde ayn›
olumsuz düﬂünceler sürüyor.
Yaz›m› bitirirken arkadaﬂlar›m›n
ﬂu anda neler yapt›klar›yla ilgili bilgi de vermek istiyorum size:
Cedric, Dalaman’da uça¤a
binmeden önce ‹ngrid’e evlenme
teklif etti. ﬁimdi Morgan ad›nda
harika bir k›zlar› var. Bana belge
imzalatan ‹ngrid’in babas›n›
an›msad›n›z m›? Kaﬂ’ta bir ev sat›n ald›. Her f›rsatta Kaﬂ’talar...
Portekizli çift, Fethiye, Ölü
Deniz beldesinde güzel bir taﬂ ev
yapt›rd›. Yaln›zca onlar de¤il, aileleri de Fethiye’ye geliyor.
S›k› durun, Emma, Cem adl› bir
Türk arkadaﬂ›mla evlendi. Böyle
olunca da, tecavüz korkusunu tümüyle üstünden att›. Aksel ad›nda
bir erkek çocuklar› var. Cem’in ailesinin Bodrum Bitez’deki yazl›¤›
y›l›n hemen her döneminde Avrupa’dan gelen akrabalarla doluyor.
Cem’in annesi bu durumdan pek
hoﬂnut de¤il gibi... Beni her gördü¤ünde, “Türkiye’yi tan›taca¤›m diye baﬂ›ma ne iﬂler açt›n o¤lum” demesini de anlay›ﬂla karﬂ›l›yorum.
Laurence, Fransa’n›n Avustralya yak›nlar›ndaki denizaﬂ›r›
topra¤›, Yeni Kaledonya’da yaﬂ›yor. Çok uzak oldu¤u için Türkiye’ye gelemiyor.
Babas› tan›nm›ﬂ bir sanayici
olan Hugo, Marmaris Netsel Marina’da ba¤l› yelkenlisiyle y›lda birkaç hafta mavi yolculu¤a ç›k›yor.
Her defas›nda yan›nda farkl› bir
arkadaﬂ grubu getiren Hugo, Türkiye’yi benden daha iyi tan›t›yor.
Önceleri ﬂakayla kar›ﬂ›k, bir Türk
k›z›yla evlenece¤ini söyleyen Hugo’nun bu düﬂüncesinde daha ciddi oldu¤unu duyumsuyorum.•
[email protected]
“Çabuk amaçlar› isteme, küçük ç›karlar› da arama! E¤er sonuç almak istersen, sen amac›na ulaﬂmazs›n. E¤er basit ç›karlar
yüzünden yolunu kaybedersen, büyük ﬂeyleri de beceremezsin.”•
Konfüçyus’tan naklen
71
Eylül SuDokular›
Alçakgönüllü, kendi halinde, sessiz bir kiﬂiydi Nuri Sami Koral...
Y›llarca ﬁiﬂli Terakki Lisesi’nde müzik ö¤retmenli¤i yaparak,
ö¤rencilerine haftada bir ders de olsa, müzik sevgisini aﬂ›lamaya
çal›ﬂm›ﬂt›. Yap›tlar›, özellikle senfonileri s›k s›k ‹sveç’te konserlerde
çal›n›r, bu icralar Stockholm Radyosu’nda yay›mlan›rd›.
•Haz›rlayan: Canan Onural - Bütün Dünya•
Libya Ulusal Marﬂ›’n›
Bir Türk Besteledi!
O
Kolay
Zor
[email protected]
Yan›tlar 86’nc› sayfam›zdad›r.
72
nu, Türkiye Yay›ne- Önce Libya, sonra da Endonezya
vi’nde
çal›ﬂt›¤›m Ulusal Marﬂlar›! 50’li y›llar›n baﬂ›n1950’li y›llarda tan›- da, Libya ba¤›ms›zl›¤›na henüz yed›m. Sakin, kendi ha- ni kavuﬂmuﬂtu. Kraliyet taht›nda
linde, beyefendi bir adamd›. ‹ﬂi Senusi Tarikat›’ndan, ‹ngiltere
Ca¤alo¤lu ya da Sirkeci’ye düﬂ- yanl›s› Kral I. ‹dris vard›.
tü¤ü zamanlar gelir, bize de u¤Bir gün Nuri Sami Bey’e Libya
rard›. Birlikte çal›ﬂt›¤›m›z, döne- devletinden bir öneri gelmiﬂ. Libminin tan›nm›ﬂ dergicilerinden ya’ya, Bat›l› teknikle bestelenecek
Sezai Solelli’nin yak›n ahbab›yd›. bir ulusal marﬂ önerisi... Nuri Sami
Karﬂ›l›kl› otururlar, bir kahve içi- Bey bu öneriyi kabul etmekte fazmi boyunca dereden tepeden la düﬂünmemiﬂ. ‹lk iﬂi, ülkenin yesöz aç›p sohbet ederlerdi.
rel müzi¤i ve melodi yap›s› hakk›nKim miydi bu kiﬂi? De¤eri da fikir edinmek için onlardan birbizde hiçbir zaman yeterince an- kaç halk müzi¤i parças›n›n notalalaﬂ›lamam›ﬂ bestecilerimizden r›n›, daha da iyisi, plaklar›n› gönNuri Sami Koral...
dermelerini istemek olmuﬂ. GönO gittikten sonra Sezai Bey, dermiﬂler... Üstad hemen oturmuﬂ
“Baﬂka ülkede olsa,
ve onlara güzel bir
Nuri Bey’in heykelini
ulusal marﬂ besteledikerler” derdi. “Böyle- Özlemin Tad› miﬂ. Libyal›lar çok besine büyük bir müzis¤enmiﬂler bu marﬂ›...
Baﬂkad›r
yen, inan ki, Türkiye’ye
Önce kendisine
yüz y›lda bir gelir.”
ﬂükranlar›n› bildirmiﬂPek çok orkestra yaler, arkas›ndan da
p›t›, bu arada senfonilebanka
arac›l›¤›yla
ri, konçertolar›, oda mühayli yüksek bir telif
zi¤i ve piyano yap›tlar›
ücreti ödemiﬂler. Ödeolan Nuri Sami Bey, aymiﬂler; ama bizdeki
n› zamanda iki de ulukesintiler yüzünden
Eser Tutel
sal marﬂ bestelemiﬂti.
eline bu tutar›n pek
Evet, iki de ulusal marﬂ:
az› geçmiﬂ.
73
Bütün Dünya • Eylül 2007
D
erken arkas›ndan ayn›
öneri bu kez Endonezya’dan gelmiﬂ. O y›llar
Endonezya’n›n, özellikle de devlet baﬂkan› Sokarno’nun Türkiye’ye bir hayli yak›nlaﬂt›¤› y›llar... Nuri Sami Bey,
güzel bir marﬂ besteleyip yollayarak onlar› da memnun etmiﬂ.
Kaddafi darbesinden sonra Libya’da hâlâ ayn› marﬂ çal›n›p söyleniyor mu, onu bilemiyordu.
O y›llarda Libya’da, biz Türkler’e büyük sevgi ve sayg› besleniyordu. Hakl› olarak bizden de
kendilerine yak›n ilgi gösterilmesini bekliyorlard›. Bu hava içinde
Nuri Sami Bey’i, Libya’ya davet
etmiﬂlerdi. Libya Devlet Konservatuvar›’n› kurmas› ve de ömür
boyu yönetmesi için... Üstad kalk›p Libya’ya gitmiﬂti. Konservatuvar› kurmuﬂ, üç ay kadar da baﬂ›nda kal›p yönetmiﬂti. Ama yaln›zca üç ay kadar...
Bugün nas›ld›r bilemiyorum;
ama o tarihlerde Libya’da kaç-göç
vard›, otoriter bir rejim kimseye
göz açt›rm›yordu, halk baﬂta içki
yasa¤›, bin türlü yasa¤›n k›s›tlamas› içinde bunal›yordu. Dedi¤ine göre bu yasaklar o denli s›k›
izleniyormuﬂ ki, maarif naz›r› bile, buzlu viskiyi, ancak makam
odas›n›n kap›s›n› bir güzel kilitledikten sonra kasas›ndan ç›kart›p
ikram edebiliyormuﬂ!
Nuri Sami Bey bakm›ﬂ ki bu
Afrika ülkesinde daha fazla kalamayacak, atlad›¤› gibi uça¤a do¤ru ‹stanbul’a dönüvermiﬂ. Yoksa,
ülkenin e¤itim kesimindeki tüm
önemli makam sahipleri onu çok
seviyorlar, bir dedi¤ini iki etmiyorlarm›ﬂ. Bir baﬂkas› olsa, devlet
74
ileri gelenleriyle iliﬂkilerini ilerletir, art›k örtülü ödenekten mi
olur, yoksa özel derslerden mi,
servet sahibi olmas› iﬂten bile de¤ilmiﬂ. Ama Nuri Sami Bey bir
türlü ›s›namad›¤› bu Kuzey Afrika
ülkesinde daha fazla kalamam›ﬂ.
Aya¤›na gelen nimetleri (!) tepip
dönmüﬂ ‹stanbul’a eﬂiyle çok sevdi¤i k›z›n›n yan›na...
Alçakgönüllü, kendi halinde,
sessiz bir kiﬂiydi Nuri Sami Bey...
Y›llarca ﬁiﬂli Terakki Lisesi’nde
müzik ö¤retmenli¤i yaparak, ö¤rencilerine haftada bir de olsa,
müzik sevgisini aﬂ›lamaya çal›ﬂm›ﬂt›. Yap›tlar›, özellikle senfonileri s›k s›k ‹sveç’te konser programlar›nda çal›n›r, bu icralar Stockholm Radyosu’nda yay›mlan›r, hemen arkas›ndan da kendisine telif
ücreti ödenirmiﬂ. O y›llarda bile,
bizde, müzik çevrelerinin d›ﬂ›nda,
Nuri Sami Bey’in ad›n› duyanlar
oldu¤unu hiç sanm›yorum.
Yard›msever bir insand› Nuri
Sami Bey... 1959’da, Lüleburgaz’da yedek subayl›¤›m› yaparken, Tümgeneral Lütfi Güvenç,
orduevinin aç›l›ﬂ› nedeniyle yap›lacak tören için benden bir müzisyen bulup bir tümen marﬂ› bestelettirmemi istemiﬂti.
‹
lk akl›ma gelen kiﬂi, Nuri Sami Bey olmuﬂtu. Hemen Pangalt›’daki evine koﬂmuﬂ, durumu anlatm›ﬂ, “Acaba bir
marﬂ yazabilir misiniz?” diye kendisinden ricada bulunmuﬂtum.
Beni çok severdi. “Yar›n
sabah gel, marﬂ›n› vereyim sana...” demiﬂti.
Gerçekten de ertesi gün sabah
sabah evine gitti¤imde 65’inci Tü-
Libya Ulusal Marﬂ›’n› Bir Türk Besteledi!
men için yazd›¤› marﬂ›n notas›n› zun olmuﬂtu. Yaﬂam› boyunca müelinde sallayarak, “Marﬂ haz›r; ama zikten baﬂka hiçbir ﬂeyle yak›ndan
önce bir çalay›m da dinle; bakal›m ilgilenmemiﬂ, Türkiye’deki ilk senbe¤enecek misin!” demiﬂti. Köﬂe- fonik bando parçalar›n› o besteledeki duvar piyanosunun baﬂ›na miﬂti. Armoni M›z›kas› taraf›ndan
geçip oturmuﬂ ve o gece besteledi- sat›n al›nan bu parçalar toplulu¤un
¤i marﬂ› çalmaya baﬂlam›ﬂt›.
kendi repertuvarlar›nda yer alm›ﬂt›.
Kalabal›k bir bando için haz›rla- Ayr›ca besteledi¤i orkestra yap›tlad›¤› bu marﬂ gerçekten
çok güzeldi. Hem güzel
hem basit hem de ak›lda
kal›c› melodilerden oluﬂuyordu. Hoca, marﬂ›
bestelemekle kalmam›ﬂ,
ayr›ca bandodaki her saz
için ayr› ayr› partisyonlar›n› da yazm›ﬂ ve de sanki bizim tümenin bandosunda birkaç trompet,
birkaç trombon, birkaç
tuba birden varm›ﬂ gibi,
her partisyonu üçer beﬂer yazarak bizleri notalar›n kopyas›n› ç›kartarak ço¤altmak külfetinden kurtarm›ﬂt›.
Ne yaz›k ki, bizim tümenin beﬂ, alt› erden
oluﬂan mütevaz› bandosu Nuri Sami Bey’in bu
marﬂ›n› seslendirebilecek yetenekte olmad›¤›
için do¤ru dürüst çalamam›ﬂ, yerine bando
baﬂgediklisi Basri Baﬂçavuﬂ’un son anda ç›rp›ﬂt›rd›¤› marﬂ› çalmak zoDe¤eri ülkemizde hiçbir zaman
runda kalm›ﬂt›.
yeterince anlaﬂ›lamam›ﬂ
‹lgi çekici bir kiﬂiydi
bestecilerimizden Nuri Sami Koral...
Nuri Sami Bey... Yan›lm›yorsam, 1908, Tekirda¤ do¤um- r›n›n önemli bir bölümü de Milli
luydu. ‹stanbul Belediye Konserva- E¤itim Bakanl›¤› taraf›ndan Cumtuvar›’nda Cemil Reﬂit Rey’le armo- hurbaﬂkanl›¤› Senfoni Orkestras›
ni ve kontrpuan, Seyfettin Asal’la için sat›n al›nm›ﬂt›.
da viyolonsel çal›ﬂm›ﬂ, 1934’te me1944 y›l›nda besteledi¤i “K›z›75
Bütün Dünya • Eylül 2007
l›rmak” adl› senfonik ﬂiiri, o y›l ﬂef
Ernst Preatorius yönetimindeki
Cumhurbaﬂkanl›¤› Senfoni Orkestras› taraf›ndan çal›nm›ﬂt›. Müzik otoriteleri, Nuri Sami Bey’in,
“Türk Beﬂleri” diye an›lan Cemal
Reﬂit Rey, Ahmet Adnan Saygun,
Ulvi Cemal Erkin, Necil Kâz›m
Akses, Hasan Ferit Alnar gibi ça¤daﬂlar›n›n gölgesinde kald›¤› görüﬂünü paylaﬂ›rlar.
1937’de, 29 yaﬂ›ndayken bir
öneri üzerine Bursa’ya giderek
Bursa Belediyesi Müzikevi’ni kurmuﬂ ve iki y›l boyunca bu konservatuvar›n müdürlü¤ünü üstlenerek pek çok ö¤renci yetiﬂtirmiﬂti.
‹stanbul’a döndü¤ü zaman da ‹stanbul Çocuk Korosu’nu kurmuﬂ,
korodaki çocuklarla teker teker ilgilenerek, onlar› müzik dünyam›za kazand›rmak için elinden geleni esirgememiﬂti. Nuri Sami
Bey’in 1954’te yaz›p tamamlad›¤›
“Beﬂ Halk Dans›” adl› yap›t› da,
bir bankan›n düzenledi¤i yar›ﬂ-
mada birincilik ödülü kazanm›ﬂt›.
Bir gün, yay›nevine u¤rad›¤›nda, söz iﬂgal y›llar›na gelince,
bana Birinci Dünya Savaﬂ›’n›n
sonunda, Tekirda¤’›n düﬂman
güçleri taraf›ndan nas›l iﬂgal edildi¤ini anlatm›ﬂt›.
O günlerinde ilkokul ö¤rencisi olmal›yd›. “Bir de bakt›k ki, ‹stanbul taraf›ndan do¤ru, yokuﬂtan aﬂa¤›ya koyu renk üniformal› bir tabur asker ﬂehre do¤ru yürüyor! O anda herkesin yüre¤ine
k›pk›z›l bir kor düﬂtü. Zor günlerdi, gerçekten çok zor günlerdi
o günler!” derken o karanl›k
günleri yeniden yaﬂ›yormuﬂ gibi
aﬂ›r› heyecanlanm›ﬂt›.
Nuri Sami Bey’i 1996 y›l›nda
kaybetti¤imizde 88 yaﬂ›ndayd›.
ﬁairin dedi¤i gibi, belki de
yap›tlar›, gemilerin geçmedi¤i bir
baﬂka âlemde hâlâ çal›nmaya devam ediyor.•
[email protected]
Nuri Sami Koral’›n Baﬂl›ca Yap›tlar›: Orkestra Yap›tlar›: •1933, “Türkü”, •1937, “Türkü”, •1938, “Fantezi”, •1940,
“‹ki Türkü”, • 1940, “Birinci Senfoni”, •1944, “Demet” (orkestra süiti), •1944-1981, “Ozan Süiti”, •1952, “Prelüd”, •1954,
“Beﬂ Halk Dans›”, •1957, “‹kinci Senfoni”, •1985, “F›rat’›n Öyküsü” (senfonik ﬂiir). Konçertolar: •1943, “Viyola Konçertosu”,
•1960, “Viyolonsel Konçertosu”, •1978, “Fantezi” (harp ve orkestra için), •1979, “Trompet Konçertosu”, •1979, “Korno Konçertosu”. Oda Müzi¤i ve Piyano Yap›tlar›: •1934, “Dört Parça”
(piyano için), •1940, “‹ki Türkü” (piyano için), •1942, “Birinci Kuartet” (telli ve üflemeli sazlar için), •1946, “‹kinci Kuartet”
(telli ve üflemeli sazlar için), •1948, “Üçüncü Kuartet” (üflemeli sazlar için), •1967, “Küçük Orkestra ‹çin”, •1969, “Beﬂinci
Kuartet” (flüt ve yayl›lar için), •1985, “Prelüd ve Bir Türkü” (iki
obua, harp ve yayl›lar için). Bando Yap›tlar›: •1955, “Mehmetçik Marﬂ›”, •1955, “Millî Türkü”, •1959, “Libya Ulusal Marﬂ›”,
•1959, “Endonezya Millî Marﬂ›, •1965, “K›br›s Marﬂ›”.•
76
‹ki bölümden oluﬂan bu dizimizde, insanl›¤›n evrimine
katk›da bulunan kiﬂilerin önce, “insansal özelliklerini
yans›tan yaﬂam öyküleri”ni sunuyor, sonra da ileriki
sayfalar›m›zda, bu kiﬂinin insanl›¤a katk›s›n› aç›kl›yoruz.
“Pesaro Ku¤usu”
Çok güzel ﬂark› söyleyen Antonio’yu halk, Pesaro’da
do¤du¤u için “Pesaro Ku¤usu” diye ça¤›r›yordu. Ergenlik
ça¤›na gelip de sesi de¤iﬂmeye baﬂlay›nca ﬂark› söylemeyi b›rakt›.
Ama ald›¤› müzik e¤itiminin yan›na bir de yetene¤i eklenince
orkestra ﬂefli¤ine de¤in yükseldi. Bununla da kalmad›,
1807 y›l›nda Bologna Konservatuvar›’na kabul edildi.
1
8’inci yüzy›l›n sonlar›... saro’da, bir koltukta birkaç karYer, ‹talya’n›n Adriyatik puz taﬂ›yabilen, sevilen, say›lan
k›y›s›nda küçük, ﬂirin Pe- biriydi. Kasaplar derne¤inin baﬂsaro kenti... Yaﬂam biçimi ülke- kan›, mezbahan›n müfettiﬂi, ayn›
nin öteki yerleﬂim yerlerinden zamanda belediye trompetçisi ve
hiç farkl› olmayan tipik bir ‹tal- kornocusu, müzik gösterilerinin
yan k›y› kenti... Birbirleriyle kav- baﬂar›l› organizatörü, orkestra
ga etti¤i izlenimi uyanﬂefli¤ini üstlenebilecek
d›ran; ama asl›nda hadenli müzik bilgisi olan
vadan sudan konuﬂan,
‹nsanl›¤a ve birçok enstrüman›
bir taraftan da iﬂlerini
çalabilen Kasap GiAdanan
Akdenizliler’e özgü rauseppe, tüm bu u¤raﬂYaﬂamlar lar›na karﬂ›n iyi bir aile
hatl›kla yapan insanlar... Bir ortak özelliklereisiydi. Bir f›r›nc›n›n
ri de ﬂark› söylemeyi
k›z› olan kar›s› Anna
çok sevmeleri... Evinin
da, operada küçük de
kap›s›n›n önünü süpüolsa roller alan, sesi çok
ren kad›n, ekmeklerini
güzel bir ﬂark›c›yd›.
raflara dizen f›r›nc›, k›Bu mutlu yuvay› 29
saca herkes ﬂark› söyleﬁubat 1792’de bir ermeyi çok seviyor. Mükek çocuk taçland›rYücel
zik, vazgeçilmez bir tutd›; ad›n› Antonio koyAksoy
kudur onlar için...
dular. Baba Giuseppe
Kasap Giuseppe, Peo¤lunun da müzisyen
77
Bütün Dünya • Eylül 2007
olmas›n› çok istiyordu. Küçük
Antonio müzi¤e, ﬂark› söyleyerek ve piyano çalmay› ö¤renerek baﬂlad›. Müzik konusunda
çok yetenekli oldu¤unu k›sa sürede kan›tlam›ﬂt›.
1
803 y›l›nda aile Luga kasabas›na taﬂ›nd›. Kasap Giuseppe, politik aksilikler
olmasayd›, iyi bir müzisyen ve
gösteri animatörü olarak çok iyi
konuma gelebilirdi. Çünkü üstlendi¤i görevlerin en iyi biçimden üstesinden gelebiliyor, baﬂar› merdivenlerini emin ad›mlarla ç›k›yordu. Ne var ki demokratik diye adland›rd›¤› eylemlerinden dolay› tutuklan›p 10 ay
hapis cezas› ald›.
Baba Giuseppe’nin cezaevine
girmesiyle aile zor günler geçirmeye baﬂlad›. Küçük Antonio,
annesinin yükünü biraz olsun
hafifletebilmek için çeﬂitli iﬂlerde
çal›ﬂmaya baﬂlad›. Önce bir domuz kasab›n›n, sonra da bir demircinin yan›na ç›rak olarak
girdi. Ama o, ne et taﬂ›maya
ne de demircide kulaklar› rahats›z eden çekiç seslerini duymaya
al›ﬂamam›ﬂt›. Yaln›zca kilisede
ﬂark› söylemeyi ve korno çalmay› istiyordu. Müzik dinlemek ve ﬂark› söylemekten çok
mutlu oluyordu.
Çok güzel ﬂark› söyleyen Antonio’yu halk, Pesaro’da do¤du¤u için “Pesaro Ku¤usu” diye
ça¤›r›yordu. Ergenlik ça¤›na gelip de sesi de¤iﬂmeye baﬂlay›nca ﬂark› söylemeyi b›rakt›. Ama
ald›¤› müzik e¤itiminin yan›na bir de yetene¤i eklenince orkestra ﬂefli¤ine de¤in yükseldi.
78
Bununla da kalmad›, 1807 y›l›nda Bologna Konservatuvar›’na
kabul edildi.
Okulda ö¤renciyken, alt› sonattan oluﬂan ilk yap›t›n› besteledi ve be¤enildi. Ama o, baﬂar›ya
giden yolun operadan geçti¤ini
çok çabuk anlam›ﬂt›. ‹lk operas›,
Mobelli Ailesi için besteledi¤i
“Demetrio ve Polibio” idi. Bu yap›t ne yaz›k ki 1812 y›l›na dek
sahnelenemedi. Ama bu gecikme onun moralini bozmad›; çünkü karar› kesindi, opera bestecisi olacakt›.
Olacakt› olmas›na ama!.. O
günlerin ‹talyas›’nda müzik yaﬂam›n›n kendine özgü kurallar›
vard›. Bir besteci yap›tlar›n›; ancak belirli dönemlerde gerçekleﬂtirilen etkinliklerde sergileyebiliyordu. Bu dönemler de, karnavallar, ilk ve sonbaharda yap›lan ﬂenlikler ve büyük perhiz
günleriydi. Besteci önce yap›t›n›
yorumlayacak bir sanatç› grubuyla anlaﬂ›r, ondan sonra yap›t›n› yazmaya baﬂlard› ve bunu 20
gün gibi k›sa bir süre içinde bitirmek zorundayd›.
E
¤er yap›t baﬂar› kazan›rsa, üst üste otuz kez sahnelendikten sonra rafa
kald›r›l›r ve bir daha ad› bile
an›lmazd›. Bu koﬂullar alt›nda,
bir bestecinin baﬂar›l› olabilmesi
için üstün do¤açlama yetene¤ine
sahip olmas› gerekiyordu. Zaten
bu da genç ve dinamik bestecimizin en büyük özelli¤iydi.
‹talya’n›n övünç kayna¤› ünlü bestecinin yaﬂam öyküsünün
devam›n› 124’üncü sayfam›zda
bulacaks›n›z.•
“My Lai olay›ndan sonra askeri e¤itim, sivillere karﬂ› sayg›l›
davranma aç›s›ndan yeniden de¤erlendirildi. 16 Ocak 1991’de
Birinci Körfez Savaﬂ›’na birliklerini gönderen komutanlar,
askerlerine ﬂu emri verdi: ‘Yeni bir My Lai yok!.. Duydunuz
mu?..’” Amerikan kaynaklar› böyle diyor! Ancak... Afganistan
ve özellikle Irak’ta sivillerin yaﬂad›¤› örnekler, bu emrin
Amerikal› askerler taraf›ndan pek de iyi duyulmad›¤›n› gösteriyor.
40 Y›l Önce, 40 Y›l Sonra
“M
y Lai olay›ndan ve yaﬂl› erkeklerle karﬂ›laﬂt›lar.
sonra askeri e¤i‹ki gün önce, 14 Mart’ta bir
tim, sivillere karﬂ› Amerikan mangas› “bubi tuza¤›”na
sayg›l› davranma düﬂmüﬂ, askerler aras›nda çok poaç›s›ndan yeniden de¤erlendiril- püler olan bir çavuﬂ ölmüﬂ, bir er
di. 16 Ocak 1991’de Birinci Kör- kör olmuﬂ, birkaç asker de yarafez Savaﬂ›’na birliklerini gönde- lanm›ﬂt›. O gün akﬂamüstü çavuﬂ
ren komutanlar, askerlerine ﬂu için yap›lan cenaze törenine kat›emri verdi: ‘Yeni bir My Lai lan askerlerin akl›nda, bu olay›n
yok!.. Duydunuz mu?..’”
intikam›n› almak vard›.
Amerikan kaynaklar›
My Lai köyünde, yaböyle diyor!
n›ts›z kalan sorular, boﬂa
Köﬂeden
Ancak... Afganistan ve
Bucaktan giden çabalar, daha önce
özellikle Irak’ta sivillerin
‘Viet Cong’un keskin niyaﬂad›¤› örnekler, bu emﬂanc›lar› ve may›nl› turin Amerikal› askerler tazaklar›n›n yol açm›ﬂ olraf›ndan pek de iyi dudu¤u kay›plar yüzünden,
yulmad›¤›n› gösteriyor:
askerler h›rs ve kinlerini
Ailesinin yan›nda tecasilahs›z köylülerden ç›vüz edilen genç k›zlar, ölkarmaya baﬂlad›lar.
Kulübelerinden kaçdürülen silahs›z insanlar,
maya çal›ﬂan sivil halka
yak›lan cesetler, kolu-baMehmet
ca¤› kopmuﬂ bebekler...
Muhsino¤lu rastgele ateﬂ ediyor,
kurtulanlar› kuﬂat›p inDün Vietnam’da yaﬂafaz edilecekleri çukurlanan My Lai Katliam›’n›n
benzeri olaylar, günümüzde “de- ra yönlendiriyorlard›.
mokrasi (!) haritac›lar›” taraf›ndan
***
16 Mart sabah saat 7:22’de, 9 heOrtado¤u’da tekrarlan›yor!
likopter My Lai’ye do¤ru havaland›.
***
My Lai’de 16 Mart 1968’de 48.
Charlie Bölü¤ü’nü taﬂ›yan heViet Cong Taburu’nun peﬂine likopterler, köyün 130 metre güdüﬂen Te¤men William Calley ve neyinde bir pirinç tarlas›na indikomutas›ndaki askerler köye gir- ler. Buras› daha önce havadan
di¤inde, yaln›zca kad›n, çocuk hafif silahlarla taranm›ﬂt›. ‹lk as79
Bütün Dünya • Eylül 2007
ker henüz helikopterden indi¤inde, çevrede bulunabilecek Viet
Conglu’lar çoktan uzaklaﬂm›ﬂt›.
My Lai köyünde yaklaﬂ›k 700
kiﬂi yaﬂ›yordu.
Ö
¤leye do¤ru saat 11’de
yemek molas› verildi¤inde, katliam neredeyse sona ermiﬂti:
“Art›k My Lai yoktu...”
Evler, kulübeler yak›lm›ﬂ, y›k›lm›ﬂ, sivil insanlar öldürülmüﬂ,
yaral›lar can çekiﬂiyordu.
Daha sonra katliam hakk›nda konuﬂan birçok asker, çevrede askerlik ça¤›na gelmiﬂ Vietnaml› tek erkek bile gördü¤ünü an›msayam›yordu!..
Gece karanl›k bast›¤›nda köye dönen Viet Conglu’lar, ölülerini gömdüler!
12 ay sonra ABD ordu soruﬂturmac›lar›, yaklaﬂ›k 500 köylünün
gömüldü¤ü 3 toplu mezar buldu.
***
Resmi raporlara göre katliam,
K›demli Pilot Subay Hugh Thompson’un helikopterini sivillere sürekli ateﬂ eden askerlerin aras›na indirip, köylülere yönelik sald›r›lar› önlemesiyle ancak durdurulabildi.
Pilot Hugh Thompson ile birlikte Topçu Subay› Lawrence
Colburn ve Mürettebat Komutan›
Glenn Andreotta gördüklerine
inanam›yordu. Pilot Thompson,
sivillere sald›r› durdurulmad›¤›
taktirde, helikopterin iki kap›s›ndaki makinal› tüfeklerle Amerikan askerlerine ateﬂ aç›lmas› emrini verece¤ini bildirdi. Pilot bu
arada, 12 yaral› Vietnaml›’n›n
kurtar›lmas› için iki helikopteri
daha yard›ma ça¤›rd›. Yard›m
80
helikopterleri yere indi¤inde,
Thompson beﬂi çocuk, dokuz siville birlikte en yak›n askeri hastaneye do¤ru havaland›.
Daha sonra ayn› yere dönen
Pilot Thompson, çoktan ölmüﬂ
annesinin cesedine sar›lm›ﬂ bir
bebe¤i de kurtard›.
Hugh Thompson ve Lawrance
Colburn, 15 Mart 1998 tarihinde Quang Ngai, Vietnam’da, katliamdan
kurtard›klar› iki köylü kad›nla buluﬂup My Lai An›t›’n› ziyaret ettiler.
Thompson 6 Ocak 2006’da 62
yaﬂ›nda yaﬂama veda etti.
***
Bir y›l boyunca üstü örtülen My
Lai olay› gün ›ﬂ›¤›na ç›kt›¤›nda,
General William Peers baﬂkanl›¤›ndaki askeri soruﬂturma kurulu,
katliam› araﬂt›rd› ve bu ac›mas›z
operasyonu bilen 30 kiﬂilik bir liste haz›rlad›. Ancak bunlardan, Calley ve Ernest Medina ile birlikte
yaln›zca 14 kiﬂi suçland›.
