PARÇACIK FIZIGI ve CERN

PARÇACIK FĠZĠĞĠ ve CERN
Aytül ADIGÜZEL (Çukurova Üniversitesi)
Tayfun ĠNCE (University of Bonn)
1
June 1, 2011
PARÇACIK FĠZĠĞĠ
 Maddenin temel yapıtaĢları nelerdir?
 Bu yapıtaĢlarının davranıĢlarını en temel
düzeyde kontrol eden kuvvetler nelerdir?
 Evren nasıl bugünkü halini aldı?
2
June 1, 2011
Parçacık
ParçacıkFiziği
fiziği
fiziğ
Kozmoloji
Kozmoloji
Nükleer
Fizik
Nükleer
fizik
Astrofizik
Astronomi
Katıhal Fiziği
Küçük
Geofizik
Kimya--biyoloji
Kimya
Kimya--Biyoloji
Kimya
Büyük
Mekanik
Mekanik
3
3
Maddenin YapıtaĢları
Madde
Dünya
Molekül
Atomlar
Atom
Elektron
Çekirdek
Nötron
Kuark
4
June 1, 2011
Temel Parçacıklar
Maddenin Üç Ailesi
Etrafımızdaki
cisimleri oluşturanlar
Erken evrende ve
laboratuvarda olanlar
 Fermiyonlar
 Kuarklar: u, c, t, b, d, b,…?
 Leptonlar: υe, υμ, υτ, e, μ, τ…?
 Kuarklar bir araya gelerek hadronlar olarak
bilinen bileĢik parçacıkları oluĢtururlar.
• Baryonlar
• Mezonlar
e
e
 Çekirdekler, atomlar yukardakileri
uygun Ģekilde karıĢtırarak yapılır.
yapılır.
u
d
u
d
n
Nötron
u
e
d
p
Proton
e
e
5
TEMEL ETKĠLEġMELER
Güçlü
Elektro
manyetik
Elektromanyetik Etkileşme
Kuvvetli Etkileşme
Çekim
Zayıf
Higgs
Bozonu
Zayıf Etkileşme
Graviton ?


Tüm etkileşimler madde ve kuvvet taşıyıcılarla
açıklanabilir.
Ancak henüz yerçekiminin taşıyıcılarını bulamadık.

Graviton araştırmaları devam ediyor.
6
June 1, 2011
Parçacık Fiziği
Kozmoloji
Parçacık Fiziği Astroparçacık
Fiziği
Astronomi
Kozmoloji
Ve
Astrofizik
Kozmik Işınlar
7
EVRENĠN GELĠġĠMĠ
Evrenin Tarihi
13.7 milyar
yıl önce
Büyük
Patlama
Günümüz

Kuarklar ve Leptonlar
Proton ve Nötronlar
8
Çekirdekler
Atomlar
Yıldızlar ve
Galaksiler
June 1, 2011
%95
gizemli
“Karanlık” çünkü doğrudan gözleyemiyoruz.
Varlığını galaksiler üstündeki etkilerinden dolayı
biliyoruz.
Karanlık enerji; evreni genişleten enerji.
%5
bilinen
Normal Madde
Karanlık Madde
21%
5%
21%
0.03%
Evren nelerden oluşur?
Karanlık Enerji
Ağır Elementler
Nötrinolar
0.3%
74%
Yıldızlar
74%
0.5%
Hidrojen/Helyum
4%
9
Karşıt--Madde
Karşıt
Madde
proton
karşıt-proton
u(+2/3)
u(+2/3)
u(-2/3)
d(-1/3)
u
u(-2/3)
d(+1/3)

elektron (-1)
pozitron(+1)
hidrojen
karşıt-hidrojen
10
June 1, 2011
Merak ettiklerimiz ?
 Karanlık madde , karanlık enerji nedir?
 Parçacıkların kütleleri nereden geliyor?
 Büyük patlamanın ardından evren neye
benziyordu?
 Neden ”madde” evreni algılıoruz?
 Temel parçacıklar gerçekten temel mi?
. . .
11
June 1, 2011
CERN
Avrupa Nükleer AraĢtırma Merkezi
 1954’te kurulan bir Avrupa organizasyonu
organizasyonu..
20 Üye ülke ve gözlemciler
gözlemciler..
Dünya’nın en büyük Parçacık Fiziği Laboratuarı.
Bütçesi 1.10 milyar.
12
June 1, 2011
CERN’in Amaçları
 Parçacık Fiziği.
 Uluslar Arası BarıĢa Katkı.
 Yarının bilim insanlarını ve mühendislerini
yetiĢtirme.
 Teknoloji GeliĢimi ve Transferi.
CERN’E ÜYE ÜLKELER
20 üye ülke
14
June 1, 2011
CERN KURULU
 CERN Kurulu, 20 üye ülkenin herbirinden görevlendirilen
2’Ģer resmi temsilciden oluĢuyor.
 Üye ülke temsilcilerinin biri, ülkesinin bakanlar kurulunu,
diğeri ise ulusal bilim politikasını temsil ediyor.

CERN’e üyelik sürecimiz tamamlandığında;




Türk firmaları CERN’ün açtığı ihalelere katılacak.
Teknoloji ve bilgi transferi kolaylaĢacak.
Eğitim/Çıraklık proğramlarına katılabilecek.
CERN kurulunda bulunacak temsilcilerimiz aracılığıyla
Türkiye de CERN için alınan kararlarda söz sahibi
olacak...
15
June 1, 2011
CERN KULLANICILARI
20 Üye Ülke
~ 10.000 kişi
6 Gözlemci
72 Ülke
ABD--Rusya ve İran’in birlikte 16çalıştıkları bir kuruluş …
ABD
June 1, 2011
CERN’deki Teknolojinin Günlük YaĢama Etkileri
www.
Hadron terapisi
Grid
PET (Pozitron Emisyon
Tomografisi)
17
June 1, 2011
Merak ettiklerimizi öğrenmek ve teknolojiyi geliştirmek için
araç olarak kulladığımız devasa makine …
18
June 1, 2011
BACK UP
19
June 1, 2011
CERNCERN
-TÜRKĠYE ĠLĠġKĠSĠ
 "Türkiye'nin CERN'e aslî üye olması" meselesi yıllardır
sürüncemede kalmış ve halledilememiş bir konuydu…
 Bu konuda güzel haberler 2009 yılında geldi:
 Türkiye’nin (CERN) üye olmasına yönelik olarak, Enerji ve Tabii
Tabii
Kaynaklar Bakanı Dr. M. Hilmi Güler tarafından imzalanan ve
Hükümetimizin konuya ilişkin kararlılığını gösteren üyelik başvuru
mektubu Birleşmiş Milletler Cenevre Ofisi nezdindeki Daimi
Temsilciliğimiz aracılığıyla CERN Konsey Başkanına 25 Mart
2009’da iletilmiştir. (TAEK Basın Duyurusu)
 CERN Konseyi bu ve diğer dört başvuruyu (Sırbistan,
Slovenya, Kıbrıs ve İsrail) incelemek üzere bir çalışma grubu kurdu
ve bu çalışma grubu Türkiye’ye gelip incelemelerde bulundu.
Böylece tam üyelik için prosedürler başlatılmış oldu .
 Tam üyeliğe giden yolda CERN ile müzakereler devam etmektedir.
20
June 1, 2011