tc trakya üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü işletme anabilim dalı
advertisement
T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI MUHASEBE VE DENETİM YÜKSEK LİSANS PROJESİ FİNANSAL ORANLAR İLE HİSSE SENEDİ GETİRİSİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ: ÇİMENTO ŞİRKETLERİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA ANIL SÖNMEZ PROJE DANIŞMANI DOÇ. DR. BATUHAN GÜVEMLİ EDİRNE 2015 i Projenin Adı: Finansal Oranlar İle Hisse Senedi Getirisi Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Çimento Şirketleri Üzerine Bir Uygulama Proje Yazarı: Anıl SÖNMEZ ÖZET Gün geçtikçe dünya çapında ki tüm şirketler mali tablolarını uluslar arası standartlara uygun şekilde hazırlıyor ve bu standartlar mali tabloları karşılaştırabilmemize olanak sağlıyor. Şirketleri karşılaştırabilmemiz, başarı ve başarısızlıklarını ölçebilmemiz için birçok finansal analiz tekniği ve oran geliştirilmiştir. Bu şekilde şirketlerin gelecekte ki durumları hakkında fikir sahibi olabilir yatırımlarımızı daha kârlı bir hale getirebiliriz. Bu projede daha önce geliştirilmiş ve şirketlerin gelecekte başarılı olup olmayacağını, hatta batıp batmayacağını dahi tahmin etmemize yardımcı olacak oranlar kullanılacaktır. Bu oranlar kullanılarak Borsa İstanbul’da işlem gören 6 adet Çimento Şirketinin 2009-2013 yılları arasında ki mali verileri üzerinde bir uygulama yapılması amaçlanmaktadır. Bu proje yatırımcılar için kullanılabilecek ve aynı zamanda şirketlerin bulundukları yeri görmeleri ve gelecekteki durumları hakkında bilgi sahibi olmaları açısından da önem taşımaktadır. İncelenecek şirketler şunlardır; Nuh Çimento, Akçansa Çimento, Bursa Çimento, Adana Çimento, Batıçim Batı Anadolu Çimento, Çimsa Çimento. Anahtar Kelimeler: finansal analiz, finansal oranlar, hisse senedi getirisi, çimento sektörü ii Project Title: Investigation of the Relationship Between Financial Ratios and Stock Return: Cement Companies An Application Project Author: Anıl SÖNMEZ ABSTRACT Day by day, all the worlwide companies are preparing their financial statements in accordace with international standards and these standards allow us to compare the financial statements. Many financial analysis techniques and ratio have been developed comparing the companies to measure their success and failures. In this way, we can get an idea about the future state of companies and we can make more profitable of our investments. In this Project, will be used the ratio of previously developed and to predict the company succesful or failure, even company will go bankrupt or not in the future. Using this rates is aimed to make an application the 6 Cement Company which traded Borsa İstanbul with the financial data between years 2009 and 2013. This project can be used for the investors and the companies also see their location and are of vital importance in terms of having information about the future state. Companies are to be examined in this Project; Nuh Çimento, Akçansa Çimento, Bursa Çimento, Adana Çimento, Batıçim Batı Anadolu Çimento, Çimsa Çimento. Keywords: financial analysis, financial ratios, return on equity, cement sector iii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR Türkiye’de çimento sektörünün yapısı ile ilgili bu çalışmada rasyo analizlerinin ölçümüne dayalı bir analiz gerçekleştirilmiştir. Projemi büyük bir titizlikle inceleyerek yapıcı eleştirileriyle çalışmamda beni yönlendiren değerli hocam Doç. Dr. Batuhan GÜVEMLİ’ye, eğitim ve öğretim döneminde gösterdikleri ilgi ve özveri için Prof. Dr Kıymet ÇALIYURT, Doç. Dr. Fatma LORCU ve Doç. Dr. Engin DEMİREL ile hiçbir an yardımını esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Tarık YERLİKAYA’ya, bu günlere gelmemde büyük pay sahibi olan aileme ve dostlarıma teşekkürü borç bilir, saygılarımı sunarım. iv İÇİNDEKİLER ÖZET………………………………………………………………………………….i ABSTRACT …………………………………………………………………………ii ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR……………………………………………………………iii İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………iv TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………………………vi GRAFİKLER LİSTESİ……………………………………………………………..vii GİRİŞ………….……………………………………………………………………...1 1 BİRİNCİ BÖLÜM…...…………………………………………………………2 1.1 Türkiye’de Çimento Sektörü………………………………………….2 1.2 İşletmeler İçin Finansal Analiz ve Mali Tabloların Önemi…………..3 1.3 Günümüzde Şirketlerin Amacı ve Yaşanan Sıkıntılar...……………...4 1.4 Finansal Analiz Türleri……………………………………………….4 1.5 Oran Analizi…………………………………………………………..5 1.6 2 1.5.1 Net Kâr / Toplam Varlıklar(Varlık Karlılığı Oranı)………….6 1.5.2 Toplam Borç / Toplam Varlıklar (Kaldıraç Oranı)…………..6 1.5.3 FVAÖK / Toplam Borçlar……………………………………7 Literatür İncelemesi…………………………………………………..7 İKİNCİ BÖLÜM.……………………………………………………………..11 2.1 İncelenecek Şirketler Hakkında Bilgiler…………………………….11 2.1.1 Adana Çimento Sanayii T.A.Ş………………………………11 2.1.2 Akçansa Çimento sanayi ve Ticaret A.Ş………………….…11 2.1.3 Batıçim Batı Anadolu Çimento A.Ş…………………………11 2.1.4 Bursa Çimento Fabrikası A.Ş………………………………..12 2.1.5 Çimsa Çimento Sanayi ve Ticaret A.Ş….….….………….…12 2.1.6 Nuh Çimento Sanayi A.Ş……………………………………12 v 3 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM……………………………………………………………25 3.1 Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı…………………………………25 3.2 Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı………………………….……………..26 3.3 Hisse Senedi-FVAÖK / Toplam Borçlar……………………………26 3.4 Sonuç………………………………………………………………..26 KAYNAKÇA….…………………………………………………………………….28 vi TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. verileri…………………………………...13 Tablo 2: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. verileri………………..………15 Tablo 3: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. verileri……………..………17 Tablo 4: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. verileri…………………………….………19 Tablo 5: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. verileri……………………..……21 Tablo 6: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. verileri……………………………………..