Kad›n ve çocuklar dahil, 504
Vietnaml› sivili kas›tl› olarak
öldürmek suçundan, askeri mahkemede yarg›lanmalar› sonucu 14’lerin hepsi ordudan at›l›rken, tek baﬂ›na 22 sivili öldüren
Te¤men Calley, ömür boyu hapse çarpt›r›ld›.
M
y Lai davas›n›n ilk duruﬂmas›nda, Doug Linder taraf›ndan askeri
mahkemeye yap›lan sunuﬂ iki saat sürdü. Linder katliam›
özetlerken söze ﬂöyle baﬂlad›:
“1968’de Vietnam’da iki trajedi yaﬂand›. Bunlardan biri, 16
Mart sabah› silahs›z 500 kadar
yaﬂl› erkek, kad›n ve çocuklar›n
Amerikan askerleri taraf›ndan
My Lai köyünün toprak yolunda, birbirlerinin üstüne y›¤›l›p
kalm›ﬂ kad›n ve çocuk cesetlerini gösteren ve katliam›n tüm
dünyada yank› uyand›ran ünlü fotograf›, ordu fotografç›s›
Ronald L. Haeberle taraf›ndan 16 Mart 1968’de çekilmiﬂti.
katledilmesi, ötekiyse bu katliam›n örtbas edilmesiydi!..”
Amerikan tarihinin en uzun
süren duruﬂmas› ve jürinin 13
günlük de¤erlendirmesi sonucu,
29 Mart 1971’de suçlu bulunan
Te¤men William Calley, jüri üyelerine okudu¤u yaz›l› savunmas›nda, “Benim hiçbir kusurum
yok. Yaln›zca ald›¤›m e¤itimin
gere¤ini yapt›m” dedi. A v u k a t ›
George Latimer ise karar›n aç›klanmas›ndan sonra gazetecilere,
“Bu korkunç bir karar, bu çocuk
ezildi” diyordu.
Te¤menin ömür boyu hapis cezas›, önce askeri yarg›tay taraf›ndan 20 y›la, daha sonra da ordu
bakan› taraf›ndan 10 y›la indirildi.
Kamuoyunda “günah keçisi”
oldu¤u öne sürülen Calley, 42 ay
askeri lojmandaki evinde tutuklu
kald›ktan sonra, federal yarg›ç J.
Robert Elliot taraf›ndan serbest
b›rak›lmas›na karar verildi.
Baﬂkan Richard Nixon 1974’te
Calley’i ba¤›ﬂlad›.
B
u arada Nürnberg ve
Tokyo Savaﬂ Suçlar› Mahkemeleri’nde belirlenen
savaﬂ kurallar›n›n, My Lai
Katliam› dolay›s›yla tersine döndü¤ü tart›ﬂmalar› yayg›nlaﬂt›.
Tarihteki bu iki örne¤in aksine, “hiç kimsenin savaﬂ s›ras›nda
verilen emirleri yerine getirdi¤i
için suçlanamayaca¤›” görüﬂü
geçerlilik kazand›.
Ordu Bakan› Howard Callaway’›n “The New York Times”da
yay›mlanan demecinde, Te¤men
Calley’in mahkumiyetinin, “kendisine verilen emirlerin gere¤ini ye81
Bütün Dünya • Eylül 2007
rine getirdi¤ine içtenlikle inand›¤›”
için indirildi¤i aç›klan›yordu.
B
u uygulama, ‹kinci Dünya Savaﬂ›’ndan sonra Alman ve Japon askerlerinin, “benzer eylemleri”
nedeniyle idam edilmeleriyle
aç›kça çeliﬂiyordu.
***
My Lai köyünün toprak yolunda, birbirlerinin üstüne y›¤›l›p
kalm›ﬂ kad›n ve çocuk cesetlerini gösteren ve katliam›n tüm
dünyada yank› uyand›ran ünlü
fotograf›, ordu fotografç›s› Ronald L. Haeberle taraf›ndan 16
Mart 1968’de çekilmiﬂti.
California
Üniversitesi’nden
Profesör Camilla Griggers’in verdi¤i
bilgiye göre, katliam günü Charlie
Bölü¤ü’nde görevlendirilen Ronald
L. Haeberle’nin yan›nda iki kamera
vard›. Birincisi orduya ait, di¤eri
kendisinin özel kameras›yd›. Devlete ait kamerada, “standart ve yetkilendirilmiﬂ operasyon”un görüntüleri yer al›yordu; sorgulanan köylüler, “asilerin” yak›lan kulübeleri...
Haeberle’nin özel kameras›ndaki
görüntüler ise çok farkl›yd›.
Öldürülenlerin, yayg›n söylemle “düﬂman ve asi”ler de¤il,
ço¤unlu¤u silahs›z kad›n, çocuk
ve ihtiyar köylüler oldu¤unu gösteren bu “gayri resmi” fotograflar
bas›nda yer al›p, hükümet üzerinde yo¤un bask› yarat›nca, askeri
mahkemeye delil olarak sunuldu.
***
Katliam fotograflar›n›n gazetelerde yay›mlanmas›ysa “telif
hakk›” ve ordu taraf›ndan öne
sürülen “kamu mülkiyeti” tart›ﬂmalar›na yol açt›.
82
Londra’dan “The New York Times”a ulaﬂan bir haber, ‹ngiliz gazetelerinin “The Plain Dealer”den
kopyalad›klar› fotograflar›, telif ücreti ödemeden yay›mlayacaklar›n›
bildiriyordu. Bunun üzerine “The
New York Times” gazetesinin Fotograf Editörü John Morris, “Özel
kameramdaki bu fotograflar›n telif
hakk› bana ait” diyen Haeberle’nin
iddias›n› “kamu ç›kar›” gerekçesiyle dikkate almad› ve hiçbir ödeme
yapmadan, öteki gazetelerle birlikte fotograflar› yay›mlad›.
Ba¤›ms›z Araﬂt›rmac›-Gazeteci
Seymour Hersh, My Lai Katliam›’n›n 12 Kas›m 1969’da ortaya
ç›kmas›ndan bir hafta sonra, Te¤men Calley ile “Time”, “Life” ve
“Newsweek” dergilerinde 20 Kas›m’da yay›mlanan kapsaml› bir
görüﬂme yapt›. Seymour Hersh, bu
baﬂar›l› gazetecilik örne¤i nedeniyle 1970 Pulitzer Ödülü’nü kazand›.
“Amerikan Bar›ﬂ Harekat›”n›n
katliama dönüﬂtü¤ü haberlerinin
bomba gibi patlamas› üzerine, “askeri birliklerinin Vietnam’dan derhal çekilmesi” bask›s›, kamuoyunda ç›¤ gibi büyüdü.
***
zakdo¤u”nun 40 y›l
önce yaﬂad›¤› kanl›
tarih, 40 y›l sonra
“Ortado¤u”da “tekerrür” ediyor!.. ABD Kongresi
ve kamuoyunun bask›s› art›yor;
ama askerlerin tabutla evine döndü¤ünü gösteren tören fotograflar›n› yay›mlamak bile, “özgürlükler ülkesi”nde yasak!..
Çünkü... Tüm Bushlar’a göre, “askerlik yan gelip yatma yeri de¤il!..”•
“U
[email protected]
XIV. Louis denetlemeye gerek duymad›¤› öfkesiyle kükredi:
“L’etat C’est Mai.” Onun o an parlamento çat›s› alt›nda
söyledi¤i “Devlet benim” anlam›ndaki bu söz, önce parlamento
binas›n›n duvarlar›ndan taﬂt›, tüm Paris’e, oradan tüm
Fransa’ya ulaﬂt›, sonra da Fransa’n›n s›n›rlar›n› aﬂt›, tüm
dünyaya yay›ld› ve sonunda dünya tarihinin yüzy›llar› aﬂan
boyutlar›nda bugün de korumakta oldu¤u yerini ald›.
“L’etat C’est Mai”
“Devlet Benim”
1
655 y›l›nda Fransa’da par- o sessizlik içinde, orada kükredi:
lamento, kral›n mali politi“L’etat C’est Mai.”
kas›n› görüﬂürken Kral
Onun o an parlamento çat›s›
XIV. Louis, ormanda avlan- alt›nda söyledi¤i “Devlet benim”
maktayd›. Parlamentodaki geliﬂ- anlam›ndaki bu söz, önce parlameler kendisine yetiﬂtirilince kral mento binas›n›n duvarlar›ndan
avlanmay› bir kenara b›rakt›, at›n› taﬂt›, tüm Paris’e, oradan tüm
dörtnala bir h›zla Paris’e
Fransa’ya ulaﬂt›, sonra da
do¤ru sürmeye baﬂlad›.
Fransa’n›n s›n›rlar›n› aﬂt›,
Onyedi yaﬂ›ndaki Kral Evrensel tüm dünyaya yay›ld› ve
XIV. Louis’nin, delikanl›l›k
sonunda dünya tarihinin
Kültür
döneminin do¤al ateﬂine
yüzy›llar› aﬂan boyutlar›nöfkesi de eklenince, Franda bugün de korumakta
s›z Parlamentosu tarihinoldu¤u yerini ald›.
de ve toplant› salonunda
Tarihte, iﬂte bu sözüyle
ilk ve son kez, av giysili
“ölümsüz” bir yer alan
bir kral gördü.
XIV. Louis, tahta ç›kt›¤›nÖfkesi burnunda tüten
da yaln›zca beﬂ yaﬂ›ndaydelikanl› kral, üzerinde av
d›. Yönetimde Baﬂbakan
giysileri ve elinde kamç›Kardinal Mazarin vard›. ‹pSongül
s›yla, sözcü¤ün tam anlaSaydam ler onun elindeydi. XIV.
m›yla bask›n yaparcas›na
Louis, y›llarca Mazarin’in
parlamentoya girmiﬂti.
baﬂ tac› olmas›na katlanParlamento
üyeleri
mak zorunda kald›. Mazaönce ﬂaﬂ›rm›ﬂlar, sonra da ürk- rin’in ölümünden sonra kral›n çevmüﬂlerdi. Hepsi sus pus olmuﬂ, resindeki birçok kiﬂi, birkaç gece
hiçbirinin a¤z›ndan tek hece bi- ve gündüz, kendisinin baﬂbakan
le ç›km›yordu.
olaca¤› umuduyla yatt› kalkt›.
Delikanl› kral, denetlemeye geFransa y›llardan buyana güçlü
rek duymad›¤› öfkesiyle, iﬂte o an, baﬂbakanlar›n yönetimine al›ﬂm›ﬂ83
“L’etat C’est Mai”
Bütün Dünya • Eylül 2007
t›. Kral›n varl›¤› simgeseldi. Baﬂbakanl›k için en güçlü iki aday, Savunma Bakan› Lionne ile Maliye
Bakan› Fouquet’ti.
K
ral›n kimi baﬂbakan atayaca¤›n›
aç›klayaca¤›
toplant›da özellikle bu
iki bakan, “Baﬂbakan
ben olaca¤›m. Kral ﬂimdi benim
ad›m› aç›klayacak” umuduyla beklerlerken, kral önce bu kiﬂilerde,
sonra da birçok kiﬂide so¤uk bir
duﬂ etkisi yapan aç›klamas›nda,
kendi ad›n› ilan etti:
“Beyler, bugüne de¤in iﬂlerimin aziz Kardinal Mazarin taraf›ndan görülmesine izin vermiﬂtim;
ama bu noktaya de¤in” dedi.
“Bundan böyle devleti ben, yaln›zca ben yönetece¤im. Ve ancak
yard›mlar›n›za gerek duydu¤um
zaman sizden o konudaki görüﬂlerinizi bildirmenizi isteyebilirim.”
Bu sözleriyle “genç” kral, Fransa’da büyük baﬂbakanlar saltanat›na son vermiﬂ oluyordu.
Alt› y›l önce parlamentoda
“Devlet benim” diye hayk›ran
kral, de¤iﬂik sözcüklerle de olsa
ayn› sözü bu kez, bakanlar›na
söylüyordu. Kral saltanat› boyunca ona hükmetmeye kalk›ﬂacak
yeni “vazgeçilmez adam”lar›n yarat›lmas›na izin vermeyece¤ini
aç›k bir dille duyuruyordu.
Bu beklenmedik karar en çok
Maliye Bakan› Fouquet’i ﬂaﬂ›rtt›.
Ancak kendine çok güveniyordu.
Ne de olsa Fransa’n›n para kasas›
durumundayd›. Baﬂbakan Mazarin onu devletin iflas etti¤i zaman
hazinenin kasas›n›n bomboﬂ oldu¤u bir s›rada bulup kendisinden yard›m istemiﬂti:
84
“Kral›n hiç itibar› yok. Kimse ona güvenmiyor” demiﬂti. “Yine iflas eder endiﬂesiyle ona kredi vermekten çekiniyorlar. On
y›ldan buyana hazineye ciddi
bir yard›m yapabilecek bir kabaday› bulamad›m...”
Frans›z ticaret dünyas› uzak
durup devletin mali durumunu
kötü gözle izliyordu. Kral›n ad›n›n
söylenmesi bile paralar›n köﬂe bucak saklanmas›na yetiyordu. Kimse devletin kurtulmas› u¤runa
kendi paras›n› tehlikeye atmak istemiyordu. Herkes Fransa’y› kurtaracak mucizeyi hep baﬂbakanlar›ndan bekliyordu. Bu mucizeyi
kim, hangi fedai yaratacak, servetini ve itibar›n› bu yolda kim kumar masas›na yat›racakt›?
‹ﬂte aranan bu fedai, müfettiﬂ
Fouquet’ti. Tüm Fransa onu tan›yordu. O güne de¤in zekâs›ndan, yetene¤inden, ﬂeref ve ünü
d›ﬂ›nda onun hakk›nda tek bir
söz söylenmemiﬂti.
Z
engindi, çok zengindi.
‹kinci evlili¤iyle bir anda
birkaç milyonu devlet hazinesine ba¤›ﬂlayabilecek
denli zengin bir aileye girmiﬂti.
Üstelik parlamento üyesi ve savc›yd›. Tüm bunlar en kuﬂkucu taciri bile rahatlatacak özelliklerdi.
Dar zamanda maliye bakan› yap›lan Fouquet’in tek bir görevi vard›: “Para bulmak!” Beﬂ paras›z ve
müsrif devlet, Fouquet’in mucizelerine bel ba¤lam›ﬂt›.
Fouquet cepheden cepheye
savaﬂan Fransa’ya, kardinale para
buldu. Üstelik para yüklü arabalar› ›ss›z, güvenli olmayan da¤lardan geçirterek savaﬂ alan›ndaki
kardinale göndermeyi de baﬂard›. Fakat bir yandan da Paris’te
suiistimaller, yüksek borç karﬂ›l›¤› borçlar, danslar, balolar, aﬂk
serüvenleri sürüp gidiyordu.
Fransa’n›n kan›n› emen bu suiistimal ve israf hastal›¤› Fouquet’nin maliye bakanl›¤›nda tam
arad›¤› iklimi bulmuﬂtu.
layabilir ve gizlerini nas›l keﬂfedebilirdi? Krala her gün rapor götürüyordu. Masraflar› keyfince ﬂiﬂirip gelirler hanesini boﬂalt›yordu. Kral raporlar› y›llarca Fouquet’in h›rs›zl›¤› için çalmad›k kap›
b›rakmayan; ama bu dönen çark›n her bir parças›nca engellenen
X
IV. Louis bundan
böyle iktidar› tek
baﬂ›na kullanaca¤›n› söyledi¤i zaman Fouquet gülüp geçmiﬂ,
bu karar› genç adam›n geçici bir hevesi sanm›ﬂt›. Oysa
Fransa tarihinde XIV. Louis
gibi pek az hükümdar hükmetmeye ve mutlak bir kral
olmaya haz›rlanarak yetiﬂmiﬂti. Genç kral devleti baﬂka bir kimseyle ve hiçbir
güçle paylaﬂmamaya kararl›
olarak Fransa tac›n› giymiﬂti. Çocuklu¤u monarﬂinin
ölüm kal›m savaﬂlar› içinde geçmiﬂ, tuzaklar›, komplolar›, yüze gülen düﬂmanlar›, dalkavuk ve ikiyüzlülerin a¤›r ihanetlerini görmüﬂ,
uzaklara sakin ve iyi niyetli insanlar›n yaﬂad›¤› köylere kaç›p s›¤›nmak zorunda kalm›ﬂt›.
Kral devlet arabas›n›
çeken atlar›n gemlerini eline almaya giriﬂti¤inde bakanlara devlet iﬂleriyle ilgili günlük rapor vermelerini buyurdu. Fouquet bundan hiç korkmad›. Genç, bilgisiz ve deneyimsiz bir kral onun insanlara pabucunu ters giydirecek dehas›yla
haz›rlad›¤› entrikalar› nas›l yaka-
XIV. Louis, tarihe “Güneﬂ
Kral” olarak geçti.
bir adama Colbert’e gösteriyordu. Colbert de yap›lan sahtekârl›klar› birer birer gösteriyordu.
Fouquet’nin çevresindeki çember
daral›yordu. Bunun ay›rd›na varan kurnaz maliyeci, krala koﬂup
85
Bütün Dünya • Eylül 2007
kendisini ve geçmiﬂini ba¤›ﬂlamas›n› istedi. XIV. Louis, “Peki,
söylediklerinizden sonra herﬂeyi
burada unutuyor ve geçmiﬂ hatalar›n›z› ba¤›ﬂl›yorum” dedi.
F
ouquet, piﬂmanl›k krizine
ve kral›n ba¤›ﬂlamas›na
karﬂ›n, al›ﬂt›¤› yaﬂama, h›rs›zl›k, yalan ve ikiyüzlülükle örülmüﬂ har vurup harman savuran yaﬂam›na geri döndü.
Fouquet bir eylül günü kral›n
kabine toplant›s›na ça¤r›ld›. Yüksek ateﬂi olmas›na karﬂ›n uçarcas›na gitti. Toplant›n›n bitmesinden sonra kral, Fouquet’ten biraz
daha kalmas›n› istedi ve... Onun
tutuklama buyru¤unu yaz›l› olarak getiren süvarilerin belirmesine de¤in onla havadan sudan konularda bir söyleﬂi yapt›.
Fouquet dört kiﬂi taraf›ndan taﬂ›nan koltu¤unda ﬂatodan
ç›kar›ld› ve kent meydan›nda
kendisini durduran atl› birlik komutan›n›n okudu¤u tutuklama
emrini dinledi.
Fouquet ﬂaﬂk›nl›kla “Nas›l
olur?” diye hayk›rd›. “Kral›n yan›nda ben bu ülkenin en sayg›n insan› oldu¤umu san›yordum.”
Askerler tutukluyu 19 y›l›n› geçirip orada ölece¤i cezaevine götürürken bakanlar›n› yeniden toplant›ya ça¤›ran kral, onlara bir
ders veriyordu:
“Bundan böyle hazine iﬂleriyle bizzat kendim meﬂgul olaca¤›m! Hazinemi iflastan ve milletimi s›k›nt›dan kurtarman›n tek
yolu budur.”
Tüm bakanlar ﬂaﬂk›nl›k içinde
kalm›ﬂlard›. Fouquet’nin, topla,
tüfekle y›k›lmayacak denli sa¤lam olan ve h›rs›zl›¤a, hileye, ç›kar düﬂkünlü¤üne, lükse, k›sacas› paraya dayanan
iktidar›,
“Devlet benim” diyerek devlete
sahip ç›kan bir kral›n, iki sat›rl›k
karar›yla ortadan silinirken, XIV.
Louis de tarihe “Güneﬂ Kral” olarak geçiyordu.
Onun, s›fat› ve “Devlet benim”
sözü yan›s›ra, ölüm döﬂe¤indeki
ﬂu sözü de tarihteki yerini bugün
de korumaktad›r:
“Je m’en vais, mais l’État demeurera toujours.”
‹ﬂte Türkçe’si:
“Ben gidiyorum; ama devlet
her zaman var olacakt›r.”•
[email protected]
“Eylül SuDokular›”n›n Yan›tlar›...
Kolay
86
Zor
Fin Okullar›ndan
Ders Ç›karmak...
D
ünyan›n çeﬂitli yerlerin- olan de¤erlendirmede de yine en
deki ö¤retmenler ve e¤i- üstlerde onlar›n olaca¤› tahmin
ediliyor. Ekonomik Kaltimciler bir gik›nma ve ‹ﬂbirli¤i Örgütü
zin peﬂinde Finlandiya’ya ak›n ediyorlar. Bir Baﬂka 2000 y›l›nda ilk kez, “PIBak›ﬂ
SA” olarak bilinen UluslaOnlar ne büyülü bir iksirin
raras› Ö¤renci De¤erlenne de bir define sand›¤›dirme Program›’n› düzenn›n peﬂindeler. Fin e¤itim
ledi. Program›n amac›
sisteminin ola¤and›ﬂ› badünyan›n çeﬂitli ülkeleﬂar›s›n›n nedenlerini ö¤rinden 15 yaﬂ›ndaki çorenmek istiyorlar.
cuklar›n e¤itim kalitesini
2000 ve 2003 y›llar›nda 15 yaﬂ seviyesi için dükarﬂ›laﬂt›rmakt›. 2003 ve
2006 y›llar›nda da uyguzenlenen iki ayr› uluslarCheryl
lanan bu testlere Türkiye
aras› projede Fin ö¤renciler dünyan›n en iyileri Tanr›verdi de kat›lm›ﬂt›.
aras›nda yer ald›lar. 2006
Okullardaki verimin
y›l›nda düzenlenen ve sonuçlar› en büyük ölçüm kriteri olan “PIbu y›l aral›k ay›nda aç›klanacak SA”n›n amac› ö¤rencilerin dersler87
Dünyan›n çeﬂitli yerlerinden gelen uzmanlar Fin okullar›n›n
mimarisini inceliyor, e¤itimdeki baﬂar›n›n ipuçlar›n› araﬂt›r›yorlar.
deki konular› ne denli iyi ezberlediklerini ölçmek de¤il. Amac›, derslerde ö¤rendiklerini, incelemek ve
yarat›c› düﬂünmek zorunda olduklar› “gerçek yaﬂam”da ne denli iyi
uygulayabildiklerini ölçmek.
O
kulda ö¤renilenler çocuklar›n günlük yaﬂamda gereksinim duyacaklar› türden mi? Çocuklar
bir gazete makalesindeki fikir ile
gerçek aras›ndaki fark› belirleyebilecekler mi? G›da güvenli¤i ve sa¤l›kla ilgili ak›ll›ca kararlar verebilecekler mi? Bir sigorta poliçesini ya
da kira kontrat›n› okuyup anlayabilecekler mi? H›zla de¤iﬂen dünyada iﬂ bulabilecekler mi?
‹ki saatlik yaz›l› s›nav için “PISA” sorular› haz›rland›, çevrildi ve
dünyan›n her yerinde tümüyle ayn› biçimde de¤erlendirildi. De¤erlendirme gruplar› s›k› ve sert ku88
rallar çerçevesinde çal›ﬂt›lar, testler karﬂ›l›kl› denetim için farkl› ülkelere gönderildi.
Yine de birçok kiﬂi uluslararas› testlere kuﬂkuyla yaklaﬂ›yor.
Kültürün standartlaﬂt›r›lmas› ve
e¤itimin küreselleﬂmesi endiﬂesiyle, okullarda ne ö¤retilmesi gerekti¤inin tek bir kritere ba¤l› olmas›na son derece karﬂ›lar. Elbette farkl› ülkeler farkl› kültürlere sahipler ve farkl› e¤itim sistemlerine gereksinim duyuyorlar. “PISA” hiçbir zaman uluslararas› bir
ders program›n› herkese yüklemeye kalk›ﬂmad›. Ancak, teknolojik olarak geliﬂen modern dünyam›zda özel beceri ve bilgi gerekti¤inin ay›rd›nda. Bu nedenle
eleﬂtirel düﬂünmeyi, kavramsal
anlamay› ve iletiﬂim becerilerini
s›namak amac›yla “PISA”, okuma
ve anlama becerileri, fen bilimleri
ve matemati¤e odaklan›yor.
Finlandiya’daki okullar farkl› baﬂar›
seviyesinden ö¤rencileri ayn› s›n›fta topluyor.
‹lk “PISA” araﬂt›rmas›n›n sonuçlar› aç›kland›¤›nda ülkeden
ülkeye büyük farklar oldu¤u görülmüﬂtü. Almanya ve ‹talya gibi
geliﬂmiﬂ ülkeler düﬂ k›r›kl›¤› yaratan sonuçlarla karﬂ›laﬂt›lar. Okul
öncesi ö¤retmeni Alman arkadaﬂ›m Britta ülkesinde sonuçlar›n
ﬂaﬂk›nl›kla karﬂ›land›¤›ndan ve
e¤itim sisteminde ani bir reforma
gidildi¤inden söz etmiﬂti. Onun
için bu, daha uzun çal›ﬂma saatleri, yeni programlar ve ö¤retme
yöntemlerinde köklü de¤iﬂiklikler
anlam›na geliyordu.
Finlandiya listenin en baﬂ›nda
yer ald›. Öteki ülkeler dikkatlerini
birden Fin okul sistemine yönelttiler. Fin ö¤renciler ortalaman›n
üzerinde baﬂar› sa¤lad›lar. Finlandiya baﬂar›n›n tek aç›klamas›n›n
zenginlik olmad›¤›n› kan›tlarcas›na, okullar›na ortalaman›n alt›nda
para harc›yor. 2003 y›l›ndaki de-
¤erlendirmede Türkiye’nin, ortalaman›n epey alt›nda yer almas›
pek de ﬂaﬂ›rt›c› de¤ildi.
P
eki Fin okullar›n› bu denli
iyi yapan ne? Onlardan
ö¤renebilece¤imiz ﬂeyler
var m›? Zengin ve küçük
bir ülke olan Finlandiya’n›n baﬂar›s›n› önemsemezsek belki de yararlanabilece¤imiz bir ﬂeyi göz ard›
etmiﬂ oluruz. Türkiye’nin araﬂt›rmaya kat›lma nedeni Türk ö¤rencileri öteki ülkelerdeki ö¤rencilerle karﬂ›laﬂt›r›p sonuçlar› de¤erlendirmek ve gerekli ilerlemeleri kaydetmek için harekete geçmek.
Fin çocuklar›n zorunlu e¤itimleri genellikle yedi yaﬂ›ndan baﬂlamak üzere dokuz y›l sürüyor. Ço¤u çocuk alt› yaﬂ›nda okul öncesi
e¤itim de al›yor. E¤itim sistemi,
ö¤rencilerin ekonomik ve sosyal
durumlar›na bak›lmaks›z›n herke89
Fin Okullar›ndan Ders Ç›karmak...
yorlar. Ülkenin geliﬂmiﬂ ve düzenli olarak kullan›lan bir halk kütüphanesi sistemi var.
H
Fin ö¤renciler hava koﬂullar›na
ald›rmadan teneffüsleri d›ﬂar›da geçiriyorlar.
se eﬂit ö¤renme olanaklar› sa¤l›yor. Normal e¤itimin kalitesi yüksek oldu¤undan özel okullara fazla gereksinim duyulmuyor.
Ö
¤retmenler iyi e¤itimli,
motivasyonlar› yüksek
ve sayg› gören kiﬂiler.
Hepsi lisansüstü e¤itim
alm›ﬂ. S›n›f ö¤retmenleri pedagojide uzmanlaﬂ›yor, branﬂ ö¤retmenleri ise kendi alanlar›na yo¤unlaﬂ›yorlar. Ö¤renme hiç bitmiyor. Ö¤retmenler ö¤renmeye
ve ileri seviyede dersler almaya
devam ediyorlar. Finlandiya’da
belirli bir çekirdek e¤itim program› olmas›na karﬂ›n, okullar büyük ölçüde ba¤›ms›z hareket
edebiliyorlar. Ö¤retmenler ders
malzemeleriyle istedikleri gibi
hareket etme özgürlü¤üne sahipler. Kendilerini bilginin tek aktar›c›s› olarak görmüyorlar. Amaç90
lar› ö¤rencileri kendi kendilerine
düﬂünmeye yöneltmek.
Ö¤renciler, bir s›n›fta her seviyede ö¤renci olacak biçimde grupland›r›l›yorlar. Ö¤retmenler h›zl›
ve yavaﬂ ö¤renenleri birarada e¤itebilecek yetene¤e sahipler. S›navlar yaln›zca y›l sonunda yap›l›yor,
ö¤renciler sürekli s›nav ve kötü
not stresinden kurtulmuﬂ oluyorlar. Böylelikle ö¤renmek için ö¤renmeye yo¤unlaﬂabiliyor; ezbere
de¤il, düﬂünmeye ve problem çözmeye odaklanabiliyorlar.
Birçok uzman, Fin kültüründe
okumaya olan büyük ilginin e¤itim sisteminin baﬂar›s›na katk›da
bulundu¤una inan›yor. Asl›nda
birçok çocuk okula baﬂlad›¤›nda
okumay› çoktan ö¤renmiﬂ oluyor.
Yabanc› yap›m olan çocuk televizyon programlar›n›n ço¤u altyaz›l›,
çocuklar televizyon izlerken de
okuma yeteneklerini geliﬂtirebili-
er ö¤renci okulda ücretsiz olarak, günlük besin
de¤eri gereksiniminin
üçte birini karﬂ›layan
ö¤le yeme¤i yiyor. Ders aralar›
hava nas›l olursa olsun d›ﬂar›da
okul bahçesinde geçiriliyor, bu da
fiziksel ve zihinsel sa¤l›klar›na
olumlu etki ediyor.
Tipik bir Fin ilkokulunda ö¤renciler günlük iﬂlere de yard›mc› oluyorlar. Örne¤in mutfakta
aﬂç›ya, bahçede bahç›vana yard›m ediyorlar. Görevlilerle birlikte çöp topluyorlar. Çiçeklerle,
kütüphaneyle, geri dönüﬂüm
program›yla ve akvaryumla da ilgileniyorlar. Okuldaki görevliler
bu s›rada ö¤rencilere gözetmenlik yap›yorlar. Sonuç olarak da
çocuklarda sorumluluk bilinci ve
o iﬂlere karﬂ› sayg› oluﬂuyor.
Fin okullar›n›n mimarisi ö¤ren-
meye teﬂvik edici yap›da. ‹çleri ayd›nl›k ve ferah, renkler canl› ve çekici. Ö¤retmenler, veliler ve çocuklar okulu ciddiye al›yorlar. E¤itim sistemi denetime de¤il güvene
dayal›. Sonuç, olumlu ö¤renme ortam› ve “PISA” araﬂt›rmalar›nda üst
s›ralar olarak geri dönüyor.
