Kuveyt Ekonomisinin Genel Özellikleri

İnceleme
Kuveyt dünyanın en yüksek kişi başına gelire sahip ülkelerinden biridir. Bu olguyu doğuran unsur,
yüksek enerji kaynakları rezervleri ve oldukça düşük nüfusun bir araya gelmesidir.
Kuveyt Ekonomisinin Genel Özellikleri
Basic Characteristics of Kuwait’s Economy
Harun ÖZTÜRKLER
Abstract
Kuwait has a historic target of “Vision 2035”. Under this vision, Kuwaiti government implements a development plan covering 2010-2014 period. Other development plans will follow the current plan until 2035. Two
major targets of this historic development project are to increase the role of provide sector in the economy
and to diversify the economy. Achieving these two targets will improve the efficiency and competitiveness of
the economy and therefore will raise the economic welfare of future generations. The current development
plan includes many important projects such as a new business hub (Silk City), a major harbor with its causeway, a railway and metro system, health and education projects, and new oil production facilities. Kuwait
has very high domestic saving rate and current account surplus. Therefore, Kuwait has necessary financial
funds to realize the targeted development project. If current economy-politic support and domestic political
stability are maintained, it will be possible to achieve the targets of Vision 2035. The purpose of this paper is
to analyze current structure of the Kuwaiti economy using major macroeconomic variables. Oil and natural
gas constitute approximately half of gross domestic product. Kuwait has very low inflation and unemployment rates. However, dependence on energy resources and open economy together make Kuwaiti economy
vulnerable against global economic fluctuations.
Keywords: Kuwait, “Vision 2035” low inflation, unemployment, economic fluctuations
<$
İnceleme
(
-
/--
"++
"+++
*
$
-3.
$
-
/
"+++5
9'
4
4
*
-
".
5
(
$
*
$
*
/--
"+
'
--
4
"
*
'+)+0
)
*
/--
4
.
$
+$+
+
/
$5
Giriş
Kuveyt dünya enerji piyasasının en önemli ülkelerinden biridir. British Petroleum (BP)’un
verilerine1 göre, Kuveyt 2011 yılı sonu itibariyle
dünya ispatlanmış petrol rezervlerinin %6,1’ine,
doğal gaz rezervlerinin ise %0,9’una sahiptir. Rezervlerin yıllık üretime bölünmesi ile hesaplanan
ve mevcut üretim miktarının sürdürülmesi durumunda rezervlerin kaç yıl süreceğini veren hesaplama sonucuna göre Kuveyt’in petrol rezervleri 48,1 yıl, doğal gaz rezervleri ise 100 yıldan
daha uzun süre yeterlidir. Kuveyt yalnızca rezerv
değil, ama aynı zamanda petrol ve doğal gazın
üretiminde de dünyanın önemli ülkelerinden biridir. Kuveyt 2011 yılı sonu itibariyle dünya petrol üretiminin %3,5’ini, doğal gaz üretiminin ise
%0,4’ünü gerçekleştirmektedir.
Bilindiği gibi, Dünya Bankası ülkeleri kişi başına gelire göre düşük, düşük-orta, yüksek-orta ve
yüksek gelirli ülkeler olarak sınıflandırmaktadır.
Kuveyt bu sınıflandırmada yüksek gelirli grupta yer almaktadır.2 Bugün Kuveyt’in ekonomik
kalkınma profilini Vizyon 2035 adı verilen uzun
dönem bir plan belirlemektedir. Bu planın amaçlarını gerçekleştirmek için Kuveyt 2010-2014 yıllarını kapsayan bir kalkınma planı uygulamaya
koydu. Adının çağrıştırdığının aksine, bu kalkınma planın temel amacı ekonomide özel sektörün
rolünü artırmaktır. Planın ikinci önemli amacı
ise ekonominin çeşitlendirilmesidir. Bu çerçevede bu çalışmanın amacı temel makroekonomik
göstergelerden yararlanarak Kuveyt ekonomisinin yapısı hakkında kısa bir değerlendirme yapmaktır.
