yüksek lisans tezi - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv

advertisement
HAKAN UĞURLU
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM BİLİM DALI
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK
LİSANS
TEZİ
DEVLET İNŞASINDA HALKLA
İLİŞKİLER: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
DOĞU TİMOR ÖRNEĞİ
HAKAN UĞURLU
TEMMUZ 2015
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM BİLİM DALI
TEMMUZ 2015
DEVLET İNŞASINDA HALKLA İLİŞKİLER: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
DOĞU TİMOR ÖRNEĞİ
Hakan UĞURLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM BİLİM DALI
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMMUZ 2015
iv
DEVLET İNŞASINDA HALKLA İLİŞKİLER: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
DOĞU TİMOR ÖRNEĞİ
Yüksek Lisans Tezi
Hakan UĞURLU
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Temmuz 2015
ÖZET
Birleşmiş Milletler 2. Dünya Savaşı sonrasında yaşanılan büyük yıkımdan alınan
dersler ve ülkeler anlaşmazlıkların bu boyutlara gelmeden önce çözüme kavuşturulması
zarureti ile kurulmuştur. Barış Misyonları sayesinde de toplumlara ulus ve devlet çatısı
altında birlikte yaşamanın nedenini anlatma becerisine sahip bir organizasyon haline
gelmiştir. İmparatorluklar döneminin ve sömürgelerin sona ermesiyle Birleşmiş Milletler
sadece çatışmaları önleyen bir organizasyon olmaktan çıkararak bir devletin bütün
kurumlarını kuran ve bu konuda kararlar alan bir yapıya dönüşmüştür. Bu tarihsel süreç; bir
arada yaşamak gayesiyle ortak dil, din, ırk, bayrak ülkü, gelenek – görenek ve kültür
paylaşımları sonunda ortak bir çatı altında bir araya gelmiş insanların ve ulusların devletler
kurmasına sebep olmuştur. Sürekli dış müdahaleler altında kalan ve çatışmalarla karmaşaya
sürüklenen coğrafya da yaşayan insanlar, BM serasında var olandan daha kısa sürede
demokrasilerini olgunlaştırma ve sosyo-kültürel meselelerini çözme ve devlet sistemlerini
kurma gayreti içerisine girmişlerdir. Bu durum ise Birleşmiş Milletlerin mümkün olan en
kısa sürede ve maliyette küresel barışın tesisini sağlayacak yeni yollar aramasına sebep
olmuştur. Doğu Timor ölçeğinde incelenen halkla ilişkiler kampanyalarının bu anlamdaki
rolü ise ülke sınırları içerisindeki silahlı kuvvetlerin mevcudiyetinin kabulünü ve düzgün bir
devlet sistemini inşa ederek tüm toplumun buna entegre olmasını sağlamaya çalışmak
olmuştur.
Bilim Kodu
: 2.050
Anahtar Kelimeler : Devlet inşa, Ulus İnşa, Birleşmiş Milletler, Halkla İlişkiler
Kampanyaları, Doğu Timor,
Sayfa Adedi
: 69
Tez Danışmanı
: Prof. Dr. Zakir AVŞAR
v
PUBLIC RELATIONS IN STATE BUILDING
UNITED NATIONS CASE STUDY: EAST TIMOR
(M.S. Thesis)
Hakan UĞURLU
GAZİ UNIVERSITY
GRADUATE SCHOOL OF EDUCATIONAL SCIENCES
July 2015
ABSTRACT
The United Nations was founded in 1945 after the devistated World War II along
with the lessons learned from the necessity to solve the problems of the countries before
it becomes bigger. Also with the help of its peace keeping missions, it also converted to an
institution and built capacity to persuade people that they can live together as a nation and
a state. By the end of the empires age and the colonialism, UN has converted itself from
being not only an institution to prevent clashes but the one to shape a state and a decision
maker. This historical process gathered the people and nations under the formed states by
the intention of living together, sharing the common language, religion, race, flag, ideals
and traditions. Although they had difficulties with the constant external interventions,
people had the intention of building their own states and democrasies under the leadership
of the UN. UN is forced to seach and invent different intervention methods to ensure the
global peace in the shortest period of time and the cheapest way. In East Timor’s case
study; the intensive public relations campaigns served to get the acceptance of people for
the presence of the armed forces and get the support for a democratic institutional
structure of the country through the whole community’s integration.
Science Code
Key Words
: 2.050
: State building, Nation Building, United Nations, Public Relations
Campaigns, East Timor
Page Number
Supervisor
: 69
:Prof. Dr. Zakir AVŞAR
vi
TEŞEKKÜR
Devletlerin kurulup yıkıldığı ve dünya coğrafyasındaki siyasi sınırların sürekli olarak yer ve
el değiştirdiği günümüzde yapılanların meşruiyetini açıklamak her zaman gerek şart
olmuştur. Devletlerin inşasında meşruiyet aracı olarak kullanılan halkla ilişkilerin bu
boyutuyla ulusal ve milletlerarası düzeyde yeterince incelenmediğinden hareketle
hazırlanan bu çalışma günümüz yerel problemlerine de bir çözüm olması amacıyla kaleme
alınmıştır. Bu tezin hazırlanması sırasında değerli görüşleri ve yönlendirmeleri ile emeği ve
desteğini esirgemeyen danışmanım Prof. Dr. Zakir AVŞAR’a; teşvik ve destekleri ile tezimi
bitirmemde manevi katkılarını benden esirgemeyen eşime, oğluma ve anneme teşekkür
ederim.
vii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET ................................................................................................................................
iv
ABSTRACT .......................................................................................................................
v
TEŞEKKÜR ........................................................................................................................
vi
İÇİNDEKİLER ....................................................................................................................
vii
ÇİZELGELERİN LİSTESİ ......................................................................................................
vii
ŞEKİLLERİN LİSTESİ ..........................................................................................................
ix
RESİMLERİN LİSTESİ.........................................................................................................
x
HARİTALARIN LİSTESİ ......................................................................................................
xi
SİMGELER VE KISALTMALAR ...........................................................................................
xii
1. GİRİŞ .....................................................................................................
1
2. DEVLET İNŞASINDA HALKLA İLİŞKİLER ...............................................................
7
2.1. Tanımlar ...............................................................................................................
7
2.1.1 Ulus ve devlet inşası ...................................................................................
7
2.1.2. Yeniden yapılanma ve kalkınma ................................................................
9
2.1.3. Self determinasyon ve dekolonizasyon.....................................................
9
2.2. Devlet İnşasında Halkla İlişkilerin Katkısı ...............................................................
11
2.2.1. Milli kimlik inşası ....................................................................................... 11
2.2.2. Milli birlik inşası ......................................................................................... 12
2.2.3. Meşruiyet ve kamuoyu desteği. ................................................................ 13
2.3. Devlet İnşasında Halkla İlişkilerin Tarihsel Boyutu ................................................. 14
2.3.1. Litvanya ..................................................................................................... 15
viii
Sayfa
2.3.2. İsrail ........................................................................................................... 16
2.3.3. A.B.D. ......................................................................................................... 18
3. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER .......................................................................................... 21
3.1. Kuruluş ve Teşkilat Yapısı ..................................................................................... 21
3.2. Birleşmiş Milletlerde Devlet İnşası ...................................................................... 22
3.3. Devlet İnşasında Etkin Organlar .......................................................................... 24
3.3.1. Genel kurul ................................................................................................ 24
3.3.2. Güvenlik konseyi ....................................................................................... 25
3.3.3. Genel sekreterlik ....................................................................................... 26
4. BİRLEŞMİŞ MİLLETLERDE HALKLA İLİŞKİLER ........................................... 27
4.1. Kamusal İletişim Dairesi (DPI) .............................................................................. 27
4.1.1. Stratejik iletişim birimi .............................................................................. 28
4.1.2. Haber ve medya birimi .............................................................................. 29
4.1.3. Halkla ilişkiler birimi .................................................................................. 29
4.1.4. Genel sekreterlik basın sözcüsü ................................................................ 29
4.2. Enformasyon Komitesi .......................................................................................... 30
4.3. BM Enformasyon Merkezleri (UNIC) ...................................................................... 31
4.4. BM Basın – Halkla İlişkiler Büroları .......................................................................... 31
5. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DOĞU TİMOR MİSYONU ....................................... 35
5.1. Doğu Timor .......................................................................................................... 35
5.2. Birleşmiş Milletler Misyonları ve Halkla İlişkiler Uygulamaları ............................ 37
6.3.1. UNAMET - United nations mission in East Timor...................................... 39
ix
Sayfa
6.3.2. UNTAET - United nations transitional administration in East Timor ........ 40
6.3.3. UNMISET - United nations mission of support in East Timor ................... 43
6.3.4. UNOTIL - United nations office in Timor Leste ......................................... 44
6.3.5. UNMIT - United nations integrated mission in Timor Leste ..................... 46
6. SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................... 49
KAYNAKLAR ..................................................................................................................... 53
EKLER ............................................................................................................................... 59
ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................... 68
x
ÇİZELGELERİN LİSTESİ
Çizelge
Sayfa
Çizelge 2.1. 1900’den itibaren ABD önderliğinde yürütülen devlet inşa çalışmaları ......
60
Çizelge 3.1. Birleşmiş Milletler Barışı Koruma Operasyonları (1948 – 2015)..................
61
Çizelge 4.1. Birleşmiş Milletler fon ajans ve programları...................................................
63
xi
ŞEKİLLERİN LİSTESİ
Şekil
Sayfa
Şekil 4.1. BM kamusal iletişim dairesi organizasyon şeması ..........................................
28
xii
RESİMLERİN LİSTESİ
Resim
Sayfa
Resim 2.1. Doğu Timor başkenti Dili’de Santa Cruz katliamı anısına dikilen heykel.......
13
Resim 5.1. UN will not leave Birleşmiş Milletlerin ayrılmayacağını beyan eden poster .
39
Resim 5.2. Birleşmiş Milletlerin ayrılmayacağını yerel dilde beyan eden poster ...........
40
Resim 5.3. Birleşmiş Milletlerin yerel halkı oy kullanmaya teşvik için hazırladığı poster
41
Resim 5.4. BM Doğu Timor insan hakları kampanyalarına dair poster ...........................
64
Resim 5.5. BM Kapasite Geliştirme ve meslek edindirme programlarına dair
Halkla İlişkiler bürosunun haber ve poster ..................................................
65
Resim 5.6. BM Halkla İlişkiler bürosunun başkentteki devir teslim törenine ait düzenlediği
haber ve poster……….……………………………………………………….……………….
66
Resim 5.7. 29 Mayıs BM Barış Gücü günü anma programına poster .............................
67
xiii
HARİTALARIN LİSTESİ
Harita
Sayfa
Harita 5.1. Doğu Timor ve Okyanusya .............................................................................
36
xiv
KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılmış kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.
Kısaltmalar
Açıklamalar
ABD
Amerika Birleşik Devletleri
AGİT
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
BM
Birleşmiş Milletler
DPI
Department of Public Information
EULEX
European Union Rule of Law Mission
INTERFET
International Force for East Timor
NATO
Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü
PNTL
Policia Nacional de Timor-Leste (Doğu Timor Polisi)
TNI
Tentara Nasional Indonesia (Endonezya Ordusu)
UN
United Nations
UNAMET
United Nations Mission in East Timor
UNIC
United Nations Information Center
UNMISET
United Nations Mission of Support in East Timor
UNMIT
United Nations Integrated Mission in Timor-Leste
UNOTIL
United Nations Office in East Timor
UNRWA
United Nations Relief and Works Agency
UNSCOP
United Nations Special Committee on Palestine
UNTAET
United Nations Transitional Administration in East
Timor
UNTSO
United Nations Truce Supervision Organization
1
1. GİRİŞ
20. Yüzyıl, asırlar boyu süregelen sömürgecilik faaliyetlerine karşı verilen mücadelelere, I.
ve II. Dünya savaşları ile insan hak ve hürriyetlerinin teste tabi tutulduğu yıllara tanıklık
etmiştir. Dünya savaşları ve beraberinde yaşanan siyasi ve ekonomik buhranlar birçok
imparatorluğun parçalanmasına ve kendi ayakları üzerlerinde durmaya çalışan onlarca
ülkenin ortaya çıkarak bağımsızlıklarını ilan etmelerine sebep olmuştur. Bu süreç boyunca
toplumlar ve onun bir parçası olarak bireyler, en temel insanı hak ve hürriyetlerinden
mahrum kalmışlar.
I. ve II. Dünya Savaşlarında propaganda tekniklerinin yoğun olarak kullanılması ve kitle
iletişim araçlarındaki hızlı gelişmenin sonucunda yeniden şekillenen devlet-ulus-politik
sistemler, halkın da yönetim tarafından ilişki kurması “gereken” kitleler olarak belirmiştir.
Dolayısıyla Bernays’ın deyimiyle “rıza mühendisliği” (Bernays, 1947) yönetimin kamuoyunu
şekillendirerek, yapılan her şeyi meşru kılacak bir açıklamayı üretme ihtiyacından doğan
yeni bir profesyonel yöntemdir. I. ve II. Dünya Savaşları’nda her devlet, kendi kamuoylarının
desteğini almak ve halkın birlik içinde davranmasını sağlamak amaçlı yapılan propaganda
faaliyetleri yürütmüştür. Bu propaganda faaliyetleri dönemin mevcut iletişim araçları
üzerinden yürütülmüştür. Devletlerin yıkıldığı, coğrafik sınırların sürekli değiştiği bu
dönemlerde radyo ve basılı materyaller gibi iletişim araçları psikolojik savaşın ana silahları
olarak kullanılmışlardır.
Bu yıkımlardan çıkarılan en önemli ders; barış ve özgürlüğün korunması için yapılması
gerekenlerin, ülkelerin-toplumların müstakilen altından kalkamayacakları ve ancak bir
örgüt çatısı altında birleşilerek mümkün olabilecek zorlu bir süreç olduğunun anlaşılmasıdır.
Bunun sonucu olarak da Birleşmiş Milletler, NATO, AGİT gibi kuruluşların çatısı altında
toplanan dünya devletleri bu soruna birlikte çözüm bulma arayışı içerisine girmişlerdir.
Çıkan çatışma ve beraberinde yapılan insan hakları ihlallerine karşı ortak irade ortaya
koyma adına oluşturulan bu kurumlar, savaş sonrası bozulan ekonomik ve siyasi yapı ve
savaşın yıkıcı etkisiyle ile alt yapıları tamamen yerle bir olan ülkelerin yeniden yapılanma ve
inşasında aktif rol almışlardır.
2
Devlet inşası denilince sadece devletlerin kendi başlarına yaptıkları yeniden yapılanma ve
kalkınma faaliyetleri anlaşılmamalıdır. Bu tanıma devletlerin kendi gayretleri ile
sürdürdükleri faaliyetler kadar diğer devlet veya organizasyonun dışarıdan yapılan
müdahalesiyle olan faaliyetleri de dâhil etmek gerekir.
Birleşmiş Milletler kurulduğu dönemde, dünyadaki mevcut devletlerin üçte birinden fazlası,
toplamda 750 milyon insan halen koloni olarak yaşamaktaydı. Birleşmiş Milletler bahsi
geçen koloni ülkelerin kendi kaderlerini tayin etme (self determinasyon) haklarının
olduğunu ve bu ülkelerin bağımsızlıklarını kazanmaları yolundaki sürecin takipçisi ve
destekçisi olduğunu açıklayarak devlet inşa faaliyetlerin ilk adımlarını atmıştır (Birleşmiş
Milletler, [BM] 2014: 283). Yine aynı dönemde oluşan Doğu bloğu, ülkelerin aynı çatı altında
toplanmalarına vesile olmuştur. Bu durum göreceli de olsa yaşanılan iç karışıklıklarının
üstesinden gelinmesi ve sıcak çatışmaların son bularak soğuk savaş dönemine geçişe sebep
olmuştur. Doğu bloğunun karşısında oluşan Amerikan önderliğindeki Batı ittifakı (NATO) ile
aralarında süren soğuk savaş 1945’den 1990 yıllarına kadar devam eden siyasi ve askeri bir
gerilime sebep olmuştur (Oxford Dictionary, 2010). Oluşan güç blokları devlet inşa
faaliyetlerinin belirli oranda yavaşlamasını da beraberinde getirmiştir.
1990’ların başı itibarı ile sona eren soğuk savaş ve dağılan Doğu Bloku, Balkan coğrafyası
başta olmak üzere, Kafkaslardan Orta Doğu’ya, Orta Asya ve Güney Afrika’ya kadar uzanan
bölgede pek çok başarısız ve zayıf devlet ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ekonomik
anlamda yetersiz olan bu devletlerin yaşadığı iç karışıklar ile ekonomik ve siyasi çalkantılar
başta bölgesel olmak üzere diğer tüm ülkeleri de etkilemeye başlamıştır. 90’lı yıllar
boyunca, Somali, Haiti, Kamboçya, Bosna, Kosova ve Doğu Timor’da yaşanılan iç
karışıklıklar, 11 Eylül saldırıları ile farklı bir boyuta taşınmıştır. Bu bölgelerdeki devletlerin
ekonomik yetersizliği ve etnik ayrışmanın doğurduğu çatışma ortamı, illegal unsurları ve
terörizmi besleyerek bütün dünyanın sorunu haline gelmesine yol açmıştır.
Bölgesel ve uluslararası barışın sağlanması amaçlı müdahalelerde bulunan Birleşmiş
Milletlerin kesin çözüme ulaşılmadan mevcut coğrafyaları terk etmesi sebebiyle sürekli
olarak başarısız olması söz konusudur. Bu çalışmanın ele alacağı sorun, BM’nin misyonlarda
3
bu sorunu çözmek amacıyla yürüttüğü devlet inşası faaliyetlerindeki halkla ilişkiler
uygulamalarının işe yarayıp yaramadığını incelemeye odaklanmıştır.
Amaç ve Önem
Bu tezde; BM’nin Doğu Timor’daki devlet inşası sürecinde kullandığı halkla ilişkiler
incelenmiştir. Dünya üzerindeki çatışma ve karışıklıkları önleme adına yapılan pozitif
manadaki müdahalelere rağmen ekonomik ve siyasal anlamda istikrarlı bir devlet yapısına
sahip olamayan ülkeler devam eden süreçte tekrar aynı duruma düşmektedirler. Bu durum,
çatışmayı önleme ve barışı sağlama adına yapılan operasyonlarda dünya çapında etkin rol
oynayan Birleşmiş Milletlerin aynı bölge birden fazla açtığı misyonlara zaman, para
harcaması ve personel kaybetmesi anlamına gelmektedir. Bu manada daha kalıcı çözümler
bulma adına müdahale politikalarında revizyona giden Birleşmiş Milletler çözümü
müdahale ettiği coğrafyalarda, ekonomik özgürlüğe sahip, modern ve demokratik bir devlet
yapısı oluşturma kararı ile almıştır. Birleşmiş Milletlerin aldığı kararla devlet inşası sürecini
yaşayan ve 20 Mayıs 2002’de Milenyumun ilk bağımsız devleti olan Doğu Timor’da
uyguladığı halkla ilişkiler bu tezin ana konusudur.
Günümüzde sadece kitle iletişim araçlarının kullanılmasıyla yürütülen strateji ve taktikler
üzerinde duran araştırmalar sayıca bol olsa da BM gibi bir organizasyonun küresel anlamda
sistemli, planlı ve uzun süreli yürüttüğü halkla ilişkiler faaliyetlerinin doğasını/yapısını
anlayamaya yönelik çalışmalar eksik kalmaktadır. Bu tezde amaçlanan Birleşmiş Milletlerin
görev yaptığı ülkeler ve coğrafyalarda mevcudiyetinin gerekliliğini ortaya koyan bir halkla
ilişkiler modelinden bir ülkenin- milletin yeniden inşası sürecine yönelik bambaşka bir halkla
ilişkiler anlayışına geçme zorunluluğu ile karşı karşıya kalmış olduğudur. Yine bununla
birlikte yukarıda belirtilen tarihsel çerçevede temellenen “devlet inşası” nın halkla ilişkilerin
nasıl yapıldığı ve yürütüldüğünü incelemek, tanımlamaktır. Çünkü bu tezin temel varsayımı
BM’nin sadece devletin kurumlarını oluşturmaya odaklanmış inşasının yeterli olmadığı, asıl
yapılması gereken ulus inşasının da gerçekleştirilmesi gerektiğidir.