…23 vii GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………………………13 Grafik 2: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………………………14 Grafik 3: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği……………………………………………………..14 Grafik 4: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği…………………………………………….15 Grafik 5: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………………………16 Grafik 6: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği…………………………………………………….16 Grafik 7: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği…………………………………….............17 Grafik 8: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği…………………………………….………………..18 Grafik 9: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. Hisse SenediFVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği…………………………………18 viii Grafik 10: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………………………19 Grafik 11: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği……………………………………………………………..20 Grafik 12: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği…………………………………………………….20 Grafik 13: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlığı Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………………………21 Grafik 14: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………….…………..22 Grafik 15: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği………………………………………………….…22 Grafik 16: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlığı Oranı Karşılaştırma Grafiği………………………………………………………23 Grafik 17: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği……………………………………………………………..24 Grafik 18: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği………..…………………………………….….….24 1 GİRİŞ Ülkemizde inşaat sektörünün paralelinde beton üretimi de son yıllarda hızlı bir şekilde artmıştır. Türkiye 2009 yılından itibaren Avrupa’da en yüksek beton üretimi yapan ülke haline gelmiştir. Avrupa ve Amerika dünya ekonomisinin %50’sini ellerinde tutarken beton üretiminin sadece %10’unu temsil etmektedirler. Çin, Hindistan, Japonya ve diğer Asya ülkeleri çimento üretiminin %77’sini temsil etmektedir. Hazır beton sektörü ülkemizde yaklaşık 40 yıllık geçmişi olan bir endüstridir. Türkiye’de gelişimini sürdüren bir sektör olan hazır beton sektörü, 40 yılda 1–2 milyon m3’den 2014 verilerine göre 80 milyon m3’e yaklaşan üretim rakamlarını yakalamıştır. Türkiye’de ilk hazır beton tesislerinin kurulmasından günümüze kadar geçen zamanda ki katledilen ilerleme inanılmaz boyuttadır. Ülkemizde beton üretiminin artması son yıllarda inşaat sektöründe ki ilerlemeyle son derece ilişkilidir. Çalışmamızın birinci bölümünde ülkemizde çimento sektörünün gelişimi, finansal analiz ve kullanılacak oranlar ile ilgili bilgi verilmiş, bu oranların seçilme nedeni ve dünya çapında kabul görmesinin anlatılması amaçlanmaktadır. Çalışmamızın ikinci bölümünde Borsa İstanbul’da yer alan 6 adet çimento şirketiyle ilgili bilgiler verildikten sonra, son 5 yılın verileri ve hisse senedi getirileri incelenip gerekli oranlar kullanılarak grafik çizimleri yapılması amaçlanmaktadır. Çalışmamızın üçüncü bölümünde çizdiğimiz grafikler karşılaştırılarak, oranlar ve hisse senetleri getirileri arasında ki ilişki analiz edilmiştir. 2 BİRİNCİ BÖLÜM Günümüzde bazı çalışmalar şirketlerin başarı ve başarısızlıklarının finansal oranlar yoluyla ölçülebildiğini söylemektedir. Şirketlerin başarı veya başarısızlıkları direk olarak hisse senedi fiyatlarına yansıdığından dolayı, finansal oranlar ile hisse senedi getirileri arasında bir ilişki olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada, daha önce kullanılmış oranlar ve hisse senedi getirileri, grafikler yoluyla karşılaştırılarak aralarında ki ilişkinin incelenip analiz edilmesi amaçlanmıştır. 1.1 Türkiye’de Çimento Sektörü Türkiye çimento sektöründe ki üretimine 1911 yılında başlamakla birlikte, 1970’lere kadar üretimin talebi karşılayamamasından dolayı ithalat yapmaya da devam etmiştir. 1978 yılında ihracat yapmaya başlayan Türkiye çimento pazarı 2001 krizinden dolayı gerileme kaydetse de (-0,26%) kısa sürede toparlanıp 2007 yılında %15’lik büyüme göstermiştir. Genel olarak bakıldığında, çimento sektöründe üretim, büyümenin olumsuz yıllarını müteakiben yavaşlamıştır. Bugün, Türk çimento sektörünün ihracatta ki payı az olmakla birlikte dünyanın 54 ülkesine ihracat yapmaktadır. Ancak 2008 yılında gerçekleştirilen fazla üretim ve kriz sebebi ile beklenenden az tüketim arz fazlasına neden olmuş ve piyasa fiyatlarının düşmesine neden olmuştur. 2013 yılında ise çimento üretimi 76 milyon ton olarak gerçekleşirken tüketim ise 63,5 milyon ton seviyesindedir. Türk çimento sektöründe toplamda 67 tesis faaliyet göstermektedir.1 Türkiye’de çimento sektöründe üretimin en fazla olduğu bölgeler Marmara ve Akdeniz Bölgesi olup toplam Türkiye üretiminin %46’sını oluşturmaktadırlar. Son yıllarda ülkemizde gerçekleşen kentsel dönüşüm ile birlikte çimento sektöründe ki üretimin daha da artması beklenmektedir. 2013 yılında Türkiye ekonomisi %4 büyüme gösterirken buna karşılık çimento üretimi ise %12 artarak 71,3 milyon tona ulaşmıştır. 1 www.atig.com.tr, çimento sektör raporu 2014-2015 3 1.2 İşletmeler İçin Finansal Analiz ve Mali Tabloların Önemi Günümüzde yaşanan gelişmelere paralel olarak finansman kavramında da önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Artık finansman fonksiyonu sadece fon sağlama sorunuyla değil, aynı zamanda bu fonların nasıl kullanılacağı sorusuna da cevap aramaktadır. Bu durumda finansal yönetimin başarısı, isletme başarısını sağlamada büyük öneme sahiptir.2 Finansal analiz şirketler için oldukça önemlidir ve gün geçtikçe daha da önem kazanmaktadır. Kredi kuruluşları, yatırımcılar hatta tedarikçiler bile çalışacakları firmalara finansal analizler sonucu elde ettikleri verilere göre karar vermektedirler. Yatırımcılar için yatırımlarını ne şekilde yönlendireceklerinin, kredi verenler için kredi verilmesinde kararlarının sağlıklı bir şekilde oluşmasında finansal analize konu olan işletmenin karakteri, sektör içindeki yeri, ürünlerinin pazar konumları, finans sektörü ve ilişkide bulunduğu diğer işletmelerle olan ilişkileri vb. bilgilerin yanı sıra, finansal bilgilerinin incelenerek değerlendirilmesi önemli ölçüde etkili