94
Kuveyt Ekonomisinin
Temel Yapısal Özellikleri
Kuveyt ekonomisinin temel yapısal özelliklerini tartışmadan önce, ekonominin temel gelişmişlik düzeyini ortaya koymak yararlı olacaktır.
Bir ekonominin büyüklüğünün temel göstergesi
o ekonominin yarattığı gayrisafi yurtiçi hasıla
(GSYH) iken, ekonomik gelişmişliğin ve ülke insanın ekonomik refah düzeyinin temel göstergesi kişi başına GSYH’dır. Ekonominin zaman içerisindeki gelişme çizgisini ise GSYH’nın büyüme
hızının gelişiminden izlemek olanaklıdır. Aşağıdaki Tablo 1, 2006-2010 dönemi için sözü edilen
bu büyüklüklerin gelişimini yansıtmaktadır. Tablo 1’den de görülebileceği gibi, Kuveyt GSYH’sını
2006 ve 2010 yılları dikkate alındığında beş yıl
içerisinde ¼ oranın da artmış gözükmektedir.
Oysa yıllık GSYH büyüme oranları çok büyük
dalgalanma göstermiştir. Bu durumun temel nedeni GSYH’nın yaklaşık yarısının petrol ve doğal
gazın üretimine ve ihracatına dayanması ve Şekil
1’den de görüldüğü gibi, petrol ve doğal gaz fiyatlarının dönem içerisinde şiddetli dalgalanma
göstermesidir. Enerji fiyatlarındaki bu dönemde
ortaya çıkan bu şiddetli dalgalanmanın temel
nedeni 2008 yılında ortaya çıkan küresel finansal krizin reel sektöre de sirayet etmesi ve reel
ekonomik faaliyet hacminde daralma ve krizin
yarattığı belirsizliğin bir sonucu olarak da reel
faaliyet hacminde dalgalanma yaratmasıdır. Reel
faaliyet hacminde daralma ve dalgalanma enerji talebine ve dolayısıyla fiyatlarına yansımaktadır. Kuveyt Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü
(OPEC)’in aktif bir üyesidir. Ancak, OPEC içerisinde birlikte hareket edebilme eğilimi 1970’li
İnceleme
yıllardakinin oldukça gerisindedir. Ayrıca 1970
yıllar ile kıyaslandığında dünya enerji piyasalarının yapısı da büyük ölçüde değişmiştir. Dünya
enerji piyasalarına yeni üretici ülkeler ve ürünler
katılmıştır. Bu durum dünya enerji piyasalarında
rekabeti artırmış ve dünya enerji arzının ve dolayısıyla fiyatlarının OPEC tarafından kontrolünü
güçleştirmiştir.
Öte yandan, Kuveyt dünyanın en yüksek kişi başına gelire sahip ülkelerinden biridir. Bu olguyu
doğuran unsur, yüksek enerji kaynakları rezervleri ve oldukça düşük nüfusun bir araya gelmesidir. Dünya Bankası (DB) verilerine göre Kuveyt’in
nüfusu 2011 yılı itibariyle 2,8 milyondur.3 Böylece incelenen dönemde kişi başına ortalama gelir
46,7 bin dolak olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 1: Kuveyt Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına İlişkin Büyüklükler
%6
2006
2007
2008
2009
2010
->(?@)
bLb0{
bbv0|
bv|0v
bLQ0d
bJv0x
4->%>/(A)
JQ0|
bx0L
J}0Q
.J}0b
b|0v
,
%
->(@)
vxbdb
v{}{|
Q|}vJ
vLLJx
vQvx|
Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org.,
Erişim Tarihi: 19.11.2012
Şekil 1: Petrol ve Doğal Gaz Fiyatları
Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, www.bp.com/statisticalreview. Erişim Tarihi: 15.11.2012.