4
Kuramsal Çerçeve
Halkla ilişkilerin 19. yüzyıl ve sonrasındaki gelişimi, işlevleri ile bağlantılı bir ihtiyaca
dayandırılabilir. Bu ihtiyaçsa; tarihin gördüğü en büyük katliam ve global anlamda yıkımlara
sebep olan dünya savaşlarının ve bunun bir parçası olan milyonlarca insana yapılan her
şeyin meşruiyetini ortaya koyacak bir yöntemin bulunması gereğidir. 1. Ve 2. dünya
savaşları neticesinde yaşanan siyasi ve ekonomik buhranlar birçok imparatorluğun
parçalanarak onlarca yeni ülkenin bağımsızlıklarını ilan etmelerine sebep olmuştur. Bu
süreç boyunca toplumlar, kurulan devletlerin bekası ve diğer devletler tarafından tanınması
adına halkla ilişkiler kampanyalarının en uzun soluklu, en masraflı ve kapsamlısına
başvurmak durumunda kalmışlardır. Benzer durum, devam eden süreçte farklı ülkelere
yapılan müdahalelerin meşruiyetini açıklama ve kamuoyu desteğini sağlama adına ulusal
ve uluslararası düzeyde sürdürülen faaliyetlerde de görülmektedir.
2. Dünya savaşı sonrasında ortaya çıkan “Ulus İnşası” kavramı, 1990’lı yılların ikinci
yarısından itibaren daha geniş bir cephede kabul görmüş; hem politik hem de bilimsel
tartışmaların doğal bir parçası hâline gelmiştir. Uluslararası topluluk, Somali, Balkanlar,
Afganistan ve Irak örneklerinde, devletin çökmesinin ve toplumun parçalanmasının şiddetli
çatışmaları tetikleyebileceğini ve sorunları çözülmez bir hâle getireceğini tecrübe etmiştir.
Bu bağlamda ulus inşası, devletin dağılmasını ve toplumsal parçalanmayı önleyici politik
seçenek, askerî çatışma yönetimine karşı bir seçenek, askerî müdahalelerin bir parçası ya
da çatışma sonrası politikaların bir unsuru olarak tartışılmaktadır (Hippler, 2007: 8).
İster süper güç veya ekonomi olarak adlandıran ülkeler isterse de barışı sağlama amaçlı
global teşkilatlar eliyle olsun, asıl amaç sürekli olarak ülkelerin geleceklerini tehdit eden
çatışma bölgelerinde kalıcı bir çözüme ulaşma ihtiyacı olmuştur. Zayıf devletlerin
yönetimlerini desteklemek, demokratik meşruiyetlerini geliştirmek ve kendini idare
edebilen kurumsal yapıları inşa etmenin yollarını bulmak ise günümüz uluslararası
politikalarının merkezi projesi haline gelmiştir (Fukuyama, 2012: 136).
Bu çalışmada, Amerikan literatüründe “ulus inşası” şeklinde ifade edilen ve ülkelerin devlet
olarak inşasında Birleşmiş Milletlerin kurum olarak yüklendiği rol, örnek bir barış gücü
5
misyonu ele alınarak ortaya konulacaktır. Teşkilatın, kuruluşundan beri yürüttüğü halkla
ilişkiler ve tanıtım faaliyetlerinin kendisine yüklenen “devlet inşası” görevi ile birlikte
herhangi bir değişikliğe uğrayıp uğramadığı ise ana değerlendirme konusu olacaktır.
Varsayımlar ve Araştırma Soruları
Tezin temel varsayımı, ülkelerin bağımsız devletler haline gelmesinde gösterilen çabalara
halkla ilişkiler faaliyetlerinin katkısı olduğudur. Bu varsayımdan hareketle oluşturulan temel
araştırma soruları ise şunlardır:
S.1.
Devlet İnşası nedir ve bu kavramın anlamı tarihi süreç boyunca değişime uğramış
mıdır?
S.2. Ulus inşası ne demektir ve devlet inşasındaki rolü hangi boyuttadır?
S.3. Devlet inşasında ülkelerin ve örgütlerin faaliyet ve çabaları birbirinden farklılık
göstermekte midir?
S.4. Uluslararası bir örgüt olarak Birleşmiş Milletlerin üstlendiği misyon nedir?
S.5. Birleşmiş Milletler teşkilat yapısı içerisinde halkla ilişkiler faaliyetleri nasıl
yürütülmektedir?
S.6.
Devlet inşasında Birleşmiş Milletlerin rolü ve bu konuda etkin organları hangileridir?
S.7.
Devlet inşasında halkla ilişkilerin katkısı ve rolü, incelenen örnek Doğu Timor
misyonu kapsamında var mıdır? Varsa hangi düzeydedir?
Kapsam ve Sınırlılıklar
Bu araştırmada, halkla ilişkiler çalışmalarının devlet inşasına katkıları, örnek ülkeler ile
Birleşmiş Milletler teşkilatı kıyaslanarak ortaya konulacaktır. Birleşmiş Milletler teşkilatı
bünyesindeki inceleme ise bu faaliyetin uygulandığı ve faaliyetin sona erdiği Doğu Timor
Barış Gücü Misyonları üzerinden ele alınarak incelenmiştir. Bu incelemenin ardından,
ülkelerin ferdi çabalar ve teşkilatlar aracılığıyla devlet olarak kurulmasında halkla ilişkilerin
rolü ve sürece olan katkıları değerlendirilecektir.
6
Veri Toplama Tekniği
Yapılacak araştırmada öncelikle devlet inşası ile ilgili yazılmış tüm kitap, tez ve makaleler
incelenerek kavramsal çerçeve oluşturulacaktır. Veri toplama aşamasında ise Birleşmiş
Milletler teşkilat yapısı ele alınarak sürdürdüğü halkla ilişkiler faaliyetlerinin kurum
içerisindeki yapısı ortaya konulacaktır. Yine Birleşmiş Milletlerin kuruluşundan itibaren
devlet inşasındaki rolü ile uygulanan halkla ilişkiler faaliyetleri tüm Güvenlik Konseyi
kararları incelenerek ortaya konulacak ve Doğu Timor misyonu örneği üzerinden
değerlendirilecektir. Konu ile alakalı ilgili kurum ve kuruluşlardan elde edilecek veriler de
ikincil veri kaynaklar olarak çalışmada yerini alacaktır.
Verilerin Analizi
Birleşmiş Milletler resmi dokümanları ile barışın korunmasına yönelik çalışmalarda bulunan
Sivil Toplum Kuruluşları aracılığıyla yapılan değerlendirmeler, tezin sonuç bölümünde
ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Uluslararası toplumun konuya bakışı ve uygulamadaki durum
karşılaştırılarak, halkla ilişkilerin katkıları ortaya çıkarılacaktır.
7
2. DEVLET İNŞASINDA HALKLA İLİŞKİLER
2.1 Tanımlar
Birleşmiş Milletlerin kuruluşundan itibaren dünya çapında barış ve güvenliğe yaptığı katkılar,
zamanın gereklerine göre farklı düzeyde ve yöntemler takip edilerek uygulanmıştır. 2. Dünya
savaşından sonra tamamen alt ve üst yapısı tahrip olmuş dünya coğrafyasında imarın önemi ön
plandayken daha sonraları devletlerin kalkınması öncelikli hale gelmiştir. Yine soğuk savaş
döneminde sömürge devletlerin bağımsızlığı yönünde çabalara ağırlık verilirken Doğu Bloğunun
çöküşü ve Yugoslavya’nın dağılması ile müdahale öncelikleri, kapsam ve içerikleri de
değişmiştir. Bu bağlamda, sürdürülen devlet inşası faaliyetlerinden bahsederken, kuruluşun
ana hareket noktası olarak ele aldığı bazı terimlerin açıklanması gerekmektedir.
2.1.1 Ulus ve devlet inşası
Uluslar, ortak ata ve ortak kültürel kimlik ile belirli bir anavatan bağı düşüncelerini paylaşan
etnik bir gruptur (Smith, 1994). Devletler ise bireylerin sahip oldukları din, dil, kültür, ırk, sınıf,
coğrafik bölge – memleket aidiyetlerini yeniden tanımlayan bir ideoloji ile ulus kimliği potasında
altında birleştirerek bir toplum yapısına ulaşmayı hedefleyen yapılardır. Ulus düşüncesi ve
mevcudiyeti her zaman beraberinde bir devleti oluşturulacağı ve kuracağı anlamına gelmez.
Yaşanılan tarihi süreç içerisinde farklı ulusların tek çatı altında toplandığı veya baskın ulusların
hâkimiyeti altında yüzyıllarca mevcudiyetlerini sürdürdükleri veya yok oldukları da vakidir. 2000
yıldan uzun bir sure Musevilerin oluşturduğu etnik grubun İsrail’in kuruluşuna kadar birçok
devletin içerisinde azınlık durumunda hayatlarını sürdürmeleri ve kurdukları devlet sonrası
vatansız bıraktıkları Filistinlileri aynı duruma düşürmeleri buna örnek verilebilir. Yine Basklıların
halen bağımsız bir devlet yapısına sahip olamayıp İspanya içinde hayatlarına devam etmeleri
en yakın tarihi örneklerdendir.
Uluslar, farklı zaman ve motivasyonlarla bir araya gelip tarihteki büyük devlet ve
imparatorlukları oluşturdukları gibi sahip oldukları güçle diğer ulusların yaşantıları ve
gelecekleri üzerinde de söz sahibi olmuşlardır. Sanayi devrimi sonrası duyulan hammadde
ihtiyacı sonucu zayıf devletler, kaynakları kullanmak amacıyla sömürgelere dönüştürülmüş,
8
burada yaşayan farklı etnik ve kültürel gruplara sahip toplumlarda ticari kaygılar gözetilerek
oluşturulan sınırlara tabi şekilde yaşamaya zorlanmışlardır. Kolonileşme döneminde
oluşturulan bu sun’i sınırlar 20. Yüzyılın ikinci yarısında bağımsızlıklarını kazanma savaşı veren
koloni devletlerin tekrar bir araya gelerek ulus olma ve ulusal aidiyetlerini oluşturma
süreçlerinde sıkıntı yaşamalarına sebep olmuştur. İç içe geçmiş bu birliktelikler, asli kök ve
aidiyetlerine dönerek belirledikleri coğrafyada yaşamaya çalışan farklı topluklar arasında çıkan
birçok iç çatışmanın da ana kaynağı olmuştur (Giddens,2005).
Savaşlar, çıkar çatışmaları ve bozulan istikrar, siyasal yapının işleyişini bozduğu gibi ekonomik
ve sosyal olarak gündelik hayatı bireyler için artık yaşanılamaz bir hale getirmiştir. Ülkelerin
yaşadığı bu tip kırılma anları, ayrışmanın da yaşandığı zamanlar olmaktadır. Bir arada hayatlarını
sürdüren farklı yapıdaki topluluklar bölgesel olarak mevcut idari yapıdan bağımsız hareket etme
arzusu ve kararı aldıklarında bu süreci çok sancılı ve acılı bir süreç takip eder. Yaşanılan savaşlar
- özellikle dünya savaşları – dünya üzerinde siyasi sınırların yeniden oluşturulduğu,
imparatorlukların dağılıp yeni devletlerin doğuşuna tanıklık edilen dönemlerdir. Bu amaçla
verilen çabaların bütünü olan devlet inşası da, ülkelerin milli birlik ve bütünlüğünü sağlayarak,
demokratik bir devlet yapısına kavuşma sürecidir.
Devlet inşası kavramını açıklarken devletlerin kendi başlarına verdikleri bir mücadeleden çok
mevcut yapının dış kaynaklı bir müdahaleyle değiştirilmesi, iyileştirilmesi olarak ele almak
gerekir. Özellikle savaşın galibi olan devletlerin kontrolünde ve gözetiminde yaşanılan bir süreç
olarak tanımlamak daha doğru olacaktır (Almanya ve Japonya örneklerinde olduğu gibi).
Bireysel anlamda 20. Yüzyılın dominant gücü olan Amerika Birleşik Devletleri ve kurumsal
düzeyde ise Birleşmiş Milletler bu anlamda etkin rol oynamışlardır. Buna rağmen istisnai de olsa
bu süreci kendi çabaları ile yaşayan ülkeler de bulunmaktadır (Litvanya ve İsrail örneği gibi).
Ulus ve devlet inşası kavramları içerik olarak birbirinden farklı olsa da genel anlamda birbiri
içerisine geçmiş safhalardan oluşurlar. Fukuyama’ya göre (2008) “Amerikalıların ulus inşası
olarak ifade ettikleri şey aslında daha çok devlet inşasıdır – yani siyasal kurumlar oluşturma
veya ekonomik kalkınmayı destekleme” faaliyetlerinin bütünüdür. Bu tarif, ulusların inşasının
sadece planlanmamış bir tarihsel evrim sonucu doğacağına inanan Avrupalılar tarafından kabul
görmemiştir. Aynı durum, benzer faaliyetleri çatışmayı önleme ve bölgesel istikrarı sağlama
9
önceliğiyle uygulayan Birleşmiş Milletler de ise Barışı Koruma ve Barışı İnşa olarak
tanımlanmıştır. Birleşmiş Milletlerde ulus ve devlet inşa tanımları resmi metinlerde yer
almamaktadır. Bir ulusun oluşumunun tarih içerisinde çok uzun bir zaman periyodunda var
olduğu göz önüne alındığında aslında kastedilen faaliyetin mevcut bir ülkede kurumları ve
organları ile yeni bir devlet oluşturmak (devlet inşası) olduğu görülecektir. Birleşmiş Milletler
ve ABD ölçeğinde de uygulama bu yöndedir.
Genel kabul gören tanım içerisinde, bu alandaki faaliyetler pozitif anlamda yapılan katkı ve
destekleri ifade etse de, ülkedeki mevcut bir siyasi iradenin değiştirilmesi veya yıkılması için
yapılan siyasi, askeri, ekonomik faaliyet ve girişimleri de ulus / devlet inşası olarak
değerlendirmek gerekmektedir. Son dönemlerde Rusya’nın Kırım’ı ilhakı olayındaki yapmış
olduğu faaliyetler de olduğu gibi.
2.1.2. Yeniden yapılanma ve kalkınma
Ulus ve devlet inşasına konu olan ülkelerin düzgün çalışan bürokratik yapısı ve devlet
kurumlarının tesisi yanında ekonomik olarak da yeterliliğin sağlanması gerekmektedir. Mevcut
düzenin bozulmasına yol açan, savaş – çatışma gibi yıkıcı unsurların etkisi ile zarar görmüş
toplumların eski haline döndürülmesi çalışmaları yeniden yapılanma olarak tanımlanmaktadır.
Özellikle savaşın yıkıcı gücüne maruz kalan şehirlerdeki binalar, yollar ve alt yapının onarımı
büyük önem taşımaktadır. Bunlar tamamlandıktan sonra yeni kurumların tesisi ve ekonomik
büyümenin sağlanmasıyla daha öncekinden iyi duruma getirilmesi çalışmalarına da kalkınma
adı verilmektedir.
2.1.3. Self determinasyon ve dekolonizasyon
Halkların kendi kaderlerini – geleceklerini belirleme hakkı yani self determinasyon 20. yüzyıl
ulus ve devlet inşa sürecinde başlangıç noktasıdır. İmparatorlukların parçalandığı, kolonilerin
dağıldığı bu süreçte toplumlar, bağımsızlıklarını ilan ve yeni devletler kurma yolunda sağlanılan
bu hak, halen uluslararası hukukunun en çok tartışılan konularından biridir.
Tarihi süreç içerisinde insanların istedikleri mezhebe inanabilmeleri (Sikander, 2007) şekliyle
10
ifade edilen bu ilke günümüzdeki tanımına 1789 Fransız İhtilali ile her ulusal topluluğun
bağımsız bir devlet kurma hakkı olduğunu savunan “Milliyetler Prensibi” ile uluslararası
öğretide taraftar bularak kavuşmuştur (Pazarcı, 1989). 1918 Wilson İlkeleri ile Amerika Birleşik
Devletleri cephesinde savunulan bu düşünce Rusya cephesinde ise Lenin – Stalin’in Marksist
ideolojide halkların egemenlik hakkı ve istedikleri devletin egemenliğinde yaşamayı seçme
hakkı şeklindeki tarifleriyle açıklanmıştır. Kapitalizme karşı özgür olmayı teşvik eden Rusya ile
imparatorlukların parçalanmasından faydalanmak isteyen ABD farklı şekillerde bu görüşü
savunmuşlardır.
Self determinasyon ilkesi, Birleşmiş Milletler Şartı’nın 1/2, 55 ve 76. maddelerinde yer almış ve
uluslararası hukukta kabul edilmiştir (Pazarcı, 1989). Birleşmiş Milletler Şartı’nın 1. Madde 2.
Paragrafında “Uluslararasında eşit haklara ve halkların self determinasyonu ilkelerine saygıya
dayanan dostane ilişkileri geliştirmek ve evrensel barışı güçlendirmek için gerekli tedbirleri
almak” (BM, 1945: 3) şeklinde ifadesini bulmuştur. Terim, 55. maddede ise; “Uluslararasında
halkların hak eşitliği ve halkların self determinasyon hakkı ilkesine saygı üzerine kurulmuş
barışçı ve dostça ilişkiler sağlanması için gerekli istikrar ve refah koşullarını oluşturmak …”
(Şahin, 1998) şeklinde yer almıştır. Anlaşmada self determinasyonun bir hak olarak değil de ilke
olarak tanımlanması hukuki açıdan gücünü zayıflatmaktadır.
Birleşmiş Milletler, self determinasyon ve dekolonizasyona verdiği destek ile sömürgelerde
yaşayan insanların bağımsızlıklarını kazanmalarında çok önemli bir rol oynamıştır. Birleşmiş
Milletler Genel Kurulu’nda 14 Aralık 1960 tarihinde Sömürge İdaresi Altındaki Ülkelere ve
Halklara Bağımsızlık Verilmesine Dair Bildirgesi ilan edilerek halklarının kendi geleceklerini
belirleme haklarının olduğundan bahisle sömürgeciliği bütün şekillerine son verilmesine
karar verilmiştir (Uz, 2007). Dekolonizasyon süreci ile self determinasyon artık bir ilke
olmaktan çıkıp hak olarak ifade edilmeye başlanmıştır. Devam eden dönemde yaşanılan
tüm sıkıntılara rağmen Birleşmiş Milletlerin kuruluş tarihi itibarı ile (1945) önceden
sömürge durumunda bulunan yüz kadar ülke, bağımsız ülkeler olarak örgüte katılmışlardır.
Buna ilaveten birçok bölgesinde yaşayan toplumlar politik birlikler kurarak veya bağımsız
bir ülke ile birleşerek özgür iradelerine kavuşmuşlardır.
Kolonilerin bağımsızlığını kazanması ve Birleşmiş Milletlerin gözetimi ve denetimi (vesayet
11
rejimi) altında bağımsız bir ülke kurana kadar idare edilmesini öngören hukuki statüyü takip
edilmesi teşkilatın 6 temel organından biri olan Vesayet Konseyi eliyle yürütülmüştür.
Vesayet yönetimi altında yaşayan insanların siyasal, ekonomik ve toplumsal gelişimlerini
takip ile din, dil, ırk ve cinsiyet ayrımı gözetmeksizin herkesin temel insan hakları ile
özgürlüklerinden faydalanmasını sağlamak ve güvence altına almak ana amaç olarak
belirlenmiştir (BM, 2008:19). Bu şekilde yönetilen en son ülke olan Palau’nun 1994 yılında
kendi özerk yönetimini kurmasının ardından Vesayet Konseyi’nin de görevi sona ermiş ve
bu tarihten beri de bir daha toplanmamıştır. (BM, 2011:261).
Self determinasyonu talep eden halk ifadesine ait açık bir tanımın bulunmaması ve yoruma açık
olması sebebiyle bu hakkın kullanımı ile ilgili başvurular uluslararası camiada sürekli bir
tartışmaya yol açmıştır. BM Genel Kurulu'nun 1981 yılında yayınlanan Devletler Arasında
Dostane İlişkiler ve İşbirliği Üzerine Uluslararası Hukuk İlkeleri Bildirgesi’nde halk kavramı; ayrı
bir kültür, dil ya da din, ortak bir tarih duygusu, toplumsal kimliği sürdürmeye bir bağlılık ve
tanımlanmış bir toprakta bütünleşme (Kurubaş, 2004) şeklinde tanımlamıştır.