olmaktadır. Tedarikçiler açısından sattıkları malların bedellerinin ödenme durumunun anlaşılması açısından analizler önemlidir. Bu nedenlerle, işletmelerin finansal analizinin yapılması, ilgili gruplar açısından sağlıklı bir yatırım kararının alınmasında önemli yer tutmaktadır. Finansal analizle bir işletmenin hem geçmiş hem de mevcut finansal durumu değerlendirilmekte ve işletmenin finansal durumu ve gerçekleştirdiği faaliyetler açısından güçlü ve zayıf yönleri ile geleceğe yönelik fırsat ve tehditler belirlenebilmektedir. Bu bağlamda gelecekle ilgili yapılacak planların daha etkin olması sağlanabilmektedir.3 Muhasebenin işletmeler için birçok işlevi vardır, temel işlevlerinden biri de işletme ile ilgili kişilere bilgiler sunmaktır. Muhasebenin sunduğu bilgiler ışığında ilgili kişiler işletme ile ilgili olumlu veya olumsuz yönde karar vermektedirler. Bu bilgi verme 2 Birgili, Erhan, and Murat Düzer. "Finansal Analizde Kullanılan Oranlar ve Firma Değeri İlişkisi: İMKB'de Bir Uygulama." Journal of Accounting & Finance 46 (2010),S.4 3 Sudi Apak, Engin Demirel. Finansal Yönetim., İstanbul Papatya Yayıncılık Eğitim,2010, S.99 4 olayı finansal tablolar aracığıyla gerçekleşir. İşletmeler için başlıca mali tablolar bilanço ve gelir tablosudur, fakat bu tablolar günümüzde yetersiz kalmaktadır çünkü şirketle ilgili kişiler kararların alınması, geleceğe yönelik planların yapılabilmesi vb nedenlerle daha farklı finansal tablolara ve oranlara ihtiyaç duymaktadırlar. Ayrıca dünya sınırlarının ortadan kalkması ve şirketlerin uluslar arası çalışması uluslar arası standartlara uygun mali tablolar ve oranlar yaratmayı zorunlu hale getirmiştir. Eğer bu standartlar gelişmezse firmalar çalıştıkları her ülke için ayrı mali tablolar hazırlamak zorunda kalacaklardır. Bu olay hem firmalara ekstra maliyetler yükleyecek hem de firmaları karşılaştırmak oldukça zor bir hale gelecektir. 1.3 Günümüzde Şirketlerin Amacı ve Yaşanan Sıkıntılar Her firmanın faaliyetini sürdürürken ulaşmaya çalıştığı amaçları vardır. Özellikle yirminci yüzyılın başlarına kadar şirketlerin başlıca amaçları kârlarını maksimize etmekti fakat küreselleşme ve yaşanan gelişmeler sonucu bu amaç birçok eleştiri aldı. Bir şirketin varlık sebebi sadece para kazanmak olamaz. Para kazanmak şirketin varlığı sürdürmesi için gerekli bir koşuldur çünkü şirketin çalışanlarına, tedarikçilere ve finans kuruluşlarına ödeme yapması için para kazanması kâr elde etmesi gerekir fakat günümüzde şirketler için asıl önemli olan amaç firma değerini en yükseğe çıkarmak olmuştur. Sosyal projeler gerçekleştiren, doğayı koruyan vb. firmalar tüketicilerin gözünde daha değerli olmakta ve daha çok tercih edilmektedir bu gibi nedenler de firma değerinin yükselmesine oldukça katkı sağlamaktadır. Firmaların değerlerinin karşılaştırılması da oran analizinden elde edilecek sonuçlara göre yapılabilmektedir. İşletmeler için finansal kaynak bulma sorunu gün geçtikçe artmaktadır bu nedenle işletmelerde şahıs şirketinden sermaye şirketine doğru geçişler artmaktadır. Sermaye şirketlerinin sayısında ki yükseliş, rekabeti arttırmakta ve bu da işletmelerde finansal analiz kavramını ön plana çıkarmaktadır. 1.4 Finansal Analiz Türleri Görüldüğü üzere firmalar hakkında birçok bilgiye ulaşmak için finansal tablolardan ve oranlardan yararlanılması gerekmektedir. Finansal tabloların analizinde 5 dört yöntem vardır; bunlar dikey (yüzde) analiz, yatay (karşılaştırmalı tablolar) analiz, trend (eğilim) analizi ve oran (rasyo) analizidir. Bu analiz yöntemlerinin hepsi firmanın durumu hakkında bilgi vermektedir fakat analiz edilecek mali tabloların mevzuata uygun olması ve gerçeği yansıtması gereklidir ancak bu şekilde sağlıklı bir analiz yapılmış olmaktadır. Bu yöntemler arasında en çok kullanılan teknik oran analizi tekniğidir. İşletmeleri değerlendirirken tablolarda ki kalemleri kıyaslamak yerine ilişkili kalemler arasında ki oranları kıyaslamak daha faydalı sonuçlar vermektedir. 1.5 Oran Analizi Oran analizi finansal tablolarda yer alan kalemler arasında ki ilişkiyi matematiksel olarak gösterir. Fakat bu oranların sektör ortalaması, geçmiş yıl verileri, aynı sektörde faaliyet gösteren diğer firmalar veya standart oranlarla karşılaştırılması gerekir, oranlar bu karşılaştırma sonucunda bir anlam ifade eder. Mali tablolarda yer alan her kalemin birbiriyle oranlanması mümkündür fakat asıl önemli olan araştırmamıza uygun olan kalemler arasındaki ilişkiyi analiz etmektir. Bu oranlamayı tek bir yıl veya döneme ait kalemlere yaptığımız da statik analiz yapmış oluruz, aynı şekilde geçmiş yıl verileri için yapılan oranlarla birlikte karşılaştırma yapıldığında ise dinamik bir analiz yapmış oluruz. Finansal tablo kalemleri sonucunda elde edilen oranlar sadece diğer oranlarla değil piyasa verileri ile de karşılaştırılabilir. Bu çalışma da dinamik bir analiz yapılıp oran analizi sonuçları hisse senedi getirileri ile karşılaştırılmıştır. Oran analizi ile aşağıdaki bilgilere ulaşılır; İşletmenin ekonomik ve mali yapısı İşletmenin karlılığı İşletmenin kaynaklarını etkin kullanıp kullanmadığı İşletmenin likidite durumu Yönetimin başarısı, piyasa değeri 6 Çalışmamızda kullanacağımız oranlar şunlardır; Net Kâr / Toplam Varlıklar Toplam Borç / Toplam Varlıklar FVAÖK / Toplam Borçlar 1.5.1 Net Kâr / Toplam Varlıklar (Varlık Kârlılığı Oran) : Kârlılığı ölçer, işletmenin varlıklarını ne ölçüde verimli kullandığını, varlıklarına karşılık ne oranda getiri sağladığını gösteren bir orandır. Bu oranın amacı işletmenin finansman ve faaliyet giderleri ile ödemekle yükümlü olduğu vergi oranını göz önünde bulundurarak satışlar üzerinden sağladığı karlılığı ölçmektir. İşletmelerin çalışma sermayesi unsurlarına ve duran varlık unsurlarına yaptıkları yatırımlardan ne kadar kâr elde ettikleri bu oran yardımı ile ölçülmeye çalışılır. 