Öte yandan, bir ülke ekonomisinin temel yapısal
özelliği denilince akla gelen ilk gösterge, o ülke
GSYH’sının üretiminde ve ülkedeki toplam istihdamın yaratılmasında ana sektörler olarak adlandırdığımız tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinin katkılarıdır. Bu konuda Kuveyt’te sağlıklı
bir zaman serisi mevcut değildir. Ancak, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Merkezi İstihbarat
Teşkilatı (CIA) World Factbook verilerine göre
2011 yılı için temel sektörlerin GSYH’ya katkıları şöyle tahmin edilmektedir: tarım %0,2, sanayi
%42,3 ve hizmetler %57,5.4
Kuveyt’te enerji sektörünün dahil edilmesi nedeniyle sanayi sektörünün katkısı oldukça yüksek gözükmektedir. Ancak, sanayi sektörünün
GSYH’nın yaratılmasına gerçek katkısını görebilmek için, enerji dışındaki sanayi alt sektörlerinin büyüklüklerini bilmemiz gerekmektedir.
Sanayi sektörünün temel alt sektörü imalat sektörü olup, ekonomik kalınmanın en önemli belirleyicilerinden biridir. Kuveyt’te imalat sanayinin
GSYH içindeki payı yalnızca %2,5 düzeyindedir.
İmalat sanayi içerisinde ise ileri teknoloji ürünler üreten alt sanayi dalları, ülke ekonomisinin
95
İnceleme
Kuveyt yalnızca rezerv değil, ama aynı zamanda petrol ve doğal gazın üretiminde de dünyanın önemli ülkelerinden biridir.
hangi ölçüde bir bilgi temelli ekonomi olduğunu,
teknoloji üretebilme potansiyelini, işgücünün
verimliliğini ve uluslararası piyasalarda rekabet
edebilirliğini belirlemektedir. Bilindiği gibi, sanayi sektörünün GSYH’ya katkısını tespit etmekte
kullanılabilecek bir diğer gösterge ihracat ve ithalat içerisindeki imalat sanayi ürünlerinin paylarıdır. Oysa Kuveyt’te ihracatın hemen tamamı
petrol ve rafine edilmiş ürünlerden oluşmaktadır.
Bir diğer önemli ihraç ürünü ise gübredir. İthalat içerisinde sanayi ürünlerinin payları, özellikle
yatırım ve ara mallarının payları da ekonominin
ve sanayi sektörünün bu tür ürünleri massetme
potansiyelini yansıtmaktadır. Kuveyt’in ithal ettiği temel ürünler ise gıda, yapı malzemeleri, taşıt
ve taşıt malzemeleri ve tekstildir.
Ekonomik yapı ile ilgili bir diğer önemli gösterge
istihdamın ana sektörlere dağılımıdır. Kuveyt’te
toplam işgücü, %60’ının üstünde bir oranını Kuveytli olmayan göçmenlerden oluşan 2,2 milyon
işçiden müteşekkildir. İşsizlik oranın oldukça
düşük olduğu (2011 yılı için %2,2) Kuveyt’te istihdamın %70,7’si hizmetler sektöründe, %20,6’sı
sanayi sektöründe ve yalnızca %2,7’si tarım sektöründe yer almaktadır.
İşgücü piyasası, ekonomik yapı ve ülkenin gelişmişlik düzeyi ile ilgili bir diğer önemli bir göstergedir. Kuveyt’te ortalama olarak 15 ve üstü yaş
96
nüfusun %60,2’si, aynı yaş grubu erkeklerin 80,5’i
ve kadınların ise %42,9’u istihdam edilmektedir.
Öte yandan 15-64 yaş grubu kadınların %44,7’si
ve erkeklerin ise %84,5’i işgücüne katılmaktadır.
Ortalama işgücüne katılım oranı ise yaklaşık
olarak %70’dir. Böylesine yüksek işgücüne katılım oranına karşın, işsizlik oranın oldukça düşük
olması kamu sektörünün istihdam politikasından kaynaklamaktadır. Kamu sektörü istihdam
politikasının iki temel niteliği vardır: istihdam
yaratmak ve Kuveytlilere istihdam yaratmak.
Bu politikanın belli ölçüde zorunlu olduğunu da
eklemek gerekmektedir. Bunun bir nedeni, özel
sektörün yeterince gelişmemiş olmasıdır. Örneğin, toplam istihdamın yalnızca %0,5’i işverendir.
