ÇEVRE PSİKOLOJİSİ File

ÇEVRE PSİKOLOJİSİ
1
İzlence
Çevre Psikolojisi Nedir?
Çevre Psikolojisinin Temel İlkeleri Nelerdir?
Çevre Psikolojisinin Kökenleri
Çevre Psikolojisinin Diğer Disiplinlerle İlişkisi
Çevre Sorunları ve Kültür
Enerji Tüketimi ve Enerji Tasarrufu
Su Tüketimi ve Su Tasarrufu
Çöp Kirliliği ve Çöp Kontrolü
Geri Dönüşüm
2
Çevresel Stresörler
Gürültü Kirliliği
Sıcaklık
Kişisel Alan
Kent Planlaması ve Yerleşim Çevresi
Doğal Çevre
Çevreci Davranışların Sürdürülmesinde
Çözümleri
Ekopsikoloji
Yaşanan Problemler ve
3
Çevre Psikolojisi Nedir?
Fiziksel çevre ile insan davranışı arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalı
(Gifford, 2002)
İki soru:
1. Fiziksel çevre nerede başlar; nerede biter?
2. Fiziksel çevre ile insan arasındaki ilişki tek yönlü müdür?
4
Çevre Psikolojisinin Kökenleri
 Çevre Psikolojisi terimi ilk kez 1964’te William Ittelson tarafından
New York’taki bir konferansta kullanılmıştır.
 Çevre ve psikoloji etkileşime yönelik çalışmalar ise 1950’lerin
ortalarından sonra ortaya çıkmıştır.
 Humphrey Osmond- Psikiyatrik Koğuş Modeli (1957)
Summer ve Ross- Yaşlılarla ilgili sosyal tesisler (1958)
 Kuper -Dizisel aile evleri (1953)
Barker- Davranış ortamı (1968)
Kurt Levin- Davranış çevre etkileşimi
5
Kültürler Arası Bakış Açısından Çevre Sorunları
• Levy-Leboyer ve arkadaşlarının (1996)
(Fransa, İtalya, Almanya, Portekiz, İngiltere)
• Van Staden ve meslektaşları (2002)
(Güney Afrika)
• Levi ve arkadaşları (2001)
(Kaliforniya)
6
Enerji Tüketimi ve Enerji Tasarrufu
Stern ve Oskamp’a göre kısıtlı çevresel kaynakları yönetme
araştırmaları beş başlık altında değerlendirilmelidir:
• Çevre yanlısı tutumları değerlendiren sosyal psikolojik araştırmalar.
• Enerji yönetimi konusunda değişen tutumları inceleyen sosyal
psikolojik araştırmalar.
• Çevreye zarar veren davranışları değiştirmeyi ve olumlu
alışkanlıkları özendirmeyi amaçlayan uygulamalı davranış
analizleri.
• Kaynakların korunmasını amaçlayan yeni düşüncelerin ve yaratıcı
uygulamaların yayılmasını etkileyen sosyal faktörleri inceleyen
araştırmalar.
• Hükümetlerin çevre programlarındaki etkileri maliyet-fayda analizi
kullanarak değerlendiren çalışmalar.
7
• Costanzo ve meslektaşlarına (1986) göre, insanları enerji tasarrufuna
teşvik edecek iki temel sosyal psikolojik model vardır: “tutum modeli”
ve “rasyonel ekonomik modeli (REM)”.
• Tutum modeli → Tutum değişirse
davranış da değişir
8
Haberlein ve Black'in (1976)
• Çevreci tutumlar ve akaryakıt tüketimi arasındaki ilişkiyi dört kademede
incelemiştir.
• Genel çevreci tutumlar
• Hava kirliliği hakkındaki tutumlar
• Kurşunsuz benzin hakkındaki tutumlar
• Kurşunsuz benzin kullanmaktaki bireysel sorumluluk
Tutum davranış değişikliğine yol açar mı?
9
REM+Tutum Modeli
• Craig ve MacCann'ın (1978) –mesajın kaynağı
• Kruger ve Summers (2000)- ilkokul
öğrencileri
• Walton (1975) yaratıcı çevreci uygulamaların daha
fazla yayılması için üç sosyal psikolojik öneri
geliştirmiştir:
• Deneyimleme imkanı
• Kişilerin projeyi benimsemesi ve yararlı bulması
• Projenin geçerliliğine inanç
• Becker ve Seligman (1978)- feedback metodu
10
Su Tüketimi ve Su Tasarrufu
• Kaliforniya’daki su kıtlığı ile ilgi çekmeye başlamıştır.
• Dickerson ve arkadaşları (1992)- su tasarrufu deneyi
• Agruse'nin (1997) otel deneyi
• sosyal ikilem (social dilemma)
• van Vugt (2002)- Toplumla
özdeşleşme-su tüketimi
• Middlestadt ve arkadaşları (2001)-zorunlu su tasarrufu
dersi
• Corral-Verdugo (2003)- antisosyallik ve su tüketimi
• Corral-Verdugo (2002) Meksika'da yaptığı çalışmasında
çevre yanlısı beceriler ile çevre yanlısı gereksinimler
arasında bazı olumlu ilişkiler bulmuştur.