1.5.2 Toplam Borç / Toplam Varlıklar (Kaldıraç Oranı) : Ödeme gücünü ölçer. İşletmenin yatırımlarının finansmanında ne ölçüde borç kullandığını gösterir. Söz konusu oranın yüksek olması işletmenin spekülatif (vurgunsal) tarzda finanse edildiğini, kreditörler açısından emniyet marjının dar olduğunu, işletmenin faiz ve ana para taksitlerini ödeyememe nedeniyle mali yönden güç duruma düşme olasılığının yüksek olduğunu gösterir. Genellikle kaldıraç oranının %50’ye kadar olması kabul edilebilir bir durumdur. Kredi sağlayanlar borç oranının düşük olmasını tercih ederler, çünkü kredi alan firmaların tasfiyesi durumunda kredi sağlayıcının bu durumu daha az zararla atlatma ihtimali artacaktır. Oranın giderek artması şirketin iflas riskini de aynı ölçüde yükseltir, çünkü borç kullanımının da bir maliyeti vardır ve şirkete faiz anapara ödemesi gibi yükümlülükler getirir. Finansal Kaldıraç firmaların sermaye yapılarında borç fonlara yer vermesi ile ortaya çıkan bir kaldıraç etkisidir. Kullanılan borç fonlarının faizleri, ekonomik durumlar nasıl gelişirse gelişsin ya da satışlar bundan nasıl etkileniyor olursa olsun ödenmek zorundadır. Dolayısıyla bu da firmalara sabit karakterde bir yük getirmektedir. Firmalar sermaye yapısında borç fonlara yer vererek öz sermaye kârlılığını arttırabilirler. Ancak 7 bunun koşulu alınan borç fonların ona ödenen maliyetten daha verimli bir şekilde çalıştırılmasına bağlıdır. Aksi takdirde, öz sermaye karlılığı artacağına azalır.4 1.5.3 FVAÖK / Toplam Borçlar: İngilizcesi EBİTDA (Earnings before interest, tax, depreciation and amortization) Fvaök;faiz, vergi, amortisman öncesi kâr anlamına gelmektedir.Faiz gideri, amortisman gideri ve vergi gideri kalemlerinin dipnotlardan ve gelir tablosundan bulunup, net kârdan çıkarılmasıyla elde edilir. Fvaök göstergesinin ana fikri, şirketin sahip olduğu varlıklarla esas faaliyet alanında elde ettiği kârın hesaplanmasıdır. Son yıllarda firma değerlendirilmesinde kullanılan en önemli kıstas haline gelmiştir. Sonuçta şirket kârını esas faaliyetlere dayandırarak karşılaştırdığımız da daha sağlıklı sonuçlar alırız. Bu oran ise borçların, işletmenin faaliyet kârı yaratma gücüne nasıl etkide bulunduğunu ölçer. Bu oranlar her şirket için 2009-2013 yılları arası hesaplanıp aynı yıllarda ki hisse senedi getirileri ile karşılaştırılarak grafikleri çizilip yorumlamalar yapılmıştır. 1.6 Literatür İncelemesi Hisse senedi getirileri ve finansal oranlarla ilgili araştırmalar 1980’li yıllardan günümüze kadar oldukça artmıştır. Projemizde kullandığımız oranlar ve benzerleri daha önce şu çalışmalarda kullanılmıştır; Sim (2011) yıllar boyunca benzer finansal oran değerlerine sahip hisselerin benzer fiyat hareketlerine sahip olacağı hipotezini test etmişlerdir. Bu amaçla, yıllar boyunca homojen finansal oran değerleri gösteren hisse gruplarını kümelendirmişler ve daha sonra fiyat hareketlerini incelemişlerdir. Deneysel analiz yoluyla, hipotezin geçerli olduğunu tespit etmişlerdir. Lewellen (2004) temettü getirisi gibi finansal oranların toplam hisse getirilerini tahmin edip edemeyeceğini Amerikan hisse senedi piyasasında araştırmıştır. Çalışma sonucu, 1946-2000 dönemi boyunca temettü getirilerinin piyasa getirilerini tahmin 4 Ceyhan murat. Finansal Kaldıraç ve Bilançonun Pasif Yapısı. www.alomaliye.com,2003 8 ettiğini ortaya koymuştur. Defter değeri/piyasa değeri ve kazanç/fiyat oranı 1963-2000 yılını kapsayan daha kısa bir dönem boyunca da getirileri tahmin etmiştir. Son yıllardaki olağandışı fiyat artışlarına rağmen bu ilişkiye yönelik kanıtlar hala güçlü kalmıştır. Cai ve Zhang (2011) bir işletmenin kaldıraç oranındaki değişiminin hisse fiyatları üzerindeki anlamlı ve negatif etkisini ortaya koymuşlardır. Chowdhury (2010) Bangladeş’te borç-öz sermaye oranının hisse senedi değeri üzerindeki etkisini farklı endüstrilerden işletmeleri ele alarak test etmiştir. Çalışma sonucu, hissedarların servetini maksimize etmek için mükemmel bir borç-öz sermaye bileşeninin oluşturulması gerekliliğini ortaya koymuştur. Ayrıca, bir işletmenin sermaye yapısı bileşenlerini değiştirerek piyasa değerini artırabileceğini söylemiştir. Rayan (2008) yapmış olduğu araştırma ile Güney Afrika’da finansal kaldıraçtaki bir artışın pozitif veya negatif olarak işletme değerini etkileyip etkilemediğini araştırmıştır. Çalışma sonucu, finansal kaldıraçtaki bir artışın işletme değeri ile negatif olarak ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Martikainen (1989) Finlandiya hisse piyasasında işletmelerin hangi ekonomik boyutlarının hisse senedi fiyatlarında etkili olduğunu belirlemek için araştırma yapmıştır. Bu kapsamda, kârlılık, finansal kaldıraç, faaliyet kaldıracı ve işletme büyümesi dört ekonomik boyut olarak seçilmiştir. Bu dört boyutu temsilen 12 adet finansal oran çalışmada ele alınmıştır. Yapılan çalışma sonucu hisse senedi getirileri ve fiyatlarının yakın bir şekilde yatay kesit düzeyinde işletmenin uzun dönem kârlılık ve sermaye yapısı ile bağlantılı olduğunu ortaya koymuştur. Fakat, işletmenin büyüme oranı ile hisse senedi getirileri ve fiyatları arasında herhangi bir ampirik ilişki bulunamamıştır. Martikainen ve Puttonen (1993) Finlandiya’ya ait verileri kullanarak hisse senedi piyasası fiyatları, tahakkuk eden kazançlar ve nakit akımları arasındaki dinamik 9 bağlantıyı araştırmışlardır. Araştırma sonucunda hisse senedi getirilerinin muhasebe getirilerine öncülük ettiğini belirlemişlerdir.5 Dünya çapında yapılan çalışmaların yanı sıra ülkemizde de hisse senedi getirileri ve finansal oranların arasında ki ilişki ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan bazıları şunlardır; Yalçıner, Atan ve Boztosun (2005) “Finansal Oranlarla Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişki” isimli çalışmayı yapmışlardır. Çalışmada firmaların ilgili dönem rasyoları ile hisse senedi getirileri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amacıyla Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquist Toplam Faktör Verimliliği (TFV) analizi yapılmıştır. VZA sonuçlarına göre etkin olduğu belirlenen şirketler ile hisse senedi getirilerinin arasında yakın bir ilişki vardır. Etkin olan şirketlerle onların hisse senedi getirileri arasındaki ilişki, ekonomik istikrarın sağlandığı dönemlerde yüksek derecededir. Düzer (2008) yaptığı çalışmada finansal oranlar ile firma değeri arasında ilişki olup olmadığı ve bu oranlar vasıtasıyla likidite durumunun, mali yapının, varlıkların etkin kullanımının, karlılığın, borsa