Günümüzde bu konudaki kavram karmaşası tamamen çözüme kavuşmasına rağmen üye
ülkelerin kendi ekonomik ve siyasi çıkarları adına self determinasyon ilkesine dayanılarak
Birleşmiş Milletlere yapılan başvurulara hakkıyla destek vermedikleri veya karşı çıktıkları
gözlenmektedir. Self determinasyonun öncü devleti Rusya’nın bu hakkın kullanımıyla ilgili 5 bin
nüfuslu Nauru için destek verip 50 milyon nüfuslu Ukrayna’ya karşı çıkması gibi (Uz, 2007).
2.2. Devlet İnşasında Halkla İlişkilerin Katkısı
2.2.1 Milli kimlik inşası
“İnsanın “kendini nasıl gördüğü” (kendini kavrama, self concept) bireyin kendini algılamasından
(self perception) geçerek oluşur. Kendini kavrama kişinin kendi kendini tanımlaması, kendini
bilmesidir. (Erdoğan, 2011). İnsanın kendini bilmesi ve tanıması toplumun bir parçası olarak
kendi aidiyetlerini belirlemesini kolaylaştırır. Kimlik tanımlaması tarih boyunca ailesel, bölgesel,
sınıfsal, dini, etnik ve cinsiyet bazlı olarak farklı kategorilerde ele alınmıştır. Anthony D. Smith
(1994), milli kimliğin unsurlarını tarihi bir toprak/ülke ya da yurt üzerinde ortak mitler ve tarihi
bellek, ortak bir kitlesel kamu kültürü ile topluluğun bütün fertleri için geçerli ortak yasal hak ve
12
görevlerin olduğu ortak bir ekonomiye sahip olmak şeklinde sıralamıştır.
Milli kimlik inşasında eğitim ve halkla ilişkiler faaliyetleri olmak üzere iki metot kullanılır. Devlet
eliyle oluşturulan ders müfredatı ile içerik olarak resmi ideolojinin benimsetilmesi yoluyla bireyin
milli kimlik inşası aileden başlayarak tüm eğitim öğretim hayatı boyunca devam eder. Özellikle
ülkenin ortak geçmişine dair olaylar ortak düşmanlar, zaferler ve figürlerin işlendiği ortak tarihin
öğretilmesi milli kimliğin benimsetilmesinde açıdan çok etkili olur (Taylor ve Kent, 2006:300301).
2.2.2 Milli birlik inşası
Her ne kadar ulusal kimliğin oluşumu toplulukları bir araya getirse de özellikle çok uluslu –
kültürlü devletlerde ortak gelecek hedeflerinin ve ortak düşmanların varlığı birlikteliğin
sağlanması ve pekiştirilmesinde önemli rol oynamaktadır (Foltz,1966). Özellikle bu tanıma uyan
Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde milli birliğin sağlanması adına Şükran Günü, Gaziler
Günü ve anma günleri düzenlenir. 11 Eylül 2001 Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon’a yapılan
saldırıda ölenleri anma günü gibi etkinlikler aslında devlet eliyle düzenlenen, ulusal birliği
güçlendirici halkla ilişkiler faaliyetleridir. Özellikle devlet kontrolündeki radyo ve televizyonlar bu
alanda birincil araçlar olarak kullanılan tek yönlü iletişim örnekleridir (Taylor ve Kent, 2006:300301).
Milli günler ve seremoniler inşa edilen milli kimliğin devlet eliyle pekiştirilmesi amacıyla
düzenlenmiş en iyi halkla ilişkiler araçlarıdır. İlk örnekleri tarihte Fransız İhtilalinin yıl dönümü
kutlamaları ile görülür (Emiroğlu ve Aydın, 2003:129). Benzer duruma yine cumhuriyetin ilk
dönemlerinde ülkemizde de rastlanılmaktadır. Parçalanan imparatorluğun yerine kurulan yeni
cumhuriyet rejiminin halka benimsetilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi, 27 Mayıs 1935
tarihinde Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunu kabul etmiştir. Böylelikle kurulan yeni
devlet, milli birliği sağlama adına törensel ve sembolik araçları rutin olarak kullanma şansına sahip
olmuştur (Şahin, 2011).
Yeni bir devletin kuruluşu süreci, çoğu zaman istenmeyen olayları, iç karışıklıkların ve savaşları
da beraberinde getirmektedir. Ülkelerin bu olaylarda yaşadıkları zor zamanlar ve kayıpların
hatırlatılması, tören, anma programları ve figürler (Resim 2.1) ile yaşanılan zorluklara karşı
13
gösterilen birlik daha sonraki dönemde ülkeyi benzer zorluklarda bir arada davranmalarına
yardımcı olmaktadır.
Özellikle dekolonizasyon sürecini yaşayan, hâkim güç – otoriteye karşı bağımsızlıklarını talep
eden topluluklar ile aynı ülke sınırları içerisinde birden fazla grup, klan, ırk arasında iç çatışmalar
ve savaşların yaşanılması kaçınılmaz olmaktadır. Yaşanılan bu olaylar daha sonra kurulan
devletin sürekliliği için ders alınacak örnekler olarak öne çıkartılması, hatırlatılması
gerekmektedir.
Resim 2.1. Doğu Timor başkenti Dili’de Santa Cruz katliamı anısına dikilen heykel
2.2.3 Meşruiyet – Kamuoyu Desteği
Bir devlet kurmanın hukuki meşruiyeti, halkların kendi geleceklerini ve kaderlerini belirleme
hakkı olan self determinasyondan gelmektedir. Ancak hukuki meşruiyet durumunun iç ve dış
siyasal meşruiyetle de tamamlanması gerekmektedir. Bunun için, ülkelerin tarihsel süreç
içerisinde sarf ettikleri devlet inşası faaliyetlerinde gerekli olan örgütlenme ve önderliğin
gösterilerek ait olunan toplumundaki halkın desteğinin de alınması gerekmektedir. Meşruiyet
ve kamuoyu rızası toplum nazarında hukuksal zaruretin de ötesinde bir gerek şarttır. Zira iktidarı
14
elinde bulunduran güç sahiplerinin bu gücü nasıl kullandıkları, toplumun bundan ne fayda
sağladığı ve sorumluluklarını yerine getirip getirmediği topluma anlatılmalıdır (Biber, 2003). Bu
durum yine bölgesel aktörlerin ile uluslararası camianın da rızası gözetilerek dış siyasal
meşruiyetle desteklenmelidir (Kurubaş, 2004).
Gerekli olan iç ve dış kamuoyu desteği için halkla ilişkiler faaliyetlerinde bulunulması zaruridir.
Ancak bu durum faaliyeti yapan ülkenin uluslararası camiadaki hâkim konumuna göre de
değişiklik göstermektedir. Devam eden bölümde de açıklandığı üzere ABD, operasyon yaptığı
ülkelerde müdahale öncesi ilgili ülkenin onayını alma gibi bir zorunluluk hissetmemiştir.
Birkaç örnek dışında da yine uluslararası camianın rızası da gözetilmemiştir. Ancak ülkenin
askeri ve sivil kaynaklarının harcanması ve kaybedilen hayatların sayısal artışı durumları
yaşandığında gelen kamuoyu baskı nedeniyle Somali’den sonra yapılan tüm müdahalelerde
artan bu baskıyı lehlerine çevirmek isteyen ABD başkanları televizyona çıkarak
müdahalenin gerekçelerini açıklamak ve kamuoyunun onayını kazanmaya çalışmışlardır
(Fukuyama, 2008: 143).
2.3. Devlet İnşasında Halkla İlişkilerin Tarihsel Boyutu
Devlet inşası sürecinde uygulanan halkla ilişkiler yöntemleri; kullanan organizasyon, kuruluş
veya devlet ile erişilmesi beklenilen amaç ve hedef kitleye bağlı olarak farklılıklar
göstermektedir. Bir devletin, kendi iradesi ile bağımsızlığına kavuşmaya ve devlet olmaya
çalışması ile başka bir hakim gücün önderliğinde bu süreci tamamlaması ana ayırımı
oluşturmaktadır. Bu hakim güç; tek başına ulusal çıkarları doğrultusunda bir ülkede ulus ve
devlet inşa faaliyetine girişen ABD olabileceği gibi uluslararası camianın tüm desteği ve
müdahale edilen ülkenin de onayı ile bu faaliyete kalkışan Birleşmiş Milletler gibi bir kuruluş
da olabilmektedir.
Bir ülkenin bağımsızlık ilanı tek taraflı bir olgudur. Bunu, uluslararası camiada mutlak olarak
bir tanınma sürecinin takip etmesi gerekir. Ancak self determinasyon bahsinde değinildiği
üzere diğer devletlerin ulusal çıkarları ile çatışma durumu söz konusu olduğunda
uluslararası camiada bu konuda her zaman fikir birliğine varılamadığı durumlar söz konusu
olmaktadır.
15
Kosova, Birleşmiş Milletlerin 1999 tarih ve 1244 sayılı Güvenlik Konseyi kararı ile BM
yönetimi altında geçirdiği süreci 17 Şubat 2008 tarihinde tamamlayarak bağımsızlığını ilan
etmiştir. Ancak başta ABD, Birleşik Krallık, Almanya, Türkiye ve AB devletlerinin
çoğunluğunun içinde bulunduğu yüzü aşkın ülke tarafından tanınmasına rağmen Rusya’nın
karşı çıkması sebebiyle hala BM üyesi bir ülke olamamaktadır. Yine aynı Rusya’nın
Gürcistan’dan ayrılan Abhazya ve Güney Osetya’yı self determinasyon ilkesi kapsamında
tanımasına rağmen ABD, Almanya ve Fransa konunun Gürcistan’ın toprak bütünlüğünü ihlal
ettikleri tanımamışlardır (Arsava, 2012).
2.3.1. Litvanya
Litvanya, halkla ilişkilerin tarihsel gelişimi incelendiğinde bu alanın öncülerinden Bernays’ın
Byoir ile birlikte yaptığı devlet inşa çalışmalarında halkla ilişkiler kullanımının ilk
örneklerinden biridir. Bolşevik ihtilali sonrası Rusya’nın hegemonyasından kurtulan ülkede
Litvanya Ulusal Konseyi 16 Şubat 1981 tarihinde bağımsızlık ilan eder. Ancak ülkenin tek
taraflı bağımsızlık ilanı yanında uluslararası arenada diğer ülkelerce de tanınması
gerekmektedir. Byoir’in Bernays’e “Litvanya’nın bağımsızlığını tanımada Amerikan halkının
desteğini kazanmak isteyen Litvanya Ulusal Konseyinin adına serbest olarak tanıtım
yapması” teklifi getirilir.
Kamuoyunu harekete geçirmek ve Amerikan Senatosu üzerinde pozitif bir etki oluşturmayı
amaçlayan kampanya boyunca I. Dünya Savaşı boyunca görev yapmış olan Creel Komite’de
kullanılan tecrübe ve teknikler kullanılır. Ulaştırılmak istenilen mesaj, seçilen sözcüler
vasıtasıyla büyük şehirlerde ve gazetelerde yer alır. Başarılı yazılar ve senato üyelerine
çekilen destek telgrafları sonucunda Amerikan Senatosu’nda istenilen destek kazanılır.
Senatoda Litvanya’nın bağımsızlığı usulüne uygun şekilde 1919 yılında tanınmasına rağmen
resmi tanınma süreci Temmuz 1922 yılına kadar uzar.
Bernays, 1965 yılında hatıralarında yapılan kampanyanın “modern günlerin halkla ilişkiler
tekniklerinin bir prototipi” ve “ kamuoyunu harekete geçirmede öncü çabalar” olduğundan
bahseder. Litvanya Ulusal Konseyi tarafından kampanya masrafları için Byoir’e ödenen
23.000 $ ve kampanya süresince Bernays’e ödenen haftalık 150 $ tutarındaki maaş ise
16
kampanyanın toplam maliyetini oluşturmaktadır (Cutlip, 1994). Ortaya konulan faaliyet ve
gayretler ile harcanılan süre göz önüne alındığında devlet inşa sürecinde halkla ilişkiler
kampanyalarına harcanan bütçeler içerisinde en tasarruflu olanı denilebilir.
2.3.2. İsrail
İsrail ise bütün bu süreçleri başarı ile atlatmasına ve uluslararası arenada tanınmasına
rağmen hala bulunduğu coğrafyada öncelikli olarak Arap ülkeleri tarafından işgalci olarak
nitelendirildiği ve Filistin halkı ile paylaştığı coğrafyada tam bir çözüme kavuşamadığı için
bu konudaki halkla ilişkiler çalışmalarını sürdürmektedir.
Fikir babalığını bir Macar yahudisi olan Theodor Herzl’in 1896’da yazdığı “Yahudi Devleti”ne
borçlu olan İsrail devleti bu yolda takip etmesi gereken yolu ise bu konunun
savunucularından Asher Gingsberg’in Filistin topraklarındaki Yahudi ahlak ve değerleri
çerçevesinde bir Yahudi kimliği oluşturması fikrine bağlamaktadır (SETA, 2012). Birleşmiş
Milletler 24 Ekim 1945’te kurulduğunda, Filistin toprakları 1917 tarihinden beri süregelen
İngiltere işgali ve manda yönetimi altındaydı. İşgalin hemen ardından Kasım 1917’de
yapılan “Balfour Bildirisi”nde İngiliz Hükümeti Filistin’de Museviler için milli bir yurt
kurulmasını uygun bulmuştur (Aymalı, 2013). 2. Dünya savaşı sırasında yaşanılan soykırım
zaten var olan düşünceyi ve Filistin’e göçü arttırmıştır. Filistin’de yaşamakta olan 2 milyon
nüfusa sahip olan Araplar çoğalan Yahudi göçüne sürekli karşı çıkmışlarsa da İngiliz
Hükümeti, Şubat 1947’de Filistin Meselesini yeni Birleşmiş Milletler’e sunmaya karar
vermiştir. Filistin Meselesi konusunda çözüme yönelik bir çabanın gerekliliğine dikkat çeken
İngiltere bir ön çalışma hazırlamak için özel bir komite oluşturulmasını istemiştir. 28 Nisan
1947’de başlayan Genel Kurul ilk özel oturumunda alınan kararla 11 üyesi bulunan Birleşmiş
Milletler Filistin Özel Komitesi (UNSCOP) kurulmuştur. 29 Kasım 1947’deki oturumunda,
Filistin Özel Komitesi tarafından sunulan Ekonomik Birlik ile Bölünme Planı kabul edilerek
mandanın kaldırılması, İngiliz ordusunun geri çekilmesi ve en geç 1 Ocak 1948’e kadar Arap
ve Yahudi Devletlerinin kurulması planlanmıştır. Karar sonrası bölgede yaşanan çatışmalar
sonucu İngiltere 14 Mayıs 1948’de Filistin üzerindeki mandasından vazgeçmiş ve güçlerini
bölgeden çekmiştir. Aynı gün, Yahudi Temsilciliği bölünme planı ile tahsis edilen bölgede
İsrail Devleti’ni kurduğunu ilan etmiştir (BM, 2014a).
17
İsrail, kurulduğu tarihten itibaren ülkede Birleşmiş Milletler misyonlarına sahiplik
etmektedir. Birleşmiş Milletlerin ilk gözlem misyonu olan Ateşkes Gözlem Örgütü (UNTSO)
1948’de, yine Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu da (UNRWA) Genel
Kurul tarafınca 1949’un sonunda kurularak günümüzde de faaliyetlerine devam
etmektedirler (BM, 2011: 89-90). Ülkede bulunan Filistinlilerin yaşadığı bölgelerin (Gazze
ve Batı Şeria) birbiriyle bağlantısını kesip istediği bölgelerde işgal ile insan hakları ihlallerine
devam ettiği sürece de bölgede bir çözüme ulaşmaktan bahsetmek çok uzak bir ihtimal
olarak görülmektedir.
İsrail hükümeti çözüm yanlısı yapıcı politikalar izlemediği halde yaptığı hamlelerin haklılığını
savunacak bir dizi halkla ilişkiler faaliyeti sürdürmektedir. İsrail hükümeti mevcut durumun
zorluğunun bilinci içerisinde dışarıya karşı İsrail Devletinin pozitif imajını koruyan, içeride
de ulusal birlik ve beraberliği tesis edecek güçlü bir iletişim politikası yürürlüğe koymuştur.
İsrail yanlısı bu propaganda faaliyetlerinin tamamı için kullanılan ve İbranice bir kelime olan
Hasbara; açıklama, propaganda, halkla ilişkiler anlamlarına gelmektedir (Toledano ve
McKie, 2013:3).
Shatz ve Ariel (1998:1209) devletinin takip ettiği Hasbara sistemini açıklarken ulusal birlik
ve beraberliğe yaptığı katkıdan söz eder. Buna göre dışarıdan gelebilecek her türlü
saldırılara karşı İsrail devletinin gücünün yeteceğinin bilinmesi ve göç yoluyla farklı coğrafya
ve idari yapılardan gelen Yahudilerin ulusal kimlik ve hedefler çatısı altında birleşmesinin
önemini vurgular. Farklı dillerde görsel ve dijital medyanın kullanılarak Orta Doğu
coğrafyasında coğrafik anlamda küçük İsrail Devletinin kendinden daha büyük topraklara
sahip Arap ülkeleri arasında verdiği yaşam mücadelesinin anlatıldığı kampanyalar yapan
devlet aynı zamanda her vatandaşın İsrail’in haklılığını anlatacak birer elçi olduğu vurgusu
sürekli olarak tekrarlar.
Mevcudiyetinin başlangıcını aslen M.Ö. 2000 yıllarına ve Tevrat’taki dini temellerdeki
Vadedilen Topraklar argümanına dayandıran İsrail devletinin Filistin topraklarındaki
durumunu açıklamak için daha uygun bir güncel terminoloji kullanması gerekmektedir.
Bunu da devlet eliyle bütün vatandaşlara İsrail’in haklılığını anlatacak yol ve yöntemlerin
öğretilmesi yoluyla yapmaktadır. Hasbara kampanyası ülke içiyle sınırlı kalmayıp, İsrail
18
üniversitelerindeki yabancı öğrencilere veya yurtdışına değişim programlarına gidildiğinde
buradaki akademik camiaya konunun nasıl anlatılacağına dair kitaplar (WUJS, 2002) temini
yoluyla yurt dışına da taşınmış bir kapsama sahiptir.
2.3.3. A.B.D.
Bir İngiliz kolonisi olan Amerika’nın ulus olarak başlangıcı hakkında bir tarih vermemiz
gerekirse önümüze birçok dönüm noktası çıkar. Ancak başlangıç tarihi olarak koloni
kuruluşu mu, Bağımsızlık savaşı mı yoksa Bağımsızlık Bildirgesi’nin imzalanışını mı referans
kabul etmemiz gerektiği konusunda tereddüt yaşarız. Çünkü devlet inşası süreci toplumun
ve eyaletlerin birbirleriyle olan ilişkilerinin de ötesinde diğer uluslarla olan etkileşimini
kapsar. (Taylor ve Kent,2006:341-357)
Birleşmiş Milletlerin 20. Yüzyıl devlet inşa faaliyetlerini de ele alırken 1900’lü yılların
başından beri 200’ü aşan sayıda olayda güç kullanımına başvuran Amerika Birleşik
Devletleri’nin diğer ülkeler üzerinde uyguladığı devlet inşa faaliyetlerine değinmek gerekir.
Her ne kadar Birleşmiş Milletler çok uluslu bir kuruluş olarak bu faaliyetleri yürütse de
Amerika Birleşik Devletleri’nin daha önce yapmış oldukları faaliyetlerin deneyimi ve bu
konunun Birleşmiş Milletler çatısı altında başlaması noktasında çok değerli katkıları
olmuştur.
