İKLİM DEĞİŞİKLİĞİYLE MÜCADELEDE TÜRKİYE RİFAT ÜNAL SAYMAN DİREKTÖR REC TÜRKİYE İklim Değişikliğiyle Mücadelede Türkiye Rifat Ünal SAYMAN, Direktör - REC Türkiye 01 Ağustos 2017, ĠBB, Ġstanbul Sunum Planı ETKİLER 2014 KAYDEDİLEN EN SICAK YIL! 2015 KAYDEDİLEN EN SICAK YIL! 2016 KAYDEDİLEN EN SICAK YIL! Isı Dalgaları (2003) Avrupa’da 70.000 kişi hayatını kaybetti Fransa’da mısır üretimi %30, meyve üretimi %25, tahıl üretimi %30 düştü. Fransa’nın toplam tarım kaynaklı ekonomik kaybı 4 milyar Avro 2015 öncesi Kaydedilen En Sıcak 10 Yıl 2014, 2010, 2005, 2009, 2007, 1998, 2002, 2003, 2006, 2012 Kuzey Kutup Buzullarında Kaydedilen En Büyük Küçülme Eylül 2012 Hindistan’da Her Yıl Rastlanan Dang Humması Vakası - 37 Milyon 2012 Hindistan Yeraltı Su Kaynakları Krizi 6,73 milyon hektar alan tuzlanma nedeniyle kullanılamaz durumda 2010 Pakistan Seli Nedeniyle Göç Eden ve Etkilenen Toplam İnsan Sayıları 6 Milyon ve 20 Milyon İspanya’da Ocak-Ağustos 2012 Arası Yanan Ormanlık Alan 153.000 hektar Sandy Kasırgası – ABD 50 milyar $ ekonomik zarar %0,6’lık ekonomik düşüş 7 milyon ev elektriksiz kaldı Metro hizmetlerinde aksamalar Rafinerilerin %70’i kapandı Son yıllarda kuraklıktan dünya çapında etkilenen insan sayısı 162 Milyon 2010 Kuraklığı Etiyopya’da 300.000 kişi hayatını kaybetti, toplam 57 milyon kişi etkilendi Çin’de 3 milyon insan yeterince içecek suya ulaşamadı Amazon ormanlarında 2,5 milyon km2 yeşil alan kaybı gerçekleşti Afetler Artık Doğal Değil! Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) “İklim Değişikliği İnsan Kaynaklı” – 2013 “Hiç kimse iklim değişikliğinin etkilerine bağışık değil” – 2014 İklim Değişikliği ile Mücadele Yatırımlar için finansman ihtiyacının çözülmesi gerekiyor Paris İklim Anlaşması çözüm için çok önemli bir adım Azaltım (mitigation): İklim değişikliğine neden olan insan kaynaklı sera gazlarını kontrol altına alınması, azaltılması ve tutulmasına yönelik önlemler Uyum (adaptation): İklim olaylarının (risklerinin) etkileriyle mücadele etmek, fayda sağlamak ve etkileri yönetebilmek için stratejilerin güçlendirilmesi, geliştirilmesi ve uygulanması Sera Gazı Salımları Küresel Ölçekte Artıyor Kaynak: IPCC, 2014 - TO P30- EN FAZLA SERA G AZI SALIM I YAPAN 30 ÜLKE (1990) Seragazı Salımları, Kişi Başı CO2e ton/ yıl AKDO hariç, 1990 Alan: Seragazı Salımları, Toplam CO2e AKDO hariç, 1990 30 Avustralya 1. ABD Kanada 20 4. Rusya Kazakistan3 Çekya Ukrayna 10 Özbekistan Almanya Hollanda İngiltere Polonya Romanya Güney AfrikaVenezuela Arjantin Güney Kore Meksika İran 1 Türkiye Brezilya 3. Çin Endonezya Nijerya 5. Hindista n Suudi Arabistan 2. AB (28) 2 Japonya İtalya Fransa İspanya 0 0 Ek I Ülkeleri (Ek II hariç) Ek II Ülkeleri Ek