Madde kullanımı

advertisement
ÖNSÖZ
Çalışma konusunun belirlenmesinden tamamlanmasına kadar her aşamada değerli
katkılarından dolayı tez danışmanım Doç. Dr. Hakan COŞKUNOL’a, olgu bulma
aşamasındaki yardımlarından dolayı Dr. Levent ERMETE, Dr. İsmail BAĞDİKEN ve diğer
Manisa RSHH AMATEM çalışanlarına uzmanlık eğitimim boyunca gelişmemde katkıları
olan tüm öğretim üyelerine ve çalışma arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.
Dr. Ahmet ÖZ
İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ VE TARİHSEL GELİŞİM............................................. 1
2. TANISAL DEĞERLENDİRME............................................... 4
2.1. Tanı Sistemleri.................................................................... 4
2.1. Tanı Araçları........................................................................ 8
1. EPİDEMİYOLOJİ.................................................................. 9
3.1. Dünyada Madde Kullanımı.................................................. 9
3.2. Türkiye’de Madde Kullanımı............................................... 12
3.3. İzmir’de Madde kullanımı.................................................... 17
4. ETİYOLOJİ............................................................................ 21
5. MADDE KULLANIMI VE PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR... 24
6. AMAÇLAR............................................................................. 29
7. VARSAYIMLAR..................................................................... 30
8. YÖNTEM................................................................................ 31
8.1. Olguların Seçimi.................................................................. 31
8.2. Araçlar ve Uygulama........................................................... 31
8.3. Verilerin Değerlendirilmesi.................................................. 32
9. BULGULAR........................................................................... 33
9.1. Olguların Sosyo-demografik ve madde kullanım özellikleri. 33
9.2. Tanıların Dağılımı................................................................ 58
10. TARTIŞMA........................................................................... 68
11. ÖZET.................................................................................... 74
12. KAYNAKLAR....................................................................... 75
13. EKLER................................................................................. 80
1.GİRİŞ VE TARİHSEL GELİŞİM
Tarih boyunca, belki de tarih öncesinde insanlar madde kullanmışlardır. İnsanlık
tarihi boyunca yüce güç veya ruhlara yakın olabilmek için dini törenlerde, güç ve
kahramanlık verdiği için savaşlarda, ilaç olarak hastalıklarda, keyif verici olarak veya
bazen de yüksek dozlarda zehir olarak kullanılmışlardır. Kullanılan maddeler de
sayılamayacak kadar çeşitlidir.
İlkel toplumlarda maddeler daha çok dini törenlerde, farklı bir duygulanım ve algısal
yaşantı oluşturmalarından dolayı yüce güç veya ruhlarla ilişki kurulmasını sağlamaları
nedeniyle kullanılmışlardır. Sonrasında Şamanların uyguladığı tedavilerde yer bulmuş ve
ilaç olarak kullanılmaları başlamıştır.
Tarih boyunca bazı toplumlarda afyon kullanımı yaygınlaşmıştır. Ama ticaretin
gelişmesi
sonrasında toplumları tehdit edecek kullanımlar ortaya çıkmıştır. Ticaretini
yapan ülkeler ise tehlike kendilerin ulaşıncaya kadar bu yıkıcılığı reddetmişlerdir. Çin’de
19.yüzyılda ortaya çıkan bağımlı endemisi ve Afyon Savaşları buna en acı örnektir.
Sanayi devrimi ile birlikte ilaç sanayi de gelişmiştir. Afyon ucuzlamış, öncesinde
zenginlerin ulaşabildiği birçok madde herkesin ulaşabileceği hale gelmiştir. Yaygın
kullanımı bağımlılık gerçeğinin kabullenilmesini sağlamış, kullanımı önlemeye yönelik
çalışmaların başlamasına neden olmuştur. Sonrasında bağımlılık yapmayan, daha etkili
maddeler araştırılmıştır. Bulunan her madde bağımlılık yapmadığı, aksine bağımlılığı
tedavi ettiği savıyla satılmıştır. Ama sonunda birçok kişi bağımlı olmuş, yeni madde
kullanım kültürleri oluşmuştur. Yeni bulunan maddeler “ilaç” olarak sunulduğu için kullanımı
daha kolay kabul edilmiştir. İlaç sanayi günümüzde bile benzer politikalar ile ilaçlarını
sunmaktadır. Örneğin “Mutluluk hapı” kavramı öncesinde de bazı ilaçlar (mebrobomat) için
kullanılmıştır.
Yaşadığımız topraklarda afyon ve diğer maddeler tarih boyunca kullanılmıştır. Afyon
üretimi ve ticareti fazlaca yapılmasına rağmen en fazla kullanılan esrar olmuştur. Osmanlı
döneminin özellikle ikinci yarısında keyif verici maddeler yaygın şekilde kullanılmıştır.
Divan edebiyatı şairleri esrar (beng) ve şaraba (mey) övgüler düzmüşler, bazen de esrarcı
ve şarapçılar aralarında atışmışlardır. Evliya Çelebi Esrar Tekkelerinden ve esrar macunu
imalathanelerinden bahseder. Cumhuriyetin kurulması sonrasında madde kullanımı büyük
oranda gerilemiştir. 1960’lı yıllarda tüm dünyada genişleyen madde kültürü kısmen de olsa
ülkemizi de etkilemiştir. Madde kullanımı batı kültürünü tehdit eder hale gelmiş, gelişmiş
ülkelerin bu konudaki uluslararası yaptırımları artmıştır. 1970’lerde hedef ülke olmadan
önce, afyon ve kenevirin ekimi ve ticaretine sıkı önlemler getirmiştir. Uygulanan yaptırımlar
sonrasında afyon ekimi bir süre yasaklanmış, sonrasında kapsülden alkoloid üretimi ile
tekrar başlamıştır.
1980 de dışa açılma sonrasında madde kullanımında artışlar görülmüştür. AIDS ile
eşzamanlı olarak anılmış, konuya medyanın ve toplumun ilgisi de artmıştır. 1990
sonrasında tedavi başvurularında bildirim zorunluluğunun kalkması ile bu alanda
çalışmalar artmıştır. Bağımlılık tedavi üniteleri kurulmuş, polisiye tedbirler artmıştır.
Hükümetler ve uluslar arası organizasyonlar yasadışı madde üretimi, dağıtımı ve
kullanımına ilişkin verileri sürekli olarak toplar ve değerlendirir. Yasadışı madde fenomeni
varolan ekonomik, sosyal ve politik gelişmelerden ayrı tutulamaz. Son 30 yıl içinde
dünyadaki ekonomik ve politik değişiklikler ile teknolojik gelişmeler yasadışı madde
kullanımının özellikleri ve doğasına önemli etkilerde bulunmaktadır. Ticaret hacmi ve
hizmetlerindeki hızlı gelişmelerin birbirine daha bağımlı bir dünya yarattığı giderek daha
fazla fark edilmektedir. Bu olumlu bir gelişme gibi görülürken uluslar arası ticaretin artması
yasadışı madde kullanımının kontrolüne yönelik çabalara sekte vurabilmektedir. Yasadışı
madde kullanımı ile ilişkili suç örgütleri de oluşmuş olan global pazar ekonomisinden
faydalanmaktadırlar. Politik olaylar, özellikle toplumda tutarsızlık ve çatışma yaratabilecek
doğada olanlar, çok önemli faktör olabilmektedir. Yönetim yapılarının çöktüğü bir çok
ülkede yasadışı madde trafiği ile ilişkili bir çok organizasyonunu çeken bir vakum
oluşmaktadır. Daha da kötüsü buralarda ortaya çıkan madde kullanımının kontrolü
otoritelerin bölünmüş ve hazırlıksız olması nedeniyle çok güç olmaktadır. Silahlı
çatışmaların olduğu durumlarda yasadışı maddeler veya yasadışı maddelerden elde edilen
gelir düzenli olarak silahlarla yer değiştirmektedir. Karmaşık yapısı giderek artan
dünyamızda yasadışı maddeleri kazanç kapısı olarak görme görüşü giderek
fazlalaşmaktadır (Babaoğlu, 1997; Booth, 1997; Köknel 1998).
2. TANISAL DEĞERLENDİRME
2.1. TANI SİSTEMLERİ
İsimlendirmedeki bazı değişikliklere rağmen, DSM-III-R ve DSM-IV’ ün bağımlılıkla
ilgili kavramları benzerdir. DSM-IV; klinisyenin, klinik durumları kolayca ayırdetmesi için
tolerans ve fiziksel bağımlılık konusuna daha çok önem vermektedir. ICD-10
sınıflandırmasında bağımlılık “Bağımlılık Sendromu” olarak geçmektedir. DSM sistemine
yakın kriterler kullanılır. DSM sistemi ve ICD arasında en önemli farklılık kötüye kullanım
kriterlerindedir. ICD-10’da “zararlı kullanım” kavramı tercih edilmiştir ve maddeyi kullanan
kişinin ruhsal ve bedensel sağlığı bu yüzden zarar gördüyse bu tanı konur. Zararlı madde
kullanımı çeşitli sosyal sorunlara yol açar ve başkaları tarafından eleştirilir. Bir maddenin
kullanımı başka bir kimse ya da toplum tarafından reddediliyorsa ya da tutuklanama, evlilik
sorunları gibi olumsuz sosyal sonuçlara yol açıyorsa zararlı kullanım adı altında
değerlendirilmez.
DSM-IV Sınıflandırması
DSM-IV sınıflandırmasında Madde Kullanımı ile İlişkili Bozukluluklar başlığı altında
ele alınmaktadır (Köroğlu, 1994).
DSM-IV Madde Bağımlılığı
12 aylık bir dönem içinde herhangi bir zaman ortaya çıkan, aşağıdakilerden üçü (ya da
daha fazlası) ile kendini gösteren, klinik olarak belirgin bir bozulmaya ya da sıkıntıya yol
açan uygunsuz bir madde kullanımı örüntüsü:
1) Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere tolerans gelişmiş olması:
a) entoksikasyon ya da istenen etkiyi sağlamak için belirgin olarak artmış
miktarlarda madde kullanma gereksinmesi
b) sürekli olarak aynı miktarda madde kullanılması ile belirgin olarak azalmış
etki sağlanması
2) aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı üzere yoksunluk gelişmiş olması
a) söz konusu maddeye özgü yoksunluk sendromu
b) yoksunluk semptomlarından kurtulmak ya da kaçınmak için aynı madde (ya
da yakın benzeri) alınır
3) madde, çoğu kez tasarlandığından daha yüksek miktarlarda ya da daha uzun bir
dönem süresince alınır
4) madde kullanımını bırakmak ya da denetim altına almak için sürekli bir istek ya da
boşa çıkan çabalar vardır
5) maddeyi sağlamak, maddeyi kullanmak ya da maddenin etkilerinden kurtulmak için
çok fazla zaman harcama
6) madde kullanımı yüzünden önemli toplumsal, mesleki etkinlikler ya da boş
zamanları değerlendirme etkinlikleri bırakılır ya da azaltılır
7) maddenin neden olmuş ya da alevlendirmiş olabileceği, sürekli olarak var olan ya
da yineleyici bir biçimde ortaya çıkan fizik ya da psikolojik bir sorunun olduğu
bilinmesine karşın madde kullanımı sürdürülür.
Şu belirleyiciler kullanılır:
Fizyolojik bağımlılık gösteren: (Tolerans ya da yoksunluğun kanıtı var)
Fizyolojik bağımlılık göstermeyen: (Tolerans ya da yoksunluğun kanıtı yok)
Erken tam remisyon: (Bir aydan fazla, 12 aydan kısa süren bir dönemde
bağımlılık ya da kötüyekullanım kriterlerinden birisinin bulunmaması durumunda)
Erken kısmi remisyon: (Bir aydan fazla, 12 aydan kısa süren bir dönemde
bağımlılık ya da kötüyekullanım kriterlerinden sadece bir ya da birkaçının bulunması
durumunda)
Kalıcı tam remisyon: (12 ay ya da daha uzun süren bir dönem içinde
bağımlılık ya da kötüyekullanım kriterlerinden hiçbiri karşılanmamışsa)
Kalıcı kısmi remisyon: (12 ay ya da daha uzun süren bir dönem içinde
bağımlılık ya da kötüyekullanım kriterleri tam karşılanmamış, ancak ölçütlerden bir ya
da daha fazlası karşılanmışsa)
Agonist tedavide
Denetimli bir çevrede
DSM-IV Madde Kötüyekullanımı
A. 12 aylık bir dönem içinde ortaya çıkan, aşağıdakilerden biri (ya da daha fazlası) ile
kendini gösterdiği üzere, klinik açıdan belirgin bozulma ya da sıkıntıya yol açan
uygunsuz bir madde kullanımı örüntüsü:
1) işte, okulda ya da evde alması beklenen başlıca sorumlulukları alamama ile
sonuçlanan yineleyici bir biçimde madde kullanımı
2) fiziksel olarak tehlikeli durumlarda yineleyici bir biçimde madde kullanımı
3) madde ile ilişkili, yineleyici bir biçimde ortaya çıkan yasal sorunlar
4) maddenin etkilerinin neden olduğu ya da alevlendirdiği, sürekli ya da
yineleyici toplumsal ya da kişilerarası sorunlara karşın sürekli madde
kullanımı
B. Bu semptomlar, bu gurup madde için Madde Bağımlılığı ölçütlerini hiçbir zaman
karşılamamıştır.
DSM-III-R Sınıflandırması
DSM-III-R’ de Psikoaktif Madde Kullanım Bozuklukları başlığı altında ele
alınmaktadır (Köroğlu, 1989).
DSM-III-R Psikoaktif Madde Bağımlılığı
A.Aşağıdakilerden en az üçü bulunmalıdır:
1) Madde, çoğu kez kişinin amaçladığından daha büyük miktarlarda ya da daha
uzun süreli alınmaktadır
2) Madde kullanımına son vermek ya da bunu denetim altına almak için sürekli
bir istek taşıma ya da bunlar için bir ya da daha çok başarısız girişimde
bulunmuş olma
3) Maddeyi elde etmek, maddeyi almak, ya da bunun etkilerinden kurtulmak için
gerekli etkinliklere çok büyük bir zaman harcama
4) İşte, okulda ya da evde, üzerine düşen temel yükümlülükleri yerine getirmesi
beklendiği zamanlarda, ya da madde kullanımının fiziksel olarak tehlikeli
olduğu zamanlarda, sıklıkla entoksikasyonda olma ya da yoksunluk
semptomları yaşıyor olma
5) Önemli toplumsal, mesleki ya da boş zamanları değerlendirme ile ilgili
etkinlikler, madde kullanımı yüzünden ya bırakılmış, ya da azaltılmıştır.
6) Madde kullanımının neden olduğu ya da bu yüzden alevlenen, sürekli ya da
yineleyici toplumsal, psikolojik ya da fizik bir sorunu olduğunu bilmesine
karşın madde kullanmayı sürdürüyor olma
7) Belirgin tolerans
8) Karakteristik yoksunluk semptomlarının olması
9) Yoksunluk semptomlarını gidermek ya da bunlardan kaçınmak için çoğu kez
madde alıyor olma
B. Bu bozukluğun birtakım semptomlarının en az bir ay sürmüş olması ya da daha
uzun süreli olarak yineleyerek ortaya çıkmış olması koşulu.
Bağımlılığın ağırlığı için ölçütler:
Hafif
Orta derecede
Ağır
Gidiş Belirleyicileri:
Kısmi remisyon: Son altı ay süresince, belirli bir ölçüde madde kullanımı ve
bağımlılığın bazı semptomları olmuştur.
Tam remisyon: Son altı ay süresince, ya madde kullanılmamış ya da madde
kullanılmış, ancak bağımlılık semptomları olmamıştır.
DSM-III-R Psikoaktif Madde Kötüyekullanımı
A. Aşağıdakilerden en az birinin olması ile belirli, psikoaktif maddenin uygun
olmayan bir biçimde kullanılması
1) Psikoaktif madde kullanımının neden olduğu ya da bu yüzden alevlenen,
sürekli ya da yineleyici toplumsal, mesleki, psikolojik ya da fizik bir sorunu
olduğunu bilmesine karşın kullanmayı sürdürüyor olma
2) Kullanımın fiziksel olarak tehlikeli olduğu durumlarda tekrar tekrar kullanma
B. Bu bozukluğun birtakım semptomlarının en az bir ay sürmüş olması ya da daha
uzun süreli olarak yineleyerek ortaya çıkmış olması koşulu
C. Hiçbir zaman elde edilen bulgular bu madde için psikoaktif madde bağımlılığı tanı
ölçütlerini karşılamamıştır.
2.2. TANI ARAÇLARI
SCID-I, DSM-III-R kriterlerini içerir. Esnek klinik görüşme özellikleri olan,
görüşmeciye bulabildiği her bilgi kaynağını kullanma, gerekli olursa hastayı diğer bilgilerle
yüzleştirme olanağı tanıyan bir görüşme aracıdır. İçinde psikoaktif madde kullanım
bozukluklarını da içeren 7 major tanı gurubu ve 33 adet tanı kategorisi bulunmaktadır.
Modüller, isteğe bağlı olmak üzere araştırmacılar tarafından tek tek de kullanılabilmektedir.
SCID-II, biri geçici olmak üzere 12 DSM-III-R kişilik bozukluğunu sorgulamaktadır.
Avoidant kişilik bozukluğu ile başlayıp, sırasıyla bağımlı, obsesif-kopulsif, pasif-agresif,
self-defeating, paranoid, şizotipal, şizoid, histiryonik, narsistik, borderline ve antisosyal
kişilik bozukluklarının her ölçütünü sorgular. Ölçütler yok ya da yanlış, eşik altı, eşik ya da
doğru şeklinde kodlanır. Bir kişilik bozukluğunun bütün soruları sorulduktan sonra klinisyen
eşik ya da doğru olarak kodladığı ölçütleri toplayarak o kişilik bozukluğu tanısının konup
konmadığını saptar. SCID-II geçerlilik çalışmalarında en yüksek tanı koyma gücünün,
antisosyal (%95) ve şizotipal (%90) kişilik bozukluklarında, en düşük tanı koyma gücünün
ise narsistik (%45) ve avoidant (%60) kişilik bozukluklarında olduğu belirlenmiştir.
3. EPİDEMİYOLOJİ
3.1. DÜNYADA MADDE KULLANIMI
Son yıllarda yasadışı madde kullanımının tüm dünyada arttığı görülmektedir. Acil
servislere başvuran olguların sayısı, madde kullanımı ile ilişkili ölümler, yakalanan madde
kullanıcıları, madde kullanımının giderek arttığını bildiren ülke sayısı gibi bir çok ipucu
kullanımın tüm dünyada global bir sorun olduğu görüşüne açıklık getirmektedir. Bitki
kökenli maddelerden kannabis ürünü olan marijuana ve haşhiş en sık kullanılan yasadışı
maddelerdir. Eroin ve kokainin kullanımı daha az olmasına karşın daha ciddi sağlık
sorunları oluşturmaktadırlar. Son yıllarda en hızlı artış sentetik maddelerde ve özellikle
amfetamin benzeri maddelerde görülmektedir (UNDCP, 1997; Weinberg, 1998; EMCDDA,
1998).
Bir çok ülkede ilgili otoritelerin lokal madde kullanımının boyutları konusunda
belirsiz görüşleri vardır. Bir çok ülkede madde kullanımına ilişkin çalışmalar yapılsa da
uzun süreden beri bu konu göz ardı edilmiştir. Uluslar arası verilerle kıyaslanacak
geçerlilikte çalışmaların yapıldığı ülke sayısı oldukça azdır. Bir çok ülkede yapılan
çalışmalarda göze çarpan bir bulgu yaşam boyu, yıllık ve günlük kullanım oranlarının ve
aynı zamanda bir çok sosyo- ekonomik alt grubun kullanım oranları arasında farklılık
olduğudur (UNDCP, 1997; EMCDDA, 1998).
Çalışmalarda belirlenen değerlerin doğruluk dereceleri sınırlıdır ve açıkça
belirtilmelidir ki dünyada madde kullanımının ne düzeyde olduğu kesin olarak
bilinmemektedir. Yasal madde kullanımı için de benzer özellikler kendini göstermektedir.
Ancak yasal kullanımı olan maddelerden sigaranın en az % 20, alkolün ise % 50 oranında
kullanıldığı düşünülmektedir. Tüm nüfusun % 10’undan daha azının (yıllık prevalans) yasa
dışı maddeleri kullandığı bilinmektedir. UNDCP’nin resmi olmayan verilerine göre yasadışı
maddelerin yıllık global kullanımı % 3.3 ile 4.1 arasında değişmektedir. En sık kötüye
kullanılan madde olan kannabis tüm dünya nüfusunun % 2.5’u tarafından kullanılmaktadır.
Bu da yaklaşık 140 milyon insan demektir (UNDCP, 1997).
