banka muhasebesi

BANKA MUHASEBESİ
4 ÖZKAYNAKLAR
Özkaynaklar
• 5411 Sayılı Bankalar Kanununun 44-47.maddeleri «Özkaynaklar ve
Standart Oranlar» başlığı ile özkaynakları düzenlemiştir. Ayrıca
«Bankaların Özkaynaklarına İlişkin Yönetmelik» (05/09/2013 tarih28756 sayılı Resmi Gazete) konuya ilişkin tanımlamaları yapmıştır.
• Ödenmiş sermaye; bankaların fiilen ve her türlü muvazaadan arî
olarak ödenmiş veya Türkiye'ye ayrılmış ve ödenmiş
sermayelerinden, bilançoda görülen zararın yedek akçelerle
karşılanamayan kısmı düşüldükten sonra kalan tutardır.
• Yedek akçeler; bankaların 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili
kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden
varsa bilanço zararının düşülmesinden sonra elde edilen tutardır.
• Özkaynak, ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan
sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak
tutarı ifade eder.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
2
Özkaynaklar
• Ana sermaye, çekirdek sermaye ile ilave ana sermaye toplamından oluşur.
• Çekirdek sermaye;
a) Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan
sonra gelen ödenmiş sermaye,
b) Hisse senedi ihraç primleri,
c) Hisse senedi iptal kârları,
ç) Yedek akçeler,
d) Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca özkaynaklara yansıtılan kazançlar,
e) Dönem net kârı ile geçmiş yıllar kârı,
f) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıklar,
g) İştirakler, bağlı ortaklıklar ve birlikte kontrol edilen ortaklıklardan bedelsiz
olarak edinilen ve dönem karı içerisinde muhasebeleştirilmeyen hisseler
toplamından aşağıdaki kalemlerin düşülmesiyle bulunur.
a) Net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının yedek akçeler ile
karşılanamayan kısmı ile Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca özkaynaklara
yansıtılan kayıplar,
b) Faaliyet kiralaması geliştirme maliyetleri,
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
3
Özkaynaklar
c) İpotek hizmeti sunma hakları hariç olmak üzere, Türkiye Muhasebe
Standartları uyarınca maddi olmayan duran varlık veya şerefiye olarak
sınıflandırılan kalemlerin, bunlara ilişkin ertelenmiş vergi yükümlülüğünün bu
kalemlerin değer düşüklüğüne uğraması veya kayıtlardan çıkarılması halinde
silinecek olan kısmı ile mahsup edildikten sonra kalan kısımları,
ç) Geçici farklara dayanan ertelenmiş vergi varlıkları hariç olmak üzere gelecek
dönemlerde elde edilecek vergilendirilebilir gelirlere dayanan ertelenmiş vergi
varlığının, ilgili Türkiye Muhasebe Standardında yer alan koşulların sağlanması
halinde ertelenmiş vergi yükümlülüğü ile mahsup edildikten sonra kalan kısmı,
d) Kanunun 56 ncı maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı olarak edinilen paylar.
• İlave ana sermaye; çekirdek sermayeye dahil edilmeyen imtiyazlı paylara
tekabül eden sermaye tutarı, banka yönetim kurulunun yazılı beyanı ile
birlikte yapacağı başvuru üzerine Kurumca uygun görülen borçlanma
araçları ve bunlara ilişkin ihraç primlerinin toplamı üzerinden 9 uncu
maddede belirtilen indirimlerin yapılması suretiyle bulunur.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
4
Özkaynaklar
• Katkı sermaye; genel karşılıklar, ana sermayeye dahil edilmeyen borçlanma
araçlarından banka yönetim kurulunun ikinci fıkradaki şartları taşıdıklarını
teyit eden yazılı beyanı ile birlikte yapacağı başvuru üzerine Kurumca
uygun görülen borçlanma araçları ve bunlara ilişkin ihraç primleri
üzerinden 9 uncu maddede belirtilen indirimlerin yapılması suretiyle
bulunur.
• Konsolide özkaynak; Kanun uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere
göre, ana ortaklık niteliğinde olan bankaların konsolide finansal tabloları
üzerinden ikinci bölümde yer alan esaslar çerçevesinde hesapladıkları
özkaynaklarına, bu bölümde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde
hesaplanan azınlık payları ile üçüncü kişilerin paylarının eklenmesi
suretiyle bulunur. Konsolide özkaynak hesaplamasında sigorta şirketlerinin
teknik karşılıkları dikkate alınmaz.
• Bağlı ortaklıktaki azınlık payları, ana ortaklık banka veya iştiraki tarafından
özel amaçlı bir şirket veya başka bir araç ya da sözleşme aracılığıyla
doğrudan veya dolaylı olarak fonlanmış olmaları halinde, ana ortaklık
bankanın konsolide özkaynak hesabında dikkate alınmaz.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
5
Sermaye Sistemleri
• Esas Sermaye Sistemi; Esas sermaye
sisteminde bir sermaye tavanı yoktur. Şirketin
ödenmiş sermayesi ancak ve ancak genel
kurulun alacağı zaman ve arttırım miktarı
kararına göre zamanında bir kerede yapılır.