11
Çevresel Stresörler
• İklim-klima-enerji çıkmazı
• Samuel ve ark. (1962) Sudan kabileleri ve A.B.D.
Karşılaştırması (duyma, obezite, hipertansiyon)
• Kennedy (2001)- çevresel kötü koşullar ve şizofreni ilişkisi
12
Gürültü Kirliliği
• Gürültü Kirliliğinin olumsuz etkileri:
• Duyma duyusu kaybı (%10)
• Kızgınlık ve saldırganlığın artması
• Glass ve Singer (1972)-Gürültünün kontrol edilebilmesi
• Gürültünün kontrol edilebilmesi (hafifletici etki)
• Saldırganlığı ve kan basıncını düşürdüğü bulunmuştur.
• Gürültüyle verilen tepkiler gürültüyle ilişkili başka
değişkenlere verilmiş bireysel tepkiler nedeniyle ortaya
çıkmış olabilir mi?
13
Sıcaklık
• “Küresel
ısınma” ve “sera etkisi”
• Carlsmith ve Anderson (1979)- sıcaklık ve suç ilişkisi
• Baron (1972)- yüksek sıcaklık ve kızgınlık
• Kenrick ve MacFarlane (1986)
Kızgınlık ve suç ilişkisi- trafik ışığı deneyi
• Anderson (1998)- sıcaklık enerji boşalımına neden
olmaktadır. Bu yüzden sıcaklık çalışmaları üç başık altında
değerlendirilmelidir:
1.
2.
3.
Sıcaklığın öznel olarak nasıl algılandığı
Sıcaklığın psikolojik etkileri
Kişinin performansına etkisi
14
Kişisel Alan
• Kişisel alan nedir?
• Kişisel alan ihlali bizi neden rahatsız eder?
• Kişisel alan yaş, kültür, cinsiyet, statü gibi birçok farklı
değişkenden etkilenmektedir.
• Kişisel alan ve kültür
•
•
•
•
•
Hispanikler- Avro-Amerikalılar
Kadınlar-Erkekler
Doğu-Batı
….
.....
15
• Kişisel alanla ilgili kültürel farklılıklar o bölgelerin yapılarına da
yansımaktadır. Bireyci toplumlarda yapılar ve yapıların iç bölümleri
birbirinden bağımsız yapılmaktadır. Kolektivist toplumlarda ise bu
alanlar daha belirsiz ve geçirgen olmaktadır.
16
Kent Planlaması ve Yerleşim Çevresi
Yerleşim yeri etkisi: insanlar bir bölgede kayda değer
bir süre ikamet ettiklerinde o coğrafya üzerinde bir
kontrol ve baskınlık gücüne sahip olduklarını
düşünmektedir.
• Taylor ve Lanni (1981)- kişiler kendi odasında daha baskın
• Altman ve Low'a (1992) göre, yerleşim yeriyle kurulan ilişki
olumlu bir duygusal bağın kurulmasına neden olmaktadır.
• Churcman ve Mitrani (1997)-SSCB'den İsrail'e göç eden Yahudiler
• Feldman ve Rosenthal'ın (1990)- ABD’ye göç eden Çinliler
• İnsanlar şehirlere neden bağlanır?
17
Doğal Çevre
Doğal ve yeşil çevrenin insan sağlığı üzerindeki olumlu etkileri çok iyi
bilinmektedir. Yeterli doğal ve yeşil çevrenin insanların psikolojik iyi
oluşunu (Kaplan, 2001), çocukların zihinsel gelişimini (Wells, 2000) ve
çocukların genel ve motor gelişimini (Fjortoft, 2001) olumlu yönde
etkilediğini gösteren çok sayıda çalışma vardır.
18
Ekopsikoloji
• Psikoloji ve ekolojiyi birleştirmeyi amaçlayan ekopsikoloji insan ve doğa
arasında sevgi ve uyum temelinde bir bağlılık sağlamayı
amaçlamaktadır.
• Ekopsikoloji, çevre psikolojinin bir alt dalı olarak algılanmakla beraber
farklı disiplinlerden birçok araştırmacının ilgilendiği bir çalışma alanını
oluşturmaktadır. Ekopsikoloji, ekolojiden din bilimlerine, antropoloji,
sosyoloji ve ekonomiden psikolojiye kadar birçok farklı disiplini
kapsayan geniş bir alandır.
19
• Ekolojik psikolojinin odaklandığı bir başka amaç ise, insanların duygusal
ve manevi olarak parçası oldukları ekolojik sisteme yönelik bilgileri
deneyimleyerek öğrenmelerine yardımcı olmaktır.
• Deneyimleyerek öğrenme pratikleri çorak bölge deneyimleri, doğayla
nasıl iletişim kuracaklarına dair eğitimler, derin ekoloji bilgisinin verildiği
çalışma grupları, çevreci örgütlerde aktivist olma ve doğayı yeniden
onarma (habitat restoration) gibi aktiviteleri içermektedir.
20