performansının karşılaştırılmasını incelemiştir. Yapılan analiz sonucunda oran analizinde kullanılan oranların büyük bir kısmı ile firma değeri arasında anlamlı ilişkiler olduğunu gözlemlemiştir. Bu iliksilerin bir kısmı pozitif yönlü iken bir kısmı da negatif yönlüdür. Aktaş (2008) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda hisse senedi getirileri ile ilişkili olan finansal oranları tespit ederek, yüksek performans gösteren hisse senetlerinin seçimine katkı sağlamayı amaçlamıştır. Araştırmada, 1995-1999 ve 2003-2006 dönemleri için tekli ve çoklu lojistik regresyon analizleri yapılmıştır Yapılan araştırmalar sonucunda, şirketlerin mali tablolarından elde edilen finansal oranlar kullanılarak piyasanın üzerinde getiri elde edilebileceği ortaya konmuştur. Tek değişkenli analiz sonucunda 1995-1999 döneminde orta vadede hisse senedi getirileri ile ilişkili olan finansal oranlar; asit test oranı, kısa vadeli finansal borç/satış, kısa vadeli finansal borç/toplam aktif, pay başına kar, net kar/satış, faaliyetlerden sağlanan nakit akımı/öz 5 Aydemir, Ögel ve Demirtaş. Hisse senedi fiyatlarının belirlenmesinde finanasal oranların rolü. Yönetim ve Ekonomi Dergisi (2012) cilt:19 Sayı:2 S:4-6 10 sermaye, toplam nakit akımı/öz sermaye, net kar/öz sermaye olarak bulunurken, 20032006 döneminde; (vergi öncesi kar+amortisman)/faiz, pay başına kar, brüt kar/satış, esas faaliyet karı/satış, net kar/satış, esas faaliyet karı/öz sermaye olarak bulunmuştur. Öz, Ayrıçay ve Kalkan (2011) diskriminant analizi yöntemiyle İMKB 30 içerisinde yer alan şirketlerin 2007 yılı getirilerinin önceden tahminiyle ilgili bir çalışma yapmışlardır. Araştırma sonucunda faaliyet devir hızı, kaldıraç ve likidite oranlarının hisse senedi getirilerinin önceden tahmininde anlamlı oldukları ortaya çıkmıştır. Aydemir, Ögel ve Demirtaş (2012) “hisse senetleri fiyatlarının belirlenmesinde finansal oranların rolü” adlı çalışmayı yapmışlardır. Panel veri analizi yöntemini kullanılarak İMKB’de işlem gören 73 adet şirkete ait 1990-2009 yılları arasındaki verileri incelenmiştir. Sonuç olarak karlılık, likitide ve borçluluk oranlarının hisse senedi getirisini belirleme de etkisi olduğu sonucuna varmışlardır. 11 İKİNCİ BÖLÜM Projenin ikinci bölümünde www.kap.gov.tr adresinden alınan mali tablolardan ve dipnotlardan, çalışmada kullanılacak olan kalemler seçilerek tablolarımıza eklenmiştir. Ardından bir alt satırlara hisse senetlerinin değerleri eklenmiş ve gerekli oranlamalar yapılarak grafikler çizilmiştir. Grafiklerin daha belirgin ve anlaşılır olması için kullanılan oranların sonuçları x10 veya x100 olarak alınmıştır. 2.1 İncelenecek Şirketler Hakkında Bilgiler 2.1.1 Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. : Kuruluş çalışmaları Türkiye Emlak Bankası, Akbank ve Türkiye İş Bankası öncülüğü ile 1953 yılında başlamış ve Çukurova Çimento Sanayii T.A.Ş. Türk Ticaret Kanunu hükümleri gereğince 5 Ekim 1954 tarihinde tescil ve 7 Ekim 1954 tarihinde mahalli gazetede ilan edilmek suretiyle resmen kurulmuş, üretime 1957'de başlanmıştır. Bugün Akdeniz Bölgesine ve Kıbrıs'a yayılmış tesisleri ile yıllık 2 milyon ton gri, 300.000 ton beyaz klinker, 5,15 milyon ton gri, 350.000 ton beyaz çimento kapasitesine sahiptir. 2.1.2 Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. : Akçansa, Akçimento (kuruluşu 1967) ve Çanakkale Çimento (kuruluşu 1974)’nun 1996 yılında birleşmesi sonucunda kurulmuştur. Marmara, Ege ve Karadeniz bölgelerinde faaliyet gösteren Akçansa, İstanbul - Büyükçekmece, Çanakkale ve Samsun - Ladik’teki üç fabrikasında çimento ve klinker üretimini gerçekleştirmektedir. Şirketin ayrıca İstanbul-Ambarlı, İzmir-Aliağa, Yalova, Yarımca ve Hopa’da kurulu beş çimento terminali bulunmaktadır. Ülkemizin çimento ihtiyacının %10’unu, toplam çimento ve klinker ihracatının ise %12,5’ini karşılamaktadır. 2.1.3 Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. : BATIÇİM Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. 1966 yılında, %100 Türk sermayesi ile kurulduktan sonra hızla büyüyerek Türk Çimento Endüstrisi’nin güçlü şirketlerinden biri haline gelmiştir. 12 1986 yılında inşaat sektörünün artan beton ihtiyacının karşılanması ve hazır beton bilincinin yayılması amacıyla BATIBETON markasını sektörün hizmetine sunmuştur. 1993 yılında satın alınan BATISÖKE Söke Çimento Sanayii T.A.Ş. ve 1998 yılında Burdur’un Çavdır İlçesi’nde devreye sokulan tesisleri ile Güney Ege ve Batı Akdeniz’deki pazar payını artırmıştır. BATIÇİM dünya pazarlarına çimento ve klinker ihraç etmeye devam etmektedir. Bugün, klinker üretim kapasitesi 1.400.000 ton/yıl, çimento üretim kapasitesi ise 1.800.000 ton/yıl’a ulaşan rakamlarla sektörün lider şirketleri arasında yer almaktadır. 2.1.4 Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. : Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. 14 Temmuz 1966 yılında 30 TL sermaye ile %100 halka açık anonim şirket olarak kurulmuştur. İlk üretim hattı 1969 yılında, 230.000 ton/yıl klinker ve 250.000 ton/yıl çimento üretim kapasiteli olarak devreye girdi. Zaman içerisinde yapılan yatırımlarla klinker üretim kapasitesi 1.400.000 tona, çimento öğütme kapasitesi ise 2.850.000 tona çıkarılmıştır. 2.1.5 Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. : Türk Çimento sanayisinin önde gelen kuruluşları arasında yer alan Çimsa, 1972 yılında kurulmuştur. Çimsa bugün, Mersin, Eskişehir, Kayseri, Niğde ve Afyonkarahisar’da bulunan 5 entegre fabrikası, Ankara’da bulunan bir öğütme tesisi, Marmara terminali ve Malatya Çimento Paketleme tesisiyle faaliyetlerini sürdürmektedir. Beyaz çimento alanında dünyanın ilk üç markasından biri olan Çimsa, Hamburg (Almanya), Trieste (İtalya), Sevilla ve Alicante (İspanya), Gazimagusa (KKTC), Köstence (Romanya) ve Novorossiysk’de (Rusya) bulunan terminalleriyle uluslararası bir çimento üreticisidir. 2.1.6 Nuh Çimento Sanayii A.Ş. : Şirket 1966 yılında kurulmuş 1968 yılında fabrikanın temelleri atılmış ve 1969 yılında 400.000 ton/yıl kapasiteli I. Fırın Klinker Üretim hattı ile Klinker öğütme tesislerinin kurulmuştur. Bugün Klinker: 4.400.000 Ton, Çimento:4.775.100 Ton üretim kapasitesine sahiptir. 