Bir diğer neden ise Kuveyt’in yüksek oranlı işgücü çekmesidir. Ortalama işsizlik oranın yalnızca
%2 gibi oldukça düşük bir düzeyde olmasına karşın, 15-24 yaş gurubu için bu oranın %11’in üzerinde oluğu vurgulanmalıdır. Bir ülkenin işgücü
piyasasının yapısını belirleyen kurumsal düzenlemeler ile nüfusun yaş yapısıdır. Kuveyt oldukça
genç bir nüfusa sahiptir. Bu durum bir yandan
dinamik bir işgücü piyasası ve yeni ürünler için
potansiyel talebin varlığına, diğer yandan ise bu
işgücü için istihdam yaratılması ihtiyacına işaret
etmektedir. Kuveyt’te nüfusun %26,7’si 0-14 yaş
gurubu, %70,7’si çalışabilir nüfus olarak adlandırdığımız 15-64 yaş grubu ve %2,6’sı 64+ yaş
gurubundan oluşmaktadır. Ayrıca, Kuveyt son
İnceleme
on yılda %3,4 gibi oldukça yüksek bir ortalama
nüfus büyüme hızına sahip olmuştur. Kuveyt’te
nüfus yapısı ile ilgili ilginç ve önemli iki diğer
özellik, nüfusun %98’inin kentsel bölgelerde ve
yalnızca %2’inin kırsal kesimde yaşıyor olması,
yani Kuveyt’in büyük ölçüde kentli bir toplum
yapısına sahip olması ve nüfus yapısının %60
ile erkek nüfusu lehine olmasıdır. Bu iki özelliğin ülkenin coğrafi yapısından kaynaklanan ve
ekonomik ve sosyal nedenleri ve sonuçları vardır. Kentli nüfus yapısı hizmet ürünleri talebini
artırarak, hizmetler sektörünün GSYH içindeki
payını ve hizmetler sektörü istihdamın payını
artırmaktadır. Nüfusun kadın erkek yapısının erkekler lehine olması göçmen işçilerin daha çok
erkeklerden oluşmasından kaynaklanmaktadır.
Ancak, erkeklerin işgücüne katılımının daha çok
olması, daha çok istihdam yaratılması zorunluluğunu da birlikte getirmektedir. Bir ülkenin nüfus
yapısı ile ilgili bir diğer önemli gösterge çalışan
her bir bireyin çalışmayan kaç kişiye bakmak durumunda olduğunu gösteren bağımlılık oranıdır.
bu oran Kuveyt için göreli olarak düşük olup,
ortalama olarak %40’dır. Kuveyt ayrıca giderek
artan bir yaşam süresi beklentisi olan bir nüfus
yapısına sahiptir. Kuveyt’te kadınların yaşam
beklentisi erkeklerden yüksek olup, ortalama yaşam beklentisi 75 yıldır.