Dışı Ülkeler 10.000 20.000 30.000 Kişi Başı GSYİH SGP, Cari $, 1990 R. Ünal SAYMAN, Veri Kaynakları: WRI CAIT, World Bank - TO P30- EN FAZLA SERA G AZI SALIM I YAPAN 30 ÜLKE (2013) Seragazı Salımları, Kişi Başı C O 2e ton/ yıl AKDO hariç, 2013 Alan: Seragazı Salımları, Toplam CO 2e AKDO hariç, 2013 30 Avustralya Kanada 20 2. ABD Kazakistan Suudi Arabistan 5. Rusya Güney Kore 10 G. Afrika Ukrayna 1. Çin Mısır 4. Hindista n Endonezya Nijerya Pakistan 0 0 Malezya İranVenezuela Polonya Arjantin Meksika Tayland Türkiye Brezilya Ek I Ülkeleri (Ek II hariç) Ek II Ülkeleri Ek Dışı Ülkeler 20.000 Almanya Japonya 3. AB (28) İngiltere İtalya İspanya Fransa 40.000 60.000 Kişi Başı GSYİH SGP, Cari $, 2013 R. Ünal SAYMAN, Veri Kaynakları: WRI CAIT, World Bank Sunum Planı Toplam Seragazı Salımları ve Sektörel Paylar 1990 - 2014 Toplam Seragazı Salımları Artış Oranı Seragazı Salımlarının Sektörel Dağılımı (CO2e) 150% 500 125% 400 90% 100% 300 66% 75% 200 43% 50% 100 15% 25% 0% %3 %11 %13 125% 0% 1990 1995 2000 2005 2010 2014 1990 yılına göre değişim (%) Türkiye’nin toplam seragazı salımları1990’da 208 bin tondan %125’lik bir atıĢla 2014’de 468 bin tona yükseldi %5 %20 %11 %73 %64 0 1990 1995 Enerji 2000 2005 Endüstriyel Faaliyetler 2010 Tarım 2014 Atık Türkiye’nin toplam seragazı salımları içinde enerji sektörünün payı 1990’da %64’den 2014’de %73’e yükseldi Kaynak: REC Türkiye; Veri Kaynağı: TUİK Seçilmiş Göstergeler KiĢi BaĢı GSYĠH (bin $) 90 45% 41% 80 40% 70 35% 60 30% 50 25% 40 20% 30 15% 20 10% 10 5% 0 Bin Milyon Toplam Nüfus (milyon) Türkiye Fransa 1990 İngiltere 2014 İtalya 400% $40 332% 19 $20 4 $0 0% İngiltere Almanya İspanya 4,00 1990 Artış Oranı 10% 9% 3,82 8% 3,50 3,00 2,50 6% 400 3% 1,00 2% 0,50 1% 0,00 0% 2005 2010 Fransa İngiltere Azalış Oranı 2014 İspanya Türkiye Artış Oranı Almanya 300% 600 500 4% 1,50 İtalya İtalya 700 7% 5% 2,00 İspanya Fransa Bin KiĢi BaĢına Binek Arabası 4,14 Türkiye 200% 100% $10 Hane Halkı Büyüklüğü (kiĢi) 4,50 300% $30 0% Almanya $50 256% 250% 200% 150% 300 100% 200 114 100 0 50% 0% İtalya Almanya Fransa 1991 İspanya 2012 İngiltere Artış Oranı Türkiye Seçilen Kilit Göstergelerde Kümülatif Değişim (1990 - 2014) 160% 140% Küresel Ekonomik Krizi 120% 100% 80% 1999 Depremleri 60% 2001 Ekonomik Krizi 1994 Ekonomik Krizi 40% 20% 0% 1990 1992 Nüfus 1994 1996 1998 Toplam Sera Gazı Salımları 2000 2002 2004 2006 Milli Gelir (2010 Sabit Dolar) 2008 2010 2012 2014 Kişi Başı Sera Gazı Salımları Birimler: 1 - Nüfus, 1990 yılına göre % değiĢim; 2 – Toplam Sera Gazı Salımları, 1990 yılında göre CO2e % değiĢim; 3 – Milli Gelir, 1990 yılına göre 2010 yılı $ fiyatlarıyla % değiĢim; 4 – KiĢi BaĢı Sera Gazı Salımları, 1990 yılına göre