20. Yüzyılda devlet inşası faaliyetlerinde en çok bulunan devlet Amerika Birleşik Devletleridir.
Ancak bir ülkeye yapılan müdahalenin devlet inşası olarak sayılabilmesi için farklı unsurları bir
arada bulundurması gerekmektedir. Amerikan hükümetinin bu alandaki faaliyetlerini
inceleyen ve hükümete milli güvenlik konularında stratejiler üretmesi amacıyla yardımcı
olmak adına faaliyet gösteren strateji ve düşünce kuruluşlarından Carnegie Uluslararası
Barış Vakfı’nca bu güç kullanımları ele alınarak incelenmiştir. Vakfın araştırmalarına göre
(Pei ve Kasper, 2003) bir müdahalenin ulus inşası sayılabilmesi için; rejim değişikliği veya
çökmekte olan bir rejimin devamlılığının sağlanması, çok sayıda Amerikan askeri birliğinin
görevlendirilmesi ile Amerikan sivil ve askeri personelinin ülkenin politik yapısı içerisinde
kullanılması gerekmektedir. Bu ölçütlere göre yapılan değerlendirmede, müdahalelerden
17 tanesinin (Çizelge 2.1) devlet inşası faaliyeti olarak adlandırılabileceği belirtilmiştir.
19
Amerika özellikle 2. Dünya savaşı sonrası Almanya ve Japonya’da yürüttüğü başarılı
faaliyetler sonrasında uluslararası camiada karşı bir dirençle de karşılaşmadıkları için sıkça
kendi iradelerini başka toplumlar üzerinde kullanma eğilimde olmuşlardır. Yürüttükleri 17
devlet inşa çalışmasının sadece ikisinde uluslararası meşruiyeti kazanma adına Birleşmiş
Milletler onayı alınmış, Almanya ve Japonya hariç kalan 13 tanesinde ülke kendi
inisiyatiflerini kullanarak bu faaliyetlere başlamış ve yürütmüştür.
Ancak başlangıcından bu güne farklı motivasyonlarla girişilen devlet inşası faaliyetlerinin
hedeflenen amacı genel tanımlarda ifade edildiği kadar masum olmamıştır. Tek başına devlet
inşasına kalkışabilecek bir süper güç konumunda olduğunu bilen Amerika Birleşik Devletleri,
dönemsel olarak ekonomik çıkarlar, uluslararası güvenlik tehdidi, terör veya mevcut siyasi
iradenin değiştirilmesi gibi farklı amaçlarla bu faaliyetlere girişmiştir.
Amerika’nın ilk devlet inşası çabalarında sadece ulusal çıkarlar doğrultusunda rejim
değişikliği yapma veya hükümetlerin desteklerini sağlama amaçlı müdahaleler görülürken
özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasındaki dönemde kalkınma argümanın öne çıkarıldığı
görülmektedir. Özellikle Soğuk Savaş döneminde Rusya ve Çin olmak üzere komünizm
tehlikesine karşı ülkelerin refah düzeylerini arttırarak iş birliği içerisinde olmak adına
Marshall Planı devreye sokulmuştur. Savaşın zayıflattığı Avrupa’ya kalkınma adı altında
verilen 120 milyar dolar yardım, ülkelerin kalkınmalarına kaynak olmanın yanı sıra Sovyet
tehlikesine karşı koyabilecek modern bir ordu oluşturulmalarına da destek olmak anlamına
gelmektedir.
ABD’nin diğer bir beklentisi ise istikrar ve düzeni sağlamak olmuştur. Ekonomik anlamda
güçlü olunmasına karşın gelecek öngörüsünde bulunamamak, istikrarı sürekli olarak tehdit
eden bir durumdur. Nitekim 11 Eylül saldırılarının ana kaynağını oluşturan El Kaide böyle
bir durumda olan Pakistan’da kendisine barınak bulmuştur. Terör tehdidine karşı girişilen
devlet inşası faaliyetlerinde yurt içi ve uluslararası kamuoyu desteğini kazanmak adına
“demokrasiyi getirme” , “demokratik yönetimleri kurma” argümanları devreye alınmıştır.
20
21
3. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
Birleşmiş Milletler devlet inşası faaliyetleri ile bu anlamda sürdürdüğü halkla ilişkiler
çalışmalarından bahsedebilmek için öncelikle uluslararası barış ve güvenliğin korunması
amacı etrafında toplanan devletlerin oluşturduğu bu teşkilatın; kuruluş, teşkilat yapısı ve
amaç-ilkelerinin bilinmesi gerekir. Böylelikle yapılacak halkla ilişkiler faaliyetlerine karar
verilmesi, stratejilerin planlanması ve yerine getirilmesi sırasında takip edilen yol ile bu
birimlerin işleyişlerine etki eden karar mekanizmaları hakkında bilgi sahibi olunabilir.
3.1. Kuruluş ve Teşkilat Yapısı
“Birleşmiş Milletler” ifadesi ilk olarak Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Franklin D.
Roosevelt tarafından olarak İkinci Dünya Savaşı sırasında kullanıldı. Bu ifade Almanya,
Japonya ve İtalya başta olmak üzere oluşan mihver (Axis) devletlere karşı birlikte birleşen
26 ülkenin mücadele devam taahhüdünde bulundukları 1 Ocak 1942 tarihli Bildirge ‘de yer
aldı (BM, 2011:3).
Birleşmiş Milletler bir şekilde İkinci Dünya Savaşı’nda yaşanan kayıpların ortaya çıkarttığı bir
örgüttür. Yine benzer kaygıların ve yıkımların yaşandığı Birinci Dünya Savaşı da Birleşmiş
Milletlerin bir anlamda öncüsü sayılabilecek Milletler Cemiyeti’nin kuruluşuna yol açmıştır.
1919 yılında Versay Antlaşması ile uluslararası işbirliğini güçlendirmek ve “barış ve
güvenliği” sağlamak amacıyla kurulan bu teşkilat İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasını
engelleyemediği için son bulmuştur.
Milletler Cemiyeti ile yaşanan olumsuz deneyime rağmen Birleşmiş Milletler Antlaşmasını
hazırlamak üzere 1945 yılında, 51 ülke temsilcisi Birleşmiş Milletler Uluslararası Örgüt
Konferansı kapsamında San Francisco’da bir araya gelmiştir. Yapılan çalışmalar sonrasında
hazırlanan 110 maddelik Antlaşmasının onaylamasıyla Birleşmiş Milletler 24 Ekim 1945
yılında resmen kurulmuştur.
Birleşmiş Milletlerin temel amacı; uluslararası barış ve güvenliği korumaktır. Bu amaç
doğrultusunda; hak eşitliği ve halkların kendi geleceğini belirleme ilkelerine saygı
göstererek milletlerarasında dostça ilişkiler geliştirmek ana prensibidir. Uluslararası
22
ekonomik, sosyal, kültürel, insani sorunların çözümünde işbirliği yapmak, temel insan hak
ve özgürlüklerine karşı saygıyı teşvik etmek ve bu konularda milletlerarasında uyum
sağlayıcı bir merkez olmak durumundadır.
Tüm üyelerinin; eşit egemenliği sahip olması ve iyi niyet çerçevesinde antlaşmada belirtilen
yükümlülüklerin gereklerini yerine getirmeleri esastır. Uluslararası anlaşmazlıklar; barış,
güvenlik ve adaleti tehlikeye sokmadan barışçıl yollarla çözümlenmelidir. Üye ülkelerin
başka bir devlete tehdit oluşturmaları ya da başka bir devlete karşı güç kullanmaları ile
devletlerin iç işlerine karışmaları yasaktır (BM:2014b).
Birleşmiş Milletler, 1945 yılında 51 ülke ile başladığı yolculuğuna uluslararası barış ve
güvenliğe yaptığı katkı ve kolonilerin bağımsızlıklarını verdiği destekle yeni katılımlar sonucu
günümüzde 193 ülkelik büyük bir dünya organizasyonuna dönüşmüştür (BM 2011:271-275).
Birleşmiş Milletler, kuruluş antlaşması içerisinde yer alan altı temel organı vasıtasıyla görev
yapar. Bunlar; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi,
Uluslararası Adalet Divanı ve Genel Sekreterliktir. Ayrıca Birleşmiş Milletler bünyesinde
yapılan faaliyetin özelliğine göre 15 ihtisas kuruluşu, çok sayıda fon, ajans ve program
bulunmaktadır (Çizelge 4.1).
Birleşmiş Milletlerin bünyesinde yer alan tüm birimler öncelikli amaç olan uluslararası
barış ve güvenliğin korunması amacıyla ilgili faaliyetleri yerine getirirler. Bu amacın yerine
getirilmesi için Birleşmiş Milletler tarafından iki ayrı yöntem kullanılır. Bunlardan birincisi;
çatışmaların önlenmesi ve barışın sağlanması anlamında yerine getirilen diplomatik
arabuluculuk faaliyetleridir.
İkinci kategoride ise uluslararası diplomasi yollarının
tüketilmesi sonucu başlatılan, sivil ve askeri unsurların görev yaptığı barış gücü misyonları
yer alır. Birleşmiş Milletlerin devlet inşası faaliyetleri de günümüzde barış gücü misyonları
kapsamında sürdürülmektedir.
3.2. Birleşmiş Milletlerde Devlet İnşası
Birleşmiş Milletlerde devlet inşa kavramı, uluslararası barışın sağlanması kapsamında
yapılan barış gücü operasyonları dâhilinde yer alır. Ancak bu doğrultuda yapılan tüm
23
faaliyetlerin kapsamı ve tanımı (askeri müdahale, sosyal ve ekonomik katkılar ve eğitimler)
devlet inşası faaliyetleri çatısı altında tanımladığımız çalışmaların tümünü içerse de
Birleşmiş Milletler resmi terminolojisi içerisinde yer almaz. Birleşmiş Milletler, barış gücü
misyonlarını askeri düzeyde barışı inşa çabaları olarak tanımlamaktadır. Devletin ve
beraberinde ulusun inşasını ise tarihi süreç ve ulusal bir kimliğin gelişimine
dayandırmaktadır. Bu misyonlarda barışın inşası ile bir ülke savaşa son verip kendini
yönetebilmesini desteklemek hedeflenmektedir (BM, 2008:31).
Birleşmiş Milletlerde devlet inşasında 2. Dünya savaşı sonrası yeniden yapılanma ve
kalkınmanın (Almanya ve Japonya örneği) içerik olarak daha öncelikli olarak ele alındığı
dönemler olmuştur. Soğuk Savaş dönemi boyunca ise bu süreç iki süper güç (ABD ve Rusya)
arasındaki çekişme ve kuvvetler dengesi arasında Birleşmiş Milletlerin tam manasıyla
işlevini yerine getiremez hale gelmiştir. Bu dönemde devlet inşası faaliyetleri kolonilerin
bağımsızlığı problemine destek verilmesi ile devam etmiştir.
Soğuk Savaş dönemi boyunca 40 yıllık süreçte sadece 13 BM Barış Gücü oluşturulmuş ve
genellikle devletlerarası çatışma ortamlarında, barışı sağlamaya yönelik gözlemci
statüsünde görev yapılmıştır. Bu kapsamda; askerden arındırılmış belli sınır bölgelerini
gözlemek, ateşkesin devamını sağlamak, tampon bölgeler oluşturmak, tarafların
silahsızlandırılması ve sınırların denetimini görevleri yerine getirilmiştir.
Soğuk Savaş sonrası dönemden günümüze kadar son 25 yılda Barış Gücü operasyonlarının
sayısı 46’ya ulaşmıştır (Çizelge 3.1). Dünya üzerindeki değişen siyasi dengelerin sonucu
olarak Birleşmiş Milletler müdahaleleri daha proaktif bir yaklaşımla barışı koruma
konseptinden barışı inşa dönüşümüne evrilmiştir. Böylelikle Birleşmiş Milletler, 1999
yılında Doğu Timor ve Kosova’da geçiş yönetimleri kurarak tüm idareyi ele almış ve yeni
baştan bu devletlerin inşasıyla yeni nesil barış gücü operasyonlarına başlamıştır (Williams,
2005). Bu süreç aynı zamanda Birleşmiş Milletlerin modern anlamda devlet inşası
faaliyetlerinin başlangıcıdır.
Birleşmiş Milletler, yaşanılan çatışma ve kargaşa ortamına sürekli olarak dışarıdan
müdahale etmek yerine kendi içinde bunun üstesinden gelebilecek bir devlet otoritesi
24
kurmak çözümü ile karşımıza çıkmaktadır. Bu kapsamda müdahale edilen ülkelerdeki tarihi,
kültürel, etnik ve coğrafik yapı ile yaşanılan çatışmanın kaynağının da birbirlerinden farklı
yapılarda olduğu gözlemlenmektedir. Simon Chesterman (2004), Birleşmiş Milletlerin
devlet inşası amacıyla yaptığı müdahaleler ile ilgili olarak yaptığı araştırmada; misyonlara
ev sahipliği yapan ülkelerin yapısı ve durumlarına göre beş farklı kategori altında
toplanabileceği tespitinde bulunmuştur. Bunlar;
- Dekolonizasyon sürecinden kurtulup bağımsızlık için mücadele verilen ülkeler: Namibya
(1989-1990) ve Doğu Timor (1999-2002) gibi.
- Mevcut bir hükümete devredilecek geçiş hükümetlerine sahip ülkeler: Yeni Gine (19621963), Batı Sahra (1991-), Slovenya(1996-1998) gibi.
- Seçimle demokratik bir hükümet kurma sıkıntısı yaşayan devletler: Kamboçya (1992-1993)
gibi.
- Geçici hükümetlerle yönetilip bağımsız bir devlet yapısı veya çözüme kavuşamayanlar:
Bosna Hersek (1995-2002) ve Kosova (1999-) gibi.
- Devlet otoritesinin yeterli olmadığı devletler: Kongo (1960-1964), Somali (1993-1995), ve
Sierra Leone(1999-) gibi.
Ülkelerin mevcut durumlarının çeşitliliği, yapılan müdahalelerin usulü ve büyüklüğünün de
buna göre farklılık göstermesini gerektirmektedir. Yine bu sınıflandırmaya haricinde
müdahale edilen zaman, coğrafik konum olarak ifade ettikleri önem ve etnik-kültürel
yapılarına göre ülkelerin her birinin kendilerine has özelliklere sahip olmaları her bir
misyonu içerik anlamında kendisine has hale getirmektedir.
3.3. BM Devlet İnşasında Etkin Organlar
Birleşmiş Milletler, her ne kadar altı temel organı vasıtasıyla görevlerini yürütse dahi
bunlardan sadece üç tanesi barış gücü misyonlarının oluşturulmasında etkin rol
oynamaktadır. Bunlar; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi ve Genel Sekreterliktir (BM, 2014b).
3.3.1. Genel kurul
25
Genel Kurul, Birleşmiş Milletlere üye olan tüm ülkelerin (193 ülke) toplanması ile oluşan
ana istişare organıdır. Her ülkenin ayırım gözetmeksizin birer eşit oy hakkına sahip olduğu
Genel Kurul, dünya barışı ve güvenliği, yeni üye alımı ve Birleşmiş Milletler ‘in bütçesi ile
ilgili konulardaki kararlarını üçte ikilik çoğunlukla alır. Diğer konularda ise salt çoğunluk
yeterlidir.
Genel Kurul’un olağan toplantısı her yıl Eylül ayında yapılır ve yıl boyunca devam eder.
Olağan toplantı başlangıcında, hükümet veya devlet başkanları ile diğer diğer katılımcılar,
savaş, terörizm, hastalıklar, yoksulluk vb. gibi gündemi meşgul eden uluslararası düzeyde
birçok konu ile ilgili olarak görüşlerini sunarlar. Genel Kurul, oturumları yönetmekle görevli
başkanı seçimle ve bir yıllığına belirlenir. Acil veya özel durumlarda Güvenlik Konseyi’nin
ya da Birleşmiş Milletler üyelerinin çoğunluğunun talebi üzerine Genel Sekreterin çağrısı
aracılığıyla toplanabilir.
Genel Kurul, uluslararası barış ve güvenliğin korunmasına yönelik konuları ele alır ve tavsiye
kararları verir. Güvenlik Konseyi’nin ilgilendiği konular dışında Antlaşma kapsamına giren
konularda görüşmelerde bulunarak öneriler getirir. Güvenlik Konseyi ve diğer Birleşmiş
Milletler organlarının vereceği raporları değerlendirir. Güvenlik Konseyi’nin daimi olmayan
üyelerini, Ekonomik ve Sosyal Konsey üyelerini ve Vesayet Konseyi’nin ek üyelerini (gerekli
olması durumunda), Adalet Divanı Yargıçlarını seçer ve Güvenlik Konseyi’nin tavsiyesi
doğrultusunda Genel Sekreteri atar.
Birleşmiş Milletler ’in bir yıl süreli öncelikli çalışma konuları Genel Kurul tarafından üye
ülkelerin çoğunluğunun aldığı kararlar sonucu belirlenir. Aynı zamanda üye ülkelerin BM’ye
katkısının ne kadar olacağı ve bütçenin ne şekilde planlanacağı da Genel Kurulun görev ve
yetkileri kapsamındadır (BM, 2011:5-6).
3.2.2. Güvenlik konseyi
Birleşmiş Milletlerin uluslararası barış ve güvenliğin korunması konusunda görev yapan ana
organıdır. ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya’dan oluşan 5 daimi üye ve buna ek olarak
Genel Kurul tarafından iki yıllık süre için seçilen 10 üye ile birlikte toplamda 15 ülkeden
oluşur.
26
Her üyenin bir oyunun bulunduğu konseyde idari konularda alınan kararlarda 9 üyenin
kabulü şartı aranır. Diğer konularda ise mutlak surette 5 daimi üyenin tamamının kabulü
şartı ile yine asgari 9 ülkenin olumlu yöndeki kararı gözetilir.
Öncelikli olarak tarafların sulh içerisinde anlaşmaya varması ve meselelerin barışçıl yollarla
çözülmesi seçeneği değerlendirilir. Bu noktada askeri gözlemcilerin ve barış güçlerinin
görevlendirilmesine karar verilebilir. Çözüm yollarının tüketildiği durumlarda güç kullanımı
başvurulması ve askeri müdahale kararının alınması bu organ eliyle olmaktadır.
Daimi üyelerin özellikle uluslararası barış ve güvenliğin korunması konusunda alınan
kararların üzerindeki direkt etkisi sebebiyle fikir çatışmasına düşme durumu söz konusudur.
Bu duruma önlem olarak 1950 yılında alınan kararla uluslararası barışın tehdit edilmesi,
barışın ihlali ya da saldırı durumlarında üyelerin oybirliği sağlayamadığı durumlarda Genel
Kurul harekete geçebilir. Bu gibi durumlarda Güvenlik Konseyi ile yerine getirilecek görevler
Genel Kurul tarafından üstlenilir (BM, 2011:7-9).
3.2.3. Genel sekreterlik
Genel Sekreter, Birleşmiş Milletler teşkilatının yöneticisi konumundadır. Uluslararası barış ve
güvenliğin tehlikeye düştüğü konularda konuyu ferdi olarak Güvenlik Konseyine sunma
yetkisine sahip olduğundan çok bir konum işgal etmektedir. Kurul ve komisyonlarda ele alınan
konularda farklı görüşlerin öne çıkarak fikir çatışmalarının yaşanabileceği bir ortamda ferdi
inisiyatif ile ilgili mekanizmaların hayata geçirilebilmesi, kuruluşun reaksiyon süresini kısaltması
bakımından hayati önem taşımaktadır. Bu durum; acil müdahale gerektiren, insan hakları
ihlalleri ve güç kullanımına karar verilmesi gereken konularda durumun daha kötüye gitmeden
müdahale edilebilme şansını arttırmaktadır.
Birleşmiş Milletlerin halen 193 üyeden oluşmakta olan teşkilat yapısı içerisinde alınan kararlar;
oturumlar, toplantılar ve bir dizi görüşmeler silsilesi ile sonuca bağlanmaktadır. Genel
Sekreter’in bu sürece tabi olmadan dünya liderleri, hükümet yetkilileri, sivil toplum örgütleri ve
sair kişi ve kuruluşlarla uluslararası meselelerin yüz yüze görüşülerek çözülebilme şansına sahip
olan bir yetkiye sahip olması, kuruluşu daha mobil ve erişilebilir kılmaktadır.
