11J U 3

Milliyet ı t n f c P erşem be 2 Şubat 1 9 9 5
Hazırlayan: RUŞEN ÇAKIR
SAİD HALİM PAŞA’YA GÖRE İSLAM’DA CEMİYET AHLAKI
j j
J
'~n-£toJl8rb
11J U3
n ^ —SLAM ahlakının kaynağı,
hak olan tek Allah’a imanI dır. Bu ahlak bize, beşeriyeI tin saadetinin, hakikati sevI mek, aramak ve tatbik etI mekte olduğunu bildirmek^ k te d ir .
F akat hakikatin aranması ve
tatbiki, insanın ahlaki ve akli bü­
tün kuvvetlerinin serbestçe hare­
keti ve gelişmesi ile mümkün ola­
bileceğinden bu ahlak da tam ge­
niş bir şahsi hürriyet esasma da­
yanır. Bu hürriyeti de insanlara,
Allah’a imanın bir neticesi olarak
kabul ettirir.
O halde İslam ahlakı, sahip ol­
duğu tekamül kabiliyetini gücü
yettiği derecede genişletmesi için
yı doğurur. Bu suretle İslam ahla­
kı hürriyet, eşitlik ve yardımlaş1
ma gibi esas düsturları ortaya
koymuş ve bu düsturları insanlık
saadetinin temel şartları olarak ilan etmiştir.
İslam ahlakı, gerçeğe varma ve
onu tatbik etme yolunda, insanla­
ra tam bir hürriyet verir ve ara­
larında eşitlik tesis ederken, aynı
hürriyet sebebi ile ve kabiliyetle­
rin farklılığı yüzünden meydana
çıkacak olan “eşitsizliği” de pek
tabii kabul eder. Çünkü doğru ve
akli manasında olarak eşitsizlik
EŞİTLİK VE HÜRRİYET
de “hürriyet ve eşitlik”in bir neti­
Ayrıca, “herkesin hür olması” cesidir. Çünkü hakiki “eşitlik”,
demek, “herkesin eşit olması” de­ her ferdin kendi arzu ve istidadı­
mektir. Hürriyet ve eşitlik ise bir- na göre çalışmakta serbest kalma-
insana, hür olmak vazifesini yük­
ler. Yani Islamiyete göre hürri­
yet, öyle insanın kullanıp kullan­
mamakta serbest olduğu veya ka­
nun koyucunun istediği zaman
verip, istediği zaman kısabileceği
siyasi bir hak değildir.
H ürriyet Müslümana kabul et­
tiği din ve rehber tanıdığı ahlak
tarafından verilmiş bir vazifedir.
Çünkü bütün Müslümanlar doğru
bilmeye ve tatbik etmeye mecbur­
durlar.
ünüm üzde yalısıyla bilinen
Said Halim Paşa (1S63 - ¡921)
Kavalalı Mehmet Ali Puşa'mn toru­
nu re vezir Halim Paşa 'tun oğludur.
Önce Jön Tiirklere ilgi duydu, ar­
dından ittihat re Terakki Ce­
miyeti sekreterliği yaptı. Şu­
ra - y ı Derlet Başkanlığı.
Hariciye Nazırlığı, ve sad­
razamlık görevlerinde bu­
lundu. Hayatının bir kıs­
mı sürgünde geçen ve II.
Abdülhamid’le yaldızı hiç barışma­
yan Said Halim Paşa ilk Türk İs­
lamcı düşünürlerden biri olarak ka­
bul ediliyor. Onun 1919 'da kaleme
aldığı ve M. Ertuğrul Düzdağ ta­
rafından sadeleştirilen “ Buh­
ranlarım ız” adlı kitaptan
aktardığımız aşağıdaki bö­
lümün günümüzdeki “’İ s­
lam - demokrasi” tartış­
malarına ışık tutacağını
düşünüyoruz.
ni alır.
Bir Müslümanm hür­
riyetini kendi kusuru,
kendi liyakatsizliğinden
başka hiçbir kuvvet ne da­
raltabilir ne de tahdit edebilir.
Bu hürriyet, ferdin gelişme kabi­
liyeti derecesinde - fakat onu asla
CEMİYET HAYATI
geçmeyerek - durmadan artabilir.