CO2e değiĢimi Veri Kaynakları: 1 - Nüfus Dünya, Bankası; 2 - Toplam Sera Gazı Salımları, TÜĠK; 3 - Milli Gelir Dünya Bankası; 4 - KiĢi BaĢı Sera Gazı Salımları, TÜĠK Seçilmiş Göstergeler Çevrim ve Enerji Sektörü (Elektrik Üretimi…)* 1.400 150% 1.200 125% 125% 100% 1.000 75% 800 50% 600 468 0 1990 Türkiye 2014 Fransa Milyon ton CO 2e 173% 160 200% 175% 140 150% 120 125% 100 100% 74 80 60 75% 50% 40 27 20 25% 0% 0 -25% 1990 * UNFCCC 1.A.1 ** UNFCCC 1.A.3 İngiltere 2014 İtalya 200% 300 150% 250 100% İspanya Türkiye Değişim (1990 - 2014) *** UNFCCC 1.A.2 ve 2 **** UNFCCC 1.A.4 300 0% 100 -25% 50 -50% 0 İspanya 34 -50% -100% Almanya İngiltere 1990 150% 128% 125% 250 100% 200 150 50% 132 Türkiye 2014 Sanayi Sektörü ve Endüstriyel ĠĢlemler*** 180 250% 350 Değişim (1990 - 2014) UlaĢtırma** Almanya Fransa İtalya Milyon ton CO 2e Almanya İngiltere 290% 400 75% 50% 133 25% 100 0% 58 -25% 50 İtalya İspanya Fransa Değişim (1990 - 2014) Diğer Sektörler (Binalar…)**** Milyon ton CO 2e 200 300% 150 0% 208 450 200 25% 400 Milyon ton CO 2e Milyon ton CO 2e Toplam Salım 250 75% 64% 200 50% 150 25% 100 0% 54 50 -25% 33 -50% 0 -75% Almanya Türkiye 1990 Fransa 2014 İngiltere İtalya Değişim (1990 - 2014) İspanya 0 -50% Almanya İngiltere 1990 Fransa 2014 İtalya Türkiye İspanya Değişim (1990 - 2014) Kaynak: Rifat Ünal Sayman, REC Türkiye; Veri Kaynağı: UNFCCC Türkiye’de Şehir Nüfusundaki Değişim (1940 - 2010) Kaynak: Sayman, R. Ünal. MBB ġehir ve Toplum Dergisi, Sayı 7. En Yüksek Nüfuslu 10 İl 2015 İstanbul Seragazı Envanteri Ön Sonuçlar - 2015 KiĢi BaĢı Salım Miktarı Ġstanbul 3,34 tCO2e/yıl Türkiye Ġstanbul’un Toplam Seragazı Salım Miktarı 6,08 tCO2e/yıl 48.980.519 tCO2e Ġstanbul’un toplam salımının Türkiye toplamı içindeki payı %10. Tarım ve Endüstriyel ĠĢlemler Türkiye ortalamasının oldukça altında. Türkiye ortalamasında Tarım (%11) ve Endüstriyel ĠĢlemler (%13). Ġstanbul 2015 yılı için kaynak: ĠSTAÇ Türkiye 2014 yılı için kaynak: TUĠK Öne Çıkan Azaltım Tedbirleri ġEHĠRLER: ġehirlerin iklim dostu planlaması (kısa mesafe), toplu taĢımanın güçlendirilmesi, yeĢil binaların teĢvik edilmesi ENERJĠ: Yenilenebilir enerjiye geçiĢ, kömür, petrol, doğalgaz kullanımının azaltılması, akıllı Ģebekelerin kurulması, enerji verimliliğinin arttırılması ĠKLĠM DEĞĠġĠKLĠĞĠ KÜRESEL BĠR ÜRETĠM: Her türlü mal ve hizmet üretim sürecinde verimlilik artıĢı sağlanması, biliĢim teknolojilerinin yaygınlaĢması SORUN ULUSLARARASI ÇÖZÜM ARAZĠ KULLANIMI ve TARIM: OrmansızlaĢtırmanın azaltılması, tarımda verimlilik artıĢı, bozulmuĢ arazilerin restorasyonu GEREKĠYOR HFC: Düzenlemeler aracılığıyla HFC salımının sonra erdirilmesi, buzdolabı ve klimalarda yeni teknolojilerin kullanılması ATIK YÖNETĠMĠ: Atık miktarının azaltımı, geri dönüĢüm ve kazanım oranlarının yükseltilmesi, düzenli depolarda metan gazının kullanılması Sunum Planı İklim Değişikliği ile Mücadelede Önemli Tarihler - 1979 Dünya I. Ġklim Konferansı 1988 IPCC Kuruldu 1992 Rio Konferansında UNFCCC kuruldu 1995 COP1 (Berlin) 1997 Salım azaltımı hedefi öngören Kyoto Protokolünün kabulü 2005 Kyoto Protokolü yürürlüğe girdi 2008-2012 Kyoto Protokolü salım azaltım dönemi 2009 Kopenag Konferansı ve varılamayan iklim anlaĢması 2012’de Kyoto Protokolünün süresinin 2013-2020 dönemini kapsayacak Ģekilde uzatılması 2013’de VarĢova’da Paris öncesinde INDC’lerin sunulmasının kararlaĢtırılması İklim Değişikliği ile Mücadelede çok Önemli Bir Adım! - Özel sektöre, yerel yönetimlere çok büyük bir mesaj Önemli bir niyet ilanı, büyük bir uzlaĢı Bütün sorunları çözmeyecek, Paris AnlaĢması sonucu dünyamız ısınmaya “yavaĢlayarak” devam edecek Daha alınacak yolumuz var Sıcaklık Artışı - Paris AnlaĢmasının ana amacı küresel sıcaklık ortalamasında gözlemlenen artıĢı insanların ve ekosistemlerin mücadele etme ve uyum sağlama kapasitesini aĢmayacağı bir limitin altında tutmaya çalıĢmak. - Müzakereler sonucunda ortaya çıkan karar bu artıĢı yüzyılın sonunda (2100) 2 oC derecenin oldukça altında tutmak ve 1.5 oC dereceyi sağlayabilmek için çabaları sürdürmek yönünde oldu. Karbon Bütçesi - Karbon bütçesini tüketmemek için küresel sera gazı salım miktarının olabildiğince çabuk zirve yapıp azalma eğilimine girmesi; 2050’den itibaren insan kaynaklı salımlar ve yutak alanların kapasitesi arasında bir dengenin kurulması amaçlanıyor. Farklılaşma - AnlaĢma kapsamında geliĢmiĢ ülkelerin iklim değiĢikliği ile mücadelede tarihsel sorumlulukları dikkate alınarak sera gazı salımlarının azaltılması çabalarına liderlik etmesi beklenmekte. - GeliĢmekte olan ülkelerin ise azaltım çabalarını zamanla kuvvetlendirmesi teĢvik edilecek. Finansman - Ġklim değiĢikliğinden en çok etkilenen ve bununla mücadele edebilme kapasitesi en düĢük ülkelerin mücadele kapasitelerini arttırmak, uyum tedbirlerini sağlamlaĢtırmak ve ihtiyaç duyabilecekleri diğer tedbirleri geliĢtirmek amacı ile tesis edilecek bir iklim finansmanı kaynağı olacak. - Bu kaynakta geliĢmiĢ ülkelerin 2020 yılından itibaren yıllık 100 milyar dolar toplanması öngörülmekte. Bu, taban rakam olacak ve 2025 yılından itibaren somut ihtiyaç analizlerine göre güncellenerek devam ettirilecek. Çaba Paylaşımı - - GeliĢmiĢ ülkelerin, geliĢmekte olan ülkelere, iklim değiĢikliği ile mücadele için sarf edecekleri çabanın maddi yükleri için finansal kaynak sağlaması bir zorunluluk haline geldi. Diğer ülkeler gönüllülük esasına dayalı olarak dilerlerse finansal yardım