MACARISTAN VE ÇEK CUMHURIYETI AYAKKABı IHRACAT

İSTANBUL TİCARET ODASI
YAYIN NO:1999-76
MACARISTAN
VE
ÇEK CUMHURIYETI
AYAKKABı
IHRACAT PAZAR ARAŞTıRMASı
Hazırlayanlar:
TAMER KAYACIKLI
Z.SİBEL ÖZMAN
İSTANBUL
© Bu eserin tüm telif hakları İstanbul Ticaret Odası'na (İTO),
aittir.
İTO'nun ve yazarının ismi kaydedilmek koşuluyla yayından alın­
tı yapmak mümkündür. Ancak, İTO'nun yazılı izni olmadan yayının
tamamı veya bir bölümü kopyalanamaz, çoğaltılamaz, ticari amaç­
larla kullanılamaz.
Bu kitapta öne sürülen fikirler eserin yazarına aittir. İstanbul Ti­
caret Odasının görüşlerini yansıtmaz.
Ocak 2000
İTO - İstanbul
ISBN-975-512-428-4
İTO yayınları için ayrıntılı bilgi
Ticari Dokümantasyon Şubesi'nden edinilebilir.
Tel
: (212) 511 41 50 - 225 / 303
Faks
: (212) 513 88 27 - 520 10 27
E. Posta : dokümantasyon(3)tr-ito.com
Tel
Faks
Baskı
Su Matbaacılık Ltd. Şti.
: (212) 516 17 49 - 516 49 56
: (212) 638 95 87
Ekonomik gelişme süreci içinde kalkınma ve refah düzeyinin yükseltilmesi
bugün artık gereken sermaye ve teknoloji girdilerinin temini ve optimal üretim bo­
yutlarına ulaşılması, uluslararası entegrasyonun arttırılması ile mümkün olmakta­
dır. 1980'li yıllarda ithal ikamesine dayah kalkınma stratejisini terkederek dışa açık
bir ekonomi politikası izlemeye başlayan ülkemizde 1996 yılında Avrupa Birliği ile
Gümrük Birliği oluşturulması sonucu Türkiye'nin dünya ticaretine entegrasyonu
bakımından önemli mesafeler katedilmiştir. İç piyasada artması kaçınılmaz olan
dış rekabet baskısına karşı ekonomide genel anlamda başarı sağlanması global dü­
zeyde mevcut imkan, ve fırsatların mümkün olan en geniş şekilde kullanılabilmesi­
ne bağlıdır. Bu nedenle Türkiye temas içinde olduğu dış piyasaları ve ihraç ürünle­
rini sürekli geliştirmek, genişletmek ve bunlara yenilerini eklemek zorundadır. Av­
rupa Birliği'nin Helsinki Zirvesi'nde Türkiye'nin adaylığını teyit etmesinden son­
ra bu zorunluluk büsbütün artmıştır.
1980'li yıllarda gelişme gösteren ve 1990'lı yıllarda bilhassa eski SSCB pi­
yasasının harekete geçirdiği dış talep etkisiyle hızla büyüyen ayakkabı sektörü, bi­
lindiği gibi, Rusya Krizi ile birlikte bir durgunluk içine girmiştir.
Türk ihracatçılarının daha önce nüfuz etmiş oldukları, ancak büyük ölçekte
ihracat için potansiyel arzeden Çek Cumhuriyeti ile Macaristan hedef pazarlar ola­
rak belirlenmiş ve bu pazar araştırması gerçekleştirilmiştir.
Ayakkabı, ihracatımız için pazar niteliği taşıyan Macaristan ile Çek Cumhu­
riyeti'nin bu açıdan tanıtılması amacıyla hazırlanan bu çalışmanın firmalarımız ve
ilgililer için faydalı olmasını diler, bu araştırmayı hazırlayan Etüt ve Araştırma
Şubesi Başuzmanı Tamer Kayacıklı ile Dış Ticaret Şubesi Araştırma Raportörü
Z.Sibel Özman'a teşekkür ederim.
Prof. Dr. ismail ÖZASLAN
Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER
IX
İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LİSTESİ
AMAÇ VE YÖNTEM
ÖZET VE SONUÇLAR
XIII
XVII
.XIX
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL BİLGİLER
I-
MACARİSTAN
1. Coğrafi Durum
2. Nüfus ve Yüzölçümü
3. İklim
4. Para Birimi
5. Dil
6. Din
7. Yönetim Sistemi
8. Ekonomik Durum
8 . 1 . Genel.
8.2. Tarım .
8.3. Sanayi .
8.4. Dış Ticaret
8.5. Türkiye ile Ticari İlişkiler
1
3
3
3
3
4
. .4
4
.4
4
6
7
8
15
II-
ÇEK CUMHURİYETİ
1. Coğrafi Durum
2. Nüfus ve Yüzölçümü
3. İklim
4. Para Birimi
5. Dil
6. Din
7. Yönetim Sistemi
8. Ekonomik Durum
8 . 1 . Genel
8.2. Tarım
8.3. Sanayi
8.4. Dış Ticaret
8.5. Türkiye ile Ticari İlişkiler
17
19
.19
19
20
20
20
. .20
21
21
22
23
24
27
İKİNCİ BÖLÜM
AYAKKABI SANAYİİ
I-
DÜNYADA AYAKKABI SANAYİİ VE TİCARETİ
1. Genel Bilgiler
2. Almanya Ayakkabı Sanayii
3. İtalya Ayakkabı Sanayii
4. İspanya Ayakkabı Sanayii
.31
33
35
.37
39
II-
TÜRKİYE AYAKKABI SANAYİİ VE TİCARETİ . . .43
1. Giriş
45
1.1. Sınıflandırma
..45
2. Üretim
47
2 . 1 . Kapasite
48
2.2. Üretim Yöntemleri
48
2.3. Üretim
49
3. Dış Ticaret
50
3.1. İhracatımız
51
3.2. İthalatımız
53
4. Macaristan ile Ayakkabı Ticaretimiz
54
5. Çek Cumhuriyeti ile Ayakkabı Ticaretimiz . .55
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PİYASA BİLGİLERİ
MACARİSTAN AYAKKABI PİYASASI
1. Giriş
2. Üretim
3. Dış Ticaret
3 . 1 . İhracat
3.2. İthalat
4. Türkiye'nin İhracatı
5. Mevzuat
5 . 1 . İthalat Mevzuatı
EK : 1999 Yılı İçin Macaristan Ayakkabı
İthalat Kotaları
59
61
61
64
65
67
.69
76
76
77
İÇİNDEKİLER
5.2. Gümrük Rejimi ve İthalde
Alınan Vergiler
78
EK: Macaristan'da Ayakkabı İthalinde 1999
Yılında Uygulanan Vergiler
80
5.3. Kambiyo Mevzuatı
82
5.4. İhracatta Gerekli Belgeler
83
5.5. Acentalık
84
5.6. Şube ve Temsilcilik
84
5.7. Tüketicinin Korunması
85
5.8. Fikri ve Sınai Mülkiyet
85
5.9. Reklam ve Tanıtım
86
5.10. Standartlar ve Kalite Kontrolü
86
5.11. Ürünlerin / Ambalajların
Markalanması ve Etiketlenmesi
87
6. Piyasanın Yapısı
88
6 . 1 . Piyasa Hakkında Genel Bilgiler
88
6.2. Ayakkabı Piyasası
91
6.3. Dağıtım Kanalları
95
6.4. Reklam ve Tanıtım
98
6.5. Fuarlar
98
6.6. Tüketici ve Tercihleri ile Fiyat Yapısı. .100
6.7. Piyasaya Girişte Öneriler
102
ÇEK CUMHURİYETİ AYAKKABI PİYASASI . . .105
1. Giriş .
107
2. Üretim
107
3. Dış Ticaret
110
3 . 1 . İhracat
110
3.2. İthalat
113
4. Türkiye'nin İhracatı
117
5. Mevzuat
124
5 . 1 . İthalat Mevzuatı
124
5.2. Gümrük Rejimi ve İthalde
Alınan Vergiler
125
EK : Çek Cumhuriyetinde Ayakkabı
İthalinde 1999 Yılında Uygulanan Vergiler .126
5.3. Kambiyo Mevzuat
129
XI
5.4. İhracatta Gerekli Bilgiler
5.5. Acentalık
5.6. Tüketicinin Korunması
5.7. Fikri ve Sınai Mülkiyet
5.8. Reklam ve Tanıtım
5.9. Standartlar ve Kalite Kontrolü
5.10.Ürünlerin / Ambalajların Markalanması
Etiketlenmesi
6. Piyasanın Yapısı
6 . 1 . Piyasa Hakkında Genel Bilgiler
. . .
6.2. Ayakkabı Piyasası
6.3. Dağıtım Kanalları
6.4. Reklam ve Tanıtım .
6.5. Fuarlar
6.6. Tüketici ve Tercihleri ile Fiyat Yapısı .
6.7. Piyasaya Girişte Öneriler
.129
130
130
131
131
131
ve
132
133
.133
.136
141
143
144
144
148
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YARARLI BİLGİLER
1. MACARİSTAN
2. ÇEK CUMHURİYETİ .
EK : INTERNET GEZGİNLERİ İÇİN .
KAYNAKÇA
151
.155
159
161
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo
No
1-BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER
2-EKONOMİK PROJEKSİYONLAR
3-TARIMSAL ÜRETİM
4-SINAİ ÜRETİM
5-DIŞ TİCARETİN SEYRİ
6-MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACAT
7-ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
8-MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İTHALAT
9-ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
10-MAL GRUPLARI İTİBARİYLE DIŞ TİCARET
11-TEMEL MALLAR İTİBARİYLE İHRACAT
12-TEMEL MALLAR İTİBARİYLE İTHALAT
13-TÜRKİYE-MACARİSTAN TİCARETİ
14-MACARİSTAN'A İHRACATIMIZ
15-MACARÎSTAN'DAN İTHALATIMIZ
16-BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER
17-TARIMSAL ÜRETİM
18-SINAİ ÜRETİM
19-DIŞ TİCARETİN SEYRİ
20-MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İHRACAT
21-ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
22-MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İTHALAT
23-ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
24-TÜRKİYE-ÇEK CUMHURİYETİ TİCARETİ
25-ÇEK CUMHURİYETİ'NE İHRACATIMIZ
26-ÇEK CUMHURİYETİ'NDEN İTHALATIMIZ
27-DÜNYA AYAKKABI İHRACATI
28-DÜNYA AYAKKABI İTHALATI
29-AYAKKABI SANAYİİ GÖSTERGELERİ ^^LMANY^
30-ALMANYA'NIN AYAKKABI İHRACATI
31 -ALMANYA'NIN AYAKKABI İTHALATI
32-AYAKKABI SANAYİİ GÖSTERGELERİ (İTALYA)
33-İTALYA'NIN AYAKKABI İHRACATI
34-İTALYA'NIN AYAKKABI İTHALATI
35-AYAKKABI SANAYİİ GÖSTERGELERİ (İSPANYA)
Sayfa
No
5
6
7
8
.8
9
.10
11
12
13
13
14
15
15
.16
22
23
24
24
25
25
26
26
27
28
28
34
34
35
36
36
37
38
38
39
36-İSPANYA'NIN AYAKKABI İHRACATI
40
37-İSPANYA'NIN AYAKKABI İTHALATI
40
38-AYAKKABI VE KÖSELE ÜRETİMİ
50
39-AYAKKABI DIŞ TİCARETİ
50
40-AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İHRACAT
52
41-ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
52
42-AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İTHALAT
53
43-ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
54
44-MACARİSTAN'A İHRACATIMIZ
54
45-MACARİSTAN'DAN İTHALATIMIZ
55
46-ÇEKCUMHURİYETİ'NE İHRACATIMIZ
56
47-ÇEK CUMHURİYETÎ'NDEN İTHALATIMIZ
56
48-AYAKKABI ÜRETİMİ
62
49-1998 YILI GEÇİCİ ÜRETİM RAKAMLARI
63
50-ÎSTİHDAM
63
51-AYAKKABI DIŞ TİCARETİ
64
52-ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
65
53-AYAKKABI TÜRLERİ / ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT . .66
54-ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
67
55-AYAKKABI TÜRLERİ / ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT . .68
56-AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İHRACAT
69
57-64.01 FASIL İHRACATI
71
58-64.02 FASIL İHRACATI
72
59-64.03 FASIL İHRACATI
73
60-64.04 FASIL İHRACATI
74
61-64.05 FASIL İHRACATI
75
62-ORTALAMA AYAKKABI İHRAÇ FİYATLARI
76
63-TOPLAM GELİRLER VE KAZANÇLARIN SEYRİ
89
64-MAL VE HİZMET GRUPLARI İTİBARİYLE TÜKETİM
HARCAMALARI
90
65-PERAKENDE SEKTÖRÜNÜN DURUMU
91
66-AYAKKABI ARZ VE TALEBİ
92
67-AYAKKABI ÜRETİMİ
108
68-AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE ÜRETİM
108
69-AYAKKABI KULLANIM GRUPLARINA
GÖRE ÜRETİMİN DAĞILIMI
109
70-İSTİHDAM . . . ;
109
71-AYAKKABI DIŞ TİCARETİ
110
72-ÜLKELER İTİBARÎYLE İHRACAT
.111
73-AYAKKABI TÜRLERİ / ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT .111
74-ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
114
75-AYAKKABI TÜRLERİ / ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT .114
76-AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İHRACAT
117
77-64.01 FASIL İHRACATI
119
78-64.02 FASIL İHRACATI
120
79-64.03 FASIL İHRACATI
121
80-64.04 FASIL İHRACATI
122
81-64.05 FASIL İHRACATI
123
82-ORTALAMA AYAKKABI İHRAÇ FİYATLARI
124
83-TOPLAM GELİRLER VE KAZANÇLARIN SEYRİ
134
84-MAL VE HİZMET GRUPLARI İTİBARİYLE TÜKETİM
HARCAMALARI
135
85-AYAKKABI ARZ VE TALEBİ
136
86-AYAKKABI ARZ VE TALEBİ
137
87-KİŞİ BAŞINA HARCAMA VE AYAKKABI TÜKETİMİ . . . . 137
AMAÇ VE YÖNTEM
XVII
AMAÇ VE YÖNTEM
Araştınnanın amacı ayakkabı ihracatımızın arttıniması açısından potansi­
yel sahibi olduğu anlaşılan Macaristan ve Çek Cumhuriyeti pazarlannı çeşitli
yönleriyle inceleyerek, Türk ihracatçılanna tanıtmak, aynca ihracatımızı bu ülke­
lere yönlendirerek mevcut potansiyelin daha iyi değerlendirilmesi açısından önem
taşıyan enformasyonu derlemektir.
Bu amaç doğrultusunda öncelikle hedef pazarlar olarak seçilen Macaristan
ve Çek Cumhuriyeti hakkmda çeşitli dillerde bulunabilen (hem basılı hem de
elektronik ortamda) kaynaklar taranmış, güncel ve kullanılabilir enformasyon
toplanarak masabaşı araştırması gerçekleştirihniştir. Masabaşı araştırması bu iki
ülke hakkında genel bilgileri ile mevzuat bilgileri ve Türkiye açısından ticari en­
formasyona ulaşılmasım temin etmiştir.
Daha sonra her iki ülkenin hem başkentleri hem de temel ticari merkezleri
olan Budapeşte ve Prag'da gerçekleştirilen alan çalışmasında ise ithalatçı, pera­
kendeci, toptancı, üretici kuruluşlar, meslek örgütleri, kamu kuruluşlan, ticaret
odalan ve işadamlarıyla görüşmeler yapılmış, piyasaya ilişkin gözlem ve incele­
meler gerçekleştirilmiştir.
Masabaşı ve alan çalışmaları sonucunda elde edilen bilgiler son olarak etüd
haline getirilmiştir. Çalışmaya aynca bir karşılaştırma amacıyla,Türk ve Dünya
ayakkabı sanayii ve ticaretine ilişkin bir bölüm de eklenmiştir.
ÖZET VE SONUÇLAR
XIX
ÖZET VE SONUÇLAR
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti Orta Avrupa'da yeralmaktadrr. Her
iki ülkenin de nüfusları yaklaşık 10 milyon kişi civarındadır. Kişi başına
gelir rakamları her iki ülkenin de üst orta gelir grubunda olduklarına işa­
ret etmektedir; Macaristan 4700 ABD$, Çek Cumhuriyeti ise 5500 ABD
$ civarında kişi başına GSYH rakamlanna sahiptir, ancak satmalma gü­
cü paritesi dikkate alındığında kişi başına gelirin 8-9 bin ABD $ seviye­
sinde olabileceği hesaplanmaktadır. Ancak, her iki ekonominin yapısal
özellikleri kayıt dışı ekonominin varlığına neden olmaktadır; yapılan de­
ğerlendirmeler % 30 civarında yoğunlaşmaktadır. Dolayısıyla, reel kişi
başına gelirin 10.000 ABD $ düzeyinin üzerinde olduğu düşünülebilir.
Macaristan ile Çek Cumhuriyeti koUektivist ekonomiden kapitalist
ekonomiye hızla geçmek ve Avrupa Birliği'ne de "ilk dalga" ile tam üye
olmak amacındadır. Bu nedenle bir yandan gerekli reform çalışmaları
sürdürülmektedir; her iki ekonomi de bilhassa ekonomik mevzuat açısın­
dan AB ile uyum sağlama yönünde hızlı adımlar atmaktadır. Diğer yan­
dan ekonomi ikili bir yapıya sahiptir: Hem yabancı sermayenin girdiği
dışa açık ve rekabetçi sektörler hem de geleneksel zihniyetin hakim ol­
duğu koUektivist dönemden kalma kuruluşlar yanyana varolmaktadır.
Aynı durum zihniyet açısından da geçerlidir: Hem yeni duruma uygun,
AB kurallarına uyum sağlamış işadamları ve firmalar hem de henüz ken­
dilerini koUektivist dönemin alışkanlıklarından kurtaramamış işadamları
ve firmalar mevcuttur. KoUektivist ekonominin çözülmesi istihdam soru­
nu yarattığından, çok sayıda "mikro" şirketin varlığı bir diğer karakteris­
tik unsurdur.
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti Avrupa Birliği'ne aday ülkeler ola­
rak "katılma ortaklığı" statüsündedir. Bu sebeple AB ile tercihli ticaret
rejiminden yararlanmaktadır. Aynı zamanda, AB ile benzer ilişki içinde
bulunan ülkeler ile serbest ticaret anlaşmaları (STA) imzalamışlardır; her
iki ülke Türkiye ile de birer STA imzalamıştır.
Önümüzdeki dönemde her iki ekonominin de AB kurallarına tama­
men uyum sağlaması ve Türkiye ile ekonomik ilişkilerde mevcut kısıtla­
malarının da kaldırılması sözkonusudur.
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti piyasalarının genel ve ortak özel­
likleri gelir ve harcama yapılannm henüz istikrar kazanmamış olmaları,
kayıtdışı ekonominin varlığı, hem modem hem geleneksel dağıtım
kanallarının yanyana varolmasıdır.
Ayakkabı piyasalan bağlamında ise, hem Macaristan hem de Çek
Cumhuriyeti'nde kişi basma tüketimin AB ortalamasmm altmda olduğu
ve önümüzdeki dönemde artmasınm öngörüldüğü ifade edilebilir. Her iki
piyasada da zaman içinde yerli üretimin azalması ve ithalatm artması da
beklentiler arasmdadır. Keza, önümüzdeki 5-10 yıl içinde dağıtım kanallarmda yoğunlaşma olacağı ve AB kökenli büyük mağazalar ile ayakka­
bı süpermarketlerinin piyasada egemenlik tesis edeceği yaygm bir bek­
lentidir.
Ancak, bugün ve kısa dönem için geçerli unsurlar, ana hatlanyla
aşağıdadır:
* Fiyat pazarlamada hakim unsurdur;
* Tüketici fiyatı kalite ile özdeşleştirmektedir, ancak gelir dağılımı
nedeniyle düşük fiyath ürünler tercih edilmektedir;
* Dağıtım kanallarmda üst/orta gelir grubuna hitap eden mağaza­
lar, orta/alt gruba hitap eden dükkanlar ile düşük gelir grubuna hi­
tap eden pazarlar mevcuttur;
* Tüketici klasik ve geleneksel tercihlerden yanadır;
* AB'ne uyum sözkonusu ise de ödeme/tahsilat konularmda prob­
lemler yaşanabilmektedir;
* Almanya, italya ve tspanya'daki fuarlar ayakkabı sektörü açısın­
dan prestij niteliği taşımaktadır;
* Kalite standartlan önemhdir; ve
* Her yıl yeni yeni firmalar kurulmakta ise de küçük perakendeci­
ler ile imalatçılann zor durumda olduklan ve tasfiye sürecinde bulunduklan asla gözden kaçırılmamalıdır.
Aynca hem Macaristan hem de Çek Cumhuriyeti piyasasında AB
kökenli mağaza zincirlerinin şubelerinin bulunması da altematif bir im­
kan sağlamaktadır. Şöyle ki; sözkonusu mağaza zincirlerinden bazılan
bu piyasalar için ahm yaparken, bazılan da satmalma işlemini merkez
ofis aracılığı ile yürütmektedir. Böylece bir AB firmasma yapılan ihracat
sonucu ürün bu piyasalara da girebilmektedir.
Sonuç olarak, Türk ayakkabı sanayii açısından Macaristan ve Çek
Cumhuriyeti'nin gelecek vaat ettiği ifade edilebilir. Her iki ülkede ülke­
miz aleyhine olumsuz önyargılarm mevcut olmaması hatta Macaris­
tan'da yaygm bir sempatinin varhğı olumlu bir faktördür.
Elinizde tuttuğunuz bu çalışmada önce Macaristan ve Çek Cum­
huriyeti hakkında Genel Bilgiler sunulmaktadır; sözkonusu enformasyon
anahatlan itibariyle ve iktisadi veriler de tablolar halinde verilmiştir. Tür­
kiye'nin bu iki ülke ile olan ticareti bu bölümde yeralmaktadır.
İkinci bölüm Ayakkabı Sanayii başlığmı taşımaktadır. Bu bölümde
hem, seçilmiş bazı AB ülkelerinin ayakkabı sektörleri de dahil olmak üzere,
Dünyada ayakkabı sanayii ve ticareti hakkmda bilgiler hem de Türkiye
ayakkabı sanayii ve ticareti hakkında enformasyon sunulmuştur.
Üçüncü Bölümde Piyasa Bilgileri sunulmuştur. Bu bölümde de
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti'nin ayakkabı sektörlerinin durumuna ilişkin
bilgiler, mevzuat türleri itibariyle enformasyon ve piyasa yapısına ilişkin bil­
giler ile piyasaya girişte yararlı olacağına inandığımız öneriler yeralmak­
tadır.
Dördüncü Bölümde ise yararlı bilgiler olarak bilgi almabilecek
kurumlar ile internette yeralan web sitelerinin adresleri mevcuttur.
BİRİNCİ BÖLÜM
ÜLKE HAKKINDA
GENEL BİLGİLER
MACARISTAN
1. COĞRAFİ DURUM
Macaristan, Avrupa'nın ortasında yer almaktadır. Ülke Avusturya, Slovakya, Ukrayna, Romanya, Yugoslavya, Hırvatistan ve Slovenya ile komşu­
dur.
2. NÜFUS VE YÜZÖLÇÜMÜ
Macaristan'ın nüfusu, 31 Aralık 1998 itibariyle, 10.092.000 kişi olarak
tahmin edilmektedir.
Başkenti, Budapeşte olan ülkede önde gelen şehirler ve nüfusları,
1 Ocak 1997, itibariyle aşağıdadır:
Budapeşte
Debrecen
Miskolc
Szeged
Pecs
Gyor
1.886.000
208.000
178.000
166.000
161.000
127.000
Nüfus yoğunluğa 108,9 kişi/km^ olup, nüfus durağandır.
Macaristan'ın yüzölçümü 93.030 km^ olup, arazinin %70'i tarıma el­
verişli % 18'i de ormanlarla kaplıdır.
3. İKLİM
Temel olarak karasal iklim hakimdir. (Ilıman, soğuk kışlar; sıcak yaz­
lar) Coğrafi konum itibariyle ülke hava cephelerinin kötü etkilerinden uzak­
tır. En soğuk ay Ocak (eksi 1- 4^C), en sıcak ay Temmuz (16 - 28°C) en ku­
rak ay Eylül ve en yağışlı ay da Mayıstır.
4. PARA BİRİMİ
Ülkenin para birimi Forint (HUF) olup, banknotlar 50,100, 500,1000,
5000'lik birimler halindedir. Ayrıca madeni paralar bulunmaktadır. Madeni
paralar 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 200'lük birimler şeklindedir. 10, 20, 50'lik
madeni paralar şeklinde olan ve yürürlükteki kullanım şekh ile 1HUF=100
Filler bulunmaktadır.
5. DÎL
Resmi dili Macarcadır. Ancak ülkede bulunan azmlıklar kendi dilleri­
ni de kullanmaktadır.
6. DÎN
Nüfusun büyük çoğunluğu Hristiyan Katoliktir. Ancak diğer Hristiyan
mezheplerine, başka dinlere bağlı olanlar veya dinsizler de bulunmaktadır.
7. YÖNETİM SİSTEMİ
Macaristan, parlamenter demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyettir.
Cumhurbaşkanı (Arpad Göncz) sembolik yetkilere sahip olup, temsili bir
fonksiyon ifa eder.
Yürütme erki Bakanlar Kuruluna aittir.
Macaristan'da yerel yönetimler ve azınlıklar için özyönetim mevcut­
tur; ancak merkezi hükümetin yetki ve sorumluluk açısından ağırlıklı oldu­
ğu ifade edilmektedir.
Halen Viktor Orban başkanlığında üç partili bir koalisyon hükümeti
vardır.
Macaristan 1990'da Batı tarzı demokrasiye geçtikten sonra, hızla Batı
kurumlarına (Avrupa Konseyi, vb) üye olmaya başlamış, 1999 Nisanmda
NATO üyeliğine alınmış olup, Avrupa Birliği (AB) ile üyelik görüşmelerini
sürdürmektedir.
8. EKONOMİK DURUM
8.1. Genel
1980'lerin sonunda Macaristan'ın koUektivist ekonomiden kapitaliz­
me geçiş sürecini başlatmasıyla birlikte, makroekonomik göstergelerde radi­
kal değişiklikler olmuştur.
Ömeğin hem tanm, hem de sanayi sektörünün GSYH içindeki paylan
azalırken, hizmetler sektörünün payı artmıştır.
1995 yılmdan itibaren hızh ve atılgan bir özelleştirme politikası izlen-
mistir; telekomünikasyon, banka, hizmetler ve televizyon kuruluşlarmm ço­
ğunluk paylan artık özel kişi ve kurumlara geçmiştir. Bununla birlikte özel
sektörün GSYH içindeki payı on sene içinde %29'dan %75-80 civarma yük­
selmiştir. Yabancı sermayenin nispi payı da hızla artmıştır; yabancı yatmm
stokunun GSYH'ya oram %40 civarma yükselmiştir.
Macaristan nispeten küçük bir piyasa olmasına rağmen Orta Avrupa'da
ABD Dolan bazında, üçüncü büyük GSYH'ya sahiptir. Ekonomi giderek
daha fazla dışa açık hale gelmektedir; dış ticaretin GSYH'ya oram %70 civanndadır.
işsizlik oram da %10 rakamının etrafmda istikrarlı şekilde dalgalan­
maktadır.
Macaristan'ın başlıca ekonomik göstergeleri Tablo l'de sunulmuştur:
TABLO-1
BAŞLICA EKONOMİK GÖSTERGELER
Nüfus (milyon)
GSYH (cari fiyatlarla)
Milyar Forint
Milyar ABD$
Reel GSYH artışı (%)
Kişi başına GSYH (ABD $)
İhracat (FOB/Milyar ABD $)
İthalat (FOB/Milyar ABD $)
Cari işlemler Dengesi
(Milyar ABD $)
Rezervler (Altın hariç)
(Yıl sonu Milyon ABD $)
Toplam Dış Borç
(Yıl Sonu Milyon ABD $)
Borç Servis Oranı (%)
Tüketici fiyatlan ile
enflasyon (ortalama %)
Kambiyo Kuru (ortalama)
Ft: ABD $
Ft: DEM
1994
10,26
1995
10,23
1996
10,19
1997
10,15
1998
10,12
4.365
41,5
2,9
4045
7,6
11,4
5.494
43,4
1,5
4242
12,9
15,3
6.845
44,8
1,3
4396
14,2
16,8
8.541
45,7
4,6
4502
19,6
21,4
10.234
47,7
5,1
4713
20,7
22,9
-4,1
-2,5
-1,7
-1,0
-2,3
6,8
12,0
9,7
8,4
9,3
28,2
49,3
31,5
39,1
27,0
41,0
23,7
29,7
26,8
21,5
18,8
28,2
23,6
18,3
14,3
105,2
64,8
125,7
87,7
152,6
101,4
186,8
107,7
214,4 .
121,8
Kaynak: Hungary, Country Report (2nd Quarter 19991 EJ.U., London 1999
Macaristan, Avrupa Birliği'ne katılmak amacıyla iktisadi politikalarmı
düzenlemektedir, amaç 2002 yılı itibariyle AB'nin 16 ncı üyesi olmaktır.
Bu amaçla hükümetin hazırladığı projeksiyon da aşağıda gösterilmiş­
tir:
TABLO 2
EKONOMİK PROJEKSİYONLAR
(Yüzde değişme)
1999
2000
2001
2002
4,0-5,0
5,0
5,0
5,5-6,0
Tüketici fiyatları (ortalama)
9,0
6,0-7,0
4,0-5,0
3,5-4,5
Bütçe açığı (GSYH'ya oranı)
4,0
2,5-3,5
2,0-3,0
2,5
Reel GSYH
Kaynak: Hungary, Country Report (2nd Quarter 1999), E.LU., London 1999.
8.2. Tarım
Arazinin %70'inin tanma elverişli olması nedeniyle, tanm önemlidir.
Nüfusun yaklaşık %40'ı halen kırsal yerleşimlerde yaşamakta olup, tarım
sektörünün istihdam hacmi içindeki payı %8 civarına gerilemiş olmasına
rağmen, sektörün GSYH içindeki payı %6 civanndadu*.
Tablo 3'de tanmsal üretimin seyri sunulmuştur:
TABLO 3
TARIMSAL ÜRETİM
1995
1996
1997
1998
Buğday
3276000
2269000
"2730000
2256000
Mısır
1373000
1616000
1941000
2021000
Arpa
379000
236000
318000
273000
Ayçiçek tohumu
703000
823000
546000
892000
3686000
4598000
2900000
3317000
Domates
138847
150340
107487
220213
Elma
114900
228616
248492
240884
Üzüm
132917
107557
196733
187172
85602
82238
82538
78035
Domuz eti
370285
515397
463768
427288
Kümes hayvanlan eti
293137
292247
311066
312734
Şekerpancarı
Sığır eti
Kaynak: Monthly Bulletin of Statistics: 1998/12, Central Statistical Office, Budapest, 1999
Macaristan'da yukarıda belirtilen ürünler dışında kolza tohumu, pata­
tes, soğan, bezelye, taze fasulye, lahana, biber, armut, kiraz, vişne, erik, şef­
tali yetiştirilmekte olup, koyun eti üretilmekte ve inek sütü ile yumurta elde
edilmektedir.
8.3- Sanayi
Sanayinin de GS YH içindeki payında azalma kaydedilmektedir; on yıl
öncesine nispeten, % 42'den %30 civarına düşmüştür. Diğer yandan sanayi­
de istihdam edilen nüfusun toplam işgücüne oranı %25 civarına gerilemiştir.
Tablo 4'de temel sınai ürünler itibariyle sanayi üretiminin seyri göste­
rilmektedir:
TABLO 4
SINAİ ÜRETİM
Mal Grubu
Kömür
Elektrik Enerjisi
Çimento
OtobüsYuvarlak çelik
Gübre
Kağıt ve Karton
Birim
Bin Ton
Müyon KwH
Bin Ton
Adet
Bin Ton
Bin Ton
Bin Ton
1995
1996
1997
1998
14.472
34.020
2.868
1.176
1.656
264.9
15.060
34.908
2.772
972
1.716
382,7
296,0
15.612
35.940
2.808
1.956
1.836
346.7
396.6
14.496
36.960
3.000
1.200
1.908
293,2
440,4
317,5
Kaynak: - Monthly Bulletin of Statistics: 1998112, Central Statistical Office Budapest, 1999
Görüleceği gibi Macaristan AB ile hızla bütünleşmeye yöneldiğinden,
imalat sanayii de karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu üretim konulannda,
sermaye ve teknoloji yatmmlan ile, kendini bu pazara göre ayarlamaktadu*.
Diğer yandan koUektivist ekonomi zamanında varolan bazı sanayi kollan ise
tedrici bir tasfiye süreci içindedir,
SA. Dış Ticaret
Macaristan'ın dışa açık bir ekonomi olduğu daha önce ifade edilmiş­
ti. Aşağıdaki tablolarda dış ticaretin yapısına ilişkin veriler sunulmuştur:
TABLO 5
DIŞ TÎCARETÎN SEYRÎ
(Milyon ABD Doları)
Yıl
1995
1996
1997
1998
İhracat
12.867
13.145
19.100
23.005
İthalat
15.467
16.209
21.234
25.706
Denge
-2.600
-3.064
-2.134
-2.701
Hacim
28.334
29.354
40.334
48.711
Kaynak: Statistical Yearbooks of External Trade, 1996 and 1997 ve External Trade, January-March
1999, Central Statistical Office
1995
1996
1997
2.288
2.051
2.192
İçki ve tütün
308
324
232
Madeni yakıtlar
415
427
433
1.524
1.312
1.705
Tekstil iplikleri ve kumaşlar
288
277
308
Demir ve çelik
422
361
661
Demirdışı metaller
427
348
491
Metal eşya
378
422
106
3.296
3.288
8.520
, 1.035
1.108
1.057
Avakkabı
270
317
333
Diğerleri
2.216
2.910
3.062
TOPLAM
12.867
13.145
19.100
Mal Grubu
Gıda
Kimvasallar
Makine ve ulaştırma teçhizatı
Elbise
Kaynak: Hungary, Country Report (2nd Quarter 1999), EJ.U London 1999
Ülke
1995
1996
1997
1998
Almanya
3.687
3.815
7.107
8.419
Avusturya
1.303
1.395
2.188
2.445
İtalya
1.096
1.055
1.176
1.323
Fransa
518
486
719
876
İngiltere
392
384
639
819
ABD
413
464
619
1.045
Belçika-Lüksemburg
273
285
473
614
İspanya
122
130
287
380
İsviçre
176
194
229
266
Diğerleri
4.887
4.937
5.663
6.818
TOPLAM
12.867
13.145
19.100
23.005
Kaynak: - Direction of Trade Statistics Yearbook, IMF, Washington D.C., 1998
• Monthly Bulletin of Statistics : 1998112.