Sağlık perspektifi açısından en ciddi madde kullanımının eroin kötüye kullanımı
olduğu söylenebilir. Bir çok ülkede madde kullanımı ile ilişkili ölüm ve acil servis
başvurularının temel sorumlusu eroindir. Eroin ve diğer opioidlerin kullanım prevalansı
nispeten düşüktür. İstatistikler 8 milyon kişinin dünya nüfusunun yaklaşık % 0.14’ünün
kullandığını göstermektedir. Asya, Avrupa ve Okyanusya’da eroin kötüye kullanımı dünya
ortalamasının üstündedir. Kokain kötüye kullanımı 13 milyon kişiyi etkilemektedir ve
kullanım Avrupa ve Kuzey Amerika’da yoğunlaşmaktadır. Son yıllarda en fazla artışın
bildirildiği madde kötüye kullanımı amfetamin benzeri maddelerdir. Metamfetamin Avrupa
ve Güney Amerika’da artan bir kullanım göstermektedir. (Tablo 3.1)
Tablo 3.1 Dünya’da 1990’larda madde kötüye kullanımının yıllık prevalansı (UNDCP, 1997)
Eroin ve diğer opioid tipi
maddeler
Kokain
Kannabis
Hallusinojenler
Uyarıcı tipi maddeler
Sedatif tipi maddeler
Toplam (Milyon kişi)
Toplam nüfusun %
8.0
0.14
13.3
141.2
25.5
30.2
227.4
0.23
2.45
0.44
0.52
3.92
Herhangi bir maddeyi deneyen genç erişkinlerin yüzdesin Yunanistan’da 6,
Fransa’da 15, İspanya’da 20 ve İngiltere’de 30 dan fazla bulunduğu açıklanmaktadır. (UN
1995) Bu raporda esrar en yaygın olarak kullanılan maddedir ve kokainin de kullanımı
“özellikle crack şekli” hızla artmaktadır. Ecstasy, LSD, amfetaminler ve diğer sentetik
maddelerin kullanımı bazı yerlerde, özellikle İngiltere’de hızla tırmanmaktadır. Eroin
kullanımında yeni eğilimlerin olduğu göze çarpmaktadır. Eroinin popülaritesi çok artmıştır
ve aynı zamanda piyasada çok rahat bulunabilmektedir. Avrupa’da bir çok yerde, eskiden
olduğundan çok daha saf, daha ucuz eroin kolaylıkla elde edilmektedir (UN, 1995).
USA da genel popülasyonda 42862 erişkin ile görüşülerek yapılan National
Longitudinal Alcohol Epidemiologic Survey (NLAES) 1992 araştırmadan elde edilen
verilere göre, yaşam boyu alkol kullanım bozukluğu prevalansı %18.2, madde kötüye
kullanımı%3.14, madde bağımlılığı %2.91 bulunmuştur. Alkol kullanım bozukluğu olanlarda
herhangi bir madde kullanım bozukluğu %69.4 oranında bulunmuştur (Grant, 1996).
1960'larda USA’ da herhangi bir maddeyi deneme oranları %6 iken 1991 de bu oran
%37.1 bulunmuştur (Johns, 1997).
İngiltere'de (British Crime Survey 1994) madde kullanımı erkeklerde iki kat daha
fazla bulunmuştur. En sık tanışılan madde esrardır, herhangi bir zamanda esrar kullanma
oranları 30-59 yaş arasında %15 bulunmuştur ve 16-29 yaş arasında bu oran (%45) üç kat
fazladır. Maddelerin 16-29 yaş arası popülasyonda en az bir kez kullanılmış olma oranları
amfetamin %14, uçucular %13, mantar halüsünojenleri %10, LSD %9, ecstasy %6, kokain
%3, eroin, crack-kokain veya metadon %1'dir (Johns, 1997; Gilvarry, 1998).
Epidemiological Catchment Area (ECA) 1990'da hastane ve genel toplumdan 20
000 kişi ile Diagnostic Interview Schedule uygulanarak yapılmış bir çalışmadır. Bu
çalışmanın verilerine göre Amerikan toplumunda yaşam boyu bir mental bozukluk, alkol
veya madde kullanım bozukluğu görülme oranı %22.5 bulunmuştur. Major mental
bozukluğa komorbit madde kullanım bozukluğu %6.1 olarak belirlenmiştir. Bir major mental
bozukluk varsa madde kullanım bozukluğu görülme olasılığı dört kat artmaktadır (Thomas,
1999; Johns, 1997; Sonne, 1999; Mueser, 1992; Gilvarry, 1998).
Londra'da 171 psikotik hasta ile yapılan çalışmada bir yıllık prevalans oranları
madde kullanım (misuse) problemi için %36.3, alkol problemi için %31.6, ilaçla ilgili
problem için %15.8 bulunmuştur. Genç erkeklerde risk artmaktadır (Johns, 1997).
3.2. TÜRKİYE’DE MADDE KULLANIMI
Bir ülkedeki madde kullanım yaygınlığı ve özellikleri hakkında fikir edinebilmek için
çeşitli yöntemlere başvurmak gereklidir. Bunlar arasında; Hastane kayıtları, Polis,
mahkeme, cezaevi kayıtları, okullarda gençler ile yapılan anketler, toplumsal düzeyde belli
bir örneklem çerçevesinde anket çalışmaları yakalanan madde miktarları, sanık ve olay
sayıları, maddeye bağlı ölümler sayılabilir.
Hastane Kayıtları
Türkiye’de madde kullananların sosyo-demografik özellikleri ve madde
kullanımlarına ait bilgilerin incelendiği sınırlı sayıda araştırma yapılmış olup bunların çoğu
Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi AMATEM verilerine ilişkindir.
AMATEM veri tabanını oluşturan kayıtlarda, hastaların %95’i erkek, %98’i T.C.
uyruklu olup %91’i büyük şehirlerde yaşamaktadır. Medeni durumları açısından
bakıldığında, %44’ü bekar, %36 sı evli ve %10’u boşanmış olduğu görülmektedir. Öğrenim
durumlarına bakıldığında %53’ü ilkokul, %20’si ortaokul, %16’sı lise, %4’ü üniversite
mezunudur. Meslekler açısından değerlendirildiğinde ise, %3’ü öğrenci, %3’ü memur,
%7’si ticaretle uğraşan, %15’i işçi ve %33’ü işsiz olarak belirlenmiştir. Hastaların
hastaneye yattıkları sırada %36’sının çalışmasını sürdürdüğü, %16’sının son altı aydır
çalışmadığı, %26’sının işini tamamen bıraktığı, %7’sinin ise yaşamı boyunca hiç
çalışmadığı görülmektedir. Çoğunluğun (%80) en azından 15 yaşına kadar kendi anne
babasıyla yaşadığı ortaya çıkmaktadır. Hastaların %14’ünün babası her akşam veya
devamlı alkol kullanırken, %4’ünün babası alkol dışı psikoaktif madde kullanmaktadır.
Kardeşlerinde ise alkol kullanma oranı %15, alkol dışı psikoaktif madde kullanma oranı ise
%4’dür.
Hastaların %11’i ilkokul yıllarında, %8’i ortaokul yılarında disiplin cezası almıştır.
%57’sinin cezaevi yaşantısı olup, işledikleri suçlara bakıldığında, madde bulundurma ve
kullanma (%31) ve yaralama (%22) en sık görülmektedir. Hastaların %23’ünde intihar
girişimi mevcuttur.
İlk kullandıkları madde olarak %52 oranında esrarı, %19 oranında alkolü, %9
oranında opiumu bildirmişlerdir. Maddeyi ilk kullanma yaşı ortalaması 18.5’tur. İlk kullanılan
madde olarak, tütün sorgulama dışı tutulduğunda, tüm yaş guruplarında, özellikle 15-19
yaşları arasında, esrar önemli yer tutmaktadır.
Tedavi için başvuru nedeni olan madde uranları şu şekildedir: %68 opium, %8
uçucu, %7 alkol, %7 esrar, %3.5 uyku verici, %2 kokain, %1.5 antikolinerjik, %1
Benzodiazepin, %0.5 morfin, %0.5 amfetamin. Karışık madde kullananlar, ikinci madde
olarak, %26 esrarı, %25 uyku vericileri, %8 alkolü, %7 opium’u, %4 kokaini tercih
etmektedir. Bütün madde kullanan hastaların %40’ı kullandıkları maddeyi damar yolu ile
alırken,
opium kullananların %57’si damar yolunu tercih etmektedir.%55’i daha önce
hastanede yatarak, %5’i ayaktan tedavi görmüşken, %40’ı daha önce tedavi görmemiştir
ve ilk kez hastaneye yatmaktadır.
Hastaların %83’ü ilk kez arkadaş gurubuyla madde kullanmaya başlamıştır. İlk
kullanma yaşına bağlı olmaksızın, her yaşta arkadaş gurubuyla madde kullanımı en sık
görülmektedir.
Formların doldurulduğu 1991-1995 yılları arasında ilk kullanma yaşının düzenli
biçimde düştüğü dikkati çekmektedir. Bu durum opioidler için daha belirgindir. Esrarda ise
böyle bir bağlantı yoktur.
Son yıllarda yatarak tedavi gören hastaların daha genç yaşlarda olduğu
görülmektedir. Bu durum esrar ve opioid alt gurubu için geçerli olup özellikle esrar alt
gurubu için belirgindir (Ögel, 1998; Türkcan, 1998; Beyazyürek, 1990; Doğan, 1998).
Tablo 3.2’de 1983 yılından itibaren AMATEM’ e Madde nedeni ile yapılan başvuru
sayıları yer almaktadır. Artış oranı dikkat çekicidir. 1991 yılında Madde bağımlılığı tedavisi
için başvuranların bildirim zorunluluğu kalkmıştır. Özellikle 1991 yılından sonra gözlenen
artışın bir nedeni bu olabilir.
Tablo 3.2 Yıllara göre AMATEM'e başvuru sayıları (Ögel, 1998)
Yıllar
Başvuru
sayları
1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995
78
167
256
354
493
611
811 1346 1391 1382 1555 2591 2980
Tablo 3.2’deki veriler mükerrer başvuruları da içermektedir. Tablo 3.3’de ilk
başvurular ve 20 yaş altı başvurular görülmektedir.
Tablo 3.3 Yıllara göre AMATEM'e ilk ve 20 yaş altı başvuruların karşılaştırılması (Ögel,
1998)
Yıllar
İlk Başvuru
20 Yaş Altı
1993
1994
665
822
323
581
1995
984
834
Polis Kayıtları
Polis kayıtları incelendiğinde olay sayılarında artış söz konusudur. Esrar olayları ve
sanık sayısı 1991-1997 arasında yaklaşık 3 kat artmıştır. Yakalanan esrar miktarında ise
1993 yılına kadar artış, sonrasında azalma söz konusudur. Esrar olayları ve yakalanan
miktar İstanbul, İzmir, Diyarbakır, Malatya ve Şanlıurfa’da yoğunlaşmaktadır. Benzer
artışlar eroin olaylarında da gözlenmektedir. Eroin olayları İstanbul, Van, Diyarbakır,
Adana, İçel, Edirne’de yoğunlaşmıştır.
Tablo 3.4 Yıllara göre polis kayıtlarına geçen madde kullanıcı sayıları (EGM, 1998)
Yıllar
Sayı
1992
802
1993
1068
1994
2184
1995
1721
1996
2570
1997
2776
Tablo 3.5 Polis kayıtlarına geçen aşırı doz ölümlerinin yıllara dağılımı (EGM, 1998)
Yıllar
Sayı
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
2
9
4
5
8
11
27
23
24
36
22
1997 yılında polis kayıtlarına geçen 22 ölüm olayının 21’i İstanbul’da, 1’i İçel’de
meydana gelmiş, 21’i eroin kullanımına, 1’i hap kullanımına bağlıdır. Kayıtlara geçen eroin
kullanıcılarının %70’i, kokain kullanıcılarının %97’si İstanbul’dadır. Esrar kullanıcıları ise
İzmir’de yoğunlaşmıştır. (EGM, 1998)
Anket Çalışmaları
İstanbul’da 1991 yılında 1500 lise öğrencisi ile yapılan çalışmada herhangi bir
maddeyi en az bir kez kullanan gençlerin oranı %2.6 bulunmuştur. 1995 yılında 2800
öğrenci ile yapılan çalışmada bu oran %7 olarak saptanmıştır. En sık kullanılan madde
olan esrar açısından en az bir kez kullananların oranları 1991 yılında %0.7, 1995 yılında
%4, 1996 yılında %4.2 olarak bulunmuştur.
1997 yılında İstanbul’da üniversitelerde yapılan çalışmada yaşam boyu en az bir
kez kullananların oranı sedatif ilaçlar için %15, uyarıcı ilaçlarlar için %2.6, esrar için %6,
LSD için %1.3 bulunmuştur.
1990 yılında Ankara üniversitelerinde yapılan çalışmada
alkol ve sigara dışında bağımlılık yapıcı maddelerin en az bir kez kullanım oranı %5 ila 9
arasında saptanmıştır.
Sağlık Bakanlığı’nın 1995 yılında, 7 ilde 8453 lise öğrencisiyle yaptırdığı “Lise
Öğrencilerinin Sigara, Alkol ve Uyuşturucu Maddeler Konusundaki Bilgi, Tutum ve
Davranışlarının Belirlenmesi Projesi” (SAMAY) kapsamında elde edilen verilere göre
yaşam boyu alkol dışı psikoaktif madde kullanım oranları özel okullarda %5.6 ve devlet
okullarında %3.5 olarak bulunmuştur. Denenen ve kullanılan en yaygın madde esrardır
(SAMAY, 1998).
Diyarbakır’da polis kayıtlarına geçmiş 115 esrar ve eroin kullanıcısı ile görüşülmüş,
maddeyi kullanma biçimleri ve sosyo-demografik özellikleri araştırılmıştır. Görüşülen
kişilerin yaş ortalaması 36 tümü erkektir. %72’si evli, %27’si bekar, %1’i duldur. Öncelikli
kullanım maddelerine göre %55.7 esrar, %44.3 eroin kullanmaktadır. Eroin kullananların
%62’si madde kullanımına esrarla başladıklarını bildirmişlerdir. Öncelikli kullanım maddesi
esrar olanlar için başlangıç yaşı 21 (90-40), eroin olanların ise başlangıç yaşı 22 (14-32)
olarak bulunmuştur. Her iki gurupta da madde kullanımına başlama nedeni birinci sırada
“arkadaş guruplarının etkisi” ikinci sırada “merak”, üçüncü sırada ise “sorunlar” olarak
bildirmişlerdir. Eroin kullananlarda ilkokul üzeri eğitim oranı anlamlı biçimde farklı
bulunmuştur (Sır, 1998).
Türkiye’de Madde Kullanıcılarının Özellikleri Araştırması
Araştırmanın amacı Türkiye’de yaşayan
madde kullanıcılarının ve madde
kullanımının özelliklerini saptamaktır. Bakırköy RSHH-AMATEM öncülüğünde
planlanmıştır.
Araştırmanın birinci aşaması daha çok niteliksel bir araştırma özelliklerini
taşımaktadır. Madde kullanıcıları ve madde kullanıcıları ile karşılaşan kişilerle
görüşülmüştür. Bunlar; narkotik polis, cezaevi yetkilileri, jandarma, sağlık çalışanları,
madde kullanıcıları ve madde kullanıcılarının yakınlarıdır. “Anahtar kişi” olarak
tanımlanmışlardır. “Anahtar kişi görüşme formu” çerçevesinde derinlemesine görüşmeler
yapılmıştır. Toplam 186 kişi ile görüşülmüş, bunların 149’u erkek, 37’si kadındır. Görüşülen
kişilerin 72’si madde kullanıcısı, 14’ü ise madde kullanan bir kişinin aile üyesidir.
Çalışmanın birinci aşaması 10 ayrı ilde ve KKTC’de yürütülmüştür. Bu iller; Adana,
Ankara, Denizli, Diyarbakır, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kocaeli, Trabzon Ve Van’dır. İller
daha önce yapılan çalışmalarda ve ampirik gözlemlerde Madde kullanımının yaygın
olduğu iller arasından seçilmiştir.
Bu çalışmadan edinilen bilgileri özetleyecek olursak; kullanıcılarının en sık anne ve
babanın biriyle ya da her ikisi ile birlikte yaşıyor görünmekte olduğu ve bu durumun en çok
uçucu kullananlar için geçerli olduğu belirlenmiştir. Eroin kullananlar daha fazla oranda
öğrenci iken madde kullanmaya başlamışlar, eroin nedeniyle eğitimlerine devam
edememişlerdir. Ailelerde sorun yaratacak derecede alkol kullanımı olan kişilerin varlığı ve
bu kişilerin babaları olması madde kullanımı açısından risk faktörü olarak
değerlendirilebilir. Özellikle eroin olmak üzere, aile içinde esrar ya da eroin kullanımının bu
aile içinde aynı maddelerin kullanım riskini arttırdığı söylenebilir. Alkol ve madde kullanımı
tüm maddeler için birlikte olabilmekte ve en sık sağlık sorunları eroin kullanan kişilerde
kendini göstermektedir. Her ne kadar IV madde kullanımı çok yaygın görülmese de % 37
civarında bildirilen enjektör paylaşma oranları dikkat çekicidir. Madde kullanımı ile ilgili
suçlar esrar ve eroin kullananlarda yaşanırken, madde ile ilgisiz suçlar uçucu ve hap
kullananlarda daha yaygınlık göstermektedir. Ancak her durumda suç işleme yaşı uçucu ve
hap kullananlarda çok daha düşük yaşlardadır (Ögel, 1999). İkinci aşaması tamamlanmış,
henüz yayınlanmamıştır.
WHO Tarafından Yapılan Çalışmalar
Son yıllarda UNDCP desteği ile çeşitli ülkelerde, Hızlı Değerlendirme Metodolojisi
kullanılarak, madde bağımlılığının doğası, yaygınlığı ve nedenleri irdelenmektedir.
Ülkemizde UNDCP desteği ile İstanbul’da 1996 yılında bir proje başlatılmış ve ön sonuçları
bildirilmiştir. Daha önce de benzer çalışmalar Vietnam, Lübnan, Myanmar, Kamerun,
Nepal, Kenya ve Çek Cumhuriyeti’nde uygulanmıştır (HHV ve AMATEM, 1997; Akşit,
1997). Niteliksel ve niceliksel yöntemlerin birlikte kullanıldığı bu çalışmaların amacı,
uygulanan bölgelerdeki madde kullanım sorununu belirlemek ve o bölgeye uygun
mücadele yöntemleri geliştirmektir. Bu araştırmalarda madde kullanıcısı, kullanıcı yakını,
tedavi ekibi, sorunun yasal boyutu ile uğraşan kişiler ile derinlemesine görüşmeler ve odak
gurup çalışmaları yapılmıştır.
3.3. İZMİR’DE MADDE KULLANIMI
İzmir’de hastaneye başvurular (bağımlılık tedavi birim, psikiyatri klinikleri,
poliklinikler), madde kullanıcılarına ilişkin suçlar ve yakalanan madde miktarı artış
göstermektedir (Coşkunol, 1994; EGM, 1998). En sık kullanılan maddeler esrar, hap ve
uçucu maddelerdir. Esrar yaygın olarak kullanılmaktadır. Tabaka biçiminde kullanılsa da
(ot, sarma, gonca ) olarak adlandırılan kurutulmuş ot biçimi de kullanılır. Kullanım küçük
yaşlarda da başlayabilmektedir. Bazı bölgelerde (tepecik, Kuruçay, bazı balıkçı barınakları,
Örnekköy) kullanım bir yaşam biçim gibi algılanabiliyor. Hap kullanım (benzodiazepinler,
Akineton, Aparkan, Korex, Perekon) gençler arasında daha yaygın. Leblebi ve papik
olarak adlandırılıyor. Tepecik ve Kuruçay gibi bazı bölgelerde kolayca bulunabilmektedir.
Uçucu madde kullanımı da yaygın olarak görülmektedir. Çocuklarda, sokakta
yaşayanlarda ve arkadaş grubu içinde madde kullanımı olan çalışan çocuklarda uçucu
madde kullanımı çok sıktır. Eroin, kokain ve LSD kullanımı İzmir’de sık olarak
görülmemektedir. Madde kullanıcıları belli bölgelerde daha sıktır. Bunlar gençlerin takıldığı
bar, kafe, gece kulüpleri (Alsancak, Güzelyalı çevresinde), Bostanlı ve Güzelbahçe’de
balıkçılıkla uğraşanların bulunduğu yerlerde, Tepecik, İkiçeşmelik, Kuruçay, Örnekköy gibi
kullanımın gençler arasında yaygın olduğu ve satıcıların bulunduğu kesimler olarak
bilinmektedir. İzmir’de yeni kurulan yerleşim birimlerinde de (Evka, Ege-kent) madde
(özellikle eroin) kullanımı yaygınlaşmaktadır (Ögel, 1999).