13 ADANA ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş. ORAN 2009 2010 2011 2012 2013 TOPLAM VARLIK 637.997.455 729.742.912 714.154.172 731.283.035 721.131.030 TOPLAM BORÇ 40.623.605 98.542.561 93.457.154 111.327.181 66.785.314 NET KÂR 78.726.780 102.228.498 77.056.539 86.953.159 67.705.183 1.081.586 1.289.348 7.981.809 9.630.081 6.196.239 VERGİ 14.720.133 13.401.410 13.149.388 12.321.950 19.029.021 AMORTİSMAN 17.588.274 21.216.533 20.883.356 20.345.85 20.323.589 112.116.773 138.135.789 119.071.092 108.905.190 113.254.032 HİSSE SENEDİ FİYATI 3,43 4,08 2,64 3,31 3,36 VARLIK KARLILIĞI ORANI(x10) 1,23 1,40 1,08 1,19 0,94 KALDIRAÇ ORANI (x10) 0,64 1,35 1,31 1,52 0,93 FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 2,76 1,40 1,27 0,98 1,70 FAİZ FVAÖK Tablo 1: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. verileri Bu tabloda Adana Çimento Sanayii T.A.Ş.’ye ait 2009-2013 yıllarında ki mali tablo verileri ve hisse senedi fiyatlarına yer verilmiştir. HİSSE SENEDİ-VARLIK KARLILIĞI ORANI 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2009 2010 HİSSE SENEDİ FİYATI 2011 2012 2013 VARLIK KARLILIĞI ORANI Grafik 1: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile varlık karlılığı oranı karşılaştırılmış ve aralarında ki ilişkinin pozitif yönlü olduğu gözükmektedir. 14 HİSSE SENEDİ-KALDIRAÇ ORANI 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 KALDIRAÇ ORANI Grafik 2: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile kaldıraç oranı karşılaştırılmış ve aralarında ilk yıllarda pozitif son yıllarda ise negatif yönlü bir ilişkili olduğu görülmektedir. HİSSE SENEDİ-FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 FVAÖK Grafik 3: Adana Çimento Sanayii T.A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile Fvaök/toplam borç oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 15 AKÇANSA ÇİMENTO SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ORAN 2009 TOPLAM VARLIK 2010 2011 2012 2013 1.161.640.318 1.231.806.821 1.278.478.124 1.388.568.638 1.477.218.408 TOPLAM BORÇ 342.413.744 390.670.782 404.332.158 465.376.896 477.112.860 NET KÂR 74.538.994 59.367.872 100.917.547 120.826.233 159.412.727 FAİZ 14.206.627 12.474.088 17.540.163 19.824.147 20.618.531 VERGİ 14.860.951 12.928.223 22.873.671 27.332.897 37.533.986 AMORTİSMAN 57.702.162 54.884.168 54.132.195 57.194.205 63.428.181 161.308.734 139.654.351 195.463.576 225.177.482 280.993.425 HİSSE SENEDİ FİYATI 5,15 6,13 5,73 9,16 11,02 VARLIK KARLILIĞI ORANI(x100) 6,42 4,82 7,89 8,70 10,79 KALDIRAÇ ORANI (x10) 2,95 3,17 3,16 3,35 3,23 FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR(X10) 4,71 3,57 4,83 4,84 5,89 FVAÖK Tablo 2: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. verileri Bu tabloda Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş.’ye ait 2009-2013 yıllarında ki mali tablo verileri ve hisse senedi fiyatlarına yer verilmiştir. HİSSE SENEDİ-VARLIK KARLILIĞI ORANI 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 HİSSE SENEDİ FİYATI 2011 2012 2013 VARLIK KARLILIĞI ORANI Grafik 4: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile varlık karlılığı oranı karşılaştırılmış ve aralarında ki ilişkinin pozitif yönlü olduğu gözükmektedir. 16 HİSSE SENEDİ-KALDIRAÇ ORANI 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 KALDIRAÇ ORANI Grafik 5: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile kaldıraç oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. HİSSE SENEDİ-FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 FVAÖK Grafik 6: Akçansa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile Fvaök/toplam borç oranı karşılaştırılmış ve aralarında ilk yıllar da negatif ve son iki yılda ise pozitif bir ilişki gözükmektedir. 17 BATIÇİM BATI ANADOLU ÇİMENTO SANAYİİ A.Ş. ORAN 2009 2010 2011 2012 2013 TOPLAM VARLIK 507.371.563 524.799.216 658.283.565 699.318.937 841.028.180 TOPLAM BORÇ 95.717.247 99.722.810 214.980.272 242.622.922 346.080.714 NET KÂR 10.607.207 16.169.612 25.378.060 18.841.302 40.365.512 705.498 836.301 4.770.428 3.737.320 23.497.675 3.468.370 4.909.885 8.834.426 653.445 10.428.333 AMORTİSMAN 19.522.280 20.817.834 19.695.346 21.397.454 23.907.330 FVAÖK 34.303.355 42.733.632 58.678.260 44.629.521 98.198.850 HİSSE SENEDİ FİYATI 5,31 6,53 4,51 6,11 5,62 VARLIK KARLILIĞI ORANI(x100) 2,09 3,08 3,86 2,69 4,80 KALDIRAÇ ORANI (x10) 1,89 1,90 3,27 3,47 4,11 FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR(X10) 3,58 4,29 2,73 1,84 2,84 FAİZ VERGİ Tablo 3: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. verileri Bu tabloda Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş.’ye ait 2009-2013 yıllarında ki mali tablo verileri ve hisse senedi fiyatlarına yer verilmiştir. HİSSE SENEDİ-VARLIK KARLILIĞI ORANI 7 6 5 4 3 2 1 0 2009 2010 HİSSE SENEDİ FİYATI 2011 2012 2013 VARLIK KARLILIK ORANI Grafik 7: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile varlık karlılığı oranı karşılaştırılmış ve aralarında ilk yıl pozitif sonra ki yıllarda ise negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 18 HİSSE SENEDİ-KALDIRAÇ ORANI 7 6 5 4 3 2 1 0 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 KALDIRAÇ ORANI Grafik 8: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile kaldıraç oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. HİSSE SENEDİ-FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 7 6 5 4 3 2 1 0 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 FVAÖK Grafik 9: Batıçim Batı Anadolu Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile Fvaök/toplam borç oranı karşılaştırılmış ve aralarında ilk iki yılda pozitif ve son iki yılda ise negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 19 BURSA ÇİMENTO FABRİKASI A.Ş. ORAN 2009 2010 2011 2012 2013 TOPLAM VARLIK 365.069.886 377.732.782 438.663.315 469.045.896 501.541.278 TOPLAM BORÇ 72.765.453 97.211.287 113.000.777 149.121.338 162.924.193 NET KÂR 5.730.541 8.721.644 55.590.605 15.054.769 36.859.875 FAİZ 2.144.296 732.551 397.467 3.796.900 3.932.121 VERGİ 2.578.372 181.860 12.114.178 4.964.323 10.541.420 AMORTİSMAN 15.864.586 15.819.478 15.354.980 15.458.080 12.925.348 FVAÖK 26.317.795 25.455.533 83.457.230 39.274.072 64.258.764 HİSSE SENEDİ FİYATI 4,13 4,18 3,81 4,64 3,99 VARLIK KARLILIĞI ORANI(x100) 1,57 2,30 12,67 3,21 7,34 KALDIRAÇ ORANI (x10) 1,99 2,57 2,58 3,18 3,25 FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR(X10) 3,62 2,52 7,39 2,63 3,94 Tablo 4: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. verileri Bu tabloda Bursa Çimento Fabrikası A.