- Central Statistical Office, Budapest, 1999
1995
1996
1997
734
690
758
Madeni Yakıtlar
1.538
1.887
1.947
Kimyasallar
2.209
2.238
2.696
Deri ve mamulleri
184
215
288
Kağıt ve mamulleri
512
513
558
Tekstil ipliği, kumaşlar
886
917
1112
Demir ve çelik
486
438
909
Demirdışı metaller
529
508
648
Metal eşya
492
502
233
4.755
4.890
8.827
Elbise
376
393
349
Bilimsel cihazlar vb.
358
353
501
2.408
2.665
2.408
15.467
16.209
21.234
Mal Grubu
Gıda
Makine ve ulaştırma teçhizatı
Diğer
TOPLAM
Kaynak: Hungary. Country Report (2nd Quarter 1999) E.I.U. London 1999
Ülke
1995
1996
1997
1998
Almanya
3628
3820
5780
7.249
Avusturya
1664
1536
2243
2.469
İtalya
1120
1313
1561
1.941
Fransa
611
687
842
1.249
ABD
482
569
798
993
Japonya
339
361
691
988
İngiltere
477
529
667
876
Hollanda
484
513
548
649
Belçika-Lüksemburg
392
412
515
657
İsviçre
380
352
367
433
İspanya
221
163
272
407
Diğerleri
5.569
5.954
6.950
7.795
TOPLAM
15.467
16.209
21.234
25.706
Kaynak: Direction of Trade Statistics Yearbook, IMF, Washington D.C
Tabloların incelenmesinden görüleceği gibi, Macaristan'm dış ticare­
tinde komşu ülkeler olan Almanya, Avusturya ve îtalya'mn payı büyüktür.
Blok olarak ise AB'nin payı % 70 civarmdadır. Bu bakımdan Macaristan'm
şimdiden AB ekonomisinin bir parçası olduğu ifade edilebilir. Mal gruplan
itibariyle ise yabancı sermayenin yatırım yaptığı sektörlerde ihracat gerçek­
leştirildiği gözlenmektedir; bu olgu da yabancı sermaye yatınmımn teknolo­
ji, kalite ve pazar getirdiğini göstennektedir.
Macaristan'ın dış ticaretinin 1998 yılma ait gerçekleşmesine ilişkin ra­
kamlar da aşağıdaki tablolarda sunulmuştur:
TABLO 10
MAL GRUPLARI İTİBARİYLE DIŞ TİCARET
(1998-Milyon ABD Doları)
İthalat
Mal Grubu
İhracat*
Makina ve teçhizat
11.947,3
11.971,5
7.522,1
10.331,0
Enerji kaynakları
435,1
1.685,2
Hammaddeler
676,6
761,2
2.424,2
957,5
23.005,3
25.706,4
İşlenmiş ürünler
Gıda ürünleri içki ve tütün
TOPLAM
Kaynat- Monthly Bulletin of Statistics; 199913. Central Statistical Office. Budapest 1999
TABLO 11
TEMEL MALLAR İTİBARİYLE İHRACAT
(1998-Milyon ABD Doları)
Mallar
Güç kaynakları (makinalar)
Elektrikli makinalar, aletler, teçhizat
Büro makinaları, veri işleme cihazları
İletişim aletleri
Taşıtlar
Elbiseler ve aksesuarları
Et ve et ürünleri
Metal eşya
Genel amaçh makinalar ve yedek parçalan
Çeşitli işlenmiş ürünler
Sebzeler, meyveler
Un ve unlu mamuller
Mobilya ve mobilya aksamı
Demir dışı metaller
Plastik işlenmiş materyaller
Kaynak: - Central Statistical Office,
- The Hungarian Chamber of Commerce and Industry
' Ministry of Economic Affairs
İhracat Değeri
2.801,2
2.489,2
2.429,3
1.730,9
1.411,7
1.276,6
678,1
591,0
586,3
529,7
516,3
485,3
430,5
427,2
396,4
TABLO 12
TEMEL MALLAR İTİBARİYLE İTHALAT
(1998-Milyon ABD Dolan)
Mallar
İthalat Değeri
Elektrikli makinalar
2.799,8
Taşıtlar
1.792,8
Güç kaynakları (makinalar)
1.661,9
İletişim cihazları
1.567,7
Genel amaçlı makinalar
1.494,7
Büro makinaları
1.492,9
Çeşitli işlenmiş ürünler
1.270,4
Tekstil için iplik ve kumaşlar
1.169,7
Metal eşya
852,0
Özel endüstriyel makinalar
837,3
Ham petrol ve ham petrol ürünleri
754,7
Doğal ve suni gaz
750,0
Demir ve çelik
686,3
Demir dışı metallar
598,6
Kağıt ve karton
598,5
Kaynak: - Central Statistical Office
- The Hungarian Chamber of Commerce and Industry
- Ministry of Economic Affairs
8.5. Türkiye ile Ticari İlişkiler
Türkiye-Maearistan ticaretinin seyri aşağıda Tablo 13'de gösterilmiştir.
TABLO 13
TÜRKİYE MACARİSTAN TİCARETİ
(Bin ABD Dolan)
İhracatımız
İthalatımız
Ticaret Dengesi
Ticaret Hacmi
1995
159.709
69.904
+ 89.805
229.613
1996
102.808
94.420
+ 8.388
197.228
1997
133.966
106.514
+ 27.452
240.480
1998
113.684
152.389
- 38.705
266.073
Yıllar
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü
Türkiye'nin 1996-1998 yıUannda Macaristan'a gerçekleştirdiği ihra­
cat, belli başlı mal grupları itibariyle aşağıdadır.
TABLO 14
MACARİSTAN'A İHRACATIMIZ
(Bin ABD Dolan)
Mal Grubu
Sanayi bitkileri
Meyveler
Sebzeler
Gıda sanayi ürünleri
Kimya sanayi mamuller
Dokumacılık Mamulleri
Demir çelik
Elektrikli ve elektronik eşya
Diğerleri
TOPLAM
£
al
Kaynak: - DJ.E.,
'
1996
8.817
4.618
335
3.385
8.767
56.135
1.220
2.740
16.791
102.808
1997
5.433
2.680
99
3.607
10.858
91.052
1.274
2.253
16.710
133.966
1998
3.031
5.237
157
1.390
7.097
72.879
3.332
5.602
14.959
113.684
Dış Ticaret Müsteşarlığı
:
— —
Türkiye'nin Macaristan'dan ithalatı da, mal gruplan itibariyle, Tab­
lo-15' de gösterilmektedir.
TABLO 15
MACARİSTAN'DAN İTHALATIMIZ
(Bin ABD Doları)
Mal Grubu
Hububat
1996
1997
1998
33.157
10.031
32;56^
Kimya sanayi mamulleri
8.731
Lastik-plastik sanayi mamulleri
7.373
•8.788
15.210
Dokumacılık mamulleri
2.836
3.029
3.777
Demir-çelik mamulleri
9.766
8.298
8.836
Makine; sanayi mamulleri
2.958
41.419
54.696
10.234
11.900
12.680
3.795
4.412
5.364
Diğerleri
15.570
12.137
11.954
TOPLAM
94.420
106.514
152.389
Elektrikli ve elektronik eşya
Taşıt araçlan malzeme parçaları
Kaynak: -D.İ.E..
- Dış Ticaret Müsteşarlığı.
6.500 •
7.310
.
ÇEK CUMHURIYETI
1. COĞRAFİ DURUM
Çek Cumhuriyeti Avrupa'nın ortasında yer almaktadır. İki ana bölge­
den oluşmaktadır. Batı kısmında Bohemya (engebeli yapısı, ovalan tepeleri
ve platoları ile alçak dağların çevrelediği bir bölgedir) ve Doğu kısmmda ise
Moravya bölgesi bulunmaktadır. (Bu bölge ise oldukça engebeli bir yapıya
sahiptir).
Komşuları Avusturya, Almanya, Polonya ve Slovakya'dır.
2. NÜFUS VE YÜZÖLÇÜMÜ
Çek Cumhuriyeti'nin nüfusu,1998 yıh itibariyle, 10.300.000 kişi ola­
rak tahmin edilmektedir.
Başkenti Prag olan ülkede önde gelen şehirler ve nüfusları, 1998 yılı
itibariyle, aşağıdadır:
Prag
Brno
Ostrava
Plzen
1.216.000
392.000
332.000
175.000
Nüfus yoğunluğu 130,6 kişi km^ olup, nüfus durağandır. Çek Cumhuriyeti'nin yüzölçümü 78.866 km^'dir; ülkenin % 54 kadarı tanm ve % 33 ka­
darı da orman arazisidir.
3. İKLİM
Orta Avrupa iklimine sahiptir. Ilıman ve serin yazlar ile soğuk kışlar
hakimdir. Ortalama sıcaklık yazın 20^C, kışın da -5^C olarak hesaplanmıştır.
Ancak havanın çok değişken olduğu dikkate alınmalıdır.
20
AYAKKABI ARAŞTIRMASI
4. PARABÎRÎMİ
Ülkenin para birimi Kron (CZK)'dm Banknotlar 20,50,100,200,500,
1000,5000'lik birimler şeklindedir. Madeni paralar ise, 1,2,5,10,20,50'lik
birimler halindedir. Aynca 10, 20, 50'lik madeni paralar şeklinde olan Hale­
ni bulunmaktadır: 1 CZK = 100 Haleni (hl) dur.
5. DÎL
Resmi dil Çekçe'dir. Aynca Slovakça da yaygm olarak konuşulmakta­
dır.
6. DÎN
Nüfusun % 39,3'ü Ateist, % 39,2'si Roman Katolik, % 4,6'sı Protes­
tan, % 3'ü Ortodokslardan, % 13,4'ü ise diğer dinlere mensup kişilerden
oluşmaktadır.
7. YÖNETİM SİSTEMİ
Çek Cumhuriyeti parlementer demokrasi ile yönetilen bir cumhuriyet­
tir. Cumhurbaşkanı (Vaclav Havel) Türkiye'dekine benzer yetkilere sahiptir.
Yürütme erki Bakanlar Kuruluna aittir.
Halen Milos Zeman başkanlığında Çek Sosyal Demokratik Parti
(CSSD) azınlık hükümeti iktidardadır.
Çek Cumhuriyeti 1989 yılından itibaren bir seri reformla Batı tarzı de­
mokrasiye geçtikten sonra, hızla Batı kurumlanna üye olmaya başlamış ve
1999 Nisanında NATO üyeliğine alınmış olup, Avrupa Birliği (AB) ile üye­
lik görüşmelerini sürdürmektedir.
8. EKONOMİK DURUM
8.1, Genel
Çek Cumhuriyeti 19 ncu yüzyılın sonunda bile ileri derecede sanayi­
leşmiş bir durumda idi. Hemen tüm sanayi dallan mevcut olmasına rağmen,
özellikle makine teçhizat sanayii çok gelişmişti.
Ancak 1989 yılından itibaren, koUektivisit ekonomiden kapitalist eko­
nomiye geçişle birlikte smai üretim hızla gerilemiştir; tanm sektöründeki
gerileme daha bariz olmuştur. Hizmetler sektörünün gelişmesi ise işsizliğin
fazlaca yükselmesini engellemiştir. Ancak kamu kuruluşlanmn 1996 yılmdan itibaren radikal biçimde dönüşüme uğraması da işsizliğin biraz daha art­
masına yol açmıştır. Bununla birlikte, ticaret, ikram, tamir ve finansal hiz­
metler gibi altsektörlerde kaydedilen hızlı gelişme ile turizm sektöründe
gözlenen adeta patlama benzeri gelişme hem sözkonusu konulann planlı
ekonomi döneminde ihmal edildiğini ortaya koymaktadır, hem de tüketici ta­
lebinin GSYH büyümesinde temel faktör olmasmı tenlin etmiştir.
Komünist rejim son bulduktan sonra iki kavram öne çıkmıştır: Önce­
lik mümkün olan en büyük süratle serbestleşme (liberalizasyon) ve özelleş­
tirmeye verilerek; devletin şirket yönetimi ve kaynak tahsisinden sıyrılması
temin edilmek istenmiştir. Bunun sonucunda özel sektörün GSYH içindeki
payı 1996 yılında % 74,7 olmuştur. Ancak, süreç henüz tamamlanmamıştır,
çünkü çoğu büyük kuruluş henüz kısmen devlet mülkiyetindedir.
Çek Cumhuriyeti Orta Avrupa'da ABD Dolan bazmda, ikinci büyük
GSYH'ya sahiptir. Ekonomi yabancı yatmmlann artması ve yeniden yapı­
lanma sonucu giderek dışa açık hale gelmektedir; dış ticaretin GSYH'ya ora­
nı %90'ın üzerindedir.
işsizlik oranı da sanayi sektöründeki durgunluğa paralel olarak giderek
artmakta olup, halen % 10 oranmdadm
Çek Cumhuriyeti'nin başlıca ekonomik göstergeleri Tablo 16'da su­
nulmuştur.
1994
1995
1996
1997
1998
10,3
10,3
10,3
10,3
10,3
1.182,7
1.381,1
1.572,3
1.680,0
1.820,7
41,1
52.0
57,9
53,0
56,4
3,2
6,4
3,8
0,3
10,7
Kişi başına GSYH (ABD$)
3990
5048
5621
5146
5476
İhracat (fob/Milyar ABD$)
16,0
21,5
21,7
22,7
26,4
İthalat (fob/Milyar ABD$)
17,4
25,2
27,6
27,3
29,0
(Milyar ABD$)
-0,8
-1,4
-4,3
-3,3
-1,1
Toplam dış borç (Milyar ABD$)
10,7
16,3
20,1
21,5
24,6
10,1
9,1
8,8
8,4
10,7
CZK: ABD$
28,79
26,54
27,14
31,70
32,29
CZK: DEM
17,74
18,51
17,96
18,28
18,22
Nüfus (milyon)
GSYH (cari fiyaüarla)
Milyar Kron
Milyar ABD$
Reel GSYH Artışı (%1)
Cari işlemler dengesi
Tüketici fiyatlan ile enflasyon
(ortalama: %)
Kambiyo kuru (ortalama)
Kaynak: Czech Republic, Country Report (3rd Quarter 1999) E.l.U, London 1999
Çek Cumhuriyeti Avrupa BirUği'ne katılmak amacıyla iktisadi politi­
kalarım düzenlemektedir; amaç 2002 yılı itibariyle AB'nin 17 nci üyesi ol­
maktır.
8.2. Tarım
Tarım sektörü ülkenin gıda ihtiyacının yaklaşık %90 kadannı sağlaya­
bilmektedir. Temel ürünler buğday, arpa, şeker pancarı, patates ve malttır.
Tanmda çalışanlann toplam işgücüne oram da %9 civarındadır. Tanm ve
sektörünün GSYH içindeki payı da %5 olarak hesaplanmaktadır.
Tablo 17'de tanmsal üretimin seyri sunulmuştur:
TABLO 17
TARIMSAL ÜRETİM
(Bin Ton)
1994
1995
1996
Buğday
3.713
3.823
3.727
Arpa
2.419
2.140
2.262
Mısır
91
113
169
Çavdar
276
262
204
Yulaf
208
187
214
1.231
1.330
1.800
452
662
227
3.240
3.712
4.316
244
226
251
Patates
Kolza tohumu
Şekerpancan
Elma
Kaynak: "The Czech Republic", Eastern Europe 1999, Europa Publications Ltd., London 1998
Yukarıda belirtilenler dışında lahana, kereviz, soğan, salatalık, havuç
vb. sebzeler ile üzüm, armut, şeftali, erik vb. meyvalar üretilmektedir.
8.3- Sanayi
Sanayinin GSYH içindeki payının halen %33-34 civarında olduğu tah­
min edilmektedir; ancak turizm esaslı hizmetler sektöründeki gelişme ve
Çek sanayiinin AB ekonomilerine karşı rekabet gücünde gözlemlenen aşın­
ma sonucu bu oranın giderek azalacağı tahmin edilmektedir. Sanayide istih­
dam edilen işgücünün toplam işgücüne oranı da % 33 civarmdadır.
Tablo 18'de temel sınai ürünler itibariyle sanayi üretiminin seyri gös­
terilmektedir:
TABLO 18
SINAİ ÜRETİM
Mal Grubu
Un
Rafine şeker
Şarap
Birim
Bin Ton
Bin Ton
Bin Hektolitrç
Bira
Pamuk ipliği
Bin Hektolitre
Ton
Binm^
Pamuklu kumaş
Ayakkabı
Azotlu gübre
Bisiklet
Elektrik enerjisi
1994
800
428
483,5
17.671
61.401
364.640
20.255
246,6
Bin çift
Bin ton
Adet
Milyon KwH
,
420.461
58.705
1995
916
494
459,2
1996
868
588
515,6
17.715
63.644
18.420
57.864
355.209
18.898
329.097
22.003
264,0
519.580
60.847
253,0
500.525
64.257
Kaynak: "The Czech Republic", Eastern Europe 1999, Europa Publications Ltd., London 1998
Bununla birlikte son yıllarda tekstil, konfeksiyon, deri ve ağır sanayi
gibi altsektörlerde düzenli bir gerileme gözlenmektedir. Bunun bir nedeni
dış talebin yavaşlaması iken, ikinci bir neden de Çek sanayinin rekabet gü­
cünün aşmmasıdır.
8 A Dış Ticaret
Çek Cumhuriyeti'nin dışa açık bir ekonomi olduğu daha önce ifade
edilmişti. Aşağıdaki tablolarda dış ticaretin yapısına ilişkin veriler sunul­
muştur:
TABLO 19
DIŞ TİCARETİN SEYRÎ
(Milyon ABD Doları)
Yıl
1995
1996
1997
1998
İhracat
İthalat
Denge
Hacim
17.105
21.890
22.750
26.408
20.919
27.774
27.202
28.804
-3.814
-5.884
-6.054
-2.396
38.024
49.664
49.952
55.212
Kaynak: Czech Republic, Country Report (4th Quarter 1998 ve 3rd Quarter 1999), EJ.U. London 1999
Mal Grubu
Gıda
Ağaç ve ürünleri
Madeni yakıtlar
Kimyasallar
Kağıt ve ürünleri
Tekstil ipliği,kumaş ve ürün.
Metaldışı madeni ürünler
Demir ve çelik
Metal eşya
Makine ve teçhizat
Mobilya ve fittingler
Elbise
Diğerleri
TOPLAM
1995
990,4
411,1
899,2
1.760,1
360,4
813,7
964,4
1.579,8
1.007,2
4.344,3
354,3
347,8
3.272,3
17.105
1996
882,9
408,6
992,2
1.981,2
388,3
976,8
1.158,3
1.530,8
1.338,9
7.170,0
505,4
622,3
3.934,3
21.890
1997
771,8
668,4
854,6
2.316,4
374,8
801,7
1.140,4
1.176,8
1.262,4
8.111,1
728,2
588,0
3.955,4
22.750
Kaynak: Czech Republic, Country Report (3rd Quarter 1999), E.I.U, London 1999
TABLO 21
ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
(Milyon ABD Doları)
Ülke
Almanya
Slovakya
Avusturya
Polonya
italya
ingiltere
Fransa
Rusya
Hollanda
ABD
Diğerleri
AB
TOPLAM
1996
7.880
3.120
1.411
1.205
722
550
625
693
454
466
4.764
12.716
21.890
1997
8.135
2.954
1.461
1.304
832
688
723
766
551
586
4.750
13.608
22.750
Kaynak: Czech Republic, Country Report (3rd Quarter 1999) E.I.U., London 1999
1998
10.187
2.811
1.659
1.489
991
903
894
648
599
589
5.638
13.937
26.408
TABLO 22
MAL GRUPLARI İTİBARİYLE İTHALAT (f.o.b)
(MUyon ABD Dolan)
Mal Grubu
Gıda
Petrol ve ürünleri
Kimyasallar
Tekstil ipliği, kumaş ve ürünleri
1995
1996
1997
1.364,0
1.585,6
1.151,5
2.763,3
1.435,9
3.273,6
1.007,4
1.405,1
2.350,5
428,6
958,7
517,3
628,1
1.117,4
Makine ve ulaştmna teçhizatı
Bilimsel cihazlar vb.
7.350,0
664,1
10.572,8
Diğerleri
5.093,4
795,0
7.417,0
TOPLAM
20.919
27.774
Demir ve çelik
Demirdışı metaller ve eşyalar
Metal eşya
609,0
959,3
3.718,0
1.211,3
911,7
778,4
1.025,6
10.166,1
866,5 •
4.768,8
27.202
Kaynak: Czech Republic. Country Report (3rd Quarter 1999), EJ.U. London 1999
TABLO 23
ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
(Milyon ABD Dolan)
Ülke
Almanya
Slovakya
Avusturya
Rusya
İtalya
Fransa
İngiltere
ABD
Polonya
Hollanda
Diğerleri
AB
TOPLAM
1996
8.275
2.656
1.596
2.061
1.633
1.163
1.043
939
810
631
6.967
16.209
27.774
1997
8.666
2.276
1.648
1.849
1.493
1.123
1.058
1.039
874
657
6.519
16.680
27.202
Kaynak: Czech Republic, Country Report (3rd Quarter 1999), EJ.U. London 1999
1998
9.909
2.073
1.691
1.582
1.511
1.269
1.099
1.077
974
694
6.925
18.210
28.804
Tabloların incelenmesinden görüleceği gibi, Çek Cumhuriyeti'nin dış
ticaretinde AB'nin payı baskın derecededir (ithalatta %63, ihracatta %53).
Aynca komşu ülkeler olan Almanya, Avusturya, Polonya ile ticaret önemli­
dir. Eskiden (1993'den önce) aynı ülkenin parçalan olan Slovakya ile tica­
ret, giderek azalmakla birlikte, önemini korumaktadır; Rusyada kayda değer
bir partner olma hüviyetini sürdürmektedir. Mal gruplan itibariyle dış tica­
rette ise yabancı sermayenin yatınm yaptığı sektörlerde ihracat ve ithalat
hacmi artış göstermektedir.
8.5. Türkiye ile Ticari İlişkiler
Türkiye-Çek Cumhuriyeti ticaretinin seyri aşağıda Tablo 24'de göste­
rilmektedir:
TABLO 24
TÜRKİYE-ÇEK CUMHURİYETİ TİCARETİ
(Bin ABD Dolan)
İhracatımız
İthalatımız
Ticaret Dengesi
Ticaret Hacmi
1995
75.727
104.531
-28.804
180.258
1996
93.461
108.442
-14.981
201.903
1997
82.896
98.491
-15.595
181.387
1998
69.557
93.302
-23.745
162.859
Yıllar
Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü.
Türkiye'nin 1996-1998 yıUannda Çek Cumhuriyeti'ne gerçekleştirdi­
ği ihracat, belli başh mal gruplan itibariyle, aşağıdadır:
TABLO 25
ÇEK CUMHURİYETİ'NE İHRACATIMIZ
(Bin ABD Dolan)
Mal Grubu
Sanayi Bitkileri
Meyveler
Sebzeler
Gıda Sanayi Ürünleri
Kimya Sanayi Mamulleri
Deri-Kösele Mamulleri
Dokumacılık Mamulleri
Makina Sanayi Mamulleri
Elektrikli ve Elektronik Eşya
Taşıt Araçlan Malzeme ve Parçalan
Diğerleri
TOPLAM
1996
21.619
10.132
1.187
3.435
3.526
7.839
33.600
945
735
1.051
9.392
93.461
1997
9.583
10.734
920
3.909
3.650
14.512
21.556
880
2.069
2.000
13.083
82.896
1998
8.075
10.022
633
4.026
2.698
1.769
22.480
677
3.487
2.017
13.673
69.557
Kaynak: - Dış Ticaret Müsteşarlığı,
- D.İ.E
Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti'nden ithalatı da, mal gruplan itibariyle
Tablo 26'da gösterilmektedir:
TABLO 26
ÇEK CUMHURİYETİNDEN İTHALATIMIZ
(Bin ABD Dolan)
Mal Grubu
Kimya sanayi mamulleri
Lastik-plastik sanayi mamulleri
Demir-çelik sanayi mamulleri
Makina sanayi mamulleri
Elektrikli ve elektronik eşya
Taşıt araçları malzeme ve parçalan
Diğerleri
TOPLAM
Kaynak: - Dış Ticaret Müsteşarlığı,
-D.İ.E.
1996
4.472
3.195
14.481
29.029
2.561
24.592
30.112
108.442
1997
4.300
2.236
24.697
15.457
2.174
28.297
21.330
98.491
1998
3.736
2.087
25.056
18.843
6.067
21.488
16.025
93.302
İKİNCİ BÖLÜM
AYAKKABI
SANAYİİ
DÜNYADA
AYAKKABI SANAYİİ
ve TİCARETİ
1. G E N E L B İ L G İ L E R
Son elli yıl boyunca dünyada ayakkabı sanayi sürekli gelişme göster­
miştir. Nüfus artışı ve yaşam standartlarındaki iyileşme ayakkabı talebini iki
katına çıkarmıştır. Bugün dünyadaki ayakkabı tüketimi 10.000 milyon çift
civarındadır. Pazar ekonomisinin gelişmesi ucuz ayakkabı üretimini ve satışmı arttırmış, Avrupalı ve Kuzey Amerikalı ayakkabı imalatçılarını zor du­
rumda bırakmıştır. Pek çok firma, üretimlerini gelişmekte olan ülkelere
transfer ederek, bu ülkelerdeki üreticilerle işbirliği yapmıştır. Bugün, sana­
yileşmiş ülkelerde satılan ayakkabıların %80'i ithal edilmektedir.
İkinci Dünya Savaşından sonra İtalya, dünyadaki en büyük ayakkabı
ihracatçılarından biri olmuştur. Dünya ayakkabı pazan İtalya, Çin, Almanya,
Tayland, Endonezya, Brezilya ve Portekiz tarafından paylaşılmaktadır. Ja­
ponya, Amerika ve Avrupalı firmalar ve alıcılar, gelişmekte olan ülkelerde­
ki ayakkabı sanayinin farkına vararak, bu ülkelerdeki ucuz işgücü avantajın­
dan faydalanmak için gerekli teknik bilgiyi buralara transfer etmişlerdir.
Bugün ayakkabı sektörünün arkasındaki itici güçlerden biri pazar ve
müşteriler, diğeri rekabettir. Rekabet maliyet yapısını ve fiyatı belirlemekte­
dir. Dünya ayakkabı sanayi fiyatlarm ve maliyetlerin baskısı altındadır.
Ayakkabı koUeksiyonlan sürekli değişirken, ayakkabı modelleri giderek da­
ha ileri teknolojilerin kullanımını gerektirmektedir. Dünya ayakkabı ihraca­
tında İtalya ve Çin lider ülke konumundadır. ABD ve Hong Kong ise dünya­
daki en büyük ayakkabı ithalatçısı ülkelerdir. Ancak, her iki ülke de Çin ma­
lı ayakkabıları re-export yapmaktadır. Almanya, Japonya, İngiltere ve Fran­
sa ise dünyadaki diğer önemli ayakkabı ithalatçısı ülkelerdir. Dünyada ayak­
kabı tüketiminin en fazla olduğu ülke ise ABD ve Çin'dir. Japonya, Hindis­
tan, Almanya ve Brezilya ise dünyadaki önemli ayakkabı tüketicisi diğer ül­
kelerdir
Dünyada önde gelen ihracatçı ve ithalatçı ülkelerin performansları da
Tablo 27 ve 28'de sunulmaktadır.
TABLO 27
DÜNYA AYAKKABI İHRACATI
(Milyon ABD Dolan)
ÜLKE
1993
5087,5
5896,3
1474,1
PORTEKIZ
BREZILYA
1939,8
ALMANYA
1168,1
ENDONEZYA
1425,3
TAYLAND
971,7
INGILTERE
556,6
FRANSA
837,0
ABD
517,0
BELÇıKA-LUKSEMBURG
149,5
Diğerleri
7662,0
27685,2
TOPLAM
ÇıN
ITALYA
1994
5774,8
6746,7
1698,5
1619,9
1287,8
1511,6
1438,2
682,0
857,1
578,1
162,7
8515,9
30873,3
1995
6446,3
7638,1
1842,3
1493,3
1409,1
1717,3
2060,8
757,1
956,8
599,6
173,1
8962,3
34056,1
1996
6859,1
8541,7
1855,0
1642,6
1368,3
1793,4
0
883,1
898,1
708,5
578,1
9352,8
34480,7
1997
8185,5
7758,0
1812,8
1590,4
1321,0
1270,2
988,6
936,8
875,2
735,8
691,7
5084,1
31250,1
Kaynak: IGEME.
TABLO 28
DÜNYA AYAKKABI İTHALATI
(Milyon ABD Doları)
ÜLKE
1993
1994
1995
1996
1997
11040,9
11622,6
11911,5
12438,9
13562,9
HONG KONG
5285,1
5976,2
6677,9
7160,3
7143,0
ALMANYA
4433,8
4685,9
4730,7
4907,9
4445,7
İNGİLTERE
1676,0
2091,1
2260,8
2543,2
2857,6
JAPONYA
1671,4
2019,1
2601,7
2887,7
2658,0
FRANSA
1955,3
2125,7
2383,3
2371,8
2474,9
İTALYA
969,4
1279,4
1506,5
1723,9
1887,9
HOLLANDA
941,3
970,2
987,6
1094,6
966,0
BELÇİKA-LÜKSEMBURG
673,9
726,0
822,6
950,5
934,7
KANADA
676,2
725,2
785,5
752,7
901,7
Diğerleri
6.225,4
6.981,6
7974,0
9.217,7
7.097,5
TOPLAM
35.548,7
39.203,0
42.642,1
ABD
Kaynak: İGEME
46.049,2 44.929,9
Araştırmanın konusu olan Macaristan ve Çek Cumhuriyeti piyasaları
sözkonusu olduğunda Almanya, İtalya ve İspanya önem kazanmaktadır. Bu
itibarla sözkonusu üç ülkenin ayakkabı sanayii hakkında özet bilgiler sunul­
ması da yararlı görülmektedir.
2. ALMANYA AYAKKABI SANAYİİ
Almanya'da ayakkabı sanayiinde üretim ve ihracat dalgalı bir seyir iz­
lerken, tüketim ve ithalat ise giderek azalmaktadır. Üretim 1993-1997 yılla­
rında yıllık ortalama %8 geriledikten sonra, 1998 yılında % 2,7 oranında ar­
tış gösterek 41,5 milyon çifte yükselmiştir. Firma adedi ve istihdam edilen
kişi sayısında da gerileme sözkonusudur.
İthalat da 1998 yılında, hacim itibariyle, %5 düşmüştür; böylece 1990
yılından bu yana en düşük seviyesine gerilemiştir. Deri ayakkabılar yaklaşık
% 50 ve dokuma ayakkabılar yaklaşık %25 pay sahibidir. Başta gelen teda­
rikçi ülkeler ise Güney Avrupa ve Uzak Doğu ülkeleridir.
İhracat ele alındığında ise, deri ayakkabıların hacim itibariyle 2/3 ve
değer itibariyle de %80 pay sahibi oldukları gözlenmektedir. İhracat son yıl­
larda istikrarlı bir artış göstermektedir. Ancak re-export da gerçekleştirildi­
ğinden, kesin bir mukayese imkânı mevcut değildir. İhracatın yöneldiği ül­
keler de komşu ülkelerdir.
Almanya'da ayakkabı sanayiine ilişkin temel göstergeler aşağıdadır:
TABLO 29
AYAKKABI SANAYİİ GÖSTERGELERİ
(milyon çift)
1994
1995
1996
1997
1998
üretim
49,0
46,5
44,2
40,4
41,5
İhracat
56,6
50,5
50,5
54,4
56,8
İthalat
385,7
337,1
350,6
345,0
326,8
Tüketim
378,1
333,1
344,3
331,0
311,5
Almanya'nın Ocak-Haziran dönemleri itibariyle ayakkabı ihracat ve
ithalatı da ülkeler itibariyle Tablo 30 ve Tablo Sl'de gösterilmektedir:
TABLO 30
ALMANYA'NIN AYAKKABI İHRACATI
(Bin çift)
Ülke
AB Ülkeleri
Fransa
Belçika-Lüksemburg
Hollanda
italya
ingiltere
Avusturya
isviçre
Rusya
Çek Cumhuriyeti
Macaristan
(...) Bilinmiyor.
Ocak
Haziran
1994
Ocak
Haziran
1995
Ocak
Haziran
1996
21.784
3.376
2.141
3.372
3.730
1.898
3.579
2.346
2.580
17.650
2.610
1.581
3.890
614
1.760
4.686
2.193
1.753
18.511
2.690
1.713
3.969
830
1.904
5.110
2.119
2.240
306
367
(...)
(...)