Bu sebeplerle İslam ahlakı, fert­
Fertlere daha fazla hürriyet ve
ler arasında eşitliği istediği gibi, eşitlik temin etmek maksadı ile
bir kısmının diğerlerini geride bı­ meydana gelen siyasi ve sosyal
rakıp yükselmesini de tabii bu­ ihtilallerin İslam cemiyetlerinde
lur. Bu hal ise İslam ahlakının görülmemesinin sebepleri de yu­
bir başka esası olan “yardımlaş- karıdaki izahattan çıkarılabilir.
ma”yı teşvik eder. Neticede zayıf
İslam cemiyetinde şahsi üstün­
ve geride kalan yardım gördüğü lük, ancak Islami esasları daha igibi, kısıtlanmayan hürriyeti i- yi anlayarak, daha güzel tatbik et­
çinde yükselmeye
mek suretiyle
de teşvik edilir.
NUFUSUNUN BUYUK
elde edilebi­
Netice olarak; İs­
ÇOĞUNLUĞU
lir. Bu yükse­
lam ahlakı, insan­
MÜSLÜMAN OLAN
liş îslamm is­
lar arasında, hak,
tediği şartla­
ÜLKELER 1992NÜTAHMİNİ
FU S
hikmet ve adalet ara uyarak el­
dma, hürriyet, eşit­
Endonezya.........195.000.000
de edildiğin­
Pakistan............. 121.664.000 I
lik ve yardımlaşma
den, hürriyet
Bangladeş.........
119.000.000
d ü stu rların ı koy­
eşitlik ve yar­
Nijerya................. 88.500.000
muştur. Bunun di­
Iran....................... 61.183.000
dımlaşmanın
ğer bir manası da,
Türkiye................ 59.640.000
da gelişmesi­
M ısır...... 56.386.980,^?
bu ilahi nizama uni tem in eSudan..................
28.305.000
yanlar mükafat,
der. Aksine
Tanzanya............
karşı gelenler ceza
olduğu tak ­
Pas................
¿K>.ı
görecekler demek o..............
dirde Islami
lur.
atan.........
değildir.
.............. 18..
İşte îslamm inan­
Esasen ce­
............ 18.
cından doğan cemi­
miyet
de, saa­
.17
yet ahlakı budur.
det ve refahı­
abistan. 16.!
Bütün cemiyetler
nı temin eden
gibi, İslam cemiyeti
................. 13.'
şeyin şahsi
Yemen..,.............. 10.394.000
de yüksek, orta ve
kabiliyet
ve
Tunu s................... 8.445.000
avam tabakaları ol­
ü stü n lü k le r
mak üzere üç kısım
olduğunu bilir. Onu takdir ederek
halktan meydana gelmiştir. Her hürmet ve sevgi gösterir. İdaresi­
üç tabakanın da ahlaki vazifesi, ni de ona teslim eder.
mümkün olduğu kadar fazla hür­
İşte bu sebeple, İslam cemiyeti­
riyete layık olmak ve ondan isti­ nin yüksek tabakası demokrasiye,
fade edebilmektir.
aşağıdaki tabakalar ise aristokra­
siye meyilli olurlar.
DEMOKRASİ
Yüksek tabakalar demokrattır,
İnsan kendi hürriyetini başka1 çünkü zayıfların hakkını koruyan
larının hürriyetine hürmet ede­ ve içinde yaşadıkları maddi ma;
rek koruyabilir. Karşılıklı hür­ nevi hal ve şartları ıslah ederek
met ise fertler arasındaki eşitliği ortak saadeti temin eden onlarkurar ve devam ettirir. Bu yüz­ dır.
Aşağıdaki tabakalar aristokrat
den İslam cemiyeti de fertlerin
hürriyet ve eşitliklerini koruyup hisler taşır, çünkü erişmeyi iste­
genişletmek mecburiyetindedir. dikleri, saadetlerini erişmekte
Böylece inancın doğurduğu yar­ gördükleri şahsi üstünlük orada­
dımlaşma birtakım safhalardan dır. Onu hürmet ve takdir ile ka­
geçerek “sosyal dayanışma” hali- bul ederler.
sı demektir. “Hürriyet”
ise herkesin, elinin eme­
ğinden serbestçe faydalan­
masını, çalışkanlığının mü­
kafatını alarak gayretinin
teşvik görmesini ister.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği