PowerPoint Sunusu
advertisement
SAĞLIK PSİKOLOJİSİ Sosyal Psikolojinin Sağlık Alanında Uygulanması SAĞLIK PSİKOLOJİSİ • Sosyal psikoloji - Sağlık ilişkisi • Sağlıkla ilgili sorunları anlaşılması ya da çözülmesinde uygulanabilecek sosyal psikolojik yaklaşımlar • Sigara • Obezite • Diyete başlama • Eğitim, sosyoekonomik düzey, cinsiyet gibi sağlık ile ilişkili birçok faktör bulunmaktadır. • Bireysel özellikler Sağlık Psikolojisinin Tanımı • Sağlık psikolojisi, fiziksel sağlık üzerindeki psikolojik etkileri açıklayan uygulamalı psikolojinin bir dalıdır. Sağlık Psikolojisinin Tanımı • 1980’li yıllar: • üniversitelerde lisans ve lisansüstü sağlık psikolojisi dersleri • ilk Sağlık Psikolojisi kitabı • Günümüzde birçok üniversitede sağlık psikolojisi dersleri okutulmakta ve sağlık psikolojisi ile ilgili pek çok dergi bulunmaktadır. Sağlık Psikolojisinin Tanımı Yirminci yüzyıldaki gelişmelerin etkisi; • tıbbi ve teknolojik gelişmeler - insan ömrünün uzaması • kronik hastalıklarla yaşama devam edebilme Tıp bilimi, hastalıkları kontrol etmeye yardımcı medikal ve teknolojik gelişmelerinden yararlanır. Psikoloji bilimi de kronik hastalığı olan bireylerin psikolojik durumlarını düzenlemeye yardımcı olmaya çalışmaktadır. ömürleri boyunca daha iyi bir yaşam kalitesi Sağlık Psikolojisinin Tanımı Sağlık hizmetlerindeki yüksek maliyetler ile sağlık psikolojisinin popülerliği arasındaki ilişki • MRI, radyasyon tedavilerinin maliyetli olması • Hastalığı önleyici sağlıklı alışkanlıklar kazandırmayı amaçlayan kaynaklara yönelmek daha uygun maliyetli bir seçim gibi görünmektedir. Sosyal Değişkenler ve Sağlık Sağlığı etkileyen sosyal faktörler; eğitim düzeyi, gelir gibi sosyoekonomik faktörler hasta olma ihtimalini etkilemektedir. kişiler, arkadaş çevresi ya da aileden etkilenerek, sağlıklı alışkanlıklar edinmeye çalışabileceği gibi, sosyal çevre tarafından hoş karşılanmayan bazı kötü alışkanlıklarını bırakmaya çabalayabilir. Sosyal etkileşimin doğası • Olumlu: aile-arkadaş etkisiyle madde kullanımını bırakma • Olumsuz: rekabetçi bir sınıf ortamındaki eğitimde, başkalarının varlığı kaygıyı arttırması Sosyal psikoloji ve sağlık Psikologlar tarafından çalışılan sağlık konuları: Sağlık sistemi politikası Ortalama yaşam süresi ve cinsiyet Sigara içme Ağrı kontrolü/dindirilmesi Stres Obezite Yüksek tansiyon ve kalp hastalıkları Kanser AIDS Alkolizm Yaşlanma Ölüm ve ölmek Sosyal psikoloji ve sağlık Ortalama yaşam süresi ve cinsiyet ortalama yaşam süresi toplumda dengeli bir dağılım göstermez. Örneğin; 1988 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki beyazların ortalama yaşam süresi 75.6 yıl iken, siyahların 69.4 yıl.. Sosyoekonomik düzey-ortalama yaşam süresi Örneğin; çok zengin olan insanlar, diğerlerinden daha sağlıklıdır ve yoksul insanların ortalama yaşam süresi daha kısadır. Cinsiyet; Gelişmiş ülkelerde, kadınların yaşam ömrü erkeklerden ortalama yedi yıl daha uzundur. Anne ölümlerinin azalmasının etkisi Sosyal psikoloji ve sağlık Ortalama yaşam süresi ve cinsiyet Erkeklerin, akciğer kanseri, siroz, kalp hastalığı, şiddet, intihar ya da kaza nedeniyle yaşamlarını yitirme olasılığı kadınların en az iki katıdır. sigara, alkol ve sonunu düşünmeden hareket etme gibi riskli davranışlarda bulunma eğilimi de kadınlardan daha yüksektir. Son yıllarda kadınların sigara ve diğer madde kullanım oranlardaki artış, avantajlarının azalmasına neden olmaktadır. Kadınlarda biyolojik faktörlerin koruyucu rolü Örn., östrojenin kalp hastalıklarını önleyici bir rolü Sağlığa Teşvik - Hastalığı Önleme Sağlığımızdan kim sorumludur? Kendimiz !? Bireylerin sağlık davranışlarını düzenlemede yeterince başarılı olmadıklarını söyleyebiliriz. Sağlığa teşvik