616
431
Ocak
Ocak
Haziran Haziran
1997
1998
18.576
2.512
1.448
3.402
855
2.223
5.459
2.519
1.097
322
479
20.832
2.776
1.404
3.541
767
2.505
6.553
2.369
710
459
411
Kaynak: Consumer Goods Europe, No. 438, Mayıs 1999
TABLO 31
ALMANYA'NIN AYAKKABI İTHALATI
(Bin çift)
Ülke
AB ülkeleri
İtalya
Portekiz
İspanya
Avusturya
Çin
Vietnam
Çek Cumhuriyeti
Macaristan
Ocak
Haziran
1994
Ocak
Haziran
1995
Ocak
Haziran
1996
97.631
83.155
13.320
14.397
5.101
60.124
10.023
2.679
2.588
96.942
51.076
12.526
16.220
3.750
31.505
13.280
2.795
3.075
92.075
48.967
12.272
15.324
3.593
35.387
16.154
1.887
3.119
Ocak
Ocak
Haziran Haziran
1997
1998
91.196
48.946
12.401
15.875
3.607
25.911
21.139
1.550
4.064
81.671
41.711
11.344
14.238
4.635
24.284
20.427
1.968
3.697
Önümüzdeki dönemde Almanya'daki işgücü maliyetlerindeki artış ve
AB ile çeşitli düzeylerde tercihli ticaret anlaşmalan imzalanmış olmaları ne­
denleri sonucu üretimin Romanya, Slovakya, Hırvatistan gibi ülkelere kaya­
cağı tahmin edilmektedir.
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti de Alman ayakkabı sanayii bakımın­
dan fason üretim yapılacak birer merkez olarak görülmekte olup, aynı pazar­
lar Alman perakende mağaza zincirlerinin de nüfuz etmeyi planladıklan coğ­
rafya içinde yeralmaktadır.
3. İTALYA AYAKKABI SANAYİİ
italya'da ayakkabı sanayii istikrarlı bir gelişme trendi içindeyken 1997
yılında üretimde gerileme ve ihracatta da duraklama kendini göstermiştir; it­
halat ve tüketim ise artmıştır. 1998 yılında da, rakamlar belli olmamasına
rağmen, benzer bir geüşmenin varlığından bahsedilmektedir. Neden olarak
ihracatın, düşük maüyeth ülkelerin rekabeti karşısında, gerilemesi gösteril­
mektedir. Benzer nedenle iç piyasadaki pazar paymm korunmasında İtalyan
sanayiinin zorlandığı ifade edilmektedir. îtalya'mn Avrupa'nın en büyük ve
dünyanın beşinci büyük üreticisi olduğu dikkate alınırsa, bu gelişmelerin
önemi gözardı edilemez.
İtalya'da kayıtlı üretici firma sayısı 8880 adet olup, 120.500 kişi istih­
dam edilmektedir. Firmaların küçük ölçekli olduğu gözlenmektedir.
İtalya'da ayakkabı üretimi kaliteü ve iyi tasanmlanmış deri ayakkabı­
ya dayanmaktadu:. 1997 yılmda deri ayakkabı üretim değerinin %8rini ve
üretim hacminin %67'sini oluşturmaktadır. Diğer yandan kauçuk ayakkabı
üretimden sadece %1 pay almasma rağmen, üretimin %40 kadan 1997 yılın­
da ihraç edilmiştir, gözlemciler bunun dış talebin bu mala yönelik canlılığı­
na bir işaret olduğunu belirtmektedir.
İtalya'da ayakkabı sanayiine iUşkin temel göstergeler aşağıdadır:
TABLO 32
AYAKKABI SANAYİİ GÖSTERGELERİ
(Milyon çift)
Üretim
ihracat
ithalat
Tüketim
1995
476,2
426,8
139,9
189,3
1996
482,7
430,0
133,3
186,0
1997
460,0
414,7
157,5
202,8
1998 yılında da iç piyasanın daraldığı ve talebin daha düşük fiyatlan­
mış mallara doğru kaydığı ifade edilmektedir.
İtalya'nın ayakkabı ihracat ve ithalatı da Tablo 33 ve Tablo 34'de su­
nulmuştur:
TABLO 33
İTALYA'NIN AYAKKABI İHRACATI
(milyon çift)
Ülke
1996
1997
Almanya
99,7
95,6
Fransa
52,6
56,7
ABD
49,7
51,6
İngiltere
30,1
34,3
Hollanda
16,4
16,4
Avusturya
14,1
13,7
İsviçre
12,9
12,6
BAE
14,8
8,1
S. Arabistan
14,0
7,0
Kaynak: Consumer Goods Europe, No. 438 Mayıs 1999.
TABLO 34
İTALYA'NIN AYAKKABI İTHALATI
(milyon çift)
Ülke
1996
1997
Çin
42,4
36,8
Endonezya
15,3
11,8
Romanya
13,1
24,3
Vietnam
9,7
17,3
İspanya
7,3
7,9
Tayland
5,0
5,7
Kaynak: Consumer Goods Europe, No. 438 Mayıs 1999
İtalya'nın ayakkabı arz ve talebinin hem İtalya hem de hedef pazarla­
rın konjonktürlerine bağımlı olduğu gözlenmektedir; sözkonusu ürünlerin
kaliteli ve yüksek fiyatlanmış mallar olduğu dikkate alındığında bu gelişme
normal karşılanmalıdır. Önümüzdeki dönemde ise iktisadi büyümenin yeni­
den artması ile dış talebin de büyümesi beklenmektedir. Bu arada Bulgaris­
tan, Hırvatistan, Romanya, Tunus gibi ülkelerden yan-mamul halde ithal
edilen ayakkabılar mamul hale getirildikten sonra ihraç edilmektedir ki işgü­
cü maliyetini, dolayısıyla, fiyatı aşağı yönde etkileyen bu olgunun giderek
daha önemli hale gelmesi beklenmektedir.
4. İSPANYA AYAKKABI SANAYİİ
İspanya'da ayakkabı sanayiinin bir canlanma ve gelişme dönemi yaşa­
makta olduğu ifade edilmektedir. Üretim ve ihracat kayda değer bir gelişme
içindeyken, iç talep ve ithalat da, az da olsa, gelişmektedir.
İspanya'da kayıtlı sektörde yaklaşık 2700 firma faaliyet göstermekte
olup, 42.000 civarında kişi istihdam edilmektedir. Ancak önemli oranda ka­
yıt dışı veya "bastırılmış" üretim olduğu da ifade edilmektedir.
İspanya ayakkabı sanayiinin bir diğer özelliği de üretimde fasonculuğun rolüdür. Büyük firmaların çoğu tasanm ve kalite kontrolü elinde tutar­
ken, üretimi küçük firmalara (yani atelyelere) fason olarak yaptırır.
İspanya'da ayakkabı sanayiine ilişkin temel göstergeler aşağıdadır:
TABLO 35
AYAKKABI SANAYİİ GÖSTERGELERİ
(milyon çift)
1994
1995
1996
1997
üretim
190,3
187,0
196,0
207,5
İhracat
131,1
132,2
137,7
152,6
İthalat
47,1
52,4
50,7
57,1
106,4
107,0
109,0
112,0
Tüketim
İspanya'da üretilen ayakkabıların yaklaşık %80 kadarı deri ayakkabı­
lardır; ikinci sırayı dokuma ayakkabılar almaktadır. Deri olmayan ayakkabı­
larda üretimin azalmasmda iklimin etkisinin yamsıra, Asya ülkesinden kay­
naklanan ucuz ürünlerin piyasaya akmasının talepte yarattığı kayma çok
önemlidir.
I ispanya'nın dış ticaretinde ise ihracatın ithalattan büyük olduğu göz­
lenmektedir; ancak son yıllarda ithalatm artış hızı ihracatınkinden daha yük­
sek olmaktadır. İspanya'nın İtalya'dan sonra Avrupa'da ikinci, dünyada ise
ilk on ihracatçı ülke arasında olduğu da dikkate almmahdır.
İspanya'nın ayakkabı ihracat ve ithalatının ülkeler itibariyle seyri de
Tablo 36 ve Tablo 37'de sunulmuştur.
TABLO 36
İSPANYA'NIN AYAKKABI İHRACATI
(Bin Çift)
ülke
1994
1995
1996
Almanya
28.655
29.387
30.615
İııgiltere
20.720
18.644
18.396
Fransa
14.397
15.363
16.693
İtalya
9.745
9.406
7.390
Portekiz
4.472
4.741
5.225
25.860
21.399
21.482
Suudi Arabistan
1.584
2.475
2.443
Japonya
2.252
3.979
4.063
ABD
Kaynak: Consumer Goods Europe, No. 430, Eylül 1998
TABLO 37
İSPANYA'NIN AYAKKABI İTHALATI
(Bin Çift)
Ülke
1994
1995
1996
İtalya
4.177
3.543
3.355
Fransa
1.830
1.845
1.878
18.919
22.643
21.075
Endonezya
8.911
9.999
8.500
Tayvan
2.245
2.397
2.099
Tayland
1.975
2.177
3.216
Vietnam
787
1.470
3.785
Çin
Kaynak: Consumer Goods Europe, No. 430, Eylül 1998
İspanya'nın dış ticaretinde ihracat pazarları ile tedarikçi ülkelerin iç ta­
lebin tercihlerini yansıtmakta olduğu ifade edilebilir: Tüketici bir yandan da­
ha fazla kaliteli (yani deri) ayakkabı talep ederken, diğer yandan dayanıkh
ancak ucuz ürün de arzu edilmektedir. Bu nedenle üreticiler fason üretim ve
re-export yoluyla yurtdışı pazarlarda kalite ve marka ile yer bulmakta iken,
hem kaliteli hem ucuz ürünler Avrupa ve Asya ülkelerinden ithal edilmekte­
dir.
Önümüzdeki dönemde talebin ancak ılımlı derecede artacağı tahmin
edilmektedir, ispanyol üreticilerin ihracatı arttırmaları ise, işgücü maliyeti
faktörünü ihmal ettirecek şekilde, kaliteli ürünü yüksek fiyatla talep edecek
pazar bölümlerine hitap etmeleri ile mümkün görülmektedir.
TÜRKIYE
AYAKKABı SANAYII
ve TICARETI
1. GİRİŞ
Ayakkabı, çorabın dışında ayağa giyilen herşey olarak tanımlanabilir.
Ayakkabı kullanımı sırasında çok çeşitli etkilere maruz kalan ve farklı ortam
ve koşullarda kullanılan bir giyim eşyasıdır. Ayağı koruyucu özelliğinin yanısıra, günümüzde şekil, renk ve görünüm açısından kıyafeti tamamlayıcı bir
unsur olarak da kabul edilen ayakkabının insanlar için gıdadan hemen son­
ra, elbise ile birlikte akla gelen önemli bir ihtiyaç olduğu ifade edilebilir.
Ülkemizde 1950 yılından itibaren küçük sanayi görünümü kazanmaya
başlayan ayakkabı sanayi son yıllarda önemli gelişmeler kaydetmiştir.
Ülkemizde 1980 senesinden sonra uygulanan liberal ekonomi politika­
sı beraberinde çeşitli problemlerin yaşandığı, ithalatın arttığı bir ortamı, bo­
yutu yaratmıştır. İthalatın artmasıyla doğan gelişmeler neticesinde iç piya­
sada daha fazla rekabetin yaşandığı bir pazar oluşmuştur. Üreticiler daha
fazla fiyat ve maliyet baskısını üzerlerinde hissetmeye başlamışlardır.
Avrupa Birliği (AB) ile imzalanan Gümrük Birliği antlaşması ve bu
antlaşmanın yürürlüğe girmesiyle birlikte artan ithalat ile Fransa, İtalya gibi
dünya çapında ünlü ayakkabı üreticisi ülkelerden yüksek gelir grubunda bu­
lunan kişilere yönelik ayakkabı ithalatı artarken; Tayvan, Endonezya ve Çin
gibi ülkelerden getirilen daha ucuz maliyeti ayakkabıların sayısında yükse­
liş yaşanmıştır.
Kaldı ki, bugün artık dünyanın ayakkabıda söz sahibi olan gelişmiş ül­
keleri de üretimlerini ucuz işgücü nedeniyle az gelişmiş ülkelerde yapmak­
tadır.
1.1. Sınıflandırma
Ayakkabı, üretimde kullanılan malzemeye veya kullanan tüketici gru­
buna göre farklı şekillerde sınıflandırılan bir üründür.
Ayakkabılar kullanıcılar açısından kadın, erkek, çocuk ve bebek ayak­
kabıları, spor ayakkabılar, sandaletler, terlikler ve ev ayakkabıları şeklinde
sınıflandırılmaktadır.
Ayakkabının üretiminde dış tabanı ve yüzünde kullanılan malzemeler
çok çeşitli olduğu için, diğer bir sınıflama da bu açıdan yapılmaktadır. Dış
taban, deri, plastik, kauçuk, tahta, mantar veya başka bir malzemeden olabil­
mektedir. Ayakkabının yüzünde ise, deri, sentetik deri, plastik, kauçuk veya
dokumaya elverişli malzemeler kullanılabilmektedir.
1989 yılından bu yana; ülkemizde "Armonize Sistem Nomanklatörü"
esas alınarak, ayakkabılar dörtlü bazda aşağıdaki gibi smıflandmlmaktadır:
6401: Dış tabam ve yüzü kauçuk ve plastik maddeden olan su geçirmez
ayakkabılar.
6402: Dış tabanı ve yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan diğer
ayakkabılar.
6403: Dış tabanı kauçuktan, plastik maddeden, tabii veya terkip yoluy­
la elde edilen köseleden ve yüzü deriden olan ayakkabılar.
6404; Dış tabanı kauçuk, plastik maddeden, tabii veya terkip yoluyla
elde edilen köseleden ve yüzü dokumaya elverişli maddelerden
olan ayakkabılar.
6405: Diğer ayakkabılar
6406: Ayakkabı aksamı; çıkarılabilir iç tabanlar, topuk rampası ve ben
zeri eşya; getrler ve tozluklar, dizlikler ve benzeri eşya; ve bun
larm aksamı.
Ayakkabı konusunda, TSE tarafından hazırlanan belli başlı ayakkabı
standartları da şunlardır:
TS 2336
Ayakkabı Kalıbı (Ahşap)
TS 2946
Bot, Kışlık (Askeri amaçla kullanılan)
TS 5550
Ayakkabılar
TS 5551
Spor Ayakkabıları
TS 5552
Hemşire Ayakkabılan
TS 5553
Ayakkabı Numaralama Sistemi
TS 7640
PVC Sandaletler
TS 7675
Subay-Astsubay Kışlık İskarpini
TS 7676
Subay-Astsubay Yazlık İskarpini
2. ÜRETİM
Ayakkabı sektöründe moda oldukça önemli bir yere sahiptir. Modanın
yarattığı sürekli değişim ise işçilik ile ilgili işleyişlerde sürekli bir yenilen­
me yaratmaktadır. Bu durum ise beraberinde ileri teknolojiler kullanımı da
getirmektedir ve küçük atölyeler yamsıra fabrikalarda da üretim gelişmesine
de yardımcı olmuştur. Ürün yelpazesindeki sürekli değişiklik üretimde yeni
ve ileri teknolojilerin de kullanılmasını gerektirmektedir.
Tüm bu koşullar ayakkabı sektöründe yeni yatırımlara, yabancı firma­
lar ile işbirUğine (Hsans sözleşmeleri, joint venture, vb) yol açmıştır. Son yıl­
lara kadar iç pazara yönelik çalışan firmalar ihracata yönelmiştir.
Ülkemiz ayakkabı sektörünün büyük bölümü atölye niteliğindeki kü­
çük işletmelerden oluşmaktadır. Sektör yapısı gereği emek-yoğun çalışmak­
tadır.
Ülkemizde imalathane, sayacı, frezeci, perakende satıcı vb. olan
30.000 kadar küçük ve 300 civannda gelişmiş atölye veya fabrika düzeyin­
de işletme bulunduğu tahmin edilmektedir. Bu işletmelerin en çok yoğunlaş­
tığı iller ise sırasıyla; İstanbul, İzmir, Manisa ve Konya'dır.
Görüldüğü gibi, ülkemizde ayakkabıcılık sektörünün en önemli özelli­
ği ise çoğunlukla işgücüne dayalı küçük işletmelerden oluşmasıdır. İşletme­
lerde, kalite ve optimum kapasite açısından olumlu gelişmeler yaşanırken,
küçük işletme tarzı üretimin egemen olması çeşitli olumsuzluklara neden aç­
maktadır.
Ayakkabı sektöründe, ayakkabı üretenler (bunlara bot, çizme, iskarpin,
terlik, vb dahildir) ile ayakkabı yan sanayi işletmeleri ve ayakkabının üreti­
mine fason olarak katkıda bulunan firmaları içine almaktadır. Yan sanayi iş­
letmeleri deri, kösele, ökçe, hazır taban, fortluk, çeşitli çiviler, yapıştırıcılar,
bombelik, taban astarı, vb. üretimini gerçekleştirirken fason olarak ayakka­
bı üreticileri finisaj işlemini yapan saraç fora ve saya yapan kuruluşları içer­
mektedir.
Ayakkabı üretiminde ana maddeler grubunda, ayakkabının üretildiği
malzemeye göre farklılıklar bulunmaktadır. Bunlar arasında deri, meşin, kö­
sele,- suni deri, plastik, sentetik, tekstil gibi malzemelerden imal edilen ayak­
kabıların ana malzemeleri arasında ayakkabının yere bksan bölümü ile saya­
nın iç ve dış bölümleri bulunmaktadır. Bunların dışında ayakkabı yapımmda
kullanılan diğer malzemeler yardımcı malzemeler olarak adlandınirr.
2.1. Kapasite
Üretim kapasitesinin kesin olarak bilinmesi ise, sektörde küçük ve or­
ta ölçekli firmaların fazlalığı nedeniyle, mümkün olamamaktadır. Bununla
birlikte Kamu sektöründe, kurulu günlük kapasite 4000 ile 6500 çift arasın­
da değişkenlik gösterirken; özel sektörde ise 300 ile 8300 çift/gün şeklinde­
dir. Özel sektörde faaliyet gösteren firmalann günlük üretim kapasitelerinin
değişkenliği daha yüksektir, bu da özel sektör firmalannm büyüklüklerinin
çok farklı olduğunun göstergesidir.
İstihdam ise, 400.000 kişi olarak tahmin edilmektedir.
Sektörde kapasite kullanım oranı ise, istikrarsız pazar hareketleri ve
plansız kapasite arttınmları nedeniyle düşük kalmaktadır. Sektörün kapasite
kullanım oranının 1998 yılında %50-60 aralığında gerçekleştiği ifade edil­
mektedir. D.İ.E anketleri de özel sektörün daha yüksek kapasite ile çalıştığı­
nı göstermektedir. Zaten Kamu kesiminde yapılan üretimin çoğu, serbest pa­
zara yönelik olmayıp, bazı resmi kurumların ihtiyaçlarına yönelik belli stan­
dart ayakkabılardır. Özel sektörde ise çalışan sayısı arttıkça, kapasite kulla­
nım oranının yükseldiği izlenmektedir.
Ülkemizde ayakkabı üretiminin, %80'i küçük atölyelerde yapılmakta­
dır. Bu atölyeler yurdun çeşitli yerlerine yayılmış olarak bulunmaktadır.
Sektördeki üretici firmalann yaklaşık %50'sinin İstanbul'da faaliyet göster­
diği bilinmektedir.
2.2. Üretim Yöntemleri
Ayakkabı, ülkemizde daha çok geleneksel yöntemlerle üretilmektedir.
Aslında iki temel yöntem kullanılmaktadır. Bunlardan ilki enjeksiyon yönte­
midir, diğeri ise geleneksel yöntemdir. Geleneksel yöntem, saya ve tabanın
ayn ayn üretiminden sonra değişik şekillerde birbiriyle birleştirilmesi şek­
linde uygulanan üretim metodudur. Enjeksiyon yöntemi ise sentetik ayakka­
bıların üretiminde kullanılır. Bu yöntemde hem saya, hem de taban beraber
üretilir.
A) Geleneksel Üretim Yöntemi
Bu üretim biçiminde saya ve taban ayn ayrı üretildikten sonra yapıştır­
ma veya dikme yoluyla ya da enjeksiyon yöntemleri kullanılarak birbirleri­
ne birleştirilirler. Ülkemizde daha ziyade kullanılan bu sistem makineleşmiş
tesis ve atölyelerde de kullanılmaktadır. Bu sistemin aşamaları ise şu şekil­
de gerçekleşmektedir.
a) Kesim: Bu aşamada hidrolik presler yardımıyla kesim işlemi yapı­
lır. Sayanın iç astan, bombe, fort, taban köselesi kesilir. Bazı tesislerde ise
fort, bombe taban hazır olarak kullanılmaktadır. Bu tip yerlerde sadece saya
ve diğer malzemeler kesilir. Ardından numaralandırma işlemine tabi tutulur.
b) Sayanm Dikim İçin Hazırlanması: Dikime hazırlama aşamasında
saya parçalan ve astan traş, kıvırma ve yarma gibi işlemlerden geçirilir.
c) Saya ve Saraç Dikimi: Saya makinalan kullanılarak dikim işlemi
yapılır. Birleştirmeden sonra yapılan dikim aşamasında saraç da dikilir.
d) Taban Montajı: Bu aşamada çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.
Kullanılan yöntem ile saya ayakkabı haline getirilir; bu aşamada kullanılan
yöntemler arasında yapıştırma (monte makinalannda), dikiş ve direkt enjek­
siyon yöntemleri bulunmaktadır.
e) Finisaj: Ayakkabı üretiminin kalite kontrolü ve ambalajlama aşa­
masından önceki en son aşamasıdır. Hazır taban olmayan ayakkabılarda
ayakkabının taban yüzeyi ve kenarlan ile ökçesinin çevresi zımparalar yar­
dımıyla düzeltilir, boyanır ve parlatılır. Aksesuarlan takılır, mostrası yapıştırılu*.
f) Kalite Kontrolü ve Ambalajlama : Çeşitli yöntemler ile kalite
kontrolünden geçirilen ayakkabılar ambalajlanarak depolara gönderilirler.
Atölyelerde de benzer yöntemler kullanılmaktadır. Atölyelerdeki makina
kullanımına bağlı olarak üretim sırasında el aletleri ile işlemler gerçekleştirilebilmektedir.
B) Direkt Enjeksiyon Üretim Yöntemi: Sentetik ayakkabılann üreti­
minde bu yöntem kullanılır. Aynı anda hem saya hem de taban birlikte oluş­
turulmaktadır.
2.3. Üretim
Ayakkabı üretiminin, türler itibariyle, seyri ile temel hammadde niteli­
ğindeki köselenin üretim rakamlan aşağıda Tablo 38'de gösterilmiştir.
ürün
Birim
1994
1995
1996
1997
1998*
Bin Ton
5,0
8,0
8,7
8,8
9,1
Ayakkabı**
Milyon çift
105
129
148
166
175
Deri Ayakkabı
Milyon çift
37
50
56
58
59
Plastik Ayakkabı
Milyon çift
12
17
24
34
39
Tekstil Ayakkabı
Milyon çift
12
14
15
16
16
Terlik
Milyon çift
43
49
52
58
60
Kösele
Kaynak: İGEME
* 1998 tahmini değerdir.
** Lastik, ahşap hariçtir.
3. DIŞ TİCARET
Türkiye'nin ayaklcabı dış ticaretinin yıllar itibariyle seyri, aşağıda gös­
terilmiştir.
TABLO 39
AYAKKABI DIŞ TİCARETİ
(Bin ABD Doları)
Yıl
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
1996
148.790,0
78.549,9
227.339,9
70.240,1
1997
198.586,0
110.665,5
309.251,5
87.920,5
1998
180.077,7
110.310,5
290.388,2
69.767,2
Kaynak: D.i.E
3.1. ihracatımız
Türkiye'de ayakkabı kapasitesi ve dolayısıyla üretim hacmi arttıkça,
dış pazarlara da yönelme başlamıştır. Bilhassa Doğu Bloku'nun tarihe ka­
rışmasından sonra, coğrafi yakınlık ve ucuzluk gibi mukayeseli üstünlükle­
rin de etkisiyle, sözkonusu ülkelere ihracat hızla artmıştu*.
Böylece 1988 yılında 25,8 milyon ABD$ olan ayakkabı ihracatı, 1997
yılında 209 milyon Dolara ulaşmıştır. Ayakkabı ihracatımız 1998 yılında ise
%11 azalarak 186.1 milyon dolara gerilemiştir.
İhracatın %48'inin Rusya Federasyonu'na gerçekleştirilmesi sektörü
tek pazara bağımlı kılmakta olup, bu pazardaki gelişmelerden çok fazla et­
kilenmemize neden olmaktadır. Bu nedenle sektörün deri giyimde olduğu gi­
bi yeni pazarlara ihtiyacı vardır.
Diğer taraftan ayakkabı ihracatımızın yıllar itibariyle artmasına rağ­
men diğer rakip ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça gerilerde kaldığı da
görülmektedir.
Sektörün ihracat açısından gelişmişlik düzeyi yetersiz olmakla birlikte
özellikle İspanya, Portekiz gibi Avrupalı üreticilerle rekabet edebilecek bü­
yük bir arz potansiyeli vardır. Ancak bu potansiyel dünyada bilinmemekte­
dir. Özellikle İspanya, Portekiz ve İtalya gibi Avrupah ayakkabı üreticisi ül­
kelerle rekabet etmemiz için sektörün tanıtımının yapılması gerekmektedir.
Diğer taraftan, Türkiye'de son yıllarda dar gelirli gruba hitap eden ve
deriden mamul olmayan düşük kaliteli üretime doğru bir yönelme sözkonusudur. Özellikle Doğu Bloku ülkelerindeki değişmeler ile Rusya Federasyo­
nu ve BDT ülkelerinden gelen alıcıların, düşük maliyetli ayakkabılan satın
almalarından dolayı bu türe yönelik üretim de yoğunlaştırılmıştır. Başlan­
gıçta ucuz ayakkabıya rağbet eden Rus turistler ise, daha sonraları İtalya'nın
pahalı ama kaliteli ayakkabılarına yönelmiştir. Bu durum bavul ticaretinde
azalmaya neden olmuş olup, üreticileri kaliteli üretime yöneltmektedir.
Tablo 40'da Türkiye'nin ayakkabı türleri itibariyle ihracatının seyri
gösterilmektedir:
TABLO 40
AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarife
1996
1997
1998
64.01
10.502,9
3.696,3
2.363,6
64.02
41.003,1
48.748,1
52.790,0
64.03
73.985,4
119.562,7
93.838,9
64.04
6.332,6
8.835,1
11.740,9
64.05
16.966,0
17.743,8
19.344,3
148.790,0
198.586,0
180.077,7
TOPLAM
Kaynak: D.İ.E
Türkiye'nin ülkeler itibariyle ayakkabı ihracatı da Tablo 41 'de sunul­
muştur:
TABLO 41
ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Dolan)
Ülke
1996
1997
1998
Rusya
65.907,0
113.643,0
90.024,5
Suudi Arabistan
10.708,1
9.131,3
7.810,7
Polonya
10.272,8
7.623,2
7.503,8
Ukrayna
2.662,7
3.864,2
6.607,1
Kazakistan
1.405,3
3.194,2
6.588,1
Fransa
2.059,8
2.307,1
5.510,1
Macaristan
7.675,5
7.727,2
4.694,9
Almanya
6.227,3
10.305,6
4.337,2
Bulgaristan
616,2
2.008,4
4.274,6
Özbekistan
4.817,3
2.347,9
3.778,5
Diğerleri
36.438,0
36.433,9
38.948,2
TOPLAM
148,790,0
198.586,0
180.077.7
Kaynak: D.İ.E
3.2. ithalatımız
Ayakkabı, deri ürünleri ithalatı içinde en önemli kalemi oluşturmakta­
dır. Ayakkabı ithalatı genellikle modaya tabi ürünler ile özelliği olan (spor
ayakkabı, çizme, trekking ayakkabılan vb.) ayakkabılarda yoğunlaşmaktadur.
Tablo 42'de Türkiye'nin ayakkabı türleri itibariyle ithalatmm seyri
gösterilmektedir.
TABLO 42
AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İTHALAT
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarife
1996
1997
1998
64.01
773,9
719,9
673,3
64.02
10.680,0
29.672,5
24.466,0
64.03
47.116,4
62.759,9
60.890,0
64.04
14.139,4
13.253,3
15.972,5
64.05
5.840.2
4.259,9
8.308,7
78.549,9
110.665,5
110.310,5
TOPLAM
Kaynak: D.İ.E
Türkiye'nin ülkeler itibariyle ayakkabı ithalatı da Tablo 43'de sunul­
muştur:
TABLO 43
ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
(Bin ABD Doları)
Ülke
İtalya
Çin Halk Cumhuriyeti
İspanya
Tayvan
Fransa
Vietnam
Almanya
Endonezya
A.B.D
İngiltere
Diğerleri
TOPLAM
_j
1996
30.269,9
9.718,8
4.185,3
3.932,2
6.739,2
1.109,6
2.111,5
3.176,1
3.651,9
1.778,3
11.877,1
78.549,9
1997
36.637,9
12.967,0
7.118,3
11.260,0
5.594,4
2.600,6
13.410,3
3.544,2
2.979,2
2.980,0
11.573,6
110.665,5
1998
42.292,5
13.391,8
9.959,4
6.992,5
5.412,4
5.703,1
3.892,2
3.902,6
2.593,2
2.452,9
13.717,9
110.310,5
Kaynak: D.İ.E
4. MACARİSTAN İLE AYAKKABI TİCARETİMİZ
Türkiye'nin Macaristan'a gerçekleştirdiği ayakkabı ihracatı da, ayak­
kabı türleri itibariyle aşağıdadu::
TABLO 44
MACARİSTAN'A İHRACATIMIZ
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarife
64.01
64.02
64.03
64.04
64.05
TOPLAM
Kaynak: D.I.E
1996
1.177,2
5.691,3
587,4
219,6
7.675,5
1997
4,9
3.842,6
2.855,2
643,5
381,0
7.727,2
1998
0,2
3.142,5
526,1
782,2
243,9
4.694,9
Tablo 44'den gözleneceği gibi, 1996 yılında yüzü deriden olan ayak­
kabılar %74 pay sahibi iken, sözkonusu ayakkabıların payı sonraki yıllarda
giderek azalmıştır.
Diğer yandan dış tabanı ve yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan
diğer ayakkabıların payı 1996 yılında %15 iken izleyen yıllarda hızla artmıştm
Aynca yüzü dokumaya elverişli malzemeden olan ayakkabılann ihra­
catı da giderek artmaktadır.
Türkiye'nin Macaristan'dan, ayakkabı türleri itibariyle, ithalatı da Tab­
lo 45'te gösterilmiştir:
TABLO 45
MACARİSTAN'DAN İTHALATIMIZ
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarife
1996
1997
1998
-
64.01
-
64.02
-
28,6
-
64.03
11,2
1,5
22,3
64.04
33,7
4,6
-
1,1
-
5,5
46,0
34,7
27,8
64.05 .
TOPLAM
Kaynak: D.İ.E
Görüldüğü gibi Türkiye'nin Macaristan'dan ayakkabı ithalatı kayda
değer bir öneme sahip değildir.
5. ÇEK CUMHURİYETİ İLE AYAKKABI TİCARETİMİZ
Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti'ne gerçekleştirdiği ayakkabı ihracatı da,
ayakkabı türleri itibariyle, aşağıdadır:
TABLO 46
ÇEK CUMHURİYETİNE İHRACATIMIZ
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarife
64.01
64.02
64.03
64.04
64.05
TOPLAM
1996
158,9
662,6
380,3
55,3
75,4
1.332,5
1997
1998
-
_
1.296,8
334,4
1.056,2
149,9
2.837,3
2.133,6
115,0
508,6
187,0
2.944,2
Kaynak: D.I.E
Tablodan görüleceği gibi, yükselen trend içindeki kalem dış tabanı ve­
ya yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan diğer ayakkabılardır.
Ayrıca yüzü dokumaya elverişli malzemeden olan ayakkabıların ihra­
catı artmaktadu*.
Yüzü deriden olan ayakkabılarm ihracatı ise dalgah bir seyir izlemektedir.
Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti'nden ayakkabı türleri itibariyle, ithalatı
da Tablo 47'de gösterilmiştir:
TABLO 47
ÇEK CUMHURİYETt'NDEN İTHALATIMIZ
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarife
64.01
64.02
64.03
64.04
64.05
TOPLAM
1996
8,6
1997
14,9
-
_
-
7,2
-
_
0,2
8,8
_
22,1
1998
_
7,2
11,2
0,4
5,7
24,5
Kaynak: D.İ.E
Görüleceği gibi Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti'nden ayakkabı ithalatı
ihmal edilebilir düzeydedir.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PİYASA BİLGİLERİ
MACARISTAN
AYAKKABı PIYASASı
1. GİRİŞ
Doğu Bloku'nun dağılması COMECON'un tasfiye edilmesi ile eşanlı
olarak, Macaristan ekonomisi de önemli bir yapısal değişmeye uğramıştır.
Bu olgunun bir sonucu olarak yerel hammaddesi olmayan sektörler zarar
görmüştür. 1990'ların sonuna doğru ise, Macaristan'ın AB üyeliği yönünde
politikaların uygulanmaya başlaması ile bazı değişiklikler daha gerçekleş­
miştir.
Sonuç, yabancı sermayenin girdiği sektörlerin canlılığını koruması,
hatta gelişmesi ve yabancı sermayenin iltifat etmediği sektörlerin ise gerilemesidir.
Ayakkabı altsektörünün gelişmesi her iki yönde olmuştur. Bazı tesisler
yabancı sermaye (Almanya, İsviçre, Avusturya, Hollanda) tarafından satın
alınmış, bazıları da yabancı alıcılar için fason üretici konumuna gelmiştir.
Bağımsız kalanların da bir kısmı kapanmıştır. Halen iki tesis ise özelleştirilmemiştir.
2. ÜRETİM
Macaristan'da halen yaklaşık 340 ayakkabı fabrikasının faaliyetini
sürdürdüğü ifade edilmektedir.
20 şirket "büyük" kategorisine girmektedir. Bunların %80-90 kapasite
ile çalıştıkları belirtilmiştir.
320 şirket ise "KOBİ" kategorisinde olup, bunların da ancak %50 ka­
pasite ile çalışabildikleri belirtilmiştir.
Macaristan Ayakkabı Sanayii'nde ikili bir yapı mevcuttur.