Yeni “PISA” sonuçlar› aç›klan›rken Türkiye, ö¤rencilerinin nerede yer ald›¤›n› ö¤renmeyi merakla bekliyor. Son y›llarda Türkiye’de zorunlu e¤itimin beﬂ y›ldan
sekiz y›la ç›kar›lmas›, yeni okullar›n yap›m› ve modern teçhizatlar
edinilmesi gibi belirgin ilerlemeler
kaydedildi. Ancak, tüm ö¤rencilerin e¤itim kalitesini art›rmak için
daha fazla ve büyük yeniliklere
gereksinim var. Finlandiya’n›n
e¤itimdeki baﬂar›s›n› incelemek
esin verebilir. Dünyan›n neresinde
olursa olsun, kaliteli e¤itim her ülkenin hedefi olmal›d›r.•
Çeviri: Pelin Hazar
CherylTanr›[email protected]
O¤lunun baﬂtan sonra “pekiyi”lerle dolu karnesini inceleyen baba, onun bu baﬂar›s›ndan kendine de pay ç›karmay› denedi:
“ﬁu karnedeki notlardan aç›k aç›k anlaﬂ›l›yor ki” dedi. “Bu çocuk tüm zekâs›n› benden alm›ﬂ.”
Eﬂinin bu sözleri dinleyen anne gülmeye baﬂlad›:
“O konuda hiç kuﬂku yok” dedi. “Çünkü benim zekâm yerinde duruyor.”•
Kad›n ma¤azada battaniyeleri inceliyordu. Aniden durdu ve
tezgahtara seslendi:
“Siz bu battaniyeler için ‘Yün’ diyorsunuz” dedi. “Ama battaniyelerin üzerinde ‘Pamuk’ yaz›yor, bu nas›l olur?”
Tezgahtar piﬂkin piﬂkin yan›t verdi:
“Hakl›s›n›z, han›mefendi” dedi. “Biz güveleri aldatmak için
öyle yaz›yoruz.”•
91
basketbolla boks aras›ndaki e¤itim düzeyini belirli ölçülerde birbirinden uzaklaﬂt›rd›.
“E¤itimli sporcu yetiﬂtirmek özveri ve parasal destek isteyen
bir u¤raﬂt›r. Bunun için devlet tüm okullarda uygulad›¤›
yapt›r›mlar› bir kez daha ve çok dikkatli bir biçimde
gözden geçirmelidir. Yani göstermelik ve haftada 2 saati
geçmeyen spor dersleriyle, yeterli salonlar›n olmad›¤›
gerçe¤ini gözden geçirmelidir. ‹lgisizli¤in tavan yapt›¤›
olumsuzluklarla e¤itimli sporcu yetiﬂtirmek olas› de¤ildir.”
E¤itim ve Spor
M
eksika
Üniversitesi, du¤unu bir kez daha kan›tlam›ﬂSpor Bilimleri Yüksek t›r. En iyi basketbolcular›n›n y›lOkulu Ö¤retim Üyesi d›z olabilme yolunda öncelikle
Hugo Santos Galga- üniversite e¤itimi alma zorunluno’nun 1970’li y›llarda yay›mla- lu¤u ya da hedefi, çaylak oyund›¤› ve 33 dile çevrilen “Sporcu- cular›n konumunu da k›sa süreye
nun E¤itimi” adl› kitab›indirgemiﬂ, basketbolda
n›n ön yaz›s›nda anlambüyük paralar kazanmal› bir tümce var. Galgan›n kap›s›n› da k›sa süSporun
no, “Bir sporcu üst düreler içinde ard›na de¤in
Dünyas›
zey e¤itim yapm›ﬂsa,
açm›ﬂt›r. E¤itimli çaylak
onun iﬂi e¤itimsiz arkadünyan›n en zor liginde
daﬂlar›na oranla daha
e¤itimi ve becerisiyle
kolayd›r; çünkü e¤itimli
zorluklar› aﬂm›ﬂt›r.
sporcu bilimsel verilerin
Ve Amerika, e¤itimli
kendisine sa¤layaca¤›
sporcular yetiﬂtirmede
avantajlar› daha çabuk
son durak olarak boksu
alg›layabilir” diyor.
seçti. Bu sporda e¤itim
Meksikal› spor bilimdüzeyi basketbola oranMetin
cinin aç›klamalar›, özella çok düﬂük olmas›na
Gören
likle geniﬂ sporcu olukarﬂ›n, orta ö¤retim
ﬂumlar›yla ve bir anlamprogramlar› periyodik
da dünya sporunun etkin
biçimde ve bu sporcuülkeleri olan Amerika ve Sovyetler lar›n kavrama kapasitelerine göBirli¤i’nde büyük ilgi görmüﬂtür.
re organize edilince, e¤itim
Dünya basketbolunun NBA a¤açlar› meyvelerini verdi. Anpatentli gösterimi, Meksikal› bi- cak, boksun basketbola oranla
lim adam›n›n yazd›klar›yla örtü- birey sporu olmas› ve de sporcuﬂünce, Amerika do¤ru yolda ol- lar›n›n sürekli darbe almalar›
92
R
usya’da e¤itim düzeyi
araﬂt›rmas›,
öncelikle
sporlar›n “anas›” olarak
kabul edilen atletizm sporu yapan atletler üzerinde denendi. Ve sonra, dünyada etkinli¤i giderek artan jimnastik ve
buz sporlar›nda yo¤unlaﬂt›r›ld›.
Asl›nda, eski ad›yla Sovyetler
Birli¤i’nde sporcu yetiﬂtirme
yöntemlerinde iki oluﬂuma dikkat ediliyordu: Birincisi e¤itim,
ikincisi yetiﬂtirmek istedi¤i sporcular›n branﬂ seçimi...
Rusya’n›n dünya sporundaki
egemenli¤ini ortadan kald›racak
gücün Amerika Birleﬂik Devletleri olabilece¤i bilinci, sporcu e¤itimi ve yetiﬂtirme konusundaki
araﬂt›rmalar›n› da bir hayli yo¤unlaﬂt›rd›. Amerika, dünyada
en çok konuﬂulan dilin, kendi lisan› oldu¤u bilinciyle e¤itimli
sporcu yetiﬂtirme yöntemlerini
daha de¤iﬂik boyutlara taﬂ›yarak,
en büyük rakibi Sovyetler Birli¤i’ne fark atmak istedi.
Rusya ise, sporcu e¤itimine
birkaç yabanc› dil bilme zorunlulu¤unu getirince, Rus sporcular›n
en az iki dil konuﬂabildi¤i gözlendi. Amerika, bundan fazla bir
rahats›zl›k duymad› ve bunu da
uluslararas› yar›ﬂmalarda, “Dünya benim dilimi konuﬂuyor.
Sporcular›m›z›n ikinci bir dil ö¤renmesine gerek duymuyoruz”
biçiminde siyasi a¤›rl›kl› bir aç›klamayla dile getirip bu konuya
son noktay› koydu.
Meksikal› Spor Bilimci Galga-
no’nun kitab›ndaki sat›r aralar›ndan ülke sporunu yöneten bizim
insan›m›z›n ç›karaca¤› birçok dersin ya da derslerin oldu¤u bir gerçektir. E¤itimli sporcu yetiﬂtirebilmenin temel oluﬂumunun, birer
e¤itim yuvalar› gibi karﬂ›m›zda
duran üniversitelerimizin kap›lar›n› ard›na de¤in açmakla baﬂlayabilece¤i de yads›nmayan bir gerçektir. Ancak, devlet, üniversite
ve sporcu üçgeni oluﬂumunun
y›llardan buyana sa¤lanamad›¤›
ülkemizde, e¤itimli sporcu yetiﬂtirmenin tepe noktalar› üniversitelere gitmeden önce, gidilebilinecek baﬂka yollar›n oldu¤unu
da göstermektedir. Amerika, alt
yap›dan baﬂlayarak üniversite
e¤itimine de¤in taﬂ›d›¤› ö¤rencilerin aras›ndan dünyan›n en iyi
basketbolcular›n› ç›kart›yor. Gitti¤i yolla uygulad›¤› yöntemi alt
yap› oluﬂumu biçiminde aç›klarken, san›r›m ﬂunu demek istiyor:
“E
¤itimli sporcu yetiﬂtirmek özveri ve parasal
destek isteyen bir u¤raﬂt›r. Bunun için devlet tüm okullarda uygulad›¤›
yapt›r›mlar› bir kez daha ve çok
dikkatli bir biçimde gözden geçirmelidir. Yani göstermelik ve
haftada 2 saati geçmeyen spor
dersleriyle, yeterli salonlar›n olmad›¤› gerçe¤ini gözden geçirmelidir. ‹lgisizli¤in tavan yapt›¤›
olumsuzluklarla e¤itimli sporcu
yetiﬂtirmek olas› de¤ildir.”
Meksikal› Hugo Santos Galgano’nun y›llar önce büyük yank›
uyand›ran kitab›n›n sat›r aralar›na
girerek, sporcular›n›n e¤itimini
sa¤layan ülkelerin ﬂeref kürsüleri93
Bütün Dünya • Eylül 2007
ne ç›kard›¤› sporcu say›s›nda da
art›ﬂ oldu¤unun ay›rd›nday›m. En
az›ndan böylesine bir kitap bilgisinin 35 y›ldan buyana dünyay›
dolaﬂ›yor olmas›, sporda etkin ülkelerin yararlanabilecekleri birer
bilgi hazinesidir. Ve de, bir gerçe¤in, yads›nmayan bir gerçe¤in,
alt›n› çizmekte de yarar vard›r.
Ülke sporunu yönetenler ya da
yönetmeyi düﬂünenlerin ay›rd›nda olacaklar› olgu, e¤itimli sporcu yetiﬂtirmekten geçmelidir. Boﬂ
arsalarda top oynayabilmenin
keyfini, beton y›¤›nlar›yla örten
bu h›zl›; ancak olumsuz yans›yan
geliﬂmelerin geride b›rakt›klar›,
çocuklar›m›za anlat›lan hüzünlü
bir masalsa, en az›ndan bu beton
y›¤›nlar›n›n içine spor salonlar›
yapmak bir erdemdir. Sporumuzun giderek büyümesini yüreklenerek istedi¤imiz oluﬂumuna
“Kalk›n›yor ya da kalk›nd›” biçiminde yaz›lar içeren birer onur
madalyas› takmak istiyorsak, sporu okullara taﬂ›mal›y›z, s›ralara
oturtmal›y›z ve körpe beyinlere
enjekte etmeliyiz. Çünkü, ülkemizin giderek artan insan say›s›nda dünden bugüne de¤in ulaﬂabildi¤imiz baﬂar›lar, genç Türkiye
nüfusuyla asla orant›l› olamad›.
Bu nedenle, tüm zamanlar›n
uluslararas› organizasyonlar›, bize hep hüzün senaryolar› okutmuﬂtur. Önce güreﬂçiler, sonra
halterciler saman alevi gibi sönen
atletizm dünyam›zdaki sevinç ve
de futbolda elde etti¤imiz dünya
üçüncülü¤ünün paslanmaya baﬂlayan apoletlerine gönderilen sevinç gözyaﬂlar› bile art›k kurudu.
Öfke ve kinin fanatik düﬂüncelere sa¤lad›¤› destek ve sporun e¤itim taraf›na göz ucuyla
bakmak istemeyenlere gönderilen anlaml› mesajlar... Tüm bunlar spor e¤itimleri olmayanlar›n
marifetleridir. Bu olumsuzluklardan kurtulmal›y›z. En k›sa sürede ve bilinçli yöntemlerle...•
[email protected]
Bir grup teknisyen Afrika’n›n balta girmemiﬂ ormanlar›nda bir köprü yap›m›nda çal›ﬂ›yordu. Bir gün ba¤l› olduklar› ﬂirketin müdürü kendilerinden ﬂöyle bir telgraf ald›:
“Acele iki yeni teknisyen... Eskileri timsahlar yedi...”
ﬁirketin müdürü hemen ﬂu telgraf› çekti:
“Korkunç kaza hakk›nda acilen ayr›nt›...”
Birkaç gün sonra yan›t geldi:
“Kazara de¤ildi... Timsahlar bu iﬂi bilerek yapt›lar...”•
G›rtla¤›na de¤in borç içinde yüzen bir adam›n kap›s›na
dayanan alacakl› sert bir sesle adam› uyard›:
“Bu son geliﬂim” dedi.
G›rtla¤›na de¤in borç içinde yüzen adam bu sözleri duyunca
çok sevindi:
“Çok çok iyi olur” dedi. “Ben de b›km›ﬂt›m zaten sizi görmekten...”•
94
Do¤u ‹le Bat› Aras›ndaki
100 Y›ll›k Müzik Köprüsü:
Ahmed Adnan Saygun
•Yaﬂar Öztürk - Bütün Dünya•
‹
zmir’de, 100 y›l önce, 7 Eylül
1907 tarihinde gözlerini dünyaya açan Ahmed Adnan Saygun cumhuriyet tarihinin ilk
operas›n› besteleyen, Atatürk’ün
müzik devriminin en önemli neferiydi. Do¤u ile Bat› müzi¤i aras›nda köprü olan Saygun’un babas›
orduya cephane sa¤lad›klar› için
“Fiﬂekzadeler” diye bilinen Nevﬂe-
hirli bir aileden matematik ö¤retmeni ilerici bir ayd›n olan Celal
Bey’di. Celal Bey, ayd›n olman›n
sorumlulu¤unu sözde de¤il özde
duyumsayarak bunu somutlaﬂt›rman›n yollar›n› arayan biriydi.
‹nsan›n yetiﬂmesinde ailenin
önemi denli yaﬂad›¤› çevrenin de
etkisi vard›r. ‹zmir gündelik yaﬂam, e¤itim, ö¤retim ve kültür ala95
Ahmed Adnan Saygun
Bütün Dünya • Eylül 2007
n›nda Osmanl›’n›n baﬂkenti ‹stanbul’dan çok ilerideydi.
‹
zmir’de düzenli orkestra konserleri, operalar, operetler
birbirini izliyordu. Örne¤in,
sinemaya da uyarlanan Puccini’nin “Madam Butterfly” operas›
ilk gösteriminin yap›ld›¤› Milano’dan bir y›l sonra ‹zmir’de sahnelendi. Birçok ünlü etkinlik Avrupa’da ilkini yaﬂad›ktan sonra ‹zmir’de boy gösteriyordu.
Celal Bey müzikle ve özellikle
Bat› müzi¤iyle içli d›ﬂl› biri de¤ildi; fakat çocuklar›na ud dersi ald›rmak istedi. A. Adnan Saygun
zeki bir çocuktu. Dört yaﬂ›nda
okuma yazmay› ö¤renen Saygun,
k›z kardeﬂiyle birlikte uygulamal›
ud ö¤renimini tamamlad›ktan
sonra kuramsal bilgilerle e¤itimlerini pekiﬂtirdiler.
Adnan Saygun, evlerinin yak›n›ndaki ‹zmir Sanayi Mektebi’nin
verdi¤i konserleri hiç kaç›rm›yordu. Bu olana¤a koskoca Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda yaln›zca ‹zmir, Bursa, Konya, Üsküp ve Selanik yani 5 kent sahipti. Günümüzde yaln›zca 5 kentin (Ankara, ‹stanbul, ‹zmir, Mersin ve Antalya) Devlet Opera ve Balesi sahibi olmas› gibi...
Kimi zaman yetenek tek baﬂ›na yeterli olmaz. Cevherin bulunup ç›kar›lmas› yan›nda onun iyi
iﬂlenmesi de önemlidir. Adnan
Saygun’daki müzik dehâs›na yön
veren ö¤retmeni ‹smail Zühtü
Bey oldu. Saygun’un 13 yaﬂ›nda
tan›k oldu¤u ‹zmir’in iﬂgaliyle
okuldaki piyano çal›ﬂmalar› sona
erdi. Sat›n al›nan bir piyanoyla
çal›ﬂmalar›n› evde sürdürdü. Ö¤96
retmeni ‹smail Zühtü Bey ö¤rencisini b›rak›p gitmek zorundayd›;
çünkü Kurtuluﬂ Savaﬂ› baﬂlam›ﬂt›
ve o kay›ts›z kalamazd›. Giderken “Kafas›n› kessen içinden
Wagner’in kan› ç›kar” diye tan›mlad›¤› ö¤rencisini Macar Tevfik
Bey’e (Alexandro Voltan) emanet
etti. Saygun, daha sonra da ‹talyan müzikçi Rossati’den ve Hüseyin Sadettin Arel’den ders ald›.
‹zmir’in kurtuluﬂundan çok
etkilendi:
“Ceketimin sol yakas›n›n alt›na
iliﬂtirdi¤im küçük bir dü¤me büyüklü¤ündeki resim... Mustafa Kemal’in resmi... Ve sonunda 1922
y›l›n›n A¤ustos sonlar›na do¤ru
gittikçe artan bilinçli bir heyecan
bizleri 9 Eylül’e ulaﬂt›rd›. Ve atl›lar›m›z dörtnala Çeﬂme’ye do¤ru
uçar oldular. 10 Eylül’de Kemeralt› bir o yana bir bu yana dalgalar
gibi salland›. Aç›k bir otomobilin
içinde Mustafa Kemal sakin ve vakur, hepimizi gülümseyerek selamlad› ve ta yan›mdan geçti...”
Hemen ilk beste denemesini
yapt›: “Kuﬂlar›n Marﬂ›”.
‹
çindeki müzik açl›¤›n› giderecek bilgilere ulaﬂmak için
Frans›z yay›nlara yöneldi.
Kendi kendine geliﬂtirdi¤i
Frans›zca’s›yla 31 ciltlik “La
Grande Encyclopedie”nin tüm
müzik terimlerini Türkçe’ye çevirip biraraya toplad›. Baﬂka çeviriler de yapt›. Yay›mlayamasa da
müzik sevgisi onu çal›ﬂmalar›n›
sürdürmeye itiyordu. Böylece armoni ve kontrpuan bilgisini kendi kendine ilerletti.
O¤lunun karn›n›n müzikle
doymayaca¤›n› gören babas› ona
su ﬂirketi ve postanede iﬂ buldu.
Bu arada kendinin de¤il kentinin
gelece¤ini düﬂünen Celal Bey, ‹zmir’de Milli Kütüphane kurulmas›n›n öncülü¤ünü üstlendi.
B
u güzel giriﬂimin düﬂüncede kalmamas› için kollar›
s›vay›p gelir sa¤lamak
amac›yla Milli Sinema’y›
iﬂletmeye baﬂlad›. Adnan Saygun
da babas›n›n bu çabas›na destek
olmak için bilet sat›yor, film makinesini kullan›yor ve sessiz sinema
filmlerine piyanoyla eﬂlik ediyordu.
O¤lunun müzik aﬂk›na deste¤ini sürdüren Celal Bey çal›ﬂt›¤› iﬂlerden hoﬂnut kalmayan o¤lunun
sevdi¤i bir iﬂinin olmas› için bir
nota dükkan› açt›; fakat Saygun y›l
sonunda iflas etti.
1924 y›l› Adnan Saygun için dönüm noktas›yd›. Müzik ö¤retmenli¤ine baﬂlamas› ›rma¤›n denize kavuﬂmas› gibi oldu. Sosyal etkinliklerden kopmayan Saygun, dernekler ve gruplarda yer ald›. ‹ki y›l sonra Musiki Muallim Mektebi s›nav›n›
vererek müzik ö¤retmeni oldu. Bu
s›rada Atatürk’ün müzik devrimi yaﬂama geçirilmeye baﬂland›. Yetenekli müzikçiler yurt d›ﬂ›na e¤itime
gönderilecekti. ‹lk s›nav›n yap›laca¤› tarihlerde Adnan Saygun annesini yitirdi¤i için ilk f›rsat› kullanamad›. Üç y›l sonra yeni bir s›nav aç›ld›¤›nda kazan›p Paris’e gitti. Y›llar
önce ‹zmir’de çal›ﬂan, Türkçe bilen,
Türk müzi¤i araﬂt›rmalar› olan ve
bunu Fransa’da yay›mlayan Eugene
Borrel ve eﬂi ona sahip ç›kt›.
Adnan Saygun, çok çal›ﬂkand›.
Bir keresinde kalabal›kça bir salonda s›navdayd›. S›nav baﬂlad›¤›nda
tüm ö¤renciler har›l har›l çal›ﬂmaya
koyuldu. Saygun sessizce, k›p›rdamadan oturuyordu. Saatler geçti.
Saygun daha bir tek nota yazmam›ﬂt›. Derken, s›nav›n bitimine yak›n,
a¤›r a¤›r cebinden dolmakalemini
ç›kard›, kafas›ndaki notalar› ka¤›da
döktü. Sonuçta da tam not ald›.
Burs süresi dolmak üzereydi. Kendi
olanaklar›yla müzik e¤itimini daha
fazla sürdüremezdi. Borrel, Saygun’u o s›rada Büyük Frans›z Kolonileri Sergisi için düzenlenen bir
beste yar›ﬂmas›na girmeye ikna etti.
Türkiye’ye döndü¤ünde bu yar›ﬂmay› kazand›¤›n› mektupla ö¤rendi.
Ankara Musiki Muallim Mektebi’nin kontrpuan ö¤retmenli¤ine
atand›. ‹ﬂini çok ciddiye alan Saygun’un dersleri karﬂ›s›nda çok say›da ö¤renci baﬂar›s›z oldu. Dersleri “çok a¤›r” bulan Müdür Zeki
Üngör’le çat›ﬂt›. Bu arada yurt d›ﬂ›nda ö¤renimlerini tamamlayan
yeni ö¤retmenler geldi. Bu ö¤retmenlerin aras›nda kendilerini bestecili¤e adayan, Saygun’la birlikte
“Türk Beﬂleri” olarak an›lan Ulvi
Cemal Erkin ve Necil Kaz›m Akses
de vard›. (“Türk Beﬂleri” olarak
an›lan öteki bestecilerimiz Hasan
Ferit Alnar ve Cemal Reﬂit Rey’dir.)
Saygun’un deyiﬂiyle “O zamanlar Türkiye demek Mustafa Kemal
demekti. ‘Öl’ dese ölece¤iz!”
“G
arcia’ya Mektupta”ki
duygu içindeki bu
müzik öncüleri Bat›’n›n 500 y›lda katetti¤i yolu 30-40 y›lda almam›z›
sa¤lad›lar. Cumhuriyetin 10’uncu
Y›l Söylevi’ni radyodan a¤layarak
dinleyen Adnan Saygun “Güzel sanatlardan söz eden Atatürk bana
yol gösterdi. Onun sözleri ile
97
Ahmed Adnan Saygun
Bütün Dünya • Eylül 2007
Türklük ve milli ﬂuurum zirveye
ç›kt›. Cumhuriyet olmasa Yunus
Emre’yi, Kerem’i, Köro¤lu’nu yazar m›yd›m?” dedi.
A
dnan Saygun, halk müzi¤inden ve geleneksel sanat müzi¤inden de yararland›. Bat›’da yap›lanlar›
özümsemekle yetinmeyen Saygun
Anadolu’yu, insan›n› ve kültürünü
iyi tan›man›n gere¤ine inand›. Bat›
ile Do¤u aras›nda köprü oldu.
Saygun, 1934 y›l›nda yeni görevi için atand›¤› ‹zmir’e gitmek için
trene binip yola ç›kt›.
Çankaya’da ise baﬂka bir telaﬂ
vard›. Türkiye’ye gelecek olan ‹ran
ﬁah› R›za Pehlevi’yi karﬂ›lamak
için haz›rl›klar› bizzat Atatürk’ün
kendisi yürütüyordu. Münir Hayri
Egeli’yi yan›na ça¤›rd› ve ondan
bir istekte bulundu:
“Türkler’le ‹ranl›lar soy ve kültür itibariyle kardeﬂtirler. S›rf mezhep savaﬂ› yüzünden birbirinden
ayr›lm›ﬂ olan bu iki kardeﬂin asl›nda bir oldu¤unu gösteren bir
oyun yaz ve bunu opera halinde
oynatal›m” dedi.
ﬁah›n Türkiye’ye gelmesine bir
ay gibi k›sa bir zaman vard›. Bu
çok k›sa bir süreydi. Duraksayan
Egeli’ye Atatürk “Bu iﬂte en yak›n
üstün benim. Her buyru¤u ben
verece¤im ve izin almadan gece
yar›s› bile olsa yan›ma gelmeye
hatta beni uykudan uyand›rmaya
yetkin var. Ancak ﬂah›n geliﬂinden iki akﬂam sonra opera oynanmal›d›r!” dedi.
Üç gün içinde ‹stanbul’dan Nimet Vahit ve Ahmet Adnan Saygun
yolda trenden indirilerek Ankara’ya getirildi. Dördüncü gün ope98
ran›n ilk besteleri provaya konuldu. Atatürk her gün Saygun’u arayarak “Çocuk çal›ﬂman nas›l gidiyor?” diye soruyordu. Atatürk’ün
“Bu bir devrim hareketidir!” sözleri kulaklar›nda ç›nlayan Saygun
Ankara’n›n tek tiyatro salonu olan
Türk Oca¤›’na portatif bir sahra
karyolas› getirtti. Gece gündüz çal›ﬂ›yordu. Yirmi gün içinde “Özsoy” operas› tamamland›. Librettosunun yaz›m›na düﬂünceleriyle
Atatürk’ün yön verdi¤i “Özsoy”
operas› Atatürk’ün ‹ran ﬁah› R›za
Pehlevi’ye dostluk, kardeﬂlik mesaj›n› verdi.
‹yinin, do¤runun ve güzelli¤in
sözcüsü bir ozan›n sesleniﬂiyle
baﬂlayan operan›n konusu ise Atatürk’ün yurtta bar›ﬂ dünyada bar›ﬂ
düﬂüncesini yans›t›yordu:
‹ran mitolojisinde yeryüzünde
ilk insan say›lan Feridun çocuk
sahibi olmak ister. Halk bu iste¤in gerçekleﬂmesi için yakarmaktad›r. Baﬂ ﬂaman ç›k›p gelir. Göktürk Yaz›tlar›’n›n diliyle yurdunu
över. Beyler ise kuﬂkuludur. Kötülükler Hakan› Dehhak’tan ve
yer alt›ndaki Kötülük Tanr›s› Ahriman’dan korkmaktad›rlar.
B
aﬂ ﬂaman rahatt›r; çünkü
‹yilik Tanr›s› Hürmüz onlardan yanad›r. Sonunda
Feridun’un
Hatun’dan
ikiz çocu¤u olur. (Oyuna kaynak
olan Firdevsi’nin “ﬁehname”sinde
üçüz çocuk vard›r. Selm adl› çocuk Avrupa’y› simgeliyordu. ‹lginçtir ki, operada üçüz çocu¤a
yer verilmemiﬂtir.) Olay kutlan›r,
yüceltilir. Çocuklardan biri Tur,
Türkler’in atas› olur. Kutlu rengi
mavi gök, yoldaﬂ› kurttur. Öteki
‹raç’t›r, ‹ranl›lar’›n atas›d›r. Güneﬂle parlamaktad›r, yoldaﬂ› asland›r.
K
ötülük Tanr›s› Ahriman,
Hatun’a ulaﬂ›p çocuklar›
öldürmek ister. ‹yilik
Tanr›s› Hürmüz’ün etkisiyle öldürme gücünü yitiren Ahriman, bu ikizlerin soylar›n› birbirine düﬂürerek yok etmeye çal›ﬂ›r.
Birbirlerini yitiren ve binbir serüvenden sonra Anadolu savaﬂ›nda
kardeﬂlerin biraraya gelmesiyle bar›ﬂ günleri baﬂlar. Da¤lar aras›nda
Feridun, Hatun ve beyler biraradad›r. Konuﬂurlarken Feridun sorar:
“Peki ama Tur ve Iraç’› göremiyorum! Neredeler!”
Oyunun baﬂ›ndaki ozan yeniden sahneye ç›kar. Atatürk ve ‹ran
ﬂah›n› göstererek “‹ﬂte Tur, iﬂte
Iraç!” der.
Bu sözler karﬂ›s›nda heyecan›n
doru¤undaki ‹ran ﬂah› yan›baﬂ›ndaki Atatürk’e sar›l›p a¤lad›. ‹lk
Türk Soprano Semiha Berksoy’un
da görev ald›¤› bu güzel çal›ﬂmadan sonra Atatürk, Saygun’u Yalova’daki yazl›k evinde a¤›rlad›.
Cumhuriyet tarihinin ilk operas›n›n sahnelenmesini sa¤layan Saygun, Atatürk’e Türk müzi¤i konusunda haz›rlad›¤› raporu sundu.
Atatürk “Özsoy” operas›n›n sahnelenmesi s›ras›nda Saygun ile anlaﬂmazl›¤a düﬂen Cumhurbaﬂkanl›¤›
Senfoni Orkestras› ﬂefi Zeki Üngör’ü görevden al›p onun yerine
vekaletten Saygun’u atad›.
Atatürk’ün Ankara’ya geliﬂinin
y›ldönümü yaklaﬂ›yordu. Üç operan›n sergilenmesi planland›. Ulvi
Cemal Erkin’e “Ülkü Yolu”, Necil
Kaz›m Akses’e “Bayönder”, Adnan
Saygun’a “Taﬂbebek” operalar› ›s-
marland›. Bir tek Saygun bestesini
tamamlad›. Bu opera 27 Aral›k
1934 tarihinde sahnelendi.
Saygun üretken, do¤ru bildi¤ini hiç çekinmeden dile getiren,
boyun e¤meyen bir yap›dayd›.
Bu yap›s›yla da do¤ru söyleyeni
dokuz köyden kovarlar deyimini
yaﬂ›yordu. Macar besteci Bela
Bartók’un incelemeler yapmas›
için Türkiye’ye getirtilmesini istedi. Bunun için Milli E¤itim Bakan› Saffet Ar›kan ile tart›ﬂ›nca konservatuvardaki görevine son verildi. Hakk›nda söylenenlere dayanamayan Saygun, Ankara’dan
ayr›l›p ‹stanbul’a geldi ve Cemal
Reﬂit Rey’in de çal›ﬂt›¤› ‹stanbul
Belediye Konservatuvar›’nda ö¤retmenli¤e baﬂlad›.
Sonunda onun dedi¤ine gelen
yöneticiler Macar besteci Bela Bartók’u davet etti. Saygun onunla
Çukurova’da incelemeler yapt›.
Birçok halk ezgisini incelediler.
Bartók hayran kald›¤› Türk müzi¤iyle Macar müzi¤i aras›nda yak›nl›klar buldu. Saygun, Bartók’un
Türkiye’ye temelli olarak yerleﬂmesi iste¤inin gerçekleﬂmesi için
çaba harcad›; ancak onu k›skananlar ve çekemeyenler yüzünden bu
iste¤ini gerçekleﬂtiremedi.
G
üney’de Toroslar’daki
ezgilerin d›ﬂ›nda ‹stanbul Belediye Konservatuvar› arﬂivindeki Karadeniz oyun havalar›n› da notaya
döken Saygun, Do¤u Karadeniz’de
araﬂt›rma ve derleme gezisini kitaplaﬂt›rd›. Atatürk’ün hastal›¤› ve
yaﬂama veda ediﬂi müzik devrimini duraksatmad›.
Saygun’un yap›tlar› Cumhur99
Ahmed Adnan Saygun
Bütün Dünya • Eylül 2007
baﬂkanl›¤› Senfoni Orkestras›’n›n
konserlerinde ve radyoda çal›n›yor; ama ona resmi bir görev verilmiyordu. 1939 y›l›nda Naci Atuf
Kansu’nun halkevleri müfettiﬂli¤i
ve Cumhuriyet Halk Partisi müzik
dan›ﬂmanl›¤› görevi önerisini kabul etti. Bu bir f›rsatt›.