ve birincil korunma eylemleri birçok kaynaktan etkilenmektedir fakat bu bölümden bunlar birkaçına değinilecektir. ana akım medya aracılığıyla insanlara ulaşan sağlık mesajları aile üyelerinin ve akranlarının etkileri Sağlık Davranışını Değiştirme İnsanların sağlıklı olmayan davranışları nasıl değiştirilebilir? • Sağlık davranışlarının değişim dinamiklerini açıklayan ve müdahale programlarına yön veren birçok kuram bulunmaktadır. • Söz konusu kuramlar arasında en etkili olan üç model bu bölümde anlatılmıştır. • sağlık inanç modeli • planlı davranış teorisi • transteorik model Sağlık İnanç Modeli ALGILANAN ENGELLER VE YARARLAR TEDAVİ BAŞARI BEKLENTİSİ ALGILANAN CİDDİYET ALGILANAN TEHDİT ALGILANAN DUYARLILIK ÖZ-YETERLİLİK DAVRANIŞI TETİKLEYEN İPUÇLARI İLGİLİ SAĞLIK DAVRANIŞININ GERÇEKLEŞME OLASILIĞI Planlı Davranış Teorisi TUTUM ÖZNEL NORM ALGILANAN DAVRANIŞSAL KONTROL NİYET DAVRANIŞ Transteoretik Model (Teoriler Arası Model) GİRİŞ DÜŞÜNMEME SONLANMA TEKRAR BAŞLAMA DÜŞÜNME/ DEVAM ETTİRME HAZIRLIK NİYET GEÇİCİ ÇIKIŞ EYLEM Stres, başa çıkma VE SOSYAL DESTEK Stres ve Başa Çıkma • Etkileşimsel Stres Modeli (Lazarus ve Folkman) kişinin psikolojik iyiliğini tehlikeye atan ve mevcut kaynaklarını zorlayan ya da aşan ‘kişi-çevre etkileşimi’ Duygu odaklı Stres kaynağı Ön değerlendirme Sağlık Başa Çıkma Problem Odaklı Başa çıkma beceri düşük olanlar daha çok sağlık sorunu yaşarlar Baş ağrısı, yüksek tansiyon, şeker, astım ve romatizma ile stres arasında anlamlı bir ilişki Stres, başa çıkma VE SOSYAL DESTEK Hangi olaylar ve durumlar stres yaratırlar? İki ayrı yaklaşım söz konusu: • Önemli yaşam olayları • Olumlu: Evlenme, üniversiteyi kazanma • Olumsuz: Ölüm, boşanma • Günlük hayatta karşılaşılan sıkıntılar • yanlış anlaşılmalar, para hakkındaki kaygılar, komşularla yaşanan sorunlar • Günlük hayattaki sıkıntıların birikimli etkisi, önemli yaşam olaylarından daha stres verici bulunmuştur (Lazarus ve arkadaşları, bt.). Stres, başa çıkma VE SOSYAL DESTEK Sosyal desteğin işlevleri Sosyal desteğin yaşamımızda birçok farklı işlevi bulunmaktadır. • Duygusal sosyal destek • • • • Saygınlık desteği Araçsal destek Bilgisel destek Ağ desteği Sosyal destek ile kronik ve yaşamı tehdit eden hastalıklar • • • • AIDS – despresyon düzeyi Evli bireyler – ameliyat sonrası iyileşme Sosyal izolasyon – ölüm oranları/kalp hastalıkları sonrası toparlanma Duygusal yalnızlık – kişisel sağlık Sigara İçme Davranışı Üzerine Araştırmalar • Psikolojik faktörler, sigara içme davranışının anlaşılması için oldukça önemli bir yaklaşımdır. Sigara İçmenin Aşamaları Hazırlık Başlama Sigara Tiryakisi Olma Sigara İçmeyi Sürdürme Sigara İçme Davranışı Üzerine Araştırmalar Sigara Kullanımı Çalışmalarında Kullanılan Ölçme Araçları Öz-bildirim Ölçekleri Yetersiz • Alternatif yollar • Gözlem – Yorucu ve zor • Objektif ölçümler (içilen sigara miktarı, vb.)- nedensel bilgi vermez Sigara İçme Davranışı Üzerine Araştırmalar Sigara İçme Nedenleri Psikolojik Faktörler • Alışkanlık • Olumlu duygusal tepkiler • Olumsuz duygusal tepkilerde azalma • Sosyal nedenler • Bağımlılık Biyolojik Faktörler • Sabit etki modeli • Nikotin dengeleme modeli • Çoklu dengeleme modeli • Performans düzenleme modeli Genetik • Genetik Model: İkiz Çalışmaları Sigara İçme Davranışı Üzerine Araştırmalar İnsanları Sigara Bırakmaya Yardımcı Tedaviler Davranışsal Yaklaşımlar • İtici Uyarıcıların kullanıldığı teknikler • İtici Uyarıcıların kullanılmadığı teknikler • Gevşeme egzersizleri • Olumsallık sözleşmesi – pekiştirmeler Sözlü yaklaşımlar • Psikolojik terapi ya da danışmanlık hizmetleri • Tartışma ya da öneriye dayanır • Örn., doktorun sigarayı bırak önerisi Toplum Kampanyaları • Halk sağlığı yaklaşımı