Şöyle ki, büyük şirketler ya yabancı sermaye tarafından satın alınmış­
tır ya da yabancılara fason üretim yapmaktadır. Bu firmalarda makinali üre­
tim yapılmakta olup, bazı alıcıların temin ettiği makinalarda müşterinin mar­
kası altında üretim gerçekleştirilmektedir.
KOBİ kategorisindeki finnalann çoğu da yabancı firmalar için fason
üretim yapmaktadır. Bunlarda kısmen makinali, kısmen de manuel üretim
gerçekleştirilmektedir.
KOBİ kategorisindeki bazı firmalar ise bulundukları şehir tüketicileri­
ne dönük üretim yapmakla yetinmektedir; bunların kapasite kullanımı ve
üretim miktarlarının düşük olduğu ifade edilmektedir.
Macaristan'da 1996 ve 1997 yılı üretim rakamları, ayakkabı türleri iti­
bariyle, Tablo 48'de sunulmuştur.
Ürün
Ayakkabı (spor ve mesleki
ayakkabı hariç)
Dış yüzü deriden ayakkabılar
(spor ayakkabı hariç)
Dış yüzü deriden; tabanı kauçuk, plastik, deri veya
suni deriden ayakkabılar (sandalet ve terlikler hariç)
Erkekler için
Kadınlar için
Çocuklar için
Dış yüzü deriden, tabanı kauçuk, plastik, deri veya
suni deriden sandaletler
Erkekler için
Kadınlar için
Çocuklar için
Dış yüzü deriden, tabanı kauçuk, plastik, deri veya
suni deriden terlik ve evde giyilen ayakkabılar
Erkekler için
Kadınlar için
Çocuklar için
Dış yüzü tekstil veya plastik tekstil karışımından
ibaret ayakkabılar
Dış yüzü tekstilden, tabanı kauçuk plastik, deri ve
suni deriden terlik ve evde giyilen ayakkabılar
Erkekler için
Dış yüzü tekstilden, tabanı kauçuk, plastik, deri veya
suni deriden ayakkabılar (teriik ve evde giyilen
ayakkabılar hariç)
Erkekler için
Kadınlar için
Çocuklar için
Spor ayakkabısı
Dış yüzü tekstilden, tabanı kauçuk veya plastikten
tenis, basketbol, jimnastik, eğitim ve diğer spor
ayakkabıları, jogging ve koşu ayakkabıları
Jogging ve koşu ayakkabıları
Dış yüzü tekstilden olmayan tenis, basketbol, jimnastik, eğitim ve
diğer spor ayakkabıları, jogging ve koşu ayakkabılan (paten hariç)
Dış yüzü deriden, tabanı kauçuk, plastik deri Veya suni deriden
jogging ve koşu ayakkabıları
Kaynak: Central Statistical Office
1996
1997
12.294.711
13.715.964
10.405.743
11.867.889
8.273.477
4.100.117
3.067.992
1.101.530
9.107.369
4.655.290
3.306.844
1.141.144
1.544.287
134.027
1.173.896
236.364
2.411.149
33.897
1.084.275
1.292.977
438.438
81.436
349.011
7.991
332.167
67.493
257.838
6.836
1.458.725
1.487.988
193.544
54.016
207.650
50.872
1.247.657
254.133
596.931
396.593
843.862
1.280.338
125.195
756.237
398.906
790.928
178.792
52.223
81.188
13.745
665.070
709.740
646.948
699.203
1998 yılında ise, geçici rakamlara göre, üretim bir önceki yıla göre
%6-7 civannda artmıştır. Ancak satış miktarı bir önceki yıla nispeten aynı­
dır. İhracat hacmi artmış, ancak iç satış hacmi düşmüştür.
Ancak, üretim açısından önem taşıyan deri ayakkabılarda geçici ra­
kamlar aşağıdadır:
TABLO 49
1998 YILI GEÇİCİ ÜRETİM RAKAMLARI
(Çift)
Dış yüzü deriden, tabanı kauçuk,
plastik, deri veya suni
deriden ayakkabılar
(sandalet ve terlikler hariç)
8.686.400
Erkekler için
4.446.000
Kadınlar için
3.251.000
Çocuklar için
989.400
Kaynak: Central Statistical Office
Bu bilgiler de Macaristan ayakkabı sanayiinin artık yabancı pazarlar
için fason üretim yapar durumda olduğunu, ancak değişen tüketici tercih ve
zevkleri ışığında iç piyasaya satışta zorluk yaşadığına işaret etmektedir.
Ayakkabı üretiminde istihdam hacmi de aşağıdadır:
TABLO 50
İSTİHDAM
(Kişi)
1996
1997
16.440
16.813
Yönetim
1.815
1.801
Toplam
18.255
18.614
Konu
Üretim
Kaynak: Central Statistical Office
Macaristan'da bazı firmalar sanayi parklan (industry park) ve girişim
bölgeleri (enterprise zone) adı verilen yerlerde üretim yapar, ancak bunlar
ihracata dönük çalışmaktadır.
Aynca Macaristan ile komşu ülkelerin Avrupa Birliği (AB) ile ilişkile­
ri de üretimde maliyet düşürücü bir avantaj olarak kullanılmaktadır. Pan-Av­
rupa Menşe Kümülasyon Sistemi'nden yararlanan Macar firmaları ayakka­
bıların bazı parçalarmı (dış yüz, taban, saya gibi) Ukrayna, Romanya, Slo­
vakya gibi işgücü maliyetinin daha düşük ya da Slovenya gibi işgücü kalite­
sinin daha yüksek olduğu ülkelerde fason olarak hazırlatmakta olup, kendi
tesislerinde sadece birleştirme ve finisaj işlemlerini gerçekleştirmektedir.
Böylece Macaristan'ın ayakkabı sanayii açısmdan giderek bir lojistik
merkez niteliği arzetmeye başladığı belirtilebilir.
3. DIŞ TİCARET
Macaristan yukarıda belirtilen konumu nedeniyle hem ithalat hem de
ihracat yapan bir ekonomi durumundadır.
Aşağıda Tablo 51'de Macaristan'm ayakkabı dış ticaretinin seyri gös­
terilmiştir:
TABLO 51
AYAKKABI DIŞ TİCARETİ
(Milyon ABD Doları)
Yıl
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
1995
269,1
152,7
421,8
116,4
1996
. 320,9
181,7
502,6
139,2
1997
332,9
192,4
525,3
140,5
1998
356,6
185,6
542,2
171,0
91,9
43,9
135,8
48,0
1999 (Ocak-Mart)
Kaynak: - Central Statistical Office
- Ministry of Economic Affairs
3.1. İhracat
Macaristan'ın ülkeler itibariyle ayakkabı ihracatı Tablo 52'de ve ayak­
kabı türleri/ülkeler itibariyle ihracatı da Tablo 53'de sunulmuştur.
TABLO 52
ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Doları)
1996
1997
1998
160.439
172.472
177.158
İtalya
69.849
74.172
84.146
Avusturya
45.275
38.516
42.357
3.336
7.467
12.076
11.107
9.976
11.400
6.606
6.045
7.171
892
2.769
2.171
7
287
2.161
727
712
1.971
Diğerleri
32.663
20.484
15.989
TOPLAM
320.900
332.900
356.600
Ülke
Almanya
ABD
İsviçre
Hollanda
Polonya
Finlandiya
Fransa
Kaynak: - Central Statistical Office,
- Ministry of Economic Affairs
TABLO 53
AYAKKABI TÜRLERİ/ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Dolan)
Gümrük Tarifesi: 64.01+64.02
1996
Avusturya
Romanya
İtalya
Hu-vatistan
1.389
550
275
183
1997
Avusturya
Almanya
Romanya
4.382
1.669
1.346
345
401.000
127.000
30.000
19.000
50.000
674.775
147.527
118.846
76.087
kg
kg
kg
kg
kg
çift
çift
çift
çift
Gümrük Tarifesi: 64.03+64.04+64.05
1996
Almanya
Avusturya
İtalya
194.600
114.744
23.925
22.280
1997
Almanya
italya
Avusturya
209.820
126.993
27.467
22.100
11.055.000
5.864.000
1.847.000
1.081.000
Gümrük Tarifesi: 64.06
1996
italya
Almanya
Avusturya
123.054
47.379
45.550
19.456
5.012.000 kg
1.784.000 kg
1.349.000 kg
962.000 kg
1997
italya
Almanya
Avusturya
118.703
46.487
43.903
14.896
5.609.000 kg
1.971.000 kg
1.507.000 kg
965.000 kg
Kaynak: Central Statistical Office.
9.332.000 kg
4.553.000 kg
1.118.000 kg
1.499.000 kg
kg
kg
kg
kg
Tablolann incelenmesinden anlaşılacağı gibi, Macaristan'ın ihracatta
belli başlı pazarları Almanya, İtalya, Avusturya ve İsviçre gibi yatınmcı ül­
kelerdir; bu da daha önce belirtilen yabancı sermaye girişi ile fason üretim
olgularını doğrulamaktadır.
ilginç bir husus ise Macaristan'ın ihracatmda üçte birden biraz fazla
(% 35-38) payın ayakkabı aksamına ait olmasıdır; bu da Almanya, Avustur­
ya ve İtalya firmalarının işgücü maliyetinin nispi düşüklüğünden yararlana­
rak, fason imalat yaptırdıklarının diğer bir işaretidir.
Macaristan 1998 yılında 67 ülkeye ihracat gerçekleştirmiştir.
3.2. İthalat
Macaristan'm ülkeler itibariyle ayakkabı ithalatı Tablo 54; ayakkabı
türleri ve ülkeler itibariyle ithalatı da, Tablo 55'de gösterilmiştir.
TABLO 54
ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
(Bin ABD Doları)
ülke
İtalya
1996
1997
1998
55.367
64.910
67.517
34.293
25.690
Çin
Almanya
37.470
38.159
25.632
İspanya
3.388
5.744
8.329
13.100
8.206
8.249
3.660
5.484
1.262
5.284
3.657
4.564
1.508
3.391
3.940
3.082
Avusturya
Vietnam
Çek Cumhuriyeti
1.370
Hindistan
Polonya
354
Endonezya
Diğerieri
70.651
27.061
28.378
TOPLAM
181.700
192.400
185.600
e—) Bilgi mevcut değil
Kaynak: - Central Statistical Office
- Ministry of Economic Affairs
TABLO 55
AYAKKABI TÜRLERİ/ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
(Bin ABD Dolan)
Gümrük tarifesi: 64.01+64.02
1996
Çin
italya
Avusturya
21.356
12.857
2.982
819
1997
Çin
italya
Vietnam
21.524
12.102
4.275
1.227
12.112.544
9.205.189
1.013.144
269.199
Gümrük Tarifesi: 64.03+64.04+64.05
1996
Çin
italya
Kore Cumhuriyeti
Tayvan
Endonezya
78.401
22.923
20.367
5.183
4.010
3.408
12.842.000 kg
6.358.000 kg
1.539.000 kg
253.000 kg
1.872.000 kg
239.000 kg
1997
italya
Çin
Kore Cumhuriyeti
ispanya
78.180
23.015
22.100
5.717
5.270
15.874.000 kg
1.770.000 kg
10.470.000 kg
268.000 kg
440.000 kg
Gümrük Tarifesi: 64.06
1996
italya
Almanya
Avusturya
81.959
32.208
32.058
10.485
8.094.000 kg
4.219.000 kg
2.094.000 kg
823.000 kg
1997
italya
Almanya
Avusturya
92.425
37.744
34.853
6.837
9.181.000 kg
4.768.000 kg
2.730.000 kg
671.000 kg
Kaynak: Central Statistical Office
5.409.000
3.897.000
439.000
93.000
kg
kg
kg
kg
çift
çift
çift
çift
Tabloların incelenmesinden anlaşılacağı gibi, Macaristan'ın önde ge­
len tedarikçileri italya, Çin, Almanya'dır. Hem AB ülkeleri hem de Uzakdo­
ğu ekonomileri pazarda pay sahibidir. Bunun nedeni ise, ileride incelenecek
olan, tüketici zevk ve gelirinden kaynaklanan tercihlerdir.
Ayakkabı aksamında ise İtalya, Almanya ve Avusturya'nm önde gel­
mesinin nedeni de az önce belirtilen fason ve/veya kümülasyon kapsamında­
ki üretimdir.
Macaristan 1998 yılında 87 ülkeden ayakkabı ithal etmiş olup, Türki­
ye sıralamada 11 nci gelmektedir.
4. TÜRKİYE'NİN İHRACATI
Türkiye'nin Macaristan'a ayakkabı ihracatında zaman içinde gelişme
kaydedilmektedir; denilebilir ki Macaristan piyasasının serbestleşme ve dışa
açıklık oranı arttıkça, Türk ürünlerinin piyasaya nüfuzu da artmaktadır.
Türkiye'nin, ayakkabı türleri itibariyle, ihracatımn seyri Tablo 56'da
gösterilmiştir.
TABLO 56
AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Doları)
Ayakkabı
1996
1997
1998
1999
(Ocak-Nisan)
64.01
4,9
0,2
64.02
1.177,2
3.842,6
3.142,5
578,5
64.03
5.691,3
2.855,2
526,1
179,0
64.04
587,4
643,4
782,2
280,6
64.05
219,6
381,0
243,9
70,6
7.675,5
7.727,1
4.694,9
1.108,7
TOPLAM
Kaynak: D.İ.E
Tablonun incelenmesinden ihracatımızda bazı ilgi çekici özellikler or­
taya çıkmaktadır. Şöyle ki:
* 64.03 yüzü deriden olan ayakkabılarm ihracat değerinde azalma kay­
dedilmektedir;
* 64.02 yüzü plastik ve kauçuk olan ayakkabılann ihracatmda dalgalı
bir seyir izlenmektedir;
* 64.04 yüzü dokumaya elverişli maddelerden olan ayakkabıların ihra­
catında istikrarlı bir artış mevcuttur;
* 64.01 su geçirmez ayakkabılar ile 64.05 diğer ayakkabılarda ise her­
hangi bir trend tespiti yapılamamaktadır.
îhracatımızm gelişmesinde daha ayrıntılı bir analiz yapabilmek ama­
cıyla, gümrük tarife fasıl ve pozisyon numaralan itibariyle, 1996-1999 yıUan rakamlarmm topluca incelenmesi yararlı olacaktır.
Bu açıdan ihracatımızın seyri de Tablo 56'da sunulmuştur.
Tablolarda yeralan aynntılı ihracat rakamlanmn gözlemlenmesinden
çıkan sonuçlar şöyle ifade edilebilir:
* Dış tabanı kösele ve yüzü deriden olan ayakkabılar içinde baskın pay
"terlikler ve ev içinde giyilen ayakkabılara" ait bulunmaktadır;
* Dış tabanı ve yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan diğer ayakka­
bılar içinde de terliklerin payı %25-50 arasındadır;
* Dış tabanı köseleden ve yüzü dokumaya elverişli maddelerden olan
ayakkabılar da tamamen terliklerden oluşmaktadır;
* Diğer ayakkabılar içinde de terlikler yeralmaktadır.
Dolayısıyla, Türkiye'nin Macaristan'a ihracatmm büyük oranda çe­
şitli malzemeden mamul terlikler olduğu anlaşılmaktadu:.
* Diğer yandan, yüzü plastikten ayakkabılar ikinci su-ada yeralmakta­
dır;
* Deri ve diğer maddelerden bileği örten ayakkabılar da üçüncü sırada
yeralmaktadır;
* Aynca spor ayakkabı ihracatı da mevcuttur;
* Ancak, deriden mamul ayakkabılar konusunda henüz kayda değer bir
satış hacmine ulaşılamamıştır.
Q
D"
5
ON
H
s
S3
OO
ON
s
o
PQ
<
2
ON
ON
o
fiQ S]
o
OO
Q
c/5
< z
ON
ON
o
z
O
Q
"û
o
•I3
SI
H
00
İD
S3
<
o ^
ti
Q
Z
O
9
S
3 |
S3
PQ
O
i
I
O
sı
M
§
U
"NO"
OO
5
ON
3
O
1
<I3
ı l
8
s
i
s;
'3,
II
111
I
I
t
5=;
i
a
S:
i
i
•s
o-
Sİ
.s s
O
i
I
i
5
I
I
•E«-
o
9
OO
1^
ti
?5
1
Gümrük tarife fasılları itibariyle, ortalama ihraç fiyatlanmız da, yıllar
itibariyle aşağıdadır;
TABLO 62
ORTALAMA AYAKKABI İHRAÇ FİYATLARI
(ABD$/kg)
64.01
64.02
64.03
64.04
64.05
1996
1997
1998
1999
-
1,78
6,21
15,32
6,18
4,05
2,27
3,99
5,12
4,42
6,08
_
4,99
11,74
3,94
5,03
2,92
3,00
4,47
2,88
Kaynak: D.İ.E
Macaristan'ın sözkonusu fasıllar itibariyle ortalama ithalat fiyatlan ise
Türkiye'nin ortalama ihraç fîyatlannm altındadır. Ancak düşük kahte/düşük
fiyat noktasından hareket eden Uzakdoğu ülkeleri bir tarafa bırakılırsa, Tür­
kiye'nin fiyatlan Avrupa ülkelerinin fîyatlannm altmdadır.
Sonuç olarak Türkiye'nin pazarm alt kısmına hitap ettiği ifade edilebi­
lir.
5. MEVZUAT
5.1. İthalat Mevzuatı
1990 yılından bu yana Macaristan'da ticaretin serbestleşmesi
açısından çok büyük mesafe kaydedilmiştir. 1999 yılı başı itibariyle ithal
edilen mallann %93'ü üsansa tabi değildir. Ekonomik İşler Bakanlığı tara­
fından lisansa tabi tutulan mallann çoğu tüketim mallandır. İspençiyari mad­
deler ile haberleşme teçhizatı da lisansa tabidir.
Onüç kalem tüketim mah 1998 yılında global lisans/kotaya tabi olup,
"deri ve deriyi ikame eden maddelerden mamul ayakkabı" kotaya tabidir.
Tüm kotalarm 2002 yıh başında kaldınlacağı ifade edilmektedir.
Lisans başvurusu esnasmda ithaH istenen malın değerinin %rine eşit
bir harç alınır; lisans ise ücretsizdir.
EK
1999 YILI İÇİN
MACARİSTAN AYAKKABI İTHALAT KOTALARI
Ülke/Üİke Grubu
Avrupa Birliği
Ülke Kotası
(Bin ABD $)
53.240
Çek Cufinhuriyeti
2.500
Slovakya
1.460
Polonya
2.660
İzlanda
Bulgaristan
Norveç
Romanya
Türkiye
İsrail
100
220
1.700
280
Serbest Kota
31.120
TOPLAM
93.280
Kota her yıl Ocak ve Temmuz aylarmda altı ay süre için belirlen­
mektedir. 1999 yılı kotaları her iki yanyil için de aym olduğundan, toplam
verilmiştir.
Aynca bir serbest kota mevcut olup, kotanm dolması halinde bu­
radan aktarma yapılabilmektedir.
Bir sonraki yılın kotası, bir yıl önce gerçekleşen ithalata göre ve­
rilmektedir.
Kotaya tabi olan maddeler 64.01; 64.02.19, 20, 30, 91, 99;
(64.02.99.50 hariç) 64.03.19,20,30,40,51,59,91,99 (64.03.59.50 hariç);
64.04 (64.04.19.10 hariç); 64.05 (64.05.20.91 hariç) kapsammdaküerdir.
Görüleceği gibi terlikler kotaya tabi değildir.
2000 yılmda uygulanması gereken kota miktanmn yaklaşık % 10 ka­
dar fazla olması beklenmektedir. 2001 yılmdan itibaren kotalar kaldırıla­
caktır.
5.2. Gümrük Rejimi ve İthalde Ahnan Vergiler
Macaristan'da gümrük işlemleri 1 Aralık 1995 tarihli Gümrük, Güm­
rük İşlemleri ve Gümrük İdarelerine dair Kanun (Kanun G) ile düzenlenmiş­
tir.
Gümrük Tarife Cetveli de aynı tarihli bir diğer Kanun (Kanun GI) ile
yürürlüğe konulmuş olup, Avrupa Birliği'nin Ürün Tanım ve Kodlarına iliş­
kin Harmonize Sistem'i ile uyumludur. Anılan Cetvel çok sütunlu olup^ oto­
nom, en fazla kayrılan ülke ve anlaşmalı/tercihli ülke tarifelerini kapsamak­
tadır.
Gümrük vergisine esas alman değer hesaplanırken, Macaristan'ın taraf
olduğu GATT (WTO) bünyesinde hazırlanan "Gümrük Değerleme Anlaşma­
sı" kuralları esas alınmaktadır.
Gümrük vergisinin esası malın gümrük (işlem) değeridir. Malın satınalma değerine nakliye, sigorta ambalaj, ödenen komisyonlar elleçleme
masrafı ve Macar gümrük sınırm^ kadar diğer maddi masraflar ilave edile­
rek gümrük değeri hesaplanır.
Ancak, numuneler, ticari değeri olmayan eşyalar ile ATA Kamesi Kap­
samında getirilen mallar gümrük vergisinden istisna edilmiştir.
İthalatta ^ e n e n diğer vergiler ve oranlan aşağıdadır:
* Katma Değer Vergisi: "% 25";
* İstatistik Resmi: WTO üyeleri için "O" diğerleri için "% 3";
* Gümrük Resmi: WTO üyeleri için "O", diğerleri için "% 2";
Ayrıca yerel yönetimler de % 1-2 nispetinde bir vergi alabilmektedir.
Macaristan çeşitli ülke ve birlikler ile tercihli ticaret anlaşmalan imza­
lamıştır. Değişik hükümler ihtiva eden anlaşmalar aşağıdadır.
* Macaristan-AB Ortaklık Anlaşması;
* Macaristan-EFTA Serbest Ticaret Anlaşması;
* CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret Alanı) Macaristan; Polonya,
Çek Cumhuriyeti Romanya, Slovenya, Bulgaristan ve Slovakya taraftu:;
* Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA): Türkiye , İsrail, Estonya ile olan­
lar yürürlüktedir; Litvanya ve Letonya ile de imzalanacaktır;
* Ticaret Anlaşmaları: Arnavutluk, Ermenistan, Belarus, Kamboçya,
Çin, Hırvatistan, Gürcistan, Kazakistan, Letonya, Litvanya, Moldova,
Rusya, Ukrayna, Özbekistan ve Vietnam ile bulunmaktadır.
Macaristan'da fiktif antrepolar (gümrük idareleri. Kamu veya Özel
sektör yönetiminde) mevcut olduğundan, ithalatçı gümrük ve diğer vergile­
rin tamamını birden ödemek yerine, mallan partiler halinde çekmek suretiy­
le de ödeyebilir.
Macaristan GATT bünyesinde müzakere edilen ve ^yTO bünyesine
devredilen Antidamping Rüsumu Konvansiyonu'na taraf olduğundan, etki­
lenen yerli üreticinin talebi üzerine veya res'en antidamping tatbikatı yapa­
bilmektedir.
Macaristan TIR Konvansiyonu'na taraftır.
Macaristan ATA Kameleri Konvansiyonu'na taraftır.
EK
MACARİSTAN'DA AYAKKABI İTHALİNDE
1999 YILINDA UYGULANAN VERGİLER
Gümrük Tarife
Birim1 KDV
ve Pozisyon
T
G
AB
EFTA
TR
IL
RO
BG
ES
6401.10.10.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4.
3,4
çift
%25
6401.10.90.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
çift
%25
çift
%25
PL CZ
SK SL
6401.91.10.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
6401.91.90.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
çift
%25
6401.92.10.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
çift
%25
%25
6401.92.90.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
çift
6401.99.10.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
çift
%25
6401.99.90.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
2,9
3,4
3,4
çift
%25
2,9
3,4
0
çift
%25
6402.12.10.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
6402.12.90.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
0
0
0
0
6402.19.00.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
2,9
3,4
0
çift
%25
3,4 3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
çift
%25
6402.20.00.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4 3,4
2,9
3,4
3,4
6402.30.00.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4 3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
6402.91.00.01
0
10,4
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
2,6
3,1
3,1
çift
%15
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
3,1
3,1 3,1
2,6
3,1
3,1
çift
%25
3,4
3,4 3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
2,9
3,4
3,4
çift
%25
6402.91.00.99
0
11,4
3,4
3,4
6402.99.10.01
0
10,4
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
6402.99.10.99
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
6402.99.31.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4 3,4
6402.99.39.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
6402.99.50.00
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4 3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
2,6
3,1
3,1
çift
%25
6402.99.91.01
0
10,4
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
6402.99.91.99
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4 3,4
2,9
3,4
3,4
çift
%25
6402.99.93.01
0
10,4
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
2,6
3.1
3.1
çift
%25
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
2,9
3.4
3.4
çift
%25
3,1
6402.99.93.99
0
11,4
3,4
3,4
6402.99.96.01
0
10,4
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1 3,1
2,6
3,1
3,1
çift
%25
6402.99.96.99
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4 3,4
2,9
3.4
3.4
çift
%25
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
3,1
2,6
3,1
3,1
çift
%25
çift
%25
6402.99.98.01
0
10,4
3,1
3,1
6402.99.98.99
0
11,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
3,4
2,9
3,4
3,4
6403.12.00.00
0
8,9
2,7
2,7.
2,7
2,7
0
0
0
2,7
0
2,7
0
çift
%25
6403.19.00.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.20.00.01
0
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3
3,6
3,6
çift
%25
6403.20.00.99
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25 '
6403.30.00.00
0
8,9
2,7
2.7
2.7
7.7
2.7
2.7
2.7 2.7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.40.00.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,7 2,7
0
Gümrük Tarife
SK SL
RO
BG
ES
Birim
KDV
2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7-
çift
%25
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,2
2,7
2,7
çift
%25
ve Pozisyon
T
G
AB
EFTA
TR
IL
PL CZ
6403.51.11.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
6403.51.15.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
6403.51.19.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
6403.51.91.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
6403.51.95.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.51.99.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
-2,7
çift
%25
6403.59.11.01
10
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3
3,6
3,6
çift
%25
6403.59.11.99
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,7
2,7
çift
%25
0
6403.59.31.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
6403.59.35.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.59.39.01
10
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3
3,6
3,6
çift
%25
6403.59.39.99
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,2
2,7
2,7
çift
%25
0
6403.59.50.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
6404.59.91.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.59.95.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.59.99.01
10
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3
3,6
3,6
çift
%25
6403.59.99.99
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.11.00
0
8,9
0
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.13.00
0
8,9
2,7
2,7
6403.91.16.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.18.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.91.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.93.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.96.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.91.98.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.11.01
10
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3
3,6
3,6
çift
%25
6403.99.11.99
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.31.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.33.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.36.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
64.03.99.38.01
10
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
0
3
3,6
3,6
çift
%25
6403.99.38.99
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
çift
%25
0
6403.99.50.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,2
2,7
2,7
6403.99.91.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.93.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.96.00
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6403.99.98.01
10
12,1
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3,6
3
3,6
3,6
çift
%25
0
Gümrük Tarife
T
G
AB
EFTA
TR
IL
PL
cz
SK SL
RO
BG
ES
Birim
KDV
6403.99.98.99
6,9
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
2,2
2,7
2,7
çift
%25
%25
ve Pozisyon
6404.11.00.00
6,9
6404.19.10.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
6404.19.90.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
6404.20.10.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6404.20.90.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7
2,7 2,7
2,2
2,7
2,7
çift
%25
6405.10.10.00
0
9
2,7
2,7
2,7
2,7
0
0
0
2,7
0
2,7
2,7
çift
%25
7,8
2,3
2,3
2,3
2,3
0
0
0
2,3
0
2,3
2,3
çift
%25
2,7
0
0
0
2,7
0
2,7
0
çift
%25
0
çift
%25
6405.10.90.00
6405.20.10.00
0
9
2,7
2,7
2,7
6405.20.91.00
7,8
2,3
2,3
2,3
2,3
0
0
0
2,3
0
2,3
6405.20.99.00
7,8
2,3
2,3
2,3
2,3
0
0
0
2,3
0
2,3
0
çift
%25
6405.90.10.00
0
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
0
0
0
2,7
0
2,7
0
çift
%25
6405.90.90.01
0
9
2,7
2,7
2,7
2,7
0
0
0
2,7
0
2,7
0
çift
%25
7,8
2,3
2,3
2,3
2,3
0
0
0
2,3
0
2,3
0
çift
%25
8,9
2,7
2,7
2,7
2,7
0
0
0
2,7
0
2,7
0
çift
%25
6405.90.90.02
6405.90.90.99
0
Kaynak: Ministry of Economic Affairs
T: Tercihli had
TR: Türkiye
SK: Slovakya
IL: İsrail
G: Genel had
SL:Slovenya
PL: Polonya
ES: Estonya
AB: Avrupa Birliği BG: Bulgaristan CZ: ÇekCumhuriyeti
EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alanı
2000 Yılında Durum
2000 yıh için yukarıda gösterilen oranların yansı uygulanacaktır.
2001 yıhndan itibaren gümrük vergileri sıManacaktır.
5.3 Kambiyo Mevzuatı
Macaristan'da kambiyo sisteminin işleyişinde yetkili merci Maliye
Bakanlığı olup, Bakanlık yetkilerini kullanırken ilgili bazı fonksiyonlan Ma­
caristan Milli Bankası aracılığı ile ifa eder.
İthalatçılar, bankalar sistemi aracıhğı ile, otomatikman döviz satmal­
ma hakkma sahiptir. Bu işlem sırasında, sözkonusu döviz talebinin amacını
belirten bir bildirimde bulunurlar.
Macaristan IMF Antlaşması'nm VIII nci maddesinin 2, 3 ve 4 üncü
paragraflarını, 1 Ocak 1996'dan geçerli olarak, kabul etmiştir. Böylece Ma­
caristan ve dış ticarete ilişkin ödemelere herhangi bir kısıtlama getirmemeyi
taahhüt etmiştir.
Para ^birimi Macar forinti (HUF) adını taşımaktadır.
5.4. İhracatta Gerekli Belgeler
Macaristan'a ihracatta uluslararası ticari teamüle uygun belgeler ge­
reklidir. Bu belgeler aşağıdadır:
* Hamule Senedi/Airv^ay Bili: Özel bir biçim mevcut değildir; genel
olarak "Emre" yazılı senetlerin kabule şayan olduğu ifade edilebilir.
* Ticari Fatura: Özel bir biçimi mevcut değildir; üç kopya talep edi­
lir. Gümrük Kanuna'na göre gönderen tarafından imzalanmalı ve şu
bilgileri ihtiva etmelidir: Gönderen ve Alıcı'nm unvan ve adresleri,
menşe ülke, ambalaj/koli adedi, ambalajın tarifi, malın miktar ve değe­
ri (ABD $ cinsinden, ticari tanımı (Macaristan gümrük tarifesine yakın
olması istenir). Sözleşme sayı ve tarihinin gösterilmesi tavsiye edil­
mektedir.
* Çeki Listesi: Zorunlu değildir; ancak malların gümrük işlemlerini
hızlandıracağı için tavsiye edilmektedir. Kullanılırsa sözleşme sayı ve
tarihi gösterilmelidir.
* İthalat Lisansı: Lisansı ithalatçı Ekonomik İşler Bakanlığı'ndan al­
tı ay süre için almaktadır. İşlem 15 gün içinde sonuçlanmakta olup,
müracaatlar sıra ile sonuçlandırılmaktadır.
* Proforma Fatura ve Sigorta Poliçesi için Macar ithalatçıların istekle­
rinin dikkate alınması tavsiye edilmektedir.
* Menşe Belgesi: Türkiye ile Macaristan arasındaki STA gereğiıjce
iki taraflı kümülasyon geçerlidir. "Originating-kaynaklanmaktadu-"
olarak belirtilmeyen mamul ürün bileşenleri hakkında kümüle gümrük
resmi ödeme yükümlülüğü yoktur. Malın menşei ve "EURİ" veya
"LT" ve "EUR2" teslim belgesi ile tevsik edilmektedir.
Macaristan "Pan-Avrupa Kümülasyon" sistemine dahildir.
5.5. Acentahk
Macaristan'da acentalık faaliyetleri 15/1989 sayılı KeM Kararnamesi
ile düzenlenmiştir.
Buna göre acentalık faahyetinde bulunmak isteyenler:
* şirket kuruluş belgesi,
* şirket sahibinin ehliyetini gösterir belgeler,
* acentalık sözleşmesinin onaylı nüshası
ile bölgesel ticaret ve sanayi odasmda tescil edilmelidir.
Aynca firma sahibi ile yöneticilerinin sabıkasız olduklan ile Kamuya
borçlu olmadıklanm da tevsik etmeleri gereklidir.
Bu şartlan taşımadığı anlaşılanlar ile sonradan kaybedenler tescilden
çıkartılır.
5.6. Şube ve Temsilcilik
1997 yılında çıkartılmış CXXXU sayıh Kanun'a göre yabancı şirket­
ler Macaristan'da şube veya temsilcilik açabilir.
Temsilcilik ticari faaliyette bulunamaz, sadece sözleşme hazırlamak,
müşterilere bilgi vermek ve iUşki kurmak gibi faaliyetler gösterebilir. Tem­
silcilik iç ticaret siciline kaydedilmelidir.
Şube ise ticaret siciline kaydedildikten sonra, faaliyete başlayabilir.
Şubeler her çeşit ticari faaliyette bulunabilir ve mevzuatın Macar firmaları­
na tanıdığı tüm haklardan yararlanabilir; tüm yükümlülüklere tabidir.
5.7. Tüketicinin Korunması
Tüketicinin korunması mevzuatı 1997 yılmda CLV sayılı Kanun ile
getirilmiş olup, Kanun 1 Mart 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Mevzuat özel ve tüzel kişilerin tüm faaliyetlerinin tüketicileri ilgilen­
diren kısmmı (mal satınalma, peşin veya vadeli satmalma, vb.) kapsamakta­
dır. Tüketicinin Korunması mevzuatında tüketicinin sağlığı, güvenliği ve ha­
yati çıkarlarının korunması için hüküm ve kurumlar ortaya konulmuş olup,
bilgi temini, tüketici çıkarlannm tanıtılması ile hızlı ve etkin hasar giderme
kurallan getirilmiştir.