Kliniğimiz Bağımlılık Tedavi Birimi’ne 1993-1994 yıllarında 44 madde bağımlısı
başvurmuştur. Yaş ortalamaları 26.2, kadın/erkek oranı 11/33 dür. En fazla kullandıkları
maddeler şunlardır: opioidler %57 (n=25), anksiyolitik ve hipnotikler %18 (n=8), esrar %9
(n=4), uçucular %7 (n=3), kokain %4 (n=2), diğer maddeler %4 (n=2). Opioid kullanımı
nedeniyle başvuranlar genellikle yurt dışında çalışanlardır (Coşkunol, 1994).
Esrar olayları polis kayıtlarına göre İstanbul, İzmir ve Diyarbakır ’da
yoğunlaşmaktadır. Narkotik şube müdürlüğü kayıtlarına göre İzmir’de olay ve sanık sayısı,
yakalanan madde miktarı olarak ilk sırayı esrar ikinci sırayı sentetik ecza almaktadır.
Yıllara göre artışlar Tablo 3.6’da görülebilir (EGM, 1998).
Tablo 3.6 İzmir’de polis kayıtlarına geçen olaylarının yıllara dağılımı (EGM, 1998)
Kök (Hint
Yıllar
Olay Sayısı Sanık Sayısı
Miktar
Sentetik
keneviri,
(kg)*
Ecza (adet)
Haşhaş
bitkisi)
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
134
216
281
253
258
293
319
296
402
545
407
490
550
565
274
382
295
377
211
947
2335
8762
51
192
2186
7582
*Esrar, eroin, baz morfin, afyon miktarı alınmıştır. Kokain az miktarlarda (1 kg’dan az)
ele geçirildiği için alınmamıştır.
İzmir'de Madde Kullanımının Doğası ve Boyutları Araştırması 1999 yılında
yapılmıştır. Bağımlılık konusunda anahtar kişi olduğu düşünülen sağlık çalışanı, öğrenci,
öğretmen, eczacı, muhtar, emniyet görevlisi, adliye çalışanı, sosyal çalışmacı, bağımlı
yakını ve bağımlılardan oluşan 118 kişi ile derinlemesine görüşmeler ve sekiz hedef gurup
görüşmesi yapılmıştır. Çalışmanın amacı İzmir metropolünde madde kullanım sorununu,
kişilerin bilgi tutum ve davranışlarını belirlemek, sorunun yaygınlığını ve dağılımını
belirlemektir. Görüşülen kişilerin genel olarak maddeler ve bağımlılıkla ilgili bilgili oldukları
görülmüştür. İlk akla gelen madde esrardır, İzmir ve çevresinde kullanımı daha çok
görülmektedir. Madde kullanma nedenleri arasında merak, arkadaş çevresi ve bir guruba
ait olma önemli görülmektedir. (Akvardar ve Coskunol, 2000).
Gençlerde sigara, alkol ve madde kullanımının yaygınlığını değerlendiren bir
çalışmada (SAMAY), İzmir en sık alkol kullanılan il olarak belirlenmiştir. Gençler arasında
yaşam boyu sarhoş olma oranları en yüksek yine İzmir’de (% 39.7) görülmüştür. Yine
yaşam boyu esrar kullanımının en yüksek oranda görüldüğü il İzmir’dir. % 4. Uçucu madde
kullanım oranları % 11.1, kokain kullanım oranları % 1.5, eroin kullanım oranları % 1.5,
benzodiazepin kullanım oranları % 4.4 olarak belirlenmiştir (SAMAY, 1998).
4. ETİYOLOJİ
Madde kullanım sürecinin her aşamasında faktörler değişik şiddette rol oynayabilir.
Maddenin ulaşılabilirliği, sosyal kabul edilebilirliği ve akran etkileşimi madde kullanımının
başlangıcında major belirleyici olabilir. Fakat kişilik ve bireysel biyolojik farklılıkların madde
kullanımının başlamasından sonraki süreçte daha önemli olduğu anlaşılmıştır. Madde
etkisinin özelliği, bağımlılığın gelişim sürecinde önemli belirleyici olabilir.
Madde kullanımı genelde ani olarak gelişen, sosyal ve psikolojik belirleyicileri olan
bir karardır. Maddenin kullanımı bir sonuçlar zincirine yol açar. Bu sonuçlar ödüllendirici
veya caydırıcı olabilir, ayrıca bir öğrenme süreci ile madde kullanım davranışının tekrarına
neden olabilir. Bazı maddeler biyolojik süreçler yardımıyla toleransa yol açabilir. Yan
etkilere oluşan tolerans madde kullanımını motive edebilir.
Sosyal ve kültürel faktörler
Kültürel faktörler, sosyal durumlar, yasalar, maddenin bulunabilirliği ve maliyeti alkol
ve tütün dahil olmak üzere bütün madde kullanımlarının başlamasını etkiler. Genel olarak
sosyal onay bulan maddelerden sonra bağımlılık yapıcı etkisi daha ağır olan madde
kullanımları başlar. Bu nedenle bu maddelere eşik madde ya da geçiş maddesi denir.
Sosyal ve kültürel faktörler yasalardan daha çok etkilidir. Örneğin fiyat ve bulunabilirliği
artmamasında rağmen kannabis kullanımı 1980’li yıllarda 1970’li yıllara göre daha az
kullanılmıştır. Günümüzde yasadışı opiyat ve kokain şehir merkezlerinde daha kolay
bulunur. Bu durum madde kullananların bu merkezlerde yaşamalarına neden olur. Madde
kullanımının yoğunlaştığı bu yerler çoğunlukla yüksek işsizlik ve suç oranları ile beraberlik
teşkil eder. Maddenin bulunabilirliğinin etkisi sağlık personelinde, stimulan, opiyat ve
sedatif kullanımının fazla olmasıyla da görebiliriz.
Biyolojik faktörler
Bağımlılık ventral tegmental alandaki dopaminerjik nöronların nucleus accumbes’e
verdiği projeksiyonlar sorumlu tutulmaktadır. Nucleus accumbens’in medial kısmı
bağımlılık gelişiminde önemli bir bölgedir. Buradaki dopamin salınımı amfetamin ve kokain
bağımlılığını pekiştirmektedir. Opiyatlar nucleus accumbes üzerindeki opiyat reseptörleri
aracılığıyla bağımlılık oluştururlar. Bulgular maddelerin hepsinde aynı bölgedeki
dopaminerjik nöronların etkili olduğunu göstermektedir.
Öğrenme ve koşullanma
Bazı maddeler madde kullanım davranışını pekiştirirler. Ayrıca daha önceden var
olan bazı fiziksel durumları (örn. ağrı) geçirirler. Bazı sosyal durumlarda gurupta kabul
görme de pekiştireç olabilir. Kısa etki süreli maddeler günde birkaç kez kullanıldığından
günlük yaşantıdaki her durum maddeyi anımsatabilir ve pekiştireç olabilir. Sosyal kabul
gören maddeler günlük hayata o kadar girer ki, kullanıcılar günlük işlerini yaparken bile
maddeyi anımsatan durumlarla karşılaşabilirler. Pavlovian bir koşullanma da ortaya
çıkabilir. Madde kullanımının kesilmesinin ardından uzun süre geçse de bağımlı kişi
madde kullanımını çağrıştıran bir çevreye girdiğinde yoksunluk ortaya çıkabilir. Ancak bu
madde açlığı durumuna fiziksel yoksunluk bulguları eşlik etmez.
Genetik
Bütün maddelere olan bağımlılığın ailesel geçişi olduğu görülmüştür. İkiz
çalışmaları, çevresel faktörler kadar genetik faktörler de önemli olduğunu destekler
niteliktedir.
Psikodinamik faktörler
Yapılan çalışmalar madde kullanıcılarında ego defektlerini göstermektedir. Bağımlı
kişinin acı veren olaylarla başa çıkmada güçlüğü vardır. Maddeler sembolik olarak
başetmede yardımcı olmaktadır. Örneğin opiyat kullanımı acı veren bir öfkeyle başetmeye
yardım eder. Alkol kullanımı paniği, nikotin kullanımının depresyonu kontrol ettiği
söylenmiştir (Jaffe, 2000).
5. MADDE KULLANIMI VE PSİKİYATRİK BOZUKLUKLAR
Komorbidite (co-morbidity) terimi tanım olarak; tanımlanmış bir hastalığı olan
hastanın o hastalığı devam ederken özellikleri farklı olan başka bir hastalığın ortaya çıkmış
olma durumudur. Çoğu zaman ikili tanı (Dual-diagnosis) ile aynı anlamda kullanılmaktadır.
Madde kullanımı sıklıkla diğer psikiyatrik bozukluklarla ilişkilidir. 1.eksen ve 2.eksen
bozuklukları madde kullanımı için risk faktörleridir. Ancak mental bozukluklar için tanı
kriterlerinin ayırdediciliği düşük olduğundan aynı hastada iki ayrı bozukluğu tanımlamak
güç olabilmektedir. Komorbid bozukluğu olanlar daha komlike bir klinik tabloya ve daha
kötü bir klinik gidişe sahiptirler. Daha fazla sağlık ve sosyal desteğe ihtiyaç duyarlar.
Genellikle tedaviyi sürdürmesi güç olan kişilerdir. Daha sık relaps yaşarlar ve tedaviye
dirençli kronik semptomlar çıkarmaya adaydırlar (Gilvarry, 1998). Ayrıca evsizlik oranı ve
özkıyım riskini arttırmaktadır. Komorbid birlikte değerlendirilmesi ve tedavisi bu hastaların
prognozlarını etkilemektedir (Roger, 1992).
DSM-III ile birlikte uygulamaya giren çok eksenli değerlendirme, psikiyatrik belirti ve
bozuklukların ortaya çıkmasında kolaylaştırıcı olan ve ilişkili olabilecek karakter hatlarının
fark edilmesini sağlamıştır. Klinik uygulamada 2.eksende ele alınan kişilik bozukluklarının
saptanması, psikiyatrik belirtileri, tedavi ve prognozu etkileyebilmektedir.
Genel popülasyonda kişilik bozukluklarının yaşam boyu prevalansı %10-14 olarak
tahmin edilmektedir. Madde kullanım bozukluğunda kişilik bozukluğunun birlikteliği
%11-100 gibi oranlarda bulunmuştur. Bu sonuçlar seçilen örneklem, değerlendirme
metodu, değerlendirmenin yapıldığı dönemden etkilenmektedir. Örneğin erken
detoksifikasyon ve yoksunluk stresinin yoğun olduğu dönemde yapılan değerlendirmede
ve ayrıca yapılandırılmamış görüşmelerde kişilik bozukluğu tanısı daha kolay
konabilmektedir (Thomas, 1999).
Kişilik bozuklukları ve madde kullanımı arasındaki bağlantıyı açıklayan en popüler
hipotez self-medikasyon hipotezidir. Rahatsız edici semptomları ve emosyonel durumları
gideren maddeler bireysel farklılıklar göstermektedir ve kişiler madde tercihlerini bu
belirtilere göre yapmaktadır. Örneğin anksiyete ve korkunun eşlik ettiği durumlarda sedatif
etkili maddeler tercih edilecektir. Kişilik bozuklukları ve tercih edilen madde arasındaki
ilişkiyi destekleyen çalışmaların yanında desteklemeyen çalışmalar da vardır (Thomas,
1999).
Madde kullanımına eşlik eden tanıları bildiren birçok çalışma yayınlanmıştır. Bu
çalışmalarda eş tanıların sıklığı geniş değişkenlikler göstermektedir. Bunun nedeni; farklı
tanı kriterleri kullanımı ve farklı bölgelerde çalışılmış olması yanında, kronik alkol ve/veya
madde kullanımı sonrasında psikiyatrik bulguların ayırdediciliğinin azalmasıdır (Weiss &
Collins, 1992; Miller, 1993).
Epidemiological Catchment Area (ECA) verilerine göre Amerikan toplumunda
yaşam boyu bir mental bozukluk, alkol veya madde kullanım bozukluğu görülme oranı
%22.5 bulunmuştur. Major mental bozukluğa komorbit madde kullanım bozukluğu %6.1
olarak belirlenmiştir. Bir major mental bozukluk varsa madde kullanım bozukluğu görülme
olasılığı dört kat artmaktadır. Alkol ve madde kullanım bozukluğu; antisosyal kişilik
bozukluğu olanlarda %83.6, bipolar bozuklukta %56.0, affektif bozukluklarda %32,
şizofrenide %47,
anksiyete bozukluklarında %23.7 oranlarında bulunmuştur. Madde
kullanım bozukluğu tanısı alanların %18’inde, alkol kullanım bozukluğu olanların %14’ünde
Antisosyal kişilik bozukluğu saptanmıştır (Thomas, 1999; Johns, 1997; Sonne, 1999;
Mueser, 1992).
Bipolar Affektif Bozuklukta (BAB) madde kullanım bozukluğu unipolar depresyona
göre daha sık bulunmuştur. BAB tanılı hastalarda ek olarak madde kullanım bozukluğu
varsa; hastaneye yatışlar ve mani riski artmıştır. BAB özellikle alkol ve kokain kullanımıyla
ilişkili bulunmuştur (Sonne, 1999). Madde kullanım bozukluğuna distimi eşlik eden
olgularda tedavi maliyetleri 4.7 kat artmıştır (Westermayer, 1998). Depresyon ile özellikle
kannabis, hallusinojen, amfetamin ve kokain kullanımı ilişkili bulunmuştur (Swendsen,
2000).
Şizofreni tanılı hastalara %10-65 arasında
madde kötüye kullanımı oranları
bildirilmiştir. ECA sonuçlarında %47’dir. En çok alkol, sonra kannabis ve stimulanlar
kullanılmaktadır. Kannabis hastalarda ortaya çıkan negatif belirtiler ve affektif belirtileri,
ayrıca nöroleptiklerin oluşturduğu yan etkileri azaltmaktadır (McDonald 2000). Genç yaş,
erken hastalık başlangıcı, düşük kültürel düzey, hastalık öncesi sosyal uyumun iyi olması
madde kullanımı için risk faktörleridir. Sonuçta relaps oranı ve suicidalite artmaktadır
(Gilvarry, 1998; Mueser, 1992; Arndt,1992).
Anksiyete bozukluklarında ise, Yaygın anksiyetede %8-50, Agorofobi ve Sosyal
fobide %2-40, Obsesif-kompulsif bozuklukta %3-10 ve panik bozuklukta %40’a varan
oranlarda madde suiistimali olmaktadır (Gilvarry, 1998).
Tablo 5.1 Diğer psikiyatrik bozukluklarda madde kötüye kullanımı prevalansları (Weiss &
Collins, 1992)
Yazar
McLellan and Druley
Drake and Wallach
Örneklem
279 yatan hasta (%60
Bulgular
%49 hastada madde
şizofrenik, %30 depresif)
187 kronik mental
kullanım sorunu
%25 alkol, %18 drug
bozukluklu hasta (çoğunluğu kötüye kullanımı
Caton ve ark.
şizofrenik)
100 yatan hasta (%37
%51 madde kötüye
depresif, %21 şizofrenik)
kullanımı; üçte birinde
psikopatoloji başlamasından
önce madde kötüye
Miller ve ark.
110 yatan hasta (50
şizofrenik, 60 bipolar)
kullanımı başlamış
Şizofrenlerin %50'si,
bipolar gurubun %21'i bir
veya birden fazla madde
kullanmışlar
Tablo 5.2 Madde kullanımı nedeniyle yatarak tedavi görenlerde eşlik eden tanıların
prevalansları (Weiss & Collins, 1992)
Yazar
Ross ve ark.
Örneklem
501 hasta (%68 alkol,
%32 madde)
Rounsaville ve ark.
298 kokain bağımlısı
Bulgular
%76 yaşam boyu başka
bir tanı, %65 şimdi başka bir
tanı almış)
%74 yaşam boyu madde
kullanımı dışı başka bir tanı,
%56 şimdi başka bir tanı
Khantzian and Treece
Mirin ve ark.
133 opioid bağımlısı
almış
%77 şimdiki 1.eksen
350 drug abusers
tanısı, %65 2.eksen tanısı
%37 başka bir 1.eksen
tanısı
Madde tedavi programına devam eden olgularda kişilik bozukluğu sıklıkla
görülmektedir. Bu tanı %37-57 oranlarında bildirilmiştir. Opioid bağımlısı tanısı almış
kişilerle yapılan bir çalışmada en sık antisosyal kişilik bozukluğu (%61) tanısı eşlik
etmektedir. Bunu avoidant (%40), borderline (%23), paranoid (%20) kişilik bozuklukları
izlemektedir (Johns, 1997).
Opioid kullanımı olan ve metadon sürdürüm programına alınan 716 olgu, metadon
dozları stabilize olduktan sonra değerlendirilmiştir. Ortalama yaş 34.8, % 47.2 si bayandır.
İlk madde kullanma yaşı 14.1, ilk opioid kullanma yaşı 19.8 olarak bulunmuştur. Yaşam
boyu 1.eksen bozukluğu %24.0, Major Depresyon %15.8, Basit Fobi 3.5, 2.eksen
bozukluğu %34, Antisosyal K.B. %25, Avoidant K.B. %5.2, Borderline K.B. %5.2
bulunmuştur. Kadınlarda Major depresyon ve Basit Fobi, erkeklerde ise Antisosyal K.B.
anlamlı olarak daha sık bulunmuştur. Sıklıkla kullanılan diğer madde (%40.2) kokaindir
(Bronner, 1997).
DSM-III-R’a göre Madde kullanım bozukluğu olan 252 (bunların 181’i erkek, 148’i
alkol kullanım bozukluğu) olgu eşlik eden kişilik bozuklukları, tercih edilen madde ve ayrıca
izlemi yapılan 104 olgu bir yıllık relapslar açısından değerlendirilmiştir. %50 oranda bir ya
da daha fazla kişilik bozukluğu bulunmuştur. Antisosyal kişilik bozukluğu ve kokain
kullanımı relaps için öngörücü bulunmuştur. Antisosyal kişilik bozukluğu olanlarda madde
kullanım bozukluğu erken yaşlarda başlamakta ve bulgularda hızlı ilerleme görülmektedir.
Antisosyal kişilik bozukluğunda suç işleme ve sosyal sorunlar, Borderline kişilik
bozukluğunda opiyat kullanımı, alkolizm ve affektif bozukluklar, narsistik kişilik
bozukluğunda tibbi sorunlarla karşılaşma daha sık görülmektedir. Bunun dışında kişilik
bozukluğu ile tercih edilen madde arasında ilişki bulunamamıştır (Thomas, 1999).
Borderline kişilik bozukluğu bulunan 379 olguda alkol bağımlılığı ve kötüye
kullanımı %52, madde bağımlılığı ve kötüye kullanımı %46 oranında bulunmuştur
(Zanarini, 1998). 130 olgulu yedi yıllık izlem çalışmasında madde suiistimali olan gurupta
self destrüktif-davranışlar ve intihar girişimleri yüksek oranda bulunmuştur. Ayrıca bu
gurupta izlem sonrası değerlendirmede kişilik bozukluğu belirtilerinin şiddetlendiği tespit
edilmiştir (Links, 1995).
Adli psikiyatri kliniğinde değerlendirilen 450 olgunun %83’ü madde ile ilişkili
bozukluklar, %38’i iki tanı, %29’u üç tanı, %10’u da dört ya da daha fazla tanı almışlardır.
Madde kullanım bozuklukları ile Antisosyal kişilik bozukluğu ve şizofreni birlikteliği dikkat
çekicidir. Komorbid antisosyal kişilik bozukluğu olan kişiler suça daha meyilli ve tehlikeli,
tedaviye daha dirençlidir. Madde kullanım bozukluğu olan kişiler suçu daha çok kendi
hayatlarını finanse etmek için işlemektedir. Suçlar en çok ağır alkol alımının ardından
işlenmektedir. Homicid suçu işleyenlerin tercih ettiği maddeler gurup kullanılanlardan
ziyade bireysel-tek başına kullanılan maddelerdir (Dittmann, 1996; Gilvarry, 1998).
6. AMAÇLAR
Bu araştırmanın temel amacı madde kullanımı nedeniyle başvuran kişilerin
oluşturduğu bir gurubu tanımlamaktır. Madde kullanan kişilerin daha iyi tanınması madde
temininin ve kullanımının önlenmesi, tedavi ve rehabilitasyon çalışmalarına ışık tutacaktır.
Bu çalışmalar her madde ve kullanıcı kültürleri, gurupları için farklılıklar göstermektedir.
Bölgemizde bu gurupların ve madde kullanım kültürlerinin belirlenmesi madde kullanımını
önleme alanında çalışanlara yardımcı olacaktır.
Kullanıcıların madde kullanımını bırakma girişimleri, motive eden nedenlerin ve
başvurulan yerlerin belirlenmesi, tedavi hizmeti veren kurumların varlığının nerelerden
öğrenildiğinin bilinmesi bu alanda yapılacak çalışmaların planlanmasında yararlı olacaktır.
Risk guruplarının belirlenmesi önleme çalışmalarına yön verecektir.