27
4. BİRLEŞMİŞ MİLLETLERDE HALKLA İLİŞKİLER
Birleşmiş Milletler Halkla İlişkiler faaliyetleri, Birleşmiş Milletler Genel Merkezi New York’ta
bulunan Kamusal İletişim Dairesi (DPI) koordinesinde yürütülür. Planlanan stratejilerin dünya
çapında uygulamaya konulması ise bu birime bağlı enformasyon merkezleri aracılığıyla olur.
Bunların dışında Birleşmiş Milletler Barışı Koruma misyonlarında bulunan İletişim Merkezleri de
bu yapının son halkasını oluşturur. Oluşturulan bu yapının en üstünde ise Enformasyon
Komitesi aracılığıyla halkla ilişkiler politikalarının yönünü tayin eden Birleşmiş Milletler Genel
Kurulu bulunur.
Birleşmiş Milletler, barış ve güvenliği sağlamanın yanında kendi alanlarında uzmanlaşmış çok
sayıda alt kuruluşu da bünyesinde barındırır. Bağımsız idari yapıları ve kendi bütçeleri ile bu
kuruluşlar (Çizelge 4.1) yine kendi bünyelerinde ayrıca bir halkla ilişkiler birimine sahiptirler.
Birleşmiş Milletler Halkla İlişkiler faaliyetleri ve görev tanımlarına ait veriler kuruluşun basılı ve
dijital kaynakları üzerinden temin edilmiştir. Birleşmiş Milletler Enformasyon Merkezleri
faaliyetleri ise Birleşmiş Milletler Enformasyon Merkezi (UNIC Ankara) Türkiye Müdürü Ahmet
Parla ile 12 Mayıs 2014 tarihinde BM Ankara ofisinde yapılan mülakat neticesinde kaleme
alınmıştır.
4.1.Kamusal İletişim Dairesi (DPI)
Birleşmiş Milletler Kamusal İletişim Dairesi, BM bünyesinde kuruluşun tüm dünya çapında
yapılan çalışmaların anlaşılabilmesi için düzenlenen tüm halkla ilişkiler faaliyetlerini
organize eden birimidir. 1946 yılında BM Genel Kurulu’nun 13 sayılı kararı ile Birleşmiş
Milletler faaliyetleri hakkında dünya çapında farkındalık ve anlayışı geliştirmek amacıyla
kurulmuştur.
DPI, yapılan faaliyetlerde anlamda kamuoyu desteğini sağlamak adına toplumla doğrudan
iletişim kurmaktan, bilgilendirici kampanyalar düzenlemeye, radyo ve televizyon
programları yapmaya, dijital medyanın tüm alanlarında faaliyet göstermeye, basın
bültenleri ve yayınlara çıkarmaya, hatta kütüphane hizmetleri vermeye kadar uzanan bir
dizi faaliyette bulunur (BM, 2014).
28
Kamusal Bilgilendirme ve İletişimden sorumlu Genel Sekreter Yardımcısına bağlı olan görev
yapan daire üç birimden oluşur (Şekil, 4.1). Daire Başkanı, Örgütün görev ve sorumlulukları
hakkında medyaya, sivil topluma koordineli, doğru ve şeffaf bir bilgi akışını sağlamakla
yükümlüdür. Yine Birleşmiş Milletler Genel Sekreterinin basın sözcüsü de bu birimin
uhdesinde bulunur.
Şekil 4.1. BM kamusal iletişim dairesi organizasyon şeması
Birleşmiş Milletler Kamusal İletişim Dairesi
Stratejik İletişim
Birimi
Haber ve Medya
Birimi
Halkla İlişkiler
Birimi
Enformasyon
Merkezleri
Birimi
Basın Servisi
Program Birimi
İletişim
Kampanyaları
Birimi
Operasyon
Birimi
Dag
Hammarskjöld
Kütüphanesi
Genel Sekreterin
Basın Sözcüsü
Haber ve İçerik
Birimi
4.1.1.Stratejik iletişim birimi
Stratejik İletişim Birimi; Birleşmiş Milletler iletişim stratejilerinin geliştirildiği birimdir. Aynı
zamanda bu stratejilerin diğer Birleşmiş Milletler birimleri ile koordineli olarak
yürütülmesini planlar. BM Genel Merkezinden planlanan ve yürütülen faaliyetlerin dünya
çapında uygulanabilmesi içinse dünyanın değişik bölgelerinde görev yapman toplam 63
tane Enformasyon Merkezi ile irtibat kurar. Bu birim aynı zamanda BM barış harekâtlarında
görev yapan halkla ilişkiler birimlerinin takip edecekleri programların planlayıcısı
29
konumunda olduğundan Birleşmiş Milletler ulus ve devlet inşa faaliyetlerini de yönlendiren
birim hüviyetini taşımaktadır.
4.1.2. Haber ve medya birimi
Haber ve Medya Birimi; dünya çapında medyaya Birleşmiş Milletler hakkında haber ve bilgi
hazırlamak ve dağıtmakla görevlidir. BM Haber Merkezi web sitesinde 6 dilde olmak üzere
sürekli bir bilgi akışını sağlar. BM toplantı ve etkinlikleri hakkında basın bültenleri, radyo televizyon programları ve belgeseller ile fotoğrafları hazırlayarak dağıtımını temin eder.
4.1.3.Halkla ilişkiler birimi
Halkla İlişkiler Birimi; BM’nin amaçları doğrultusunda özel sektör ve kamu sektörüyle
ortaklıklar kurar. BM ile ilgili seri ve özel etkinlikler düzenler, gelişmekte olan ülkelerden
gazetecilere eğitim programları hazırlar. Yine bünyesindeki BM ana kütüphanesi
konumundaki Dag Hammarskjöld Kütüphanesi ile sivil toplum kuruluşları, eğitim kurumları
ile irtibat kurarak hazırlanan bilgilendirme ürünleri ve hizmetleri pazarlayan kuruluşlarla
birlikte çalışır. Ayrıca, Birleşmiş Milletler Yıllığı, UN Chronicle dergisi ve “İşte Birleşmiş
Milletler” isimli kitabı çıkarır.
4.1.4.Genel sekreterlik basın sözcüsü
Genel Sekreterlik Basın Sözcüsü; doğrudan Genel Sekretere bağlı olarak çalışmakta ve
Birleşmiş Milletler politika ve çalışmalarının dünya medyasına aktarılmasında Genel
Sekreter adına görev yapmaktadır. Bunun yanında Birleşmiş Milletler mahkemeler,
teşkilatlar, fonları ve programları ile birlikte Güvenlik Konseyi ve diğer temel organlar da
dâhil olmak üzere BM sistemindeki tüm kuruluşlar ile ilgili gelişmeler hakkında gazetecilere
günlük brifing vermektedir.
Kamusal İletişim Dairesi, yapılan tüm faaliyetler ile ilgili olarak Birleşmiş Milletler Genel
Kurulunun Enformasyon Komitesi’ne rapor vermek zorundadır. Yılda bir defa toplanan
komite Kamusal İletişim Dairesinin faaliyetlerini gözden geçirerek uygulanacak politikalar,
programlar ve faaliyetlere rehberlik eder. Bu faaliyetlerde kullanılacak olan maddi kaynak
30
ise Birleşmiş Milletler olağan bütçesinden karşılanır (BM, 2008: 5). Bu kapsamda 2014 –
2015 yılı için onaylanan bütçenin 5,53 milyar Dolarlık kısmından 186 017 200 Dolarlık
bölümü belirtilen dönemde yapılacak faaliyetler için ayrılmıştır.
İlk kuruluşunda Birleşmiş Milletler bütçesinden % 12,7’lik bir pay alan Kamusal İletişim
Dairesine sonraki 40 yıl içerisinde bütçeden ancak %5,3 oranında kaynak aktarılmış ve her
yıl da giderek bu oran azalmıştır. 1980’li yıllarda Birleşmiş Milletler Genel Sekreter
Yardımcısı Therse Paquet Sevigny önderliğinde gelişen teknolojiler ve Birleşmiş Milletler
iletişim politikalarına göre Kamusal İletişim Dairesi çalışma içerik ve teşkilatlanması yeniden
revize edilmiştir (Lehmann, 1999:24).
4.2. Enformasyon Komitesi
BM Genel Kurulu, Birleşmiş Milletlerin halkla ilişkiler politika ve faaliyetlerini düzenlemek
adına 18 Aralık 1978 tarihindeki toplantısı ve 33/115 C sayılı kararıyla Enformasyon
Komitesini hayata geçirdi. Uluslararası ilişkiler ve ekonomik düzende yaşanan değişim,
halkla ilişkiler ile iletişim alanında yaşanan gelişmeler mevcut halkla ilişkiler politikalarının
da yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kılıyordu.
Uluslararası barış ve anlayışın güçlendirilmesi ve bu doğrultuda sürdürülen bilgilendirme
faaliyetlerinin daha geniş kitlelere ulaşabilmesi için daha etkin bir bilgi ve iletişim düzenini
kurulması amacıyla Genel Kurul’a tavsiyelerde bulunmak bu komitenin görevleri arasında
yer almaktadır.
Her ne kadar Birleşmiş Milletler halkla ilişkiler faaliyetleri Kamusal İletişim Dairesi
tarafından planlansa dahi Enformasyon Komitesinin daire üzerindeki denetleyici etkisi ile
takip edilecek politikalar ve faaliyetler hakkında Genel Kurula tavsiye pozisyonundaki
konumu dolayısıyla Birleşmiş Milletler halkla ilişkilerinin en kilit birimi durumundadır.
Buna örnek her yıl Birleşmiş Milletler tarafından global manada süregelen sıkıntılara dikkat
çekmek ve farkındalık oluşturmak adına oluşturulan çalışmalar kapsamında Birleşmiş
Milletler Genel Kurulunda yapılan oylamayla 2014 yılının Filistin Halkı ile Dayanışma Yılı
olarak ilan edilmesi verilebilir (BM, 2014a).
31
4.3. BM Enformasyon Merkezleri (UNIC)
Dünya genelinde 63 ülkede faaliyet gösteren Birleşmiş Milletler Enformasyon Merkezleri
BM’nin yerelde halka ulaşmasında ve faaliyetlerinin halka anlatılmasında önemli bir rol
oynar. Bir anlamda BM Genel Sekreterliğine bağlı Kamusal İletişim Dairesinin dış
temsilcilikleri olarak görev yapar. Bu amaçla resmi ve sivil toplum kuruluşları ile özel
sektörle birlikte ortak çalışmalar yürütür. Basın ve okul çağındaki gençlere yönelik
bilgilendirme toplantıları ile kütüphane ve elektronik bilgi kaynakları hizmete sunarak ülke
çapında halkın BM faaliyet ve teşkilatı hakkında daha iyi bilgilenmesi için faaliyetlerde
bulunur (BM, 2014).
BM Enformasyon Merkezleri BM’nin mesajlarını bulundukları ülkede halka aktarmada
faaliyetleri şunlardır:
1-Görev yaptıkları ülkelerde medya ile ilişkileri yürütmek, mülakatlar, basın
toplantıları ve brifingler düzenlemek,
2-İnternet sayfaları, konferanslar, sergiler düzenleyip fuar gibi etkinliklere katılarak
BM hakkında kamuoyunu bilgilendirmek,
3-Her yıl belirli tarihlerde kutlanan BM günleri etkinlikleri kapsamında seminer,
konferans ve diğer benzeri faaliyetler gerçekleştirmek,
4-Bünyesinde barındırdığı kütüphane ile yazılı ve görsel malzeme ile başta
araştırmacılar ve öğrenciler olmak üzere kamuoyu ile paylaşarak Birleşmiş Milletler için
önemli bir kaynak oluşturmak.
4.4. BM Basın - Halkla İlişkiler Büroları
Birleşmiş Milletler, barışı koruma misyonlarında halkla İlişkiler faaliyetlerini BM Basın - Halkla
İlişkiler Bürosu aracılığıyla yürütür. Birleşmiş Milletler devlet inşa faaliyetlerinde halkla ilişkiler
faaliyetlerinin sahada uygulayıcısı konumunda olan bu birimler BM Kamusal İletişim Dairesince
planlanan faaliyetler doğrultusunda birbirleriyle koordineli olarak bu faaliyetleri yürütürler.
Yine bu misyonlarda görev yapan polis ve askeri güçlerinin kendi bünyelerinde bu birimlerle
irtibat ve koordinasyonlarını sağlayan bağımsız birer halkla ilişkiler birimi bulunur.
32
BM Basın - Halkla İlişkiler Büroları, Birleşmiş Milletlerin 1980’li yıllarda iletişim ve halkla ilişkiler
politikaları üzerine yapılan revizyon çalışmaları ertesinde Kamusal İletişim Dairesi’ne eklenen
bir birimdir. Ana görevi ise barış gücü operasyonlarında, barışı koruma ve sağlama
çalışmalarının duyurulmasıdır. Yine 1988 yılında barış gücü misyonlarında iletişim ve halkla
İlişkiler faaliyetlerinde bulunulması gerekliliği ortaya konularak her misyona birer basın
sözcüsü görevlendirilmiştir (Lehmann, 1999:24).
Haftalık basın toplantıları düzenlemek, günlük basın bültenleri hazırlamak, misyonun
büyüklüğüne göre aylık - yıllık dergiler hazırlamak, misyonun büyüklüğüne göre kurulan radyo
ve televizyon program ve yayınları yapmak başlıca görevleri arasındadır. Misyonlarda BM
günleri için toplantılar, anma ve kutlama programları düzenlemek bu birimin uhdesinde
organize edilir. Misyonun büyüklüğüne göre radyo ve televizyon yayınları ile BM hakkında
bilgiler vermek, ülkedeki demokratik toplum yapısını desteklemek için seçimlere katılımı teşvik
amacıyla kampanyalar düzenlemek yine bu birimlerin görevidir.
Bütün Birleşmiş Milletler barış gücü operasyonları bir görev tanımı ile başlar. Bu görev
tanımının misyonun yerel ve uluslararası aktörleri tarafından çok iyi anlaşılması ve birbirleri
ile uyumlu bir şekilde çalışmaları çok önemlidir. Bir çatışmanın önlenmesi için oluşturulan
barış gücü eğer etkili ve sürekli halkla ilişkiler programları ile desteklenmezse tüm dünya
çapında destek verilen bir faaliyetten yerel halkın da dâhil olduğu bir karşıtlığa dönüşebilir.
Bu amaçla bütün BM barış gücü misyonlarında yerel ve uluslararası medya iyi ilişkiler
sürdürmeye dayanan etkili bir iletişim stratejisi hem politik hem de operasyonel bir
gerekliliktir.
Barış gücü operasyonları aynı zamanda çok boyutlu operasyonlar olarak da adlandırıla
bilinir. Yeniden yapılanma - ekonomik kalkınma ile siyasi ve idari yapının oluşturulmasında
yerel halk ile birlikte çalışmak, Birleşmiş Milletler, yerel - uluslararası STK’larla birlikte birçok
BM ihtisas fon, ajans ve kuruluşunun desteğini almak çok önemlidir. İyi kurgulanmış bir
halkla ilişkiler programının, çatışmayı önleyip taraflar arasında güven ve dayanışmayı
destekleyerek barış sürecine katkı veren en iyi araçlardan biri olduğu kanıtlanmıştır (BM,
2003:45-54).
33
Birleşmiş Milletler Barış Gücü operasyonlarındaki halkla ilişkiler programlarının temel
amaçları şöyledir:
1-Barış gücü operasyonlarının görev tanımı ve sorumluluklarının tam anlamıyla geniş
bir çevrede anlaşılması,
2-Barış gücü operasyonları çalışmalarının yerel ve uluslararası toplum nazarında her
yönüyle tanıtılması,
3-Barış gücü operasyonlarının amaçlarını destekleyici etkin bir iletişim stratejisinin
hayata geçirilmesi,
4-Zamanında ve amaca uygun iletişim araçları ile barış sürecine katkı sağlanması,
5-Barış gücü operasyonlarını haksız eleştiri ve yanlış bilgilendirmelere karşı korumak,
6-BM ve barış sürecinin hedeflerine zarar verecek yanlış bilgi, nefret söylemi ve
propagandalara karşı koymak (BM, 2003:48).
34
35
5. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DOĞU TİMOR MİSYONU
Birleşmiş Milletlerce Barış gücü operasyonları kapsamında yapılan müdahaleler kısmi
olarak devletlerin ve ulusların geleceğini etkilemiş, değiştirmiş olsa dahi ABD örneğinde
olduğu gibi topyekün bir yeniden inşa olarak karşımıza çıkmamıştır. Dar kapsamlı görev
tanımları ile ortaya konulan bu faaliyetler, sınırlı bütçe ve insan kaynağını kullanarak
çatışmayı önleme, barış ve güvenliği sağlama gayretinde olmuşlardır.
Birleşmiş
Milletlerin
içerik
anlamında
ulus
ve
devlet
inşası
faaliyeti
olarak
değerlendirebileceğimiz ilk müdahaleleri Kosova ve Doğu Timor misyonları ile olmuştur.
Yaşanılan çatışmayı önleme adına Kosova’da NATO destekli, Doğu Timor’da da çok uluslu
barış gücü ile askeri müdahalede bulunulmuş ve gereği halinde ölümcül silahları kullanma
yetkisi ile donatılmışlardır. Müdahalenin ciddiyeti, beraberinde her iki ülkeyi devam eden
süreçte Birleşmiş Milletler gözetiminde birer devlet olarak inşa edilmesi ve bağımsızlıklarını
kazanmalarını sağlama sonucuna götürmüştür.
Yaşanılan süreçte, ilk başlangıç örnekleri olarak ele alınan Kosova ve Doğu Timor arasından
sadece Doğu Timor öngörülen safhaları tamamlayarak bağımsızlığını kazanmış ve BM üyesi
bir ülke haline gelmiştir. 2008 yılında tek taraflı bağımsızlığını ilan eden Kosova ise dünya
devletlerince kısmi tanınma ile çözümsüzlük sürecine girmiş ve BM kontrolünden AB
kontrolündeki Avrupa Birliği Hukukun Üstünlüğü Misyonu’na (EULEX) devredilmiştir.
5.1. Doğu Timor
Doğu Timor ya da yaşayanların kendilerine verdikleri isimle Timor Leste; Birleşmiş Milletler
tarihinin gelmiş geçmiş en başarılı misyonuna ev sahipliği yapmış ülke olarak bilinmektedir.
Avustralya’nın kuzey kıyılarında yer alan küçük bir ada devleti olan ülke, aynı zamanda
Endonezya takımadalarının en uç kısmında yer alır. Yüzyıllar boyu sömürge olarak idare
edilen ülke, 1975 ve 2002 yıllarında olmak üzere iki kez bağımsızlık ilanında bulunmuş ve
Birleşmiş Milletlerin 1999 – 2004 yılları arasında sürdürdüğü üç farklı barış gücü operasyonu
ertesinde Milenyumun ilk bağımsız ülkesi olarak BM bünyesine katılmıştır.
36
Harita 5.1. Doğu Timor ve Okyanusya
Timor adası 17. yüzyılda iki ayrı ülkenin sömürge amaçlı işgaline maruz kalmıştır. Batı tarafı
Hollanda hâkimiyeti altına girerken doğu kısmında ise egemen güç Portekiz olmuştur. 2.
Dünya Savaşındaki kısa süreli Japon işgali altında kalan Doğu Timor, 1975 yılına kadar
Portekiz idaresi altında yönetilmeye devam edilmiştir.
Birleşmiş Milletlerce ilan edilen 1960 tarihli Sömürge İdaresi Altındaki Ülkelere ve Halklara
Bağımsızlık Verilmesine Dair Bildirgesi kapsamında Genel Kurul tarafından Portekiz
sömürgesi olarak bu listeye dâhil edilmiş, ancak 1975 yılında Portekiz’de yaşanan iç
karışıklık dolayısıyla bağımsızlığını ilan eden ülkede bu tarihe kadar bir Birleşmiş Milletler
faaliyeti gerçekleşmemiştir. Doğu Timor bu tarihte tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etse
de bölgede artan komünist Çin etkisi ve Soğuk savaş nedeniyle oluşan güçler dengesi
dolayısıyla ABD adanın Endonezya tarafından işgalini teşvik etmiş ve desteklemiştir.
Ülkedeki siyasi partiler arasında tek taraflı bağımsızlık ve Endonezya ile birleşme farklı
gruplarca destek görmüştür. Daha sonraki yıllarda çıkan çatışmaların kaynağı da bu fikir
ayrılığına dayanmaktadır (BM, 2011:265).