Ş.’ye ait 2009-2013 yıllarında ki mali tablo verileri ve hisse senedi fiyatlarına yer verilmiştir. HİSSE SENEDİ-VARLIK KARLILIĞI ORANI 14 12 10 8 6 4 2 0 2009 2010 HİSSE SENEDİ FİYATI 2011 2012 2013 VARLIK KARILILIĞI ORANI Grafik 10: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlılığı Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile varlık karlılığı oranı karşılaştırılmış ve aralarında ilk yıl pozitif, diğer yıllarda ise negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 20 HİSSE SENEDİ-KALDIRAÇ ORANI 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 KALDIRAÇ ORANI Grafik 11: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile kaldıraç oranı karşılaştırılmış ve aralarında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. HİSSE SENEDİ-FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 8 7 6 5 4 3 2 1 0 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 FVAÖK Grafik 12: Bursa Çimento Fabrikası A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile Fvaök/toplam borç oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 21 ÇİMSA ÇİMENTO SANAYİ VE TİCARET A.Ş. ORAN 2009 2010 2011 2012 2013 1.199.741.387 1.133.836.800 1.250.884.485 1.569.572.690 1.440.009.592 TOPLAM BORÇ 267.640.619 254.029.452 388.947.128 536.151.679 313.489.660 NET KÂR 108.132.777 103.249.803 123.395.490 111.272.702 302.280.410 FAİZ 10.782.126 11.798.627 15.414.767 29.653.801 16.847.245 VERGİ 25.102.900 27.228.520 31.884.256 27.271.149 37.908.061 AMORTİSMAN 29.448.595 33.638.865 36.872.281 43.894.870 52.712.388 173.466.398 175.915.815 207.566.794 212.092.522 409.748.104 HİSSE SENEDİ FİYATI 5,10 7,21 5,83 7,74 10,34 VARLIK KARLILIĞI ORANI(x100) 9,01 9,11 9,86 7,09 20,99 KALDIRAÇ ORANI (x10) 2,23 2,24 3,11 3,42 2,18 FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR(X10) 6,48 6,93 5,34 3,96 13,07 TOPLAM VARLIK FVAÖK Tablo 5: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. verileri Bu tabloda Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş.’ye ait 2009-2013 yıllarında ki mali tablo verileri ve hisse senedi fiyatlarına yer verilmiştir. HİSSE SENEDİ-VARLIK KARLILIĞI ORANI 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 2009 2010 HİSSE SENEDİ FİYATI 2011 2012 2013 VARLIK KARLILIĞI ORANI Grafik 13: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlığı Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile varlık karlılığı oranı karşılaştırılmış ve aralarında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. 22 HİSSE SENEDİ-KALDIRAÇ ORANI 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 KALDIRAÇ ORANI Grafik 14: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile kaldıraç oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 14,00 HİSSE SENEDİ-FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 FVAÖK 2013 Grafik 15: Çimsa Çimento Sanayi Ve Ticaret A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile Fvaök/toplam borç oranı karşılaştırılmış ve aralarında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. 23 NUH ÇİMENTO SANAYİİ A.Ş ORAN 2009 2010 2011 2012 2013 1.034.678.920 1.064.781.088 1.225.387.438 1.351.689.191 1.359.180.154 237.250.349 260.120.115 389.344.931 499.994.079 466.872.966 95.601.383 52.707.109 75.376.712 64.260.793 87.912.481 5.591.699 6.623.398 13.180.530 21.535.433 16.282.195 VERGİ 18.116.319 10.447.365 10.743.083 18.233.258 28.925.155 AMORTİSMAN 54.195.490 51.464.996 51.696.461 54.435.271 57.147.374 173.504.891 121.242.868 150.996.786 158.464.755 190.267.205 HİSSE SENEDİ FİYATI 9,48 10,37 9,36 10,33 8,89 VARLIK KARLILIĞI ORANI(x100) 9,24 4,95 6,15 4,75 6,47 KALDIRAÇ ORANI (x10) 2,29 2,44 3,18 3,70 3,43 FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR(X10) 7,31 4,66 3,88 3,17 4,08 TOPLAM VARLIK TOPLAM BORÇ NET KÂR FAİZ FVAÖK Tablo 6: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. verileri Bu tabloda Nuh Çimento Sanayii A.Ş.’ye ait 2009-2013 yıllarında ki mali tablo verileri ve hisse senedi fiyatlarına yer verilmiştir. HİSSE SENEDİ-VARLIK KARLILIĞI ORANI 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 HİSSE SENEDİ FİYATI 2011 2012 2013 VARLIK KARLILIĞI ORANI Grafik 16: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Varlık Karlığı Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile varlık karlılığı oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 24 HİSSE SENEDİ-KALDIRAÇ ORANI 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 KALDIRAÇ ORANI Grafik 17: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile kaldıraç oranı karşılaştırılmış ve aralarında pozitif bir ilişki olduğu görülmektedir. HİSSE SENEDİ-FVAÖK/TOPLAM BORÇLAR 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 2009 2010 2011 HİSSE SENEDİ FİYATI 2012 2013 FVAÖK Grafik 18: Nuh Çimento Sanayii A.Ş. Hisse Senedi-FVAÖK/Toplam Borçlar Karşılaştırma Grafiği Bu grafikte hisse senedi ile Fvaök/toplam borç oranı karşılaştırılmış ve aralarında negatif bir ilişki olduğu görülmektedir. 25 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Hisse senedi getirileri ile finansal oranlar arasında ilişki olup olmamasına yönelik birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmaların amacı ilişkili olan finansal oranlara dayalı olarak geliştirilebilecek hisse senedi yatırım stratejileri ile piyasanın üzerinde getiri sağlamaktır. Yapılan araştırmalar sonucunda, şirketlerin mali tablolarından elde edilen finansal oranlar kullanılarak piyasanın üzerinde getiri elde edilebileceği ortaya konmuştur. Hisse sahipleri ve yatırımcılar hisse senetlerinin getirilerini tahmin edebilmek için oldukça çaba sarf etmektedirler. Bu getirileri tahmin etmenin en iyi yolu şirketlerin mali tablolarını analiz etmekten geçmektedir. Hisse senedi fiyatları, işletmelerin gelecekteki nakit akımı yaratma kabiliyetleri olarak da algılanmaktadır. Geleneksel analizlere göre işletmelerin değerleri, işletme durumlarının ve performanslarının yer aldığı mali tablolardaki bilgilerden etkilenmektedir. Bu çalışmada İMKB’de işlem gören 6 adet çimento şirketine ait 2009-2013 verilerinden hareketle oranlar ile hisse senedi getirileri arasında ki ilişki grafikler yoluyla incelenmiştir. 