Madde kullanımını önleme çalışmalarında en önemli aşama kişilerin madde ile
tanışmasını önlemektir. Çünkü madde kullanımı başladıktan sonra yapılacak önleme ve
tedavi çalışmalarında başarı oranları düşüktür. Topluma doğrudan ve dolaylı yükleri ağırdır.
Bu çalışmalara yol gösterici olacağı düşüncesiyle ilk madde kullanım özelliklerini ayrıntılı
olarak sorguladık.
İntravenöz (IV) madde kullanımı bildiğimiz kadarıyla ilimizde önemli bir sorun
olmamakla birlikte, madde kullanımının ve madde kültürünün gelişmesi sonucunda yakın
zamanlarda sorun olabilecek gibi görülmektedir. Ayrıca madde kullanımı IV madde
kullanımı dışındaki riskli davranışlar nedeniyle bulaşıcı viral enfeksiyonlar için bir risk
faktörüdür. Bu nedenle bu enfeksiyonlar için kişilerin bilgi, tutum ve davranışlarının
belirlenmesi bu konuda yapılacak çalışmalara ışık tutacaktır.
7. VARSAYIMLAR
Araştırmanın temel varsayımı madde kullanıcılarının homojen bir gurup olmadığıdır.
Aksine kullanıcı kişilik özellikleri, kullanılan maddeler, kullanım biçimleri ve özellikleri,
sosyoekonomik düzey, yaş, eğitim, yaşanılan çevre, ilgi alanları, madde kullanımına bakış
açıları, tedavi konusundaki tutumları gibi birçok özellikler bakımından oldukça heterojen bir
guruptur. Farklı bölgelerde alt kültürler oluşturma eğilimindedirler. Ayrıca esrar kullananlar
kendi içinde hetorojenite göstermektedir.
İlk kullanılan maddeler genellikle legal maddelerdir.
Ailesinde alkol ve madde kullanımı olanlarda madde kullanmaya başlama daha
erken yaşlarda olmaktadır.
Kişilik bozukluğu olanlarda madde kullanmaya başlama daha erken yaşlarda
olmaktadır.
Kişilik bozukluklarında birden fazla maddenin kullanımı ve bu maddelerin birlikte
kullanımı daha fazla görülmektedir ve bu kişilerde suç işleme oranları daha yüksektir.
İlk madde kullanımı grup halinde, yakın arkadaşlarla ve yakın arkadaşlardan madde
temini biçiminde olmaktadır.
İlk madde kullanımı genellikle merak nedeniyle olmaktadır.
Esrar beden ve ruh sağlığına zararı olmayan bir madde olarak bilinmektedir.
IV madde kullanımı yoluyla bulaşan hastalıklardan en çok AIDS bilinmektedir.
Ülkemizde hepatit taşıyıcılığı fazla görülmesine rağmen daha az oranda bilinmektedir.
Mevcut tedavi merkezleri madde kullananlar tarafından bilinmemektedir.
8.YÖNTEM
8.1. DENEKLERİN SEÇİMİ
Çalışmaya EÜTF Psikiyatri Kliniği’ne ve Manisa Ruh Sağlığı Hastanesi AMATEM’e
başvuran 58 madde kullanım bozukluğu olan olgu alınmıştır. Olgular ile konuşularak
çalışmaya katılmaları istenmiş ve gerekli açıklamalar yapılarak onayları alınmıştır.
Olgu seçiminde şu özellikler aranmıştır:
1. DSM-III-R kriterlerine göre Alkol ve Nikotin dışında Psikoaktif Madde Kullanım
bozukluğu tanısı alma,
2. En az 15 yaşında olma,
3. Çalışmaya gönüllü olarak katılma,
4. Görüşmeler için gerekli asgari işbirliğini yapabilme.
8.2. ARAÇLAR VE UYGULAMA
Deneklere sırasıyla Madde Kullanım Özellikleri Görüşme Formu, DSM-III-R
Yapılandırılmış Klinik Görüşme Formu Türkçe Versiyonu (SCID-I) (Spitzer, 1988) ve 18
yaşından büyük olgulara DSM-III-R Yapılandırılmış Klinik Görüşme Formu Türkçe
Versiyonu Kişilik Bozuklukları Formu (SCID-II) uygulanmıştır (Spitzer, 1990).
Madde Kullanım Özellikleri Görüşme Formu: Geliştirdiğimiz görüşme formu A ve B
olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. A bölümü (Ek:1) 71 soru ve B bölümü (Ek:2) 15
sorudan oluşmaktadır. B bölümü katılımcının kullanmış olduğu her madde için ayrı ayrı
doldurulmuş olup o maddenin kullanım özelliklerini içerir.
8.3. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Veriler SPSS 8.0 istatistik paket programı ile değerlendirilmiştir.
Kategorik değişkenler karşılaştırıldığında X2 analizi yapılmış, gerek görüldüğünde
Fisher exact düzeltme sonuçları ele alınmıştır.
Sayısal değişkenlerin karşılaştırılmasında tek yönlü varyans analizi uygulanmıştır.
Birden çok gurubun karşılaştırmasına gerek olduğunda post-hoc analizler
uygulanmıştır.
9. BULGULAR
9.1. Olguların Sosyo-demografik ve Madde Kullanım Özellikleri
Çalışmamıza 2’si kadın (%3.4) toplam 58 madde kullanım bozukluğu olan olgu
alındı. Yaş ortalaması 28.81±10.74 olup, yaşları 15-59 arasında değişmektedir. Ulaşılma
yerlerine bakıldığında olguların %87.9’u (N:51) ile EUTF Psikiyatri Anabilim Dalı’nda,
%12.1’i (N:7) ile Manisa Ruh Sağlığı Hastanesi AMATEM’de
görüşülmüştür. Başvuru
nedenleri; %56.9’u (N:33) madde kullanım sorunu nedeniyle, %17.2’si (N:10) alkol
kullanım sorunu nedeniyle, %15.5’i (N:9) diğer ruhsal nedenlerle başvurmuş, %10.3’ü (N:
6) adli bilirkişilik için EUTF Psikiyatri Anabilim Dalı’na gönderilmiştir.
Doğum illeri; %55.2’si (N:32) İzmir, %34.5’i (N:20) diğer iller ve %10.3’ü (N:6) yurt
dışında doğmuşlardır. Olgularının %74.1’i (N:43) bir il merkezinde, %13.8’i (N:8) ilçe
merkezinde,
%12.1’i (N:7) bucak veya köyde doğduklarını belirtmişlerdir. İzmir
metropolünde ikamet edenler Konak (N:11), Bornova (N:8), Karşıyaka (N:5) ve Buca (N:5)
ilçelerinde yoğunlaşmaktadır. İkamet süresi ortalama 17.9 ±10.7 yıldır. Herhangi bir
maddenin ilk kez kullanıldığı yer en sık Konak %31 (N:18), Bornova %8.6 (N:5), Yurt dışı
%8.6 (N:5), Karşıyaka %6.9 (N:4)’dır.
Eğitim durumları; %36.2’si (N:21) İlkokul, %29.3’ü (N:17) ortaokul, %20.7’si (N:12)
lise, %12.1’i (N:7) yüksek okul mezunu ve %1.7’i (N:1) okuryazar değildir. Medeni
durumları; %58.6’sı (N:34) hiç evlenmemiş, %32.8’i (N:19) evli, %6.9’i (N:4) boşanmış ve
%1.7’si (N:1) ayrı yaşadığını söylemiştir.
Olguların %41.4’ü (N:24) serbest ve %17.2’si (N:10) ücretli bir işte çalışmakta,
%15.5’i (N:9) işsiz, %10.3’ü (N:6) öğrenci, %10.3’ü (N:6) sağlık sorunlarından dolayı halen
çalışmamakta, %1.7’si (N:1) emekli ve %1.7’si (N:1) ev hanımı olduğunu belirtmiş, %1.7’si
(N:1) söylemek istememiştir. Aylık gelirleri ortalama 365±602 milyon TL’dir. Olgulardan
%32.8’i (N:19) Aylık gelirinin maddeyi temin etmeye yetmediğini belirtmişlerdir. Bu olgular
madde temini için en sık aile ve yakın çevre desteği aldıklarını (%47.4, N:9) ve ikinci
sıklıkta ise yasadışı yollara başvurduklarını (%42.1,N:8) belirtmişlerdir.
Tablo 9.1’de Anne ve babalarda madde kullanma oranları verilmiştir.
Tablo 9.1 Anne ve babalarda madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
58)
Baba (N:
58)
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
30
31.7
9
15.5
1
1.7
0
0
42
72.4
45
77.6
7
12.1
2
3.4
Olguların ilk alkol kullanma yası ortalama 14.2 ±5.1, ilk sarhoşluklarını ilk
kullanımdan ortalama 15.6 ±4.7 ay sonra yaşamışlardır. İlk sigara kullanma yaşı ortalama
12.9 ±41’dir. Sigarayı her gün kullanmaya başlamaları ortalama 28 ±24 ay sonra olmuştur.
Sigara kullanma oranı %93.1’dir (N:54).
Kullanmayı birinci sırada tercih ettikleri madde %55.1 (N:32)’inde esrar, %17.2 (N:
10)’sinde uçucular, %6.9 (N:4)’unda eroin, %5.2 (N:3)’sinde ecstasy, %5.2 (N:3)’sinde
diazepam, %3.4 (N:2)’ünde rivotril ve %3.4 (N:2)’ünde akinetondur. Tercihlerini yaparken
en sık maddenin oluşturduğu etkiyi beğenmelerini (%46.5), bağımlılık yapmaması ve
zararsız olmasını (%20.6), kolay ulaşılabilmesini (%18.9) göz önünde bulundurmaktadırlar.
İlk kullanılan madde %68.9 olguda (N:40) esrar, %20.6 (N:12) olguda uçucudur.
Ayrıca birer olgu da kokain, ecstasy, eroin, xanax, diazepam ve ismi bilmediği bir maddeyi
kullanmıştır. Herhangi bir maddeyle ilk karşılaşma (İlk madde kullanımı) yaşı ortalama
18.3±6.4’tür. Maddelerin ilk kullanılma yaş ortalamaları Şekil 9.1’de verilmiştir.
Şekil 9.1 Maddelerin ilk kullanılma yaş ortalamaları
30.0
26.0
24.0
23.8
23.5
22.1 22.0
22.5
18.8
18.7
20.3
21.2 21.7 21.0
19.8
16.8
15.0
12.9
14.2
7.5
n
ka
ar
ap
D
LS
Z
BD
in
de
ko
rin
ef
ed
ar
uç
uc
ul
r
ra
es
sig
ar
a
0
İlk kullanım yaşı (ort.) * diğer maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon,
Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
Olguların %31.0’inde (N:18) ilk madde kullanımı başlatıcı kişi ile olmuştur. Başlatıcı
kişi çoğunlukla işyerinden (%33.3, N:6), eğlence-sosyal aktivite gurubundan (%22.2, N:4)
ve oturduğu mekan ve mahalleden (%22.2, N:4), okuldan (%11.1, N:2), tanışılmış ve iki
olguda (%11.1) aile bireyidir. Başlatıcı kişilerin %94.4’ü (N:17) öncesinde madde kullanmış
olan kişilerdir.
Olguların %51.7’sinde (N:30) ilk madde kullanımı 3-4 kişiden oluşan guruplar ile
olmuştur. Olguların gurupla ilişkileri sıklıkla oturduğu mekan ve mahalleden (%56.6, N:17),
eğlence-sosyal aktivitelerden (%23.3, N:7) ve okuldan (%10.0, N:3), işyerinden (%3.3, N:
1) ve diğer yerlerden (%6.7, N:2) başlamaktadır. Gurupta çoğunlukla öncesinde madde
kullanmış olan kişiler (%90.0, N:27) vardır.
Olguların %17.3’ü (N:10) ilk maddeyi yalnız kullanmıştır.
İlk maddeyi %53.4’ü (N:31) merak nedeniyle, %20.7’si (N:12) sıkıntı gidermek için,
%12.1’i (N:7) eğlenmek için, %6.9’u (N:4) ortamdan dışlanmamak için, %1.7’si (N:1) hekim
önerisiyle ve %5.2’si diğer nedenlerle (N:3) kullanmışlardır.
Yasal sorun yaşama oranları; %37.9’u (N:22) madde kullanma veya satışı, %31.0’i
(N:18) gasp-darp, %13.7’si (N:8) alkollü araç kullanma nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların
%77.7’si (N:14) bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını
bildirmişlerdir.
Şekil 9.2 Maddelerin yaşam boyu kullanılma oranları
100.00
100.00
100.00
87.90
75.00
48.20
50.00
31.00
25.00
29.30
22.40
19.00
22.40
17.20
13.80
6.90
3.40
1.70
3.40 3.40
n
ka
ar
ap
D
LS
BD
Z
in
de
ko
rin
ef
ed
ar
uç
uc
ul
r
ra
es
sig
ar
a
0
Kullanılma oranı (N:58)
* diğer maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının
ismini bilmedikleridir.
Esrar Kullanıcıları
51 olgu (%87.9) yaşantısında en az bir kez esrar kullanmıştır. Ortalama yaş
28.8±10.3 olup yaşları 15-59 arasında değişmektedir. İkamet yerleri Bornova (N:8), Konak
(N:8) ve Buca’da (N:8) yoğunlaşmaktadır. Olguların ilk madde kullanım yerleri sıklıkla
Konak (N:16), Bornova (N:5) ve yurt dışı (N:5) dır. Eğitim durumları; %33.3’ü (N:17) ilkokul,
%29.4’ü (N:15) ortaokul, %23.5’i (N:12) lise ve %11.8’i (N:6) yüksek okul mezunu, %2.0’ı
(N:1) okuryazar değildir. Medeni durumları; %58.8’i (N:30) hiç evlenmemiş, %31.4’ü (N:16)
evli, %7.8 (N:4) boşanmış ve %2.0’si (N:1) ayrı yaşamaktadır.
Olguların %43.1’i (N:22) serbest olarak, %17.6’sı (N:9) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%9.8’i (N:5) sağlık nedenleri ile ve %13.7 (N:7) başka nedenlerle çalışmadıklarını, %11.8’i
(N:6) öğrenci, %2.0’si (N:1) emekli, %2.0’si (N:1) ev hanımı olduğunu bildirmiştir.
Anne eğitim durumları; %43.1’i (N:22) ilkokul, %13.7’si (N:7) ortaokul, %17.6’sı (N:
9) lise, %5.9’u (N:3) yüksek okul mezunu ve %5.9’u (N:3) okuryazar, %13.7’si (N:7)
okuryazar değildir. Baba eğitim durumları; %43.1’i (N:22) ilkokul, %15.7’si (N:8) ortaokul,
%13.7’si (N:7) lise, %19.6’sı (N:10) yüksekokul mezunu ve %2.0’ı (N:1) okuryazar, %5.9’u
(N:3) okuryazar değildir. Olguların çoğunluğu (%56.9, N:29) ailenin birinci, bunlardan
dördü (%7.8) ailenin tek çocuğudur. Anne, baba ve kardeşlerde madde kullanımı Tablo
9.2’de verilmiştir.
Tablo 9.2 Esrar kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
51)
Baba (N:
51)
Kardeş
(N:47)
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
27
52.9
9
17.6
1
2.0
0
0
38
74.5
42
82.4
7
13.7
2
3.9
8
17.0
2
3.9
Alkolü ilk kullanma yaşı ortalama 13.6±4.7, sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
15.0±4.1’dir. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 13.1±4.5’dir. Sigarayı ilk kullanımdan
ortalama 27±23 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları;
%13.7’si (N:7) günde on adetten az, %58.8’i (N:30) günde 10-30 adet, %23.5’i (N:12)
günde 30 adetten fazla sigara içmekte ve %3.9’u (N:2) sigara içmemektedir.
Olguların %90.2’si (N:46) genellikle esrarı başka maddelerle birlikte
kullanmadıklarını, %9.8 (N:5) başka maddeler ile birlikte kullandıklarını belirtmiştir. Birlikte
kullandıkları maddeler uçucu, kodein ve rohipnoldür. Alkol ile kullananlar ise olguların
%29.4’ünü (N:15) oluşturmaktadır.
100.0
100.0
75.0
50.0
21.6
25.0
27.5
25.5
23.5
31.4
19.6
3.9
31.4
19.6 21.6
17.6
5.9
2.0
r
ğe
di
Z
BD
et
on
in
ak
ot
ril
riv
in
de
ko
rin
ef
ed
u
uc
uç
es
ra
r
0
Şekil 9.3 Esrar kullanıcılarında maddelerin yaşam boyu kullanılma oranları
Olguların %51.0’i (N:26) esrarın insan sağlığı üzerine zararlı bir etkisi olduğunu,
%41.2’si (N:21) zararlı olmadığını, %7.8’i (N:4) bilmediğini söylemiştir.
* diğer maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini
bilmedikleridir.
İlk kullandıkları madde %78.4 (N:40) esrar, %15.7’sinde (N:8) uçucular, %2.0 (N:1)
eroin, %2.0 (N:1) kokain ve %2.0 (N:1) diazepamdır. Kullanılan ilk madde ortalama
18.7±6.5 yaşında ve kullanım %52.9 (N:27) gurup ile, %35.3 (N:18) bir kişi ile (başlatıcı
kişi) ve %9.8 (N:5) yalnız olmaktadır.hepsinde sigara içinde inhalasyon biçimindedir.
Başlatıcı kişilerin %94.4’ü madde kullanmıştır. Olguların %88.9’unda başlatıcı gurup içinde
bireylerden herhangi biri öncesinde madde kullanmıştır.
Esrarın ilk kullanımı bütün olgularda sigara içinde inhalasyon biçimindedir.İlk
kullanım mekanı çoğunlukla açık alanlar (%40.0), ev (%30.0) ve işyeri (%15.0)’dir.
Yasal sorun yaşama oranları; %35.2’si (N:18) madde kullanma veya satışı, %15.6’sı
(N:8) alkollü araç kullanma, %49.0’ı (N:25) gasp-darp nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların %41.1’i
(N:21) bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını bildirmiştir.
Kullanıcıların %29.4’ünün (N:15) cezaevi yaşantısı olmuş, ortalama süre 17±22 aydır.
Esrar kullanmaya bağlı sorun yaşadığını düşünen olgular (%35.3, N:18) ilk
kullanımdan ortalama 83.7±68.1 ay sonra sorun yaşanmıştır. Kullanımı bırakma girişimi
%45.0’ında (N:23) vardır ve girişim sayı ortalaması 2.5±2.1’dir. Bu kişilerin maddeden ayrı
kaldıkları en uzun süre ortalama 14±25 aydır.
Benzodiazepin kullanıcıları
27 olgu (%46.6) yaşantısında en az bir kez benzodiazepin (BDZ) kullanmıştır.
Kullanılan madde sıklıkla Rivotril, Rohipnol, Nervium-Diazem ve Xanax’tır. Ortalama yaş
28.5±10.2 olup yaşları 15-51 arasında değişmektedir. İkamet yerleri Konak (N:6), Bornova
(N:3) ve Buca (N:3) da yoğunlaşmaktadır. Olguların ilk maddeyi kullandıkları yerler en sık
Konak (N:8), Karşıyaka (N:3) ve yurt dışı (N:3)’dır. Eğitim durumları; %29.6’ı (N:8) ilkokul,
%33.3’ü (N:9) ortaokul, %33.3’ü (N:9) lise ve %3.7’si (N:1) yüksek okul mezunudur.Medeni
durumları; %59.3’ü (N:16) hiç evlenmemiş, %33.3’ü (N:9) evli, %3.7’si (N:1) boşanmış ve
%3.7’si (N:1) ayrı yaşamaktadır.
Olguların %48.1’i (N:13) serbest olarak ve %18.5’i (N:5) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%11.1’i (N:3) sağlık nedenleri ile, %11.1 (N:3) başka nedenlerle çalışmadıklarını, %11.1’i
(N:3) öğrenci olduğunu bildirmiştir.
Anne eğitim durumu; %40.7’si (N:11) ilkokul, %7.4’ü (N:2) ortaokul, %22.2’si (N:6)
lise, %11.1’i (N:3) yüksekokul mezunu ve %14.8’i (N:4) okuryazar değildir. Baba eğitim
durumu; %37.0’ı (N:10) ilkokul, %14.8’i (N:2) ortaokul, %14.8’i (N:4) lise %29.6’sı (N:8)
yüksekokul mezunu ve %3.7’si (N:1) okuryazar, %14.8’i (N:4) okuryazar değildir. Olguların
%48.1’i (N:13) ailenin birinci, %11.1’i (N:3) ailenin tek çocuğudur. Anne, baba,
kardeşlerinde madde kullanımı Tablo 9.3’de verilmiştir.