Temel ekonomik yapı ölçütlerinden biri dışa
açıklık derecesidir. Ülkede üretilen ve tüketilen
mal ve hizmetlerin ne ölçüde dış ticarete konu
olduğunu ifade eden açıklık, ihracat ve ithalatın
GSYH içerisindeki payları ile ölçülebilir. Ekonomileri temel enerji kaynakları üretimine dayalı
ülkelerde dışa açıklık bir zorunluluk olarak ortaya çıkmakta ve bu ülkeleri hem üretip ihraç
ettikleri enerji kaynaklarının fiyatlarındaki dalgalanmalar hem de küresel ekonomik krizlere
karşı kırılgan yapmaktadır. Bu nedenle, Kuveyt’
gibi birkaç enerji kaynağı üreticisi ülkelerin reel
faaliyet hacimleri ve dolayısıyla kişi başına gelirleri ve insanların ekonomik refah düzeyleri yüksek değişkenlik gösterir. Kişi başın gelirin yüksek
olması bu değişkenliğin olumsuz sosyal sonuçlarını azatsa bile, yatırımcıların bu risk anlayışı
bu ülkelerde yatırımları ve dolayısıyla bu ülkelere
yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını
olumsuz etkiler. Kuveyt gibi göreli olarak yüksek
gelirli ve sürekli dış ticaret fazlası veren ülkelerde bile doğrudan yabancı sermaye yatırımları
getirdikleri teknoloji ve üretim, pazarlama ve yönetişim anlayışları ile büyük önem taşır. Şekil 2,
2001-2011 dönemi için ihracatın, ithalatın ve dış
ticaret dengesinin GSYH’ya oranının gelişimini
yansıtmaktadır. Şekilden Kuveyt’in açık bir ekonomiye sahip olduğunu ve bu açıklık derecesinin
zaman içerisinde arttığını gözlemliyoruz. Ayrıca
Şekil bize ayrıca Kuveyt’te dış ticaret dengesi (ihracat ile ithalat arasındaki farkın) fazlasının artan
bir trende sahip olduğunu ve GSYH’nın yarısı
düzeyine yaklaştığını göstermektedir. Buna karşın, her üç seri de 2006 sonrası dönemde önemli
dalgalanma göstermektedir. Bu dalgalanma Tablo 1’de yansıttığımız GSYH ve kişi başına GSYH
dalgalanmalarını açıklamaktadır.
Şekil 2: İhracatın GSYH İçindeki Payı ve Dış Ticaret Dengesinin GSYH’ya Oranı
Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenen verilerden yola çıkılarak çizilmiştir: http://databank.worldbank.org., Erişim Tarihi: 19.11.2012
97
İnceleme
Şekil 3 ise, 2001-2011 döneminde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının GSYH içindeki payının gelişimini yansıtmaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz üzere, Vizyon 2035 uzun dönem plan
çerçevesinde Kuveyt ekonomik kalkınma ve ekonomin çeşitlendirilmesini amaçlayan birçok dev
yatırım projesini uygulamaya koymayı hedeflemektedir. Bu projelerin yaşama geçirilmesinde
ve bu projeler ile üretilecek mal ve hizmetlerin
yurtiçi tüketimi yanında ihraç edilebilmesi için
uluslararası nitelikte olmaları gerekmektedir. Yabancı sermeye bu işlevlerin yerine getirilmesin-
de, özelikle ekonominin çeşitlendirilmesi, yani
petrol ve doğal gaz ve türevleri dışında, özellikle
imalat sanayi ve yüksek teknoloji ürünleri üretebilecek yatırımların gerçekleştirilmesinde önemli bir rol oynar. Oysa Şekil 3’den Kuveyt’e yönelik
doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının hem
ihmal edilebilir bir düzeyde olduğunu hem de
oldukça dalgalanma gösterdiğini gözlüyoruz. Bu
nedenle Kuveyt Vizyon 2035 amacına hizmet
edecek yabancı sermayeyi çekebilmek için yasal,
kurumsal ve finansal özendirme önlemleri almalıdır.
Şekil 3: İhracatın GSYH İçindeki Payı ve Dış Ticaret Dengesinin GSYH’ya Oranı
Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenen verilerden yola çıkılarak çizilmiştir: http://databank.worldbank.org., Erişim Tarihi: 19.11.2012
Bilindiği gibi, yatırımlar ekonomik kalkınma ve
ekonominin çeşitlendirilmesinin temel aracıdır. Bugünün birçok gelişmekte olan ülkesinin
temel sorunu, bu yatırımları gerçekleştirmede
yurtiçin tasarrufların yetersiz olmadır. Tablo
2’den bu durumun tam tersinin Kuveyt için geçerli olduğunu gözlüyoruz. Kuveyt’te GSYH’nın
yarısını aşan bir yurtiçi tasarruf düzeyi varken,
ortalama olarak GSYH’nın %20’sinin altında bir
yatırım söz konusudur. Bu nedenle Vizyon 2035
planı çerçevesinde hazırlanacak kalkınma planlarında içerilecek yatırımla projeleri büyük önem
taşımaktadır. Bu yatırım projelerinin hazırlanmasında bölgesel ve küresel tamamlayıcılık ve
rekabet koşullarının göz önünde tutulması Ku-
<
veyt ekonomisinin uzun dönem performansının,
çeşitlilik düzeyinin ve insanların refah düzeyinin
yükseltilmesinde büyük rol oynayacaktır. Kuveytliler bugün dünyada en düşük vergi yüklerinden biri ile karşı karşıyadırlar. 2001-2011 döneminde vergilerin GSYH içindeki payı ortalama
olarak %1,1’dir. Bugün yüksek enerji kaynakları
rezervleri bu durumu olanaklı kılmaktadır. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi bu kaynakların
bir ömrü söz konusudur ve bu ömür Kuveyt için
100 yıl olarak alındığında dahi birkaç kuşak sonra da Kuveytlilerin bugünkü kuşağın ekonomik
refah düzeyine sahip olması bugün modern bir
ekonomi yaratılması ile mümkündür.