3.1 Hisse Senedi-Varlık Karlılığı İlk olarak hisse senedi-varlık karlılığı karşılaştırmamız da grafikler üzerinde genel olarak varlık karlılığı oranı ile hisse senedi getirilerinin aynı şekilde hareket ettiğini görüyoruz. Sadece Bursa Çimento ve Nuh Çimento’nun oranları arasında negatif bir ilişki var. Bu oran mali tablo kullanıcılarına işletmenin karlılığı, varlıklarını ne kadar verimli kullandığı hakkında bilgiler verir. Bu nedenle hisse senedi getirileri ile varlık karlılığı oranlarının paralel hareket etmesi beklenen bir sonuçtur. Sonuç olarak bir şirketin varlık karlılığı oranında bir artış görüyorsak hisse senedi fiyatının da artacağı görüşüne varabiliriz. 26 3.2 Hisse Senedi-Kaldıraç Oranı İkinci olarak kaldıraç oranı ve hisse senedi fiyatlarını karşılaştırdığımız da grafik sonuçlarından hareketle aralarında ters yönlü bir ilişki olduğunu görüyoruz. Sadece Nuh Çimento’da pozitif yönlü bir ilişki var. Yani işletmenin borç oranı arttıkça hisse senedi fiyatlarında bir gerileme gözüktüğünü fark ediyoruz. Bu oran işletmenin ödeme gücünü, ne ölçüde yabancı kaynak kullandığını gösterir. Bir şirketin yabancı kaynak kullanma oranı, borç miktarının artması yatırımcıların bu şirkete karşı çekimser davranmasına neden olabilir. Bu nedenle kaldıraç oranı ve hisse senedi getirisinin ters oranlı hareket etmesi beklenen bir sonuçtur. Bu demek oluyor ki bir firmanın kaldıraç oranında yükseliş var ise hisse senedi fiyatında düşme olacağı yönünde bir görüş bildirebiliriz. 3.3 Hisse Senedi- Fvaök/Toplam borçlar Son olarak Fvaök/Toplam borçlar oranı ile hisse senedi getirilirini incelediğimizde bu oran ile hisse senedi getirisi arasında, varlık karlılığı ve kaldıraç oranı gibi net bir ilişki olduğunu söyleyemiyoruz. Grafikler sonucu yaptığımız analizde Fvaök ile Hisse Senedi getirisi arasında %63 negatif, %37 pozitif bir ilişki olduğunu görüyoruz. Bu verilerden hareketle bir işletmenin bu oranda bir yükseliş görürsek hisse senedi fiyatının düşme ihtimalinin yüksek olduğu sonucuna varabiliriz. 3.4 Sonuç Bu çalışmadan elde ettiğimiz sonuçlara göre yatırımcılar yatırım kararı vermeden önce şirketlerin mali tablolarını inceleyip, oran analizlerini yaparak karar vermelerinin gerekli olduğu sonucuna varıyoruz. Tabi ki işletmelerin performanslarını yanında hisse senedi piyasasını etkileyen birçok işletme dışı faktör vardır fakat bu şekilde analizler yaparak yatırımlarımızı daha kârlı bir hale getirebiliriz. Bu çalışmada kullanılan iki oran oldukça net sonuçlar vermiştir; varlık karlılığı oranında gözlenen yükselişler hisse senedi getirisine olumlu şekilde yansırken, kaldıraç oranında yaşanan yükselişler ise hisse senedi getirisine ters orantılı olarak yansımıştır. 27 Elde edilen bu sonuçlar hisse senedi alıcılarının yatırımlarına yön vermelerine katkıda bulunurken aynı zamanda şirketlerin bulundukları yeri görmelerine ve gelecekteki durumları hakkında fikir sahibi olmalarına katkı sağlamaktadır. 28 KAYNAKÇA Aktas, Metin. "İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında hisse senedi getirilileri ile ilişkili olan finansal oranların araştırılması." Journal of the School of Business Administration, Istanbul University 37.2 (2009) Aydemir Oğuzhan, Ögel Serdar, Demirtaş Gökhan"Hisse Senetleri Fiyatlarının Belirlenmesinde Finansal Oranların Rolü" (2012) Canbaş, S., Düzakın, H., Kılıç, S.B., (1997), “Türkiye’de Hisse Senetlerinin Değerlendirilmesinde Temel Finansal Verilerin Ve Bazı Makro Ekonomik Göstergelerin Etkisi”, Uludağ Üni., III. Ulusal Ekon. ve İst. Sem., Mayıs. Düzer Murat, Finansal analizde kullanılan oranlar ve firma değeri ilişkisi, imkb’de bir uygulama.Sakarya Üniversitesi 2008 Ege, İlhan, Ali Bayrakdaroğlu. "İMKB Şirketlerinin Hisse Senedi Getiri Başarılarının Lojistik Regresyon Tekniği İle Analizi." Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi 5.10 (2012) Gülgör Tarık, Tekirdağ ilinde faaliyette bulunan Çeşitli gıda sanayi işletmelerinin Ekonomik yapıları ve karşılaştırmalı Finansal analizleri.namık kemal üniversitesi,2008 Hasan Bakır, Cumhur Şahin. ,Yöneticiler İçin Finansal Tablolar Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık, Kahiloğulları Selda. Beş Yıldızlı Otel İşletmelerinde Finansal Analiz Tekniklerinin Kullanımı: Akdeniz Bölgesinde Bir Araştırma. Mersin Üniversitesi, 2012 Kalaycı, Şeref, Abdülmecit Karataş. "Hisse Senedi Getirileri ve Finansal Oranlar İlişkisi: İMKB’de Bir Temel Analiz Araştırması." Muhasebe ve Finansman Dergisi 27 (2005) 29 Karaca, Süleyman Serdar ve BAŞCI, Eşref Savaş (2011), “Hisse Senedi Performansını Etkileyen Rasyolar ve İMKB 30 Endeksinde 2001-2009 Dönemi Panel Veri Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Karahan Salih, Türkiye’de Gıda Perakendeciliği Sektöründe Finansal Analiz ve Bir Uygulama , Marmara Üniversitesi. 2014 Metin Aktaş Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Niğde Üniversitesi, Niğde, Türkiye - İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında hisse senedi getirileri ile ilişkili olan finansal oranların araştırılması. Öz, Bülent, Yücel Ayrıçay, Göktürk Kalkan. "Finansal Oranlarla Hisse Senedi Getirilerinin Tahmini: İMKB 30 Endeksi Hisse Senetleri Üzerine Diskriminant Analizi İle Bir Uygulama." (2011). Vuran, Bengü, Tülin Akkum. "Türk Sermaye Piyasasındaki Hisse Senedi Getirilerini Etkileyen Makroekonomik Faktörlerin Arbitraj Fiyatlama Modeli İle Analizi." İktisat İşletme ve Finans 20.233 (2005) Yağız, Derya. Hisseleri İMKB’de işlem gören enerji şirketlerinin 2006-2010 yıllarına ilişkin finansal tablolar analiz. Diss. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012. Yalçıner, Kürşat, Murat Atan, Derviş Boztosun. "Finansal Oranlarla Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişki." Muhasebe Finansman Dergisi 27 (2005)