Eğer yeni sermayeye ihtiyaç duyulursa, o
zaman yapılacak tek şey genel kurulu
toplamak ve oradan bu kararın çıkmasını
sağlamaktır. Esas sermaye sisteminde,
sermaye terimi yerine ödenmiş sermaye terimi
kullanılır.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
6
Sermaye Sistemleri
• Kayıtlı sermaye sistemi, şirket yönetim kurullarına sermaye arttırımlarında
belli bir serbestiyet verir. Şöyle ki, genel kurullarından arttırabilecekleri
sermaye için bir maksimum limit (sermaye tavanı) isteyen yönetim kurulu,
bu tavanı aşmamak kaydıyla, en az beş yıl içerisinde de o tavana ulaşmak
kaydı ile, istediği zamanda, ister bir kerede ister bir kaç sermaye artırımı
yoluyla, tavan miktarına kadar sermayelerini yükseltebilir. Böylece daha
serbest ve hızlı hareket edebilen şirket ve yönetim kurulu, sermaye
gereksinimi duyduğunda en kısa zamanda bu ihtiyacını giderebilme
imkanına kavuşmaktadır.
• Kayıtlı sermaye sisteminde, şirketlerin sermayesi için (finans
literatüründe) çıkarılmış sermaye ve tavan miktarı için kayıtlı
sermaye tavanı terimleri kullanılıyor. Çıkarılmış sermaye terimi
türetildiği halde, uygulamada yerine ödenmiş sermaye veya
sermaye terimleri kullanılmaktadır. Esasında aynı şeyi belirten bu
terimler, teorik açıdan sistemi doğru betimlemesi için yanlış
kullanılmaması uygun olacaktır.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
7
Sermaye Sistemleri
• Halka Açık Anonim Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemi; Şirketler
kayıtlı sermaye sistemine genel kurularının karar vermesi ve SPK'nın
onaylaması durumunda geçebilmektedir; sisteme giriş ve çıkışlar
SPK'nın tasarrufuna bırakılmıştır.
• Halka Açık Olmayan Anonim Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemi;
anonim şirketlerin esas sermayesi ellibin Türk Lirası, kayıtlı sermaye
sistemini kabul etmiş halka açık olmayan anonim şirketlerin
sermayesi yüzbin Türk Lirasından aşağı olamaz. Başlangıç sermayesi
en az yüzbin Türk Lirası olan şirketlerin kuruluşta ve mevcut
olanların ise esas sözleşmelerinde değişiklik yapmaları suretiyle
Gümrük ve Ticaret Bakanlığından izin alarak kayıtlı sermaye
sistemine geçebilecekleri belirtilmiştir.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
8
Sermaye
• Ana sözleşmede TL olarak belirtilen ve ticaret siciline tescil edilmiş
bulunan sermaye tutarı pasif karakterli, genel müdürlük tarafından
izlenen 410 Sermaye hesabına kaydedilir. Kayıtlı sermaye sistemine
alınmış bankalarda esas sermaye yerine çıkarılmış sermaye
gösterilir. Kayıtlı sermaye tavanı ayrıca dipnotlarda belirtilir.
• Örnek; X Bankası A.Ş. halen faaliyetine devam etmekte olup
sermayesini 10.000.000.-TL artırmayı ve bunun dörtte üçünü
nakden ödemeyi bakiyenin ise 1 yıl sonra 1.500.000.-TL nakden
1.000.000.-TL YDF’den ödenmesini öngörmüştür.
Borç
Alacak
010 Kasa Hesabı
7.500.000.412 Sermaye Taahhütleri
2.500.000.410 Sermaye
10.000.000.Sermaye artırımı ve kısmi ödemesi
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
9
Sermaye
Borç
010 Kasa Hesabı
1.500.000.412 Sermaye Taahhütleri
Taahhüt edilen sermayenin nakden ödenen kısmı
414 Sermaye Yedekleri
1.000.000.412 Sermaye Taahhütleri
Bedelsiz artırılan sermaye kaydı
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
Alacak
1.500.000.-
1.000.000.-
10
Sermaye Yedekleri-414
• Hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, İştirakler
bedelsiz hisse senetleri, yeniden değerleme farkları gibi sermaye
hareketleri dolayısıyla ortaya çıkan ve bankada bırakılan tutarların
izlendiği hesap grubudur.
• Hisse senedi ihraç primleri(41400); Yeni çıkarılan hisse senetlerinin
primli satışından kaynaklanan tutarlar bu hesapta izlenir. Hisse
senedinin nominal fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark bu hesabın
alacağına satış biçimine bağlı olarak ilgili hesabın borcuna kaydedilir.