Tablo 9.3 Benzoodiyazepin kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
27)
Baba (N:
27)
Kardeş
(N:24)
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
12
43.4
7
25.9
1
3.7
0
0
22
81.5
21
77.8
3
11.1
2
7.4
5
18.5
2
7.4
Alkolü ilk kullanım yaşı ortalama 13.9±5.0, sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
15.1±4.8’dir. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 13.3±4.7’dir. Sigarayı ilk kullanımdan
ortalama 22±20 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları;
%3.7’si (N:1) günde on adetten az, %59.3’ü (N:16) günde 10-30 adet, %29.6’sı (N:8)
günde 30 adetten fazla sigara içmekte ve %7.4’ü (N:2) sigara içmemektedir.
Şekil 1 Benzodiyazepin kullanıcılarında maddelerin yaşam boyu kullanılma oranları
90.00
88.90
66.70
67.50
48.10
40.70
37.00
45.00
7.40
3.70
r
ğe
di
Z
BD
in
ak
in
de
ko
ri n
ef
ed
u
uc
uç
r
ra
et
on
0
0
es
29.60
ot
ril
22.50
29.60
25.90
ri v
29.60
25.90
22.20
Kullanılma oranı (N:27) * diğer maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed
ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
Olguların %88.9’u (N:24) genellikle benzodiyazepinleri başka maddelerle birlikte
kullanmadıklarını, %11.1’i (N:3) başka maddeler ile birlikte kullandıklarını belirtmiştir.
Birlikte kullandıkları maddeler esrar ve uçucudur. Alkol ile kullananlar ise olguların
%44.4’ünü (N:12) oluşturmaktadır.
Olguların %55.6’sı (N:15) esrarın insan sağlığı üzerine zararlı etkisi olduğunu,
%37.0’ı (N:10) zararlı etkisi olmadığını, %7.4’ü (N:2) bilmediğini söylemiştir.
İlk kullandıkları madde %74.1 (N:20) esrar, %11.1 (N:3) uçucular, %7.4 (N:2)
benzodiazepin, %3.7 (N:1) eroin ve %3.7 (N:1) ismi bilinmeyen bir maddedir. İlk madde
kullanımı ortalama 18.2±7.1 yaşında ve kullanım %55.6 (N:15) gurup ile, %25.9 (N:7) bir
kişi ile (başlatıcı kişi) ve %18.5 (N:5) yalnız olmuştur. Başlatıcı kişilerden %85.7’si (N:5)
öncesinde madde kullanmıştır. İlk madde kullanımı gurup ile olan olgulardan %86.7’sinde
(N:15) gurup içindeki bireylerden herhangi biri madde kullanmıştır. Benzodiazepinleri ilk
kullanım yaşı ortalama 20.4±6.8’dır.
Yasal sorun yaşama oranları; %44.4’ü (N:12) madde kullanma veya satışı, %14.8’i
(N:4)alkollü araç kullanma, %63.0’ı (N:17) gasp-darp nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların tamamı
bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını bildirmişlerdir.
Kullanıcıların %40.7’sinin (N:17) cezaevi yaşantısı olmuş, ortalama süre 8.7±18.5 aydır.
Olguların %44.4’ü (N:12) benzodiyazepin kullanmaya bağlı sorun yaşadığını
düşünmektedir. Sorunlar ilk kullanımdan ortalama 14.4±34.3 ay sonra başlamıştır.
Kullanımı bırakma girişimi %74.1 (N:20) ve girişim sayı ortalaması 2.1±2.2’dir. Bu kişilerin
maddeden ayrı kaldıkları en uzun süre ortalama 38±23 aydır.
Uçucu Madde (İnhalan) Kullanıcıları
18 olgu (%31.0) yaşantısında en az bir kez uçucu kullanmıştır. Ortalama yaş
23.6±7.8 olup yaşları 15-42 arasında değişmektedir. İkamet yerleri Konak (N:4), Bornova
(N:3), Karşıyaka (N:3) ve Gaziemir’de (N:2) yoğunlaşmaktadır. Olguların ilk madde
kullanım yerleri sıklıkla Konak (N:7), Bornova (N:2) ve Karşıyaka (N:2) ve Gaziemir (N:2)
dir. Eğitim durumları; %44.4’ü (N:8) ilkokul, %33.3’ü (N:6) ortaokul, %16.7’si (N:3) lise ve
%5.6’sı (N:1) yüksek okul mezunudur. Medeni durumları; %72.2’si (N:13) hiç evlenmemiş
ve %27.8’i (N:5) evlidir.
Olguların %16.7’si (N:3) serbest olarak ve %22.2’si (N:4) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%33.3’ü (N:6) sağlık nedenleri ile, %11.1 (N:2) başka nedenlerle çalışmadıklarını, %11.1’i
(N:2) öğrenci olduğunu bildirmiş, %5.6’sı (N:1) söylemek istememiştir.
Anne eğitim durumu; %55.6’sı (N:10) ilkokul, %11.1’i (N:2) ortaokul, %5.6’sı (N:1)
lise mezunu, %16.7’si (N:3) okuryazar değil, %5.6’sı (N:1) okuryazardır. Baba eğitim
durumu; %66.7’si (N:12) ilkokul, %16.7’si (N:3) ortaokul, %11.1’i (N:2) yüksekokul mezunu
ve %5.6’sı (N:1) okuryazar değildir. Olguların %44.4’ü (N:8) ailenin birinci, %11.4’ü (N:2)
ailenin tek çocuğudur. Anne, baba, kardeşlerde madde kullanımı Tablo 9.4’de verilmiştir.
Tablo 9.4 Uçucu kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
18)
Baba (N:
88)
Kardeş
(N:16)
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
10
55.6
4
22.2
0
0
0
0
12
66.7
14
77.8
0
0
1
5.6
2
11.1
0
0
Alkolü ilk kullanım yaşı ortalama 12.7±4.2, sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
13.4±4.1’dir. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 11.1±3.6’dır. Sigarayı ilk kullanımdan
ortalama 25±24 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları ise;
%11.1’i (N:2) günde on adetten az, %61.1’i (N:11) günde 10-30 adet, %16.7’si (N:3) günde
30 adetten fazla sigara içmekte ve %11.1’i (N:2) sigara içmemektedir.
Şekil 2 Uçucu kullanıcılarında maddelerin yaşam boyu kullanılma oranları
100.0
100.0
77.8
75.0
50.0
33.3
r
ğe
di
Z
in
n
ei
ko
d
rin
ef
ed
uc
u
uç
r
ra
11.1
0
et
on
0
0
es
16.7
ak
5.6 5.6
riv
ot
ril
5.6
11.1
22.2
16.7
BD
25.0
33.3
* diğer
maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
Tüm olgular uçucu maddeleri başka maddeler ile birlikte kullanmadıklarını
belirtmişlerdir. Alkol ile kullananlar ise olguların %16.7’ünü (N:3) oluşturmaktadır.
Olguların %50.0’ı (N:9) esrarın insan sağlığı üzerine zararlı etkisi oluğunu, %27.8’i
(N:5) zararlı etkisi olmadığını %22.2 (N:4) bilmediğini söylemiştir.
İlk kullandıkları madde %66.7 (N:12) uçucu, %33.3 (N:6) esrardır. İlk madde
kullanımı ortalama 15.2±3.4 yaşında olmuştur. Kullanım %61.1 (N:11) gurup ile, %27.8 (N:
5) bir kişi ile (başlatıcı kişi) olmuş ve %11.1 (N:2) yalnız gerçekleşmiştir. Başlatıcı kişilerin
tamamı öncesinde madde kullanmıştır. İlk madde kullanımı gurup ile olan tüm olgularda
gurup içindeki bireylerden herhangi biri öncesinde madde kullanmıştır. Uçucu maddeyi ilk
kullanım yaşı ortalama 16.9±4.8’dir.
Yasal sorun yaşama oranları; %27.8’i (N:5) madde kullanma veya satışı, %5.6’sı (N:
1) alkollü araç kullanma, %54.6’sı (N:10) gasp-darp nedenleriyle yasal sorun yaşadıklarını
belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların tamamı suçu
işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını bildirmişlerdir. Kullanıcıların
%33.3’ünün (N:6) cezaevi yaşantısı olmuş, ortalama süre 2.9±7.0 aydır.
Olguların %66.7’si (N:12) uçucu kullanmaya bağlı sorun yaşadığını düşünmektedir.
İlk kullanımdan ortalama 18.6±4.8 ay sonra sorunlar başlamıştır. Kullanımı bırakma girişimi
%83.3’ünde (N:15) olmuş ve girişim sayı ortalaması 10.3±25.3’tür. Bu kişilerin maddeden
ayrı kaldıkları en uzun süre ortalama 21±39 aydır.
Akineton (biperiden) kullanıcıları
17 olgu (%29.3) yaşantısında en az bir kez Akineton kullanmıştır. Ortalama yaş
29.4±9.7 olup yaşları 19-51 arasında değişmektedir. İkamet yerleri Konak (N:4), Bornova
(N:3) Karşıyaka (2) ve Buca (N:2) da yoğunlaşmaktadır. Olguların ilk madde kullanım
yerleri sıklıkla Konak (N:8) ve Karşıyaka (N:2) dır. Eğitim durumları; %29.4’ü (N:5) ilkokul,
%23.5’i (N:4) ortaokul, %35.3’ü (N:6) lise ve %11.8’i (N:2) yüksek okul mezunudur. Medeni
durumları; %64.7’si (N:11) hiç evlenmemiş, %29.4’ü (N:5) evli ve %5.9’u (N:1) boşanmıştır.
Olguların %29.4’ü (N:5) serbest olarak ve %23.5’i (N:4) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%17.6’sı (N:3) sağlık nedenleri ile, %11.8 (N:2) başka nedenlerle çalışmadıklarını,
%17.6’sı (N:3) öğrenci olduğunu bildirmiştir.
Anne eğitim durumu; %35.3’ü (N:6) ilkokul, %17.6’sı (N:3) ortaokul, %23.5’i (N:4)
lise, %11.8’i (N:2) yüksekokul mezunu, %5.9’u (N:1) okuryazar ve %5.9’u (N:1) okuryazar
değildir. Baba eğitim durumu ; %29.4’ü (N:5) ilkokul, %23.5’i (N:4) ortaokul, %5.9’u (N:1)
lise, %29.4’ü (N:5) yüksekokul mezunu ve %5.9’u (N:1) okuryazar, %5.9’u (N:1) okuryazar
değildir. Olguların %47.1’i (N:8) ailenin birinci, %17.6’sı (N:3) ailenin tek çocuğudur. Anne,
baba ve kardeşlerde madde kullanımı Tablo 9.5’de verilmiştir.
Tablo 9.5 Akineton kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
17)
Baba (N:
17)
Kardeş
(N:14)
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
7
41.2
5
29.4
1
5.9
0
0
12
70.6
14
82.4
3
17.6
2
11.8
4
23.5
2
13.3
Alkolü ilk kullanım yaşı ortalama 14.2±5.6, sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
15.3±4.7’dir. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 12.9±2.5’dir. Sigarayı ilk kullanımdan
ortalama 21±20 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları ise;
%11.8’i (N:2) günde on adetten az, %47.1’i (N:8) günde 10-30 adet, %35.3’ü (N:6) günde
30 adetten fazla sigara içmekte ve %5.9’u (N:1) sigara içmemektedir.
Şekil 9.6 Akineton kullanıcılarında maddelerin yaşam boyu kullanılma oranları
100.00
100.00
94.10
75.00
52.90
50.00
29.40
r
ğe
di
et
on
in
tri
l
riv
o
in
de
ko
rin
ef
ed
uç
uc
u
r
0
ra
5.90
0
BD
Z
5.90
es
35.30
29.40
ak
35.30
29.40
23.50
25.00
47.10
41.20
*
diğer
maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
Olguların %88.2’si (N:15) genellikle Akineton’u başka maddelerle birlikte
kullanmadıklarını, %11.8’i (N:2) başka maddeler ile birlikte kullandıklarını belirtmiştir.
Birlikte kullandıkları maddeler esrar ve rivotrildir. Alkol ile kullananlar ise olguların %47.1’ini
(N:8) oluşturmaktadır.
Olguların %52.9’u (N:9) esrarın insan sağlığı üzerine zararlı bir etkisi olduğunu,
%35.3’ü (N:6) zararlı etkisi olmadığını ve %11.8 (N:2) bilmediğini söylemiştir.
İlk kullandıkları madde %76.5 (N:13) esrar, %11.8 (N:2) uçucular, %5.9 (N:1)
benzodiazepin ve %5.9 (N:1) ismi bilinmeyen bir maddedir. İlk madde kullanımı ortalama
17.0 ±4.1 yaşında ve kullanım %52.9 (N:9) gurup ile, %29.4 (N:5) bir kişi ile (başlatıcı kişi)
olmuş, %17.6 (N:3) yalnız kullanmıştır. Başlatıcı kişilerden %80.0’i (N:4) öncesinde madde
kullanmıştır. İlk madde kullanımı gurup ile olan olguların %77.8’inde (N:7) gurup içindeki
bireylerden herhangi biri öncesinde madde kullanmıştır. Akineton’u ilk kullanım yaşı
ortalama 21.2±6.0’dır.
Yasal sorun yaşama oranları; olguların %29.4’ü (N:12) madde kullanma veya satışı,
%11.8’i (N:2) alkollü araç kullanma, %64.7’si (N:11) gasp-darp nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların %94.1’i
(N:16) bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını bildirmişlerdir.
Kullanıcıların %35.3’ünün (N:6) cezaevi yaşantısı olmuş, ortalama süre 8.9±20.9 aydır.
Olguların %58.8’i (N:10) akineton kullanmaya bağlı sorun yaşadığını
düşünmektedir. Sorun ilk kullanımdan ortalama 4±8 ay sonra yaşanmaya başlamıştır.
Kullanımı bırakma girişimi %82.4’ünde (N:14) olmuş ve girişim sayı ortalaması 2.2±2.3’dür.
Bu kişilerin maddeden ayrı kaldıkları en uzun süre ortalama 41±53 aydır.
Eroin kullanıcıları
13 olgu (%22.4) yaşantısında en az bir kez eroin kullanmıştır. Ortalama yaş
31.7±9.4 olup yaşları 16-42 arasında değişmektedir. Olguların ilk madde kullanım yerleri
sıklıkla Konak (N:4) ve yurt dışı (N:4) ve İstanbul (N:2)dur. Eğitim durumları; %7.7 (N:1)
ilkokul, %15.4 (N:2) ortaokul, %53.8 (N:7) lise ve %23.1 (N:3) yüksek okul mezunudur.
Medeni durumlar; %53.8’i (N:7) hiç evlenmemiş, %30.8’i (N:4) evli, %7.7’si (N:1) ayrı
yaşıyor ve %7.7’si (N:1) boşanmıştır.
Olguların %53.8’i (N:7) serbest olarak ve %15.4’ü (N:2) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%15.4’ü (N:2) sağlık nedenleri ile, %7.7’si (N:1) başka nedenlerle çalışmadıklarını, %7.7’si
(N:1) öğrenci olduğunu bildirmiştir.
Anne eğitim durumu; %46.2 (N:6) ilkokul, %38.5 (N:5) ortaokul, %7.7 (N:1) lise,
%7.7 (N:1) yüksekokul mezunudur. Baba eğitim durumu; %30.8 (N:4) ilkokul, %30.8 (N:4)
ortaokul, %7.7 (N:1) lise, %30.8 (N:4) yüksekokul mezunudur. Anne, baba, kardeşlerde
madde kullanımı Tablo 9.6’da verilmiştir.
Tablo 9.1 Eroin kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
13)
Baba (N:
13)
Kardeş
(N:11)
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
8
61.5
2
15.4
0
0
0
0
9
69.2
12
92.3
3
23.1
0
0
2
18.1
1
9.1
Alkolü ilk kullanım yaşı ortalama 15.5±5,. sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
15.5±5’tir. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 14.3±4’dir. Sigarayı ilk kullanımdan ortalama
25±23 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları ise; %15.4’ü (N:
2) günde on adetten az, %61.5’i (N:8) günde 10-30 adet, %15.4’ü (N:2) günde 30 adetten
fazla sigara içmekte ve %7.7’si (N:1) sigara içmemektedir.
Şekil 9.6 Eroin kullanıcılarında maddelerin kullanılma oranları
100.0
100.0
69.2
50.0
30.8
38.5 38.5
23.1
15.4
r
ğe
et
on
in
tri
l
riv
o
ko
de
rin
ef
ed
u
uc
uç
r
ra
es
15.4
0
in
0
0
30.8
di
25.0
30.8
BD
Z
69.2
75.0
ak
100.0
*
diğer
maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
Olguların %92.3’ü (N:12) genellikle eroini başka maddelerle birlikte
kullanmadıklarını, %7.7’si (N:1) başka madde ile birlikte kullandıklarını belirtmiştir. Birlikte
kullanılan madde kokaindir. Alkol ile kullananlar ise olguların %7.7’sini (N:1)
oluşturmaktadır.
İlk kullandıkları madde %84.6 (N:11) esrar, %7.7 (N:1) kokain, %7.7 (N:1) eroindir.
İlk madde kullanımı ortalama 17.2±5.7 yaşında olmaktadır. Kullanım %76.9 (N:10) gurup
ile, %15.4 (N:2) bir kişi ile (başlatıcı kişi) ve %7.7 (N:1) yalnız olmuştur. Başlatıcı kişilerin
tamamı öncesinde madde kullanmıştır. İlk madde kullanımı gurup ile olan olguların
%90.0’ında gurup içindeki bireylerden herhangi biri öncesinde madde kullanmıştır. Eroini
ilk kullanma yaşı ortalama 23.8±7.8’dir.
Yasal sorun yaşama oranları; olguların %61.5’i (N:8) madde kullanma veya satışı,
%15.4’ü (N:2) alkollü araç kullanma, %38.5’i (N:5) gasp-darp nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Kullanıcıların %38.5’ünün (N:5) cezaevi yaşantısı olmuş,
ortalama süre 7.6±23.1 aydır.
Genellikle tercih etikleri kullanım şekli enjeksiyon (%46.1, N:6), nasal (%30.8, N:4),
kaydırma (buharlaştırıp inhale etme) (%15.4, N:2) ve sigara içinde inhalasyon (%7.7, N:1)
biçimindedir. Olguların %61.5’inde (N:8) intravenöz (IV) madde kullanımı, %30.8’inin (N:4)
yaşantısında IV madde kullanmış partner ve %15.4’ünde (N:2) enjektör paylaşımı
olmuştur.
Olguların %38.5’i (N:5) eroin kullanmaya bağlı sorun yaşadığını düşünmektedir.
Sorun ilk kullanımdan ortalama 6±7 ay sonra başlamıştır. Kullanımı bırakma girişimi
%76.9’unda (N:10) olmuş ve girişim sayı ortalaması 2.7±3.9’dur. Bu kişilerin maddeden
ayrı kaldıkları en uzun süre ortalama 43±62 aydır.
Ecstasy kullanıcıları
13 olgu (%22.4) yaşantısında en az bir kez ecstasy kullanmıştır. Ortalama yaş
27.5±8
olup 16-41 arasında değişmektedir. İkamet yerleri Konak (N:3), Bornova (N:1),
Narlıbahçe (1) ve Kuşadası’nda (N:2) yoğunlaşmaktadır. Olguların ilk madde kullanım
yerleri sıklıkla Konak (N:5) ve yurt dışı (N:2) ve İstanbul (N:2) dır. Eğitim durumları; %7.7’si
(N:1) ilkokul, %23.1’i (N:3) ortaokul, %53.8’i (N:7) lise ve %15.4’ü (N:2) yüksek okul
mezunudur. Medeni durumları; %61.5’i (N:8) hiç evlenmemiş, %23.1’i (N:3) evli, %7.7’si
(N:1) ayrı yaşıyor ve %7.7’si (N:1) boşanmıştır.
Olguların %38.5’i (N:5) serbest olarak ve %23.1’i (N:3) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%15.4’ü (N:2) sağlık nedenleri ile, %7.7’si (N:1) başka nedenlerle çalışmadıklarını,
%15.4’sı (N:2) öğrenci olduğunu bildirmiştir.
Anne eğitim durumu; %30.8’i (N:4) ilkokul, %30.8’i (N:4) ortaokul, %23.1’i (N:3) lise,
%7.7’si (N:1) yüksekokul mezunu, %7.7’i (N:1) okuryazar değildir. Baba eğitim durumu;
%23.1’i (N:3) ilkokul, %23.1’i (N:3) ortaokul, %7.7’si (N:1) lise, %38.5’i (N:5) yüksekokul
mezunu ve %7.7’si (N:1) okuryazardır. Anne, baba, kardeşlerde madde kullanımı Tablo
9.6’da verilmiştir.
Tablo 9.6 Ecstasy kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
13)
Baba (N:
13)
Kardeş
Alkol
Esrar
Diğer maddeler
N
%
N
%
N
%
N
%
10
76.9
2
14.4
1
7.7
0
0
9
69.2
12
92.3
3
23.1
0
0
2
18.1
1
9.1
(N:11)
Alkolü ilk kullanım yaşı ortalama 17.0±5.2, sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
17.0±6.0’dır. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 13.7±44.0’dır. Sigarayı ilk kullanımdan
ortalama 28±21 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları ise;
%7.7’i (N:1) günde on adetten az, %84.6’sı (N:11) günde 10-30 adet sigara içmekte ve
%7.7’si (N:1) sigara içmemektedir.