Mevzuata göre eğer imalatçının tescilli adresi Macaristan dışında ise,
mallann ithalatçısı "imalatçı" kabul edilir. İmalatçı etiketleme, kullanım ta­
limatları sağlama ve uygunluğun belgelendirilmesinden sorumludur. İmalat­
çı keza ambalajlama kurallannm yerine getirmekten de sorumludur.
1993 yılında çıkartılan Kanun No. X ile ürün sorumluluğu kavramı
getirilmiş olup, ürünün imalatçısı ürün kusuru nedeniyle oluşan hasardan so­
rumludur.
5.8. Fikri ve Sınai Mülkiyet
Macaristan Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) üyesi olup, Paris
ve Bem Kanvansiyonlan, Nice ve Madrid Anlaşmalan ile Patent İşbirliği
Antlaşması'na taraftm
Patentler 20 yıl süre için geçeriidir; ilgiU Mevzuat 1994 tarihh ve
XXXIII sayıh Kanun ile düzenlenmiş olup, Avrupa Patent Konvansiyonu
(EPC) ile uyumludur.
Ticari markalar için tescil 10 yıl süre için geçerlidir. Tescilli marka
beş yıl içinde kullanılmalıdır. Başvurular yerel bir marka vekili aracılığı ile
Ulusal İcatlar Ofisi'ne yapılmalıdır. Macaristan Nice Uluslararası Sınıflan­
dırma Sistemi'ne kabul etmiştir.
Telif haklan da Beme Konvansiyonu hükümlerine göre koruma altın­
da olup, koruma süresi telif hakkı sahibinin hayat artı ölümden sonra 50 yıl
•sürelidir.
5.9. Reklâm ve Tanıtım
Reklâm faaliyetleri îç Ticaret Kanunu ve Haksız Rekabet Kanunu ile
düzenlenmiştir.
Tüketiciye yanıltıcı reklâm ile rakiplerin şöhretini karalayıcı reklâmlar
yasaktır. Çocuklar ve gençlere yönelik ve onların fiziksel, entellektüel ve ah­
laki gelişmelerini bozucu reklamlar, büyükleri doğmdan sözkonusu malı satmalmaya teşvik eden reklamlar ve kişisel haklara tecavüz eden, şiddeti teş­
vik eden ve heyecan yaratan reklamlar da yasaktır.
Macaristan'da en fazla tercih edilen medya türleri, sırasıyla, televiz­
yon, radyo basın ve reklam panoları (billboard) olup, genellikle yabancı firmalann (özellikle tüketim mallan üretenler) temsilci ve/veya ithalatçılan
yoğun olarak reklam faaliyetinde bulunmaktadır.
5.10. Standartlar ve Kalite Kontrolü
Macar Standartlar Kurulu (Magyar Szabvânyügyi Testület) ulusal stan­
dartlar koyma ve Avrupa standartlanm ulusal standart olarak kabul etme ko­
nusunda münhasır yetkiye sahiptir.
Macaristan'da iki tip standart mevcuttur: Ulusal standartlar ve sektör
standartlan ki bakanlıklar veya bazı diğer merkezi kamu kuruluşlannca ko­
nulur.
Macaristan GATT (WTO) bünyesinde hazırlanan Ticaretin Teknik En­
gelleri Anlaşması (Standartlar Kodu)'na taraftır.
Macaristan'ın AB üyeliğine adaylığı nedeniyle "CE" markası çok
önemli olup, Macaristan ile AB arasında ilgili anlaşmaya (ECAA) iştirak ko­
nusunda görüşmeler sürmektedir.
Yeni tüketim mallan Macaristan piyasasına, ancak ulusal sağlık, gü­
venlik ve tüketiciyi koruma kurallanna uygun ise, girebilir. İthalatçılar bu
koşuldan ancak sözkonusu ürün insan hayatı, sağlığı veya güvenliğini etki­
lemiyorsa kurtulabilir; bunun için de Standartlar Kurulu'ndan izin almak
şarttır.
2/1981 (1.23) sayılı karamame gereğince doğrudan tüketiciye arzedilen
ürünler ancak önceden kalite kontrolü yapılarak satılabilir. Konumuza giren
ürünler ise şunlardır:
* Çocuk ayakkabılan,
* Bebek ayakkabılan (patik)
Kontroldan yetkili kuruluş ise KERMI (Ticari Kalite Kontrol Enstitü­
sü) adını taşımaktadır.
Diğer yandan ISO 9000 serisi standartlar da ürün kalitesinin bir göster­
gesi olarak kabul edildiklerinden, giderek popüler hale gelmektedir.
Ticari Kalite Kontrol Enstitüsü (KERMI)'nün adresi aşağıdadu*:
KERMI
Sas. utça, 16
1051 Budapest
HUNGARY
Tel: (00361) 132 5300
Fax: (00361) 129 0684
5.11. Ürünlerin/Ambalajların Markalanması ve Etiketlenmesi
Ana kural temel bilgilerin Macarca verilmesidir. Değişik tür ürünler
için aynı kurallar mevcuttur.
4/1998 (1.16) Karar gereğince, imalatçı veya ithalatçı tüketicilere arzedilen ayakkabılara Macarca etiket yapıştırmak ve, kullanılan malzeme dahil
olmak üzere, kullanma ve bakım talimatlanm Macarca sağlamak zorundadır.
Ayakkabı üzerinde bulundurulması gereken, kuUamlan malzemenin
niteliğini gösteren işaretler de aşağıdadır:
Üst yüz/saya
Astar/İç taban
Alt/Dfş taban
Tfa±rM
mm
Deri
Örgülü deri
Kumaş
Diğer Maddeler
6. PİYASANIN YAPISI
6.1. Piyasa Hakkında Genel Bilgiler
Macaristan'ın nüfusu 10,1 milyon ve kişi başına gelir de 4700 ABD$
civarmdadır; ancak satmalma gücü paritesi (ppp) ile kişi basma gelirin
10.000 ABD$ olduğu tahmin edilmektedir.
Ekonominin 1997 yılından itibaren büjoime trendine girmiş olması
olumlu bir etkendir: hanehalkı kullanılabilir geliri ve dolayısıyla özel tüke­
tim artmaktadır; enflasyon ise kontrol altında tutulmaktadır.
Öte yandan işsizlik oranmm nispi yüksekliği (resmen %10 civanndadu") ise olumsuz bir etkendir.
Piyasayı ele alırken önemle dikkate alınması gerekli bir husus da kayıtdışı ekonominin yaygmhğıdır; bu itibarla bilhassa satmalma gücü ve tü­
ketim yapısı sözkonusu olduğunda, bu faktör sürekli akılda tutulmahdu:.
Macaristan'ın AB ile tam üyelik görüşmelerini sürdürüyor olması da
•piyasanın önümüzdeki yıllarda gideceği istikametin tahmin edilmesinde ya­
rarlı olabilir: bu bakımdan gözlemciler İspanya benzeri bir gehşme trendi
öngörmektedir.
Perakende ticaret sektöründe yabancı (uluslararası) mağaza zincirleri­
nin yeralmaya başlaması satmalma sürecinin kısmen Macaristan dışında gerjçekleşmesine yol açmaktadu", bu nedenle merkezi Macaristan dışmda olan
uluslararası bir mağaza zincirine yapılan ihracatın da nihai olarak Macar tü­
keticiye arzedilmesi mümkündür.
Piyasa yapısı hakkında makroekonomik bazı bilgiler verilmesi de, ge­
nel çerçevenin kavranması bakımından, yararlı olacaktır.
Macaristan'ın, 1998 yıh itibariyle, 47,7 milyar ABD Dolan büyüklü­
ğünde olan GSYH'nm dağılımında önemli harcama kalemlerinin oranlan
şöyledir:
Özel tüketim
Kamu tüketimi
Gaynsafi sermaye oluşumu
%61,9
% 10,5
% 27,6
Yıllar itibariyle toplam gelir ve kazanç rakamlanmn seyri de Tablo
63'de gösterilmiştir:
TABLO 63
1994
1995
1996
1997
4.078,0
4.908,4
6.117,0
6.912,2
2.582,1
4.323,5
5.269,1
5.743,3
430,4
583,7
877,1
868,2
33.309
38.900
47.491
59.959
Tasarruf/Harcanabilir Gelir Oranı (%)
12,0
13,5
16,6
15,1
Tüketim/Harcanabilir Gelir Oranı (%)
88,0
86,5
83,4
84,9
Brüt kişisel gelir (milyon HUF)
Kişisel harcanabilir gelir (milyon HUF)
—
i
—
=
—
•
—
—
Harcanabilir gelirden net tasarruf (milyon HUF)
Avlık
ortalama brüt
kazanç- (HUF)
i
—
-
—
—
Kaynak: European Marketing Data & Statistics 1999.
Tablodan görüleceği gibi tasarruf/tüketim oranlan istikrar kazanmış
değildir; daha ziyade gelir artışı ile birlikte dalgalandığı ifade edilmelidir.
KoUektivist ekonomiden kapitalizme geçiş ve şimdi de AB mevzuatına
uyum sağlama çabalan nedeniyle önümüzdeki birkaç yıllık dönemde de bu
dalgalanmanın devam etmesi kuvvetle muhtemeldir.
Macaristan piyasamn büyüklük ve massetme kapasitesini anlayabil­
mek için nüfus, istihdam ve gelir ile ilgili bazı rakamlar da aşağıdadu::
Nüfiıs
Çalışan nüfus
îşsiz nüfiıs
Emekli nüfus
Hanehalkı sayısı
Hanehalkı nüfusu
Çalışanlann brüt kazancı
Çalışanlann net kazancı
Emekli maaşı
10.092.000 kişi
3.698.000 kişi
313.000 kişi
3.157.000 kişi
4.032.000 adet
2,51 kişi
67764 HUF/ay
45162 HUF/ay
26105 HUF/ay
Hanehalkı gelirinin dağılımı ise şöyledir:
Kazançlar
% 45,0
Emekli maaşı
% 11,2
Nakit transferler
% 7,2
Ayni transferler
% 16,9
Diğer gelirler
% 19,7
Macar tüketicinin, mal ve hizmet gruplan itibariyle, 1997 yıh tüketim
harcamaları aşağıda sunulmuştur:
TABLO 64
MAL VE HİZMET GRUPLARI İTİBARİYLE
TÜKETİM HARCAMALARI
(1997 YILI)
Milyon ABD $
Pay (%)
10.338
39,60
1.307
5,00
390
1,49
6.214
23,80
835
3,20
3.394
13,00
914
3,50
Diğerleri
2.713
10,41
TOPLAM
26.105
100,00
Gıda/içki/tütün
Giyim
Ayakkabı
Konut Harcamalan
Sağlık
Ulaşım/Haberleşme
Otel/lokanta
Kaynak: European Marketing Data & Statistics 1999
Macaristan'da perakende satışların seyri de keza dalgalanma
göstermekte olup, ekonomik sistem değişikliğine paralel olarak perakende
satış yapan işyerleri sayısmda da sürekli artış kaydedilmektedir.
Sözkonusu durum da Tablo 65'de gösterilmektedir:
TABLO 65
PERAKENDE SEKTÖRÜNÜN DURUMU
Yıl
Satışlar Toplamı
Perakende Mahreçler
(Milyon ABD $)
(Adet)
1994
18.194
164.000
1995
17.653
176.000
1996
18.290
182.000
1997
17.109
190.000
Kaynak: Central Statistical Office (web sayfası)
Rakamların incelenmesinden anlaşılacağı gibi, birim başına satış
hacmi düşüktür. Bunun nedeni 1990 lı yıUarm başında sistem değişikliği ve
özelleştirme sonucu ortaya çıkan çoğu işyerinin çok ufak olmasıdır. Modem
sektörün istihdam yaratmaJcta yetersiz kalması ve eski teknoloji içeren
şirketlerin AB üye adaylığı sürecinde tasfiyeye uğramaları da "Garaj
Dükkanlar" adı verilen çok sayıda çok küçük perakende işyerinin ortaya
çıkmasına neden olmuştur.
Ancak, Batı Avrupa menşeli büyük mağazalar (hipermarket,
supermarket, departmanlı mağaza, vb) perakende sektöründe ciddi bir
yapısal değişiklik meydana getirmektedir. Sözkonusu kuruluşlar modem
standartları, kendilerine özgü formatlan ve dağıtım sistemleri ile sektörü
dönüştürmektedir.
Orta vadede ise çoğu küçük dükkanın ticareti terketmesi ve sektörün
Batı Avrupa tarzı bir yapıya sahip olması beklenmektedir.
6.2. Ayakkabı Piyasası
Macaristan ayakkabı piyasasının hacmini belirlemek için arz
(üretim+ithalat) ve talep (ihracat) rakamlannm karşılaştırılması gereklidir.
İhracat ve ithalat rakamları mevcut ise de, üretim rakamları,
ekonominin yapısal bir özelliği olarak, ancak tahmin edilebilmektedir.
1997-1998 yıllarına ilişkin arz ve talep rakamları aşağıdadır:
TABLO 66
AYAKKABI ARZ VE TALEBİ
(Bin çift)
1997
1998
Üretim
14.000
13.000
İthalat
53.579
57.122
TOPLAM ARZ
67.579
70.122
İhracat
19.947
22.877
47.632
47.245
TOPLAM TALEP
TÜKETİM
Kaynak: - Central Statistical Office
- Ministry of Economic Affairs
•
- Sektör temsilcileri ile yapılan görüşmeler
Ancak bu rakamlardan terlik ve benzeri ev içinde giyilen ayakkabılar,
spor ayakkabılan ile Macaristan'a gelen turistlerin satmaldığı ayakkabılar
çıkartılursa, sektör temsilcilerinin ifadelerine göre iç talep/tüketim yılda or­
talama 25 milyon çift ayakkabıdır.
Kişi başına ayakkabı tüketimi 2,5 çift/yıl olmaktadır: Bu oran ise Fran­
sa'da 6 çift/yıl, Almanya'da 5 çift/yıl, İngiltere'de 4,5 çift/yıl, İtalya'da 3
çift/yıl ve İspanya'da 2,8 çift/yıl olarak hesaplanmaktadır.
Kişi basma harcama ise, 1997 yılı itibariyle 38 ABD $ düzeyindedir;
bu rakam 1998 yılında bir miktar arttığı tahmin edilebilir. Sözkonusu rakam
İspanya'da 185 ABD$, İtalya'da 233 ABD$ ve komşu ülkeler Avusturya'da
211 ABD$, Çek Cumhuriyeti'nde 43 ABD$, Slovakya'da 38 ABD$ düze­
yindedir.
Yapılan görüşmeler ve elde edilen istatistiksel veriler Macaristan'da
kadın ve erkek giyimine harcanan meblağm ayakkabı harcamasmdan az ol­
duğunu, ancak toplam giyim harcamasmm ayakkabı harcamasmm yaklaşık
%50 üzerinde olduğunu göstermektedir. Bu olgu, ayakkabmın tüketicinin
harcama örgüsünde önemli bir yer taşıdığma işaret etmektedir. Macaristan
piyasası bu özelliği ile geUşmiş piyasa ekonomilerinden farklılaşmaktadır.
Macaristan'da ayakkabı harcamalan toplamının seyri de giderek
yükselen bir trend göstermektedir: 1994 yılında 52.192 milyon HUF olan
harcamalar 1997 yılmda 72.883 milyon HUF rakamma ulaşmıştu*; ortalama
yıllık artış %10 olmakla beraber son yıllarda % 15-16 düzeyinde seyretmek­
tedir. Bu olgu da tüketicinin giyim ve ayakkabı tüketimine ayırdığı harcama­
ları arttırdığını göstermektedir ki Macaristan piyasası bu niteliği ile de ayak^
kabı tüketim harcamalannm neredeyse durağan olduğu gelişmiş piyasa eko­
nomilerinden farklılaşmaktadır.
Sonuç olarak ayakkabı piyasasımn hacminin 100 milyar HUF civannda olduğu ve kişi başına harcamanm da yaklaşık 10.000 HUF düzeyinde ger­
çekleştiği belirtilmelidir.
Macaristan ekonomisinde mevcut ücret verileri ışığında ayakkabı altsektöründeki ücretlerin ülke ortalamasının altında seyrettiği, öte yandan ti­
caret sektöründeki ücretlerin ise ülke ortalamasına yakm olduğu görülmek­
tedir. Bu olgu nihai, yani tüketiciye bildirilen, fiyatlarm içinde ticaret sektö­
rünün kâr marjının üreticilerin elde ettiği kar marjmdan fazla olduğu tarzın­
da yorumlanabilir.
Macaristan'da kapitalist ekonomiye geçiş ile birlikte gelir dağılımında
da bozulma başgöstermiştir. 1996 yıh itibariyle, nüfusun % 25 kadarı fakir­
lik çizgisinin altmda bulunmaktaydı; ancak ekonominin gelişmesi ile birlik­
te durumun düzelmesi beklenmektedir. Ancak halen 1:7 olan en fakir/en zen­
gin farkmın ileride kamu personeli ve emekliler aleyhine, ancak serbest te­
şebbüs ve nitelikli işgücü lehine açılması öngörülmektedir.
Macaristan piyasasında bu veriler ışığında faaliyet gösteren üretici firmalann bir kısmı taşra şehirlerine yönelik ayakkabı üretim ve dağıtımı ger­
çekleştirmektedir; bunlar geleneksel yöntemlerle ve geleneksel model/ bi­
çim/renk ayakkabı üretmektedir.
Diğer firmaların bir kısmı fason üretim yapmaktadır; "Salamander"
başta olmak üzere çeşitli Avrapa markalan burada üretilmekte ve ihraç edil­
mektedir. Ancak bu ayakkabılann bir kısmı daha sonra Macaristan'da bulu­
nan mağazalarda tüketiciye arz edilmek üzere, bu kez ithal edilmektedir.
Macar piyasasına dönük üretim yapan firmalar genellikle italyan stilistlerin tasanmlan doğrultusunda üretim yapmaktadır. İtalyan modellerini
(kalıp satmalmak suretiyle) iltibas edenler olduğu gibi, doğradan italyan stilistlerin özgün tasanmlanm satın alan veya italyan sitilistlerinden yardım
alan şirketler de mevcuttur. Bunun nedeni tüketici nezdinde İtalyan malının,
diğer bir deyişle "MADE IN ITALY" ibaresinin "kalite" ile eşanlamlı olmasıdm
Halen üretimin yaklaşık %50 sinin AB (Avrupa Birliği) kökenli firma­
lara ait olduğu sektörde çalışanlar tarafından ifade edilmektedir.
Macaristan Pan-Avrupa Kümülasyon sisteminde yer aldığmdan, bilhas­
sa yurtdışı piyasalar ile üst gelir grubuna yönelik üretimde ithal parçalar da
kullanılmaktadır. Örneğin ayakkabı tabanı çoğunlukla İtalya'dan ithal edil­
mektedir. Tabii ki, bunun yanında başka kombinasyonlar da mümkündür;
şöyle ki Macaristan'da ücret düzeyi yükseldikçe Romanya, Slovakya ve Uk­
rayna gibi ülkelerde Macaristan'dan ihraç edilen deri malzeme ile ayakkabı
saya ve/veya iç tabanı üretilmekte olup, Romanya'da ve/veya Macaristan'da
da İtalyan taban ile birleştirilmek suretiyle ayakkabı imal edilmektedir.
Ancak, önümüzdeki on yıl içinde Macaristan'ın ayakkabı üreticisi ol­
ma niteliğini kaybedeceği ve Orta Avrupa'da ayakkabı ticaretinde önemli bir
dağıtım merkezi konumunu kazanacağı öngörülmektedir. Bugün itibariyle,
erkek ayakkabılan çoğunlukla Macar malıdır; ancak kadın ayakkabıları ve
terlikler çoğunlukla ithal edilmektedir.
Yerli üretim bakımından, üretimin %10 kadarı yüksek kalitede ayakka­
bılardan oluşurken, orta kaliteli ve modaya uygun ayakkabılar %40 ve
ucuz/düşük kaliteli ayakkabıların da %50 paya sahip olduklan ifade edil­
mektedir.
İthalat bakımından ise yüksek kalitede ayakkabılar İtalya'dan ithal edi­
len kadın ayakkabılarından oluşmakta olup, az miktarda erkek ayakkabısı da
ithal edilmektedir. Kadın ayakkabılarında İspanya da pay sahibidir. Deri ve
yüksek kalite erkek ayakkabıları ise Almanya, Brezilya ve Hindistan'da it­
hal edilmektedir. Orta kaliteli ayakkabılar ise yukarıdaki ülkelere ek olarak
Slovenya'dan ithal edilmektedir. Ucuz ve düşük kaliteli ayakkabılar ise
Uzak Doğu ülkelerinden, bilhassa Çin'den, ithal edilmektedir.
Spor ayakkabılar da ilgili markanın ülkesinden ithal edilmekte olup,
ucuz ve bilinmeyen marka taşıyan ayakkabılar, başta Çin olmak üzere. Uzak
Doğu ülkelerinden gelmektedir.
Terlikler de değişik ülkelerden ithal edilmekle birlikte, yukarıdaki açık­
lama geçerlidir. Bu arada Türkiye'nin de terlik piyasasında kayda değer bir
pazar payı mevcuttur.
Genel olarak, piyasada satılan ayakkabıların çoğunluğunun ithal malla­
rı olduğu, yerli mallann payımn ise %20-30 arasında bulunduğu ifade edil­
mektedir.
Macaristan ayakkabı piyasasında fiyat temel müzakere unsurudur. Dü­
şük gelir düzeyi ile Macar forintinin (HUF) sürekli devalüasyonu nedeniyle
bilhassa perakendeciler satış esnası ve hatta sonrasında fiyat üzerinde sıkı
pazarlık yapmaktadurlar. En yaygm talep ilk beyan edilen fiyatın sabit tutul­
masıdır.
îthalatçılann kâr marjının genellikle %50-60 arasında olduğu ifade
edilmiştir. Yapılan gözlemler sonucunda perakende satış aşamasında ve kâr
marjının %50-100 arasında değiştiği anlaşılmıştır. Talebi fazla olan ürünler
ile çok ucuz mallarda kâr marjı daha yüksek, yerli mallar ile mağaza zincir'lerinde satılan ürünlerde kar marjı daha düşüktür.
ithalatçılar, pazar hacmi ve perakendecilerin iş hacmi gibi faktörler ışı­
ğında, bağlantı yapmaktadu*; genellikle talep 1000 çift rakamının altındadır.
Bu sayının da birkaç modele dağılması olağandır.
Macar piyasasının bir diğer özelliği de ithalatçıların sezon modasını
yansıtan ayakkabılar yerine bir kaç sezon öncesine ait ancak artık klasik
ve/veya yerleşmiş hale gelen modelleri sipariş etmeleridir; modanın hızla
değişmesi sonucu düşük mal dönüşüm hızının etkisiyle elde mal stoku kal­
ması tehlikesi bu şekilde bertaraf edilmektedir.
6.3. Dağıtım Kanalları
Macaristan ayakkabı piyasasında karakteristik yapı bir "geçiş" döne­
mini yansıtmaktadır: bir yandan koUektivist ekonominin çözülmesi sonu­
cunda hem teşebbüs ruhunun hem de işsizliğin itmesiyle kurulan çeşitli dük­
kanlar mevcuttur; diğer yandan AB üyeHğinin yaklaştığı ihtimaU üzerine
Macaristan'da yatmm yapan Batı Avmpa kökenh mağaza zincirleri yeralmaktadır. Denilebilir ki Macaristan dağıtım sistemi arkaik bir sistem ile mo­
dem bir sistemin yanyana varoldukları bir yapı arzetmektedir.
Macaristan'da, 1998 yılı sonu itibariyle, perakende ticaret ile iştigal
eden işyeri sayısı yaklaşık 141.000, toplam işgücü yaklaşık 250.000 kişi ve
toplam ciro da 3.562 milyon HUF (yaklaşık 16,6 milyar ABD$) idi. Görüle­
ceği gibi işyeri başına ortalama ciro 25,3 milyon HUF (118.000 ABD$) ve
personel başına ciro da 14,3 milyon HUF (66,500 ABD$) olmaktadn. AB
kökenh mağaza zincirlerinin pazar paylan ve cirolannm yüksek olması bek­
lenen bir durum olduğundan, ortalama bir dükkanın performansı yukanda
verilen rakamlann çok altındadır.
Macaristan ayakkabı piyasasının dağıtım sistemi Şekil l'de sunulmuş­
tur.
Şekilden görüleceği gibi yabancı mağaza zincirleri ile yerel dükkanlar
dağıtım sisteminde iki farklı kanal oluşturmaktadır.
ŞEKİL 1
AYAKKABI PİYASASI DAĞITIM SİSTEMİ
YABANCI MAĞAZA
- ZİNCİRİ
YABANCI ÜRETİCİ
İHRACATÇI
ACENTA
BÜYÜK
MAĞAZA
r~r~r
İTHALATÇI/
TOPTANCI
ooo
I
YERLİ ÜRETİCİ
ÜRETİCİ/
TOPTANCI
I
TOPTANCI
BAĞIMSIZ
PERAKENDECİ
PAZARCILAR
Yabancı mağaza zincirlerine mensup işyerleri son teknolojiye uygun
çalışmaktadu*, donanım ve dekorasyon güncel durumdadır. Devralman malıreçler büyük masraf ile yenilenmiş olup, yeni inşa edilenler ise son yenilik­
lere uygun yapılmıştn:.
Yabancı mağaza zincirleri ithalatı doğrudan yurtdışındaki ana şirketten
gerçekleştirmektedir. Dağıtım sisteminin yetersizlikleri nedeniyle kendi
dağıtım merkezlerini kurmuş veya devraldıkları yerleri yeniden
düzenlemişlerdir. Bu merkezlerden hareketle zincire bağlı mağazalara
dağıtım yapılmaktadır.
Yerel dükkanlarm bağh bulunduğu dağıtım sistemi ise aksaklık ve
yetersizliklerle malûldür.
Dağıtım kanalında tüketiciye en yakın konumda bulunan perakende
satış noktalan demode donanım ve dekorasyona sahiptir. Aynca bilhassa
küçük şehirlerde, işsizlik baskısı ile, "garaj dükkan" adı verilen küçük,
donanımsız dükkanlar kurulmakta ancak bir süre sonra rekabet ve finansman
zorluğu sonucu kapanmaktadır.
Yukanda ise toptancı, ithalatçı/toptancı, acenta/temsilci, üretici/toptan­
cı yeralmaktadır. Bazı küçük üreticiler de doğrudan perakendeciye satış yap­
maktadır.
Büyük ve iş hacmi fazla fîraıalar "toptancı" fonksiyonunu yerli
üreticinin toptancısı, yabancı üreticinin ithalatçı/toptancısı, bazen de yabancı
şirketin acenta/temsilcisi olmak gibi binden fazla veçhesi ile bünyelerinde
birleştirmiştir. Bunlann yamsura sadece toptancı veya ithalatçı/toptancı
olarak piyasada yer alan şirketler de mevcuttur. Keza iş hacmi düşük bazı
ithalatçılar perakendeci fonksiyonunu da üstlenmektedir.
Macaristan piyasasmm bir özelliği ise Uzak Doğu, bilhassa Çin ve
Tayvan, mallarının ithalatçı/toptancısı olan firmaların da bu ülke
vatandaşları tarafından kurulmuş yabancı sermayeli şirketler olmalandu:.
Hatta bazı yerlerde perakende satış yapanlar da bu ülkeler (Çin, Tayvan, vb.)
vatandaşları olmaktadır.
Macaristan piyasasmm diğer bir özelliği de ayakkabı ve terliklerin
semt pazarlan gibi mekanlarda satılmasıdır. Pazarcılar çoğunlukla Macar
olmalda birlikte, diğer uluslardan da satıcıların (bilhassa Çinliler) buralarda
faaliyet gösterdikleri gözlenmiştir.
Halen Macaristan'da 3800 civannda perakende satış yapan ayakkabı
dükkanı olduğu, ancak bunlardan sadece 100 kadanmn yüksek miktarda mal
alabildiği ifade edilmektedir. Düzensiz mal çeken dükkan sayısmm da 500
civannda bulunduğu beyan edilmektedir. Diğer dükkanlann ya sermaye
yetersizlikleri, ya yanlış işyeri seçimi ya da pazarlama güçlükleri nedeniyle
ara sura ve az miktarda (100-200 çift) mal alabildikleri öğrenilmiştir. Bu
nedenle bazı üretici/toptancı firmalann bir şekilde kontrol edebildikleri
perakendeciler ile (tam anlamıyla bir zincir tarzmda bağımlılık olmamakla
birlikte) çalışmayı tercih ettikleri gözlenmiştir.
Toptancı veya ithalatçı/toptancı firma sayısı ise 60'dan fazladır.
Yabancı kökenli mağaza zincirleri arasmda Salamander ve Humanic gibi
ayakkabı mağazalannm yamsıra Metro, Tesco ve Skala (Tengeliman) gibi
ayakkabı reyonlan bulunan departmanlı mağazalar da mevcuttur.
Aynca son zamanlarda Batı tarzı alışveriş merkezlerinde (shopping
centers) de çeşitli tip ayakkabı perakende dükkanlan yeralmaktadır. Bunlar,
modem şekilde dekore edilip, donatılmıştır. Ancak, alışveriş merkezi ve
ayakkabı mağazalan adedinin artık doyum noktasını geçtiği ve önümüzdeki
1-2 yıl içinde kapanmalar görüleceği ifade edilmektedir.
Tüketiciye arzedilen yaklaşık 25 milyon çift ayakkabının yansının
toptancılardan, %20 kadanmn ise üreticiden satmalmdığı ifade edilmektedir.
Yabancı mağaza zincirleri de %30 civarında pazar payına sahip
görünmektedir. Ancak, orta gelirli gmba hitap eden Humanic bu pazar
bölümünde lider dummundadır.
6.4. Reklam ve Tanıtım
Macaristan piyasasında hemen her tür medya (TV, basın, radyo sine­
ma, billboard) reklam ve tanıtım amacıyla kullanılmaktadır. Macaristan'da
yılda yaklaşık 100 milyon HUF reklam harcaması yapıldığı tahmin edilmek­
tedir; reklam harcamalarında televizyon yaklaşık %50 ve basm yaklaşık
% 40 pay sahibidir.
Ancak ayakkabı sözkonusu olduğunda basm tercih edilmektedir çünkü
günlük gazetelerin yamsıra ihtisaslaşmış dergiler ve sektör mecmualan
yayınlanmaktadır. Üretici ithalatçı ve toptancıların tercihi sektör dergileri ile
üst gelir grubuna hitap eden çeşitli yayınlar olmaktadır. Basm ilanlanmn
pahalı olmasına rağmen tercih edilmesinin nedeni geleneksel niteliğidir.
Aynca uzun süre tüketicinin elinin altmda olması başka kişilerin eline
geçmesini de temin etmektedir.
TV, radyo, el ilanlan, billboard gibi medya türlerinin pek tercih konusu
olmadığı gözlenmiştir.
Aynca gençlerin evlere dağıttığı ürün kataloglan yolu ile de tanıtım
yapılmaktadır.
6.5. Fuarlar
1980'lerin sonu ve 1990'ların başında fuarlar Macaristan piyasasına
girişte temel araç olmuştur. Ancak çoğu yabancı ihracatçmm, Macaristan'da
kendine yer bulmuş olması sonucu, artık ithalatçı/dağıtıcı aramaları
sözkonusu değildir. Bu nedenle fuarlar artık Batı Avrupa ülkelerindeki
benzerleri ile aynı fonksiyonu ifa etmektedir.
Artık fuarlarda Macar firmalar çoğunlukta olup, amaç tanıtımla
sınırlıdır. Ancak yine de piyasaya girişte fuarlarm önemi büyüktür. Bilhassa
fuar esnasında ilgilenen toptancı ile birlikte hareket ettiği perakendecilerin
oluşturduğu işadamları grupları ile yapılacak görüşmelerin sonuç
alınmasında çok önemli olduğu ifade edilmiştir.
Ayakkabı sanayiinde temel fuar senede iki kez düzenlenen Deri ve
Ayakkabı Haftası (Bör-es Cipöhet) olup, 1999 yılında şu tarihlerde
düzenlenmiştir:
* 6-8 Mart 1999
* 4-6 Eylül 1999
Fuan, Macar Deri ve Ayakkabı Sanayii Derneği düzenlemektedir;
ayrıca fuar münasebetiyle çıkartılan kataloga reklam vermek de
mümkündür.
Düzenleyen kuruluşun adresi aşağıdadır:
BCE Vâsâriroda
H-1143 Budapest
Gizella ût 24-26
HUNGARY
Tel: (36-1) 251 8987
(36-1) 252 9556
Fax: (36-1)251 5887
Macaristan'da bir fuarda başarılı olunması için gereken hususlar şu
şekilde ifade edilmektedir:
* Firmanızın üst düzey yöneticisinin standda bulunması konuya önem
verdiğinizi gösterir ve firmanızın ciddiyetinin bir göstergesi olarak
yorumlanır;
* Stand görevlileri yeteri derecede bilgi sahibi olmalı ve gerekirse
broşür, hatta CD-Rom gibi malzemelerle yeterli bilgi vermelidir;
* Ancak belirli derecede ciddiyet sergileyen ziyaretçiler ve/veya özel
mekânlarda dağıtım/ithalat görüşmesi yapılacak kişiler ile içkili
toplantı yapılmalıdır;
* Nezaket kuralları çerçevesinde, resmiyet havası ile müzakere
yapılmalı, uzun sohbetler normal karşılanmalıdır. Macaristan hakkında
herhangi olumsuz algılanacak ima, işaret, beyan ve yorumdan
kaçınılmalıdır.
Macaristan ayakkabı sektöründe faaliyet gösteren ithalatçılar ve
ithalatçı/toptancılar Batı Avrupa'da (bilhassa Almanya, İtalya ve İspanya'da)
düzenlenen fuarları da takip etmektedir. Almanya'da Düsseldorf-G.D.S.