Y
urt gezilerinde de¤iﬂik
yöreleri dolaﬂ›p halk müzi¤inin yerel ritim ve ezgilerini derledi. Paris’teyken besteledi¤i yap›t› ilk kez Türkiye’de seslendirildi. Bu konser s›ras›nda Macar ‹rene Szalai ile tan›ﬂt› ve evlendi. Eﬂi Nilüfer ad›n›
ald›. 1940 y›l›nda kurdu¤u Ses ve
Tel Birli¤i adl› dernekle devlet hükümet d›ﬂ›nda sivil toplum örgütlerinin de müzik devrimine katk›da bulunmas›n› amaçlad›. Örgütlü
çal›ﬂmalara kap› aralamaya çal›ﬂt›.
1942 y›l›nda en önemli yap›t›n› 6
ayda tamamlad›: “Yunus Emre
Oratoryosu” 1943 y›l›nda CHP’in
açt›¤› yar›ﬂmada birincili¤i paylaﬂan üç yap›ttan biri oldu. Ancak
seslendirilmedi. Milletvekili olan
ﬂair Behçet Kemal Ça¤lar bu yap›ttan Cumhurbaﬂkan› ‹smet ‹nönü’ye söz etti. ‹nönü Hasan Âli
Yücel’den bilgi istedi. Yücel’in de¤erli bir yap›t oldu¤unu bildirmesi
üzerine bu yap›t, 25 May›s 1946 tarihinde Ankara DTCF’de seslendirildi. Yap›t çok be¤enildi ve uzun
alk›ﬂlarla üç kez seslendirildi. Radyodan da yay›nlanan yap›t› uzak
köylerden dinleyenler de be¤endiklerini övgü dolu mektuplarla
bildirirken arma¤an olarak gönderilen yün çoraplar Adnan Saygun’a
duygulu anlar yaﬂatt›.
Saygun’un ülke s›n›rlar› d›ﬂ›n100
da ad›n› duyurmas›n› sa¤layan ilk
olay, 1947 y›l›nda Paris’in Pleyel
Salonu’nda Lamoureux Orkestras›
taraf›ndan “Yunus Emre Oratoryosu”nun seslendirilmesiydi. Ünlü
Azerbaycanl› orkestra ﬂefi Niyazi
Takizade’nin “‹nan›n›z ﬂu anda
birçok Bat› Avrupa ülkesinde Saygun çap›nda bir besteci yoktur”
diye tan›mlad›¤› Saygun ayn› y›l
“International Folk Music Council”a yönetim kurulu üyesi seçildi.
Birçok ülke ona ödüller ve niﬂanlar verdi. Bunlar aras›nda en anlaml›s› Macar besteci Bela Bartók
ile yapt›¤› çal›ﬂmalardan dolay›
Macaristan hükümetinin 1981 y›l›nda Budapeﬂte’de verdi¤i Bartók
Arma¤an›’yd›. Saygun bu ödülün
yan›s›ra 1986 y›l›nda Bartók’u Anma Komitesi taraf›ndan düzenlenen Pro Cultura Hungarica Ödülü’nü de ald›.
1958 y›l›nda Birleﬂmiﬂ Milletler’in kuruluﬂ y›ldönümü kutlan›yordu. New York’da, ünlü ﬂef Leopold Stokowski yönetiminde
“Yunus Emre Oratoryosu” seslendirilecekti. Kimi ülkelerin temsilcileri konsere ay›p olmas›n diye, dudak bükerek geldi.
K
onser bitti¤inde herkes
Türk temsilci Haluk Bayülken’e, ﬂaﬂk›nl›klar›n›
ve hayranl›klar›n› bildirdi. Bayülken an›lar›nda Birleﬂmiﬂ
Milletler’in koridorlar›nda Türk
temsilcilerine nas›l bir baﬂka sayg›
gösterilmeye baﬂland›¤›n›, nas›l bir
baﬂka gözle bak›ld›¤›n›, baﬂlar›n›n
nas›l bir baﬂka dik oldu¤unu heyecanla anlat›r.
Yurt içinde de ödüller ald›:
1948 y›l›nda ‹nönü Arma¤an›;
1971 y›l›nda T.C. Devlet Sanatç›l›¤›; 1978 y›l›nda Ege Üniversitesi ve
Anadolu Üniversitesi Fahri Doktoralar›; 1981 y›l›nda Atatürk Sanat
Arma¤an›; 1984 y›l›nda Kültür Bakanl›¤› Büyük Ödülü; Mimar Sinan
Üniversitesi’nin kuruluﬂunun yüzüncü y›l›nda “Osman Hamdi
Onur Belgesi”; 1990 y›l›nda Mersin
Belediyesi Ödülü ve Sevda Cenap
And Vakf› Alt›n Onur Madalyas›.
A
dnan Saygun, Atatürk’e
gönülden ba¤l›yd›. En
çok
üzüldü¤ü
Atatürk’ün kurumlar›n›n birer birer y›k›lmas›yd›:
“Halkevleri 18 y›ll›k ömürleri
içinde yurt insanlar›n›n gönüllerine ve kafalar›na ›ﬂ›k götüren bir
kaynak olmuﬂtu. Okuma yazma
seferberli¤i orada sürüp gidiyordu. Spor, tiyatro, musiki, plastik
sanatlar gibi kollarda gençlik orada rahatça çal›ﬂma olana¤› bulabiliyordu. Kitapl›klar› yöre insanlar›na ça¤daﬂ dünyadan ›ﬂ›klar götürüyor, yay›mlanan dergilerde
türlü konulara de¤iniliyordu. Halk›n özkültürüne dikkatler orada
çekiliyordu. ‹ﬂte bu güzel ﬂeyler
1950 y›l›nda bir anda duruverdi.
Kitapl›klar birçok yerde ya¤ma
edildi. Dergiler sustu ve ülke bu
alanda büyük ve ac› durgunluk ve
suskunluk içine itildi. Halkevlerinin suçu neydi? Atatürk bu kurumlar› yurt insanlar›n›n uyar›lmas› ve gençli¤in en iyi ve en temiz bir biçimde yetiﬂtirilmesi ül-
küsüyle kurmuﬂtu. O zamana kadar bu kurumlar›n koruyuculu¤un
yapm›ﬂ olan parti, durumu gerekti¤i gibi de¤erlendirip halkevlerine ve halkodalar›na özgürlü¤ünü
vermemekle en a¤›r hatay› iﬂledi.
1950’de iﬂbaﬂ›na gelen yeni iktidar ise bu kuruluﬂlar› yokedivermekle eski iktidardan intikam ald›. Bununla ne yitirdik? Ülke insanlar› aras›nda hoﬂgörüyü bu kurumlar arac›l›¤›yla sa¤lamak olanakl› olabilecekken bu olana¤a
s›rt›m›z› döndük. Türk gençli¤inin
daha çok ayd›nl›¤a kavuﬂmas›n›n
önüne geçtik. ”
1983 y›l›nda “Atatürk ve Anadolu’ya Destan”› yaz›p besteledi.
Atatürk’ün kendisine b›rakt›¤› bir
vasiyet niteli¤indeydi. Atatürk’ün
birbirinden güzel ve anlaml› sözlerini müzik eﬂli¤inde sundu.
1991 y›l›nda aram›zdan ayr›lan
Adnan Saygun bir bestesini adad›¤› Prof. ‹hsan Do¤ramac›’n›n yak›n
dostuydu. ‹zmir’de do¤du¤u ev,
kap›s›ndaki plakete karﬂ›n y›k›l›rken, Do¤ramac› bu de¤erli sanatç›
için Bilkent Üniversitesi bünyesinde Ahmed Adnan Saygun Müzik
Araﬂt›rma ve E¤itim Merkezi’ni
kurdurdu. Ayr›ca tüm yap›tlar›, kitaplar› ve kiﬂisel eﬂyalar› Saygun
Müzesi’nde sergilenmeye baﬂlad›.
Adnan Saygun ve eﬂi Nilüfer Saygun tüm mal varl›klar›n› Türk E¤itim Vakf›’na ba¤›ﬂlad›.
Adnan Saygun Atatürk’ü, Atatürk’ün gençleri de onu yaﬂatmay› sürdürüyor.•
“‹yi ile kötüyü ay›rt etmenin en kolay yolu mu? Kötü yapmak
istedi¤inizdir. ‹yi ise yapman›z gereken...”•
Shirley McLaine’den naklen
101
“Bizler de bu kilim gibiydik o¤lum. Kimimiz atk›s›yd›
bu kilimin, kimimiz çözgüsü kimisi de dü¤ümüydü.
Ay›rd›lar söktüler bizi ‘Mübadele’ diyerek.”
Kilimin Dü¤ümü
•Dr. Mehmet Uhri - Bütün Dünya•
O
gün aya¤›m› burkmasayd›m hiç tan›yamayacakt›m, Nazmiye Nine’yi... ‹zmir’in Selçuk
ilçesine ba¤l› mübadele (de¤iﬂim)
köylerinden ﬁirince köyündeydik.
Lozan Anlaﬂmas›’ndan sonra Rumlar’›n göç etti¤i K›rk›nca ya da Çirkince köyüne ço¤unlu¤u Selanik
ve çevresinden gelen Türkler’in
yerleﬂmesiyle oluﬂmuﬂ, ﬁirince
ad›n› alm›ﬂt›. Dar sokaklar›, eskinin mimarisi yüksek tavanl› uzun
pencereli evleri ve s›cak insanlar›yla günümüzün turistik yöreleri
aras›nda ad› geçer olmuﬂtu. Zeytincilik, ba¤c›l›k ve ev ﬂarapç›l›¤›yla tan›nm›ﬂt›. ﬁimdilerde müzeye
dönüﬂtürülmüﬂ olan köyün kilisesinin bahçesinde fotograf çekmeye çabalarken ayak bile¤imi burk102
muﬂ birlikte gezdi¤im grubu b›rak›p evlerden birinin önündeki
sandalyeye oturmak zorunda kalm›ﬂt›m. Gezip göremedi¤im sokaklar› düﬂündükçe içim içimi yiyor aya¤›m›n a¤r›s›ysa kalkmama
engel oluyordu. Oturdu¤um evin
önümdeki tezgahta anneyle k›z›
kendi imalat› ev ﬂaraplar›, sabun,
zeytin, zeytinya¤› ve ad›n› bilmedi¤im otlar sat›yordu.
Aya¤›m› burktu¤umu ve oturmak zorunda oldu¤umu görünce
hemen yer vermiﬂlerdi. Kad›n, evin
üst kat›na, annesine seslendi. A¤›r
ad›mlarla beyaz tenli, mavi gözlü,
beyaz saçlar›n› ayn› beyazl›kta tülbentle örten hayli yaﬂl› han›m yan›ma geldi. Bir ﬂey söylemeden ayak
bile¤ime bakt›. Torununa tülbentle
dolaptan so¤uk su getirmesini söy-
‹zmir’in Selçuk ilçesine ba¤l› ﬁirince köyü, ço¤unlu¤u Selanik ve
çevresinden gelen Türkler’in yerleﬂmesiyle oluﬂmuﬂ, ﬁirince ad›n› alm›ﬂt›.
ledi. “Bile¤ini kötü burkmuﬂsun”
diyerek tülbenti aya¤›ma s›k›ca sard› ve üzerine so¤uk su döktü. Tüm
bunlar› ben bir ﬂey söylemeden, istemeden yapm›ﬂt›. ﬁaﬂ›rm›ﬂt›m.
A
d›n›n Nazmiye oldu¤unu,
çocuk yaﬂta mübadeleyle
Selanik
yak›nlar›ndaki
Vraﬂno köyünden geldi¤ini anlatt›. Arada eliyle bile¤imi
yoklay›p üzerine so¤uk su dökmeye devam ediyordu. K›z› ve torunuyla ﬁirince’de yaﬂad›¤›ndan burada ölmek ve gömülmek istedi¤inden söz etti. Aya¤›m›n a¤r›s›n›n
hafifledi¤ini duyumsuyordum.
“Yunan’la Türk o kadar savaﬂt›ktan sonra birarada yaﬂamak olanaks›zd›, mübadele kaç›n›lmazd›
san›r›m” diyecek oldum, hadi oradan der gibi bir el iﬂareti yapt›.
“O¤lum biz savaﬂ nedir bilmeyiz. Vraﬂno’yu terk edeli y›llar
oldu; ama rahmetli annem ve babam›n akl› hep orada, do¤du¤u
topraklardayd›. Rum’u Türk’ü bir
arada yaﬂard›k orada. Savaﬂ neyin u¤ramam›ﬂt›.”
Bile¤imi bir kez daha yoklay›p
biraz daha so¤uk su döktü tülbentin üzerine. Sonra torununa sand›¤›n üzerindeki kilimi getirmesini
söyledi. Oldukça eski olmas›na
karﬂ›n renkleri canl› kalm›ﬂ küçük
bir kilimdi, torunun getirdi¤i...
“Bu kilimi dokudu¤umda 12
yaﬂ›ndayd›m. Vraﬂno’da komﬂumuzun k›z› Dora’yla birlikte dokumuﬂtuk. Ayn› yaﬂtayd›k Dora’yla, ailesi Rum’du. Biz ‘Kilim’
derdik Rumlar ‘Kalimma’ derdi.
Mübadele s›ras›nda yan›m›za fazla bir ﬂey alamam›ﬂ›z. Israr›m
üzerine oyunca¤›m› b›rak›p bu
kilimi getirmiﬂiz.
“Çok güzelmiﬂ.”
“Güzeldir ya... Bizler de bu
kilim gibiydik o¤lum. Kimimiz
atk›s›yd› bu kilimin, kimimiz
çözgüsü kimisi de dü¤ümüydü.
Ay›rd›lar söktüler bizi ‘Mübadele’
103
Bütün Dünya • Eylül 2007
diyerek. Ayn› suyu, ayn› topra¤›,
gökyüzünü, gölgeyi kullan›rd›k.
Birileri be¤enmedi bu dokumay›,
söküp baﬂka ﬂey örmeye kalkt›.
Geldik buralara...”
E
liyle kilimi ve içindeki
desenleri gösterip “Komﬂumuz Dora’yla toplad›¤›m›z da¤lavantas›n› ve
unutmabeni çiçe¤ini kaynat›p
yapm›ﬂt›k bu yeﬂil rengi... A¤aca
birlikte ç›k›p toplad›¤›m›z taze
cevizin kabu¤undan elde etmiﬂtik bu k›z›l kahveyi... Hardalotunu ve kimyonu birlikte ö¤ütüp
yapm›ﬂt›k bu sar› rengi... Yaparken çok e¤lenmiﬂ, be¤enerek dokumuﬂtuk bu kilimi.”
“Ama bar›ﬂ olsun, insanlar bar›ﬂ içinde yaﬂas›n diye yap›lmad›
m›, mübadele?”
“Bar›ﬂ hep vard› be o¤lum... Bir
arada olmam›z› istemediler. Söktüler bizi buralara de¤in geldik. Rahmetli anam geride b›rakt›¤› evini
ve bahçesindeki çiçeklerini say›klar, a¤lard›. Dahas› ‘Gavur tohumu’ dediler bize, buralarda... Köyden d›ﬂar› da ç›kamad›k.”
“Her ne olduysa olmuﬂ ac›lar
çekilmiﬂ; ama k›z›n ve torunun
mutlu görünüyorlar. Buna da ﬂükretmek gerekiyor.”
“ﬁükretmesine ediyorum da,
insanlar› bir kez ay›rmaya baﬂlad›lar m› durmazlar, bize ‘Gavur tohumu’ diyenler burada da istemez
diye korkuyorum.”
Kederlenmiﬂti. Eliyle ayak bile¤imi yoklad›. A¤r›m›n hafifledi¤ini söyleyince tülbenti açt›. Bile¤imin ﬂiﬂli¤i azalm›ﬂt›. Tezgahtan
ald›¤› kekik ya¤›n› bile¤ime sürdü, birkaç defne yapra¤›n› da
üzerine koyup tülbenti s›k›ca tekrar sard›, Nazmiye Nine. Kekik
ya¤› ﬂiﬂesini uzat›p akﬂama bir
kez daha sürmemin iyi gelece¤ini
söyledi. Borcumu sordum. Gülümsedi. “Bir ﬂey istemem. Okumuﬂ birine benziyorsun. Torunum
bu y›l okula baﬂl›yor. Onunla konuﬂup okula heveslendirecek iki
laf edersen iyi olur. Haytal›k eder
diye korkuyorum” dedi.
Torununa kitap gönderme sözü verip adreslerini ald›m.
Daha fazla konuﬂmad›, kilimi
omzuna at›p eve girip gözden kayboldu. Aya¤›m›n a¤r›s› dinmiﬂ, rahatl›kla üzerine basabilir duruma
gelmiﬂtim. Köye gezmeye gelenler
güneﬂin batmas›na yak›n dönüﬂ
yolunu tutmuﬂtu. ﬁirince evlerinin
camlar›ndan yans›yan güneﬂin son
›ﬂ›klar›yla köy, akﬂam›n sakinli¤i
ile kucaklaﬂmaya haz›rlan›yordu.•
Adam ya¤l›boya resim üzerine ünlü hocalardan ders alm›ﬂ,
sonra da s›k›l›p resim yapmaktan vazgeçmiﬂti. Fakat yapt›¤› resimlerden kimilerini de çok be¤endi¤i için oturma odas›na asm›ﬂt›. Bir
gün kendisini ziyarete gelen arkadaﬂ› bu resimleri gördü:
“Nereden buldun bu resimleri?” diye sordu.
Adam kendinden emin biçimde resimleri kendisinin yapt›¤›n›
söyleyince arkadaﬂ› gülmeye baﬂlad›:
“Gelir gelmez gördü¤ümde boﬂ yere üzülmüﬂüm me¤er” dedi.
“Para verip ald›¤›n› sanm›ﬂt›m…”•
104
Bilginizi Denetleyin
•Haz›rlayan: Diyar Mahmuto¤lu - Bütün Dünya•
1 Türkiye’de ilk genel seçimler
ne zaman yap›ld›?
a) 1876
b) 1908
c) 1923
ç) 1960
2 Geleneksel Hz. Mevlana’y› Anma Törenleri (ﬁeb-i Aruz) hangi ilimizde yap›lmaktad›r?
a) Ankara
b) Sinop
c) Konya
ç) ‹zmir
3 Dünya üzerinde kaç k›ta vard›r?
a) 4
b) 5
c) 6
ç) 7
4 Çöllerde su bulunan yaﬂam
alanlar›na ne ad verilir?
a) Saha
b) Vaha
c) Sahra
ç) Sulakl›k
b) Frengistan
c) Lehistan
ç) Nemçe
7 Yunanistan’da Türk az›nl›klar›n haklar› için savaﬂ›m vermiﬂ politikac› kimdir?
a) Dr. Sad›k Ahmet
b) Dr. Faz›l Küçük
c) Mehmet Emin Aga
ç) Faiz Kaymak
8 “Mavi ve Siyah” adl› ünlü roman›n yazar› kimdir?
a) Yakup Kadri Karaosmano¤lu
b) Mehmet Rauf
c) Halit Ziya Uﬂakl›gil
ç) Selim ‹leri
9 “K›rm›z› ve Siyah” adl› ünlü roman›n yazar› kimdir?
a) Victor Hugo
b) Andre Gide
c) Marcel Proust
ç) H. B. Stendhal
5 Roma’daki Apollon Tap›na¤›’ndan sökülüp ‹S 300’de ‹stanbul’a getirilen sütunun ad› nedir?
a) Y›lanl› Sütun
b) Burmal› Sütun
c) Dikilitaﬂ
ç) Çemberlitaﬂ
10 ‹kinci Yeni ﬂiir ak›m›n›n kurucular› aras›nda yer alan, ﬂiirlerini
“Büyük Saat” adl› kitapta toplayan,
22 A¤ustos 1985’te 58 yaﬂ›ndayken
yaﬂam›n› yitiren ﬂair kimdir?
a) Edip Cansever
b) Turgut Uyar
c) Cemal Süreya
ç) Ece Ayhan
6 Osmanl›lar’›n bugünkü Avusturya’ya verdikleri ad neydi?
a) Prusya
11 “Aﬂiyan Müzesi” hangi ﬂairimizin yaﬂad›¤› evdir?
a) Abdülhak Hamit
105
Bilginizi Denetleyin
b) Leyla Han›m
c) Tevfik Fikret
ç) Ahmet Haﬂim
12 Anadolu Medeniyetleri Müzesi
hangi ilimizdedir?
a) ‹stanbul
b) Ankara
c) Konya
ç) Adana
13 L. N. Tolstoy’un bir roman›na
ad›n› vermiﬂ olan Kafkas halk kahraman› kimdir?
a) ﬁeyh ﬁamil
b) Hac› Murat
c) Malkoço¤lu
ç) Salman Raduyev
14 5895 metrelik zirvesiyle de ünlü Kilimanjaro Da¤› hangi k›tada
yer almaktad›r?
a) Afrika
b) Avrupa
c) Asya
ç) Arktika
15 Dünyan›n en yüksek s›rada¤lar› Himalayalar’›n zirvesi Everest
hangi ülke s›n›rlar› içindedir?
a) Tibet
b) Nepal
c) Hindistan
ç) Çin
16 Topkap› Saray›’n›n d›ﬂ bahçesi
olan Gülhane Park› hangi y›l park
106
olarak düzenlenip halka aç›ld›?
a) 1900
b) 1912
c) 1922
ç) 1932
17 Birleﬂmiﬂ Milletler’in 2006 y›l› “‹nsani Geliﬂim Endeksi” raporunda birinci s›rada yer alan
ülke hangisidir?
a) Türkiye
b) ABD
c) ‹ngiltere
ç) Norveç
18 Nüfus yo¤unlu¤u en yüksek
ülke hangisidir?
a) Singapur
b) Monaco
c) Tayland
ç) Danimarka
19 En büyük a¤aç, aﬂa¤›daki
türlerden hangisidir?
a) Ç›nar
b) Sedir
c) Çam
ç) Sekoya
20 Türkiye ormanlar›nda bulunan
a¤aç türü say›s› kaçt›r?
a) 500
b) 1000
c) 2000
ç) 3000
Yan›tlar 129’uncu
sayfam›zdad›r.
K
Koala Kimyac›l›¤›
oala yani keseli a¤aç ken önüne ç›kan çeﬂitli güç duay›s› (Phascolarctos ci- rumlar› yenmek yani sorunlar›
nereas) Avustralya’n›n çözmek zorundad›r. Öteki birçok
okaliptüs ormanlar›nda hayvan gibi a¤aç ay›s›n›n da çeyaﬂar. Bu a¤açlar›n bi- ﬂitli düﬂmanlar› vard›r. A¤açta,
linen çok say›da türü bu kara özellikle okaliptüs a¤ac› üzerinde,
yaﬂamaya karar vererek
parças›n›n de¤iﬂik yerlehem y›rt›c› hayvan (dinrinde görülür. Fakat
a¤aç ay›s› her tür oka- Hayvanlar go köpe¤i gibi) sald›r›lar›ndan hem de asalaklarliptüs üzerine ç›kmaz.
Aras›nda
dan korunmay› baﬂarSon derece seçicidir.
m›ﬂt›r. Çünkü y›rt›c›lar
Yaklaﬂ›k otuz beﬂ kadar
a¤açlara ç›kamazlar, kütür onun sorunlarla karçük asalaklar da bu a¤aç
ﬂ›laﬂmadan üzerinde yayapraklar›ndan buharlaﬂad›¤› türlerdir.
ﬂarak yükselen eterli
Her hayvan gibi a¤aç
ay›s› da soyunu sürdürya¤lara yaklaﬂamazlar.
mek amac›ndad›r. BuKendini
korumak
nun için korunmak, besiçin okaliptüs a¤açlar›Erdo¤an
lenmek ve üremek gen›n dallar› aras›na s›¤›Sakman
reksinimindedir. Bunlar›
n›nca belli bir süre yere
gerçekleﬂtirmeye çal›ﬂ›rde inmez. Fakat bu kez
107
de
açl›k
sorunuyla
karﬂ› karﬂ›ya
kal›r.
Yapraklarda zehirli
bileﬂikler
bulundu¤undan ve
hayvan
bunlarla beslenmek zorunda oldu¤undan vücudundaki kimya
fabrikas›na yani karaci¤erine bu
zehirli maddeleri etkisiz k›lacak
çok ilginç bir düzen eklenmiﬂtir
ya da milyonlarca y›l bu zehirle
savaﬂa savaﬂa art›k bedenini etkilemeyen iyi bir düzene (temizleme sistemine) kavuﬂmuﬂtur. Bu,
beslenme sorununu çözmesi anlam›ndad›r. Bu düzenin nas›l çal›ﬂt›¤› henüz bilinmemektedir.
S
ürekli a¤aç üzerinde yaﬂamak kimi rahats›zl›klar›n da nedenidir. S›k s›k
so¤uk alg›nl›¤› da geçiren a¤aç ay›s›, ne zaman
ateﬂi yükselse bulundu¤u a¤aç
yapraklar›n› aceleyle gözden geçirir. Bu yapraklar›n içerikleri ateﬂ
düﬂürmeye uygunsa (sineol gibi)
o a¤açta kal›r, de¤ilse a¤açtan
inerek yapraklar› ateﬂ düﬂüren
a¤ac› arar ve bulur.
A¤aç dallar› aras›nda sürekli
esen rüzgar ki ço¤u zaman f›rt›naya dönüﬂüp a¤açlar› neredeyse yerlere de¤in yat›r›r, a¤aç ay›s›n›n üﬂümesine neden olur. Sorunun çözümü, vücudu ›s›tacak
yiyecek bulmaktad›r. Bulundu¤u
a¤aç yapraklar› bunu sa¤layacak
nitelikte de¤ilse o a¤açtan inip,
ateﬂ düﬂürürken yapt›¤› gibi,
108
›s›nmay›
sa¤layan
yaprakl›
a¤aç ya da
a¤açlar›
arar
ve
kolayca
bularak
bol enerji
ve s›cakl›k
sa¤layan (felandron gibi) a¤aç
yapraklar›ndan bolca yiyip bu
sorununu da çözer.
Okaliptüs yapra¤›ndaki sineol
maddesi hayvan› serinletir. Bunu
okaliptüs ﬂekeri yiyen insanlar içlerine hava çektiklerinde ferahlay›p anlarlar. Böylece, a¤aç ay›s›
korunma ve beslenme sorunlar›n›
çözmüﬂ olur. Bunu sa¤layan düzenler geçen yüzy›llar boyunca
bu ya da benzeri canl›lar taraf›ndan denenmiﬂ, geliﬂtirilmiﬂ ve
hayvan›n bugünkü sorunlar›n› çözecek düzeye ulaﬂm›ﬂt›r.
‹nsanlar için önemli olan, serinletici ﬂekerde oldu¤u gibi, bu
özellikleri kullanmakla birlikte,
hayvan›n zehri nas›l bir düzenle
etkisizleﬂtirdi¤ini anlamakt›r. Bundan sonra insan kendi kulland›¤›
araç, gereç ve aletlerden yararlanarak yaﬂam›n› kolaylaﬂt›racak
düzenlere, yap›lara dönüﬂtürmeye
giriﬂebilir. Gelecek y›llarda dünya
nüfusu artacakt›r. Bu da besinlerin daha güç elde edilece¤i anlam›ndad›r. Bugün kullan›lmayan
ço¤u zehirli bitkiyi insanlar kullanmak zorunda kalacaklard›r. Bu
nedenle, a¤aç ay›s›n›n kulland›¤›
zehir ar›tma düzeninin nas›l çal›ﬂt›¤›n›n anlaﬂ›lmas›nda çok büyük
yarar vard›r. Bunu da baﬂaracak
olan, genç araﬂt›rmac›lard›r.•
Günlük Yaﬂam›m›z› Kolaylaﬂt›ran ‹ki Buluﬂ:
Makas ve... Kendinden
Yap›ﬂkanl› Not Ka¤›d›
G
ünlük yaﬂamda kulland›¤›m›z aletlerin nereden geldi¤ini, nas›l ortaya ç›kt›¤›n› merak etti¤imiz olmuﬂtur. Bir daha elinize ald›¤›n›zda hakk›nda daha
çok ﬂey biliyor olaca¤›n›z buluﬂ,
gelin bu kez de makas olsun.
En eski zamanlarda makas geliﬂtirilmeden önce kiﬂiler kesme
iﬂini ço¤u zaman taﬂlarla yap›yorlarm›ﬂ. Sonralar› kullan›lan kesici,
delici aletler aﬂama aﬂama de¤iﬂtirilerek ve geliﬂtirilerek bugün kulland›¤›m›z makas biçimini alm›ﬂ.
Kimi icatlarda oldu¤u gibi
makas›n da belirli bir kiﬂi taraf›ndan geliﬂtirildi¤ini söylemek
olanaks›z. ‹Ö 1500’lü y›llarda M›s›r’da ortaya ç›kt›¤› san›l›yor. O
dönemi anlatan belgelerde tek
b›çakl› kesici aletlere verilen ad
olarak makas sözcü¤ü geçiyor.
Bugün bildi¤imiz çapraz biçimde çift b›çakl› makas ‹S 100’lü y›llarda Romal›lar taraf›ndan geliﬂtirilmiﬂ. Modern makas figür olarak
ilk kez, Roma döneminde kurulan
esnaf derneklerinden biri olan makas üreticileri derne¤inin ambleminde yer alm›ﬂ. Roma mimarisinin özelliklerinden olan sadelik
109
Bütün Dünya • Eylül 2007
basit makas tasar›mlar›nda da kendini göstermiﬂ; makaslar önceki
örneklerinden ayr›lacak hiçbir süslü ö¤e içermiyorlarm›ﬂ.
yayg›nlaﬂan makaslar›n en kalitelileri 20’nci yüzy›lda da elde
üretilmiﬂ. Makas›n buluﬂuyla ilgili bilgilerde mucidi olarak ad›
geçen bir ad Leonardo Da Vinci.
oma döneminin sonun- Yönetmen Tim Burton’›n makasda, büyük ölçüde Akde- lara özel bir ilgisi ve merak› var.
niz çevresindeki ülkelerle Bu ilgi ona “Edward Scissorolan iliﬂkilerin geliﬂmesi- hands” (Makas Eller) adl› filminnin de etkisiyle, 11 ve 12’nci yüz- de esin kayna¤› olmuﬂ.
y›llar aras›nda makaslar›n biçi‹ﬂi ya da hobileri makas kulminde ve kalitesinde farkl›l›k lanmay› gerektiren kiﬂiler en kagözlemlenmeye baﬂlanm›ﬂ.
litelisine sahip olman›n verdi¤i
Güzel yaz› sanat› ‹slam dün- memnuniyeti bilirler. Elektronik
yas›nda yayg›nlaﬂ›nca
ve teknolojik geliﬂmeleve sayfalar› ay›rmak için
rin son h›zda ilerledikullan›lan çift tarafl› b›¤i ça¤›m›zda bile maNe Nedir, kas hâlâ en yararl› geçaklar güzel yaz› ustas›Nas›ld›r? reçlerden biri.
n›n vazgeçilmez gereçlerinden biri olunca, daEn yararl› gereçlerha gösteriﬂli makaslar
den bir ötekisi de “Forüretilmeye baﬂlanm›ﬂ.
tune” dergisi taraf›ndan
Makastan yaz›l› ola20’nci yüzy›l›n en önemrak ilk kez 5’inci yüzli buluﬂlar›ndan biri olay›lda Sevilla’l› Aziz ‹sirak
de¤erlendirilen
dore söz etmiﬂ ve ma“Post-It” yani kendinden
kas› berber ve terzilerin
yap›ﬂkanl› not ka¤›tlar›.