37
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 22 Aralık 1975 tarih ve 384 (1975) sayılı kararı ile Doğu
Timor’un toprak bütünlüğüne saygı duyulması ve ülke halkının kendi kaderlerini belirleme
haklarının bulunduğundan bahisle Endonezya’nın işgal ettiği topraklardan çekilmesini
istemiştir. Yine aynı karar kapsamında tarafların bir araya gelerek Doğu Timor’un
bağımsızlığı (dekolonizasyonu) kapsamında karşılıklı görüşmelerin başlatılarak konuya
barışçıl bir çözüm getirilmesi talep edilmiştir (BM, 2014f).. Birleşmiş Milletlerin bu tarihte
başlattığı ve sürdürdüğü çalışmaları tarafların bir araya gelmemesinden dolayı 1999
tarihindeki referanduma kadar beklenen sonucu vermemiştir.
Endonezya tarafından işgal edilen ülke Haziran 1976 tarihinde 27. eyalet olarak ilan
edilmiştir (Hainsworth ve McCloskey, 2000). İşgale karşı oluşan silahlı ve politik direnişe
rağmen Endonezya,1999 yılına kadar bu ülkede hâkimiyetini korumuş ancak Soğuk Savaşın
bitişi, 1997 Asya Ekonomik Krizi ve Endonezya Başbakanı Suharto iktidarının el değiştirmesi
ile iktidara gelen Habibie yönetiminin ılımlı tavrı 1999 yılında Birleşmiş Milletler
himayesinde yapılan referandurumun yolunu açmıştır (Huxley, 2002).
5.2. Birleşmiş Milletler Misyonları ve Halkla İlişkiler Uygulamaları
Bir ülkede Birleşmiş Milletler misyonunun açılması için Birleşmiş Milletler Güvenlik
Konseyinin bu yönde alınmış bir kararı olması gerekir. Bu karar dahilinde, misyonun
açılacağı ülkede yerine getirilmesi istenen görevin tanımı (mandate), personelin niteliği ve
sayısı ile görev süresi kesin olarak belirtilir. Barış gücü misyonlarında bu durum sorunları
kendi aralarında çözemeyen tarafların karşılıklı rızası alınarak başlanıldığı gibi çatışmanın
artık insan hakları ihlalleri boyutuna taşınması sonucu tarafların rızası gözetilmeden de
müdahale kararı alınmasıyla olur. Dekolonizasyon kapsamında Doğu Timor açılan ilk misyon
hakim güç olan Endonezya’nın rıza ile başlamış ise de sonrasında yaşanan çatışmalar
dolayısıyla askeri müdahalenin de kapsama alındığı ve öncelikli amacın barış – güvenliğin
sağlanması olduğu bir barış gücü misyonuna dönüşmüştür.
Birleşmiş Milletler, Güvenlik Konseyinin 10 Haziran 1999 tarih ve 1244 sayılı kararı ile
Kosova’nın, 25 Ekim 1999 tarih ve 1272 sayılı kararı ile de Doğu Timor’un yasama – yürütme
ve yargı dâhil olmak tüm idari yönetimini geçici olarak üstlenmiştir (Stahn, 2001). Birleşmiş
38
Milletler Geçiş Yönetimi (United Nations Transitional Administration) olarak adlandırılan
idare yapısı kapsamında her iki bölgede konuşlandırılacak karma bir uluslararası otorite
eliyle; yeniden yapılanma ve kalkınmanın gerçekleştirilerek ekonomik ve gündelik hayatın
sürdürülebilir asgari şartlara kavuşması hedeflenmiştir. Yine asker ve polis teşkilatlarının
eğitilerek oluşturularak güvenlik ve asayişin yerel imkânlarla temini sağlanması, adli ve idari
devlet kurumlarının teşkili ve yapılandırılması yoluna gidilecektir. Bu safhaların en sonunda
ise meşru bir seçimle görev başına gelen yerel hükümete tüm yürütme yetkisinin
devredilmesi planlanmıştır.
Doğu Timor’da sırasıyla;
1- UNAMET, United Nations Mission in East Timor: Bağımsızlık referandumu,
2- UNTAET, United Nations Transitional Administration in East Timor: Askeri müdahale
ve devlet organlarının teşkili ile bağımsızlık ilanı,
3- UNMISET, United Nations Mission of Support in East Timor: Kamu idare
kapasitesinin geliştirilmesi ve otorite devri,
4- UNOTIL, United Nations Office in Timor Leste: İrtibat ve destekleme,
5- UNMIT, United Nations Integrated Mission in Timor Leste: Askeri müdahale ve
kamu idare kapasitesinin geliştirilmesi
misyonları görev yapmıştır. Bunlardan sadece üç tanesi barış gücü misyonu hüviyetini
taşımaktadır.
Sömürge Doğu Timor’u bağımsız bir devlete dönüştüren Birleşmiş Milletler, ülkenin barış
ve güvenliğinin devamını takip amaçlı oluşturduğu irtibat misyonunu sonlandırıp ülkeden
ayrılmak üzere olduğu Nisan – Mayıs 2006 tarihlerinde yaşanan iç karışıklık nedeniyle
yeniden bir barış gücü misyonunu daha kapsamlı bir içerik ve kuvvet artımıyla açmak
zorunda kalmıştır. Kurulan devletin kendi iç dinamiklerinin uyumsuzluğu sebebiyle
mevcudiyetinin tehlikeye girmesi nedeniyle ilk dört misyonla yerine getirilen faaliyetler son
misyonda tekrar edilmiş ve kurumlar yenilenmiştir. Ülkede barış ve güvenlik ortamına
yönelik tehditler ortadan kalkıncaya kadar görev yapan BM Barış gücünün 31 Aralık 2012
tarihinde ülkeden ayrılmasıyla Birleşmiş Milletler dönemi sona ermiştir.
39
5.2.1. UNAMET - United Nations Mission in East Timor
Birleşmiş Milletlerin sömürgelerin sona erdirilmesi amacıyla sürdürdüğü çalışmalar
kapsamında Portekiz ve Endonezya ile birlikte yürüttüğü ikili görüşmeler Doğu Timor halkını
kendi geleceği hakkında karar vereceği bir referandumun yolunu açmıştır. Birleşmiş
Milletler Genel Kurulu’nun 1246 sayılı kararı ile ülkede görevlendirilen 50 askeri ve 280 polis
gözlemci nezaretinde 30 Ağustos 1999 tarihinde yapılan referandumun sonuçlarını
Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Kofi Annan’ın 4 Eylül 1999 tarihinde bizzat açıklamıştır.
Buna göre kayıtlı 450 000 seçmenin yüzde 78,5’i Endonezya idaresine karşı bağımsızlık
yönünde oy vermiştir.
Birleşmiş Milletler bu dönemde halkın özgür iradesinin seçimlere yansıması adına
referandum sonunda ülkeden ayrılmayacaklarını bildiren bir dizi halkla ilişkiler
kampanyasına başlamıştır (Resim 5.1 ve 5.2). Olası bir kötü senaryonun ve çatışmanın
yaşanması durumunda derhal müdahale edileceği konusunda da toplumun ileri gelen
kanaat önderleri ile görüşülerek geniş bir halk kitlesine ulaşmanın yolları aranmıştır
(Sheiner, 1999).
Resim.5.1 “UN will not leave” Birleşmiş Milletlerin ayrılmayacağını beyan eden poster
40
Oylama sonrası çıkan çatışmalarda Endonezya yanlısı militanlar ve Endonezya ordusu (TNI)
destekli çetelerce binden fazla insan ölmüş, çeyrek milyon insan evlerini terk etmek
zorunda kalmıştır. Yaşanan olaylar sonucu Endonezya, Birleşmiş Milletlerce çok uluslu bir
barış gücünün ülkeye müdahalesine rıza göstermiştir (Amnesty International, 2003).
Resim.5.2 Birleşmiş Milletlerin ayrılmayacağını yerel dilde beyan eden poster
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 15 Eylül 1999 tarih ve 1264 sayılı kararı ile barış ve
güvenliği sağlama adına gerekli tüm önlemleri almak görev tanımıyla Uluslararası Barış
Gücü (INTERFET) ülkede konuşlandırılmıştır. UNAMET misyonunun görevlerini yerine
getirmek için destek ve güvenliği sağlamak ile insani yardım faaliyetlerine katkıda bulunmak
yine görev tanımı içinde yer almaktadır. (Smith ve Dee, 2003: 45). Konsey, hemen akabinde
Ekim 1999 tarihinde ise ülkeyi bağımsızlığa götürecek geçiş yönetimini ilan etmiştir.
5.2.2. UNTAET - United Nations Transitional Administration in East Timor
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 25 Ekim 1999 tarih ve 1272 sayılı kararı (BM, 2014c)
gereğince belirtilen görev tanımı kapsamında kurulan Birleşmiş Milletler Doğu Timor Geçiş
41
Yönetimi Misyonu ile: Doğu Timor’da güvenliği sağlayarak kanun ve düzeni sağlamak, etkin
bir yönetim kurmak, kamu ve sosyal hizmetlerin geliştirilmesine yardımcı olmak, insani
yardım, rehabilitasyon ve kalkınmada koordinasyonu sağlamak ve bağımsız bir yönetim için
kapasite gelişimini desteklemek amaçlanmıştır.
Bu misyon boyunca Endonezya’ya bağlı bir eyalet iken bağımsızlık yönünde irade gösteren
bir toplum Birleşmiş Milletler himayesinde üç yıl içerisinde bağımsız bir devlet haline
dönüşmüştür. 450 yıllık Portekiz sömürgesi ve sonrasındaki Endonezya işgali iki farklı koloni
deneyimi yaşayan Doğu Timor’da yerel halk bu süre zarfında devlet yönetiminde idareci
sıfatıyla görev almamıştır. Sadece yönetilmeye alışmış bir toplum tüm kamu, askeri ve idari
organlarını Birleşmiş Milletlerin gözetiminde oluşturmuştur. Bu kapsamda Ağustos 2001’de
halkın yüzde 91’nin katılımıyla yapılan seçimle 88 üyeli kurucu meclis oluşturulmuş ve yine
bu meclisin katkılarıyla oluşturulan ilk anayasa Mart 2002’de yürürlüğe girmiştir (Resim
5.3). Ülke, halkın yüzde 82,7 oyuyla Endonezya’ya karşı direnişin lideri Xanana Gusmao’nun
devlet başkanı seçilmesi ile 20 Mayıs 2002’de bağımsızlığını ilan etmiştir. Aynı yıl Eylül
ayında ise Birleşmiş Milletler’in 191. üyesi olmuştur (BM, 2011: 266).
Resim.5.3 Birleşmiş Milletlerin yerel halkı oy kullanmaya teşvik için hazırladığı poster
42
Doğu Timor’da Ekim 1999 ile bağımsızlığın ilan edildiği 20 Mayıs 2002 arasında görev yapan
Birleşmiş Milletler Geçiş Yönetimi tarafından üstlenilen ve başarıyla yerine getirilen
görevler Basın Halkla İlişikler bürosunun yayınladığı basın bildirisi (BM, 2014d) ile aşağıdaki
şekilde sıralanmıştır.
1- Doğu Timor’da barış ve güvenliğin sağlanması,
2- Referandum sonucu evlerini terk edenlerin geri dönüşü ve insani ihtiyaçlarının
giderilmesi,
3- 30 Ağustos 2001 tarihinde barışçıl ve bağımsız seçim yapılarak 88 üyeli ilk Meclisin
kurulması ve Anayasanın onaylanması,
4- Bakanlar Kurulu’nun kurulması,
5- Devlet Başkanlığı seçiminin gerçekleştirilmesi,
6- 5500 toplum lideri ve 100 000 kişiye ulusal yurttaşlık eğitimi verilmesi,
7- İlk Anayasayı oluşturmak için 38 000 kişinin katıldığı 200 halka açık toplantılar
düzenlenmesi,
8- 742 461 kişilik nüfus sayımı (2001)
9- Endonezya ile ilişkilerin normalleştirilmesi çalışmaları. 12 ülke ve Avrupa Birliği
temsilciliklerinin açılması,
10- 600 kişilik Doğu Timor Askeri Kuvvetlerinin oluşturulması,
11- 1697 kişilik Polis teşkilatının kurularak 13 ilde göreve başlaması,
12- Kamu hizmetine 11 000 memur alımı,
13- Yargı ve hukuk sisteminin oluşturularak 4 ilde mahkeme 3 ilde hapishane açılması,
14- İnsan Hakları Komisyonunun oluşturulması
15- Birleşmiş Milletler Barış Misyonunda ilk kez Cinsiyet Eşitliği Bürosunun kurulması.
Barış gücü, BM polisi ve yerel polis de bu kapsama dâhil edilmiştir.
16- Eğitim sisteminin rehabilitasyonu. 700 ilkokul, 100 ortaokul, 40 anaokulu ve 10
teknik lisede 240 000 öğrenciye eğitim ve öğretim verilmesi,
17- 32 kamu hizmet binasının yenilenmesi,
18- Avustralya ile petrol ve gaz rezervlerinin kullanımına dair Timor Deniz Anlaşmasının
imzalanması,
19- Radyo UNTAET ve TVTL televizyonunun kurulması,
20- Sağlık, eğitim ve altyapı gibi kamu hizmetlerinin yürürlüğe konulması,
43
21- Yol, liman ve hava alanı rehabilitasyonunun yapılması,
22- Maliye Bakanlığı bünyesinde Merkezi Mali Otoritenin tesisi,
23- Bankacılık ve Ödemeler İdaresinin (Merkez Bankası) kurulması,
24- Özel sektörde ekonomik hareketliği arttırmak için küçük ölçekli proje ve
girişimcilerin desteklenmesi,
25- Ekilebilir arazilerin üçte ikisinin rehabilite edilmesi, hayvancılık alanında aşılama
yapılması ile küçük balıkçılık işletmelerine ağ ve kayık temini ile su ürünlerinin teşvik
edilmesi.
Her ne kadar bağımsızlık ilanı ve Birleşmiş Milletler üyeliği gerçekleşse dahi devlet otoritesi
askeri, polis ve idari kısımlar da dâhil olmak üzere hala Birleşmiş Milletler uhdesinde
bulunmaktadır. UNTAET misyonu ile bağımsız bir meclis, anayasa ve devlet başkanına sahip
olan ülkede sonraki safhada devletin her kademesinde görev yapan BM danışmanları
nezaretinde Birleşmiş Milletlerce kullanılan idari otoritenin yerel unsurlara devri
planlanmıştır.
Bu dönemde temel insan hak ve hürriyetlerine sahip çıkılması ve öğretilmesi yönünde
kampanyalar düzenlenmiştir. Temel amaç kazanılan bağımsızlığın halka benimsetilmesi
yönünde olmuştur (Resim 5.4)
5.2.3. UNMISET - United Nations Mission of Support in East Timor
Bağımsızlığın ilanı ile görevini tamamlayan UNTAET misyonunu müteakiben ülkedeki 13
idari bölgede görev yapan Birleşmiş Milletler güçlerinin kademeli olarak çekilmesi, bir yıl
içerisinde yetki ve otoritenin yeni kurulan bağımsız Doğu Timor devleti yönetimine
devredilmesi amacıyla UNMISET misyonu kurulmuştur.
Birleşmiş Milletler Doğu Timor Destek Misyonu, Güvenlik Konseyinin 17 Mayıs 2002 gün ve
1410 sayılı kararı (BM, 2014e) ile hayata geçmiştir. Görev tanımı kapsamında Doğu
Timor’daki siyasi istikrarını devamı için temel idari yapının desteklenmesi başta olmak üzere
ülke çapında asayiş ve güvenliği temin edecek yerel polis teşkilatının hazır olana kadar
Birleşmiş Milletlerce bu görevin sürdürülmesi geliyordu. Sivil ve resmi unsurların eğitilmesi
ve kapasitesinin geliştirilmesi için düzenlenen programların duyurulması yoluyla bu
44
dönemde misyon ertesi dönemde iş sahibi olmak isteyen tüm genç nüfusun düzenlenen
eğitimlere katılması yönünde kampanyalar düzenlenmiştir (Resim 5.5).
İç güvenlik kadar dış güvenliğin üstlenilmesi de bu dönemde görev tanımı kapsamına
alınmıştır. Aynı görev tanımı içeriği korunarak 19 Mayıs 2003 tarihinde alınan 1480 sayılı
kararla (BM, 2014h) süresi bir yıl daha uzatılmıştır.
14 Mayıs 2004 tarih ve 1543 sayılı karar ile 6 ay uzatılan misyonla yerel yönetimler ve adalet
sisteminin büyük suçlar kapsamında desteklenmesi görev tanımı içerisine dâhil edilmiştir.
16 Kasım 2004 tarihinde 1573 sayılı karar ile son kez 6 aylığına uzatılarak misyon görevini
tamamlamıştır. Misyon kapsamında tüm yerel idarelerin, askeri, asayiş ve sivil otoriteye ait
yönetim yetkisi devredilmiştir.
Bu dönem boyunca yapılan tüm yetki devirleri boyunca düzenlenen devir teslim törenleri
ile halka idarenin artık kendilerinde olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Düzenlenen
törenlerle de milli birlik duygusunun geliştirilmesi hedeflenmiştir (Resim 5.6). Birleşmiş
Milletler personelinin bu süre boyunca yerel idare ile birlikte ve ülke için hizmet ettiğine
dair poster ve özel gün kutlamaları ile BM mevcudiyeti ülkede desteklenmeye devam
edilmiştir (Resim 5.7).
Birleşmiş Milletler tam manasıyla görevini yerine getirerek çok kısa sürede sömürgeden
bağımsızlığa ve yeni bir devlet düzenine geçen bir ülke kurmayı başarmış olsa bile kurulan
sistemin devamlılığının takibi için personel sayısı anlamında daha küçük bir politik gözlem
misyonu (UNOTIL) oluşturulmasına karar verilmiştir.
5.2.4. UNOTIL - United Nations Office in Timor Leste
Birleşmiş Milletler irtibat ofisini bünyesinde barındıran özel politik gözlem misyonu,
Güvenlik Konseyinin 28 Nisan 2005 tarih ve 1599 sayılı kararı (BM, 2014g) ile hayata
geçmiştir. 20 Mayıs 2006 tarihine kadar görev yapacak olan ve artık barışı koruma misyonu
hüviyetini taşımayan yeni mevcudiyetin Doğu Timor’un uzun ömürlü bir istikrara kavuşması
adına desteklenmesine karar verilmiştir. Bu amaçla; kritik öneme sahip devlet kurumlarının
gelişiminin desteklenmesi (45 sivil danışman), polis teşkilatının gelişiminde destek olunması
45
(40 polis danışman), sınır polisinin gelişimine destek olunması (35 polis – 15 askeri
danışman), demokratik yönetişim ve insan hakları eğitimi verilmesi (10 insan hakları
eğitmeni) ve belirtilen sayıda personel görevlendirilmesine karar verilmiştir.
UNOTIL görev süresi biterken toplanan BM Güvenlik Konseyi, 12 Mayıs 2006 tarih ve 1677
sayılı kararı (BM, 2014i) ile bu süreyi bir ay daha uzatmaya ve bu zaman zarfında Doğu
Timor’da uzun ömürlü istikrarı sağlama adına Birleşmiş Milletlerin ülkedeki rolünün ne
olması gerektiğinin belirlenmesine karar vermiştir.
Birleşmiş Milletler, tüm devlet kurumlarını oluşturduğu bağımsız bir devleti kurduğuna
inanarak ülkede görevinin sona erdiğini düşünse dahi yerel anlamda kabile kültüründen
kopmamış olan, bir milyonu yaklaşan nüfuslu bu ülkede var olan çok sayıda farklı kabile ve
kullanılan kırka yakın yerel dil, ülkenin devlet olarak idaresini çok zor kılmaktadır. Nitekim
Birleşmiş Milletlerin Doğu Timor’da farklı görev tanımına sahip misyonlarının başlıca amacı
devletin en temel görevi olan iç ve dış güvenliğin teminidir.
Devlet inşasında ülkenin iç ve dış güvenliğini temin edecek askeri ve polis teşkilatların
yeterli eğitimi almış ve bir arada sorunsuzca görevlerini yerine getirmeleri ana hedef
olmuştur. Bu durum göz önünde bulundurularak yeni kurulan teşkilat yapısı içerisinde
müdahale öncesi Doğu Timor’da görev yapan personelin görevlendirilmemesi genel bir
prensip olmuştur.