Fuarı ile İtalya'da RIVA ExpoRiva Shoe Fuarı en çok rağmen görenlerdir.
Bu fuarlarda yeralmak da Macar piyasasına girişte bir prestij unsum
olmaktadır.
Bu fuarlarda yeralmak da Macar piyasasına girişte bir prestij unsuru
olmaktadır.
6.6. Tüketici ve Tercihleri ile Fiyat Yapısı
Macar tüketicinin temel özelliği fiyata aşm duyarlı olmasıdır. Bununla
bağlantılı diğer bir husus da tüketicinin marka bağımlılığmm çok az olması
hatta hiç olmamasıdır.
Bu iki olgunun nedeni olarak ortalama gelirin düşük olması, yüksek
işsizlik oranı ve enflasyon haddinin, diğer Batı Avrupa ülkelerine nispeten,
yüksek olması gösterilmektedir.
Kişi başına gelir, 1998 yılı itibariyle, 4800 ABD$ civanndadır.
Satmalma gücü paritesi bakımından ise 10.000 ABD$ düzeyinin biraz
üzerinde olduğu ifade edilmektedir. Bu arada ekonominin yaklaşık
%30'unun kayıtdışı olduğunun belirtildiği de unutulmamalıdır. Çünkü bu
özellik gelir ve dolayısıyla tüketimi arttmcı bir nitelik taşımaktadm
Aylık ortalama net gelir 1998 yılı için 45162 HUF ve 1999 yılmm ilk
altı ayı için de 48000 HUF civarındadır; tabii ki kayıt dışı ekonominin etkisi
gelir ve harcama rakamlarmı arttmcı yönde etki yapacaktm
Tüketicilerin ayakkabı harcamalarının ise kişi başına yıllık 10.000
HUF civannda olduğu daha önce belirtilmişti; görüleceği gibi ayakkabı
harcamasının gelire oranı %2 civanndadır. Bu oran diğer Batı Avmpa
ülkelerinden daha düşük olup, Macar tüketicinin gelir düşüklüğünü teyit
eden bir gösterge olarak kabul edilmelidir.
Tüketicileri gelir gruplarına göre tasnif edersek, madencilik, sanayi,
hizmetler ve kamu yönetiminin ortalamanın üstünde ve tarım, tekstil, deri ve
ayakkabı sanayileri ile inşaat, perakende ticaret, sağlık ve eğitimin
ortalamanın altında olduğunu görmekteyiz. Bu da bize Macar tüketicilerin
çoğunluğunun düşük gelir grubunda yeraldığım işaret etmektedir.
Macaristan'da iki veya üç yıl öncesine kadar "markalı ürün"
kavramının "Batı mamulü" ile eşanlamlı tutulduğu ifade edilmektedir.
Sadece yüksek gelir gmbunda yeralan tüketiciler Batı Avmpalı tüketicilere
benzer şekilde marka bilincine sahiptir; hatta küçük ve orta ölçekli pekçok
perakendecinin de markalı ürün adı ile üretici firma adı arasında farkı
bilmediklerinin gözlendiği belirtilmektedir. Dolayısıyla, "marka" henüz
Macar piyasasmda bir pazarlama ve satış unsum olmaktan uzaktır.
Fiyat, yukanda belirtildiği üzere tüketici için temel unsurdur. Bilhassa
sürekli devalüasyon da eklenince ithal ürünlerde fiyat kritik eleman
niteliğini kazanmaktadır. Bu nedenle son zamanlarda Iskontolu mağazalar ve
pazarlar rağbet kazanmaktadır.
Piyasada ayakkabı fiyatları oldukça değişkendir. Arzedildiği mahreç
(yabancı mağaza zinciri, yerel perakendeci, vb) yapıldığı malzeme (deri,
sentetik, kumaş) ve yerli/ithal malı olmasına göre farklılık göstermektedir.
Ancak kaliteli (İtalyan, İspanyol malı) deri ayakkabılar 10000
HUF'tan başlayan fiyatlarla satılmaktadır. 20000 HUF üzerinde fiyatlı son
moda ayakkabılar mevcuttur.
Öte yandan orta kaliteli dış yüzü (saya) sentetik ve dış tabanı deri
ayakkabılar ile dış yüzü deri ve dış tabanı sentetik ayakkabılar genellikle
1000-3000 HUF arasında değişen fiyatlarla arzedilmektedir. Hem dış yüzü
hem de dış tabanı deri olan ayakkabılar 5000-8000 HUF arasında değişen
fiyatlara sahiptir.
Terlikler de kaliteh ve ithal mah ise 1000-2000 HUF, dış yüzü deri
veya sentetik dış tabanı sentetik olması durumunda 500-1000 HUF arası
fiyatlarla satılmaktadır. Tamamiyle sentetik olan terliklerin fiyatı ise 250
HUF civarına kadar düşmektedir.
Ayakkabı türleri, tarzları ve menşeleri itibariyle tüketicinin tercihleri
de aşağıdadır:
* Erkek ayakkabılarmda esas olarak tabii deri (dış yüzü ve dış tabanı
deri veya dış yüzü sentetik ve dış tabanı deri) ayakkabılar tercih edilmekte
olup, Macar ürünleri talep edilmektedir. Aynca Hindistan, Slovenya ve
Brezilya malı ayakkabılar da beğenilmektedir. İtalya ve İspanya ürünü
ayakkabıların tercih edilmemesine neden olarak bu ayakkabıların sivri burun
tarzı olması, ancak Macar erkeklerin taraklı ayaklara sahip olması nedeniyle
düz ve geniş ayakkabılar aranması gösterilmektedir. Rahat ve dayanıklı
ayakkabı tercih sebebidir.
* Kadın ayakkabılannda moda unsuru kaliteye ağır basmaktadır; şöyle
ki moda renk ve stillere uygun olduktan sonra tabii deri yerine sentetik deri
malzeme kullanılmış olması pek önem taşımamaktadır çünkü böylece fiyat
düzeyi aşağıya indirilmektedir. İtalyan, İspanyol ürünleri tercih
edilmektedir.
Yaygm tarz ise abiye ve dış tabanı deri ayakkabılardır; orta boy topuk
arzu edilmektedir.
* Gençler ise modayı takip eden ancak düşük fiyatlı ayakkabılan tercih
etmektedir.
* Erkek tüketiciler kahverengi ve siyah renkleri talep eder.
* Kadın tüketiciler beyaz, bej, siyah renkli ayakkabıları talep eder.
Sonbahar-kış sezonunda kahverengi ve siyah daha çok tercih edilmektedir.
MaviAacivert ise üst gelir grubunun tercih ettiği renktir.
* Genç kızlann tercihi siyah renktir; kışın kapalı ayakkabılar, yazm ise
açık ayakkabı ve sandaletler tercih edilmektedir. Kahverengi de azınlıkta
kalanların tercihidir.
* Üst gelir grubundaki tüketiciler (%20) ya yurtdışında ya da
Salamander gibi mağaza zincirlerinden alışveriş yapmaktadır.
* Orta gelir grubunda yeralanlar (%50) da mağaza zincirlerinden
(Humanic, Skala, vb), alışveriş merkezlerinden ya da dükkanlardan alışveriş
yapmaktadır.
* Düşük gelir grubunda yeralanlar (%30) ise bilhassa Uzakdoğu (Çin,
Tayvan, Vietnam, vb) ülkelerinin mallarının satıldığı dükkanlar veya pazar
yerlerinden alışveriş yapmaktadu*.
* Üst gelir grubundaki tüketiciler kış mevsiminde 2-3 çift ve yaz
sezonunda da 5 çift satın alabilmektedir. Genel olarak çoğunluğu teşkil eden
orta yaş grubundakilerin yaz-kış 2'şer çift satın aldıkları ve klasik modelleri
tercih ettikleri ifade edilmiştir.
* Orta gelir grubu ise yaz-kış 1 'er çift satın almaktadır; ancak malın
fiyatı ve malzemesine göre 2'nci bir çift de tercih edilmektedir.
* Alt gelir grubunda yer alan tüketici ise pazaryerinden ucuz
ayakkabıları sık sık satın almayı tercih etmektedir; böylece tüketim adedi
(bilhassa Uzakdoğu menşeli mallarda) artmakta ancak harcama tutan düşük
kalmaktadır.
6.7. Piyasaya Girişte Öneriler
Daha önceki bölümlerde verilen bilgiler ışığında ihracatçılanmızm
Macaristan ayakkabı piyasasına girişte dikkate almalannda yarar görülen
önemli noktalar aşağıdadır:
* Macaristan piyasasına girişte iki yol seçilebilir. Türkiye'deki satış
teşkilatı vasıtasıyla "bavul ticareti" yolu veya Macaristan'da tayin edilecek
bir ithalatçı vasıtasıyla "ticari ihracat" yolu. İhracatçı firmalanmızm ikinci
yolu tercih etmeleri kuvvetle tavsiye edilmektedir. Böylece pazann durumu,
rekabet, fiyat/kalite ilişkisi gibi önemli pazarlama öğelerinin denetim altında
tutulması sağlanacaktır.
* Macar firmaya komşu ülkeler (Avusturya, Yugoslavya, Slovakya,
Çek Cumhuriyeti, Polonya, Almanya) için de satış (yani reeksport) yetkisi
verilmelidir. Macaristan'ın giderek Orta Avrupa'da bir lojistik merkez ve
ayakkabı ticareti ülkesi olması beklendiğinden, bu ülkeler ile bağlantı sahibi
olan Macar firmalanmn Türk mallarını mevcut bağlantıları içinde bu
piyasalara da yönlendirmeleri pazarlama maliyetlerini düşürecektir.
* Fiyat kritik faktördür. Bu nedenle malın uluslararası kabul görmüş
tasniflere göre fiyatı verilmelidir; ancak fiyatın hangi süre ile sabit
tutulmasının istendiği de bilinmelidir. Fiyat/kalite ilişkisi ile mal miktarı gibi
fiyat bileşenlerine dikkat edilmelidir.
* Fiyat verirken Avrapa ülkeleri ile aynı konumda olduğumuz,
Uzakdoğu ülkelerine karşı ise % 7-8 avantajlı olduğumuz dikkate
alınmalıdır.
* Macaristan'daki ayakkabı fuarına iştirak edilmehdir. Ayrıca italya,
İspanya ve Almanya'daki fuarlara katılım da Macar ithalatçılar ile tanışmak
açısından önemlidir.
* Fiyatlar her zaman Alman Markı (DM) cinsinden ifade edilmelidir.
* Macar ithalatçıların çoğunlukla Almanca ve daha sonra İngilizce
konuştukları unutulmamalıdır. Bu nedenle hazırlanacak katalog, prospektüs
vb. reklam malzemesinde Almanca veya İngilizce kullanılmalıdır.
* İthalatçının az miktarda sipariş vereceği ve siparişlerin de düzensiz
şekilde gönderileceği unutulmamalı ve buna hazırlıklı bulunulmalıdır.
* Türkiye ve Macaristan Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi'ne
dahil olduklarından, maliyeti düşürmek için Romanya, Moldova Ukrayna
gibi ülkelerde fason imalat yaptırmak veya kaliteyi yükseltmek için
İtalya'dan ithal edilen dış tabanlar kullanmak yararlı olacaktır.
* İthalatçınız veya potansiyel müşteriniz ile uzun süreli, çeşitli
konuları kapsayan, bazen resmi bazen dostça, ilişkiler ciddiyet kazandıktan
sonra da içkili görüşmeler yapmanın yararlı sonuçlar doğuracağını
unutmaym.
ÇEK CUMHURIYETI
AYAKKABı PIYASASı
1. GİRİŞ
Çek Cumhuriyeti ekonomisi de 1990'lı yıllarda kökten değişiklikler
geçirmiştir. KoUektivist ekonominin tasfiyesi, Doğu Bloku'nun dağılması ve
Slovakya'nm ayrılması önemli etkiler yaratmıştır.
Devalüasyonun olumlu etkileri yeniden yapılanmanın yavaş olmasına
yol açmış, bu durum da bir dizi olumsuz sonuca neden olmuştur Çek Cum­
huriyeti'nin AB üyeliği yönünde adımlar atması da çalkantıları arttırmıştır.
İmalat sanayi altsektörlerinde kalite ve üretkenlik bakımından rekabet
gücünün muhafazası, yabancı sermaye girişine bağlı kalmıştır.
Çek Cumhuriyeti'nde deri işleme, giyim ve ayakkabı sanayiileri geliş­
miştir. Ancak, son yıllarda dikey entegrasyonun bozulduğu ifade edilmekte­
dir; örneğin tabaklama sanayiinin durumunun fiyat ve kahte rekabeti nede­
niyle güç durumda olduğu sık sık belirtilmektedir.
Çek ayakkabı sanayi 1989 yılından önce (yani koUektivist ekonomi za­
manında) yılda yaklaşık 60 milyon çift üretim gerçekleştirmekteydi. Bu ra­
kam ile Çek Cumhuriyeti hem önde gelen bir üretici hem de önde gelen bir
ihracatçı idi. 1990'ların başında meydana gelen değişimler sektörü olumsuz
etkiledi ve üretimde azalma kaydedildi. Bunun iki nedeni olduğu ifade edil­
mektedir, (i) En büyük pazar olan Sovyetler Birliği'nin dağılması ve (ii) te­
kelci bir yapı arzeden iç ticaretin ve Exico adh dış ticaret firmasının bölün­
mesi. Diğer yandan dış ticaretin liberalleştirilmesi de fiyat açısından rekabet
gücü yüksek Asya ülkeleri menşeli ayakkabıların ithalatının artması ve bazı
firmaların kapanmasına yol açmıştır.
2. ÜRETİM
Çek Cumhuriyeti'nde halen 20'den fazla işçi istihdam eden 74 ayak­
kabı firmasının faaliyetini sürdürdüğü ifade edilmektedir. Ancak üretimin
yaklaşık %98'i ise 100 kişiden fazla işçi istihdam eden firmalarca gerçekleş­
tirilmektedir. Bu bilgi de Çek ayakkabı sanayiinin makinalı üretim yapan,
orta ve büyük ölçekli firmalardan oluştuğunu göstermektedir.
Çek Cumhuriyeti'ndeki firmaların bazıları iç piyasaya dönük üretim
yaparken, bilhassa büyük ölçekli şirketler, kendi markalan altında, hem iç
hem de dış pazarlara dönük üretim yapmaktadır. Bazı firmalar da uluslarara­
sı markalar için fason üretim gerçekleştirmektedir.
Toplam üretimin yıllar itibariyle seyrine ilişkin istatistik Tablo 67'de
gösterilmiştir.
TABLO 67
AYAKKABI ÜRETİMİ
(Çift)
* Toplam üretim
* 100 işçiden fazla istihdam
olan firmalar üretimi
1995
28.000.000
1996
25.700.000
1997
18.000.000
1998*
15.000.000
23.768.000
22.843.000
17.707.000
14.800.000
* Tahmin
Kaynak:
Czech Statistical Office
Diğer yandan 74 üretici firmadan 64 adedi Çek Ayakkabı imalatçıları
Birliği üyesi olup, sözkonusu Birlikte, sadece üyeleri ile sınırlı olmak
kaydıyla, istatistikler yayınlamaktadır.
Sözkonusu Birlik üyelerinin ayakkabı türleri itibariyle, üretimlerinin
seyri de Tablo 68'de verilmektedir.
TABLO 68
AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE ÜRETİM
(Bin çift)
Ayakkabı Türü
1994
1995
1996
1997
1998
3.685,5
3.410,0
2.440,0
2.181,6
1.970,5
15.581,8
13.096,9
12.547,2
8.802,0
6.395,3
Dokuma (bez)
8.378,4
4.571,1
4.122,1
2.738,0
2.173,1
Poromerik
4.341,7
1,549,2
1.529,4
533,1
432,8
20.638,7
14.254,7
10.971,7
Plastik ve kauçuk
Deri
Diğerleri
1.544,8
TOPLAM
31.987,4
Kaynak: Czech Shoemakers'
Association
24.172,0
Aynı Birliğin rakamlarına göre, ayakkabı kulanım gruplanna göre,
üretimin dağılımı da Tablo 69'da sunulmuştur:
TABLO 69
AYAKKABI KULLANIM GRUPLARINA GÖRE
ÜRETİMİN DAĞILIMI
(Bin çift)
1994
1995
1996
1997
1998
Erkekler
5.700,0
4.870,0
4.350,0
2.700,0
1.848,9
Kadınlar
7.900,0
7.100,0
5.800,0
4.240,0
2.939,2
Çocuklar
12.230,8
12.202,0
10.488,3
7.315,4
6.183,6
TOPLAM
25.830,8
24.172,0
20.638,3
14.255,4
10.971,7
Kullanım Grubu
Kaynak: Czech Shoemakers' Association
Ayakkabı sanayiinde istihdam edilen işgücünün yıllar itibariyle
durumu da Tablo 70'de gösterilmiştir.
TABLO 70
İSTİHDAM
(Kişi)
Sektörde
İstihdam
Yıl
Birlikte (2)
İstihdam
1994
25.000
20.086
1995
24.000
19.921
1996
23.000
17.397
1997
21.000
15.152
1998
17.000
12.129
Kaynak: - Czech Statistical Office
-Czech Shoemakers' Association
Tablolardan gözlemleneceği gibi, Çek Cumhuriyeti'nde ayakkabı
üretimi ve istihdam hacmi giderek azalmaktadır. Bunun nedenleri daha önce
açıklanmıştı. Ancak Rusya'da 1998 Ağustosu'nda meydana gelen krizin
üreticilerin ciddi bir darbe yemelerine neden olduğu da belirtilmelidir.
1999 yılında da bazı firmaların üretimlerine ara vermeleri, bazılarının
tasfiye edilmeleri ve istihdam hacminin daha da düşmesi beklenmektedir.
3. DIŞ TİCARET
Çek Cumhuriyeti'nin bir özelliği de önemli bir ihracatçı olmasının
yamsıra, iç talebin tatmin edilmesi için ithalatın da gerçekleşmesidir.
Ayakkabı dış ticaretinin seyri aşağıdadır:
TABLO 71
AYAKKABI DIŞ TİCARETİ
(Milyon ABD Doları)
Yıl
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
1995
253,2
159,0
412,2
94,2
1996
340,4
233,8
574,3
106,7
1997
233,7
217,5
451,2
16,2
1998
198,0
186,8
384,8
11,2
Kaynak: Czech Statistical Office
3.1. İhracat
Çek Cumhuriyeti'nin ülkeler itibariyle ayakkabı ihracatı Tablo 72'de
ve ayakkabı türleri/ülkeler itibariyle ihracatı da Tablo 73'de sunulmuştur.
TABLO 72
ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Doları)
Ülke
İsveç
Almanya
ABD
Slovakya
Ukrayna
Fransa
Avusturya
Rusya
Litvanya
İsviçre
İngiltere
İtalya
Diğerleri
TOPLAM
1995
7.525
42.772
7.356
16.643
8.967
10.830
7.836
103.051
3.669
4.990
6.406
9.994
23.161
253.200
1996
6.528
71.535
14.124
31.362
11.889
10.464
15.130
117.422
5.333
4.529
4.244
23.230
24.610
340.400
1997
6.249
65.199
17.925
19.556
4.895
13.105
10.941
35.142
4.364
4.104
8.231
23.656
20.323
233.700
1998
5.588
64.925
6.790
12.518
1.657
10.257
14.241
10.063
4.640
4.888
8.175
27.954
26.304
198.000
Kaynak: Czech Statistical Office.
TABLO 73
AYAKKABI TÜRLERİ/ÜLKELER İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarifesi: 64.01
Ülke
1996
1997
1998
îsveç
4.180
4.378
4.215
Almanya
2.581
2.231
2.395
Slovakya
919
571
528
Finlandiya
790
299
450
Fransa
451
543
297
İtalya
438
825
928
12.002
11.675
11.775
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.02
Ülke
1996
1997
1998
Fransa
2.166
4.997
4.671
Slovakya
1.920
1.066
453
Rusya
1.824
1.207
673
Norveç
198
177
698
Avusturya
320
66
287
Macaristan
218
284
224
8.938
9.040
8.443
1996
1997
1998
Rusya
89.665
27.235
7.220
Almanya
26.450
27.874
33.314
ABD
12.523
16.165
6.043
Slovakya
12.237
9.330
5.638
Fransa
6.421
6.652
3.892
İngiltere
3.262
6.319
6.368
İtalya
3.647
6.407
6.551
187.224
125.960
97.636
1996
1997
1998
Almanya
3.342
2.907
1.556
Slovakya
1.314
752
486
Rusya
365
2.076
98
İtalya
. 5
255
2.763
8.512
7.776
6.485
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.03
Ülke
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.04
Ülke
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.05
Ülke
Rusya
Almanya
TOPLAM
1996
1997
1998
21.544
2.422
1.773
9.944
6.529
5.452
37.396
11.057
8.978
1996
1997
1998
28.381
19.014
14.259
8.865
86.325
25.526
15.869
7.409
7.206
68.153
21.951
17.376
5.213
10.649
64.646
Gümrük Tarifesi: 64.06
Ülke
Almanya
İtalya
Slovakya
Avusturya
TOPLAM
Kaynak: Czech Statistical Office
Tabloların incelenmesinden anlaşılacağı gibi, Çek Cumhuriyeti'nin
önde gelen ihraç pazarları eski SSCB'yi oluşturan ülkeler ile yakın
çevresinde yeralan ekonomilerdir. Ayrıca fason üretim yapılan Almanya,
Fransa, İtalya, İngiltere'nin payları giderek artmaktadır. Global Kriz
nedeniyle Rusya, Slovakya ve Ukrayna gibi Doğu Avrupa ülkelerine
ihracatın ciddi oranda düştüğü gözlenmektedir.
Çek Cumhuriyeti'nin gümrük tarife numaralan itibariyle ihracatının
gözlenmesi ise dış yüzü deriden olan ayakkabılar ile diğer ayakkabılann
ihracatında azalma olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun temel nedeni ise
Rusya pazarında karşılaşılan güçlüklerdir.
Çek Cumhuriyeti 1998 yılında 73 ülkeye ihracat gerçekleştirmiştir.
3.2. İthalat
Çek Cumhuriyeti'nin ülkeler itibariyle ayakkabı ithalatı ve ayakkabı
türleri/ülkeler itibariyle ithalatı da, sırasıyla. Tablo 74 ve Tablo 75'de
gösterilmiştir:
1995
1996
1997
1998
İtalya
34.203
54.363
51.951
43.782
Slovakya
26.230
29.151
16.765
13.888
Almanya
12.031
25.675
26.512
20.398
Avusturya
10.255
15.223
16.247
7.992
Çin
16.377
22.033
31.336
34.767
Endonezya
7.515
9.229
4.410
3.449
Brezilya
5.363
8.353
4.509
3.577
Polonya
3.554
4.195
6.394
6.442
Hong Kong
4.138
4.333
4.442
3.473
Tayland
5.322
3.978
2.185
2.342
Vietnam
2.856
5.071
5.633
5.684
Diğerleri
31.156
52.196
47.116
41.006
TOPLAM
159.000
233.800
217.500
186.800
Ülke
Kaynak: Czech Statistical Office.
TABLO 75
AYAKKABI TÜRLERİ/ÜLKELER İTİBARİYLE İTHALAT
(Bin ABD Doları)
Gümrük Tarifesi: 64.01
Ülke
1996
1997
1998
İtalya
497
427
509
Slovakya
612
454
437
80
185
171
1.805
1.420
1.604
Çin
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.02
1996
8.126
6.081
2.226
2.084
2.935
2.189
1.868
1.554
37.823
1997
6.561
10.241
1.982
997
1.573
2.482
1.362
2.669
35.852
1998
4.265
10.495
2.140
993
995
1.493
474
1.495
28.137
1996
1997
1998
îtalva
20.940
22.447
19.087
Slovakya
19.715
11.352
9.134
Almanya
9.209
11.870
7.204
8.012
10.389
3.884
4.737
10.142
10.128
7.222
10.613
11.851
96.903
103.442
89.210
Ülke
1996
1997
1998
Cin
6.655
9.156
11.016
Endonezya
3.422
1.165
1.510
Slovakya
2.536
1.930
1.515
îtalya
1.290
1.168
769
Almanya
1.159
667
739
Vietnam
597
514
810
18.531
17.978
19.564
Ülke
îtalya
Cin
Vietnam
Tayland
=c
_i
—
—
'——
—
Slovakya
Hong Kong
Endonezya
Polonya
TOPLAM
2
—
e
—
—
Ülke
—
—
—
.
:
—
Avusturya
İspanya
L.
tL
Cin
_ i
—
—
—
—
—
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.04
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.05
Ülke
1996
1997
1998r
İtalya
2.924
1.357
866
Çin
1.871
906
1.058
Slovakya
1.854
722
578
Polonya
566
L458
1.413
Brezilya
632
713
739
11.978
9.292
6.662
1996
1997
1998
20.586
13.760
6.534
5.046
4.760
3.082
66.730
19.991
12.543
1.563
3.481
3
18.286
11.398
1.750
2.800
0
TOPLAM
Gümrük Tarifesi: 64.06
Ülke
İtalya
Almanya
Hindistan
Avusturya
Brezilya
AB (menşei belirsiz)
TOPLAM
_
49.472
41.616
Kaynak: Czech Statistical Office
Tabloların incelenmesinden anlaşılacağı üzere Çek Cumhuriyeti'nin
önde gelen tedarikçileri İtalya, Çin, Almanya ve komşusu Slovakya'dır.
Hem AB ülkeleri hem de Uzakdoğu ekonomileri pazarda söz sahibidir.
Bunun nedeni ise ileride incelenecek olan tüketicilerin gelir düzeyinden
kaynaklanan tercihlerdir.
Ayakkabı aksamında ise İtalya ve Almanya açık ara ile öndedir.
Nedenin menşe kümülasyonu Icapsamı içindeki fason üretim olduğu ifade
edilmelidir.
Çek Cumhuriyeti 1998 yılında 70 ülkeden ayakkabı ithal etmiş olup,
Türkiye'nin sıralamadaki yeri gümrük istatistiklerinden kaynaklanan
farklılıklar nedeniyle kesinlikle belirlenememektedir.
4. TÜRKİYE'NİN İHRACATI
Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti'ne ayakkabı ihracatı giderek
geüşmektedir; Çek Cumhuriyeti'nin ithalat hacminin giderek artmasıyla
paralel olarak Türk ürünlerinin piyasaya nüfuzunun arttığı da söylenebilir.
Türkiye'nin ayakkabı türleri itibariyle, ihracatımn seyri Tablo 76'da
gösterilmiştir.
TABLO 76
AYAKKABI TÜRLERİ İTİBARİYLE İHRACAT
(Bin ABD $)
Ayakkabı
1996
1997
1998
1999
(Ocak-Nisan)
64.01
158,9
64.02
662,6
1.296,8
2.133,6
768,6
64.03
380,3
334,4
115,0
87,7
64.04
55,3
1.056,2
508,6
77,5
64.05
75,4
149,9
187,0
12,4
1.332,5
2.837,3
2.944,2
946,2
TOPLAM
(...) çok küçük değer
Kaynak: D.İ.E
Tablonun incelenmesinden ihracatımızda ilgi çekici özellikler ortaya
çıkmaktadır. Şöyle ki:
* 64.03 yüzü deriden olan ayakkabılann ihracatı durağan kalmıştır;
* 64.02 yüzü plastik ve kauçuk olan ayakkabılann ihracatı ise istikrarh
şekilde artış göstermektedir;
* 64.04 ve 64.05 tarife pozisyonuna giren ayakkabıların ihracatı ise
dalgalı seyir izlemektedir;
* 64.01 su geçirmez ayakkabılar ise 1996 yılından sonra ihraç
edilmemiştir.
İhracatımızın gelişmesinde daha ayrıntılı bir analiz yapabilmek
amacıyla, gümrük tarife fasıl ve pozisyon numaraları itibariyle, 1996-1999
yılları rakamlannm topluca incelenmesi yararlı olacaktır.
Bu açıdan ihracatımızın seyri de Tablo 76'da sunulmuştur.
Tablolarda yeralan ayrıntılı ihracat rakamlannm gözlemlenmesinden
çıkan sonuçlar şöyle ifade edilebilir:
* Dış tabanı ve yüzü kauçuk veya plastik maddeden olan diğer
ayakkabılar içinde egemen kalan "yüzü plastikten kadın ve erkek
ayakkabıları"dır; kadın ayakkabıları yaklaşık %50-65, erkek
ayakkabıları da % 10-25 civarında paya sahiptir;
* Dış tabanı köseleden ve yüzü dokumaya elverişli maddelerden olan
ayakkabılar ise hemen tamamen terliklerden (kadın, erkek, çocuk)
oluşmaktadır;
* Dış tabanı köseleden ve yüzü deriden olan ayakkabılar içinde de
terlikler %60-70 arasında paya sahiptir;
* Dolayısıyla, Türkiye'nin Çek Cumhuriyeti'ne ihracatının büyük
kısmını çeşitli malzemeden mamul terliklerin oluşturduğu
anlaşılmaktadır. Yüzü plastikten ayakkabılar da ikinci sırada
yeralmaktadır.
* Spor ayakkabıları, bileği örten ayakkabılar ve diğer ayakkabılar da
ihraç edilmektedir;
* Ancak, deriden mamul ayakkabılar konusunda henüz kayda değer bir
satış hacmine ulaşılamamıştır. Çek piyasasının ithalat hacmi
düşünüldüğünde önemli bir kazanç potansiyelinin mevcut olduğu ifade
edilebilir.
§5
5
H
E
CO
On
ON
>
O ö
J -
W
^
I
2
-i
Q
Q
Q
«s
g
ON
OO
I
OO
OO
I
ON
O
Q
Q
fi
<
00
O
oa
<<
>;'0
>ti o
PQ
2
o
o
z
I
Q
s
Q
Ov
i
S tiQ> •
ti
Ol
d
i
=0 FAÖ
HM
oo
z
i
O
O
i
•g
1
s
«o
3 s
.fa;
•~-ı
85
s
3
S
3
§5
o
3
Sİ
i
5
I
•I
I
Si
t
I
•S
3
i
5
İS
i
'i
î
i
3
i
3
o
1^
ON
I
9
u
S
00
^
S
?5
I
o
ON
OO
OO
CO
»O
i
:3
I
.S
î
O l
•S
"s
1^
Gümrük tarife fasıUan itibariyle ortalama ihraç fiyatlanımz da yıllar
itibariyle aşağıdadır:
TABLO 82
ORTALAMA AYAKKABI İHRAÇ FİYATLARI
(ABD $ /kg)
1996
1997
1998
1999
64.01
16,00
1,21
-
64.02
5,37
4,92
4,92
3.65
64.03
5,49
11,73
5,73
6,84
64.04
24,20
6,83
3,46
4,23
64.05
8,18
3,85
3,50
12,92
-
Kaynak: D.İ.E.
Çek Cumhuriyeti'nin birim ithalat fiyatlan Türkiye'nin ortalama ihraç
fiyatlanna yakındır. Ancak ilgi çekici nokta hem Türk ihraç hem de Çek ithal
fiyatlarında azalma eğiliminin varlığıdır. Çek Cumhuriyeti bakımından bu
olgunun nedeni Uzak Doğu'dan düşük fiyatlı ürünlerin piyasaya giderek
daha fazla girmesidir. Türkiye bakımından varılması gereken sonuç ise
ürünlerimizin piyasamn alt kısmına hitap etmekte olduğudur.
5. MEVZUAT
5.1. İthalat Mevzuatı
Ticaret Kanunu'na ilişik EkTerde (A, B, C, D, E) yeralan maddeler
dışmdaki mal kalemlerinin ithali tamamen serbesttir.
Bazı nedenler, tanmsal bazı mallar, bazı gıda ürünleri, tekstil ürünleri,
kimyasal ve eczacılık ürünleri ile ham ve işlenmiş derilerin ithali ise lisansa
tabidir.
Ayakkabı ithali ise serbesttir.
5.2. Gümrük Rejimi ve İthalde Alman Vergiler
Çek Cumhuriyeti'nde gümrük işlemleri 13/1993 saiyilı Gümrük
Kanunu ile düzenlenmiştir.
Gümrük Tarife Cetveli de AB mal tasnif ve işaretleme sistemi ile aynı
olup, AB Kombine Nomenklatürü'ne uyumludur. Anılan cetvel çok sütunlu
olup, otonom, en fazla kayrılan ülke ve anlaşmalı/tercihli ülke tarifelerini
kapsamaktadır.
Tüm gümrük tarifeleri ad valorem (değer üzerinden) esaslıdır.
Gümrük vergisine esas alman değer hesaplanırken, Çek
Cumhuriyeti'nin taraf olduğu GATT (WTO) bünyesinde hazırlanan
"Gümrük Değerleme Anlaşması" kurallan esas aimmaktadır.
Gümrük vergisi esas malm değeri artı giriş noktasına kadar tahakkuk
eden tüm masraflardır.
Ancak, numuneler, ticari değeri olmayan eşyalar gümrük vergisinden
istisna edilmiştir.
ithalatta aynca % 22 oranında KDV alınmaktadır.
Çek Cumhuriyeti çeşitli ülke ve birlikler ile tercihli ticaret anlaşmalan
imzalamıştu:. Değişik hükümler ihtiva eden anlaşmalar aşağıdadır:
* Gümrük Birliği: Slovak Cumhuriyeti ile;
* Çek Cumhuriyeti-EFTA Serbest Ticaret Anlaşması
* CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret Alanı)-Çek Cumhuriyeti,
Polonya, Romanya, Slovenya, Bulgaristan, Slovakya ve Macaristan
taraftır;
* Serbest Ticaret Anlaşmalan (STA): Litvanya, Estonya, Letonya,
İsrail ve Türkiye ile.
* GSP Uygulaması: 42 gelişmekte olan ülkeye gümrük vergisi
muafiyeti, 80 ülkeye de indirim tanınmaktadır.