Olguların %92.3’ü (N:12) genellikle ecstasy’i başka maddelerle birlikte
kullanmadıklarını, %7.7 (N:1) başka madde ile birlikte kullandıklarını belirtmiştir. Birlikte
kullanılan madde eroindir. Alkol ile kullanma oranı ise %23.1 (N:3)’dir.
Şekil 9.7 Ecstasy kullanıcılarında maddelerin kullanılma oranları
100.0
92.3
69.2
38.5
38.5 38.5
30.8
25.0
23.1
15.4
r
et
on
ak
in
riv
de
ko
ot
ril
0
in
0
rin
u
uç
uc
es
ra
r
0
ef
ed
7.7
38.5
ğe
38.5
di
50.0
Z
75.0
BD
100.0
*
diğer
maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
İlk kullandıkları madde %76.9 (N:10) esrar, %7.7 (N:1) kokain, %7.7 (N:1) ecstasy
ve %7.7 (N:1) eroindir. İlk madde kullanımı ortalama 18.6±6.6 yaşında ve kullanım %61.5
(N:8) gurup ile, %23.1 (N:3) bir kişi ile (başlatıcı kişi), ve %15.4 (N:2) yalnız olmuştur.
Başlatıcı kişilerden %66.7’si (N:2) öncesinde madde kullanmıştır. İlk madde kullanımının
gurup ile olduğu olgulardan %75.0 (N:6)’inde gurup içindeki bireylerden herhangi biri
öncesinde madde kullanmıştır. Ecstasy ilk kullanım yaşı ortalama 22.1±6.0’dır.
Yasal sorun yaşama oranları; olguların %46.2’si (N:6) madde kullanma veya satışı,
%15.4’ü (N:2) alkollü araç kullanma, %38.5’i (N:5)gasp-darp nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların tamamı
bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını bildirmişlerdir.
Kullanıcıların %23.1’ünün (N:3) cezaevi yaşantısı olmuş, ortalama süre 1.0±2.3 aydır.
Olguların %15.4’i (N2) ecstasy kullanmaya bağlı sorun yaşadığını düşünmektedir.
Sorun ilk kullanımdan ortalama 12±16 ay sonra başlamıştır. Kullanımı bırakma girişimi
%61.5’inde (N:8) olmuş ve girişim sayı ortalaması 1.2±0.5’dir. Bu kişilerin maddeden ayrı
kaldıkları en uzun süre ortalama 37±31 aydır.
Kokain kullanıcıları
11 olgu (%19.0) yaşantısında en az bir kez kokain kullanmıştır. Ortalama yaş
34.0±7.8 olup 25-42 arasında değişmektedir. Olguların ilk madde kullanım yerleri sıklıkla
Yurt dışı (N:4) ve Konak (N:2) tır. Eğitim durumları; %9.1’i (N:1) ilkokul, %18.2’si (N:2)
ortaokul, %54.5’i (N:6) lise ve %18.2’si (N:2) yüksek okul mezunudur. Medeni durumları;
%45.5’i (N:5) hiç evlenmemiş, %36.4’ü (N:4) evli, %9.1’i (N:1) ayrı yaşıyor ve %9.1’i (N:1)
boşanmıştır.
Olguların %63.6’sı (N:7) serbest olarak ve %9.1’i (N:1) ücretli bir işte çalıştıklarını,
%9.1’i (N:1) sağlık nedenleri ile, %9.1 (N:2) başka nedenlerle çalışmadıklarını, %9.1’i (N:3)
öğrenci olduğunu bildirmiştir.
Anne eğitim durumu; %54.5’i (N:6) ilkokul, %27.3’ü (N:3) ortaokul ve %18.2’si (N:2)
lise mezunudur. Baba eğitim durumu; %36.4’ü (N:4) ilkokul, %18.2’si (N:2) ortaokul,
%18.2’si (N:1) lise ve %27.3’ü (N:3) yüksekokul mezunudur. Anne, baba, kardeşlerde
madde kullanımı Tablo 9.7’de verilmiştir.
Tablo 9.7 Kokain kullanıcılarının anne, baba ve kardeşlerinde madde kullanımı
Sigara
Anne (N:
11)
Baba (N:
11)
Kardeş
(N:10)
Alkol
Esrar
N
%
N
%
N
%
6
54.5
2
18.2
0
0
9
81.8
10
90.9
2
18.2
2
20.0
Diğer maddeler
N
%
0
0
1
10.0
Alkolü ilk kullanım yaşı ortalama 14.9±4.7, sarhoşluğu ilk yaşama yaşı ortalama
15.0±4.7’dir. Sigarayı ilk kullanma yaşı ortalama 15.1±3.2’dir. Sigarayı ilk kullanımdan
ortalama 23±24 ay sonra her gün içmeye başlamışlardır. Şimdiki sigara kullanımları ise;
%9.1’i (N:1) günde on adetten az, %63.6’sı (N:7) günde 10-30 adet, %18.2’si (N:2) günde
30 adetten fazla sigara içmekte ve %9.1’i (N:1) sigara içmemektedir.
Şekil 9.8 Kokain kullanıcılarında maddelerin kullanılma oranları
100.0
100.0100.0
81.8
75.0
45.5
50.0
45.5
45.5
36.4
27.3
27.3 27.3 27.3
25.0
9.1
9.1
r
ğe
di
Z
BD
et
on
in
ak
n
ko
d
ei
rin
ef
ed
uc
u
uç
r
ra
es
riv
ot
ril
0
0
* diğer
maddeler Danitrin, kafein, Nembutal, Optalidon, Anti-em, Sudafed ve kullanıcının ismini bilmedikleridir.
Olguların %72.7’si (N:8) genellikle
kokaini başka maddelerle birlikte
kullanmadıklarını, %27.3’ü (N:3) başka madde ( hepsi eroin) ile birlikte kullandıklarını
belirtmiştir. Alkol ile kullanan olgu yoktur.
İlk kullandıkları madde %81.8 (N:9) esrar, %9.1 (N:1) kokain ve %9.1 (N:1) eroindir.
İlk madde kullanımı ortalama 17.9±6.1 yaşında ve kullanım %63.6 (N:7) gurup ile, %9.1
(N:1) bir kişi ile (başlatıcı kişi) olmuş, %27.3’ü (N:3) yalnız kullanmıştır. İlk madde kullanımı
gurup ile olanlardan %85.7’sinde (N:6) gurup içindeki bireylerden herhangi biri öncesinde
madde kullanmıştır. Başlatıcı kişi (N:1) öncesinde madde kullanmıştır. Kokaini ilk kullanım
yaşı ortalama 26.0±6.0’dır.
Yasal sorun yaşama oranları; olguların %54.5’i (N:6) madde kullanma veya satışı,
%18.2’si (N:2) alkollü araç kullanma, %36.4’ü (N:4) gasp-darp nedenleriyle yasal sorun
yaşadıklarını belirtmişlerdir. Gasp-darp suçları nedeniyle yasal sorun yaşayanların tamamı
bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını bildirmişlerdir.
Kullanıcıların %36.4’ünün (N:4) cezaevi yaşantısı olmuş, ortalama süre 8.9±25.0 aydır.
Olguların %18.2’si (N:2) kokain kullanmaya bağlı sorun yaşadığını düşünmektedir.
Sorun ilk kullanımdan ortalama 6±6 ay sonra başlamıştır. Kullanımı bırakma girişimi
%45.5’inde (N:5) olmuş ve girişim sayı ortalaması 1.4±0.5’dir. Bu kişilerin maddeden ayrı
kaldıkları en uzun süre ortalama 44±30 aydır.
9.2.TANILARIN DAĞILIMI
Eksen-1 tanıları
Olgular DSM-III-R’ ye göre ortalama 1.77±1.12 alkol dışı psikoaktif madde kötüye
kullanımı ve psikoaktif madde bağımlılığı (yaşam boyu) tanısı almışlardır. Olguların %
41.4’ü (N:24) iki, %19.2’si (N:10) üç ve %3.4’ü (N:2) dört adet tanı almıştır. Tanıların
dağılımı Tablo 9.8 ve Tablo 9.9’da verilmiştir.
Tablo 9.8 Madde kullanım bozukluğu tanılarının (yaşam boyu) dağılımı
Kötüye
kullanım
Bağımlılık
Kanna
bis
Sedatif,
hipnotik
veya
anksiyo
litik
İnh
ala
n
32
14
7
5
Kok
ain
Hal
üsü
noje
n
Çokmadde ve
BTS.
Psikoaktif
maddeler
3
1
1
6
3
2
0
2
Opi
yat
Amf
eta
min
2
3
9
5
Tablo 9.9 Diğer Eksen-1 tanıların (yaşam boyu) dağılımı
A l k o l A f f e k t i f A n k s i y e t e P s i k o t i k Diğer
k u l l a n ı m bozukluklar bozuklukları bozukluklar
bozukluğu
21
17
10
1
1
Affektif bozukluk tanılı olgular; Major Depresif bozukluk tek epizod (N:9), Major
Depresif bozukluk yineleyici (N:2), Distimi (N:4) ve Bipolar bozukluk (N:2) tanılarını
almıştır.
Anksiyete bozukluğu tanılı olgular; Panik bozukluk agorafobi olmaksızın (N:1),
Panik bozukluk agorafobi ile birlikte (N:1), Yaygın anksiyete bozukluğu (N:1), Sosyal fobi
(N:5) ve Basit fobi (N:2) tanılarını almıştır.
Psikotik bozuk tanılı olgu (N:1) Şizofreniform bozukluk tanısını almıştır.
Tablo 9.10 Madde Kullanım bozukluğu tanılarının (şimdiki) dağılımı
Kötüye
kullanım
Bağımlılık
Kan
nabi
s
Sedatif,
hipnotik
veya
anksiyoliti
k
İnh
ala
n
Opi
yat
Amfet
amin
Kok
ain
Hal
üsü
noje
n
32
8
0
1
3
0
0
0
7
4
9
5
1
1
0
2
Tablo 9.11 Diğer 1. eksen tanıların (şimdiki) dağılımı
A l k o lA f f e k t i fA n k s i y e t eP s i k o t i k
k u l l a n ı m bozukluklar bozuklukları bozukluklar
bozukluğu
18
13
8
1
Çokmadde
ve BTS.
Psikoaktif
maddeler
Eksen-2 tanıları
SCID-II yapılan 52 olgunun %59.6’sı (N:31) kişilik bozukluğu tanısı almıştır.
Bunlardan altı olgu iki ve bir olgu üç adet tanı almıştır.
Tanıların dağılımı Şekil 9.9’da
görülmektedir.
Şekil 9.9 Kişilik bozukluğu tanılarının dağılımı
16
15
15
12
8
4
3
2
1
1
1
1
l
os
ya
tis
an
bo
rd
e
rli
ne
ik
st
iry
on
hi
tik
is
rs
na
ra
no
id
if
m
ob
se
si
f-
ko
f-a
ss
i
pa
pa
pu
es
gr
da
oi
av
ls
if
nt
0
Esrar kullanım bozukluğu olan olguların özellikleri
Olgular yaşam boyu aldıkları madde kullanım bozukluğu tanılarına göre üç guruba
ayrılarak karşılaştırıldı. Bu guruplar:
1. Sadece esrar kullanım bozukluğu tanısı alan olgular (N:17)
2. Esrar ve diğer madde kullanım bozukluğu tanısı alan olgular (N:22)
3. Sadece esrar dışı madde kullanım bozukluğu olan olgular (N:19)
Tablo 9.12 Esrar kullanım bozukluğu olan olguların yaş, medeni durum ve eğitimleri
Yaş (ort.)
Med Evlenmemiş
eni Evli
duru Ayrı ya da
m boşanmış
Okuryazar
Eğiti değil
m
İlkokul
duru Ortaokul
mu Lise
Yüksek okul
Sadece esrar
Esrar+madde
Sadece madde
(N=17)
32.2±12.4
8
7
(N=22)
28.0±9.0
15
6
(N=19)
26.6±10.7
11
6
2
1
2
1
0
0
9
4
1
2
3
8
9
2
9
5
2
3
Esrar+madde kullanım bozukluğu gurubunda ortaokul ve lise mezunlarının sayısı
fazladır (X2=15.58, df=8, p=0.05).
Esrar ve esrar+madde guruplarının yakın çevresinde esrar kullanımı fazladır. Ancak
bu fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. (Tablo 9.13)
Tablo 9.13 Esrar kullanım bozukluğu olan olguların çevresinde sigara, alkol ve esrar kullanımı
Sadece
esrar
(N=17)
Anne
Baba
Kardeşler
Esrar+madde
(N=22)
Sadece
madde
Toplam
(N=19)
Sigara
9
13
8
30
Alkol
3
5
1
9
Esrar
0
1
0
1
Diğer
0
0
0
0
Sigara
12
19
10
41
Alkol
13
19
13
45
Esrar
3
4
0
7
Diğer
0
0
2
2
Esrar
3
3
2
8
Diğer
0
2
0
2
Esrar kullanım bozukluğu tanısı alan olguların %51.3’ü, sadece madde kullanım
bozukluğu olanların %5.2’si esrarın sağlığa zararlı etkisi olmadığını belirtmişlerdir.
(X2=18.9, df=4, p=0.01).
Esrar kullanım bozukluğu olan (yaşam boyu) 39 olgunun maddeleri kullanma
oranları Şekil 9.10’da verilmiştir.
Şekil 9.10 esrar kullanım bozukluğu olanlarda maddelerin kullanılma oranları
100.0
100.0
75.0
50.0
35.9
20.5 17.9 23.1
25.0
23.1 20.5
2.6
33.3
20.5 23.1
15.4
7.7
2.6
r
ğe
di
Z
in
ak
BD
et
on
ot
ril
riv
in
de
ko
rin
ef
ed
u
uc
uç
es
ra
r
0
Sadece esrar tanı gurubunda olguların tamamının kullanmayı birinci sırada tercih
ettiği madde (tercih maddesi) esrardır. Esrar+madde tanı gurubunda ise sıklıkla esrar (N:
15), ecstasy (N:2), eroin (N:2), rivotril (N:1), akineton (N:1) ve diazepamdır (N:1).Sadece
madde tanı gurubunda tercih maddesi sıklıkla uçucular (N:10), kokain (N:2), eroin (N:2),
diazepam (N:2), ecstasy (N:1), rivotril (N:1) ve akinetondur (N:1).
Tablo 9.14 Esrar kullanım bozukluğu olan olgularda ilk kullanılan maddeler
Sadece Esrar
Esrar+madde
Sadece madde
Toplam
Esrar
16
20
4
40
Uçucular
1
1
10
12
Diğer
1
1
4
6
Toplam
17
22
19
58
Suç oranları ve ortalama cezaevi yaşantı süresinde guruplar arasında anlamlı fark
bulunmamıştır.
Sadece Madde kullanım bozukluğu tanısı olan olgular sadece esrar kullanım
bozukluğu tanısı olanlara göre daha geç yaşta alkol ile karşılaşmışlardır (df=2.55, f=2.82,
p=0.03).
Sadece madde gurubu sadece Esrar+madde gurubuna göre daha geç yaşta ilk
sarhoşluklarını yaşamışlardır (df=2.55, f=2.75, p=0.03).
Tablo 9.15 Esrar kullanım bozukluğu olan olgularda eksen-1 tanılarının (yaşam boyu) karşılaştırması
Alkol kul.
bozukluğu
Affektif
bozukluklar
Anksiyete
bozuklukları
Esrar
Esrar+madde
Madde
4
13
4
3
9
5
2
4
3
Çalışmaya alınan olgularda esrar+madde kullanım bozukluğu olanlarda Alkol
kullanım bozukluğu daha sıktır (X2=8.1, df=2, p=0.02). Diger eksen-1 tanıları için guruplar
arasında farklılık saptanmamıştır. (Tablo9.15)
Tablo 9.16 Esrar kullanım bozukluğu olan olgularda kişilik bozukluğu tanılarının dağılımı
Obsesi
Avoida f
nt
K.B
Pasif
Paran Histiryo Narsi Borderl Antiso tanı
Kompu agresif oid
nik
stik
ine
syal
sayısı
lsif
Sadece Esrar
Esrar+madde
Sadece
Madde
0
0
0
0
0
2
0
0
0
1
0
2
2
10
4
7
(ort.)
0.41
0.95
1
1
0
1
0
1
3
4
0.85
Kişilik bozukluğu tanı sayısı ortalamaları karşılaştırıldığında Esrar ve esrar+madde
gurupları arasındaki fark anlamlı bulunmuştur (df=2.49, f=2.95, p=0.02).
Antisosyal Kişilik Bozukluğu (ASKB) Olan Olguların Özellikleri
ASKB olan olgularda uçucu (X2=6.81, df=2, p=0.03), kodein (X2=5.85, df=1,
p=0.02), rohipnol (X2=3.78, df=1, p=0.05), rivotril (X2=11.05, df=1, p=0.01) ve akineton
(X2=4.08, df=1, p=0.04) kullanımı fazladır. Ayrıca esrarı alkol ile birlikte kullanma daha
fazladır (X2=3.89, df=3, p=0.05).
Cezaevi yaşantısının olması ASKB olanlarda daha sıktır (X2=4.08, df=1, p=0.04).
ASKB olan olgular yaş, aylık gelir, sigarayı ilk kullanma yaşı ilk madde kullanma
yaşı ve madde kullanım bozukluğu (yaşam boyu) sayısı ortalamaları ASKB olmayan
olgulardan farklı bulunmuştur. (Tablo 9.17)
Tablo 9.17 ASKB olan olguların farklı özellikleri
Yaş
Aylık gelir
(milyon)
ASKB yok
ASKB var
P değeri
32.59
24.53
0.01
Sigarayı ilk
İlk madde
Madde
kullanma yaşı kullanma yaşı kullanım
506
135
0.05
14.02
11.40
0.04
20.13
15.60
0.02
boz.sayısı
1.62
2.46
0.01
Borderline Kişilik Bozukluğu Olan Olgular
Borderline kişilik bozukluğu olan olgularda rohipnol (X2=3.78, p=0.05), rivotril
(X2=4.08, p=0.04) ve akineton (X2=4.08, p=0.04) kullanımı anlamlı şekilde fazladır.
Tablo 9.18 Borderline kişilik bozukluğu olan olguların farklı özellikleri
Yaş
ASKB yok
ASKB var
P değeri
32.91
23.73
0.01
Aylık gelir İlk madde
İlk Esrar
Madde
(milyon)
kullanma
kullanma
kullanım
473
216
0.02
yaşı
20.1
15.66
0.02
yaşı
20.57
15.64
0.04
boz.sayısı
1.59
2.53
0.02
Borderline kişilik bozukluğu olan olgular yaş, aylık gelir, esrarı ilk kullanma yaşı ilk
madde kullanma yaşı ve madde kullanım bozukluğu (yaşam boyu) sayısı ortalamaları
diğer olgulardan farklı bulunmuştur. (Tablo 9.18)
Diğer Bulgular
Ailesinde (anne, baba ve kardeşler) alkol dışı madde kullanımı olanlar ile
olmayanlar arasında anlamlı farklılık bulunmamıştır. Sigara, alkol ve maddeyi ilk kullanma
yaş ortalamaları Tablo 9.19’da verilmiştir. Alkol içinde aynı tablo????
Tablo 9.19 Ailede madde kullanımının ilk madde kullanım yaşlarına etkisi
Ailede madde kullanımı
Yok (11)
Var (N:43)
11.5±2.8
13.2±4.6
12.2±4.6
14.5±5.3
17.2±3.5
18.8±7.1
Sigara
Alkol
Madde
Olguların %15.5’i (N:9) intravenöz (IV) madde kullanmıştır.Bunlardan %55.5’i (N5)
enjektörü başkaları ile paylaşmıştır. %66.6’sı (N:6) enjektörü bir kez kullanarak, %22.2’si
(N:2) enjektörü temizleyerek önlem almış ve %11.1’i (N:1) önlem almamıştır.
IV madde kullanımı ile bulaşan hastalıklardan %43.1’i (N:25) AIDS’i, %29.3Ü (N:17)
AIDS ve hepatiti bilmektedir. %27.6’sı bilmediğini söylemiştir.
Olguların %51.7’sinin (N:31) yaşantısında kısa bir zaman içinde birden fazla cinsel
partner olmuştur. Bunlardan %73.3’ü genellikle ilişkilerinde kondom kullanmamış, %26.7’si
kullanmıştır.
Olguların %70.7’si (N:41) kliniğimizde madde kullanımına yönelik tedavi merkezi
bulunduğunu ve %29.3’ü (N:17) bilmediğini söylemiştir. Bunu en çok yakın çevreden (N:
21), madde kullanan kişilerden (N:11) ve hekiminden (N:11) öğrendiklerini söylemişlerdir.