Bu tutarların sermayeye ilavesi veya başka bir amaçla kullanılması
durumunda hesaba borç kaydedilir.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
11
Sermaye Yedekleri-414
• Hisse Senedi İptal Karları Hesabı(41402): İptal edilen hisse
senetlerinin bedellerine mahsuben yapılan ödemelerin, bunların
yerine çıkarılan hisse senetlerinden elde edilen hasılat noksanı
kapatıldıktan sonra artan kısmın izlendiği hesaptır. Elde edilen hisse
senedi iptal karları bu hesaba alacak olarak kaydedilir. Bu tutarların
sermayeye ilavesi veya başka amaçlarla kullanılması durumunda
ilgili hesaplara borç olarak kaydedilir.
• Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar Yeniden Değerleme
Farkları Hesabı(41404); İşletmenin aktifine kayıtlı maddi duran varlık
kalemlerinin yeniden değerlenmesinden oluşan değer artışlarının
izlendiği hesaptır. Yeniden değerleme net değer artışı ilgili hesaplar
karşılığında bu hesaba alacak kaydedilir. Bu tutarların sermayeye
ilavesi veya başka bir amaçla kullanılması durumunda bu hesaba
borç kaydedilir.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
12
Sermaye Yedekleri-414
• İştirakler, Bağlı Ortaklıklar ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar
Bedelsiz Hisse Senetleri (41405); Kar kaynaklı olmayan içsel
kaynaklardan yapılan sermaye artırımları dolayısıyla edinilen
bedelsiz hisse senetlerine isabet eden tutarlar sonucu aktifte
meydana gelen artışların izlendiği pasif karakterli hesaptır.
• Örnek; X Bankası A.Ş. sermaye artırımı yapacak olup 1.000 TL
nominal bedelli 10.000 adet hisse senedi beheri 1.100 TL’den
satılmıştır.
Borç
Alacak
022 Yurtiçi Bankalar
11.000.000.410 Sermaye Hesabı
10.000.000.414 Sermaye Yedekleri
1.000.000.41400 Hisse Senedi İhraç Primleri
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
13
Kar Yedekleri-420
• Kanun ve esas sözleşme hükümleri veya bankaların yetkili organları
tarafından alınan kararlar uyarınca dağıtılmamış yada bankada
alıkonulmuş özkaynak kalemleri bu hesap grubunda izlenir.
• Yasal Yedekler(42000); Türk Ticaret Kanununa göre (Madde 519),
yıllık kârın yüzde beşi, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisine
ulaşıncaya kadar genel kanuni yedek akçeye ayrılır.
• İsteğe bağlı yedek akçe; yedek akçeye yıllık kârın yüzde
beşinden fazla bir tutarın ayrılacağı ve yedek akçenin ödenmiş
sermayenin yüzde yirmisini aşabileceği hakkında esas
sözleşmeye hüküm konabilir. Esas sözleşme ile başka yedek
akçe ayrılması da öngörülebilir ve bunların özgülenme
amacıyla harcanma yolları ve şartları belirlenebilir.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
14
Kar ve Zarar-440
• Yıl sonunda gider ve gelir hesaplarının devredildiği çift karekterli
hesaptır. Yıl sonlarında 5-Faiz Gelirleri ve 7-Faiz dışı gelirler hesap
gruplarındaki gelirler ve 6-Faiz Giderleri ve 8 Faiz dışı giderler
hesapları 440 Kar ve zarar hesabına devredilir.
• Ticari bankalar faaliyetlerini ağırlıklı olarak şubeleri aracılığıyla
gerçekleştirmekte olup bilanço tarihleri itibariyle şubelerin faaliyet
sonuçları diğer bir değişle kar veya zarar tutarları genel müdürlüğe
devredilir.
• Şube kar etmiş ise devir işlemi;
Borç
Alacak
440 Kar ve Zarar Hesabı
10.000.44001 Kar Hesabı
290 Şubeler Cari Hesabı
10.000.Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
15
Kar ve Zarar-440
• Şube zarar etmiş ise devir işlemi;
290 Şubeler Cari Hesabı
440 Kar ve Zarar Hesabı
44002 Zarar Hesabı
Borç
5.000.-
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
Alacak
5.000.-
16
Geçmiş Yıllar Kar ve Zararları 442
• Geçmiş yıllar Kar ve Zararları (442); Bilanço ve Gelir Tablosu yetkili
organlar tarafından henüz onaylanmamış bankaların geçmiş yıllar
kar ve zararları bu hesapta izlenir.
• 44201 Geçmiş Yıllar Karları ve 44202 Geçmiş Yıllar Zararları’nın
izlendiği hesaplardır.
• Enflasyona göre Düzeltme Farkları Hesabı (448); Özkaynak
kalemlerinin düzeltilmesinden doğan farklar bu hesabın alacağı
mukabili 898 Parasal Pozisyon Zararları hesabının borcuna
kaydedilir. Ancak enflasyon muhasebesi günümüz itibariyle
uygulanmamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından
açıklanan ÜFE artışının, içinde bulunulan dönem dâhil son üç hesap
döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde %
10'dan fazla olması şartları tekrar birlikte sağlanana kadar enflasyon
düzeltmesi uygulanmayacaktır. Enflasyon muhasebesi olarak bilinen
ve 2004 yılında uygulanan enflasyon düzeltmesi, 2005 yılından
itibaren kalkmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Figen Esin
17