Çek Cumhuriyeti GATT bünyesinde müzakere edilen ve WTO
bünyesine devredilen Antidamping Rüsumu Konvansiyonu'na taraf
olduğundan, etkilenen yerli üreticinin talebi üzerine veya res'en
antidamping tatbikatı yapabilmektedir.
Çek Cumhuriyeti TIR Karneleri Konvansiyonu'na taraftır.
Çek Cumhuriyeti ATA Kameleri Konvansiyonu'na taraftır.
EK
ÇEK CUMHURİYETİ'NDE AYAKKABI İTHALİNDE
1999 YILINDA UYGULANAN VERGİLER
Gümrük Tarife
ve Pozisyon
Tercihli
GV%
Birimi
Kanuni Tavizli
CEFTA
GYÜ
AB EFTA HU
8
PL
SI
RO BG
LV
12
13
15
14
EE
LT
17
il
TR
19
6401 10
6401 10 10 00
12.0
9.6
6401 10 90 00
12.0
9.6
Çift
Çift
-60
-60
-50
-60
-60
-50
Çift
Çift
-60
-60
•50
-60
-60
-50
Çift
Çift
-60
-60
-60
-60
6401 91
640191 1000
12.0
9.6
6401 91 90 00
12.0
9.6
640192
6401 92 10 00
12.0
9.6
6401 92 9000
12.0
9.6
6401 99
6401 99 10 00
12.0
9.6
-60
12.0
9.6
Çift
Çift
-60
6401 99 90 00
-60
-60
Çift
Çift
9.6 I Çift
-60
-60
6402
6402 12
6402 12 10 00
8.0
6402 12 90 00
12.0
6402 190000
12.0
3.0
9.6
•50
6402 20 00 00
12.0
9.6
-60
12.0
9.6
Çift
Çift
-60
6402 30 00 00
-60
•60
6402 9100 00
12.0
9.6
Çift
-60
-60
-60
•60
-60
-60
•50
6402 99
6402 99 39 00
12.0
9.6
6402 99 50 00
12.0
9.6
Çift
Çift
Çift
Çift
6402 999100
12.0
9.6
Çift
-60
-60
6402 99 93 00
12.0
9.6
Çift
-60
-60
Çift
Çift
-60
-60
-60
-60
-60
-60
-70
•50
-60
-60
-70
•50
6402 99 1000
12.0
9.6
6402 99 3100
12.0
9.6
6402 99 96 00
12.0
9.6
6402 99 98 00
12.0
9.6
6403 12 00 00
7.5
5.4
6403 19 00 00
7.5
5.4
Çift
Çift
12.0
8.2
Çift
12.0
8.2
12.0
9.6
_Çift
Çift
-60
-60
-60
-60
6403 20 00 00
6403 300000
6403 40 00 00
Gümrük Tarife
ve Pozisyon
Q\
%
IHlil
6403 9991
6403 9991 10
6403 99 91 90
6403 99 93
6403 99 93 10
6403 99 93 90
6403 99 96
6403 99 96 10
6403 99 96 10
6403 99 98
6403 99 98 10
6403 99 98 90
Tercihli
TA
. Birinn
GYIJ
7
AR R m
8
9
SI
PL
RO
13 14
IıV
15
FF
LT
U
17
il
TR
1*)
3
4
12.0
12.0
8.2
8.2
Çift
Çift
-50
-50
12.0
12.0
8.2
8.2
Çift
Çift
-50
-50
12.0
12.0
8.2
8.2
Çift
Çift
-50
-50
12.0
12.0
8.2
8.2
Çift
Çift
-50
-50
Çift
-50
10
n
11
18
6404 1100 00
12.0
8.2
6404 19
6404 19 10 00
6404199000
6404 20
12.0
12.0
9.6
9.6
6404 20 10 00
6404 20 90 00
12.0
12.0
9.6
9.6
Çift
Çift
6405 10 1000
6405 10 90 00
24.0
24.0
6:o
6.0
Çift
Çift
6405 20
6405 20 10 00
11.2
9.0
Çift
-60
-60
-70
11.2
11.2
9.0
9.0
Çift
Cift
-60
-60
-60
-60
-70
-70
24.0
24.0
12.0
12.0
Çift
Cift
-60
-60
-60
-60 "
-60
-60
-60
-60
-70
-70
-
-60
-60
-60
-60
-70
-70
-
-
-
-
-
-
-50
-jU
-
-
-50
-50
6405
6405 10
6405 20 91 00
6405 20 99 00
6405 90
6405 90 10 00
6405 90 90 00
-50
-50
NPR
NPR
Kaynak: Ministry of Finance
GYÜ: Gelişme Yolundaki Ülkeler
AB: Avrupa Birliği
EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Alanı
G.V.: Gümrük Vergisi
-
-
-
-
-
-
-
-50
-
-50
-50
-
-
- 1 -
TR: Türkiye IL: İsrail
LT: Litvanya EE: Estonya
SI: Slovenya PL: Polonya
RO: Romanya •
-
- 1-
50
j-:)u
BG: Bulgaristan
LV: Letonya
HU: Macaristan
2000 Yılında Durum
6403.12, 20, 30 ve 6406.10, 20, 99 Gümrük Tarife Pozisyonuna dahil
ürünlerden gümrük vergisi aimmayacaktır.
6404.11, 19, 20 ve 6405.10, 20, 90 Gümrük Tarife Pozisyonuna dahil
ürünlerde gümrük vergisi temel verginin (Kanuni Oranın) %30'una
indirilecektir.
Diğer ürünlerde herhangi bir vergi yoktur.
5.3. Kambiyo Mevzuatı
Çek Cumhuriyeti'nde kambiyo kontrol ve düzenlemelerinin
yönetiminden. Kambiyo Kanunu'na göre. Maliye Bakanlığı ile Çek Milli
Bankası sorumludur. Genel olarak Maliye Bakanlığı kamu kuruluşlan,
demekler ve kişilerin, Çek Milli Bankası ise şirketlerin faaliyetlerini
düzenlemektedir.
İthalatçıların döviz satmalması veya yurtdışına transfer yapmasında
herhangi bir kısıtlama yoktur. Ancak bu işlemlerin banka kanalıyla
yapılması zorunludur.
Çek Cumhuriyeti IMF Anlaşması'nin VIII nci maddesinin 2,3 ve
4üncü paragraflarını 1 Ekim 1995 tarihi itibariyle kabul etmiştir. Böylece
Çek Cumhuriyeti dış ticarete ilişkin ödemelere herhangi bir kısıtlama
getirmemeyi taahhüt etmiştir.
Para birimi Çek Kronu (Koruna-CZK) adını taşımaktadır.
5.4. İhracatta Gerekli Belgeler
Çek Cumhuriyeti'ne ihracatta ticari teamüle uygun belgeler gereklidir.
Bu belgeler aşağıdadır:
* Hamule Senedi/Airway Bill: Özel bir biçim mevcut değildir; genel
olarak "Emre" yazılı senetlerin kabule şayan olduğu ifade edilebilir.
Malın gümrükten çekilmesi için "asıl" nüsha zorunludur.
* Ticari Fatura: Malın gümrükten çekilmesi için "asıl" nüsha ve bir
kopya zorunludur. Gereken tüm ticari ayrıntılar ile sözleşmede
gösterilen bütün bilgileri içermelidir. Her halde, satış sözleşme
numarası faturada bulunmalıdır.
* Çeki Listesi: Zomnlu bir belge değildir, ancak bulunması gümrük
işlemlerini hızlandıracağı için tavsiye edilmektedir. Ancak bazen
ithalatçı tarafından talep edilebilir.
* Proforma Fatura ve Sigorta Poliçesi ise sözleşmede belirlenir;
genellikle proforma fatura istenmez; sigorta ise ithalatçı tarafından
üstlenilmektedir.
* Menşe Belgesi: Malın Türkiye menşeli olduğunu tevsik etmek için
ihracatçı tarafından doldurulmuş ve Gümrük İdaresi'nin onaylamış
olduğu EUR. 1 belgesi şarttu:.
Çek Cumhuriyeti "Pan-Avmpa Kümülasyon" sistemine dahildir.
5.5. Acentalık
Çek Cumhuriyeti'nde iki çeşit acenta tanmmıştır:
Yasal acenta ve sözleşmeli acenta.
Yasal acenta ihracatçı namına ve ihracatçmm görevlisi olarak hareket
eder.
Sözleşmeli acenta ise ihracatçı adına ve sözleşmede yeralan hükümler
doğrultusunda hareket eder.
Çoğu danışman firmalar ile hukuk firmaları da acentalık hizmeti
vermektedir.
5.6. Tüketicinin Korunması
59/1998 sayılı Kanun gereğince, tüketicinin uğrayacağı hasarın
sommluluğu üreticiye aittir. Üretici terimi ile hem fiili imalatçı hem de
ithalatçı kastedilmektedir.
Kanun hasar, sommluluk ve hasarm tazminatı konularmda hükümlere
sahip olup, 85/374/EEC sayıh AB Direktifi ile büyük oranda uyumludur.
5.7. Fikri ve Sınai Mülkiyet
Çek Cumhuriyeti Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) üyesi olup,
Paris ve Bem Konvansiyonları, Nice ve Madrid Anlaşmaları ile Patent
İşbirliği Antlaşması'na taraftır.
îlgiH düzenlemeler Avrupa Patent Ofisi ile damşmalardan sonra
hazırlanmış olup, sözkonusu Ofisin düzenlemeleri ile paraleldir.
Patentler 527/1990 sayılı Kanun ile düzenlenmiştir; 20 yıl için
geçerlidir.
Ticari markalar 174/1988 sayılı Kanun ile düzenlenmiştir; tescil ilk
başvuru sahibinin hakkıdır. Ticari markalar 10 yıl için tescil edilir ve tekrar
yenilenebilir.
Telif haklan da 1996 yılında çıkartılan kanun ile düzenlenmiştir; Çek
Cumhuriyeti keza AB direktiflerini kabul ettiğini gösteren Münih
Anlaşması'na da taraftır.
5.8. Reklam ve Tanıtım
Çek Cumhuriyeti'nde yanıltıcı reklam yasaktır. Bu konuda
düzenlemeler 513/1991 sayılı Ticaret Kanunu ile getirilmiştir.
Çek Cumhuriyeti'nde televizyon, radyo, basm, araç üzeri ve reklâm
panoları (billboard) kullanılan reklâm medyalandır. Bir ilginç husus ise
yaklaşık yedi yıl önce ortaya çıkan doğrudan pazarlamadır; halen 100.000
kişinin yabancı firmalar adına doğrudan pazarlama faaliyetinde çalıştığı
tahmin edilmektedir.
5.9. Standartlar ve Kalite Kontrolü
Çek Cumhuriyeti standartlanm uluslararası ve AB standartları ile
uyumlu hale getirme sürecindedir. ISO 9000 serisi standartları ürün
kalitesinin göstergesi olarak giderek yaygınlık kazanmaktadır.
Çek Cumhuriyeti'nde ürün standartlan koyma yetkisi Çek Standartlan
Enstitüsü'ne aittir. Çek Akreditasyon Enstitüsü ise kalibrasyon ve
belgelendirme laboratuvarlarmı kurup, işletmekten sorumludur. Her iki
kurumun üst örgütü olan Devlet Ofisi de, ürünün ilgili standarda uygun
olduğunu gösteren, ürün belgeleri vermeye yetkilidir.
Çek Cumhuriyeti GATT (WTO) bünyesinde hazırlanan Ticaretin
Teknik Engelleri Anlaşması (Standartlar Kodu)'na taraftır.
1997 yılmda yürürlüğe giren yeni bir yasa ile ithalatçı belgelendirme
işleminden sorumlu tutulmuştur. Bu yasaya göre daha önce AB
standartlanna uygunluk belgesi alan ürünler için yeniden kontrol işlemi
sözkonusu değildir.
5.10. Ürünlerin/Ambalajların Markalanması ve Etiketlenmesi
Genel olarak, etiketlerin Çek dilinde olması veya ürüne ya da ürüne
iliştirilmiş bir broşüre yapıştmimış olması gereklidir. Bilgi ürünün adı,
üreticinin unvanı, menşe ülkeyi içermelidir.
Ayrıca tüketiciye dönük mallarda uluslararası normlara uygun
etiketleme beklenmektedir.
Çek Cumhuriyeti'ndeki mevzuat AB Mevzuatı ile hemen hemen
tamamen uyumludur; etiketleme konusunda da Çek ithalatçı ve/veya
dağıtımcı firmalar sorumludur. Bu nedenle ithalatçı ihracatçı fîrmaya bu
konuda tavsiyelerde bulunabilir.
Ayakkabı üzerinde bulundurulması gereken kullanılan malzemenin
niteliğini gösteren işaretler de aşağıdadır:
Ûst yüz/saya
Astar/İç taban
Alt/Dış taban
mm
Deri
Örgülü deri
Kumaş
Diğer Maddeler
6. PİYASANIN YAPISI
6.1. Piyasa Hakkında Genel Bilgiler
Çek Cumhuriyeti'nin nüfusu 10,3 milyon ve kişi basma gelir de 5500
ABD$ civanndadu:; ancak satmalma gücü paritesi (ppp) ile kişi basma geli­
rin 13.000 ABD$ olduğu tahmin edilmektedir.
Ekonomi son birkaç yıldır duraklama içindedir: hanehalkı geliri dura­
ğan ve dolayısıyla özel tüketim düşüş göstermektedir; enflasyon ise yapısal
sorunlann bir göstergesi olmak üzere. Batı Avrupa ortalamasına nispetle,
yüksektir.
Ancak, ülkenin yapısal dönüşüm içinde bulunması ve AB üyeliği bek­
lentisi olumlu noktalardır. Tüketim örgüsünün değişmesi ve ithalatm, AB
normlan doğrultusunda, giderek serbestleştirilmesi de dikkate değer nitelik­
tedir.
Piyasayı ele alırken önemle dikkate alınması gerekli iki özellik de kayıtdışı ekonominin giderek nispi payını arttırması ve iktisadi suçlann (bil­
hassa taklit mallann satılması, borçlann zamanında ödenmemesi vb) yaygmlığıdm
Perakende ticaret sektöründe yabancı (uluslararası) mağaza zincirleri­
nin yeralmaya başlaması satmalma sürecinin kısmen Çek Cumhuriyeti dışın­
da gerçekleşmesine yol açmaktadu:; bu nedenle merkezi Çek Cumhuriyeti
dışında olan uluslararası bir mağaza zincirine yapılan ihracatın da nihai ola­
rak Çek tüketiciye arzedilmesi mümkündür.
Piyasa yapısı hakkında makroekonomik bazı bilgiler verilmesi de, ge­
nel çerçevenin kavranması bakımından, yararh olacaktu*.
Çek Cumhuriyeti'nin, 1998 yıh itibariyle 56 milyar ABD$ büyüklü­
ğünde olan GSYH'nin dağılımmda önemli harcama kalemlerinin oranlan
şöyledir:
Özel tüketim
Kamu tüketimi
Gayrısafi sermaye oluşumu:
% 51,3
% 21,5
% 27,2
Yıllar itibariyle toplam gelir ve kazanç rakamlannm seyri de Tablo
83'de gösterilmiştir;
TABLO 83
TOPLAM GELİRLER VE KAZANÇLARIN SEYRİ
1994
1995
Brüt kişisel gelir (milyon CZK)
927,0
1.084,7
Kişisel harcanabilir gelir (milyon CZK)
629,2
730,0
845,1
946,5
65,2
78,0
89,9
93,1
6.894
8.172
Tasarruf/Harcanabilir Gelir Oram (%)
10,4
10,7
10,6
9,8
Tüketim/Harcanabilir Gelir Oranı (%)
89,6
89,3
89,4
90,2
Harcanabilir gelirden net tasarruf (milyon CZK)
Aylık ortalama brüt kazanç (CZK)
1996
1997
1.256,1 1.444,5
9.392 12.774
Kaynak: European Marketin Data & Statistics 1999
Tablodan görüleceği gibi tasarruf/tüketim oranlan nispeten istikrarlıdu-; ancak tasarruf oranının düşüklüğü dikkat çekicidir. Kısa vadede bu du­
rum tüketim yani talep açısından olumlu olsa da orta ve uzun dönemde, sür­
dürülemez olduğundan, tüketim oranmda bir düşmeye neden olması beklen­
melidir.
Çek Cumhuriyeti piyasasmm büyüklük ve massetme kapasitesini anla­
yabilmek için nüfus, istihdam ve gelir ile ilgili bazı rakamlar da aşağıdadır:
Nüfus
10.300.000
Çalışan nüfus
3.300.000
îşsiz nüfus
400.000
Emekli nüfus
1.300.000
Çalışanlann brüt kazancı
11688 CZK/ay
Çek tüketicinin, mal ve hizmet graplan itibariyle, 1997 yılı tüketim
harcamalan aşağıda sunulmuştur:
TABLO 84
MAL VE HİZMET GRUPLARI İTİBARİYLE
TÜKETİM HARCAMALARI
(1997 Yılı)
Gıda/içki/tütün
Giyim
Ayakkabı
Konut harcamaian
Sağlık
Ulaşım/haberleşme
OtelAokanta
Diğerleri
TOPLAM
Milyon ABD$
10.111
1.788
447
5.978
559
3.966
1.257
3.828
27.934
Pay (%)
36,20
6,40
1,60
21,40
2,00
14,20
4,50
13,70
100,00
Kaynak: European Marketing Data & Statistics 1999.
Çek Cumhuriyeti'nde perakende sektörü de, koUektivist ekonomiden
kapitalist ekonomiye dönüşüm sürecinde büyük firmaların parçalanması,
özelleştirilmesi ve/veya kapanması sonucu insanlann teşebbüs arzularmı
gerçekleştirmek amacıyla işyerleri açmalan nedeniyle geüşmektedir. Ancak,
gelişme esas olarak mahreç (işyeri) sayısmdadrr.
Ömeğin gıda dışındaki mallan satan işyerlerinin adedi 1992 yılında
49,500 iken 1996 ve 1997 yıUannda, sırasıyla, 109.600 ve 129.900 olmuş­
tur.
Gıda dışındaki mallann perakende satış değeri, 1997 yılı itibariyle,
yaklaşık 20 milyar ABD$ düzeyindedir. Bu bilgiler ışığmda mahreç basma
satış tutannm 150.000 ABD$ civannda olduğu anlaşılmaktadır. Görüleceği
gibi rakam düşüktür.
Perakendecilerin sermaye yetersizliği ve enflasyondan kaynaklanan,
kredi faiz haddinin yüksekliği ödeme sürelerinin uzamasına yol açmıştır; 90
gün veya daha fazla sürenin yaygm olduğu ifade edilmektedir. Bu durum da
hem imalatçı hem de perakendeci fîrmalann piyasadan çekilmelerine neden
olabilmektedir.
Perakende sektörünün atomistik niteliğine karşılık, Batı Avrupa köken­
li büyük mağazalar (hipermarket, supermarket, departmanlı mağaza, vb) ise
modem satış foraıatlan ve yönetim sistemleri sayesinde pazardaki paylarını
giderek arttırmaktadır. Ömeğin 1990'lann başmdan itibaren hipermarket/süpermarket adedi hızla artmış ve 1997 yılı sonu itibariyle 13'e ulaşmıştır. Departmanlı mağaza adedi ise 800 olmuştur. Bu tür mahreçlerin ciro tutan ise
departmanlı mağazalar için 2,3 milyar ABD $ olup, toplam değer 6 milyar
ABD $ civarmdadır. Görüleceği gibi mahreç başına satış tutan 3 milyon
ABDS'nayakmdm
Orta vadede perakende sektörünün Batı Avmpa kökenli büyük mağaza
zincirlerinin egemen olduğu bir yapıya dönüşmesi beklenmektedir; küçük
dükkanlann adedinde 3-5 yıl içinde önemli bir azalma öngörülmektedir. An­
cak, yeni işyeri (mahreç) açma izninin çok uzun bir onay sürecinden sonra
ve tereddütle verildiği, bürokrasinin bazen inanılmaz boyutta olabildiği be­
lirtilmektedir.
6.2. Ayakkabı Piyasası
Çek Cumhuriyeti ayakkabı piyasasının hacmini belirlemek için arz
(üretim+ithalat) ve talep (ihracat) rakanilannm karşılaştıniması gereklidir.
Sözkonusu rakamlar ve dolayısıyla piyasamn toplam arz/talep durumu
aşağıdadır:
TABLO 85
AYAKKABI ARZ VE TALEBİ (Bir çift)
üretim
îthalat
TOPLAM ARZ
İhracat
TOPLAM TAT ,F,P
(TÜKETİM)
1995
1996
1997
1998
28.000
24.953
52.953
17.041
35.912
25.700
23.870
49.570
16.515
33.055
18.000
28.675
46.675
14.154
32.521
15.000
30.812
45.812
12.550
33.262
Kaynak: Czech Shoemakers' Association
Aynı konuya bu kez de parasal yönden bakıldığında, aşağıdaki Tablo
86'da ortaya çıkmaktadır.
TABLO 86
AYAKKABI ARZ VE TALEBİ
(Milyon CZK)
Üretim
ithalat
TOPLAM ARZ
ihracat
Tüketim
TOPLAM TALEP
1996
9.878
4.234
14.112
6.564
7.548
14.112
1995
8.113
3.478
11.591
5.620
5.971
11.591
1997
8.100
5.341
13.441
5.254
8.187
13.441
1998
6.970
4.811
11.781
4.344
7.437
11.781
Kaynak: Czech Shoemaker's Association
Tablodan görüleceği gibi, üretim ve ihracatta gerileme yaşanmaktadu*;
ithalat ise istikrarlı bir artış trendi içindedir.
ihracatta her miktar hem de gelir azalmaktadır; birinj fiyat da gerile­
mektedir. İthalatta ise miktar artmakta, ancak birim fiyat azalmaktadır. Bu
olguyu Çek ayakkabı sanayiinin rekabet gücünün azalmakta olduğu şeklin­
de yoramlamak uygun görünmektedir.
Kişi başına harcama ile ayakkabı tüketiminin seyri de Tablo 87'de su­
nulmuştur:
TABLO 87
KÎŞt BAŞINA HARCAMA VE AYAKKABI TÜKETİMİ
1995
1996
1997
1998
Kişi başına harcama (CZK)
577
730
791
719
Kişi başına ayakkabı tüketimi (çift)
3,47
3,20
3,13
3,22
Kaynak: Czech Shoemakers* Association
KİŞİ başına ayakkabı tüketiminin Fransa'da 6 çift/yıl, Almanya'da 5
çift/yıl, İngiltere'de 4,5 çift/yıl, İtalya'da 3 çift/yıl ve İspanya'da 2,8 çift/yıl
olarak hesaplandığı düşünüldüğünde Çek Cumhuriyeti'ndeki rakam kayda
değer niteliktedir (Macaristan'da ise 2,5 çift/yıl); bunu geleneksel olarak
Çek Cumhuriyeti'nin deri ve ayakkabı sanayiindeki avantajlı konumuna
bağlamak yerinde olur.
Kişi başına harcamanın da giderek arttığmı ancak ABD$ cinsinden de
22 ABD$ düzeyinde sabit kaldığım gözlemlemekteyiz. Ancak burada veri­
lenler fabrika çıkış/ithalat fiyatlan olmaktadu*. Konuya perakende satış nok­
tasından baktığımızda ise harcama rakamının 1997 yılında 43 ABD$ olduğu
görülmektedir ki 1998 yılında aynı kaldığı (ekonomik gerileme sonucu) ifa­
de edilebilir. Sözkonusu rakam İspanya'da 185 ABD$, İtalya'da 233 ABD$,
Avusturya'da 211 ABD$ ve Slovakya'da 38 ABD$ (Macaristan'da 38
ABD$) düzeyindedir. Bu olguyu da hem geleneksel olarak kaliteli ve deri
ayakkabılann tercih edilmesi hem de perakende aşamada kâr marjının yük­
sekliği ile yorumlamak mümkündür.
Yapılan görüşmeler ve elde edilen istatistiksel veriler Çek Cumhuriye­
ti'nde kadın ve erkek giyimine harcanan meblağın ayakkabı harcamasından
daha fazla olduğunu göstermektedir. Ancak giyim harcamalan ile ayakkabı­
ya yapılan harcama bu iki unsurun tüketici bütçesinde önemli yer tuttuğunun
bir ifadesi olarak kabul edilmelidir. Bilindiği gibi kişi basma harcama mik­
tarı fazla olsa bile, bu tür harcamaların gelişmiş ülke tüketicisinin bütçesin­
de işgal ettiği nispi pay çok düşüktür. Bu açıdan, Çek Cumhuriyeti piyasası­
nın farklılaştığı anlaşılmaktadır.
Çek Cumhuriyeti'nde ayakkabıya yapılan harcamalar yerli para (CZK)
cinsinden artış göstermekle birlikte, enflasyon oranının yüksekliği gözönüne alındığında, aslında bir pazar büyümesinden söz edilemeyeceği anlaşıl­
maktadır. 1998 yılında başgösteren ve 1999 yılında da devam eden iktisadi
resesyon ve işsizlik oranının artışının harcama bileşimini daha ucuz ayakka­
bılar lehinde değiştirmekte olduğu ifade edilmektedir.
Ancak global bir rakam verilecek olursa, ayakkabı piyasasımn üretici
fiyatlanyla 7,4 milyar CZK ve tüketici fiyatlanyla da 11-12 milyar CZK dü­
zeyinde gerçekleştiği belirtilmelidir.
Çek Cumhuriyeti'nde daha önce belirtilen koUektivist ekonomiden ka­
pitalist ekonomiye geçiş süreci ile 1998-99 yıllarını etkileyen resesyon tabii
ki ayakkabı piyasasını etkilemiştir. Öncelikle gelir dağılımı bozulmuştur; ay­
lık ortalama brüt ücret 11.688 CZK ise de tanm ve sanayi de ücretlerin or­
talamanın altında olduğu, ticaret, mali kurumlar, turizm gibi Batı Avrupa ile
uyumlu olabilen sektörlerde ise ortalamanın üzerinde bulunduğu ifade edil­
mektedir.
Bu olgu talebin düşük kaliteU ve ucuz ayakkabılara kayması sonucunu
doğurmuştur. Çek ayakkabı sanayi geleneksel olarak yüksek kahteli mamul­
ler ürettiğinden, talep kayması sektörün gücünü olumsuz yönde etkilemiştir.
Ömeğin önde gelen çocuk ayakkabısı fabrikası 1998 yılmda tasfiye edilmiştir.
Sözkonusu olgunun bir sonucu da iç piyasada yerli üreticilerin pazar
payının giderek azalmasıdır. Kaliteli üretim ürünü Çek mallan ihraç edilir­
ken, piyasada hemen tamamen ithal ayakkabılar bulunmaktadır. îthal edilen
ayakkabılann yaklaşık %50 kadan Uzak Doğu, %30'u Avrupa Birliği ve ka­
lanı da CEFTA (başlıca Polonya ve Slovakya) menşelidir.
Bu arada bir önemli husus ise kaçak ithalatın pazar payının giderek art­
masıdır. Konunun tabiatı gereği kesin rakamlar verilmesi mümkün değilse
de, sektör yetkililerince, yılda 4-6 milyon çift ayakkabının kaçak olarak Çek
piyasasına girdiği ifade edilmektedir. Aynca yasal olarak ithal edilen bir kı­
sım ayakkabı için gümrük vergisinden kaçınmak amacıyla, çok düşük değer­
ler beyan edilmektedir.
Çek Cumhuriyeti piyasasında faaliyet gösteren üretici firmalann bü­
yük çoğunluğu Zlin kentinde toplanmıştır. Sektörde 7000 kişi çalıştıran iş
hacmi 5 milyar CZK olan büyük bir firmanın yamsıra küçük ölçekli şirket­
ler de mevcuttur.
Üretici firmalann çoğu sipariş üzerine yabancı bilhassa AB kökenli,
müşteriler için üretim yapmaktadır. Bu firmalar ya verilen tasarımlara göre
üretimi gerçekleştirir veya kendilerine verilen makina ve/veya kalıplan kul­
lanarak müşteri şirketin ürününü aynen imal ederler; iki durumda da sipari­
şi veren açısından üretim yerinin uzantısı olmaktadırlar. Üretici firmalann
bir kısmı da kendi modellerini çevre pazarlara ihraç etmektedir ki Rusya'daki kriz nedeniyle en fazla zorlananlar bu tür şirketlerdir.
Doğal olarak iç piyasaya da üretim yapılmaktadır. En büyükler hem ih­
racat hem de iç piyasaya satış gerçekleştirmektedir.
Fason üretim yapılan markalar (yani Barsesshoes, Markshoes, Sala­
mander, Timberland, Sioux, Betty Barclay, Elefanten) Çek sanayiinin kalite­
sinin bilhassa Alman şirketlerince kabul edildiğini göstermektedir. Aynca
Bata şirketi de bir üretim tesisine sahiptir. Tabii ki bu şekilde üretilen ve ih­
raç edilen ayakkabıların bir kısmı daha sonra Çek Cumhuriyeti'ndeki mağa­
zalarda tüketiciye arzedilmek üzere, bu kez ithal edilmektedir.
Çek Cumhuriyeti Pan-Avrupa kümülasyon sisteminde yer aldığından,
hem iç hem de dış piyasalara yönelik üretimde ithal parçalar da kullanılmak­
tadır. Kalite/maliyet bileşiminde optimum noktayı yakalayabilmek için İtal­
ya, Slovakya ve Romanya gibi ülke menşeli ürünler kullanılabilmektedir.
Çek Cumhuriyeti'nin henüz mevzuatın tamamlayamamış olması ve
ayakkabı sanayi sektörünün durumunun belirsiz olması ileriye dönük tah­
minleri güçleştirmektedir. Sektör temsilcileri ise pek çok firmanın 19992000 yıllarında yeniden yapılanmak zorunda kalacağını, bazılannm da tasfi-
yeye maruz kalacağmı beklemekte olup, 2000 yılı itibariyle yeniden bir istilo-ar döneminin başlayacağım öngörmektedir. Ancak temel hususun ise
hem iç hem de dış pazarlarda dağıtım zincirinin oluşturalması ile haksız re­
kabete karşı AB mevzuatı ile uyumlu tedbirler alınması olduğunda tüm ilgi­
lilerin aynı görüşte olduklan gözlenmiştir.
ithalat cephesine bakıldığında ise üst gelir gmbuna hitap eden ayakka­
bıların İtalya, Almanya, vb. AB ülkelerinden, orta gelir grabuna hitap eden
ayakkabılann ise Brezilya, Polonya, Slovakya'dan ithal edilmekte olduğu
görülmektedir. Ucuz ve düşük kaliteli ayakkabılar ise Çin, Vietnam, vb.
Uzak Doğu ülkelerinden ithal edilmektedir.
Spor ayakkabılar da ilgili markanm ülkesinden ithal edilmekte olup,
ucuz ve bilinmeyen markalı ayakkabılar, başta Çin olmak üzere. Uzak Do­
ğu'dan ithal edilmektedir.
Terlikler için de yukandaki açıklama geçerlidir.
Çek Cumhuriyeti ayakkabı piyasasında fiyat temel müzakere unsuru­
dur. Fiyat aynı zamanda rekabet gücünün, hatta piyasada varolmamn da ade­
ta tek öğesi duramundadır. Çek tüketicinin nispi olarak düşük gelir düzeyi,
ekonomide mevcut işsizlik olgusu bu duramu kuvvetlendinnektedir. Aynca,
Iskonto mağazalannm pazar paylanm arttırmalan da bir rekabet öğesi olarak
fiyatlama politikasının gücünü büsbütün kuvvetlendirmektedir.
İthalatçı ve perakende kâr marjlan konusunda açık bir bilgi temin edi­
lememiştir. Ancak, yapılan görüşme ve gözlemler sonucu ithal fiyatı ile pe­
rakende satış fiyatı arasında 1:3 gibi bir ilişki saptanmıştır. Bu duramda it­
halatçı/toptancı düzeyinde kâr marjının %50-100 ve perakende satış aşamasmda ise % 60-100 arasında olduğu tahmin edilebilir. Talebi fazla olan ürün­
ler ile çok ucuz mallarda kâr marjmm daha yüksek, yerli mallar ile mağaza
zincirlerinde satılan ürünlerde kâr marjmm daha düşük olduğu beyan edil­
miştir.
Çek piyasasındaki istikrarsız dumm nedeniyle ithalatçı/toptancılar
bağlantı yaparken, hem fiyatlan hem de perakende satış noktalanmn duru­
munu dikkate almaktadır. İşletme sermayesi yetersizliği firmalann sık sık te­
merrüde düşmeleri hatta hiç ödeme yapmamalan ile sonuçlanmaktadır.
Antidamping mevzuatmm bulunmaması düşük kaliteli ve düşük fiyatlanmış yabancı ayakkabılann piyasayı adeta istila etmesi karşısında bir ön­
lem alınmasını fevkalade güçleştirmektedir. Aynı şekilde ticari yargının ya­
vaş işlemesi de ödemeler/tahsilat problemlerinin çözümünde sıkıntı yaratmaktadu:. Bu açıdan Çek piyasasının bir özelliği bir takas şirketi ile iç piya­
sada ticari alacaklann tahsilatıyla iştigal eden birkaç şirketin varlığıdır; bu
şirketlerin piyasada yaşanan sorunlann hafifletilmesinde büyük yol oynadık­
ları ifade edilmektedir.
6.3. Dağıtım Kanalları
Çek Cumhuriyeti ayakkabı piyasasında karakteristik yapı bir "geçiş"
dönemini yansıtmaktadır: bir yandan koUektivist ekonominin çözülmesi so­
nucunda ortaya çıkan dükkanlar mevcuttur; diğer yandan AB üyeliğinin ya­
kın olduğu ihtimalini değerlendiren Batı Avrupa kökenü mağaza zincirleri­
nin satış noktaları bulunmaktadır. Bir diğer özellik ise yerli üreticilerin de
kendi perakende satış zincirlerini oluşturmaya başlamalandır. Denilebilir ki
Çek Cumhuriyeti dağıtım sistemi arkaik modem ve modemleşmeye doğru
yol alan olmak üzere üç sistemin birlikte varolduklan bir yapıya sahiptir.