10. TARTIŞMA
Madde kullanımı ile ilgili bir çalışmaların en zor olan aşaması örneklem seçimidir.
Çünkü evreni temsil edecek örneklere ulaşmak oldukça zordur. Madde kullanımın yasal
olmaması, toplum tarafından onay görmemesi nedeniyle madde kullanan kişiler kendilerini
gizleme eğilimindedir. Ayrıca bazı madde bağımlılarının sayısı genel toplum içinde düşük
olduğu için, genel örneklem içinde küçük bir guruba ulaşmak zor olmaktadır. Bir alan içinde
kullanım yaygınlığının homojen olmaması, yani kullanıcıların genellikle bazı bölgelerde
toplanmış olması, küçük guruplar ve alt kültürler oluşturmaları nedeniyle, bu bölgeden
örneklem alınmadığı takdirde bulunacak özellikler etkilenecektir.
Madde kullanımı konusunda sorulanlara verilecek cevapların doğruluk oranları
düşüktür. Çalışmamızda tedavi için başvuranlarda doğruluk oranının yüksek olduğunu
varsaymaktayız. Çünkü bu kişiler yardım talebiyle başvurmuştur ve madde kullanımları
başkaları tarafından da bilinmektedir.
Tedavi için başvuran olgularda madde kullanımı daha ağırdır ve olasılıkla başka
sosyal ya da psikiyatrik sorunlar da eklenmiştir. Bu nedenle evreni tam olarak
yansıtmamaktadır. Bizim çalışmamıza 2’si kadın 58 madde kullanım bozukluğu olan olgu
alınmış, bunların çoğunluğu (%56.9) madde kullanım sorunuyla başvurmuş kişilerden
oluşmaktadır. Örneklerden altısı 15 yaşından büyük, 18 yaşından küçüktür.
Örneklem gurubunda kadınların oranı %3.4’tür. (N:2) Bunun nedenleri kadınlarda
madde kullanımının daha az olması olabileceği gibi (Gilvarry, 1998) kültürümüzde
kadınlarda tedavi arayışlarının batı kültürlerine göre daha az olması da olabilir.
Olguların %55.2’si İzmir ilinde ve %74.1’i herhangi bir il merkezinde doğmuştur.
İkamet ve ilk madde kullanım yerleri Konak, Bornova ve Karşıyaka’da yoğunlaşmıştır. Bu
bulgu önceki çalışmalara paraleldir (Ögel, 1999; Akvardar & Coskunol, 2000).
Kullanıcıların özellikle Konak bölgesinde yoğunlaşmasında nüfusun yoğun olması, göç
alması, eğlence yerlerinin bu bölgede yoğunlaşması ve madde satışının yapıldığı
mahalleleri barındırması neden olabilir.
Aylık gelir ortalaması 365±602 milyon TL’dir. Varyansın büyük olması çok farklı gelir
düzeyinde olgunun tedavi için başvurduğunu göstermektedir. Yaklaşık üçte biri gelirinin
madde teminine yetmediğini, bunlardan yarısı da madde temini için yasadışı yollara (kendi
maddesini yetiştirme hariç) başvurduklarını belirtmiştir.
Maddeler ile ilk karşılaşma yaşlarına bakıldığında (Tablo 9.3) önce sigara ve
sonrasında alkol ile tanışılmaktadır. Sonrasında diğer maddeler kullanılmaktadır. İlk
kullanılan madde %68.9 (N:40) olguda esrar, %20.6 (N:12) olguda uçucudur. Sigara ve
alkolün legal olması, esrar ve uçucu maddelerin kolay elde edilebilir olması dikkat çekicidir.
İlk kullanım olguların yarısında öncesinde madde kullanmış olan kişilerin bulunduğu 3-4
kişilik guruplar içinde olmaktadır. Üçte birinde ise tamama yakını öncesinde madde
kullanmış bir kişi (başlatıcı kişi) ile olmaktadır. Bu kişiler ile genellikle ikamet edilen
mahalleden, aktivitelerden ve işyerinden tanışılmaktadır.
Madde kullanıcılarında yasal sorunlar sıktır (Dittmann, 1996). Bizim çalışmamızda
da yasal sorunlarla karşılaşma sıktır. En sık karşılaşılan yasal sorun madde kullanımı veya
satışı, ikinci sıklıkta ise gasp-darp suçlarıdır. Gasp-darp nedeniyle sorun yaşayanların
%77.7’si bu suçu işlediklerinde alkol ve/veya madde etkisinde olduklarını belirtmiştir.
Olguların tamama yakını yaşantısında birden fazla madde kullanmışlardır. Bu
nedenle tek bir madde (örneğin esrar) kullanmış olgu bulmak güçtür. Bu nedenle
değerlendirmemizi kullanılan maddeler üzerinden yaptık. Böylece daha fazla bulguya
ulaşabildik.
Sigara ve alkolden sonra ilk kullanılan madde genellikle esrar ya da uçucular
olmaktadır. Esrarın başka maddeler ile kullanımı daha az olmakla birlikte alkol ile birlikte
kullanılmaktadır. Kullanıcılar hapları özellikle akineton, rivotril ve diğer benzodiyazepinleri
içtikten sonra bir miktar alkol (genellikle 1-2 bira) ya da çay, gazlı içecekler (gazoz, kola,
maden suyu) içmektedir. Bu kullanımı “patlatma” diye isimlendirmektedir.
Madde kullanımına bağlı sorunların ortaya çıkma süresine bakıldığında en erken
akineton, uçucu ve eroin kullanımına bağlı sorunlar ortaya çıkmaktadır.
Ailede alkol dışı madde kullanımı olanlar sigara, alkol ve diğer maddelerle daha
erken yaşta karşılaşmaktadırlar. Ancak olgu sayısının azlığı nedeniyle bu durum anlamlı
bulunmamıştır.
Esrar ot biçiminde (marijuhana) çoğunlukla sigara içinde içilmektedir. Bazı olgularda
ise basitçe yapılan (pet şişeden) nargileler ile kullanılmaktadır.
Son yıllarda komorbidite, yani bir kişide birden fazla bozukluğun birlikte
görülmesine, bunun belirtiler, tedaviye uyum ve prognoz üzerine olan etkilerinin
araştırılmasına giderek artan bir ilgi vardır. Madde kullanım bozukluğu ile 1. ve 2. Eksen
bozukluklarının birlikte görülmesi psikiyatri literatüründe önemli yer oluşturmaktadır. Farklı
hasta gurupları ile yapılan çalışmalarda ve epidemiyolojik araştırmalarda Madde kullanım
bozuklukları ve psikiyatrik bozuklukların sık olarak birlikte görüldükleri bildirilmiştir. Bipolar
affektif bozukluk, depresyon, şizofreni, yaygın anksiyete ve panik bozukluğu sık olarak
görülmektedir (Gilvarry, 1998; Johns, 1997). Bizim çalışmamızda 13 olgu alkol bağımlılığı,
8 olgu alkol kötüye kullanımı, 17 olgu affektif bozukluk, 10 olgu anksiyete bozukluğu ve 1
olgu da psikotik bozukluk tanısı (yaşam boyu) almıştır. Şimdiki 1. eksen tanıları ise; alkol
bağımlılığı 13, alkol kötüye kullanımı 5, affektif bozukluklar 13, anksiyete bozuklukları 8 ve
psikotik bozukluk 1 olgudur.
Madde kullanım bozukluğu ile kişilik bozuklukları yüksek oranlarda birlikte
görülmektedir. Çalışmalarda kişilik bozuklukları görülme oranı %11-100 arasında
değişmektedir. Oranlardaki farklılık çalışılan hasta gurubu, görüşülen yer ve kullanılan tanı
ölçütlerine bağlanmaktadır. En sık birlikte görülen 2.eksen tanısı antisosyal (ASKB) ve
borderline kişilik bozukluğudur (Gilvarry, 1998). Bizim çalışmamızda 31 olgu (%53.4) kişilik
bozukluğu tanısı almıştır. Bunlardan altı olgu iki ve bir olgu da üç adet tanı almıştır.
ASKB olan olgularda madde kullanımı erken yaşta başlamakta, semptomlarda hızlı
ilerleme görülmekte ve relapslar daha sık izlenmektedir. Ayrıca suç işleme ile de ilişkilidir.
(Thomas, 1999; Gilvarry, 1998). Bizim çalışmamızda ASKB olan olgular sigarayla daha
erken karşılaşmakta, ilk madde kullanımı daha erken yaşlarda olmaktadır. Ayrıca daha
fazla sayıda madde kullanım bozukluğu tanısı almaktadırlar. Ayrıca maddelerin birlikte ve/
veya alkol ile kullanımı, hap kullanımı daha fazladır. Aylık gelirleri düşük ve yaş
ortalamaları da küçük bulunmuştur. Ortalama cezaevi yaşantı süresinde anlamlı farklılık
olmamakla birlikte, cezaevi yaşantısının olması anlamlı derecede fazla bulunmuştur. Bu
durum yaş ortalamasının düşük olmasıyla ilişkili olabilir.
Borderline kişilik bozukluğu da sıklıkla birlikte görülen tanıdır (Thomas, 1999).
Çalışmamızda bu olgularda esrarı ilk kullanma yaşı, ilk madde kullanma yaşı ve madde
kullanım bozukluğu (yaşam boyu) sayısı ortalamaları
diğer olgulardan yüksek
bulunmuştur. Ayrıca hap kullanımı sıktır. Aylık gelirleri düşük ve yaş ortalamaları da küçük
bulunmuştur.
Tanıları esrar, esrar+madde ve sadece madde kullanım bozukluğu olarak kategorize
etmemizin nedeni esrar kullanımının diğer maddelerden farklı özellikleri olduğunu
düşünmemizdir. Çünkü esrar birçok madde ile kıyaslandığında etkisi daha zayıf, bağımlılık
yapıcı potansiyeli düşük, yoksunluk bulguları yok ya da hafif, kullanıma bağlı
biyopsikososyal zararları daha az olan bir maddedir. Bu nedenle daha kolay onay
alabilmektedir. Legalleştirme tartışmalarını bazen ülkemizde de görmekteyiz. İzmir ve
çevresinde esrar kullanımı
oldukça yaygındır. Bazı bölgelerde yaşam biçimi gibi
algılanmakta ve kolaylıkla bulunabilmektedir (Ögel, 1999; EGM, 1998; SAMAY 1998).
Ampirik gözlemlerimize göre özellikle çevre ilçelerde (Torbalı, Tire, Ödemiş, Kiraz) sıklaşan
geleneksel kullanıcılar mevcuttur. Bu kişiler genellikle esrar dışında madde kullanmazlar,
esrarı zararsız bir madde olarak bilir, rastlantısal olarak yaşadıkları yasal sorunlar dışında
madde kullanımına bağlı sorun yaşamazlar. Bizim çalışmamızda bu olgulara fazla
ulaşılamamıştır. Günlük uygulamamızda bu olgularla başka ruhsal yakınmalar ile
başvurduklarında veya adli bilirkişilik nedeniyle gönderildiklerinde karşılaşmaktayız. Bu
olguların toplumda oldukça fazla olduğunu bilmekteyiz. Bu olgulara ulaşmak için farklı
yöntemler geliştirmek gerekmektedir.
Çalışmamızda olgular esrar kullanım bozukluğu tanısına göre guruplara ayrıldı. 17
olgu sadece esrar kullanım bozukluğu, 22 olgu esrar yanında başka madde kullanım
bozukluğu ve 19 olgu esrar dışı madde kullanım bozukluğu tanısı almaktadır.
Esrar kullanım bozukluğu olanların anne, baba ve kardeşlerinde esrar kullanımı
daha fazla görülmektedir. Ancak bu farklılık anlamlı bulunmamıştır. Bu olgular sadece
madde kullanım bozukluğu olanlara göre alkol ile daha erken karşılaşmışlardır. Ayrıca
daha az sayıda kişilik bozukluğu tanısı almışlardır.
Esrar+başka madde kullanım bozukluğu tanısı olan olgularda ortaokul ve lise
mezunları fazla olmakla birlikte olgu sayısının azlığı nedeniyle anlamlı olarak
değerlendirilmedi. Bu olgular esrar gurubuna göre daha geç yaşta ilk sarhoşluklarını
yaşamışlardır. Ayrıca sadece madde kullanım bozukluğu olanlara göre daha fazla alkol
kullanım bozukluğu tanısı almışlardır.
Esrar ve esrar+madde kullanım bozukluğu olanların tercih maddesi çoğunlukla
esrardır. Sadece esrar dışı madde kullanım bozukluğu olanların tercih maddesi ise
çoğunlukla uçuculardır.
Esrar kullanım bozukluğu tanısı olanların yaklaşık yarısı bu maddenin sağlığa
zararlı bir etkisi olmadığını söylemişlerdir. Diğer maddeleri kullananlarda bu oran düşüktür.
Esrar kullanan bir gurup olguda madde kullanımının kronolojisi dikkat çekicidir. Bu
kişiler erken yaşlarda yoğun alkol kullanmaya başlamakta, buna bazı olgularda hap
kullanımı eklenmektedir. Bu dönemde dürtü denetiminin azalmasına bağlı sorunlar
oluşmaktadır. Sonrasında bu kişiler kendi deneyimleri ve bazen de başka kişilerin
önerisiyle esrar kullanımına yönelmektedir. Böylece kişilerin madde kullanımına bağlı
sorunları azalmaktadır. Esrarı bırakma girişimleri olduğunda alkol kullanımı ve dürtü
denetiminin azalmasına bağlı sorunlar tekrar başlayabilmektedir. Bu kullanım kültüründe
esrar adeta bir ilaç gibi algılanmakta, zarardan çok yararı olduğu düşünülmektedir. Hap ve
uçucu kullananlar ise aşağılanmaktadır.
Çalışmamızda sadece esrar kullanan olgulara fazla ulaşılamamıştır. Farklı olgu
alma yöntemleri ile bu guruba yönelik araştırmaların planlanması gerekmektedir.
11. ÖZET
Bu çalışmada kliniğimize başvuran, adli bilirkişilik için gönderilen ve Manisa RSHH
AMATEM’e başvuran, madde kullanım bozukluğu tanısı alan 58 olguya Madde kullanım
özellikleri görüşme formu, SCID-I ve SCID-II uygulanmıştır.
Esrar en sık kullanılan madde ve esrar kullanım bozukluğu en sık alınan tanıdır.
Sigara ve alkolden sonra esrar kullanımı başlamaktadır. Sadece esrar kullanım bozukluğu
tanısı alan olgular birden fazla madde kullanım bozukluğu tanısı alanlara göre daha az
sorunla karşılaşmaktadır. Bu gurupta kişilik bozukluklarına daha az rastlanmaktadır.
Madde kullanımı çoğunlukla (%75.9) öncesinde madde kullanmış kişiler ile
başlamaktadır.
Alkol kullanım bozukluğu, affektif bozukluklar, anksiyete bozuklukları sıklıkla eşlik
eden tanılardır.
Olguların %59.6’sında kişilik bozukluğu bulunmuştur. En sık borderline ve antisosyal
(ASKB) kişilik bozuklukları görülmektedir. Bu kişilik bozukluklarının olduğu olgularda
madde kullanımı daha erken yaşlarda başlamakta, hap kullanımı daha fazla görülmektedir.
Ayrıca ASKB olanlarda cezaevi yaşantısı sık bulunmuştur.
Çalışma sonuçları; madde kullanım bozukluğuna eksen-1 ve eksen-2 tanılarının
sıklıkla eşlik ettiğini ayrıca sadece esrar kullanan olguların diğer maddelerle birlikte
kullanan olgulardan madde kullanma biçimi ve eşlik eden psikopatolojiler bakımından farklı
olduğunu düşündürmektedir.
12. KAYNAKLAR
Akşit B.T: Türkiye'de Madde İstismarı ve Godot Beklentisi. 3P Dergisi; 5 (Ek.2):
46-50,1997
Akvardar Y. Coskunol H: İzmir’de Madde Kullanımının Doğası ve Boyutları. 36.Ulusal
Psikiyatri Kongresi, Antalya 2000
Arndt S. Tyrrell G. Flaum M. Andreasen N.C: Comorbidity of Substance Abuse and
Schizophrenia: the Rol of Pre-morbid Adjustment. Psychological Medicine, 22,
379-388, 1992
Babaoğlu A.N: Uyuşturucu ve Tarihi. Kaynak Yayınları, İstanbul,1997
Beyazyürek M. Alpkan L.R. Karamustafaoğlu O. Özer Ö.A. Anıl K: Uyuşturucu Madde
Bağımlılarında Demografik Özellikler. Düşünen Adam, Cilt 3, Sayı 3:59-61, Ekim 1990
Booth M: Haşhaşdan Eroine Uyuşturucunun 6000 Yıllık Öyküsü. Arıkan Ö (çev). Sabah
Kitapları, İstanbul, 1997
Bronner R.K: The Brown University Digest and Addiction Theory & Application. Vol. 16
Issue 10, Oct 1997
Coskunol H. "Türkiye'de Madde Kullanıcılarının Özellikleri" çalışması ikinci
aşamasından İzmir'e ait veriler (henüz yayınlanmadı)
Coşkunol H. Saygılı R: Characteristics of Drug Addicts Admitted to Ege University
Between 1993-1994. 3rd European Symposium on Drug Addiction & AIDS, İstanbul
1995
Dittmann V: Substance Abuse, Mental Disorders and Crime: Comorbidity and MultiAxial Assesment in Forensic Psychiatry. Eur Addict Res, 2:3-10, 1996
Doğan Y.B. Arıkan Z: Madde Kullanımı ve Bağımlılığı ile Mücadele Eğitim Programı Ön
Rapor. Sağlık Bakanlığı'na sunulan rapor. Ankara 1998
EGM (Emniyet Genel Müdürlüğü): Uyuşturucu Olayları Genel Değerlendirmesi. Ankara
1998
EMCDDA (European Monitoring Centre for Drugs and Drugs Addiction): Annual report
on the state of the drugs problem in European Union 1998.
Gilvarry E: Psychiatric Perspective. Ed: Robertson R:Management of Drug Users in the
Community. London 1998
Grant F.B. Roger P.P: Comorbidity Between DSM-IV Alcohol and Drug Use Disorders.
Alcohol Health & Research World, 1996, Vol.20 Issue 1, p67, 6p, 3 charts.
HHV ve AMATEM: Niceliksel Araştırma İstanbul’da madde istismarı isimli proje
kapsamında UNDCP’ ye sunulan rapor. 1997
Jaffe J.H: Subsatnce Ralated-Disorders. Ed: Sadock B.J. Sadock V.A. Comprehensive
Textbook of Psychiatry, Seventh edition, Vol.1, 2000, 924-952, 2000
Johns A: Substance Misuse: A Primary Risk and a Major Problem of Comorbidity.
International Review of Psychiatry, Vol.9 Issue 2/3, p233, 9p, Jun-Sep 1997
Köknel Ö: Bağımlılık, Altın Kitaplar Yayınevi, 1998
Köroğlu E. (çev.): Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal
Elkitabı, Dörduncü Baskı (DSM-IV). Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 1994.
Köroğlu E. (çev.): Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal
Elkitabı, Gözden Geçirilmiş Üçüncü Baskı (DSM-III-R). Hekimler Yayın Birliği, Ankara,
1989.
Links P.S. Heslegrave R.J. Mitton J.E. Reekum R.V. Patrick J: Borderline Personality
Disorder and Substance Abuse: Consequences of Comorbidity. Can J Psychiatry, Vol.
40, 1995
McDonald C. Murray R.M: Early and Late Environmental Risk Factors for
Schizophrenia. Brain Research Reviews, 31;130-137, 2000
Miller N.S. Fine J: Current Epidemiology of Comorbidity of Psychiatric and Addictive
Disorders. The Psychiatrıc Clinics of North America, Vol 16 No:1, 1993
Mueser K.T. Bellac A.S. Blanchard J.J: Comorbidity of Schizophrenia and Substance
Abuse: Implications for Treatment. Journal of Consulting and Psychology, Vol.60, no:6,
845-856,1992
NLAES 1992 Comorbidity Between DSM-4 Alcohol and Drug Use Disorders. Alcohol
Health & Research World, Vol.20 Issue 1, p67, 6p, 1996
Ögel K. Madde Kullanıcılarının Özellikleri: Türkiye'de Çok Merkezli Bir Araştırma. 3P
Dergisi Cilt:7 Ek sayı:1 Mart 1999
Ögel K. Tamar D. Çakmak D: Madde Kullanımı Sorununa Türkiye'nin Yerine Bir Bakış.
Türk Psikiyatri Dergisi, 9(4):301-307, 1998
SAMAY (1998) Gençler arasında sigara, alkol ve madde kullanımının yaygınlığı ile
özelliklerinin değerlendirilmesi.