Ülkede sömürge dönemleri boyunca devlet idaresinde yönetici düzeyinde görev yapmayan,
yerel halk içerisinden seçilmiş tecrübesiz idareciler uluslararası otoritenin yerel otoriteye
devri ile kendi kaderleriyle baş başa bırakılmışlardır. Mevkidaşlarının 25-30 yılda sahip
oldukları mesleki tecrübe ile idare ettikleri benzer teşkilatları birkaç yıl içerisinde ülke
çapında yönetme zorunluluğuyla karşı karşıya kalan idarecilerin yönetimindeki askeri ve
polis teşkilatları himayesindeki ülkenin iç ve dış güvenliğinde derin bir zafiyet meydana
gelmiştir.
24-28 Nisan 2006 tarihleri arasında hükümet tarafından görevden el çektirilen ordu
mensuplarının düzenlediği gösteriyi bastırmaya çalışan polis güçlerine rağmen olaylar
şiddetlenmiştir. 25 Mayıs 2006 tarihinde askerlerin Emniyet Genel Müdürlüğüne
46
düzenlediği saldırı sonucu burada görev yapan yerel polis teşkilatı (PNTL) mensuplarını
Birleşmiş Milletler danışmanları nezaretinde silahsız bir şekilde bulundukları sırada
öldürülmüşlerdir. Hükümetin mevcut olayları bastırmada yetersiz kalması üzerine yaptığı
uluslararası yardım çağrısı üzerine aynı gün Avustralya askeri birlikleri ülkedeki olaylara
müdahale etmiş ve devam eden on günlük süreçte de Yeni Zelanda, Malezya ve Portekiz
askeri birlikleri ülkeye gelmişlerdir (International Crisis Group, 2009).
20 Haziran 2006 tarihinde toplanan Güvenlik konseyi 1690(2006) sayılı kararı ile Doğu
Timor’un bağımsızlığı, toprak bütünlüğü ve ulusal birliği noktasında verilen desteğin devam
edeceğine dikkat çekerek krize müdahalede bulunan uluslararası güvenlik güçlerinin Doğu
Timor hükümeti ve Birleşmiş Milletler ile koordineli çalışmalarının sürdürülmesini karara
bağlamıştır. Yaşanılan olayların incelenmesi için görevlendirilen İnsan Hakları Yüksek
Komiserliği tarafından bağımsız bir özel soruşturma komisyonu oluşturulmasına ile Genel
Sekreterlik ve konseyin konu hakkında bilgilendirilmesi talep edilmiştir (BM, 2014j).
18 Ağustos 2006 tarihinde toplanan Güvenlik konseyi 1703(2006) sayılı kararı ile mevcut
durumla ilgili kesin bir çözüme varamayarak UNOTIL misyonunun 25 Ağustos 2006 tarihine
kadar bir hafta daha uzatılması yönünde karar almıştır (BM, 2014k).
5.2.5. UNMIT United Nations Integrated Mission in Timor Leste
25 Ağustos 2006 tarihinde toplanan Güvenlik konseyi mevcut durumu değerlendirerek
1704(2006) sayılı karar ile Doğu Timor’da yeni bir barış gücü misyonunun açılmasına
(UNMIT) onay vermiştir. Bu kararın alınmasında Doğu Timor Devlet Başkanı, Başbakanı ve
Parlamento Başkanı tarafından Birleşmiş Milletler Genel Sekreterine yazdıkları üç farklı
mektupla ülkede görev yapan yerel polis güçlerinin yeniden yapılanması ve organize
olmalarına kadar Birleşmiş Milletler Polis gücünün huzur ve asayişi sağlama yönünde
çalışmalarını istemelerinin büyük etkisi olmuştur (BM, 2014l). Ayrıca ülkenin 2007 yılı
içerisinde bağımsız olarak ilk seçimlerine hazırlanması yaşanan olaylar nedeniyle tehlikeye
düşen istikrar ve huzur ortamının yeniden sağlanması için bir barış gücü misyonunun
açılması en uygun çözüm olarak görülmüştür. O tarihe kadar çıkan olaylara müdahale eden
uluslararası güçlerin yerine ise yeni görev tanımı gereği kurulan ve görevlendirilen barış
47
gücü personelinin en kısa zamanda göreve başlaması istenmiştir (BM, 2014l).
1608 polis ve 34 askeri gözlemci ile başlayan Birleşmiş Milletler Doğu Timor Entegrasyon
Misyonu’nun görev tanımı dâhilindeki temel hedefi; ülkenin bağımsızlığı, ulusal birliği ve
toprak bütünlüğünü koruyarak uzun vadeli bir düzenin tesis edilmesi olmuştur. Bu amaç
doğrultusunda barış gücü personeli kamu güvenliği sağlanması, İçişleri Bakanlığının
desteklenerek Doğu Timor askeri ve polis unsurlarının yeniden yapılandırılması görevlerini
üstlenmişlerdir.
Güvenlik Konseyinin 22 Şubat 2007 tarih ve 1745(2007) sayılı kararı ile misyon 26 Şubat
2008 tarihine kadar bir yıl süreliğine uzatılmıştır. Bu dönemde ayrıca ülkede Başkanlık ve
parlamento seçimleri gerçekleştirilmiştir (2014m).
Ülkede asayiş ve kamu güvenliği açısından yaşanan sıkıntılı süreç 11 Şubat 2008 tarihinde
devlete karşı ayaklanmış eski bir ordu mensubu önderliğindeki askeri bir grup tarafından
devlet başkanı ve başbakana yapılan silahlı suikast sonucu had safhaya tırmanmıştır. Bu
olaylar sonrası 25 Şubat 2008 tarihinde toplanan Güvenlik Konseyi misyonun mevcut görev
tanımını koruyarak bir yıl daha uzatmıştır (2014n).
Ülkede UNMIT misyonu katkısı ile sağlanan düzen ve 2009 yılı içerisinde yapılacak seçimler
dolayısıyla 26 Şubat 2009 tarihinde görev süresi sona eren misyon, toplanan Güvenlik
Konseyi misyonu kararı ile yine mevcut görev kapsamı korunarak bir yıl daha uzatılmıştır
(2014o).
Ekim 2009 tarihinde sorunsuz bir şekilde yapılan yerel seçimler ülkede demokratik politik
sürecin işlediğini ortaya koyarken bu durumun huzur ve güvenliğin sağlanarak
desteklenmesi gerektiği yönündeki inancı kuvvetlendirmiştir. Ülkede devam eden misyon
ile alakalı olumlu süreç devam ederken 26 Şubat 2010 tarihinde toplanan Güvenlik Konseyi,
1912(2010) sayılı kararı ile misyonu yine aynı görev tanımı ile bir yıl daha uzatmıştır (2014ö).
Güvenlik Konseyinin 24 Şubat 2011 tarih ve 1969(2011) sayılı kararı (2014p) ile bir yıl daha
uzatılan misyona 19 Eylül 2011 tarihinde hükümet ve Birleşmiş Milletler arasında imzalanan
“Ortak Geçiş Planı” kapsamında 2012 yılı sonu itibarı ile tamamen sona ereceği yönünde
48
karar verilmiştir. Bu planı göz önünde bulunduran Güvenlik Konseyi 23 Şubat 2012 tarih ve
2037(2012) sayılı kararı ile misyonun görev süresini 31 Aralık 2012 tarihinde sona ermek
son kez uzatmıştır (2014r). Alınan karar içerisinde 2012 yılı içerisinde ülkede yapılacak olan
seçimlerin başarıyla tamamlanmasının misyonun sona ermesinin bir göstergesi olacağının
altı çizilmiştir.
7 Temmuz 2012 tarihinde gerçekleştirilen ve ülkenin bağımsızlığını kazandığı 2002 yılından
itibaren gerçekleştirdiği ikinci seçimlerin sorunsuz bir şekilde tamamlanması ile askeri ve
polis tüm barış güçleri ülkeden kademeli olarak ayrılmaya başlamışlar ve Doğu Timor’daki
Birleşmiş Milletler mevcudiyeti 2012 yılı sonu itibarı ile üye ülkeler irtibat bürosu düzeyine
düşürülerek barış gücü misyonları dönemine son verilmiştir.
Bu dönemde düzenlenen tüm faaliyetler Birleşmiş Milletlerin ülkede bulunmasının
gerekliliğini destekler yönde olmuştur.
49
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
Dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan toplumların, Birleşmiş Milletlerin desteğiyle din, dil,
kültür birlikteliği ve mevcut sorunların üstesinden gelip bir devlet inşa etmeleri günümüz
şartlarında bile hala çok iddialı bir yaklaşım olmaya devam etmektedir. Ulus hüviyetine
kavuşmamış toplumlarda ortak geleceği paylaşmayan insanların birlikteliğini sağlamak
gayreti; kum, su, tuğlası hazır bir binanın çimentosu olmadan ayakta durmasını
beklemekten öteye gidememektedir.
Demokratik ve yeni bir toplumun inşası yoluyla daha iyi bir hayata ve yaşantıya sahip
olunacağı vaadiyle başlayan misyonların uzun yıllar boyu toplumların gündelik
yaşantılarında fark edilebilir değişimlere ve iyileşmelere yol açmaması kamuoyu desteğinin
yitirilmesine yol açmaktadır. Bu faaliyetleri Irak ve Afganistan ölçeğinde deneyen ABD,
işgaller sırasında ve sonrasında sürdürdüğü çok yoğun halkla ilişkiler faaliyetlerine rağmen
yerel manada yeterince kabul görememiştir.
Askeri ve ekonomik güçler kullanılarak ele geçirilen ve şekillendirilmeye çalışılan toplumlar,
ulus ve devlet olma süreçlerini kendi iç dinamikleri ve doğal seleksiyonu ile ortaya çıkmış
liderler yerine atanmış – uygun görülmüş kişiler ve süreçler doğrultusunda yaşamaktadırlar.
Çok kısa sürede oluşturulan devlet kurumları bünyesinde yine kısa sürelerde yetiştirilerek
atananların idaresinde acemice yönetilen süreçler dolayısıyla başlangıç noktasındaki kaos
ortamına geri dönülmesi kaçınılmaz olmaktadır.
Ele alınan Doğu Timor örneğinde de görüldüğü üzere; Birleşmiş Milletlerin müdahale ettiği
bölgelerde; görev yapma süresi ile ilgili bir öngörüsü bulunmamakta, açılan misyonlarda
uygulanan tek tip, şablon faaliyetler silsilesi her coğrafya da, her zaman geçerli ve başarılı
olacağı beklentisi ile uygulanmaktadır. Benzer durum bu misyonlarda uygulanan halkla
ilişkiler uygulamalarında da görülmektedir. Buna yol açan faktörler arasında yeni açılan
misyonlarda görev alan personelin önceki misyonlarda görev yapmış deneyimli personel
arasından seçilmiş olması, önceki sonuç alınmış benzer uygulamaları daha sonraki
bölgelerde de tekrar etmeleri sayılabilir.
50
Birleşmiş Milletler bahsinde de anlatıldığı üzere her misyon kendine özel görev tanımı ile
birlikte kurulmaktadır. Genel kabul gören uygulamaların dışında barış gücü misyonlarının
görev tanımı içerisinde halkla ilişkiler çalışmalarının içeriğine dair özel bir görev atanmadığı
için sürdürülen halkla ilişkiler faaliyetleri rutinin dışına çıkamamaktadır. Böylesine önemli
bir sorumluluk yüklenilen birim, misyona has bir iletişim ve halkla ilişkiler stratejisi
saptanmadığından dar bir çerçevede görev yapabilmektedir. Görev tanımları içerisinde
nadiren misyonların büyüklüğüne göre ihtiyaç duyulan ve kurulması düşünülen BM radyo
ve televizyon yayınlarının frekansları ile ilgili yapılan kısmi düzenlemeler yer almaktadır
(Lowenberg, 2006:4-5).
Barış gücü misyonlarındaki halkla ilişkiler çalışmalarının ana hedefi, görev yapılan ülkede
BM tarafından idare edilen silahlı bir otoritenin mevcudiyetinin gerekliliği ve meşruiyetini
açıklamak olmuştur. Her ne kadar silahlı gücün taşıdığı unvanın uluslararası barış gücü
olması ve ülkeyi bağımsızlığı taşıyacak bir dizi faaliyetin içerisinde bulunulsa dahi belirli bir
süre sonunda beklenen sonucun alınamaması, Birleşmiş Milletler’e işgalci silahlı güç
gözüyle bakılmasına yol açmıştır. Asayiş ve güvenlik hizmetlerinin farklı eğitim ve donanım
düzeyinde, değişik din, dil ve ırka mensup BM mensupları tarafından verilmesi ayrıca yerel
de kültür farklılıkları dolayısıyla çatışmaların da sebebi olmuştur.
Doğu Timor’la yaklaşık aynı tarihlerde açılan, benzer bir süreci yaşayarak aynı metotların
uygulandığı Kosova’da UNMIK misyonu yaklaşık üç katı daha fazla uzun bir sürede
tamamlanamamış ve daha da fazla olgunlaştırılması adına Avrupa Birliği’ne devredilmiştir.
Kosova’da bu zaman süreci boyunca toplumun farklı kesimlerinden yükselen aykırı sesler
ve aktivist grupların (Vetvendosje) önderliğinde yaşanan çatışmalarda onlarca insan
hayatını kaybetmiştir. Yaşanılan bu kayıplar BM devlet inşası misyonlarında sürdürülen
halkla ilişkiler faaliyetlerinin gözden geçirilmesi ve geliştirilmesi için en önemli
göstergelerden biridir.
Misyonların açıldığı bölgelerde yaşanılan güvensiz ortam, bu bölgelere yatırım yapılmasını
çok riskli kılması nedeniyle bu bölgelerdeki ekonomik gelişmeyi imkansız kılmaktadır. Bu
durum özellikle dekolonizasyon süreci ile bağımsızlıklarını kazanan toplumlarda, bireylerin
yeni kurulan devletin farklı kademelerinde görev alıp almamaları ile bağlantılı olarak
51
ekonomik eşitsizliklerini de beraberinde getirmektedir. Doğu Timor örneğinde olduğu gibi,
halkın bir bölümünün 27 yıl boyunca dağlarda gerilla savaşı vererek özgürlüklerini
kazanmaları neticesinde bazılarının devletin önemli mevkilerinde görev alması, (Devlet
başkanı Kay Rala Xanana Gusmao) ülkede bir diğerinin herhangi bir iş ve mali güvenceye
sahip olamaması yeni çatışmaların başlamasına yol açmıştır.
Barış gücü kuvvetlerine mensup personelin görev yaptıkları sırada ülke ekonomisine
getirdiği canlılık ve katkıları misyonun sona ermesiyle devam etmemesi bu ülkelerde ciddi
mali sorunların yaşanmasına yol açmaktadır. Bağımsızlığın ilan edildiği yıllarda Dünya
Bankası verilerine göre (2015) kişi başına düşen gelir bakımından ile dünyadaki en fakir
ülkelerden biri olan Doğu Timor’da yaşanan benzer durum, ülkeyi dış yardımlara bağımlı bir
halde günlük yaşantıların sürdürülebildiği bir toplum haline getirmiştir.
Birleşmiş Milletlerin devlet inşası faaliyetlerinde karşılaştığı en önemli sorunsa kuruluşun
temel prensiplerinden biri olan tarafsızlık ilkesinin uygulanması dolayısıyla yaşanmaktadır.
Doğu Timor örneğinde olduğu gibi, yaşanılan çatışmalara bir çözüm getirmek amacıyla
yapılan referandum neticesinde alınan bağımsızlık kararı neticesinde aynı zamanda karşıt
görüşlerin de varlığını ortaya çıkarmıştır. Misyonlarda yaşanılan çatışmalarda çözüm arayan
BM, tarafsızlık ilkesi gereği hiçbir zaman belirli bir grubun yanında yer almamış ve destek
vermemiştir.
Devlet inşası modelinde uygulanan halkla ilişkilerde ana amaç; toplumu belirli bir ulus veya
grup etrafında birleştirmekten çok devlet kurumlarının işlevselliğini arttırmak ve
demokratik topluma bireylerin daha fazla katılımını sağlamak yönünde olmuştur. Bu durum
çatışmaların yaşandığı ülkelerdeki demokratik ortamlarda farklı görüşlerin sürekli olarak
karşı karşıya gelmesine yol açmıştır.
BM devlet inşasında; araştırılan ve ortaya konulan gerçeklerin ışığında tarafsızlık ilkesinin
kuruluşa getirdiği hukuki ve operasyonel zorluklar dolayısıyla ulus inşası ve milli birlik
olgularının halkla ilişkiler yoluyla desteklenme imkânı bulunmamaktadır. Bu durum
kuruluşun devlet inşasında halkla ilişkileri etkin şekilde kullanılabileceği tezini geçersiz
kılmaktadır.
52
53
KAYNAKLAR
Amnesty International, (2003) Indonesia and Timor Leste: International Responsibility for
Justice, New York. 1
Arsava, A. F. (2012) Kosova, Abhazya, Güney Osetya ve Uluslararası Ayrılma (Secession)
Hakkı, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 8, Sayı: 29, 1-22
Aslan, A. (2011). Cumhuriyetin törensel meşruiyeti: ulus – devlet inşa sürecinde milli
bayramlar (1923-1938), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap
Tarihi Enstitüsü, Ankara
Bernays, E. L. (1947) The Engineering of Consent, The ANNALS of the American Academy of
Political and Social Science 250: 113-120
Biber, A. “Bir Meşrulaştırma Yöntemi Olarak Halkla İlişkilerin Meşruiyeti”, Amme İdaresi
Dergisi Cilt 36, S, 4, 2003, s.43-53.
Birleşmiş Milletler (2014) Basic Facts About United Nations, United Nations Department of
Public Relations, New York, 283-284
Birleşmiş Milletler (2008) Birleşmiş Milletler Hakkında Her Şey, Kamusal İletişim Dairesi,
New York.
Birleşmiş Milletler (2011) Basic Facts About United Nations, United Nations Department of
Public Relations, New York,
Birleşmiş Milletler (2003) Handbook on United Nations Multidimensional Peacekkeping
Operations, Peacekeeping Best Practices Unit Department of Peacekeeping Oparations,
New York. (45-54)
Chesterman, S. (2004) You, the people: the United Nations transitional administration and
state building Oxford: Oxford University Press. 83, 97, 133
Cutlip, S. M. (1994). The unseen power: Public Relations, A History. Hillsdale, Lawrence
Erlbaum, (LEA’s Communication Series), 166.
Dobbins, J., Jones, S. G., Craine, K., Rathmell, A., Steele, B., Teltschik, R. Timilsina, A. (2005)
The UN’s Role in Nation Building: From The Kongo to Iraq. RAND Initiated Research, RAND
Corporation, Santa Monica (151-180)
Erdoğan, İ. (2011) İletişimi Anlamak. Pozitif Matbaacılık, 258.
Emerson, R. (1966) Nation Building in Africa. In K.W. Deutsch & W.J. Foltz, Nation building.
Chicago Atherton.95-116
Emiroğlu, K., Aydın, S. Antropoloji Sözlüğü, Ankara, Bilim ve Sanat Yay., 2003, s. 129.
Foltz, W. J. (1966) Building the newest nations: Short run strategies and long run problems.
Nation Building, 117-131
54
Fukuyama, F. (2008) Ulus İnşası. Profil Yayıncılık
Fukuyama, F. (2012) Devlet İnşası, Yirmi Birinci Yüzyılda Yönetişim ve Dünya Düzeni. Profil
Yayıncılık,
Giddens, A. (2005) Sosyoloji, Cemal Güzel (çev.), Ankara Ayraç Yayınevi, 438-444
Hainsworth, P., McCloskey, S., The East Timor Question: The Strugle for Independence from
Indonesia, New York: I.B.Tauirus, 2000. 1-5
Huxley, T. Disintegrating Indonesia? Implications for Regional Security, Adelphi Paper 349,
London: International Institute for Strategic Studies, 2002, 32-34
İnternet: Birleşmiş Milletler, (2014a): Filistin Halkı ile Dayanışma Yılı
www.unicankara.org.tr/v2/pages/posts/2014-filistin-halki-ile-dayanisma-yili657.php?g=39#.U5wxqvl_vpd, adresinden 12 Haziran 2014 tarihinde alınmıştır.