Çek Cumhuriyeti'nde gıda-dışı mallann perakende satışı ile iştigal
eden satış noktası sayısı 1997 yıh itibariyle 130.000 civanndadır. Bunlar
içinde yeralan departmanh mağazalann adedi ise 800 olarak ifade edilmek­
tedir. Bu tür satış noktalannm cirosu ise 2,3 milyar ABD $ olarak gösteril­
mektedir ki satış noktası başına yıllık cironun yaklaşık 3 milyon ABD$ dü­
zeyinde olduğu gözlenmektedir.
Ayakkabı satış noktalannm 1997 yılı itibariyle, sayısı 4000 ve yıllık cirolan da 815 milyon ABD$ olarak gösterilmektedir ki satış noktası başına
yıllık cironun yaklaşık 204.000 ABD$ düzeyinde olduğu gözlenmektedir.
Yabancı zincirler için yukanda verilen bilgiler ışığında yerli dükkanlann ci­
ro rakamlarının ortalamanın çok altında olduğu kabul edilmelidir. Kaldı ki
bir kaç yıl önce 5000 olan satış noktalan sayısmm önümüzdeki birkaç yıl
içinde 500 rakamına kadar düşmesi beklenmektedir; aynca bağımsız dükkan
kalmayacağı tahmin edilmektedir.
Çek Cumhuriyeti ayakkabı piyasasının dağıtım sistemi şekil 2'de su­
nulmuştur.
Şekilden görüleceği gibi yabancı mağaza zincirleri ile yerel dükkanlar
dağıtım sisteminde iki farkh kanal oluşturmaktadır.
Yabancı mağaza zincirlerine mensup işyerleri son teknolojiye uygun
çalışmaktadır; donanım ye dekorasyon güncel durumdadır.
Yabancı mağaza zincirleri ithalatı doğradan yurtdışındaki ana şirketten
gerçekleştirmektedir. Dağıtım sisteminin yetersizlikleri nedeniyle kendi da­
ğıtım merkezlerini (antrepo, vb) kurmuşlardır.
Yerel dükkanlann içinde bulunduğu dağıtım süreci ise aksaklık ve ye-
tersizlik^erle malûldür; ancak giderek modem bir dağıtmı sistemi belirmek­
tedir.
Dağıtım kanalında tüketiciye en yakın konumda bulunan perakende
satış noktaları, modem tasanm ürünü olan az sayıda dükkan bir yana bırakı­
lırsa, demode tasanm ve dekorasyon ürünüdür. Bu dükkanlarda üstüste kon­
muş ayakkabı kutulanmn şıra sıra dizilmesi, birkaç iskemle konulması ile
dekorasyon tamamlanmış olmaktadır. Müzik yayını, müşteriyi dikkate alan
satış personeli vb. unsurlar ise sık rastlanmayan aynntılar durumundadır.
ŞEKİL 2
AYAKKABI PİYASASI DAĞITIM SİSTEMİ
YABANCI MAĞAZA
ZİNCİRİ
YABANCI ÜRETİCİ /
İHRACATÇI
I
ACENTA
BÜYÜK
MAĞAZA
I
I
I
ooo
YERLİ ÜRETİCİ/
TOPTANCI
İTHALATÇI /
TOPTANCI
PERAKENDECİ
İTHALATÇI
PERAKENDECİ
PAZARCILAR
Yukarıda ise ittıalatçı/toptaricı, üretici/toptancı, acenta yeralmaktadır.
Bazı üreticiler doğrudan perakendeciye satış yaptığı gibi, bazı ithalatçılar da
perakende satış gerçekleştirmektedir.
Büyük ve iş hacmi fazla firmalar üretici, toptancı, ihracatçı, ithalatçı
gibi değişik fonksiyonları bünyelerinde birleştirmiştir. Bu firmalar ya kendi
sahip oldukları ya da sözleşme ile sürekli bir ilişki tesis ettikleri perakende
satış noktalarına satış yapmaktadm
Bunların yamsıra ithalatçı/toptancı şirketler de vardır. Ancak, piyasası­
nın küçüklüğü ve işletme sermayesinin yetersizliğinden kaynaklanan sorun­
lar nedeniyle önümüzdeki birkaç yıl içinde "toptancı"nın ayn bir şirket ha­
linde varolmasının son bulacağı öngörülmektedir. Böylece ithalatçı üretici
ve yabancı mağaza zinciri gibi üç temel/faktör dağıtım sisteminde egemen­
lik kurmuş olacaktır, bu durumda pazar yoğunlaşması daha da artacaktır.
Çek Cumhuriyeti piyasasının bir özelliği de, Uzakdoğu (bilhassa Çin)
mallarının ithalatçı/toptancısı olan firmalann da bu ülke vatandaşlan tarafın­
dan kurulmuş yabancı sermayeli şirketler olmasıdır. Hatta perakendeciler de
bu ülke vatandaşlandır; aynı bölgeden hatta aynı köyden gelmiş olmalan ter­
cih sebebidir.
Çek Cumhuriyeti piyasasında ayakkabı ve terlikler semt pazarlan gibi
mekanlarda satılmaktadır. Pazarcılar bazen Çek Cumhuriyeti vatandaşı ba­
zen de Uzakdoğu ülkeleri vatandaşlandır; ancak her durumda bunlara mal
veren alt-toptancı Uzakdoğuludur.
Yabancı kökenli mağaza zincirleri arasmda Bata, Salamender, Humanic, Exico gibi ayakkabı satış noktalan yamsıra. Metro ve Tesco gibi ayak­
kabı reyonlan bulunan departmanlı mağazalar da mevcuttur.
Ayrıca son zamanlarda Batı tarzı alışveriş merkezlerinde (shopping
centers) çeşitli tipte ayakkabı satış noktalan yeralmaktadır.
6.4. Reklam ve Tanıtım
Çek Cumhuriyeti piyasasında hemen her tür medya reklam ve tanıtım
amacıyla kullanılmaktadır. Çek Cumhuriyeti'nde yılda yaklaşık 11 milyar
CZK reklam harcaması yapıldığı tahmin edilmektedir; reklam harcamalannda televizyon yaklaşık %50 ve basm yaklaşık %35 pay sahibidir.
Ancak ayakkabı sözkonusu olduğunda, basm tercih edilmektedir çün­
kü gazetelerin yamsıra sektör dergileri ve ihtisaslaşmış mecmualar da yaymlanmaktadu". Aynca geleneksel olarak basının bir tercih üstünlüğü vardır.
Fazla olmamakla birlikte diğer medya türleri (TV, radyo, bilboard, vb)
de kullanılmaktadır.
6.5. Fuarlar
Çek Cumhuriyeti ayakkabı şirketleri için fuarlar her zaman önemli ol­
muştur. Ülkenin önde gelen üretici ve ihracatçılardan olması tamtıma her za­
man önem verilmesine neden olmuştur.
İthalatın artması ve ekonomide tüketici taleplerinin ağurlık kazanma­
sıyla birlikte, fuarlar sadece mal satmak değil aynı zamanda mal almak için
de önem kazanmıştır.
Ayakkabı sanayiinde temel fuarlar şunlardır:
* KABO Fairs
* ZLîNSKE KONTRAKTY (Çek Ayakkabı Birliği tarafından düzen­
lenmektedir)
Çek Cumhuriyeti ayakkabı sektöründe faaliyet gösteren ithalatçılar ve
ithalatçı/toptancılar Batı Avrupa'da (bilhassa Almanya, İtalya ve İspanya'da)
düzenlenen fuarlan da takip etmektedir. Almanya'da Düsseldorf-G.D.S. Fuan ile İtalya'da RIVA Expo Riva Shoe Fuan en fazla rağbet görenlerdir. Bu
fuarlarda yeralmak Çek Cumhuriyeti piyasasına girişte bir prestij unsurudur.
6.6. Tüketici ve Tercihleri ile Fiyat Yapısı
Çek tüketicinin temel özelliği kaüteli mala rağbet etmesi fakat fiyata
da duyarh olmasıdır. Bununla bağlantıh diğer bir husus da tüketicinin mar­
ka bağımhhğmm çok az olması hatta hiç olmamasıdır.
Bu iki olgunun nedeni olarak ortalama gelirin düşük olması, yüksek iş­
sizlik oranı ve iktisadi büyümede karşılaşılan sorunlar gösterilmektedir.
Kişi başına gelir, 1998 yıh itibariyle, 5500 ABD $ civanndadu:. Satı­
nalma gücü paritesi bakımmdan ise 13.000 ABD $ düzeyindedir. Bu arada
kayıtdışı ekonomi olgusu da varlığını hissettirmektedir.
Aylık ortalama gelir 1999 yıh için 11.688 CZK olup, kayıtdışı ekono­
minin etkisi de gelir ve harcama rakamlanm arttıncı yöndedir.
Tüketicilerin ayakkabı harcamalannm ise kişi başına yıllık 1000-1100
CZK olduğu daha önce belirtilmişti; görüleceği gibi ayakkabı harcamasmm
gelire oranı % 1 'in biraz altmdadu". Bu oran diğer Batı Avrupa ülkelerinden
daha düşüktür ve Çek tüketicinin gelir düşüklüğünü teyit eden bir gösterge
olarak kabul edilmelidir.
Tüketicileri gelir gruplarına göre tasnif edersek, geleneksel sektörlerin
ortalamanın altında ve modem, yani kapitalist sektörlerin de ortalamanm
üzerinde olduğu gözlenmektedir. Bu da bize Çek tüketicinin çoğunluğunun
düşük gelir gmbunda yeraldığım teyit etmektedir.
Çek Cumhuriyeti'nde sadece yüksek gelir gmbunda yeralan tüketicile­
rin Batı Avrapalı tüketicilere benzer şekilde marka bilincine sahip olduğu,
üretici firma adı ile ürün markası arasındaki farkın pek çok kişi tarafından
bilinmediği ifade edilebilir.
Fiyat, yukarıda belirtildiği üzere, tüketici için temel unsurdur. Enflas­
yon ve ekonomik durgunluk bilhassa ithal ürünleri biraz daha pahalı hale ge­
tirdiğinden fiyat ithal mallarda kritik öneme kavuşmaktadır. Bu nedenle son
zamanlarda Iskontolu mağazalar ile pazarlar rağbet kazanmaktadır.
Çek tüketicinin bir özelliği de kaliteli malı istemesidir; ülkenin dünya­
nın önde gelen üreticilerden biri olması ve geleneksel olarak deri ve deri
ürünleri sanayiilerinin gelişmişliği tüketicide kaliteli ürün bilincini yerleştir­
miştir. Bu nedenle fiyat temel unsur ise de kalite elden geldiğince, ihmal
edilmemeye de çahşılmaktadm
Örneğin tüketiciyi korama mevzuatı çerçevesinde tüm ayakkabı ürün­
lerinde garanti süresi 6 aydır. Bu süre içinde her ne olursa olsun tüketici ma­
lı perakendeciye götürdüğünde parasını geri alabilmektedir. Tabii ki pera­
kendeci de ithalatçı/toptancıya rücu etmektedir.
Piyasada ayakkabı fiyatlan kalitesine, menşeine ve satıldığı perakende
satış noktasına göre farklılık göstermektedir.
Yabancı mağaza zincirlerinde üst gelir grabuna hitap eden ürünlerde
(Salamander) tespit edilen fiyatlar şöyledir:
Dış yüz (saya) + îç Taban + Dış Taban Deri ise;
Kadın ayakkabılan 3200 - 3990 CZK
Erkek ayakkabılan 3200 - 4200 CZK
Tanınmış markalarda ise fiyat aralığı 3599-5999 CZK arasında bulun­
maktadır.
Orta gelir grabuna hitap eden yabancı mağaza zincirlerinde (Bata, Hu­
manic) tespit edilen fiyatlar da şöyledir:
Dış yüz (saya) + îç Taban + Dış Taban Deri ise;
Kadın ayakkabılan 1499-2200 CZK
Erkek ayakkabılan 1499-2400 CZK
Dış yüz + İç Taban Deri ve Dış Taban Plastik ise;
Kadın ayakkabıları 13994699 CZK
Erkek ayakkabıları 1300-1600 CZK
Ayakkabılarda deriye ilaveten plastik ve/veya bez kullanılması duru­
munda ise fiyatlar 900-1200 CZK aralığına inmektedir.
Çocuk ayakkabılannda ise genellikle plastik ve/veya bez kullanıldığın­
dan fiyatlar 599-899 CZK aralığına kadar gerilemektedir.
Çek müteşebbislere ait perakende satış noktalannda ise hem yerii hem
orta kaüteli yabancı hem de ucuz yabancı ayakkabılar, satış noktasının pazar
konumuna bağlı olarak, fiyatlar değişkenlik arzetmektedir. Ancak, aşağıdaki
rakam aralıkları tespit edilmiştir:
Dış Yüz + İç Taban +Dıs Taban Deri ise 1000-1500 CZK
Dış Yüz + İç Taban +Dı$ Taban Plastik ise 400-700 CZK
Kauçuk veya bez kullanılması duramunda fiyatlar 299 CZK düzeyine
kadar gerilemektedir.
Terlikler de kuUamlan malzemeye göre 199 (plastik) CZK ile 799 (de­
ri) CZK arasında fiyatlandmlmıştır.
Çek tüketicinin fiyata karşı duyarh olması nedeniyle, bilhassa talebi
fazla olan, çocuk ayakkabılannda kaliteyi ihmal ettiği gözlenmiştir. Bunun
sağlık sorunlanna ve üretici fîrmalann tasfiyesine neden olduğu sektör tem­
silcilerince ifade edilmektedir.
Spor ayakkabılarda ise hem marka üreticilerinin mağazalan mevcuttur
hem de ucuz Uzakdoğu ürünleri pazarda görülmektedir. Ancak tüketicinin
markasız ayakkabı için 1000 CZK'den fazla ödemeye hazu- olmadığı, bu ne­
denle Çin ve Vietnamlı şirketlerin pazarda egemen olduklan belirtilmektedir.
Ayakkabı türleri, tarzlan ve menşeleri itibariyle tüketicinin tercihleri
de aşağıdadır:
* Erkek ayakkabılannda esas olarak deri (deri + deri + deri ve deri +
deri +plastik) ayakkabılar tercih edilmekte olup, üst gelir gmbu yaban­
cı, diğer tüketiciler Çek malı talep etmektedir. Aynca Almanya, Slo­
vakya, Avusturya, Polonya gibi benzer kültür çevresinin ürünleri de ta­
lep görmektedir. Rahat, dayanıkh, yani klasik ayakkabılar tercih edil­
mektedir.
* Kadın ayakkabılannda moda unsuru kaliteye ağır basmaktadır; ucuz
olması da sağlanırsa her zaman deri olmasının gerekli olmadığı göz­
lenmiştir. İtalyan, İspanyol ayakkabılan kalite imajı nedeniyle en faz­
la rağbet gören ürünlerdir, tabii ki Uzakdoğu ürünleri de, ucuz ve mo­
daya uygun olması kaydıyla, pazar segmentinin alt kısmında egemen­
dir.
* Gençler arasmda ise moda ayakkabılara yönelik bir eğilim olduğu
gözlenmiştir.
* Piyasanm bir özelliği erkek ayakkabılarının kadın ayakkabılanndan
daha yüksek fiyatlı olmasıdır.
* Erkek tüketiciler büyük çoğunlukla siyah rengi tercih eder; az ve
düşük oranda kahverengi beğenilmektedir.
* Kadın tüketiciler içinde siyah renk açık farkla öndedir; aynca naturel renklerdeki ayakkabılar ile beyaz ayakkabılar da tüketilmektedir.
* Tüketici spora düşkündür; hemen herkes hergün spor faaliyetleri ile
uğraşmaktadır; hatta gençler arasında spor ayakkabıları ile dolaşmak
bir tür modadır. Bu nedenle genel amaçlı spor ayakkabılar başta olmak
üzere değişik tür spor ayakkabılan için ciddi bir talep mevcuttur.
* Ortalama tüketim 3,2 çift/yıl olmakla birlikte, eskiden bu rakamın
4'ün üzerinde olduğu öğrenilmiştir. Halen üst gelir grubunda 5-6
çift/yıl tüketim mevcuttur; düşük gelirli tüketici ise 2-3 çift/yıl tüket­
mektedir.
* Üst gelir grubuna mensup tüketiciler Salamander gibi yabancı ma­
ğazalar veya butik tarz yerli satış noktalanndan alışveriş yapmaktadır.
* Orta gelir grubu ise genellikle mağaza zincirlerinden (Bata, Humanic, Tesco, vb.) alışveriş yapmaktadır; ayrıca semtler itibariyle de çe­
şitli perakende satış noktalan tüketicinin tercih ettiği yerler arasmdadu-.
* Düşük gelir grubuna mensup tüketiciler ya perakende satış noktala­
nndan ya da pazar yerlerinden alışveriş yapmaktadır.
6.7. Piyasaya Girişte Öneriler
Daha önceki bölümlerde verilen bilgiler ışığmda ihracatçılarımızın
Çek Cumhuriyeti ayakkabı piyasasma girişte dikkate almalarında yarar gö­
rülen önemli noktalar aşağıdadır:
* Çek Cumhuriyeti piyasasına girişte iki yol seçilebilir: Türkiye'deki
satış teşkilatı vasıtasıyla "bavul ticareti" yolu veya Çek Cumhuriye­
ti'nde tayin edilecek bir ithalatçı vasıtasıyla "ticari ihracat" yolu. îhracatçılanmızm ikinci yolu tercih etmeleri kuvvetle tavsiye edilmektedir.
Böylece pazann durumu, rekabet, fiyat/kalite ilişkisi gibi önemli pa­
zarlama öğelerinin denetim altında tutulması sağlanacaktır.
* Fiyat temel faktördür. Bu nedenle mahn uluslararası kabul görmüş
tasniflere göre fiyatı beyan edilmelidir; ancak ödeme koşullan üzerin­
de mutabakat sağlanması hayatidir. Çek firmanın ödeme kapasitesi
mutlaka araştmimah ve gereldrse kontrgaranti istenmelidir.
* Fiyat/Kalite ilişkisi ile mal miktarı gibi fiyat bileşenlerine dikkat
edilmelidir.
* Fiyat verirken Avrupa ülkeleri ile aynı konumda ve Uzakdoğu ülke­
lerine karşı % 7-8 avantajlı olduğumuz dikkate alınmalıdır.
* Çek Cumhuriyeti'nde senede iki kez düzenlenen fuarlara iştirak
edilmelidir. Aynca, İtalya, İspanya ve Almanya'daki fuarlara katılım
Çek ithalatçılar ile tanışmak ve şirket imajı açılanndan önemlidir.
* Fiyatlar her zaman Alman Markı (DM) cinsinden ifade edilmelidir.
* Çek ithalatçılann çoğunlukla Almanca ve daha sonra İngilizce konuştuklan unutulmamalıdır. Bu nedenle hazırlanacak katalog, prospektüs, vb. reklam malzemesinde Almanca veya İngilizce kuUamlmahdır.
* Pazann büyüklüğü (hem nüfus hem de satmalma gücü bakımından)
sınırlı olduğundan, siparişlerin az miktarda ve düzensiz olabileceği
unutulmamalıdu:.
* Türkiye ve Çek Cumhuriyeti Pan-Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi'ne dahil olduklanndan, maliyeti düşürmek için Romanya, Slo­
vakya, Polonya gibi Çek ithalatçı ve tüketicisi için bilinen ülkelerde fa­
son imalat yaptırmak ya da İtalya'dan ithal edilen dış tabanlan kullan­
mak yararlı olacaktır.
* Çek Cumhuriyeti'nde egemen kültürün Alman kültür çevresine ya­
kın olduğu ve benzer kurallann geçerli olduğu dikkate ahnmahdır.
DÖRDÜNCÜ
BÖLÜM
YARARLI
BİLGİLER
MACARISTAN
YARARLI BİLGİLER - MACARİSTAN
T.C. Budapeşte Büyükelçiliği
Uri Utça, 45
1014 Budapest
HUNGARY
Tel : (00361) 1550737
F a x : (00361) 1550737
T.C. Budapeşte BüyükelçiIİ2İ Ticaret Müşavirliği
Karinthy Frgyes Utça, 17
1511 Budapest
HUNGARY
Tel : (00361) 165 2020
Fax : (00361) 165 2020
Macaristan Büyükelçiliği
Sancak Mah. l.Cad. No. 30
Yıldız Çankaya-Ankara
Tel : (0312) 442 22 73 - 442 22 75
F a x : (0312)441 50 49
Macaristan Başkonsolosluğu
Poyrazcık Sok. No. 35
Teşvikiye-İstanbul
Tel : (0212) 225 55 19 - 225 55 01
Fax : (0212) 296 82 48
Macaristan Ticaret Temsilciliği
Korukent Sitesi C Blok D. 5
1 .Levent-İstanbul
Tel : (0212) 275 34 45-46-47
Fax : (0212) 275 22 69
Bupadeşte Ticaret ve Sanayi Odası
H-1016 Budapest
Krisztina Krt. 99
HUNGARY
Tel: (00361) 488 2173
Fax: (00361) 488 2180
153
ÇEK
CUMHURIYETI
T.C. Prag Büyükelçiliği
3 Pevnostni 162 00 Prague 6
Czech Republic
Tel : 00420 2 243 114 02
Fax : 00420 2 243 112 79
T.C. Prag Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
3 Pevnostni 162 00 Prague 6
Czech Republic
Tel : 00420 2 243 119 44
Fax : 00420 2 243 119 43
Çek Cumhuriyeti Büyükelçiliği
Uğur Mumcu Cad. No. 100
Gaziosmanpaşa-Ankara
Tel : 0312 446 12 44 - 446 48 04
Fax : 0312 446 12 45
Çek Cumhuriyeti Başkonsolosluğu
Abdi İpekçi Cad. No. 71
Maçka-İstanbul
Tel : 0212 230 95 97 - 232 90 46
Fax: 0212 231 94 93
Çek Cumhuriyeti Ekonomi Odası
Seifertova 22 130 00 Prague 3
Czech Republic
Tel : 00 420 2 240 96 111
Fax : 00 420 2 240 96 222
Çek Cumhuriyeti Sanayi Konfederasyonu
Mikulandskâ 7 113 61 Prague 1
Czech Republic
Tel : 00 420 2 24 91 56 79
Fax : 00 420 2 24 91 52 53 - 24 91 93 11
Çek Ticaret Birliği
Politickyctı veznu 20
P.O.Box 791
111 21 Prague 1
Czech Republic
Tel : 00 420 2 24062086
00 420 2 24227400
Fax : 00420 2 242 215 75
Çek Ticaret Birliği Türkiye Temsilciliği
Abdi İpekçi Cad. No. 71
Maçka-İstanbul
(Çek Cumhuriyeit Başkonsolosluğu Binası)
Tel : 0212-219 98 47 - 232 90 46
Fax : 0212-231 94 93
EK
INTERNET GEZGİNLERİ İÇİN
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti hakkında bilgileri aramak için en
geniş kataloglama imkanına sahip olan iki Intemet portali öncelikle tavsiye
edilmelidir. Bunlar:
* Altavista.com
* Yahoo.com
Aynca çalışmalanmızm başlıklan itibariyle güncel bilgi aramak ve
bulmak ihtimali olan siteler de kolaylık sağlamak amacıyla aşağıda
sunulmuştur:
L BÖLÜM : GENEL BİLGİLER
1. MACARİSTAN
www.mfa.gov.hu
www.kopdat.hu
www.die.gov.tr.
2. ÇEK CUMHURİYETİ
www.czech.cz
www.czsa.cz
www.die.gov.tr.
I L BÖLÜM : AYAKKABI SANAYİİ
1. DÜNYADA AYAKKABI SANAYİİ VE TİCARETİ
2. TÜRKİYE AYAKKABI SANAYİİ VE TİCARETİ
www.igeme.org.tr
www.die.gov.tr.
III. BÖLÜM : PİYASA BİLGİLERİ
1. MACARİSTAN AYAKKABI PİYASASI
www.kopdat.hu
www.itd.hu
www.gm.hu
www.ksh.hu
www.hcb.hu
2. ÇEK CUMHURÎYETÎ AYAKKABI PİYASASI
www.export.cz
www.egap.cz
www.czechinvest.com
www.spcr.cz
www.tpo.cz
www.czso.cz
www.mpo.cz
www.mfcr.cz
www.bcemajg.com
IV. BÖLÜM : YARARLI BİLGİLER
www.mfa.gov.tr
w ww.foreigntrade. gov.tr
KAYNAKÇA
161
KAYNAKÇA
* Ayakkabı Sanayii ve İhracat İmkanlan, İGEME, Ara-08005, Ankara
* Deri ve Deri Mamulleri, 7.B YKP Özel İhtisas Komisyonu Raporu,
Ankara 1996.
* Türk Deri Sanayisi'98, Ezgi Ajans, Eylül 1998, İstanbul
* Footwear, CBI, June 1993.
* Gümrük Birliği Çerçevesinde AB ve Türkiye'de Deri ve Deri
Mamulleri Sektörü, İKV, No. 152, İstanbul 1998.
* "Dünya Deri Sektöründe Bugün", Leather Turkey, Şubat-Mart 1998
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
Macaristan, İTO, No. 1998-03, İstanbul 1998
Çek Cumhuriyeti, İTO, No. 1998-36, İstanbul 1998
"Ayakkabı ve Çorap Sanayii", Dünya Dosya No. 101, 28.12.1998.
"Hungary 1999", Hungarian Chamber of Commerce and Industry,
March 1999
Report of the Czech Footwear Industry, Czech Footwear Association,
Dresden, May 1999.
Clensky Katalog, Association of Textile-Clothing-Leather Industry,
Prague, 1997.
Doing Business in the Czech Republic 1998/1999, PP Agency, Sro,
Prague 1998.
"People, Cultures, and Management", Czech Business and Trade,
4/1999
Czech Republic in Figures 1997, CSU
Import/Export Statistics, Czech Trade, Prague 1999
Czech Republic : Business Operations Report, 2 nd Quarter 1998,
E.I.U., 1998
Czech Republic : Business Operations Report, 3 rd Quarter 1998,
E.I.U., 1998
"Evaluation of Development of Basic Macroeconomic Indicators in
the Czech Republic 1998-1999", Czech Business and Trade, 5/1999.
Catalogues
S.Ümit Oktay Fırat "The Potential of the Turkish Footwear Industry",
ICOC, No. 55, İstanbul 1999.
"Czech Republic", World Outlook 1999, E.I.U.
162
KAYNAKÇA
*
*
*
*
"Hungary", World Outlook 1999, E.l.U.
"Hungary", European Yearbook
"Czech Republic, European Yearbook
"Czech Repubhc", Exporters' Encyclopedia 1999/00,
Dun & Bradstreet Lie.
* "Hungary", Exporters' Encyclopedia 1999/00, Dun & Bradstreet hic.
* "Hungary" Exchange Arrangements and Exchange Restrictions 1998,
IMF.
* "Czech Repubhc" Exchange Arrangements and Exchange Restrictions
1998, IMF.
İSTANBUL TİCARET ODASI YAYINLARI (1999)
YAYIN YAYIN ADI
NO.
1
Yem ve Gübre Sanayi
2
Türkiye'de Balıkçılık ve Su Ürünleri Üretim Potansiyeli
3
Yurtiçi Endüstriyel ve Sektörel Fuarlar Takvimi
4
1999-2000 Calendar of Industrial and Trade Fairs in Turkey
5
Gürcistan Ülke Profili Mevzuat ve Türk Girişimcileri
6
Yurtdışı İndirimli Oteller Katalogu (1999)
7
Yurtiçi İndirimli Oteller Katalogu (1999)
8
İndirim Sağlayan Sağlık Kuruluşları Rehberi (1999)
9
Sorularla Avrupa Birliği ve Türkiye İlişkilerinde EURO
10
Ulusal Kuruluşlar Rehberi
11
Başarılı Satış İçin Temel Satıcı Davranışları
12
1998 Yılı İstanbul Küçük Sanayi Kapasite Kullanım Araştırması
13
Kuveyt Ülke Etüdü
14
Sorularla Dış Ticarette Standardizasyon Mevzuatı
15
Tarifeli Uçuşlar Rehberi
16
Yatırım Destekleri Konusunda Soru ve Cevaplar
17
AB Mermer Ürünleri Piyasası Araştırması
18
1998 Yılı Sektörler İtibariyle Ankete Dayalı Ekonomik Durum
Analizi
19
Sorularla Yat Turizmi ve Turizm İşletmeciliği El Kitabı
20
Sorularla Turizm Teşvik Mevzuatı El Kitabı
21
Ticaret Sicili Tüzüğü
22
Etiyopya Ülke Etüdü
23
Natural Resources of Turkey (Volume II) Western Regions
24
Birleşik Arap Emirlikleri Ülke Etüdü
25
Sorularla Danimarka Yabancı Sermaye Mevzuatı
26
Sorularla Rusya Federasyonu Yabancı Sermaye Mevzuatı
27
Sorularla Beyaz Rusya Yabancı Sermaye Mevzuatı
28
Sorularla Azerbaycan Yabancı Sermaye Mevzuatı
29
Sorularla Hırvatistan Yabancı Sermaye Mevzuatı
30
Sorularla Romanya Yabancı Sermaye Mevzuatı
31
Sorularla Özbekistan Yabancı Sermaye Mevzuatı
32
Sorularla Bosna Hersek Yabancı Sermaye Mevzuatı
33
Sorularla Macaristan Yabancı Sermaye Mevzuatı
34
Sorularla Almanya Yabancı Sermaye Mevzuatı
35
Sorularla Fransa Yabancı Sermaye Mevzuatı
36
Sorularla Birleşik Krallık Yabancı Sermaye Mevzuatı
37
Sorularla İtalya Yabancı Sermaye Mevzuatı
38
Sorularla Belçika Yabancı Sermaye Mevzuatı
39
Sorularla İsrail Yabancı Sermaye Mevzuatı
40
Sorularla KKTC Yabancı Sermaye Mevzuatı
41
AB'nin KOBİ'lere Uyguladığı Kredi ve Destek Programları
42
Rakamlarla Türkiye Ekonomisi
43
Turkey in Figures
44
Makedonya Ülke Etüdü
45
İstanbul'un Ekonomik ve Sosyal Göstergeleri
46
Social and Economic Indicators of İstanbul
47
Küreselleşme ve Gümrük Birliği
48
Fildişi Sahili Ülke Etüdü
49
Türk Gıda Mevzuatı Rehberi
50
Karadeniz Limanlarmın Bölgesel Ticaretin Gelişmesindeki
Önemi ve İşlevi
51
Katar Ülke Etüdü
52
Türkiye'de Yapıların Yalıtımı ve Yalıtım Sanayiinin Durumu
53
Türk Konfeksiyon Yan Sanayii ve İsrail'e İhracat Olanakları
54
Başarılı İhracatçılar Kitabı OTEX 98
55
Norveç Ülke Etüdü ve Seçilmiş Mal Grupları İtibariyle Pazar
Olanakları
56
Türkiye'de İçme Suyu Sektörü Sorunları ve Çözüm Önerileri
57
Türkiye'nin Enerji Sektöründe Özelleştirme Politikaları,
Özelleştirmenin Yasal ve Ekonomik Boyutları
58
Avrupa Birliği EURO ve Türkiye
59
Uluslararası Kuruluşlar ve Türkiye'deki Temas Noktaları Rehberi
60
Ulusal Eğitimde Özel Okulların Yeri ve Sorunları Paneli
61
Dünya'da ve Türkiye'de Otogaz Kullanımı, Standartları ve
Uygulamaları
62
Türkiye'de Tarımsal Destekleme ve Taban Fiyatları Politikası
63
Türkiye'de Su Ürünleri Sektörü ve Avrupa Birliği İle Entegrasyonu
64
Meksika Ülke Etüdü
65
Başarılı Vergi Mükellefleri' 98
66
Ekonomik Rapor
67
Economic Report
68
Basında Promosyonun Ticaret Kesimine Etkileri
69
Türk Sosyal Güvenlik Sistemin'de Arayışlar: Özelleştirme ve
Yeniden Yapılanma
70
Dünyada ve Türkiye'de Ekolojik Tarım Ürünleri Üretimi,
İhracatı ve Geliştirme Olanakları
71
KOBİ'lerde Kalite Geliştirme Süreci ve Uygulama Önerileri
72
Sorularla Etiyopya Yabancı Sermaye Mevzuatı
73
1995-1999 Yayın Duyuru Katalogu
74
Hindistan Bisküvi ve Şekerleme İhracat Pazar Araştırması
75
Kanada Zeytinyağı Pazar Araştırması
76
Macaristan ve Çek Cumhuriyeti Ayakkabı İhracat Pazar
Araştırması
77
Türkiye 2010 Global Hedefler ve Sektörel Stratejiler
78
Oman (Umman) Ülke Etüdü
79
Sorularla Binalarda Enerjinin Etkin Kullanımı
80
İstanbul Halkının Yaşam Biçimi ve Sorunları
81
Sorularla Katar Yabancı Sermaye Mevzuatı
82
Sorularla B.A.E Yabancı Sermaye Mevzuatı
83
Sorularla Meksika Yabancı Sermaye Mevzuatı
84
Sorularla Makedonya Yabancı Sermaye Mevzuatı
85
Sorularla Norveç Yabancı Sermaye Mevz^uatı
86
Sorularla Çek Cumhuriyeti Yabancı Sermaye Mevzuatı
87
Sorularla Umman Yabancı Sermaye Mevzuatı
88
Sorularla Kanada Yabancı Sermaye Mevzuatı
89
Sorularla Hindistan Yabancı Sermaye Mevzuatı
İSTANBUL TİCARET ODASI YAYINLARI (2000)(*)
YAYIN YAYIN ADI
NO.
1
Yurtiçi Endüstri ve Sektörel Fuarlar Takvimi (2000-2001)
2
Calender Of Industrial and Trade Fairs in Turkey
3
Brezilya Otomotiv Yan Sanayii Pazar Araştırması
4
Türkiye'de Şirket Kültürü ve İş Prensipleri
(*) Ocak ayı itibariyle.