sağlayabilecek. Değerlendirme Mekanizması - - Ülkelerin ortak fakat farklılaĢtırılmıĢ sorumluluklarla kendi kapasitelerine göre belirledikleri planlara göre hareket edebilmesini sağlayacak ulusal katkı beyanları (INDC) üzerine kurulu. Mevcut durumda, INDC’ler yerkürenin sıcaklık artıĢını ancak 3 dereceye yakın bir noktada tutabiliyor. Tüm tarafların hedeflerinin toplam olarak dikkate alarak 2023 yılında değerlendirilmesine ve sonraki her 5 yılda aynı değerlendirme sürecine tabi olmasına karar verildi. Bu değerlendirme sonuçları ülkelere kendi hedeflerini daha iddialı hale getirmeleri için kılavuzluk yapacak. Zarar ve Kayıplar - Ġklim değiĢikliğinin olumsuz etkilerine karĢı en savunmasız ülkelerin zararlarının ve kayıplarının karĢılanması ihtiyacı Paris AnlaĢması kapsamında tanınıyor ancak bu zararların tazmini doğrultusunda hukuki bir süreç yolu açık değil ve mekanizmanın nasıl iĢleyeceği muğlak durumda. Takvim - Taraf Devletlerin imzalaması ve Meclislerinde onaylanması gerekiyor. - 22 Nisan 2016’da New York’ta imzaya açıldı, - Yürürlüğe girmesi için küresel sera gazı salımlarının en az %55’ini temsil eden en az 55 taraf ülke tarafından imzalanması gerekiyordu. - Ġmza süreci çok hızlı bir sürede tamamlandı ve anlaĢma yürürlüğe girdi. - 2020 yılı itibari, Kyoto Protokolü II. Döneminin tamamlanmasının ardından uygulanmaya baĢlayacak. Paris Sonrası - Hızlandırıcı etkisi Dünya devletlerinin adımları hızlanacak Ar&Ge çalıĢmaları artacak Yenilenebilir enerji yatırımları artacak Özel Sektör giriĢimleri artacak Karbon Ticareti canlanacak MRV önem kazanacak Ġzleme ve Yaptırım olmayacak En büyük yaptırım “afiĢe etmek” olacak Sunum Planı Türkiye açısından Paris Anlaşması - - Türkiye halen geliĢmiĢ ülkeler olarak kabul edilen EK-I ülkeleri arasında yer almakta. Bu açıdan Türkiye’nin 2020’de 100 milyar dolar olarak hedeflenen YeĢil Ġklim Fonu’ndan yararlanma olasılığı düĢtü. Teknoloji ve kapasite geliĢtirme desteklerinden faydalanması daha olası. Türkiye özel statüsünün tanınmasını istemekte. Türkiye ayrıca 2020 yılında gerçekleĢecek COP26 toplantısına ev sahibi olmak için resmi baĢvuru yaptı. Türkiye anlaĢmayı imzaladı, ama halen TBMM’de onaylamadı. Bu açıdan Türkiye Paris AnlaĢması’na halen taraf değil. Türkiye INDC’si %21 (246 mt) Kaynak: Rifat Ünal Sayman, REC Türkiye; Veri Kaynakları: TÜĠK, Çevre ve ġehircilik Bakanlığı Covenant of Mayors ÜYE TÜRK BELEDİYELERİ: Antalya BB, Bağcılar (İstanbul), Bornova (İzmir), Bursa BB, Tepebaşı (Eskişehir), İzmir BB, Kadıköy (İstanbul), Karşıyaka (İzmir), Nilüfer (Bursa), Maltepe (İstanbul), Seferihisar (İzmir), Şişli (İstanbul) Kaynak: Covenant of Mayors TEŞEKKÜR EDERİM Rıfat Ünal Sayman [email protected] [email protected]