Sır A. Özkan M. Bayram Y. Kan A: Diyarbakır Bölgesinde Esrar ve Eroin Kullanıcılarının
Sosyo-demografik Özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi, 9(4):291-295,1998
Sonne S.C. Brady K.T: Substance Abuse and Bipolar Comorbidity. The Psychiatrıc
Clinics of North America; Vol 22 No:3, 1999
Spitzer R.L. Williams JBW. Gibbon M (1988): DSM-III-R Yapılandırılmış Klinik Görüşme
Formu Türkçe Versiyonu (SCID-I). Çev. Ed: Sorias S. Ege Üniversitesi Bornova, 1990
Spitzer R.L. Williams JBW. (1990): DSM-III-R Yapılandırılmış Klinik Görüşme Formu
Türkçe Versiyonu (SCID-II) Kişilik Bozuklukları Formu. Çev. Ed: Sorias S. Ege
Üniversitesi Bornova, 1990
Swendsen J.D. Marikangas K.R: The Comorbidity of Depression and Substance Use
Disorders. Clinical Psychology Review, Vol. 20, No.2, pp. 173-189, 2000
Türkcan A: Türkiye'de Madde Kullananların Profili: Hastane verilerinin incelenmesi.
Düşünen Adam; 11(3):56-64, 1998
Ulug B: Madde Bağımlılığı Epidemiyolojisi. Ed: Dilbaz N. Alkol ve Alkol Dışı Madde
Bağımlılığı, Ankara Numune Hastanesi, 1998
UNDCP: (United Nations International Drug Control Programme): World Drug Report.
New York, Oxford University Press, 1997
UNDCP: Drug Abuse in Nepal: a rapid assessment study. UNDCP 1991
UNDCP: Rapid Assessment of the Drug Injecting Situation in Hanoi & Ho Chi Minh City
Vietnam. UNDCP 1993
UNDCP: Rapid Assessment of the Drug Use Situation in the Czech Republic. UNDCP
1996
UNDCP: Rapid Assessment of Illıcıt Drug Abuse in Greater Beirut. UNDCP 1994
Thomas V.H. Melchert P.T. Banken J.A: Substance Dependence and Personality
Disorders: Comorbidity and Treatment Outcome in an Inpatient Treatment Population.
Journal of Studies on Alcohol,i2 p271, March 1999
Weinberg N.Z. Rahdert E. Colliver J.D. Glantz M.D: Adolescent Substance Abuse: A
Review of the Past 10 Years. J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, March 1998
Weiss Roger D, Collins Daniel A: Substance Abuse and Psychiatric Illness. The
American Journal On Addictions, 2:93-99,1992
Westermayer J. Eames S.L. Nugent S: Comorbid Dysthimia and Substance Disorder:
Treatment History and Cost. Am J Psychiatry, 155:11, November 1998
Zanarini M.C. Frankenburg F.R. Dubo E.D. Sickel A.E. Trikha A. Levin A. Reynolds V:
Axis I Comorbidity of Borderline Personality Disorder. Am J Psychiatry, 155:1733-1739,
1998
Ek 1 Madde Kullanım Özellikleri Görüşme formu (A Bölümü)
Form A
(görüşmeye başlamadan önce madde denildiğinde kastedilenin "sigara, alkol ve kafein" dışındaki maddeler olduğunu
anlatınız)
GENEL BİLGİLER
Kullanıcının adı ve/veya tanıtım no: ________________
Görüşmenin tarihi: ____/____/____
Görüşme yeri: _____________ Görüşme süresi:________
Örneğe ulaşılma biçimi
Madde kullanımı nedeniyle başvurmuş
Alkol kullanımı nedeniyle başvurmuş
Diğer ruhsal nedenlerle başvurmuş
Konsültasyon
Adli bilirkişilik
Diğer
Cinsiyeti kaydedin
1
2
3
4
5
6 (belirtiniz)___________________________________
Kadın 1
Erkek 2
SOSYODEMOGRAFİK ÖZELLİKLER
1. Kaç yaşındasınız? (yıl olarak kaydedin) ______
2. Doğduğunuz ilin adını söyler misiniz?
İl adı: ______________
3. Doğduğunuz yer, o zaman il merkezi mi, ilçe merkezi mi, bucak veya köy müydü?
İl merkezi
1
İlçe merkezi
2
Bucak ve köy 3
4. Halen ikamet ettiğiniz il / ilçe / mahalle neresidir?
İl: _______________
İlçe: _____________
Mahalle:__________
5. Doğduğunuzdan beri bu ilde mi yaşıyorsunuz?
Evet
1
Hayır
2
6. Taşındıysanız hangi ilden taşındınız?
İl adı:____________ Yurt dışı: ___________
7. Kaç yıldan beri burada ikamet ediyorsunuz? (yıl olarak kaydedin) ______
8. Herhangi bir maddeyi ilk kez nerede kullandınız?
İl adı:____________ İlçe adı: ___________
9. Eğitim durumunuz nedir?
Okuryazar değil 1
4
Ortaokul
Okuryazar
İlkokul
2
3
Lise
Yüksek okul
10.Şu andaki medeni durumunuz nedir?
Hiç evlenmemiş
1
Evli
2
Ayrı yaşıyor
3
11. Mesleğiniz nedir?
5
6
Boşanmış
Dul (ölüm nedeniyle)
Başkası ile birlikte yaşıyor
4
5
6
Meslek: _______________________
12.Şu anda hangi işle meşgulsünüz?
Ücretli iş
Serbest
Ücretsiz iş (gönüllü olarak, yardım amacıyla vb.)
Öğrenci
Ev işi
Emekli
İşsiz (sağlık nedenleriyle)
İşsiz ( başka nedenlerle)
Diğer
1
(belirtiniz)_____________
2
(belirtiniz)_____________
3
(belirtiniz)_____________
4
5
6
7
8
9 (belirtiniz)________________
13.(Öğrenciyse) niz halen devam ettiğiniz okulun adı nedir?
14.Bu okulun kaçıncı sınıfındasınız?
Okul adı: ________________________
Sınıfı: _________________
15.Okulda başarı durumunuzu nasıl tanımlarsınız?
İyi
1
Orta
2
Kötü
3
Çok kötü
4
16.Aylık ortalama geliriniz ne kadar? (Maaş, ücret, yevmiye, kendi işinden ya da serbest meslekten elde ettiği kazanç
ile menkul/gayri menkul kazançları ve harçlıklar dahil):_________________
17.Aylık geliriniz maddeyi temin etmeye yetiyor mu?
Yetiyor
1
Yetmiyor
2
18.Yetmiyorsa nasıl temin ediyorsunuz? (belirtiniz)______________________________________________
19.Sağlık sigortanız var mı?
Yok
1
Bağ-Kur
2
SSK
3
Emekli Sandığı 4
Özel sigorta
5
Yeşil kart
6
Diğer
7 (belirtiniz)____________
20.Sağlık sigortanız kimin vasıtasıyla?
Kendisi
1
Babası/annesi 3
Eşi
2
Diğer
4 (belirtiniz)_____________
AİLE ÖZELLİKLERİ
Anne
Baba
21.Sağlık durumları
Sağ
1
Ölmüş 2
22.Eğitimleri
Okuryazar değil 1
Okuryazar
2
İlkokul
3
Ortaokul
4
Lise
5
Yüksek okul
6
______________
Okuryazar değil 1
Okuryazar
2
İlkokul
3
Ortaokul
4
Lise
5
Yüksek okul
6
______________
24.Sigara içer mi? (yaşam boyu) İçmez
1
Günde 10 adetten az 2
Günde 10 adetten çok 3
İçmez
1
Günde 10adetten az 2
Günde 10 adetten çok 3
25.Alkol kullanır mı? (yaşam boyu)Kullanmaz
1
Kullanır nadiren 2
Haftada 2-3 kez3
Her Akşam
4
Sürekli
5
Kullanmaz
1
Kullanır nadiren 2
Haftada 2-3 kez3
Her Akşam
4
Sürekli
5
23.Meslekleri (belirtiniz)
yaşı____
kişi___yaşındayken
26.Madde kullanırlar mı?
Kullanmaz
1
(yaşam boyu)
Kullanır
2 (belirtiniz)
________________________
27.Kaç kardeşsiniz?
Sağ
1
yaşı____
Ölmüş 2 kişi__yaşındayken
Kullanmaz
1
Kullanır
2 (belirtiniz)
__________________________
Kardeş sayısı: _____
28.Ailenizin kaçıncı çocuğusunuz?
(belirtiniz) _____
29.Kardeşlerinizden madde kullanan var mı?
Hayır 1
Evet
2 (kimler hangi maddeleri kullanıyor?)
_______________________________________________________
30.Yakın çevrenizde bağımlılık yaratan herhangi bir madde kullandığını bildiğiniz kişiler var mı?
Hayır
1
Evet
2 (kimler, hangi maddeleri kullanıyor?)
__________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
SİGARA VE ALKOL KULANIMI
31.İlk kez alkol kullandığınızda kaç yaşındaydınız?
Hiç kullanmamış
0
32.İlk kez sarhoşluk yaşadığınızda kaç yaşındaydınız? Yaş: ____
Hiç sarhoş olmamış
0
33.İlk kez sigara içtiğinizde kaç yaşındaydınız?
Hiç kullanmamış
0
Yaş: ____
Yaş: ____
34.(Her gün içmişse) Sigarayı ilk kullanımdan ne kadar süre sonra her gün içmeye başladınız? (yıl ya da ay
belirtiniz)__________________
35.Halen sigara içiyor musunuz?
İçmiyor
1
Günde 10-30 adet
3
Günde 10 adetten az 2
Günde 30 adetten fazla 4
KULLANILAN MADDELER VE GENEL BİLGİ
36.Bu güne kadar hangi maddeleri kullandınız?
Esrar
Kokain
Uçucular
Uyarıcılar
Opioidler
Benzodiazepinler
Sedatif, hipnotikler
Antikolinerjikler
Diğerleri (isim belirtiniz)
1
2
3 (isim belirtiniz)______________________________________________________
4 (isim belirtiniz)______________________________________________________
5 (isim belirtiniz)____________________________________________________
6 (isim belirtiniz)__________________________________________________
7 (isim belirtiniz)_________________________________________________
8 (isim belirtiniz)____________________________________________________
9 __________________________________________________________
37.En sık kullandığınız madde hangisidir? (isim belirtiniz) _______________________________
38.Kullanmayı birinci sırada tercih edeceğiniz madde hangisidir? (isim belirtiniz) ______________________
39.Bu maddeyi tercih etmenizin nedeni nedir?
(belirtiniz)_____________________________________________________________________________
40.Sizce esrarın insan sağlığına zararlı bir etkisi var mıdır?
Yok
1
Var
2
Bilmiyorum
3
Diğer
4 (belirtiniz)_________________________________________
41.İzmir'de madde kullanımına yönelik tedavi merkezleri var mı? (evet ise) Nerelerde?
Bilmiyor
1
Bazı hastanelerde olabilir
2
EUTF Hastanesinde
3
Diğer
4 (belirtiniz) __________________________
42.(biliyorsa) Bunu nereden öğrendiniz?
Gazete
1
Radyo
2
Televizyon
3
Madde kullanan kişilerden
4
Yakın çevreden
5
Diğer
6 (belirtiniz) ____________________________
İLK KULLANILAN MADDE
43.İlk kez hangi maddeyi kullandınız?
Esrar 1
Kokain 2
Opioid 3 (isim belirtiniz)____________
Uçucu 4
Hap
5 (İsim belirtiniz) ________________
Diğer 6 (belirtiniz) ______________
44.Kullanım biçiminiz nasıldı?
Sigara içinde inhalasyon
Doğrudan inhalasyon
Yutma
Enjeksiyon
Diğer
45.Kaç yaşındaydınız?
1
2
3
4
5 (belirtiniz) _______________________________________
Yaş: _________
46.Hangi mekanda kullandınız?
Ev
1
Okul 2
Taşıt 3
Eğlence Yeri
Diğer (belirtiniz) _______________________________
4
Açık alan
5
47.Madde kullanmanızın en önemli nedeni neydi?
Merak
1
Sıkıntı gidermek için
2
Ortamdan dışlanmamak için
3
Tedavi için hekim önerisi ile
4
Eğlenmek için
5
Uyuyabilmek için
6
Diğer
7 (belirtiniz) _______________________________________
48.Kimlerle kullandınız?
Yalnız
1
Bir Kişi
2
Birden fazla kişi (gurup) 3
(Başlatıcı bir kişi ise)
49.Kişi o zaman yaklaşık kaç yaşında idi?
Yaş: _______
50.Kişiyi nereden, nasıl tanıyordunuz?
Okul arkadaşı
İşyerinden arkadaş
İşyerinden amir
Eğlence, sosyal aktivite gurubundan
Oturduğu mekan, mahalleden
Aile bireyi
Diğer
1
2
3
4
5
6
7 (belirtiniz) ___________________________
51.Kişi öncesinde madde kullanmış mıydı?
Hayır 1
Evet
2 (kullandığı maddeleri belirtiniz) _________________________________________
(Gurup ile kullanmış ise)
52.Gurup ortalama kaç kişiydi? Kişi sayısı: _______
53.Gurupla ilişkiniz nereden başlamıştı?
Okuldan
İşyerinden
Eğlence, sosyal aktivitelerden
Oturduğu mekan, mahalleden
Diğer
1
2
3
4
5 (belirtiniz) ___________________________
54.Guruptaki diğer kişilerden öncesinde madde kullanmış olanlar var mıydı?
Hayır 1
Evet
2 (kullandığı maddeleri belirtiniz):_______________________________________
AIDS VE DİĞER VİRAL ENFEKSİYONLAR İÇİN RİSKLİ DAVRANIŞLAR
55.Damar içi madde kullanımı ile bulaşan hastalıklardan bildikleriniz nelerdir?
AIDS 1
Hepatit 2
Diğer 3 (belirtiniz) ___________________________
56.Hiç enjektörle damar içi (İV) madde kullandığınız mı? Olduysa enjektörünüzü başkaları ile paylaştığınız
oldu mu?
Kullanmadım
1
Kullandım ve paylaşmadım
2
Kullandım ve paylaştım
3
57.Kullandıysanız viral enfeksiyon bulaşmaması için önlem alıyor musunuz?
Hayır
1
Evet, kullanım şeklini değiştirmiş
2
Evet, enjeksiyon gerecinde temizleme yapıyor 3
Evet, enjektörü bir kez kullanıyor
4
58.Kısa bir zaman içinde birden fazla cinsel partneriniz oldu mu? Olduysa bu ilişkilerinizde kondom
kullandınız mı?
Olmadı
1
Oldu kullandım
2
Oldu kullanmadım
3
59.İV Madde kullanan veya geçmişte kullanmış olan cinsel partneriniz oldu mu? Cinsel partnerle enjektör
paylaştığınız oldu mu?
Olmadı
1
Oldu, paylaşmadım
2
Oldu Paylaştım
3
60.Olduysa cinsel partneriniz başkalarıyla enjektör paylaşmış mıydı?
Evet
1
Hayır
2
Bilmiyorum
3
61.Hiç yurt dışına çıktınız mı? Çıktıysanız yurt dışında madde kullandınız mı?
Yurt dışına çıkmamış
1
Çıkmış, madde kullanmamış
2
Çıkmış, madde kullanmış
3
62.Bulaşıcı bir enfeksiyona maruz kaldığınızı düşünüyor musunuz?
Hayır
1
Evet, AIDS
2
Evet, hepatit
3
Evet, diğer
4 (belirtiniz) _____________________________
63.Bu enfeksiyonlar için tetkik yaptırdınız mı? Yaptırdıysanız sonuç ne oldu?
Hayır,
1
Evet, AIDS için
2 (sonucu belirtiniz) _____________
Evet, Hepatit için
3 (sonucu belirtiniz) _____________
Evet, Diğer
4 (belirtiniz) _____________________
64.Tetkik yaptırmayı düşünüyor musunuz?
Evet
1
Hayır
2
65.Herhangi bir bedensel sağlık sorununuz var mı?
Hayır 1
Evet
2 (belirtiniz)________
_________________________________
SUÇ İŞLEME
66.Hiç yasalarla başınızın derde girdiği oldu mu?
Hayır
Evet; madde kullanma veya satışı
Evet, trafik suçu, alkollü araç kullanma
Evet, trafik suçu, diğer
Evet, gasp-darp
Evet, diğer nedenler
1
2
3
4 (belirtiniz) ________________________
5
6 (belirtiniz) ________________________
67.Evet ise suç işlediğinizde alkol veya madde etkisi altında mıydınız?
Hayır
1
Evet, alkol
2
Evet, madde
3 (maddeleri belirtiniz) ________________________
Evet, alkol ve madde 4 (maddeleri belirtiniz) ________________________
68.Bu suçlardan dolayı cezaevinde kaldınız mı?
Hayır
1
Evet
2 (toplam süreyi belirtiniz) ____________________
DİNSEL İNANIŞ VE TUTUMLAR
69.Dinsel inanışınız var mı?
Yok
1
İslam
2
70.Namaz kılıyor musunuz?
Hayır
1
Evet
2
71.Oruç tutuyor musunuz?
Hayır
1
Evet
2
Diğer
3 (belirtiniz) _____________
Ek 2 Madde Kullanım Özellikleri Görüşme Formu (B Bölümü)
Form B
KULLANILAN MADDELER (bu form her madde için ayrıca doldurulacak)
1. Kullanılan madde: (belirtiniz) _________________
2.
Bu maddeyi başka maddeler veya alkol ile birlikte kullanır mısınız?
Hayır
1
Alkol ile
2
Diğer maddeler 3 (maddeleri belirtiniz)_______________________________________
3.
Bu maddeyi ilk kez kullandığınızda kaç yaşındaydınız?
4.
Bu maddeyi kullandığınızı aile bireylerinden birisi biliyor mu? (Biliyorsa) maddeyi ilk kullandığınızdan ne
kadar zaman sonra öğrenmişti?
Başlatıcı kişi aile bireyi 1
Bilmiyor
2
Biliyor 3 (geçen süreyi belirtiniz)__________ay
5.
Başlangıçta ne kadar sıklık ve miktarda kullanırdınız?
Bir kez kullanmış
1
Birden fazla kullanmış 2 (sıklık ve miktarı belirtiniz)____________________________
6.
(Bir kereden fazla kullandıysa) en yoğun kullandığınız dönemde ne kadar sıklık ve miktarda kullandınız?
Kullanım sıklık ve miktarı artmamış
1
Kullanım sıklık ve miktarı artmış
2 ( belirtiniz) sıklık __________miktar_____________
7.
Genellikle kullanım biçiminiz nasıldı?
Sigara içinde inhalasyon
1
Doğrudan inhalasyon
2
Yutma
3
Enjeksiyon
4
Diğer
5 (belirtiniz) _______________________________________
8.
Genellikle hangi mekanlarda kullandınız?
Ev
1
Okul 2
Taşıt 3
Eğlence Yeri
Diğer 6(belirtiniz) _______________________________
9.
Genellikle kimlerle kullandınız?
Yalnız
1
Bir Kişi
2
Birden fazla kişi (gurup) 3
Yaş: (belirtiniz) ______
4
Açık alan
5
10. Bu maddeyi kullanmanız nedeniyle sorun yaşadığınızı düşünüyor musunuz? (evet ise) Hangi alanlarda,
ne gibi sorunlar yaşadınız?
Hayır
1
Evet, iş
2
Evet, sağlık
3
Evet, aile yaşantısı
4
Evet, diğer
5 (belirtiniz) _______________________________________
11. (sorun yaşadıysa) Maddeyi ilk kullanmanızdan ne kadar sonra sorun yaşadınız? (süre belirtiniz) ________
12. Bu maddeyi kullanmayı azaltmak veya bırakmak için girişimleriniz oldu mu?
Bir kez kullanmış
1
Azaltma girişimi olmuş 2 (sayısını belirtiniz)____kullanımı azalttığı en uzun süre _____(ay)
Bırakma girişimi olmuş 3 (sayısını belirtiniz)____madde kullanmadığı en uzun süre_____(ay)
Girişim olmamış
4
Yeni başvurmuş5
13. (Girişim olduysa) Madde kullanmayı azaltma ya da bırakmayı düşünmenizin en önemli nedeni neydi?
Maddeyi temin etmede güçlükler
1
Madde kullanımına bağlı sorunlar oluşması
2 (yoksunluk, intoksikasyonalar dahil)
Yakın çevrenin isteği
3
Diğer
4 (belirtiniz) __________________________
14. (Girişim olduysa) madde kullanımını azaltmak veya bırakmak amacıyla tedavi başvurunuz oldu mu?
Olmadı
Oldu hastane
Oldu, muayenehane
Oldu, psikolog
Oldu, sağlık ocağı
Oldu, diğer
1
2
3
4
5
6 (belirtiniz)____________________
15. (Tekrar başladıysa) Madde kullanımına tekrar başlamanızın en önemli nedeni neydi?
Sıkıntı gidermek için
1
Ortamdan dışlanmamak için
2
Uyuyabilmek için
3
Diğer
4 (belirtiniz) _______________________________________
Download