İnceleme
Tablo 2: Yatırımların ve Yurtiçi Tasarrufların Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içindeki Payları (%)
81
JLLb
2002
JLLx
JLLv
2005
JLL{
JLL|
2008
JLLd
JLbL
JLbb
Y++$+
8Y=
4
\+
‚
bv5x
b|5b
b{5{
b}5J
b{5v
b{5J
JL5Q
b|5{
b}5L
bd5b
b|5}
Y4
+
8Y=
4
\+
‚
xL5b
JQ5b
xv5x
vJ5|
QJ5b
Q|5Q
QQ5{
Q}5Q
v}5b
QJ5d
{J5{
Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: http://databank.worldbank.org., Erişim Tarihi:
19.11.2012
Sonuç
Kuveyt Vizyon 2035 adı verilen uzun dönem
plan çerçevesinde 2010-2014 yıllarını kapsayan
bir kalkınma planını yürütmektedir. Vizyon 2035
çerçevesinde hazırlanıp uygulanacak bu kalkınma planları ile hem özel sektörün ekonomideki
rolünün artırılması ve ekonominin çeşitlendirilmesi hem de uzun dönemde daha kalkınmış ve
yüksek refah düzeyine sahip bir ülke inşa etmek
amaçlanmaktadır. Mevcut kalkınma planı öncelikle yeni bir uluslararası iş kenti inşasını, yeni
bir liman ve bu limana ulaşımı sağlayacak kara
yollarının inşasını, demiryolu ve metro sistemlerini alt yapı, eğitim ve sağlık yatırımlarını ve
yeni petrol işleme tesislerini ve mevcut tesislerin
modernizasyonunu içeren projeleri kapsamaktadır. Vizyon 2035’e yönelik projelerin gerçekleştirilmesi oldukça yüksek yurtiçi tasarruflara sahip
olan Kuveyt için olanaklı gözükmektedir. Enerji
kaynakları gelirlerinin sağladığı bütçe olanakları
hükümetin özellikle altyapı yatırımlarını gerçekleştirmesini kolaylaştırmaktadır. Yüksek cari işlemler fazlası ise ihtiyaç duyulan yabancı yatırım
mallarının ithalatını kolaylaştırmaktadır. Bu durumda ihtiyaç duyulan temel unsur bu mevcut
ekonomi-politik kararlılığın ve politik istikrarın
sürdürülmesidir. Yabancı sermeye bu projelerin
gerçekleştirilmesinde salt sermaye olarak değil,
ancak teknolojik bilgi ve yönetişim katkısı ile
önemli bir rol oynayabilir.
O
DİPNOTLAR
1
2
3
4
BP Statistical Review of World Energy, www.bp.com/statisticalreview. Erişim Tarihi: 15.11.2012.
http://data.worldbank.org/about/country-classifications/country-and-lending-groups#Lower_middle_income. Erişim Tarihi: 15.11.2011.
Dünya Bankası Veri Tabanı, http://databank.worldbank.org. Erişim Tarihi: 18.11.2012.
CIA World FactBook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ku.html. Erişim Tarihi:
18.11.2012.
99