Pelin
kulland›¤› bir gereç ola“3M” ﬂirketi çal›ﬂanlaHazar
rak tan›mlam›ﬂ.
r›ndan biri olan ve ayn›
Makas›n seri üretimi,
zamanda bir kilise koro1300’lerden sonra kesici
sunda ilahi söyleyen Art
alet üretimiyle tan›nan ve Fry ilahi kitab› için sayfalara zarar
1700’lerin ortas›ndan baﬂlayarak vermeyecek ve sayfalar›n aras›nen önemli çelik üretim merkez- dan kay›p düﬂmeyecek bir ayraç
lerinden olan ‹ngiltere’deki Shef- ar›yordu. ‹ﬂ arkadaﬂ› Spencer Silfield kentinde Robert Hinchliffe ver 1968 y›l›nda yüzeylere yap›adl› çelik iﬂçisinin 1761 y›l›nda ﬂan, ç›kar›ld›ktan sonra iz ve leke
b›çaklar› dökme çelikten yapa- b›rakmayan, yeniden yap›ﬂt›r›larak çoklu üretime geçmesiyle bilen bir yap›ﬂt›r›c› geliﬂtirmiﬂti.
baﬂlam›ﬂ. 1800’lere gelindi¤inde Ancak bu buluﬂundan istedi¤i veçeﬂitli büyüklükteki b›çaklarla rimi alamam›ﬂt›, yap›ﬂt›r›c› yetebronz ve demirden yap›lm›ﬂ, ﬂ›k rince güçlü de¤ildi.
tasarlanm›ﬂ ve süslenmiﬂ makasO dönemlerde sorununa ne
lar Avrupa’da gözde olmuﬂ.
gibi bir çözüm üretebilece¤ini
19’uncu yüzy›lda seri üretimi düﬂünen Fry’›n akl›na Silver’›n
R
110
Makas ve... Kendinden Yap›ﬂkanl› Not Ka¤›d›
yap›ﬂt›r›c›s›ndan bir miktar
al›p bir parça
ka¤›da sürerek
kitab›na yap›ﬂt›rmak geldi.
Sonuç baﬂar›l›yd›, Silver’›n
buluﬂu akl›n›
kullanan Fry’a
yaram›ﬂt›!
ﬁirketin pazarlama
departman› kendinden yap›ﬂkanl› bu not
ka¤›tlar›n›n
reklam›n› yapma fikrini, ürünü gereksiz ve
k›sa
ömürlü
buldu¤u için geri çevirmiﬂti. Bunun üzerine Fry ürününün tan›t›mlar›n› kendisi yapmaya karar verdi ve iﬂe ﬂirket içinden
baﬂlad›. Bir gün patronuna gönderdi¤i dosyan›n üzerine bu ka¤›tlardan birine not yazarak yap›ﬂt›rd›, ﬂirketteki çal›ﬂanlara da
bu yeni buluﬂundan da¤›tt›. Yaln›zca kitap ayrac› olarak de¤il not almak için de iﬂlevsel bir
ürün oldu¤unun ay›rd›na var›-
lan yap›ﬂkanl›
ka¤›tlar, bir çeﬂit iletiﬂim kurma ve ofisteki iﬂleri düzenleme yöntemi
olmuﬂtu.
“3M” ürüne
“Post-It” ad›n›
v e r e r e k
1980’lerin baﬂ›nda ticari kullan›m için üretime baﬂlad›.
Bugün bu not
ka¤›tlar› ço¤umuzun bildi¤i
gibi kullan›m
alan›n› ve kullan›c› kitlesini
h›zla geliﬂtirerek birçok çeﬂit ve renkte üretilmeyi sürdürüyor.
Kendinden yap›ﬂkanl› not ka¤›d› baﬂlang›çta kimilerince iﬂe yaramayan gereksiz bir ürün olarak
görülse de, bugün iﬂ yaﬂam›n› ve
birçok kiﬂinin günlük yaﬂam›n›
kolaylaﬂt›ran bir buluﬂ olarak kendi yaratt›¤› piyasan›n lideri olmaya
devam edece¤e benziyor.•
[email protected]
Adam bir ma¤azada h›rs›zl›k yapt›¤› için mahkemeye
ç›kar›lm›ﬂt›. Yarg›ç, san›¤a neden bu suçu üç kez üst üste iﬂledi¤ini sordu:
Adam, “Evli oldu¤um için, efendim” deyince yarg›ç ﬂaﬂ›rd›:
“Ma¤aza soymakla evli olmak aras›nda bir iliﬂki göremiyorum”
dedi. “ﬁu iﬂin gerçe¤ini anlat bakay›m…”
San›k, ifadesinin yalan olmad›¤›n› söyledi ve ayn› ma¤azada üç
kez h›rs›zl›k yapmas›n›n nedenini ﬂöyle aç›klad›:
“Ma¤azaya ilk girdi¤imde eﬂime bir elbise çalm›ﬂt›m” dedi.
“‹kinci ve üçüncü giriﬂlerimin nedeni ise, o elbiseyi de¤iﬂtirmekti.”•
111
Aynur Hanım telefonla arayarak ameliyatın baﬂarılı geçti¤ini,
akﬂama do¤ru kedici¤i görebilece¤imizi söyledi. Akﬂama do¤ru
Lara’yla heyecanla veterinere koﬂtuk. Kedicik muayene masasının
üzerinde mırıldanarak üç aya¤ıyla bize do¤ru yürümeye
baﬂlayınca bir an için çok kötü oldum. Yanımıza gelip
sevgiyle baﬂını ellerimize sürterken ikimiz de sessizce a¤lıyorduk.
Bir Yaﬂam Savaﬂ›m›
K
ızımla birlikte akﬂama dek Ötekiler de balkonda yaﬂamaya
ev aramaktan yorgun, devam ediyorlardı. Bugünlerde ye“Bugünlük bu son ev ol- ni eve taﬂınma telaﬂındayken, bir
sun!” diyerek penceresin- yandan da onca kediyi ne yapacade “Kiralık” ilan› bulunan evin ¤ımızı düﬂünüyorduk kara kara...
önünde durduk. Evsahibiyle konuﬂVe ﬂimdi Lara bir sokak kedimamız, evin bizim istedi¤imiz ko- sini daha eve getirmek için bana
ﬂullara uygun olmadı¤ını anlama- dil döküyordu.
Biz Lara’yla tartıﬂırken kedi
mız birkaç dakikamızı almıﬂ, böyleyavrusu Lara’nın yanından bana
ce hava iyiden iyiye kararmıﬂtı.
Tam arabamıza binmek üze- do¤ru döndü ve yürümeye baﬂlareyken cılız bir “Miyav” sesi duy- dı. Yürümek? Bu kedi yürümüyor,
duk. Karanlıkta küçük bir kedi yalnızca ön iki aya¤ını kullanarak,
yavrusunun kızımın ayaklarına yerde sürünerek hareket ediyordu.
sürtündü¤ünü gördüm. Kızım La- Lara’yla aynı anda “Bu kedinin nera heyecanla “Anne, bu çok gü- si var?” diyerek ona do¤ru e¤ildik.
Tek baca¤ı kırık gibi görünüzel bir kedi, ﬂu gözlerine bir bakyordu; ama görünüﬂe basana, n’olur evimize
kılırsa kırılalı uzun zaalalım” dedi.
Lara’ya önce tatlılıkman olmuﬂtu ve tek soYaﬂamdan run kırık bacak de¤ildi,
la, sonra biraz daha
sertçe bunun olanaksız Yans›malar belden aﬂa¤ısını kullanaoldu¤unu, kediyi bıramıyordu. Lara’yla birbirikıp arabaya binmesini
mize baktık.
söyledim. Evimizin balKızım annesini o denkonunda tam yedi tane
li iyi tanıyordu ki, kendikedi vardı. Kızımın sosinden emin bir biçimde
kaktan bulup balkonda
kediyi kuca¤ına aldı ve
bakıma aldı¤ı kedisi Bit“Onu bu halde ölüme
si tam altı tane yavru
terk edemeyiz herhalde
Nuray
dünyaya getirmiﬂ ve
anne” dedi. “Hemen bir
yavrulardan ancak biri- Bartoschek veterinere götürelim basine ev bulabilmiﬂtik.
kalım nesi varmıﬂ.”
113
“Kedicik”in yaﬂam savaﬂ›m›n› kazanmas›nda çok büyük katk›lar›
olan Veteriner Aynur Han›m, Veteriner Cezmi Bey ve Lara...
B
en a¤zımı açıncaya dek,
kedicik ve Lara arabaya
oturmuﬂ, beni bekliyorlardı. Zavallı kedinin görünümü gerçekten içler acısıydı.
Sürünerek yürümeye çalıﬂtı¤ı için
arka bacaklarında yaralar açılmıﬂtı.
O saatte kapalı oldu¤unu bile
bile Kent Veteriner’in önünde
durduk. Ertesi gün pazardı ve
kedici¤in bu durumda pazartesiye de¤in yaﬂayabilece¤i konusunda endiﬂeliydik.
Veteriner Cezmi Bey ve Aynur
Hanım, bizim sık sık sokak kedilerini toplayıp getirmemize alıﬂkınlardı ve böyle durumlarda ellerinden geleni yapıyor, üstelik çalıﬂmalarının karﬂılı¤ında bir bedel de
almıyorlardı. Bu kez gecenin bir
vakti evlerinden ça¤ırdı¤ımızda
Cezmi Bey hiç sızlanmadan hemen
gelip iﬂ yerini açtı. O, kedici¤i muayene ederken, Lara ve ben heye114
canla sonucu bekliyorduk. Sonunda “Evet, bir baca¤ı kırık; ama kırılalı bir hayli olmuﬂ ve kırık yanlıﬂ
kaynamıﬂ” dedi Cezmi Bey. “Ama
yalnızca kırık bacak de¤il sorun,
bel omurlarında ciddi bir sorun var
gibi görünüyor. Bu biçimde sokaklarda yaﬂaması biraz zor.”
Lara “Peki ya eve alırsak?” diye
sordu umutla.
Cezmi Bey “Açıkcası bu durumda biraz zor görünüyor; ama
ben birkaç enjeksiyon yapayım,
yaralarına da pansuman yapalım
ve pazartesi günü tekrar görelim.
E¤er birazcık düzelme varsa umut
var demektir. Ama hiçbir de¤iﬂiklik olmazsa daha fazla acı çekmemesi için uyutmamız gerekli” dedi.
‹kimizin de gözleri dolmuﬂtu. Bu
durumda tartıﬂmamıza gerek yoktu.
Tedavisi yapıldıktan sonra kedici¤i
bir kutuya koyarak evimize getirdik.
Balkondaki öteki kedilerin yanı-
Bundan sonraki yaﬂam›n› üç bacakla geçirecek
olmas›na karﬂ›n “kedicik”, yaﬂama s›k› s›k›ya ba¤l›...
na koymamız olanaksızdı. Do¤al
olarak tepki göstereceklerdi ve yavru kedi kendisini savunacak durumda de¤ildi. Bu nedenle ona
evin içinde bakmaktan baﬂka seçene¤imiz yoktu. Özenle yata¤ını, yemek tabaklarını hazırladık. Kedicik,
o denli uysaldı ki, hiç sesini çıkartmadan minnetle gözlerimize bakıyordu. Yata¤ı hazır olunca da kıvrılıp derin bir uykuya daldı. Lara’yla
aynı anda “N’olur ölme kedicik, senin iyileﬂmeni istiyoruz” dedik.
Pazar sabahı Lara’nın sesiyle
gözlerimi açtım. “Anne, hemen
gel, kedicik bir dakika ayakta durabiliyor” diye ba¤ırıyordu heyecanla. Yanına gitti¤imde kedici¤in
yere yı¤ılmadan ayakta durabilmek için çabaladı¤ını gördüm. Ancak bir iki dakika kıpırdamadan
ayakta durabiliyor, sonra yine yere
yı¤ılıp sürünmeye baﬂlıyordu.
Bu olumlu geliﬂmeye bir yan-
dan sevinirken, öte yandan “Ya
pazartesi günü uyutmaları gerekirse...” diyerek bu olası kötü habere hem kendimi hem de Lara’yı
alıﬂtırmaya çalıﬂıyordum. Aslında
sözde Lara’yı alıﬂtırmaya çalıﬂıyordum; ama konuﬂurken ondan önce benim gözlerim doluyor, böyle
bir olasılı¤ın söz konusu olmaması için içimden dua ediyordum.
Sonunda pazartesi sabahı heyecanla yola koyulduk. Bu kez
haberler umut vericiydi.
C
ezmi Bey, “Bu kadar kısa
süre için bile olsa ayakta
kalabilmesi umut verici.
ﬁimdi birkaç enjeksiyon
daha yapaca¤ım ve üç gün sonra
tekrar görelim” deyince ikimizde
sevinçten havalara uçtuk.
Eve dönerken “Hadi bakalım
kedicik, dayan biraz, baﬂaracaksın!” diyorduk. Kedicikse enjeksi115
Bütün Dünya • Eylül 2007
yon yapılırken bile sesini çıkartmıyor, kuca¤ımızda gözlerimizin
içine bakarak mırıldıyordu.
B
izimle karﬂılaﬂmadan önce çok kötü birkaç gün
geçirdi¤ini tahmin ediyor, yanımızda oldu¤u
için ne denli mutlu oldu¤unu gördükçe biz de mutlu oluyorduk.
Üç gün sonra kedicik ayakta iki
dakika durup, bir iki adım attıktan
sonra yere yı¤ılmaya baﬂlamıﬂtı.
Yerde sürünmekten açılan yaralarsa hâlâ çok kötü görünüyordu.
Bu kez Cezmi Bey’in eﬂi Aynur
Hanım muayene etti kedici¤i. “Bence bu kedi yaﬂamalı ve yaﬂar da” deyince sevindik Lara’yla. Ama Aynur
Hanım sözünü henüz bitirmemiﬂti.
“Ama bir baca¤ı kesmek zorundayız. Böylece üç bacakla daha rahat
hareket edebilir. Belindeki sorunda
daha iyiye gidiyor” deyince ikimizde neredeyse çı¤lık attık. “Tek baca¤ını kesmek mi?”, “Ama üç bacakla
nasıl yaﬂar?”, “Sokakta yaﬂamını sürdürebilir mi?”, “Öteki hayvanlar ona
zarar vermezler mi?” sorularımızın
ard› arkası kesilmiyordu. Sonunda
Aynur Hanım, uyutarak yaﬂamına
son vermektense, üç bacakla yaﬂamını sürdürebilece¤ine ikna etti bizi. “Ayrıca sokakta yaﬂamasına gerek yok, sizin durumunuzu anlıyorum, evde yeterince kediniz var;
ama merak etmeyin ben bu kedici¤e iyi bir ev bulurum” dedi. “Göçek’te yaﬂayan Alman bir bayan var,
böyle gözleri görmeyen, aya¤ı engelli kedi ve köpeklere o sevgiyle
bakıyor. Onunla konuﬂurum ve
eminim bu kedici¤e de bakar.”
O gün kedici¤i veterinerde bıraktık. ‹çimizde buruk bir sevinç
116
vardı. Hem yaﬂayaca¤ı ve sevgiyle bakılaca¤ı için mutluyduk hem
de yaﬂamının henüz baﬂındayken
tek baca¤ını kaybetmek zorunda
kalaca¤ı için üzülüyorduk.
Ertesi günü Aynur Hanım telefonla arayarak ameliyatın baﬂarılı
geçti¤ini, akﬂama do¤ru kedici¤i
görebilece¤imizi söyledi. Akﬂama
do¤ru Lara’yla heyecanla veterinere koﬂtuk. Kedicik muayene
masasının üzerinde mırıldanarak
üç aya¤ıyla bize do¤ru yürümeye
baﬂlayınca bir an için çok kötü oldum. Yanımıza gelip sevgiyle baﬂını ellerimize sürterken ikimiz de
sessizce a¤lıyorduk.
Aynur Hanım “Aslında üzülmeyip sevinmelisiniz. Zor bir ameliyattı ve do¤rusu dayanabilece¤inden
endiﬂeliydim; ama kedicik umdu¤umuzdan daha ba¤lı yaﬂama... ﬁu anda da durumunu kabullenmiﬂ ve
mutlu görünüyor” dedi. “En kısa zamanda yeni evine gidecek ve sevgiyle bakılacak. ‹çiniz rahat olsun.”
O
akﬂam evimize dönerken kızım, yaﬂamın gerçeklerini benden daha
hızlıca kabullenmiﬂ bir
biçimde “Anne, a¤lamayı bırak artık” dedi. “Biz kedici¤i ilk gördü¤ümüzde alıp veterinere getirmemiﬂ, evimizde bakmamıﬂ olsaydık,
o çoktan ölmüﬂ olacaktı. Ama ﬂimdi hem yaﬂayacak hem de sevgiyle bakılaca¤ı bir evi olacak” dedikten sonra gülerek ekledi:
“Seninle ikimiz iyi bir ekibiz
anneci¤im. Hem niye a¤lıyorsun
ki, daha sırada bizi bekleyen çok
sokak kedisi var merak etme!”•
[email protected]
Unutamad›¤›m An›m
“Unutamad›klar› an›”lar›n›, paylaﬂmak isteyen okurlar›m›z›n
kaleme alacaklar› ve 600-800 sözcük tutar›ndaki
an›lar›ndan her ay birini bu sayfada yay›mlayaca¤›z.
Baﬂ›na “Unutamad›¤›m An›m” notunu eklemenizi rica etti¤imiz
yaz›lar›n›z›, Mimoza 4/9, D: 1, 34750, Ataﬂehir, ‹stanbul adresine
mektupla, (0 216) 456 2729 numaraya faksla ya da
[email protected] adresine e-postayla gönderebilirsiniz.
Cin Arabas›
•M. Hadi ‹lbaﬂ - Bütün Dünya•
U
laﬂ›m›n tozlu yollarda
ka¤n›, at, eﬂekle yap›ld›¤›, at arabas›n›n bile henüz sahneye ç›kmad›¤›
günleri gözlerinizde canland›rmaya çal›ﬂ›n. Böylesine ilkel ulaﬂ›m
araçlar› d›ﬂ›nda baﬂka araçlar›n da
bulunabilece¤ini düﬂünmeyen bir
toplumda, üstündeki insan›n ayaklar›yla çal›ﬂt›r›lan, var olan araçlardan daha h›zl› yol alan bir nesne,
hiç kimsenin beklemedi¤i bir gün
bizim köyün ortas›na düﬂüverdi.
“Daha önce hiç görülmemiﬂ
olan bu nesnenin ad› neydi?”,
“Üstündeki sürücü ince iki tekerlekten oluﬂan bu ilginç arac›n üstünde devrilmeden nas›l durabiliyordu?” sorular› tüm köylülerin
ö¤renmek istedi¤i konulard›. K›sa sürede “Cin arabas›” sözcü¤ü
kulaktan kula¤a yay›ld›. Daha
önce köylünün hiç görmedi¤i bu
arac›n ad› cin arabas›yd›. Önünde onu çekecek bir ﬂey bulunma-
d›¤›na, devrilmeden çok h›zl› yol
ald›¤›na göre bu iﬂin içinde bir
“cin oyunu” vard›.
Köyde pek fazla kalmayan,
öteki köylerde, kasabalarda,
kentlerde dolaﬂmay› seven Âﬂ›k
Ömer ad›ndaki kiﬂi son geliﬂinde
iﬂte bu cin iﬂi, ﬂeytan iﬂi nesneyi
köye getirmiﬂti. Köyün içindeki
yollardan her geçiﬂinde çocuklar
“Cin arabas› geçiyor!” diye ba¤›r›yor, genç yaﬂl› herkes onu görmek için geçti¤i yola koﬂuﬂuyorlar ve bu arabay› ve sürücüsünü
büyük bir ﬂaﬂk›nl›k içinde izliyorlard›. Âﬂ›k Ömer bunu bildi¤i
için her gün köyün tüm yollar›nda gösteri yap›yordu. Kimi zaman çok h›zl›, kimi zaman yavaﬂ
yavaﬂ halk›n ﬂaﬂk›n bak›ﬂlar›
önünde ayaklar›yla pedallar› çevirerek geçip gidiyordu.
Cin arabas›n› tan›yan san›r›m
tek kiﬂi bendim. Bir y›l önce
ilkokulu bitirmiﬂ, Kayseri’ye ya117
Cin Arabas›
Bütün Dünya • Eylül 2007
k›n bir okulda ö¤renimimi sürdürmeye baﬂlam›ﬂt›m. Kayseri
caddelerinde bu nesnenin bir
hayli yayg›n biçimde kullan›ld›¤›na tan›kl›k etmiﬂtim.
O
nedenle köylülerin bu
konudaki cahilli¤ine
içimden gülüyor, onlar›n cin arabas›n›n her
geçiﬂinde onu görmek için koﬂuﬂmalar›na bir anlam veremiyordum.
Ailece iyi tan›d›¤›m›z Âﬂ›k
Ömer bir sabah cin arabas›yla bizim eve geldi. Evin önündeki taﬂ
sedirde oturup sohbet ettik.
Damdan düﬂercesine “Ye¤enim
sen ﬂimdi tatildesin. Bu arabay›
sana b›rakaca¤›m. Tatilin bitinceye de¤in onu sen kullanacaks›n”
deyiverdi. Ne kadar çok sevinmiﬂtim. Annem, “Sak›n ha, bir
yerini k›rars›n, ondan sonra da
okuluna gidemezsin” diyerek
karﬂ› ç›kt›. Onun kuﬂkusunu gidermeye çal›ﬂan Âﬂ›k Ömer bana, “Haydi bakal›m, seninle De¤irmen Baﬂ›’na ç›kal›m. Sana nas›l kullan›laca¤›n› ö¤reteyim” dedi. Birlikte De¤irmen Baﬂ›’ndaki
ana yola ç›kt›k. Beni cin arabas›n›n üstüne oturtarak onu nas›l
kullanaca¤›m› ö¤retmeye baﬂlad›. Bir süre sonra Âﬂ›k Ömer’in
yard›m› olmadan cin arabas›n›n
üstünde durmay› ve pedallar› çevirerek yol almay› baﬂarabilmiﬂtim. Eve getirdi¤im cin arabas›n›
ertesi gün elimle yürüterek yine
De¤irmen Baﬂ›’na ç›kt›m. Köyün
içinde “Düﬂersem benimle alay
ederler” korkusuyla binmek istememiﬂtim. De¤irmen Baﬂ›’nda
üstüne bindi¤imde birkaç kez
devrilen cin arabas›n› sürerek
118
ilerideki ba¤lara de¤in gidebildi¤im zaman ne kadar sevindi¤imi
bugün bile an›msar›m.
Cin arabas›n› kullanmakta ustalaﬂt›¤›m› anlad›¤›mda art›k köyün
içindeki yollarda da dolaﬂmaya
baﬂlam›ﬂt›m. Dahas›, bize 25 km.
uzakl›kta bulunan ilçeye cin arabas›yla gitmeye karar verdi¤imde
annem çok karﬂ› ç›kt›. “O yollarda
bana bir ﬂey olursa kimden yard›m
alacakt›m?”, “Bizimkilerin nas›l haberi olacakt›?” gibi sorularla beni
cayd›rmaya çal›ﬂt›ysa da bir sabah
cin arabas›na atlad›¤›m gibi ilçenin
yolunu tuttum. Birkaç saat sonra
ilçedeydim. Hemen orda oturan
halamlar›n ziyaretine gittim.
Akﬂamüstü arka tekerle¤in havas›n›n tümden inmiﬂ oldu¤unu
gördüm. ‹lçede bunu onaracak
yer olup olmad›¤›n› ne halamlar
ne de ben biliyordum. O gün orada kalmam›, ertesi gün bu konuda bir araﬂt›rma yap›lmas›n› önerdiler. Kabul etmedim. ‹lçeyle bizim köy aras›nda bulunan bir
köyde bizim köyden olan ünlü bir
berber çal›ﬂ›yordu. Onun bilmedi¤i, becermedi¤i ﬂey yoktu. Ona
ulaﬂ›p tekerle¤i onartabilece¤imi
düﬂünerek yola ç›kt›m. Yaln›zca
yaya yürümüyor, cin arabas›n› da
iterek götürüyordum.
S
özünü etti¤im köye ulaﬂt›¤›mda gece yar›s›n› geçiyordu. Köyde yanan tek
›ﬂ›k yoktu. ‹ster istemez bizim köye do¤ru yola ç›kt›m. Ne
var ki, o köyün mezarl›¤› ünlüydü.
Kimse o yoldan gece geçmek istemezdi ve ben tek baﬂ›ma elimde
cin arabas› o mezarl›¤› geçmek zorundayd›m. Geri dönemezdim.
Köyde herkes uykuya yatt›¤›na
göre, kimsenin kap›s›n› çalamazd›m. Mezarl›¤a geldi¤imde yüre¤imin vuruﬂlar›n› duyuyordum. Bir
ﬂey görünse herhalde avaz›m ç›kt›¤› kadar ba¤›r›rd›m.
G
özlerim yar› kapal› mezarl›¤› geçti¤imde ter
içinde kalm›ﬂt›m. Biraz
ileride yol bizim köyden gelen dereye çok yak›n geçiyordu. Orada cin arabas›n› yolun k›y›s›na b›rakarak derenin
k›y›s›na indim. Serin suda elimi
yüzümü y›kad›m. Biraz olsun rahatlam›ﬂt›m. Yeniden yola ç›kt›¤›mda moralim biraz düzelmiﬂ,
korkular› geride b›rakm›ﬂt›m.
Tan yeri a¤ar›rken köye ulaﬂt›m.
Durumu anlatt›¤›mda annemle
babam çok k›zd›. Bu u¤ursuz cin
arabas›ndan bir an önce kurtulmam› istediler. Babam, “Baﬂ›na
daha büyük iﬂler gelmeden bu
arabadan kurtul” dedi.
Ertesi gün Âﬂ›k Ömer’i gördüm. Durumu anlatt›m. Güldü, tekerlek patlamas›n›n basit bir onar›mla geçiﬂtirilebilece¤ini, bunlar›n
küçük bir parça lastik, bir tüp yap›ﬂt›r›c› ve parça lasti¤i patlayan
yere göre kesmek için bir makastan oluﬂtu¤unu söyledi. Tüm bunlar›n cin arabas›n›n arkas›ndaki
küçük çantada bulundu¤unu sözlerine ekledi.
Cin arabas›yla ilgili olumsuz
görüﬂlere karﬂ›n, ben inat edercesine her gün onun üstünde sokaklarda dolaﬂ›yordum. Mahallemizde
bir k›za karﬂ› duydu¤um ilgi nedeniyle onlar›n soka¤› en çok u¤rad›¤›m yerlerin baﬂ›nda geliyordu.
‹lgi duydu¤um k›z,
Gurbetten gelen o¤lan
Çevremde dönen o¤lan
Beni sana vermezler
Cin arabas›yla gezen o¤lan
diye bir türkü yakm›ﬂt›. Sokaklar›ndan her geçiﬂimde mahalleli k›zlarla birlikte bu türküyü söylerdi.
Bir gün h›z denemesi yapmak
amac›yla bizim köyden ba¤lara, oradan ba¤l› bulundu¤umuz
buca¤a giden yola ç›kt›m. Pedallar› delice çevirerek uçarcas›na
yol al›yordum. Yol üstünde
Kapakl› Dere denen bir dere vard›. Yol burada dimdik iner, sonra yine dimdik ç›kard›. Derenin dibinde parça parça taﬂ doluydu. Oraya geldi¤imde karﬂ›
dik bay›r› ç›kabilmem için çok
h›zl› gitmem gerekti¤ini düﬂünerek derenin baﬂ›nda pedallar› daha da h›zl› çevirerek karﬂ› yamaca vurdum. Cin arabas› dipteki taﬂlara çarparak yön de¤iﬂtirdi. O anda kendimi yerde buldum. Yere h›zla kapaklanm›ﬂt›m.
Yüzüm, aln›m, dizlerim taﬂlara
çarpm›ﬂt›. Her yan›m kan içindeydi. Kalkmak istedim; fakat
dizlerimdeki keskin ac› nedeniyle bunu beceremedim.
A
c›ya karﬂ›n sürünerek yolun k›y›s›na gelebildim.
Ne kadar ac› içinde orada kald›m, bilemiyorum.
Bir süre sonra bir ka¤n› derenin
t›rmanmak istedi¤im yan›ndan
göründü. Sonra yavaﬂ yavaﬂ bulundu¤um yere indi. Üstündekiler
yere atlayarak çevremde topland›lar. Beni al›p ka¤n›n›n üstüne yerleﬂtirdiler. Cin arabas›n› da almalar›n› istedim. “B›rak ﬂu u¤ursuz
nesneyi... Bak, ne duruma gel119
Bütün Dünya • Eylül 2007
miﬂsin hâlâ cin arabas› diye tutturuyorsun” diye yan›tlad› ka¤n›y› kullanan adam.
Beni eve dek getirdiler. Evin
önünde kucaklay›p evimize ç›kard›lar. Annem bu görüntü karﬂ›s›nda deliye dönmüﬂtü.
“Senin ölümün cin arabas›ndan olacak” diye söyleniyor, bir
yandan da oksijenli pamukla yaralar›m› temizliyordu. Dizlerim
öylesine yaralanm›ﬂt› ki, günlerce
aya¤a kalk›p yürüyemedim. Aya¤a kalkmaya baﬂlad›¤›mda Âﬂ›k
Ömer’in cin arabas›n› al›p köyden
gitti¤ini ö¤rendim.
Keçi o¤lak kar›ﬂ›r
Y›llar y›llarla yar›ﬂ›r
Gün gelir devran döner
Cin arabas› bisiklete dönüﬂür.
Evet... Y›llar sonra cin arabas›
kimlik de¤iﬂtirerek bisiklet ad›yla
köye yeniden girebilmiﬂti. Hem de
k›sa sürede say›s›n› ço¤altarak...•
Padiﬂah Yavuz Sultan Selim, tan›nmayacak bir biçimde
giyinmiﬂ, Kuﬂlar Çarﬂ›s›’n› geziyordu.
Burada avc›lar avlad›klar› kuﬂlar›; tuzakç›lar yakalad›klar› maharetli, e¤itimli, çeﬂitli kuﬂlar› sat›yorlard›.
Padiﬂan›n gözü bir ara kekliklere iliﬂti. Bir grup kekli¤in kafesi
üzerinde “Tane iﬂi sat›ﬂ fiyat› 1 alt›n” yaz›l›yd›. Bir de, bu kafesin
yan›nda, alt›n bir kafes içinde bir keklik vard› ve fiyat etiketinde
“300 alt›n” yaz›l›yd›.
Bir kekli¤e bu denli yüksek bir fiyat biçilmesi padiﬂah›n ilgisini çekti.
“Hay›rd›r, kuﬂçu?” dedi sat›c›ya. “Tüm keklikleri 1 alt›na satarken, bunun onlardan ne fark› varki, 300 alt›n istiyorsun?”