Web:
İnternet: General Assembly Committee on Information, (2014) About the Committee, Web:
http://www.un.org/en/ga/coi/about/bg.shtml, adresinden 12 Haziran 2014 tarihinde
alınmıştır.
İnternet: Department of Public Information, (2014) About DPI, Web:
http://www.un.org/en/hq/dpi/about.shtml, adresinden 12 Haziran 2014 tarihinde
alınmıştır.
İnternet:
United
Nations
and
Decolonisations,
History
Web:
http://www.un.org/en/decolonization/history.shtml adresinden 5 Haziran 2014 tarihinde
alınmıştır.
İnternet: Aymalı, Ö. Balfour Deklarasyonu Yahudi göçünü başlatmıştı, Web:
http://www.dunyabulteni.net/haber/134486/balfour-deklarasyonu-yahudi-gocunubaslatmisti, adresinden 12 Haziran 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014b), Birleşmiş Milletler Teşkilatı,
Web:
http://www.unicankara.org.tr/today/1.html, adresinden 12 Haziran 2014 tarihinde
alınmıştır.
İnternet: Charter of United Nations and Statue of The International Court of Justice, Web:
https://treaties.un.org/doc/publication/ctc/uncharter.pdf adresinden 12 Haziran 2014
tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014c), Security Council Resolution 1272 (1999) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1272(1999) adresinden 8
Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014d), UNTAET’s 25 Major Achievements, UNTAET Press
Office Web: http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/etimor/fact/fs01.PDF,
adresinden 8 Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
55
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014), Security Council Resolution 2037 (2012) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2037(2012) adresinden 8
Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014e), Security Council Resolution 1410 (2002) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1410(2002) adresinden 8
Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014h), Security Council Resolution 1480 (2003) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1480(2003) adresinden 8
Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014f), Security Council Resolution 384 (1975) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/384(1975) adresinden 17
Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: International Crisis Group, (2009) Handing Back Responsibilty to Timor Leste’s
Police,
Asia
Report
No:
180,
2-4
Web:
http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/asia/south-east-asia/timorleste/180_handing_back_responsibility_to_timor_lestes_police.pdf
adresinden 17
Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014g), Security Council Resolution 1599 (2005) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1599(2005) adresinden
17 Temmuz 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014i), Security Council Resolution 1677 (2006) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1677(2006) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014j), Security Council Resolution 1690 (2006) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1690(2006) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014k), Security Council Resolution 1703 (2006) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1703(2006) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014l), Security Council Resolution 1704 (2006) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1704(2006) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014m), Security Council Resolution 1745 (2007) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1745(2007) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014n), Security Council Resolution 1802 (2008) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1802(2008) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
56
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014o), Security Council Resolution 1867 (2009) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1867(2009) adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014ö), Security Council Resolution 1912 (2010) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1912(2010)adresinden 5
Eylül 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014p), Security Council Resolution 1969 (2011)
Web:http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1969(2011)adresind
en 11 Kasım 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Birleşmiş Milletler (2014r), Security Council Resolution 2037(2012) Web:
http://www.un.org/en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/2037(2012) adresinden
11 Kasım 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet:
Birleşmiş
Milletler
(2014s),
Unmit
Background
Web:
http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/unmit/background.shtml adresinden
26 Aralık 2014 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Avrupa Birliği Seçim Gözlem Misyonu (2015) 2012 Doğu Timor Parlemento Seçimi
Raporu Web: http://www.eueom.eu/files/pressreleases/english/east-timor-2012-finalreport_en.pdf adresinden 21 Ocak 2015 tarihinde alınmıştır.
İnternet: Dünya Bankası, Doğu Timor Gayrı Safi Milli Hasıla Raporu (2015) Web:
http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD/countries/TL-4E-XN?display=graph
adresinden 18 Haziran 2015 tarihinde alınmıştır.
Kurubaş, E. “Kuzey Irakta Olası Bir Ayrılmanın Meşruluğu ve Self Determinasyon Sorunu”,
Ankara Üniversitesi S.B.F.D., C., 59, S, 3, 2004, s.159.
Lehmann, I. A. (1999) Peace Keeping and Public Information: Caught in the crossfire. Frank
Cass Publishers, London.
Loewenberg, S. (2006) United Nations Media Strategy, Recommendations for improvement
in peacekeeping operations, Case study: UN interim administration mision in Kosovo.
Peacekeeping Best Practices Unit Department of Peacekeeping Oparations, External Study
57
Oxford Dictionary of English, 2010. Oxford University Press, 340
Pazarcı, H. (1989) Uluslararası Hukuk Dersleri II, AÜ. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları,
Ankara, 8-9
Pei, M., Kasper, S. “Lessons from the Past:The American Record on Nation Building”
Carnegie Endowment for International Peace, Policy Brief 24 (2003): 1-8
Scheiner, C. (1999) United Nations Takes Over East Timor, Belatedly and Reluctantly, The
East Timor Estefeta, Vol. 5, No. 3, Autumn.
SETA, (Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı) İsrail Siyasetini Anlama Kılavuzu,
2012, 15-24
Shah Sikander, “An In-Depth Analysis of the Evolution of Self-Determination Under
International Law and the Ensuing Impact on the Kashmiri Freedom Struggle, Past and
Present”, Northern Kentucky Law Review, Vol. 34, (2007), 29
Smith, A. D. (1994) Milli Kimlik, Bahadır Sina Şener (çev.), İstanbul İletişim Yayınları 1. Baskı,
31-32
Smith, M. G., Dee, M., (2003) Peace Keeping in East Timor, The Path to Independence,
International Peace Academy Occasional Paper Series, Lyenne Reiner Publishers, Colorado
Stahn, C. (2001) The United Nations Transational Administrations in Kosovo and East Timor:
A First Analysis, Max Planck Yearbook of United Nations Law, 5, 106-107
Taylor, M., Kent ML (2006) Public Relations Theory II, Public Relations Theory NAD Practice
in Nation Building. Hillsdale, Lawrence Erlbaum, (LEA’s Communication Series).
The World Union of Jewish Students (WUJS) (2002) The Hasabara Handbook, Promoting
Israel on Campus, Jerusalem
Toledano, M. McKie D. (2013) Public Relations and Nation Building: Influencing Israel.
Routledge New Directions in Public Relations and Communication Research.
Uz, A. “Teori ve Uygulamada Self-Determinasyon Hakkı”, Uluslararası Hukuk ve Politika
Dergisi, Cilt 3, Sayı:9(2007), s. 61.
Williams, P. D. (2005) International peacekeeping: the challenges of state-building and
regionalization. International Affairs,81,1. 163-174
58
59
EKLER
60
Çizelge 2.1 1900’den itibaren ABD önderliğinde yürütülen devlet inşa çalışmaları
Hedef Ülke
Nüfusu Dönem
Süre Çok Uluslu Geçici Yönetim 10 Yıl sonra
Tek Uluslu Biçimi
Demokrasi
1.Irak
24
2003 Tek Uluslu 1 Yıl Amerikan
?
milyon günümüz
yönetimi
ardından vekil
yönetim
2.Afganistan 26.8
2001 2+ Çok Uluslu BM Yönetimi
?
milyon günümüz
3.Haiti
7 milyon 1994-1996
2 Çok Uluslu Yerel Yönetim
Yok
4.Panama
2.3
1989
<1 Tek Uluslu Yerel Yönetim
Var
milyon
5.Grenada
92,000 1983
<1 Tek Uluslu Yerel Yönetim
Var
6.Kamboçya
7 milyon 1970-73
3 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
Yönetim
7.Güney
19
1964-73
9 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
Vietnam
milyon
Yönetim
8.Dominik
3.8
1965-66
1 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
Cumhuriyeti
milyon
Yönetim
9.Japonya
72
1945-52
7 Tek Uluslu Doğrudan ABD
Var
milyon
Yönetimi
10.Batı
46
1945-49
4 Çok Uluslu Çok Uluslu
Var
Almanya
milyon
Yönetim
11.Dominik
895,000 1916-24
8 Tek Uluslu Doğrudan ABD
Yok
Cumhuriyeti
Yönetimi
12.Küba
2.8
1917-22
5 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
milyon
Yönetim
13.Haiti
2 milyon 1915-34
19 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
Yönetim
14.Nikaragua 620,000 1909-27
18 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
Yönetim
15.Küba
2 milyon 1906-09
3 Tek Uluslu Doğrudan ABD
Yok
Yönetimi
16.Panama
450,000 1903-36
33 Tek Uluslu ABD Vekil
Yok
Yönetim
17.Küba
1.6
1898-02
3 Tek Uluslu Doğrudan ABD
Yok
milyon
Yönetimi
61
Çizelge 3.1 Birleşmiş Milletler Barışı Koruma Operasyonları (1948 – 2015)
KISALTMA
MİSYONUN ADI
BAŞLANGIÇ
TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
UNTSO
United Nations Truce Supervision Organization
Mayıs 1948
Günümüz
UNMOGIP
United Nations Military Observer Group in India and Pakistan
Ocak 1949
Günümüz
UNEF I
First United Nations Emergency Force
Kasım 1956
Haziran 1967
UNOGIL
United Nations Observation Group in Lebanon
Haziran 1958
Aralık 1958
ONUC
United Nations Operation in the Congo
Temmuz 1960 Haziran 1964
UNSF
United Nations Security Force in West New Guinea
Ekim 1962
UNYOM
United Nations Yemen Observation Mission
Temmuz 1963 Eylül 1964
UNFICYP
United Nations Peacekeeping Force in Cyprus
Mart 1964
Günümüz
DOMREP
Mission of the ReGünümüzative of the Secretary-General in the
Dominican Republic
United Nations India-Pakistan Observation Mission
Second United Nations Emergency Force
United Nations Disengagement Observer Force
United Nations Interim Force in Lebanon
United Nations Good Offices Mission in Afghanistan and Pakistan
United Nations Iran-Iraq Military Observer Group
United Nations Angola Verification Mission I
United Nations Transition Assistance Group
United Nations Observer Group in Central America
United Nations Iraq-Kuwait Observation Mission
United Nations Mission for the Referendum in Western Sahara
United Nations Angola Verification Mission II
United Nations Observer Mission in El Salvador
United Nations Advance Mission in Cambodia
United Nations Protection Force
United Nations Transitional Authority in Cambodia
United Nations Operation in Somalia I
United Nations Operation in Mozambique
United Nations Operation in Somalia II
United Nations Observer Mission Uganda-Rwanda
United Nations Observer Mission in Georgia
United Nations Observer Mission in Liberia
United Nations Mission in Haiti
United Nations Assistance Mission for Rwanda
United Nations Aouzou Strip Observer Group
United Nations Mission of Observers in Tajikistan
United Nations Angola Verification Mission III
United Nations Confidence Restoration Operation in Croatia
United Nations Preventive Deployment Force
United Nations Mission in Bosnia and Herzegovina
Mayıs 1965
Ekim 1966
Eylül 1965
Ekim 1973
Haziran 1974
Mart 1978
Mayıs 1988
Ağustos 1988
Ocak 1989
Nisan 1989
Kasım 1989
Nisan 1991
Nisan 1991
Haziran 1991
Temmuz 1991
Ekim 1991
Şubat 1992
Mart 1992
Nisan 1992
Aralık 1992
Mart 1993
Haziran 1993
Ağustos 1993
Eylül 1993
Eylül 1993
Ekim 1993
Mayıs 1994
Aralık 1994
Şubat 1995
Mayısıs 1995
Mart 1995
Aralık 1995
Mart 1966
Temmuz 1979
Günümüz
Günümüz
Mart 1990
Şubat 1991
Haziran 1991
Mart 1990
Ocak 1992
Ekim 2003
Günümüz
Şubat 1995
Nisan 1995
Mart 1992
Mart 1995
Eylül 1993
Mart 1993
Aralık 1994
Mart 1995
Eylül 1994
Haziran 2009
Eylül 1997
Haziran 1996
Mart 1996
Haziran 1994
Mayıs 2000
Haziran 1997
Ocak 1996
Şubat 1999
Aralık 2002
UNIPOM
UNEF II
UNDOF
UNIFIL
UNGOMAP
UNIIMOG
UNAVEM I
UNTAG
ONUCA
UNIKOM
MINURSO
UNAVEM II
ONUSAL
UNAMIC
UNPROFOR
UNTAC
UNOSOM I
ONUMOZ
UNOSOM II
UNOMUR
UNOMIG
UNOMIL
UNMIH
UNAMIR
UNASOG
UNMOT
UNAVEM III
UNCRO
UNPREDEP
UNMIBH
Nisan 1963
62
Çizelge 3.1 (devam) Birleşmiş Milletler Barışı Koruma Operasyonları (1948 – 2015)
Ocak 1996
Ocak 1998
Ocak 1996
Temmuz 1996
Ocak 1997
Haziran 1997
Ağustos 1997
Aralık 1997
Ocak 1998
Nisan 1998
Temmuz 1998
Haziran 1999
Ekim 1999
Ekim 1999
Aralık 2002
Temmuz 1997
Mayıs 1997
Şubat 1999
Aralık 1997
Mart 2000
Ekim 1998
Şubat 2000
Ekim 1999
Günümüz
Aralık 2005
Mayısıs 2002
Kasım 1999
Haziran 2010
UNMEE
United Nations Transitional Administration for Eastern Slavonia,
Baranja and Western Sirmium
United Nations Mission of Observers in Prevlaka
United Nations Support Mission in Haiti
United Nations Verification Mission in Guatemala
United Nations Observer Mission in Angola
United Nations Transition Mission in Haiti
United Nations Civilian Police Mission in Haiti
UN Civilian Police Support Group
United Nations Mission in the Central African Republic
United Nations Observer Mission in Sierra Leone
United Nations Interim Administration Mission in Kosovo
United Nations Mission in Sierra Leone
United Nations Transitional Administration in East Timor
United Nations Organization Mission in the Democratic Republic
of the Congo
United Nations Mission in Ethiopia and Eritrea
UNMISET
United Nations Mission of Support in East Timor
Mayıs 2002
Mayıs 2005
UNMIL
United Nations Mission in Liberia
Eylül 2003
Günümüz
UNOCI
United Nations Operation in Cote d'Ivoire
Nisan 2004
Günümüz
MINUSTAH
United Nations Stabilization Mission in Haiti
Haziran 2004
Günümüz
ONUB
United Nations Operation in Burundi
Haziran 2004
Aralık 2006
UNMIS
United Nations Mission in the Sudan
Mart 2005
Temmuz 2011
UNMIT
United Nations Integrated Mission in Timor-Leste
Ağustos 2006 Aralık 2012
UNAMID
African Union-United Nations Hybrid Operation in Darfur
Temmuz 2007 Günümüz
MINURCAT
United Nations Mission in the Central African Republic and Chad
Eylül 2007
MONUSCO
United Nations Organization Stabilization Mission in the
Democratic Republic of the Congo
United Nations Organization Interim Security Force for Abyei
Congo
United Nations Mission in the Republic of South Sudan
United Nations Supervision Mission in Syria
United Nations Multidimensional Integrated Stabilization Mission
in Mali
United Nations Multidimensional Stabilization Mission in the
Central African Republic
Temmuz 2010 Günümüz
UNTAES
UNMOP
UNSMIH
MINUGUA
MONUA
UNTMIH
MIPONUH
UNCPSG
MINURCA
UNOMSIL
UNMIK
UNAMSIL
UNTAET
MONUC
UNISFA
UNMISS
UNSMIS
MINUSMA
MINUSCA
Temmuz 2000 Temmuz 2008
Aralık 2010
Haziran 2011 Günümüz
Temmuz 2011 Günümüz
Nisan 2012
Ağustos 2012
Nisan 2013
Günümüz
Nisan 2014
Günümüz
63
Çizelge 4.1. Birleşmiş Milletler fon ajans ve programları
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER FON - AJANS ve PROGRAMLARI
Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD)
Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC)
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç ile Mücadele Ofisi (UNODC)
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
BM Kadınlar Kalkınma Fonu (UNIFEM)
Birleşmiş Milletler Gönüllüleri (UNV)
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA)
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR)
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
Dünya Gıda Programı (WFP)
Birleşmiş Milletler Filistin Mültecilerine Yardım Kuruluşu (UNRWA)
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR)
Birleşmiş Milletler Habitat Programı (UN-HABITAT)
Birleşmiş Milletler Proje Organizasyonu Hizmetleri (UNOPS)
Birleşmiş Milletler Üniversitesi (UNU)
Birleşmiş Milletler Uluslararası Kadının İlerlemesi İçin Araştırma ve Eğitim Enstitüsü (INSTRAW)
Birleşmiş Milletler Suç ve Adalet Araştırmaları Enstitüsü (UNICRI)
Birleşmiş Milletler Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (UNITAR)
Birleşmiş Milletler Sosyal Kalkınma Araştırmaları Enstitüsü (UNRISD)
Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Araştırmaları Enstitüsü (UNIDIR)
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO)
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
Uluslararası Para Fonu (IMF)
Dünya Bankası Grubu (WB)
Uluslararası Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (IBRD)
Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA)
Uluslararası Finans Kurumu (IFC)
Çok Taraflı Yatırım Garanti Kurumu (MIGA)
Uluslararası Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Merkezi (ICSID)
Dünya Ticaret Örgütü (WTO)
Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO)
Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO)
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU)
Uluslararası Posta Birliği (UPU)
Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO)
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO)
Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD)
Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO)
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA)
Nükleer Denemelerin Kapsamlı Yasaklanması Anlaşması Örgütü (CTBTO)
Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW)
Dünya Turizm Örgütü (WTO) (OMT)
64
Resim.5.4 BM Doğu Timor insan hakları kampanyalarına dair poster
65
Resim.5.5 BM Kapasite Geliştirme ve meslek edindirme programlarına dair Halkla İlişkiler
bürosunun haber ve poster
66
Resim.5.6 BM Halkla İlişkiler bürosunun başkentteki devir teslim törenine ait düzenlediği
haber ve poster
67
Resim.5.7 29 Mayıs BM Barış Gücü günü anma programına poster
68
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler
Soyadı, adı
: UĞURLU, Hakan
Uyruğu
: T.C.
Doğum tarihi ve yeri
: 13.08.1972, Kdz. Ereğli
Medeni hali
: Evli
Telefon
: 0 (505) 255 01 79
Faks
:-
e-mail
: [email protected]
Eğitim
Derece
Eğitim Birimi
Mezuniyet tarihi
Yüksek lisans
Gazi Üniversitesi/Halkla İlişkiler
Devam ediyor
ve Tanıtım
Yüksek lisans
Lisans
Gazi Üniversitesi/Sosyoloji
Polis Akademisi
Devam ediyor
1994
Lise
İzmir Polis Koleji
1990
İş Deneyimi
Yıl
Yer
Görev
1994-2002
Polis Akademisi
Eğitmen / İdareci
2002-2004
BM Doğu Timor Misyonu (UNMISET) Halkla İlişkiler Daire Başkanı
2004-2006
Artvin Emniyet Müdürlüğü
İlçe Emniyet Amiri
2007-2008
BM Kosova Misyonu (UNMIK)
Fotoğrafçı / Dergi Editörü
2008-2010
Düzce Emniyet Müdürlüğü
Bilgi İşlem Şube Müdürü
2011-2012
Filistin – İsrail (TIPH)
İnsan Hakları Gözlemcisi
2012-
Sermaye Piyasası Kurulu
K. Başkanlık Danışmanı
69
Yabancı Dil
İngilizce
Yayınlar
An Evaluation on the use of Social Media in Turkey, F. Özutku ile birlikte, 3rd International
Conference on Integrated Information (IC-ININFO), Eylül, 2013.
Hobiler
Fotoğraf (Canon Professional Photographers Association Üyesi), Yüzme Antrenörü.
GAZİ GELECEKTİR...
HAKAN UĞURLU
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM BİLİM DALI
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK
LİSANS
TEZİ
DEVLET İNŞASINDA HALKLA
İLİŞKİLER: BİRLEŞMİŞ MİLLETLER
DOĞU TİMOR ÖRNEĞİ
HAKAN UĞURLU
TEMMUZ 2015
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI
HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM BİLİM DALI
TEMMUZ 2015
Download