Sat›c›, bu yüksek fiyatl› kekli¤ini övmeye baﬂlad›:
“Bu keklik özel e¤itimlidir, çok güzel ötmektedir” dedi. “Güzel ötmesi bir yana, bunun ötüﬂünü duyan ne kadar keklik varsa hepsi
onun çevresine doluﬂuyor ve tabii bu arada avc›lar da onun çevresine doluﬂan keklikleri daha rahat avl›yorlar.”
Padiﬂah kesesini ç›kard›, 300 alt›n yerine 500 alt›n sayd› sat›c›n›n eline:
“Sat›n al›yorum bu kekli¤i” dedi ve kekli¤i eline al›r almaz orada kekli¤in kafas›n› kopard›.
Sat›c› büyük bir ﬂaﬂk›nl›k içinde kalm›ﬂt›:
“Ne yapt›n a¤a?” dedi tan›mad›¤› padiﬂaha. “En yetenekli kekli¤in kafas›n› kopartt›n; yaz›k olmad› m›?”
Padiﬂah gür bir sesle karﬂ›l›k verdi:
“Er ya da geç, bu kekli¤in sonu nas›l olsa böyle olacakt›” dedi.
“Çünkü bu, kendi soyuna ihanet ediyordu.”•
Gönderi: Günsu Dolunay
120
Ü
nlü fotograf sanatç›s› S›tk› F›rat,
Bir Baﬂkad›r
objektifiyle sizi Türkiye’nin
Benim
da¤lar›na ve ovalar›na, tarihine
Memleketim
ve bugününe... Özetle, “havas›na
suyuna, taﬂ›na topra¤›na” götürüyor, sonra
da size, o an karﬂ›n›zdaki görüntünün
neresi oldu¤unu soruyor. Onun, “Bir
Baﬂkad›r Benim Memleketim” baﬂl›¤›
alt›nda sundu¤umuz fotograflar›n›
izlerken size, hem bir bilmece çözmenin
S›tk› F›rat
heyecan›n› duyumsatmay›, hem de sizi bir
sanat fotograflar› sergisinde gezdirmeyi
amaçl›yoruz. Bu arada Türkiye’nin, belki de ilk kez
görece¤iniz yörelerini keﬂfedecek, hiç kuﬂkumuz yok,
bir kez daha hayranl›kla ﬂöyle diyeceksiniz:
“Bir Baﬂkad›r Benim Memleketim”
a) Elmal› b) Ayder c) Kocabey ç) Bektaﬂ
Lütfen sayfay› çeviriniz ’
121
a) Tirebolu b) Samsun c) Mersin ç) Sinop
a) Van Kalesi b) Bodrum Kalesi c) Hasankeyf ç) Ankara Kalesi
a) Erzurum Kalesi b) Divri¤i Kalesi c) Gaziantep Kalesi ç) Rize Kalesi
a) Çaykara b) ﬁavﬂat c) Perge ç) Arhavi
Yan›tlar 142’nci sayfam›zdad›r.
122
123
Yap›t baﬂar› kazan›nca Rossini ve Cesarini,
daha önce kararlaﬂt›rd›klar› “Almaviva” ad›n› de¤iﬂtirip
“Sevil Berberi” ad›n› verdiler. “Sevil Berberi” büyük bir
baﬂar› yakalad› ve bilindi¤i gibi ‹talyan opera sanat›n›n
en be¤enilen yap›tlar›ndan biri olarak tarihe geçti.
“Sevil Berberi”nin Babas›:
Gioacchino Antonio Rossini
aﬂam öyküsünü 77’nci
sayfam›zda
sunmaya
baﬂlad›¤›m›z ünlü ‹talyan besteci Gioacchino Antonio
Rossini, ilk baﬂar›s›n› 1811 y›l›nda yazd›¤› ve Venedik Karnaval›’nda sahnelenen “L’inganno Felice” adl› yap›t›yla kazand›. Daha
sonra yazd›¤› opera komiklerin
hepsi be¤enildi. Bu baﬂar›lar
üzerine, Napoli’deki San Carlo
ve Fondo Tiyatrolar›n›n sanat
yönetmeni olan zengin Domenico Barbaja’n›n dikkatini çeken
Rossini, onun önerdi¤i sözleﬂmeyi hiç düﬂünmeden imzalad›.
Bu anlaﬂmaya göre Rossini her
sezon iki opera yazacak ve karﬂ›l›¤›nda da küçümsenmeyecek
derecede iyi para alacakt›.
‹talya’daki en önemli sanat etkinliklerine imzas›n› atm›ﬂ olan
Barbaja, her zaman ünlü sanatç›larla çal›ﬂmay› ye¤lerdi. ‹ﬂte bu
ünlü sanatç›lardan biri de, Rossini’nin ileride büyük bir aﬂka düﬂece¤i ‹sabelle Colbran’d›. Sahne
d›ﬂ›nda son derece yal›n ve gösteriﬂsiz olan Colbran, sahnede
sanki büyük bir de¤iﬂim gösteriyor, devleﬂiyor ve sesiyle dinleyenleri büyülüyordu. Rossini de
Y
‹nsanl›¤a
Adanan
Yaﬂamlar
124
bu büyüye kendini kapt›rm›ﬂt›.
Colbran’›n önceleri yaln›zca sanat›na hayranl›k duyuyordu ve özellikle onun için bir opera yazm›ﬂt›. “‹ngiltere Kraliçesi” ad›n› verdi¤i bu opera 1815 y›l›nda sahnelenmiﬂ ve Colbran’›n görkemli
yorumuyla büyük bir baﬂar› elde
etmiﬂti. ‹ﬂte Rossini ile Colbran’›n
dillere destan aﬂk› bu yap›t›n provalar› s›ras›nda alevlenmiﬂti.
Colbran’la yaﬂad›¤› aﬂk›n
mutlulu¤u içinde günler birbirini
kovalarken Rossini, 1815 y›l›nda
Roma’n›n Argentina Tiyatrosu
Sanat Yönetmeni Dük Francesco
Sforza-Cesarini ile bir sözleﬂme
yapt›. Bu sözleﬂmeye göre Rossini, Cesarini’nin belirleyece¤i konular üzerine iki opera besteleyecekti. Henüz 23 yaﬂ›ndaki
genç bestecimiz hemen iﬂe giriﬂti; ama Cesarini’nin librettosunu
haz›rlatt›¤› “Torvado ve Dorliska” operas› hiç be¤enilmedi. Suçu konunun yavanl›¤›nda bulan
Cesarini ikinci opera için popüler bir yap›t aramaya baﬂlad› ve
sonunda, ünlü Frans›z siyaset ve
sanat adam› Beaumarchais’nin
“Sevil Berberi” adl› yap›t›nda karar k›ld›. Rossini ise Cesarini’nin
125
Gioacchino Antonio Rossini
Bütün Dünya • Eylül 2007
bu karar›ndan hiç de hoﬂnut olmam›ﬂt›. Bu hoﬂnutsuzlu¤un nedeni ise ﬂuydu:
s›l mesle¤i saatçilik, as›l
ad› da Pierre Caron olan
Beaumarchais,
“Sevil
Berberi”ni 1775 y›l›nda yazm›ﬂ
ve bu yap›t ‹talya’n›n tan›nm›ﬂ
bestecilerinden Giovanni Paisiello taraf›ndan bestelenmiﬂ ve de
operaseverlerce çok be¤enilmiﬂti. Otuzdört y›l sonra ayn› yap›t›
tekrar bestelemek Rossini’yi düﬂündürüyordu. Sonunda Rossini
ve Cesarini ﬂöyle bir yol izlemeye karar verdiler:
Librettoyu haz›rlayacak olan
Cesare Sterbini, yap›t›n özüne sad›k kalmak koﬂuluyla, olanaklar elverdi¤ince Paisiello’nunkinden farkl› bir yol izleyecek, operan›n ad› da “Almaviva” olarak de¤iﬂtirilecekti.
Cesarini operan›n bir an önce
sahnelenmesini istiyordu. Rossini de üzerine düﬂen görevi fazlas›yla yaparak 13 gün gibi k›sa bir
sürede operay› bitirdi. Çal›ﬂmalar
bir ﬂark›c›n›n evinde yap›l›yordu.
Rossini her parçay› bitirdi¤inde,
yandaki odada bulunan yaz›c›lar
hemen notalar› temize çekip ço¤alt›yor ve bir baﬂka odada bekleyen ﬂark›c›lara ulaﬂt›r›yorlard›.
‹lk gösteri 20 ﬁubat 1816’da
Argentino Tiyatrosu’nda yap›ld›.
Ancak sonuç hiç de beklenildi¤i
gibi olmad›. Sonuç tam bir fiyaskoydu. Nedeniyse aksiliklerin birbirini kovalamas›yd›, sanki tüm
aksilikler o ilk geceyi beklemiﬂti.
Örne¤in, ilk perdenin hemen baﬂ›nda Almaviva’y› oynayan Tenor
Manuele Garcia serenad›n› söyle-
A
126
mek için gitar› eline al›p tellere
dokundu¤unda akordun bozuk
oldu¤unun hayret ve ﬂaﬂk›nl›k
içinde ay›rd›na vard›. Ne yaz›k ki,
yap›lacak baﬂka hiçbir ﬂey yoktu,
önce akord iﬂini halletmeliydi.
Tam bu s›rada tellerden biri de
kopmaz m›!.. Salonda kahkaha ve
›sl›ktan baﬂka bir ﬂey duyulmaz
olmuﬂtu. Bu gürültü aras›nda Tenor Garcia serenad›n› bitirdi¤inde
sahneye Figaro rolündeki bariton
girdi. Onun da rol gere¤i elinde
bir gitar vard›. Seyirciler daha birinci gitar fiyaskosundan kaynaklanan gülme krizini atlatmam›ﬂlard› ki ikincisini görünce bir kez
daha salon kahkaha ve ›sl›kla doldu. Figaro’nun o güzelim
aryas› ›sl›k ve gürültüden duyulmad› bile... Rosina’y› oynayan
ünlü Mezzosoprano Righetti sahnede görününce sesler biraz olsun durur gibi olmuﬂtu; ama rol
gere¤i söyledi¤i “Devam et azizim, gene böyle devam et” sözleri seyirciye yine gitarlar› an›msatt›¤› için, yeni bir gülme krizi ve
›sl›klar tekrar baﬂlad›.
Aksilikler bitecek gibi de¤ildi.
Figaro-Almaviva düeti s›ras›nda
sahneden bir kedi geçince yine
gülme krizi ve ›sl›klar ve bunlara
ek olarak miyavlama sesleri...
irinci perdenin ikinci sahnesinde Don Basilio rolündeki ﬂark›c› sahneye
girerken tökezledi ve boylu boyunca yere uzand›. Yine ›sl›k yine kahkahalar...
‹kinci
perdenin
baﬂ›nda
dekor devrildi. Yine ›sl›klar yine kahkahalar...
Tüm bu aksilikler kahkaha ve
B
›sl›klar aras›nda operan›n dinlenmesi elbette olanaks›zd›. Ama
herﬂeye karﬂ›n besteci hem kendi moralini bozmad› hem de sanatç›lar›n morallerini düzeltmek
için onlara destek olmaya çal›ﬂt›.
Ama o da temsil biter bitmez
kurtuluﬂu kaçmakta buldu.
Ertesi akﬂam temsile Rossini
gelmedi ve orkestray› bir baﬂka
ﬂef yönetti. Ama
ikinci gece hiç de
beklenildi¤i
gibi
gitmedi. Bu kez
ﬂanss›zl›klar izinde
oldu¤u için hiç aksama olmadan yap›t tamamland›.
liri olan ünlü bir sopranoydu.
Rossini, besteleyece¤i operalarda yenilikler yapmay› planl›yordu ve bu düﬂüncesinden yola
ç›karak “Semiramis”i besteledi.
1823 y›l›nda Venedik’te sahnelenen bu yap›t pek ilgi uyand›rmad›. Sonuçtan dolay› büyük bir
düﬂ k›r›kl›¤› yaﬂayan ve üzülen
Rossini, tutuculukla suçlad›¤› Ve-
irbirinden
güzel ﬂark›lar, aryalar,
sakin bir ortamda
dinlendi¤i için herkes yap›t›n tad›na
vard› ve temsilin
sonunda seyirciler
hem
sanatç›lar›
hem de yap›t›n
bestecisini
uzun
uzun alk›ﬂlad›lar.
Yap›t baﬂar› kaRossini, eﬂi ‹sabelle Colbran için “‹ngiltere
zan›nca Rossini ve
Kraliçesi”
ad›n› verdi¤i bir opera yazm›ﬂt›.
Cesarini, daha önce kararlaﬂt›rd›klar›
“Almaviva” ad›n› de¤iﬂtirip “Sevil nedik halk›na karﬂ› büyük öfke
Berberi” ad›n› verdiler. “Sevil duyarak bu dinleyiciler için besBerberi” büyük bir baﬂar› yakala- te yapmamaya karar verdi. Bu
d› ve bilindi¤i gibi ‹talyan opera karar› nedeniyle “Semiramis”
sanat›n›n en be¤enilen yap›tla- operas› bestecinin ‹talya’da yazr›ndan biri olarak tarihe geçti.
d›¤› son yap›t olarak tarihe geçti.
1820 y›l›nda Rossini, kendi‹talya seyircisine küskün olan
sinden 7 yaﬂ büyük olan sevgili- Rossini, eﬂiyle birlikte ‹talya’dan
si Isabelle Colbran ile evlendi. O ayr›larak ‹ngiltere’ye gitti. Bu üly›llarda Colbran, çok yüksek ge- kenin kral› IV. George, Rossini’yi
B
127
Bütün Dünya • Eylül 2007
büyük bir sevgiyle karﬂ›lad› ve
ona Londra Kraliyet Tiyatrosu’nun yöneticili¤ini önerdi. Kalbi k›r›k, gönlü yorgun besteci bu
öneriyi hemen kabul etti.
ossini ‹ngiltere’de ve
özellikle Londra’da kald›¤› beﬂ ayl›k süre içinde birçok opera sahneledi ve
cüzdan› dolu olarak Fransa’ya
gitmek üzere ülkeden ayr›ld›.
Paris’te de büyük bir coﬂkuyla karﬂ›lanan Rossini, ‹talyan Tiyatrosu sanat yönetmenli¤ine getirildi. Onsekiz ay süren bu görevi s›ras›nda operalar sahneledi.
‹talyan Tiyatrosu’yla sözleﬂmesinin sona ermesiden sonra, Paris’ten ayr›lmas›n› önlemek amac›yla, kendisine 20 bin frank ayl›k ba¤lanarak kraliyet bestecisi
olarak Paris’te kalmas› sa¤land›.
Besteledi¤i birbirinden güzel
operalarla hakl› bir üne kavuﬂan
ve parasal yönden de s›k›nt›s› olmayan Rossini, 1820’li y›llara gelindi¤inde,
gelenekselleﬂmiﬂ
opera anlay›ﬂ›n›, eleﬂtiren bir bak›ﬂla ele ald›. Frans›z operaseverler bu de¤iﬂik çal›ﬂmalar› ilgiyle karﬂ›lad›lar.
1829 y›l›nda Paris Operas› için
besteleyece¤i beﬂ operan›n çal›ﬂmalar›na baﬂlad›. Ancak, bestelemeyi planlad›¤› bu dizinin ilk
operas› “Guillaume Tell” 37 yaﬂ›ndaki bestecinin son çal›ﬂmas›
oldu. Parisli müzikseverlerin ilgisini çeken ve Rossini’nin 39’uncu
ve son operas› olan “Guillaume
Tell” ayn› y›l sahnelenerek be¤eni kazand›. Herkes yeni operalar›n art arda gelece¤ini umuyordu;
ama ünlü besteci yeni yap›tlar
R
128
yaratacak güçte de¤ildi. Çünkü,
1827 y›l›nda çok sevdi¤i annesini
kaybedince bir bunal›m geçiren
Rossini, 1829 y›l›nda babas›n›n
da ölümüyle, yarat›c›l›¤› tüm canl›l›¤›n› yitirmiﬂti. Sa¤l›¤› uzun bir
süre düzelemedi.
Bologna’da yapt›rd›¤› ve yeni
biten villas›na giderek esin perisinin geri gelmesini beklemek üzere Paris’ten ayr›ld›. ‹ﬂte tam bu s›rada Fransa’da patlak veren 1830
Devrimi Rossini’nin yaﬂam›n› bir
kez daha allak bullak etti. Devrim
sonras›nda X. Charles’›n yerine
geçen Louis-Philippe, Rossini’nin
sözleﬂmesini iptal etti. Rossini boﬂ
durmay›p eski kral›n kendisiyle
yapt›¤› sözleﬂmenin sürdürülmesi
için açt›¤› davay› 6 y›l sonra da
olsa kazand›; ama bu süre içinde
bürokratik iﬂlemlerle u¤raﬂt›¤›ndan beste yapamad›.
1837’de Rossini eﬂi Isabelle’den ayr›ld› ve Olympe Pelissier ile yaﬂamaya baﬂlad›. Katolik
kurallara ba¤l› olarak evlendi¤i
Isabelle sa¤ oldu¤u sürece baﬂkas›yla evlenmeyi göze alamayan Rossini, onun ölümünden
bir y›l sonra, onbeﬂ y›ld›r birlikte
oldu¤u Olympe ile evlenebildi.
822 y›l›nda Rossini’nin ülkeye karﬂ› yazd›¤› metinler
dolay›s›yle ‹talyan vatanseverler 1848 y›l›nda besteciye karﬂ›
gösteri düzenlediler. Bu olay üzerine Rossini ve Olympe, Bologna’dan ayr›l›p Floransa’ya gitmek
zorunda kald›lar. ‹ﬂte bu günlerde
bestecinin sa¤l›¤› gitgide kötüledi
ve depresyonu doru¤a ulaﬂt›.
Art›k ‹talya’da kalmak istemeyen Rossini 1855 y›l›nda Paris’e
1
Gioacchino Antonio Rossini
döndü ve bir daha da oradan hiç
ayr›lmad›. Sanatç›lar›n ve sanatseverlerin kenti Paris Rossini’ye
yepyeni bir yaﬂam sunuyordu. K›sa zamanda kendine geldi ve eski gücüne ve neﬂesine kavuﬂtu.
Paris’in seçkin ailelerinin bulundu¤u Passy semtindeki villalar›nda konuk a¤›rlamaktan büyük
mutluluk duyuyor, cumartesi
günleri evinde düzenledi¤i toplant›larda, renkli kiﬂili¤i ve esprileriyle konuklar›na unutulmaz
anlar yaﬂat›yordu. Ayr›ca mutfak
sanat›nda da deneyim kazanan
Rossini, konuklar›na birbirinden
güzel yemekler sunuyordu.
Do¤ayla baﬂbaﬂa, dostlar›yla
birlikte geçen güzel günler bir su
gibi ak›p gitti. Yetmiﬂdört yaﬂ›nda kansere yakaland›. Geçirdi¤i
ameliyatlardan sonra, doktorlar›n da yo¤un çabas›yla iki y›l daha yaﬂayabildi ve 13 Kas›m
1868’de yaﬂama veda etti. Servetini, Paris’in yaﬂl› müzisyenlerine
huzurevi yap›lmas› için ba¤›ﬂlayan Rossini, önce kentin ünlü
mezarl›¤› Pere Lashaise’e gömüldü. Ancak bundan ondokuz y›l
sonra cenazesi ülkesine götürülerek Floransa’da yap›lan büyük
bir törenin ard›ndan Santa Croce
Kilisesi’nde topra¤a verildi.•
[email protected]
Doktor, ak›l hastanesindeki hastalar›ndan birini muayene ediyordu:
“Oldukça sakin görünüyorsun” dedi. “Seni niçin buraya
yat›rd›lar?”
Hasta bir süre düﬂündükten sonra yan›t verdi:
“Çok basit” dedi. “Ben herkesin ‘Deli’ oldu¤unu söylüyordum,
herkes de bana ‘Deli’ diyordu.
Doktor hastas›n›n bu yan›t›n› üzerine iyice merakland›:
“Peki” dedi. “Sonra ne oldu?”
Hasta, doktorunun sorusunu gülümseyerek yan›tlad›:
“Baﬂka ne olmas›n› bekliyorsunuz?” dedi. “Demokratik bir
ülkede yaﬂam›yor muyuz? Burada ço¤unlu¤un dedi¤i kabul
edilmiyor mu?”•
Ö¤retmen küçük k›z› derse kald›rd›:
“Söyle bakal›m” dedi. “Sütün bozulmamas› için ne yapmal›y›z?”
Küçük k›z bu soruya ﬂu yan›t› verdi:
“‹ne¤in memesinde b›rakmal›y›z, ö¤retmenim...”•
“Bilginizi Denetleyin”in Yan›tlar›...
•1) 1876 •2) Konya •3) 7 •4) Vaha •5) Çemberlitaﬂ
•6) Nemçe •7) Dr. Sad›k Ahmet •8) Halit Ziya Uﬂakl›gil •9) H.
B. Stendhal •10) Turgut Uyar •11) Tevfik Fikret •12) Ankara
•13) Hac› Murat •14) Afrika •15) Nepal •16) 1912
•17) Norveç •18) Monaco •19) Sekoya •20) 3000•
129
1001 Güzel Söz
•Derleyen: Halil Can - Bütün Dünya•
•Deli de¤imiz kiﬂilerin kusurlar›,
bizim büyütülmüﬂ kusurlar›m›zdan baﬂka bir ﬂey de¤ildir.
Emile Alain
•Ruhunu geniﬂ tutmas›n› erken
ö¤renebilmiﬂ kiﬂi, sonra dünyay›
içine s›¤d›rabilir.
Stefan Zweig
•Düﬂlerinizi kovmay›n›z. Çünkü onlar gittiler mi, belki siz kal›rs›n›z; fakat art›k yaﬂam›yorsunuz demektir.
Mark Twain
•Paray› kazanmadan harcamaya
nas›l hakk›m›z yoksa, mutlulu¤u
da üretmeden tüketmeye hakk›m›z yoktur.
Bernard Shaw
•‹stek öyle bir ﬂeydir ki, hiç doymak bilmez; birçok insan›n yaﬂam›, istekleri doyurma yollar›n›
aramakla geçer.
Aristotales
•Dostlar›m, ﬂimdi ben size büyük
bir ﬂey söyleyece¤im. Sak›n k›yametin kopmas›n› beklemeyin, o
her gün kopmaktad›r.
Albert Camus
•Yap›lmas› gereken herﬂey iyi
yap›lmal›d›r.
Lord Chesterfield
•Tanr›’m ben düﬂmanlar›m›
yenebilirim. Sen beni dostlar›mdan koru.
F. M. Arouet Voltaire
•‹nsan tek baﬂ›na düﬂler, tek baﬂ›na ac› çeker, tek baﬂ›na ölür.
H. Amiel
•Düﬂünmeden
vazgeçti¤imiz
anda, genellikle f›rsat› da onunla birlikte kaç›r›r›z.
Publius Syrus
•‹nsan bir ﬂeyi ciddi olarak istemeye görsün, hiçbir ﬂey eriﬂilemeyecek denli yükseklerde de¤ildir.
Hans Christian Andersen
•‹yimser, yaran›n üstünde kabuk,
kötümser ise kabu¤un alt›nda yine
yara görür.
Shakespeare
•Yaln›z kendisini düﬂünen insan,
yumurtas›n› piﬂirmek için komﬂusunun evini yakar.
Francis Bacon
•Büyük baﬂar›lar›n sahipleri küçük
iﬂleri titizlikle yapabilme sabr›n›
gösteren kiﬂilerdir.
Friedrich Von Schiller
130
Uzayl› Dostlar›m
H
epimizin dostlar› vard›r. Gezip gördü¤ümüz güzelliklerin
Dostu olmayan insan, tad›n› ç›kartabilmek için mutlaka
hüzün yarat›r bende... onlarla paylaﬂmam›z gerekir. OnBu dostlar ço¤unlukla larla en berbat da¤ oteli Hawaii’de
iki ayakl›, insan biçimli olurlar. malikaneye, en küçük k›k›rdama
Söz dinler, dert anlat›r,
kahkahalara dönüﬂür.
yaﬂamda geçirdikleri
Onlars›z yaﬂam olmaz.
ve geçirecekleri zaOlabilece¤ini san›yorman dilimlerini bizle
san›z yan›l›rs›n›z. Bunu
paylaﬂ›rlar. Beyinlerini
anlaman›n yolu dostlabizimkine kilitleyerek,
r›n›zla birlikte olman›zempati yaparak, yani
dan geçer.
kendilerini bizim yeriKimi insanlar›n inmize koyarak mant›k,
sans› dostlar› yan›s›ra
duygu falan filan ne
havlayan, meleyen,
varsa onu kullanarak
miyavlayan dostlar›
Ali Murat
bizimle s›cac›k, sevgi
da olur. Bunlar çoErkorkmaz
dolu ba¤lar kurarlar.
¤unlukla dört ayak ya
Bu
dostlar›m›z› ve “Çocuklar›” da iki ayak, iki kanat
ömür boyu an›msar›z.
biçiminde gezerler.
131
Bütün Dünya • Eylül 2007
Bu insanlar, yaln›zca insans›l
dostlar› olan öteki insanlardan
daha sevgi yüklü olurlar.
B
u nedenle beyinlerinden
kalplerine akan k›v›lc›m
›rmaklar›, maytaps› ›ﬂ›ldamalarla yeni diller
oluﬂturarak, insans› konuﬂamayan
yarat›klar›n anlayaca¤› dile dönüﬂürler. Bu yarat›klar, böyle insan-
balinayla, bir yunusla, milyarlarca
papa¤anla ve çeﬂitli evcil ya da
vahﬂi hayvanla sarmaﬂ dolaﬂ görmek olanakl›d›r. Hatta geçen gece
bir kebapç›n›n penceresine a¤ kurmaya çal›ﬂan miniminnac›k bir
örümce¤i seyrederken saatleri unutup takvimi ﬂaﬂ›rd›¤›na tan›k oldum. Hamamböcekleri hariç attan
tutun da u¤urböce¤ine de¤in her
türlü canl› onun sevgi alan›na girer,
Uzayl› Dostlar›m
lu¤u, s›k›nt›s› ve zaman iste¤i yüzünden Deniz’i ha bire hüngür
hüngür a¤lar görmeye dayanamamamdan... Nerede bak›ma gereksinim duyan yaral› bir dost, Deniz
onun annesi kesiliyor ve baﬂucunda nöbete yaz›l›yor.
Daha önce defalarca yazd›¤›m
gibi benim de birçok insan gibi
uçar kaçar, yüzer, gezer binlerce
dostum oldu. Hepsi yaﬂam›ma an-
burunsuz, yeﬂil suratl› bir yarat›kt›.
Bana bir defter verdi. “‹çine ne
resmi çizersen o ‘ﬂey’ canlanacak”
dedi. Bir araba çizdim, hareketlendi. ‹nsan çizdim, yürüdü gitti. ‹nan›lmazd›. Bir bisiklet çizdim ve binip Erselan’a gittim.
Olay› anlatt›m. Erselan beni o
uzayl›n›n gerçek oldu¤una ikna
etti. Yaﬂ yedi olunca inanmak da
kolay oldu¤undan ben o gün bu-
lamlar yüklediler. Ancak öyleleri
vard› ki, onlarla dost olabilmek
gerçekten herkesin yapabilece¤i
bir ﬂey de¤ildi.
‹lkokulda Erselan Selerman adl› bir s›ra arkadaﬂ›m vard›. ‹ran kökenliydi. Çok yetenekliydi. Birlikte
resim çizmeye bay›l›rd›k. Bir gece
rüyamda –m› hâlâ bilemem– bir
uzayl›yla karﬂ›laﬂt›m. Uzun kulakl›,
gün benim uzun kulakl›, burunsuz uzayl›y› arar dururum.
Çizimler: Ali Murat Erkorkmaz
lar› hemen tan›rlar. Kuyruklar›n›,
kanatlar›n› k›v›rta k›v›rta gelirler.
Eﬂim Deniz iﬂte bu kategorinin
abart›l› bir örne¤idir. Koca koca köpeklerden piton y›lan›na de¤in ona
kuyruk sallamam›ﬂ bir hayvan daha
görülmemiﬂtir. Odas›nda, çal›ﬂma
masas›n›n yan duvar›ndaki resimlerde b›rak›n kedi köpe¤i, kendisini bir aslanla, bir bo¤a y›lan›yla, bir
132
yerleﬂir, çoluk çocuk sahibi olur.
Geçti¤imiz haftalarda Gossip
adl› bir mart›, Mücahit adl› bir güvercin ve Garip adl› iki günlük bir
kedi yavrusu maceralar›ndan sonra kendisine bir hayvanat bahçesi
sözü vermemek için dilimi a¤z›m›n içinde unutmaya karar verdim. Bu, hayvanlar› sevmememden de¤il, her hayvan›n sorumlu-
A
radan y›llar geçti ve yaﬂam›ma baﬂka uzayl›lar girmeye baﬂlad›. “Baytekin”
ve “Gökler Hakimi Gordon” gibi resimli romanlar, kahramanlar›n› uzayda gezdiriyorlard›.
Do¤al olarak da zaman zaman
133
Uzayl› Dostlar›m
Bütün Dünya • Eylül 2007
uzayl›larla biraraya geliyorlard›.
Sinema teknolojisi uzay konusuna
tam el atamam›ﬂt›; ama dergilerdeki Doktor Zarkof beni birçok
uzayl›yla tan›ﬂt›r›yordu.
merikanya toplumu çocuklar›n›n baﬂ› e¤ik olmas›n diye kitaplarla,
dergilerle, filmlerle onlara uzay› iﬂaret ediyordu. UFO’lardan Süpermen’e her ilginç ve
Directs” yani “Stanley Kubrick
Yönetiyor” adl› bir kitab› film daha vizyona girmeden okuyup
adam›n ne demek istedi¤ini kapm›ﬂt›m. Kitab› okumamdaki en
önemli neden de uzay ve olmas›
olanakl› uzayl›lard›. Ne filmde
ne de kitapta uzayl›lar yoktu;
ama müthiﬂ bir vizyon vard›. Y›llar sonra üzerinde çal›ﬂaca¤›m
konunun ilk ve en güçlü örne¤i
olan yapay zekâ yüklü bilgiﬂler
arkadaﬂ› hepimizi büyüledi. O
filmi seyrederken bir belgesel izliyorum heyecan›na kap›lm›ﬂt›m.
Nedir ki uzayl›? Bizim gibi etten kemikten bir yarat›k m›? Bir
dev boyunda m›, yoksa bir mikrop denli küçük mü? Renkli mi,
ﬂeffaf m›? Konuﬂur mu, görür mü,
düﬂünür mü, medeni mi, evli mi,
bekar m›? Nedir
uzayl›? Niye bu kadar
merak ediyorum ki?
Y›llar önce bir kitap yazm›ﬂt›m: “Ka¤›tk›z”. Roman›n yan
kahramanlar›ndan
biri bir doktordu.
Kanser üzerine araﬂt›rmalar yap›yordu.
Düﬂüncesi virüslerle,
mikroplarla, bakterilerle falan filanla iletiﬂim kurulabilece¤iydi. Hastal›klar s›ras›nda bas›p ilac› öldürüyoruz ya hepsini, uzayl› olsalar öyle
mi yapaca¤›z? ‹letiﬂim kurmaya çal›ﬂmayacak m›y›z ki?
Belki bize anlatacaklar› vard›r.
güçlü ﬂey uzaydan geliyordu.
Stanley Kubrick, Türkçe ad›n›
an›msayamad›¤›m “2001 A Space Odyssey” yani “2001, Uzay
Yolu Maceras›” gibi bir ad› olan
ünlü filmini ekranlara getirdi¤inde “Hürriyet” gazetesi bir yar›ﬂma düzenlemiﬂ, filmin ne demek
istedi¤ini halka sormuﬂ ve ben
de jüri olarak karar vermiﬂtim.
Yan›t› bilen nadir kiﬂilerden biriydim; çünkü “Stanley Kubrick
“Hal” ile orada tan›ﬂm›ﬂt›m.
Okul y›llar›nda yapt›¤›m roketleri bir daha yazmak istemiyorum.
Baﬂ›m› her gö¤e kald›r›p y›ld›zlara
bakt›¤›mda ne kadar miniminnac›k
bir gezegende yaﬂad›¤›m›z›, yukar›larda bir yerlerde mutlaka ve
mutlaka baﬂka canl›lar oldu¤unu
düﬂündüm durdum.
Tabii sonra ben de herkes gibi E.T. ile tan›ﬂt›m. Ünlü yönetmen Steven Spielberg’in küçük
merikan Havac›l›k
ve
Uzay Kurumu olan ünlü NASA için yapt›¤›m›z bir çal›ﬂmada iki ilkokulu görevlendirdik.
Birinciye “Siz dünyal›lars›n›z” dedik, ikinciye de “Siz de uzayl›lar”.
Birbirinizi tan›m›yorsunuz. Gözünüz kula¤›n›z var m› bilmiyorsunuz. Y›l sonunda biraraya geleceksiniz. Nas›l iletiﬂim kuracaks›n›z
A
134
A
görelim bakal›m. Çocuklar bir y›l
boyunca ö¤retmenlerinin gözetiminde çal›ﬂt›lar. Sonunda bir tören
salonunda karﬂ› karﬂ›ya geldiler.
Uzayl› olanlar sandalyelerine baﬂ
aﬂa¤› oturuyorlard›. Böylece baﬂtan birçok belli kural› pas geçiyorlard›. Harika bir çal›ﬂma olmuﬂtu.
Çocuklar temelde kendi iletiﬂim
mekanizmalar›n› ö¤renmiﬂlerdi.
Amerikanyal›lar çocuklar›n›
uzaya yollamaya çal›ﬂ›rlarken,
bir yandan da halk›n bilmesine
gerek duymad›klar› iﬂleri yaparken onlar›n dikkatlerini baﬂka yöne çekmek için uzayl› dostlar›m›zdan yararlanmaktayd›lar.
135
Uzayl› Dostlar›m
Bütün Dünya • Eylül 2007
S
avaﬂta durum kötüye mi
gidiyor? Hop, hemen bir
UFO görünür. Ekonomi
iyi gitmiyor mu, kimi
ürünlere zam m› yap›lacak? Hop,
bir uzayl› yakalan›p ameliyat
edilir. Birileri uçan daire resimleri çekerler. Sinemalar roketlere
ekranlar kurar.
Acaba kötü yarat›klar m› uzayl›lar? Nedense ben hep dost olduklar›na inanm›ﬂ›md›r. Hayvanlar na-
yay›nda dünya televizyonlar›nda
yer alm›ﬂt›. Konuyu kapak yapan
ünlü “Life” dergisi kapat›l›p toplat›lm›ﬂt›. Nedeninin o iki küçük
›ﬂ›k oldu¤u söylenir. Bende derginin o say›s› var. Bir biçimde ele
geçirmeyi baﬂarm›ﬂt›m.
Daha sonra “Kikko” adl› bir
dizi yapmaya kalkt›m. Hem canl›
hem çizgi olacakt› “Kikko” dizisi.
Dünyadan bilgi toplamak üzere
gelen minik yeﬂil uzayl›, çocukla-
da de¤ildi. Jetgiller de böyle
düﬂünen neﬂeli
bir aileydiler.
Robotlardan
uzay mimarisine de¤in herﬂey vard› diziKatlan›p
de.
çanta olan arabalardan tutun
da uzay otoparklar›na de¤in
binlerce
düﬂ
ürünü...
Jetgiller de benim ailemin bir
parças› olmuﬂlard›. Biraz gelecekte yaﬂ›yorlard›
o kadar. Ama onlar da bizi bir sürü uzayl›yla tan›ﬂt›rm›ﬂlard›.
U
s›l dostumuzsa, uzayl›lar da öyle
bence... Siz bir kötülük yapmad›kça, onlar da size kalplerini açacaklard›r. Çok mu iyimserim acaba?
Ay’a ayak basabilen ikinci insan olan Edwin Aldrin’e Ay’a indiklerinde gördükleri iki parlak
›ﬂ›¤› sormuﬂtum, o da zaman› gelince aç›klayaca¤›n› söylemiﬂti.
Neil Armstrong ile Ay’da yürürlerken “‹ﬂte, yine geliyorlar” diye iki
küçük ›ﬂ›k göstermiﬂti. Bu, canl›
136
ra sora sora çevreyi tan›maya çal›ﬂ›yordu. Halk›m›z›n neyin ne
oldu¤unu çok iyi bilmesi ve bilimsel yaklaﬂ›mlar›n can s›k›c› olmas› nedeniyle ilgilenen televizyon kanal› olmay›nca “Kikko”
“Bitmeyen Senfoniler” dolab›nda
“K” notalar›n›n durdu¤u rafta yerini al›verdi. Öylesine inanm›ﬂt›m
ki “Kikko”nun gerçek oldu¤una,
günlerce düﬂlerime girdi.
Her uzayl› ciddi olmak zorun-
zayl›lar denilince “Star
Wars”, yani “Y›ld›z Savaﬂlar›” filmlerinden söz
etmemek olmaz. Kürklüsünden metali¤ine, uçan›ndan
z›playan›na her türlü yarat›k bulunuyordu filmde. George Lucas,
yaﬂam öyküsünü anlat›rken
uzayl›lar› nas›l oluﬂturdu¤unu
anlatm›ﬂt›. Deniz dibinden da¤
tepesine de¤in yaﬂayan binlerce,
onbinlerce yarat›¤› inceleyip, birinin kafas›n› di¤erine, bir baﬂkas›n›n apandisitini kula¤›n›n arkas›na yerleﬂtirerek yeni yeni yarat›m tiplemeleri elde ediyordu.
Çok e¤lenceli görünmelerine
karﬂ›n bu nedenlerle hepsi dünya canl›lar›n› and›r›yorlard›. Yine
de onlar› da birer dost olarak kabul edip kalbimin en seçkin koltuklar›nda onlara da yer ay›rd›m.
Sinema teknolojik delili¤e tut-
sak olunca beyazperdeyi de
uzayl›lar bas›verdi, ortal›k
yeﬂil
yeﬂil
adamlardan geçilmez
oldu.
Öylesine
de
güzel ve gerçekçi oluyorlard› ki inanmamak
elde
de¤ildi.
Tek
kusurlar›, senaryo yazarlar›n›n akl›na uyarak kötü huylu
olmalar›yd›. ‹ﬂleri güçleri gelip dünyam›z› tahrip
etmekti. Oysa biz insanlar varken
buna hiç gerek yoktu. Biz dünyam›z› yok etmek için zaten elimizden geleni yap›yorduk.
Steven Spielberg bile E.T.’yi
bir kenara b›rak›p “Dünyalar Savaﬂ›”n› gündeme getirdi. ﬁiddetin
para etti¤i bir dünyada sevginin
puan toplamas› safdillik oldu¤undan, uzayl›lar insan ﬂiddetine
maruz kal›verdiler. Silahlan›p silahlan›p üstümüze geldiler. Sineman›n e¤reti çocu¤u Tim Burton
“Mars Attacks”, yani “Mars Sald›r›yor” filmi ile ilgi çekince biz de
Cem Y›lmaz’›n “G.O.R.A.”s›yla
karﬂ›l›k veriverdik. Gerçi bizim
film uzayl›dan çok uzamayl› bir
haldeydi; ama yine de ilk gezegen d›ﬂ› denememizdi. Bizim
uzay› çok merak etmeyiﬂimizden
olacak tüm uzayl›lar mahalle manav› gibiydiler.
Uzayl› olmak da kolay de¤ildi. Müﬂkülpesent insanl›k, gezegenini mahvetmek için yap137
Bütün Dünya • Eylül 2007
mad›¤›n› b›rakm›yordu ve hep
bir günah keçisi ar›yordu. Uzayl›dan iyisini mi bulacakt›?
Zaman zaman düﬂümde uzayl›larla karﬂ›laﬂ›r›m. Hep farkl›, hep
dost ve hep ak›ll›d›rlar. Büyük evrenin bilge yarat›klar› olarak arada bir ziyaretime gelir, sevgimi
paylaﬂ›rlar. Onlara hâlâ inan›yor
oldu¤umu bildiklerinden yüzlerinde hep bir sevgi ve sayg› ifadesi vard›r. Benim de öyle...
Erselan sanatç› kiﬂili¤inin ç›r-
p›nmalar›n› gerçeklerle ba¤daﬂt›ramay›nca yaﬂam›n› askerde kendi a¤z›na tek bir kurﬂun s›karak
sonland›rd›. Bana bir uzayl›n›n
gerçek olabilece¤ini ilk o söylemiﬂti. Henüz yedi yaﬂ›ndayken...
Ne kadar hakl›ym›ﬂ.
Y›llar sonra çizgi filmci oldu¤umda yapt›¤›m her çizimin canlanmas›nda Erselan’› ve benim uzayl›n›n verdi¤i defteri an›msar›m.•
[email protected]
Kap›daki dilenci, evin sahibine kendini ac›nd›rd›ktan sonra ondan bir istekte bulundu:
“Gördü¤ünüzün gibi bu so¤uk havada yar› ç›plak dolaﬂ›yorum, han›mefendi” dedi. “Bana verebilece¤iniz eski bir giyim eﬂyan›z var m› acaba?”
Kad›n biraz beklemesini söyledikten sonra içeri girdi ve elinde
eski bir ceketle geldi:
“Al›n” dedi. “Yaln›z ceplerinden birinin dikiﬂi sökülmüﬂtür, fakat yar›m saat içinde dikilir, yepyeni olur.”
Dilenci, kad›n›n gösterdi¤i sökü¤e bakt› ve ceketi geri uzatt›:
“Benim acelem yok, lütfen siz de acele etmeyin, han›mefendi” dedi. “Ben bir iki yere daha u¤rar, yar›m saat sonra gelir, al›r›m.”•
Piyangonun büyük ikramiyesini kazanan adam, bu
mutlu olay› arkadaﬂlar›yla kutlarken onlar›n sorusu üzerine ikramiyeyi kazanan biletini nas›l seçti¤ini anlatt›:
“O denli kolay oldu ki...” dedi. “Bir hafta süreyle her gece düﬂümde sekiz rakam›n› gördüm. Sekiz rakam›, yedi kez üst üste düﬂüme girdi, karﬂ›ma ç›kt›.”
Arkadaﬂlar›, bu olaydan sonra ne yapt›¤›n› da ö¤renmek istediler.
Talihli adam, “Bu da sorulur mu?” dercesine gülümsedi:
“Sekiz rakam› yedi gece üstüste düﬂüme girdi¤ine göre, bana
birﬂey anlatmak istiyordu elbette” dedi. “Ben de kafam› kulland›m ve yedi ile sekizi çarpt›m, sonra da gittim, sonu 63’le biten
bir bilet ald›m.”•
138
“Korktum paﬂam hem çok korktum” dedi Ohannes. “Ama ne
yapabilirdim? Yalan söylemekten daha çok korkar›m. Mutasarr›f
beyden kaçabilirim; ama nereye gitsem yalan›n yakama yap›ﬂaca¤›n›
biliyordum.” “Peki Ohannes evlat” dedi Mehmet Ali Paﬂa. “Durumu
nas›l halledece¤iz?” “Kolay paﬂa efendim” dedi Ohannes.
“Mutasarr›f bey odunu daha büyük eﬂeklere yüklerse hesap tutar.”
Mehmet Ali Paﬂa
O
smanl›
‹mparatorlu- kalçalar›ndan yere dökülürdü, ha¤u’nun do¤u vilayetleri l›lar› kirletmeden... Bahçede yer
ondokuzuncu yüzy›lda yer yerleﬂtirilmiﬂ mum ›ﬂ›¤›nda,
Bo¤az’›n mavi tepelerin- dünya küçülür, gö¤ün p›r›lt›s›, deden M›s›r’›n ay ayd›n mavi çölleri- nizin m›r›lt›s›nda gece karas› yüzü
ne kadar uzan›rd›. Asude bir ülke- dolduran bir cariyenin saç› olurdu.
nin mesut çocuklar›yd›k.
***
Bigamd›k. Biganeydik.
Öykümüzün yer ald›¤›
Günler
karar›nca Memleket
19’uncu yüzy›lda Lübnan
mumlar alev al›r. Geceler,
ve Çukurova birbirlerinin
Özlemi
ulular ulusu Sultan Abyard›m›na muhtaç iki fadülmecid’in gönlüne uykir vilayetti. Paralar› k›t,
gun karar›r, güneﬂ haﬂtopraklar› iﬂlenmemiﬂti.
metlünün uykusunu raÖteden beri türlü dinleri,
hats›z etmeyecek bir saatmezhepleri bar›nd›ran
te do¤ard›.
hoﬂgörü dolu topraklard›.
Aﬂk ve meﬂk ﬂehrinde
Yemek sonras› gölgeleDolmabahçe’nin odalar›
rinde uyunacak portakal
cariyelerin, halay›klar›n ‹lyas Halil bahçelerini and›r›rlard›.
kar ak ayaklar›n›n, sütlaç
Uykuya dalan bazen ayakollar›n›n yasemin koku¤›ndan pantalon al›nm›ﬂ,
sundan mut dolu bir bahçeye dö- baca¤› ç›r›lç›plak uyan›rd›.
nerdi. Saray›n Bo¤az’a bakan yatak
Diyar-› Osmani’de halk tevekodalar› her zaman iki gö¤üs aras› külü iyi bilir, alçak gönülle tatbik
bir damla loﬂ, bir damla yaﬂt›.
ederdi. Halk “Ne yapal›m bugün
Tül etek alt›nda ak bacaklar›, pantalonu kapt›rmak k›smetmiﬂ”
kristal kadehte henüz ›s›t›lm›ﬂ süt, der, incir yapra¤› aramaya ç›kard›.
139
Mehmet Ali Paﬂa
Bütün Dünya • Eylül 2007
L
übnan ahalisi ikiye ayr›lm›ﬂt›. Nasraniler’in önemsiz bir ço¤unlu¤u vard›.
Müslimler ise Dürzi ve
Sünni olarak bölünmüﬂtü. ‹ki
mezhep aras›nda geçim iyiydi. ‹ki
güzel insan toplulu¤unu timsah
dolu Litani ve Kelp Nehirleri ay›r›rd›. Sünniler politik etki ve bilgi
bak›m›ndan ço¤unlukta; ama say›ca az›nl›ktayd›.
Bu arada Lübnan’da ulu Sultan
Abdülmecit’ten habersiz, tats›z bir
vergi de¤iﬂikli¤i olmuﬂtu. Haﬂmetlü Mehmet Ali Paﬂa’n›n o¤lu M›s›r
valisi ‹brahim Paﬂa, Cebel’in yani
Lübnan’›n vergisini 2650 alt›n keseden 6500 keseye ç›karm›ﬂt›. Bu
paradan bir meteli¤i bile Bab-› Âli’nin kasas›na girmeyecekti. Lübnan halk› s›k›nt›dayd›. Yeni konan
vergiyi ödemek için yeni kazanç
kaynaklar› ar›yordu.
***
Bu arada Avrupa’da Do¤u’nun
tar›m ve orman ürünlerine ihtiyaç
artm›ﬂt›. Çukurova’da, Mersina Köyü’nde d›ﬂ ticaret olanaklar› geliﬂiyordu. Para kazanma imkan›n› sezen Beyrutlu ve Trabluslu Nasraniler Mersina Köyü’ne ak›n etmeye,
sazl›k ovaya yerleﬂmeye baﬂlad›lar.
Sivrisine¤i bol, suyu az, yaz› insafs›z köy, her sabah bir gece önceden daha kalabal›k uyan›yordu.
Lübnan’dan yola ç›kan yelkenliler
zengin olmaya kararl› insanlar› sahile boﬂalt›yordu.
Mersina’n›n nüfus art›ﬂ› böyle
baﬂlam›ﬂt›. Eli iﬂ tutan, Lazkiyeliler,
küçük esnaf olmaya, Trabluslular
ellerinde çuval sokakta alt›n toplamaya geliyorlard›.
Böylece Çukurova’da Mersina
Köyü Arapça, Frans›zca, ‹talyanca
140
bilen levant Osmanl›lar’la dolacakt›. Ticarette, tar›mda, bahçecilikte
yeni metotlar uygulayacaklard›.
O y›llarda zengin bir Osmanl›
paﬂas› Amerika’ya pamuk satmak
için yak›n bir Osmanl› vilayetinden fellah çiftçilerini Çukurova’ya
yerleﬂtirmiﬂti. Pamuk üretimini geliﬂtirmek istiyordu.
***
Öykümüz 1846 y›l›nda 19 Temmuz veya 25 Recep Pazar günü
baﬂlar. O gün hava güzeldi. M›s›r’a
egemenli¤ini veren Mehmet Ali
Paﬂa, Sultan Abdülmecit’in daveti
üzerine ‹stanbul’u ziyarete gidiyordu. Tanzimat’›n getirdi¤i siyasal
de¤iﬂikli¤i yerinde görecekti.
Uzun ve yorucu bir yolculu¤a
baﬂlamadan önce, M›s›r’da Haﬂmetlü Mehmet Ali Paﬂa olarak bilinen emekli vali, ‹skenderiye
Bahr Saray›’nda istirahat ediyordu. ‹stanbul yolculu¤u yapacak
özel Hidiv vapurunun haz›rlanmas›n› bekliyordu.
Yola ç›kmadan iki gün önce
M›s›r Demiryolu ‹daresi Genel Müdürü Raﬂed Paﬂa, Mehmet Ali Paﬂa’ya sayg›lar›n› sunmaya, elini öpmeye geldi.
S
ohbet aras›nda Mehmet
Ali Paﬂa’ya Çukurova vilayetinde M›s›rl› olmas›
muhtemel binlerce fellah›n tar›mda çal›ﬂt›¤›n› Silifke mutasarr›f›n›n fellahlara kötü davrand›¤›n› bildirdi. Haﬂmetlü Mehmet Paﬂa not ald›. Vakti olursa
durumu inceleyece¤ini söyledi.
***
Hidiv vapuru iki hafta sonra
Mersina aç›klar›nda demirledi¤i
gün, ay temmuzdu. Güneﬂ yere düﬂ-
müﬂ, taﬂ, toprak k›v›lc›m saç›yordu.
Gemiden, köyün ak evleri, sazlar›n
içinde ipe as›l› kurumaya b›rak›lm›ﬂ
don, mintand›. Sahilde mart›lar, rüzgarda yapra¤› uçuﬂan ak güldü.
***
aﬂmetlü Mehmet Ali Paﬂa, fellah taifesinin baﬂ›
ﬁ›h Gazeli Hoca’y› gemiye huzuruna ça¤›rd›.
“Söyle evlat” dedi. “Sizi tedirgin
eden nedir?”
“Haﬂmetlüm” dedi, ﬁ›h Gazeli. “Silifke mutasarr›f›ndan ucuz
odun ald›¤›m›z günden buyana
rahat yüzü görmedik. Bizi kaynar sularda haﬂlad›, kör b›çakla
derimizi yüzdü.”
“Boﬂ laf› b›rak” dedi Mehmet Ali Paﬂa. “Yapt›¤› kötülü¤ü anlat...”
“Mutasarr›f bey odun ticareti
yapar” dedi ﬁ›h Gazeli. “‹ki y›l önce bizi huzura ça¤›rd›. Odunu
kendi ma¤azas›ndan sat›n almam›z› istedi. ‹lk önce iste¤ini pek
önemsemedik. Bizden müsbet netice alamay›nca bizi yine ça¤›rd›.
“‘Beyler’ dedi. ‘Sizden odunu
benden alman›z› isterken yaln›z sizi, yani sevgili halk›m› memnun
etmek istemiﬂtim. Tanzimat ile
topraklar›m›za demokrasi geldi.
Halk›n mutlulu¤u, refah› herﬂeyden daha önemli. Odunu size herkesten daha ucuza verece¤im.’”
“Evlat” dedi Mehmet Ali Paﬂa.
“Mutasarr›f bey size iyilik etmek istemiﬂ. Buna k›z›l›r m›?”
“Hata yapt›¤›m›z› anlay›nca”
dedi ﬁ›h Gazeli. “Odunumuzu ondan ald›k. Bir süre herﬂey iyi gitti.
Odunu ucuz ald›¤›m›z için seviniyorduk. Borcumuzu ödemek istedi¤imiz gün iﬂler kar›ﬂt›.”
H
“Birkaç eﬂek yükü yüzünden
hesaplar nas›l kar›ﬂ›r?” dedi Mehmet Ali Paﬂa.
“Biz de anlamad›k” dedi ﬁ›h
Gazeli. “Mutasarr›f bey sözünü
tuttu. Eﬂe¤in yüküne öteki tüccarlar 8 kuruﬂ isterken bize yedi
gümüﬂ kuruﬂa verdi. Sipariﬂlerin
en az yedi eﬂek yükü olmas›, iﬂleri kar›ﬂt›rd›.
“Her aile ald›¤› eﬂek yükünün
karﬂ›l›¤› olan yedi kuruﬂu ödedi.
Ama toplanan para ma¤aza müdürünün odun için istedi¤i miktar›
tutmad›. Durumu mutasarr›f beye
anlatt›k. ‘Üzülmeyin beyler’ dedi
mutasarr›f bey, ‘Hesab› tetkik etmek için defterdar beyi ça¤›raca¤›m. Bu iﬂi düzeltir.’
“Ertesi gün defterdar bey geldi.
Hesaplara bakt›. ‘Dostlar’ dedi.
‘Ma¤aza müdürünün hesab› do¤rudur. Her eﬂek yükü yedi kuruﬂa
sat›l›rsa ödenecek paran›n miktar›n›n yedi rakam›yla bitmesi gerekir.
Bunda mutab›k m›y›z?’
“‘Evet’ dedik.
“‘Öyle ise’ dedi defterdar bey.
‘Yedi kuruﬂtan yedi eﬂek yükü 77
kuruﬂ eder.’
“Yutkunduk karﬂ›l›k veremedik.”
***
ehmet Ali Paﬂa k›zd›,
“Yahu koca memlekette bu basit hesab› yapacak bir kiﬂi bulamad›n›z m›? dedi.
“Bulmaya bulduk” dedi ﬁ›h Gazeli. “Ama adam gavur ç›kt›. Onun
bilirkiﬂili¤ini kad› kabul etmedi.
‘Bilirkiﬂi Müslim de¤ilse iki bilirkiﬂi gerek’ dedi. Birini zor bulduk
ikinci gavuru nerede bulacakt›k.”
“Kim bu adam?” diye sordu
Mehmet Ali Paﬂa.
M
141
Bütün Dünya • Eylül 2007
“Ohannes Pamukyan ad›nda
bir genç” dedi ﬁ›h Gazeli.
***
Mehmet Ali Paﬂa genç Ohannes’i sorguya çekti.
“Evlat hesab›n yanl›ﬂ oldu¤unu
nereden biliyorsun?”
“Ben Ermeni’yim” dedi Ohannes Pamukyan. Yanl›ﬂ bilgi vermek, taﬂ›mak, bilmek yasak bize.”
Mehmet Ali Paﬂa genç adam›n
karﬂ›l›¤›na gülümsedi.
“Peki evlat” dedi. “Hesab›n
yanl›ﬂ oldu¤unu söylerken mutasarr›f beyden korkmad›n m›?”
“Korktum paﬂam hem çok
korktum” dedi Ohannes. “Ama ne
yapabilirdim? Yalan söylemekten
daha çok korkar›m. Mutasarr›f
beyden kaçabilirim; ama nereye
gitsem yalan›n yakama yap›ﬂaca¤›n› biliyordum.”
“Peki Ohannes evlat” dedi
Mehmet Ali Paﬂa. “Durumu nas›l
halledece¤iz?”
“Kolay paﬂa efendim” dedi
Ohannes. “Mutasarr›f bey odunu
daha büyük eﬂeklere yüklerse hesap tutar.”•
[email protected]
Adam kitabevinden içeri girdi, bankoda duran görevlinin
yan›na giderek sordu:
“Sizde ‘Nas›l Zengin Olunur?” adl› kitap var m›?” dedi.
Görevli eliyle biraz ilerisini iﬂaret etti:
“Var, efendim” dedi. “Orada, masal kitaplar› bölümünde
bulabilirsiniz.”•
“Bir Baﬂkad›r Benim Memleketim”in Yan›tlar›...
Ayder,
Çaml›hemﬂin,
Rize
Van
Kalesi
Tirebolu,
Trabzon
Divri¤i Kalesi,
Sivas
Arhavi,
Artvin
“Satranç”›n Yan›tlar›...
Atak: 1… Vxc2 2. Axc2 d1V+ 3. ﬁa2 Vxc2 0-1
Oyun Sonu: 1. Fc3 Fa3 2. Fg7 Fb4 3. Ff8 Fd2 4. Fc5 Fh6 5. Fd4 ﬁg5
6. Fg7 1-0
Kendi Gelen: 44... ﬁd4?? 45. ﬁd2 46. Kc4+#•
142
•Atasözleri konuﬂmay› ayd›nlatan lambalard›r.
Cezayir
•Atasözleri deneyimin k›zlar›d›r.
Sierra Leone
•Sözler su kabarc›klar›, iﬂler alt›n damlac›klar›d›r.
Tibet
•Minnettarl›k kalbin belle¤idir.
Fransa
•Kan soylulaﬂt›kça gurur azal›r.
Danimarka
•Kitapl›k akl›n eczanesidir.
Yunanistan
•En büyük ö¤retmen gereksinimdir.
Meksika
•‹nsanlar üstünlüklerini içinden gösterir, hayvanlar d›ﬂ›ndan...
Rusya
•Gerçe¤in yüzü güzel; fakat giysileri y›rt›kt›r.
Almanya
•Gerçek ç›plak
dolaﬂmay› sever; hilekârl›k
giyinmelidir.
‹ngiltere
•Az düﬂünen
•Derleyen ve Çeviren:
Haluk Erdemol - Bütün Dünya• çok konuﬂur.
‹sviçre
•O¤ul babas›ndan iyi olmazsa ikisi de baﬂar›s›zl›¤a
u¤ram›ﬂ demektir.
Çin
•Para herﬂeyi sat›n al›r; ama sa¤duyuyu asla.
‹srail
•Acele edeceksen, yavaﬂça et.
Eski Roma-Latin
•Örümcekle sinek aras›nda pazarl›k olmaz.
Jamaika
•Yumurtan›n taﬂla iﬂi yoktur.
Haiti
•Su durgun diye içinde timsah olmad›¤›n› sanma.
Malaya
•Gülen bir yüz yeme¤in yar›s›d›r.
Letonya
•Sana dedikodu getiren senin de dedikodunu yapar.
‹spanya
Dünyadan
Atasözleri
143
Anne ve Babalardan,
Dede ve Ninelerden...
Bu sayfada, anne ve babalar›n, dede ve ninelerin gönderdikleri
fotograflar yer almaktad›r. Her çocuk ve özellikle her torunun güzel
oldu¤unu bildi¤imizden, yay›mlanacak fotograflarda yaln›zca,
fotograflar›n güzel çekilmiﬂ olmalar›n› ve teknik aç›dan yay›mlanabilir
nitelik taﬂ›malar›n› dikkate alaca¤›z. Fotograflarda çocuklar›n ad ve
soyadlar› yan›s›ra bulunduklar› kentin ad›n› da lütfen belirtiniz.
Gönderi adresi: Bütün Dünya, Mimoza 4/9, D: 1, Ataﬂehir, 34750, ‹stanbul
e-posta: [email protected]
(e-posta ile gönderece¤iniz fotograflar›n 150 KB’den fazla olmamas›na lütfen özen gösteriniz.)
Kemal Akçakaya, ‹stanbul
Taha Gürbüz, Ankara
‹zel ve Arda Tuna, Eskiﬂehir
Levent Altunda¤, Büyükada, ‹stanbul
Beril Türk, Yalova
An›l Ayaz, Kayseri
Doruk Ceran, ‹stanbul
Emiralp Y›lmaz, Sivas
Yeliz Demir, Hollanda
Yavuzcan Turhan, Mu¤la
Ensar Akbayram, Gaziantep
Selin Tosun, Ankara
S›la Aktaﬂ, Fransa
Kadir Timur, Manisa
Bar›ﬂ Cihat Aksoy, ‹stanbul
Ça¤daﬂ Öztürk, ‹zmir
Elif Sude Üçler, Rize
ﬁ. Meryem Taﬂdemir, Mersin
Eden ve Edem Ertürk, Isparta
‹rem K›sakürek, Kahramanmaraﬂ
Buse Bo¤a, Ankara
Mankafa Poldi
Sizin de yaﬂam›n›zda özledi¤iniz kentler, do¤up
büyüdü¤ünüz; ama bir daha göremedi¤iniz sokaklar, evler
mutlaka vard›r. E¤er siz, ac› da verse, geçmiﬂinizle
yüzleﬂebiliyorsan›z ve f›rsat›n›z da varsa çocuklu¤unuzun,
gençli¤inizin geçti¤i yerlere gidin. O sokaklar›n, o evlerin
size anlataca¤› ne kadar çok, ne kadar güzel öyküleri vard›r.
S›rmakeﬂ Sokak, No: 16
K
“Yaln›zca bu kemi¤i iskelete
uyduramad›m. Acaba
hayvan›n neresine
ait olabilir?”
“Belki de onu a¤z›nda
taﬂ›yordu...”
“Otomobil için bir çift eldiven
istiyorum.”
“Kaç numara?”
“BF 216...”
“Bay Poldi, dün gece
duvar›n›za vurdu¤umu
duymad›n›z m›?”
“Hay›r; ama hiç önemli
de¤il... Bende de arkadaﬂlar
çok gürültü yap›yorlard›.”
“Sesim ne denli güzel
yank›lan›yor. Yan›n›zda bir
tabanca var m›, Bay Poldi?”
“Üzgünüm; ama yok. Acaba
b›çak iﬂinizi görür mü?”
148
entler vard›r birkaç gün yor. Ne güzel günlerdi o günler...
ya da birkaç y›l kalm›ﬂs›- O yoksul; ama dost insanlarla yan›zd›r ve ayr›ld›ktan son- ﬂam› nas›l da bölüﬂmüﬂtük. Beﬂ
ra bir daha oraya yolu- numara petrol lambas›n›n ›ﬂ›¤›nda
nuz düﬂmemiﬂtir. O kentin sokak- birbirimize masal anlatt›¤›m›z o inlar›, parklar›, evleri an›lar›n›zda sanlar kim bilir ﬂimdi nerede? Yabulutlar›n arkas›na saklanan gü- ﬂad›¤›m evler, okudu¤um okullar
neﬂ gibi bir görünür, bir kaybolur. acaba yerli yerinde duruyor mu?
Yaln›z kald›¤›n›z günler boyu sü- Eminim yeniden oralara dönsem
ne o evleri ne de o sorekli o kentlere gitmek, o
kaklar› bulabilirim. Belki
sokaklarda dolaﬂmak istersiniz. Bulundu¤unuz Engin’den de bu yüzden oralara
istemiyorum.
yerde
bunald›¤›n›zda Gözlemler, dönmek
De¤iﬂikli¤in
kahredici
hep o geride b›rakt›¤›n›z
ve bir daha geri döneme- ‹zlenimler hüznünü yaﬂamamak için
o günlerin özlemini içimdi¤iniz kentlerdeki inde taﬂ›yorum yaln›zca...
sanlar› özlersiniz. BilirsiÜniversite ö¤renimi
niz ki, onlar› bir daha asça¤›na gelinceye de¤in ‹sla
göremeyeceksiniz.
tanbul’u hiç görmemiﬂBelki de bu yüzden onlatim. Yat›l› okuldaki arkar› daha çok özlersiniz.
Terk etti¤iniz kentler,
daﬂlar›m›n hemen hemen
kasabalar, köyler gibi
hepsi ya ‹stanbul’u görEngin
uzun y›llar yaﬂay›p sonramüﬂ ya da aileleri ‹stanÜnsal
dan terk etti¤iniz sokakbul’da oturan çocuklard›.
lar da sizin yaﬂam›n›z›n
Talas’›n Tarsus’un yaln›zve an›lar›n›z›n ölünceye
l›¤›nda anlatt›klar› ‹stande¤in bir parças› olur. ﬁimdi ço- bul öyküleri benim için Kaf Da¤›cuklu¤umun geçti¤i Tatvan’›, Bit- ’n›n ard› denli ilginç ve uzak öykülis’i, Kozlu’yu, Zonguldak’›, Çank›- lerdi ve bu öyküleri imrenerek dinr›’y› deliler gibi özlüyorum. O lerdim. Bir gün onun sokaklar›nda
kentlerin, kasabalar›n tozlu yolla- gezebilece¤im, bir gün o sokaklarr›nda b›rakt›¤›m çocuklu¤um, ar- da gezen bir k›z› sevece¤im ve
kadaﬂlar›m an›lar›m›n ufkunda hiç sonras›nda evlenece¤im akl›m›n
batmayan bir güneﬂ gibi as›l› duru- ucundan geçmezdi. Ama oldu.
149
Bütün Dünya • Eylül 2007
1
954 y›l›n›n Eylül ay›nda
elimde bir bavulla o dev
kentin yollar›na ﬂaﬂk›n bir
mart› gibi iniverdim. Kocamustafapaﬂa’da, tahta bir evde yaﬂayan amcam›n evine konuk olarak gitti¤imde o sokakta oturan
Eleni adl› bir Rum k›za ﬂiirler yazaca¤›m› nereden bilebilirdim? Eleni
benim varl›¤›mdan habersizdi ve
onun üstüne yaz›lan ﬂiirlerin o y›llarda “Varl›k” dergisinde yay›mland›¤›n› asla ö¤renemedi.
Bir y›l sonra babam ‹stanbul’a
atand›. Ben hukuk fakültesinin
ikinci s›n›f›na geçmiﬂtim. S›rmakeﬂ
Sokak’ta bir arsa ald› ve o yaz o arsada ben ve kardeﬂlerim çimento
taﬂ›yarak, harç kararak, s›va yaparak kendimize bir ev yapt›k. ‹nﬂaat bitti¤inde ilk gece o evde, lamban›n ›ﬂ›¤›nda beﬂ kiﬂilik ailemiz
nas›l da mutlu olmuﬂtuk. ‹stanbul’da, Kocamustafapaﬂa’da S›rmakeﬂ Sokak’ta art›k bir evimiz vard›.
S›rmakeﬂ Sokak, yaﬂam›mda
çok özel bir yer tuttu. Yeni dostlar
edindim. Arsalar›nda voleybol oynad›m, insanlarla gençlik olaylar›n› tart›ﬂt›m, evlendi¤imde orada
oturdum, milletvekili oldu¤umda
Ankara’ya oradan gittim. Teoman
Karahun dostumun dedi¤i gibi
yoksullu¤un mutlulu¤unu o sokakta, o yoksul insanlarla bölüﬂerek y›llar› tükettik.
Annem her sabah saat alt›da o
evden beni okula yolcu ederken
camdan gidiﬂimi seyrederdi. Akﬂam eve gelirken onu gene camda yolumu gözlerken bulurdum.
1987 y›l›nda ‹stanbul’un kara tutsak oldu¤u bir gece o evde annemi kaybettim. Ölümünde yan›nda
olamaman›n ac›s›n› bugün bile
150
yaﬂar›m. Baﬂa taç yap›lacak, yaﬂad›¤› tüm ac›lar› bal eylemiﬂ ne
muhterem ne özverili bir kad›nd›
annem... Annemin ard›ndan dört
y›l sonra babam onunla buluﬂmaya gitti. Yoklu¤un küllerinde üç
çocu¤unu okutabilmiﬂ yi¤it bir insand› Rifat Ünsal. Art›k üç kardeﬂ
de o evde oturmuyorduk. Evi satmak zorunda kald›k.
S›rmakeﬂ Sokak’tan en son babam›n cenazesiyle geçtim. Cenazeyi son oturdu¤u evin önünden geçirmek töre gere¤iymiﬂ. O günden
sonra bir daha o semte, o soka¤a
gitmedim, gidemedim. O evi alanlar
onu y›k›p yerine mutlaka yeni bir
bina yapm›ﬂlard›r. Kap›s›n›n önünde babama rastlayamayaca¤›m› bildi¤imden, penceresinde beni bekleyen annemi göremeyece¤imden
S›rmakeﬂ Sokak’taki 16 no.’lu evin
önden asla geçmeyece¤im. Kap›s›nda babam, penceresinde annem,
s›rt›mda çimento taﬂ›yarak yapt›¤›m›z o ev, an›lar›m›n en güzel soka¤› olarak benimle yaﬂayacak.
S
izin de yaﬂam›n›zda özledi¤iniz kentler, do¤up büyüdü¤ünüz; ama bir daha göremedi¤iniz sokaklar, evler
mutlaka vard›r. Ben hüzün denizlerinde kulaç atmaktan yoruldu¤um için Kocamustafapaﬂa’daki o
eve gidemiyorum, S›rmakeﬂ Sokak’tan geçemiyorum. E¤er siz, ac› da
verse, geçmiﬂinizle yüzleﬂebiliyorsan›z ve f›rsat›n›z da varsa çocuklu¤unuzun, gençli¤inizin geçti¤i
yerlere gidin. O sokaklar›n, o evlerin size anlataca¤› ne kadar çok, ne
kadar güzel öyküleri vard›r.•
Mant›k Bilmecesi, Bulmaca
A¤ustos Ay› Yan›tlar›, Çözümleri
Mant›k Bilmecesi
Gün
1
5
4
3
2
Ad›
Ayﬂe
Murat
Alper
Reyhan
Kezban
Ay
ﬁubat
Aral›k
Ekim
Haziran
Ocak
Y›l
1951
1955
1964
1954
1961
Bulmaca
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1
2
A
T
A
O
L
B
E
H
R
A
M
O
⁄
L
U
Y F E R
E ‹ N
N L A K
O Y U
E Z ‹ Z
E
O
N F ‹ Y
M
E
OM A N
N E MO
K E R
M
R A
N E
K A
‹
S A R E
E T
‹
L E M
A
‹ K
K ‹ L ‹
P A T
16
17
18
19
20
A
K
‹
K
3
4
5
6
7
8
T U N
E Z A
O D
N
A
A S
B R
E
T
L O R
R A
K
N
‹ M E
A
A R A
R ‹ Z
F
M E N
A T A
T
N
I
A R A
9
10
11
12
13
14
M A H ‹
M A T A R
Z A
E O N
Z
K R A N
A M C
E S
A N
A
N
E N S E L
M A U
K E
> T MO
Y
O L T A
‹
A H L A K
‹ T A A T
A T
Ç
L
U R A
M A
‹ Z A N
S
A
K
A M
S ‹
L
Ç
15
R
A
M
A
B
A
N
A
‹
H
A
L
E
[email protected]
151
Prof. Dr. A. Yüksel Bozer
Cahit Batum
Mant›k Bilmecesi
Kareler ve Rakamlar
--
=
--
=
--
--
Bar›ﬂ
63
42
19
Bulut
Eren
Nuh
Öztürk
Polat
-=
--
11
Sat›n alan aile
ve al›nan ev
6
Lütfen dikkat edin: 0-9 aras›ndaki rakamlar,
her soru grubunda de¤iﬂik biçimlerle simgelenmektedir.
Mahalle
Zakkum
Sokak
Lale
Evin numaras›
Telli
=
+
Bo¤az
+
Ayd›nl›k
--
+
Çavuﬂ
=
ﬁen
--
Seher
=
23. Sokak
+
Beﬂ aile yeni ev sat›n ald›lar ve eski evlerini yine kendi aralar›ndaki birine satt›lar.
Aﬂa¤›daki ipuçlar›na dayanarak bu evlerin numaras›n›, mahallesini ve soka¤›n› bulmaya
çal›ﬂ›n›z. Ayr›ca kimin hangi yeni evi ald›¤›n› ve eski evini kime satt›¤›n› bulunuz.
‹PUÇLARI:
1- Bulut Ailesi ﬁen Sokak, 11 numaradaki evlerini satarak Telli Mahallesi’ne taﬂ›nm›ﬂt›.
2- Evlerden bir tanesi Zakkum Mahallesi 23. Sokak’tayd›.
3- Eren Ailesi’nin yeni ald›¤› evin numaras› 63’tü.
4- Polat Ailesi’nin satt›¤› ve yeni sat›n ald›¤› evlerin numaras› tekti.
5- Ayd›nl›k Mahallesi’nde olmayan Çavuﬂ Sokak’taki yeni evin sahibi Nuh Ailesi’ydi.
Onlar›n yeni evinin numaras› Eren Ailesi’nin soyad› Bulut olmayan aileye satt›¤› evin
numaras›ndan daha düﬂüktü.
6- 42 numaral› ev, Bo¤az Mahallesi’ndeydi; fakat soka¤›n ad› Seher de¤ildi.
7- 19 numaral› ev, Lale Mahallesi’nde olmad›¤› gibi Öztürk Ailesi’nin satt›¤› ev de de¤ildi.
Ayd›nl›k
Bo¤az
Telli
Lale
Zakkum
Bar›ﬂ
23. Sokak
Seher
ﬁen
Çavuﬂ
Cahit Batum’dan “Kareler ve Rakamlar”›n A¤ustos Ay› Çözümü:
432 + 345 = 777
+ 321 -- 210 =+ 111
753 + 135 = 888
679
-- 386
348 = 331
-- 247 = -- 139
293
101 = 192
Aile
Sat›ﬂ Zinciri (Kim-Kime)
[email protected]
152
Sokak
Evin numaras›
fi
fi
fi
Mahalle
fi
fi
[email protected]
Mustafa
Y›ld›z
Satranç
KASPAROV’UN KALEM‹NDEN DEVLER‹N ÇARPIﬁMASI
1889-1929 y›llar›nda yaﬂayan Çek GM Richard Reti büyük turnuvalarda
hiçbir zaman süper sonuçlar elde edememiﬂ; ama aç›l›ﬂ teorisine katk›lar›yla satrançç›lar›n ufkunu inan›lmaz derecede geniﬂletmiﬂtir. 1. Af3 ve devam›nda g2-g3 ya da 1. g3 uygulamaya soktu¤u aç›l›ﬂlard›r. Bu tür bir
oyun tarz›, merkezi ele geçirme olana¤›n› erteliyor gerekçesiyle döneminin ustalar› taraf›ndan kabul edilmiyordu. Reti, zaman›n›n tutucu yaklaﬂ›m›na karﬂ›l›k rakip merkezin çaprazdan geliﬂtirilmiﬂ iki fil ile daha iyi hedef olabilece¤ini öne sürdü. Bu devrim niteli¤indeki yaklaﬂ›m, oyunun
dönüm noktas›n›n ay›rd›na varamayan pek çok güçlü oyuncu üzerinde y›k›ma yol açt›. Capablanca bile Reti’nin favori sistemi karﬂ›s›nda 1924 New
York Turnuvas›’nda küçültücü bir yenilgiye u¤rad› ve 10 y›l süren yenilmezlik unvan›n› b›rakt›. Günümüzde hemen her düzeydeki turnuvada de¤iﬂik biçimleriyle Reti aç›l›ﬂ›n› seçen birçok oyuncu 1. Af3 hamlesini, ileri
görüﬂlü Reti’nin cesur denemesi sayesinde oynad›klar›n› nadiren bilir.
8
7
6
5
4
3
2
1
a
Richard Reti-Alexander Alekhine, Baden-Baden, 1925
1. g3 e5 2. Af3 e4 3. Ad4 d5 4. d3 exd3 5. Vxd3 Af6 6. Fg2 Fb4+ 7. Fd2 Fxd2+
8. Axd2 O-O 9. c4 Aa6 10. cxd5 Ab4 11. Vc4 Abxd5 12. A2b3 c6 13. O-O Ke8 14. Kfd1
Fg4 15. Kd2 Vc8 16. Ac5 Fh3 17. Ff3 Fg4 18. Fg2 Fh3 19. Ff3 Fg4 20. Fh1 h5 21. b4
a6 22. Kc1 h4 23. a4 hxg3 24. hxg3 Vc7
Reti’nin özel silah› karﬂ›s›nda savaﬂ›m vermek zorunda kalan Alekhine
oyunu neredeyse eﬂitledi; ama sürekli yarat›c› biçimde oynayan rakibi inisiyatifi almay› baﬂard›. Beyaz›n merkezde ve vezir kanad›nda üstünlü¤ü
var; Alekhine de ﬂah kanad›nda ﬂans ar›yor.
25. b5 (25. e4 Ae7 26. a5, c5’teki at›n konu- 8
munu sa¤lamlaﬂt›r›yor; ama Reti bunun yerine 7
c6’da zay›fl›k yaratmak istiyor.)
6
25… axb5 26. axb5 Görünürde beyaz›n stra- 5
tejisi çok iyi yürüyor. Ayr›k siyah piyon birkaç
hamle içinde düﬂecek. Ama Alekhine gibi bir dev 4
pasif bir biçimde y›k›m› beklemez. 26… Ke3 (D) 3
Birden beyaz ﬂah kendini güvenliksiz 2
duyumsuyor: Kale al›namaz! (27. fxe3?? Vxg3
matla biter. 27. Fg2 Kxg3! 28. fxg3 ya da 28. e3 1
a
154
b
c
d
e
f
g
h
daha güçlüdür. 28… Ae3 29. Vd3 30. Vxg3
siyah kazan›r. Alekhine’in bu oyunu kar›ﬂt›rATAK
ma çabas› ﬂu biçimde karﬂ›lanabilirdi: 27. Ff3
Çukuro¤lu-Guramishvili, 2005
Fxf3 28. exf3 siyah›n aktifli¤i biter ya da so¤ukkanl› biçimde 27. ﬁh2 Kaa3! g3’e bask›
devam eder ve kaleye hâlâ dokunulamaz.
Ama 28. Acb3, beyaz üstün kal›r. 28. fxe3
Axe3 29. Vb4 Af1+ 30. ﬁg1 Vxg3+ 31. Fg2
Ae3 ve mat. Ne var ki Alekhine’in dramatik
sald›r›s›yla Reti panikliyor. Onun için
ﬂanss›zl›k, dünya ﬂampiyonu için ise ﬂans!)
27... cxb5! 28. Vxb5 Ac3 29. Vxb7 (29. Vc4
iﬂe yaramaz. 29... b5!) 29... Vxb7 30. Axb7
Axe2+ 31. ﬁh2 (31. Sf1 de umutsuzdur:
31... Axg3+ 32. fxg3
Siyah kazan›r
Fxf3 33. Fxf3 Kxf3+
OYUN SONU
34. Sg2 Kaa3 vs. Beyaz›n konumu caziÇenturini, 1856
besini kaybetti; ama
siyah, acaba bu konumdan nas›l bir
ﬂeyler elde edebilir?)
31… Ae4!! (D)
Ne hamle ama!
Uç birliklere yap›lan
b
c
d e
f
g h
bu destek tozu dumana katacak. (ﬁimdi beyaz›n en iyi ﬂans›
32. Kd8’dir. 32... Kxd8 33. fxe3 Kd5! siyah, bir
piyon kazan›rd›.) Ama Reti, umutsuzca taktik
Beyaz kazan›r
denemeler yaparak korkunç siyah taﬂlar› de¤iﬂtirmeyi umuyor: 32. Kc4 Axf2, basit çürütKEND‹ GELEN
me: Siyah anahtar f2 erini al›yor ve tüm tehditleri de devam ediyor. (32. Fxf3 Kxe4 bera- Büyüközkaya-Büyükgökçesu
berlik ﬂans› verir.) 33. Fg2, siyah aç›kça kazan›yor; ama Alekhine’in bitiriﬂ kombinezonu
oyunu gerçek bir usta yap›t› haline getiriyor:
33... Fe6! 34. Kcc2 Ag4+ 35. ﬁh3 Ae5+ 36.
Sh2 Kxf3! 37. Kxe2 Ag4+ 38. ﬁh3 Ne ﬂimdi ne
de öncesinde beyaz ﬂah a1’den gelecek ölümcül ﬂah çekiﬂ yüzünden ilk yataya inemezdi.
38... Ae3+ 39. Sh2 Axc2 40. Fxf3 Ad4
41. Kf2 Axf3+ 42. Kxf3 Fd5 ve b7’deki at düﬂer. Reti terk etti.
San›r›m bu oyunu satranç tarihinin en güzel
44... ﬁd4??
oyunu kabul etmek için yeterince neden var.
Çeviri: Selim Gürcan / Satrancokulu.com
Çözümler 142’nci sayfam›zdad›r.
155
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
4
156
6
4
15
Filiz
Lelo¤lu
Oskay
SOLDAN SA⁄A: 1) “Biraz
YUKARIDAN AﬁA⁄IYA:
Kül Biraz Duman O Benim
1) 1919-2003 y›llar› aras›nda
‹ﬂte”, “Ayr›l›k Ümitlerin Öteyaﬂam›ﬂ, daha çok köy manzasinde Bir ﬁehir” gibi besteleralar› yapm›ﬂ Türk ressam›. rinin yan›s›ra birçok besteye
“Nikos .....” (“Zorba”n›n yazar›
de imzas›n› atm›ﬂ olan ünlü
olan Yunan edebiyatç›). 2) Vabestekâr›m›z. - “Ayna ve
izin verdi¤i. - ‹liﬂkin. - ‹lim. Düﬂ”, “Dallar›n Güncesi”,
Asya’da bir ›rmak. 3) Cilve. “Güllerin Ayd›nl›¤›ndan” adl›
Tokat’›n pekmeziyle ünlü bir
Bulmaca ilçesi. - Bilim adam›. - Stronsikitaplar› da bulunan Suriye
as›ll› Lübnanl› ﬂair. 2) Bir iﬂi
yumun simgesi. 4) Prestij. - A¤yerine getirmek için verilen
layan, inleyen. - Taban› kösesöz. - Sosyal olmayan. - Bir nota. 3) Kibar. - leden yap›lan topuksuz, hafif kaba
Karakter. - “Alain .....” (Ünlü Frans›z aktör). ayakkab›. 5) Kusur. - Bir göz hastal›4) ‹ﬂaret. - Kafa. - Ortaya ç›karma. - Kar›ﬂ›k ¤›. 6) Sodyumun simgesi. - Arac›n terenkli. 5) Afrika’da bir baﬂkent. - Hayvan yi- kerlekler üzerinde yürümesini sa¤layece¤i. 6) Eski M›s›r’da güneﬂ tanr›s›. - Göz- yan karoserin üzerine oturtuldu¤u islem. - Baﬂ derisini kaplayan k›llar. 7) Birin- kelet. - Romal›lar’da ay›n ortas›na veci ço¤ul ﬂah›s. - Adapazar›’n›n bir ilçesi. - rilen ad. - Sarhoﬂ ba¤›rmas›. - Bir taUtanç duyma. 8) Avrupa’da bir baﬂkent. - k›m›n gözde oyuncusu. 7) Hararet. Yeryüzünün herhangi bir yerinde hava 1920’lerde Hüseyin Cahit Yalç›n’›n
olaylar›na ba¤l› olarak gerçekleﬂen etkilerin ç›kard›¤› gazete. - Osmanl›lar’da deuzun y›llar›n ortalamas›na dayanan durumu. niz eri. - Küçük su yolu. 8) Bir papa- Geniﬂ topraklar› olan, sözü geçen, varl›kl› ¤an türü. - Türk Dil Kurumu’nun k›kimse. 9) Güney Amerika halk›ndan olan. - sa ad›. - En küçük sosyal topluluk. “Her Yerde Kar Var” adl› ﬂark›s›yla tan›nan Uluslararas› Çal›ﬂma Örgütü’nün k›sa
Frans›z ﬂark›c›. 10) Bir çiftçi arac›. - Sevilen yaz›l›ﬂ›. 9) Bilinen ilk kad›n ﬂair. bir ‹ngiliz biras›. - Do¤u Anadolu’da bir ›r- Baﬂkalar›. - Çevik. - Bir nota.
mak. 11) ‹lgi eki. - Jean Pierre Jeunet’nin 10) Dünyan›n uydusu. - A¤›zda zor
baﬂrolünü Audrey Tautou’nun oynad›¤› ün- eriyen bir ﬂeker türü. - Dingil. - Lisan.
lü filmi. - Giriﬂ. 12) Saha, meydan. - “..... La- 11) Kastamonu’nun bir ilçesi. - Eski
gerlöf” (1909 y›l›nda Nobel Edebiyat Ödülü dilde su. - Cet. 12) ‹spanyollar’›n sekazanm›ﬂ ilk kad›n yazar). - ‹skambilde bir- vinç ünlemi. - Baston. - Azerbayli. 13) Küçük çan. - Bir ba¤laç. - Asya’da bir can’›n para birimi. 13) Selçuklular’da
ülke. 14) “Kaba tabirle” anlam›nda bir söz- ﬂehzadelerin e¤itimi ile ilgilenen kiﬂi.
cük. - Ankara Sanat Tiyatrosu’nun k›sa yaz›- - Vücudumuzdaki en büyük atardal›ﬂ›. - Eksiksiz. 15) Dayan›kl›l›k. - At›n bir mar. - Tanr›tan›maz. 14) Çok tanr›l›
yürüyüﬂ ﬂekli. 16) Kalsiyumun simgesi. - Bir dinlerde küçük tanr› ya da tanr›ça
ay ad›. - Eski dilde bayram. 17) Sebze ve heykelci¤i. - Devir. - A¤r› Da¤›’n›n
meyvelerin yetiﬂtirildi¤i ve hava koﬂullar›na eski ad›. 15) Batm›ﬂ olan nesnenin,
karﬂ› korundu¤u cam ve naylonla kapl› yer. yüzeye yak›n bal›klar›n yerini ve du- “..... ﬁehrin Hikayesi” (Charles Dickens’›n rumunu akustik dalgalarla belirleyen
bir yap›t›) 18) Klakson. - Hile. 19) Vilayet. - sistem. - Ünlü M›s›r firavunu. - AnaMitolojide uçmay› baﬂaran ilk insan. 20) Gü- dolu’nun en eski ana tanr›ças›.•
müﬂ. - Türk Silahl› Kuvvetleri’nin k›sa yaz›[email protected]
l›ﬂ›. - Belirti.
157
Bize
Gönderilen
Kitaplar
Tümüyle kitapseverlere yönelik
bu bölümümüzde, yeni yay›mlanan
kitaplar›n duyurumu yap›lmaktad›r.
Milliyetçilik ve
Emperyalizm Yüzy›l›nda
Balkanlar ve
Osmanl› Devleti
Sacit Kutlu
‹stanbul Bilgi Üniversitesi Yay›nlar›
lastik ve El Cerrahisi Uzman›
Dr. Sacit Kutlu’dan yeni, titiz
ve özenli bir çal›ﬂma. 2004 y›l›nda
yay›mlad›¤› “Didâr-› Hürriyet Kartpostallarla ‹kinci Meﬂrutiyet (1908-1913)” kitab›yla yak›n tarihe bol
görsel malzemeli bir bak›ﬂ sunan yazar, bu kez
Osmanl› tarihine tüm
bir bak›ﬂ sunuyor. Kitap, bugün yaﬂanan ve dal budak
vermiﬂ sorunlar›n köklerine do¤ru
inerek çok de¤iﬂik aç›lardan gerçekleri ortaya koyuyor.
Kuru, s›k›c› ve inand›r›c› olmayan anlat›m yerine yal›n, ak›c› ve
ak›lc› bir bak›ﬂ, bugüne de¤in birço¤u arﬂivlerde, kütüphanelerde
P
158
sakl› kalan görsel malzemeler eﬂli¤inde okuyucuyu bir film izler gibi bilgilendiriyor, düﬂündürüyor.
Yazd›klar›n› görünür k›lan Kutlu, Osmanl› bar›ﬂ›, Avrupa’da ulus
devletlerinin ortaya ç›k›ﬂ›, ayd›nlanma, Balkanlar, Osmanl›’da yarat›lan
ulus devletçikler, Ermeni sorunu,
Jön Türk, ‹ttihat Terakki, Hürriyet’in
ilan›, 31 Mart Vakas›, Osmanl›’n›n
üç k›tada kendisini çöküﬂe götüren
savaﬂlar içinde bo¤uﬂmas›, Osmanl›’n›n tarihten çekilirken y›k›m ve
yokluktan do¤an Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolu anlat›yor.
Dünya Sahnelerinde Bir
Türk Piyanisti ‹dil Biret
man içinde müzikli bir
yolculuk kitab›. Kitab›n
önsözünü yazan ve
Frans›z Müzik Radyosu’nun önde gelen adlar›ndan Jean-Michel
Damian’›n kaleminden ‹dil Biret:
“Siz, müzisyenlerin, özellikle piyanistlerin dünyas›nda efsane olmuﬂ
bir kiﬂiliksiniz. Efsanesiniz; çünkü
herﬂeyden önce müzik dünyas›na
en ﬂaﬂ›rt›c› harika çocuklardan biri
olarak girdiniz. Bütün dünyay› büyülediniz, en büyüklerin hayranl›¤›n› kazand›n›z. Sizin için ‘Kim bu ‹dil
Biret? Büyülü bir küçük k›z olarak
iﬂe baﬂlayan, sonra da yaln›zca s›radan bir kariyer yapmakla kalmay›p
bambaﬂka bir kiﬂilik kazanan bu sanatç› kim?’ diye soruyor herkes. Müzisyen arkadaﬂlar bana önümüzdeki
günlerde neler yapaca¤›m› sordular.
Onlara ‹dil Biret’le buluﬂaca¤›m›
söyledi¤imde bana ‹ngiltere kraliçesiyle buluﬂacakm›ﬂ›m gibi imrenerek bakt›lar. Çünkü efsane olmuﬂ,
eﬂi nadir görülen, bir parça da gizemli bir kiﬂisiniz siz.”
‹ki Kalas Bir Heves
“Erol Günayd›n Kitab›”
Emine Algan
Türkiye ‹ﬂ Bankas› Kültür Yay›nlar›
Dominique Xardel
Can Yay›nlar›
smet ‹nönü’nün destek verdi¤i
‹
Suna Kan ve ‹dil Biret için ç›kar›lan “Harika Çocuk Yasas›”yla
Türkiye’nin ad›n› dünyaya duyuran
sanatç›lar›m›zdan ‹dil Biret’le za-
lli y›l› aﬂk›n süredir hiç sezdirmeden hepimizin yaﬂam›na
s›z›veren bir oyuncu, Erol Günayd›n. Tiyatromuzun gülen yüzü... Bir
bakars›n›z çocuk tiyatrosu kurup
y›llarca bütün ülkeyi dolaﬂ›r, bir bakars›n›z televizyonda Ay› Yogi’nin
E
sesidir. Akﬂehir’de Nasrettin Hoca’d›r. Ramazan
aylar›nda meddaht›r. Bir
bakars›n›z en tutulan
oyunlara imza atm›ﬂt›r,
bir bakars›n›z en olmayacak projede köhne Anadolu otellerinde ekmek paras› peﬂindedir.
Tiyatroyu para ve ün kazanmak için
de¤il, baﬂka türlü olmayaca¤› için
yapan bir sanatç› Erol Günayd›n...
Onu yak›ndan tan›mak isteyenler
için daha do¤rusu onunla sohbet
etmek için bu kitap.
Mutlu ve Baﬂar›l› Bir
‹ﬂ Yaﬂam› ‹çin
Profesyonel Zeka
Hakan Yöney
Remzi Kitabevi
›p ö¤rencilerine önerdi¤i ve
anlatt›¤›
“Organizasyonel
Davran›ﬂ” dersleriyle bu kitab›n ortaya ç›kt›¤›n› belirten ayn› zamanda
psikiyatri uzman› olan
yazar, “Profesyonel becerileri yüksek olan bireylerin
oluﬂturdu¤u
toplumlar›n daha üretken ve yaﬂamlar› için
daha iyi koﬂullar oluﬂturabilen toplumlar olmalar› beklenir.
Dolay›s›yla bireylerin kendilerinin,
iﬂyerlerinin, e¤itim kurumlar›n›n, k›saca herkesin katk›da bulunmas›nda yarar olan bir faaliyet olarak görülmelidir. Bu çabalar›n sonucunda
her bireyin potansiyeli topluma katk›da bulunacak ﬂekilde harekete
geçirilmiﬂ olur” diyor.•
T
159
Bir
Fotograf
Bin Sözcü¤e
Bedeldir
Fotograf: Mehmet Demirkol
160
TÜRK RESSAMLARI: Orhan Peker
Portre
Orhan Peker, 1927 y›l›nda Trabzon’da do¤du. ‹lkö¤renimini
Trabzon’da yapt›ktan sonra ‹stanbul’da Avusturya Lisesi’nde okudu.
1946-1951 y›llar› aras›nda Güzel Sanatlar Akademisi’nde Bedri Rahmi
Eyubo¤lu Atölyesi’nde ö¤renim gördü. 1947 y›l›nda kimi arkadaﬂlar›yla
“On’lar” grubunu kurdu. 1951 y›l›nda ilk kez Devlet Resim ve Heykel
Sergisi’ne kat›ld›. 1953 y›l›nda kiﬂisel sergisini açt›. 1965 y›l›nda Devlet
Resim ve Heykel Sergisi’nde birincilik ödülü ald›. Atlar, at arabalar›,
natürmortlar, kuﬂlar üzerine yo¤unlaﬂt›¤› ya¤l›boya resimleriyle, desen
ve çizimlerinde leke ve boyan›n getirdi¤i tüm olanaklar› kulland›.
1978 y›l›nda ‹stanbul’da yaﬂama veda eden Ressam Orhan
Peker’in resimlerinde usta bir “Pentür” boya dokusu bulunur.

CLEK ABLA - Bütün Dünya

Related documents

Products

Support

CLEK ABLA - Bütün Dünya

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib