Güvenlik Felsefesi ve Kuramları

TÜRKİYE’DE ETNİK, DİNİ VE
SİYASİ KUTUPLAŞMA
Dr. Salih Akyürek
Fatma Serap Koydemir
30 Haziran 2014
ÇALIŞMANIN AMACI
 Kutuplaşma konusu Türkiye’de çok az çalışılmış olmakla birlikte,
birçok Avrupa ülkesine nazaran daha büyük bir öneme sahiptir.
 Çünkü, kutuplaşma Türkiye’de birden fazla grup arasında
görülmekte ve bazı gruplar arasında, son yıllarda yükselen siyasi
kutuplaşmanın da etkisiyle oldukça tehlikeli bir düzeye
ulaşmaktadır.
2
ÇALIŞMANIN AMACI
 BİLGESAM olarak toplumsal olaylardan ve sosyal endişelerden
hareketle;
kutuplaşmayı tanımlamayı
Türkiye’de toplumsal çatışmaya sebep olabileceği öngörülen
boyutlarını tespit etmeyi
kutuplaşmanın hangi gruplar arasında ve ne düzeyde olduğunu
saptamayı
3
 amaçlayan niceliksel bir çalışma yapılmıştır.
ÇALIŞMANIN AMACI
 Çalışma ile son dönemde daha fazla gündemde olan ve söylemlere
yansıyan kutuplaşmanın;
 taraflarını, boyutlarını, düzeyini ve kutuplaşmayı besleyen
etkenleri somut olarak gösteren bir Türkiye resmi çizmek
hedeflenmiştir.
4
ÇALIŞMANIN AMACI
 109 soruluk anket çalışmasının verilerine dönük ayrıntılı analiz
ve raporlaştırma çalışması devam etmektedir.
 Bu sunum dosyası ile çalışmaya ait bazı temel bulguların
kamuoyu ile önceden paylaşılması amaçlanmıştır.
5
ÇALIŞMANIN AMACI
 109 soruluk anket formu internet tabanlı olarak ve tüm illerden
katılım sağlanarak Mayıs 2014 ayı sonunda uygulanmaya
başlanmış ve Haziran 2014 ayının ilk yarısında 5039 kişiye
ulaşılmasıyla sonlandırılmıştır.
 Veri temizliği ve rassal eliminasyon yöntemi ile uygulanan
kotalama (etnisite ve oy verilen siyasi parti temelinde)
neticesinde Türkiye profiline daha yakın 3612 kişilik bir
örneklem oluşturulmuş ve analizler bu örneklem üzerinden
6
gerçekleştirilmiştir.
ÇALIŞMANIN AMACI
 Bu kısa raporda; etnik, dini ve siyasi kutuplaşmayı ve ayrımcılığı
ölçen 16 sorunun temel istatistikleri paylaşılmıştır.
7
ETNİK KUTUPLAŞMA
8
ETNİK KUTUPLAŞMA
9
ETNİK KUTUPLAŞMA
10
ETNİK KUTUPLAŞMA
11
ETNİK KUTUPLAŞMA
12
ETNİK KUTUPLAŞMA
13
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Türkiye’de Kürt olmayanların Kürtlere bakışı, önemli düzeyde
bir kutuplaşmanın işaretlerini vermektedir.
 Yaklaşık her 4-5 kişiden birisinin bir Kürt ile evlilik yoluyla
akraba olmayı problem olarak görmesi (özel alan) ve yaklaşık
her üç kişiden birisinin bir Kürt’ün ülkede başbakan veya
cumhurbaşkanı olmasından rahatsız olacağını beyan etmesi
(kamusal alan), hem özel alanda hem de kamusal alanda ortaya
çıkan mesafenin ve kutuplaşmanın göstergesidir.
14

ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Bir diğer önemli bulgu ise yaklaşık her 10 kişiden birisinin
Kürtlerle Türkiye’de birlikte yaşamayı problem olarak
görmesidir.
 Bu bulgu, ülkede bir kriz durumunda patlak verebilecek iç
çatışma potansiyelini ortaya koymaktadır.
15
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Son iki yılda Çözüm Süreci’nin de etkisiyle azalan terör olayları
gerginliği ve kutuplaşmayı azaltmış olmakla birlikte
 Türkiye’de Kürtlerle beraber yaşamak istemeyecek kadar
radikal olanlar hala azımsanmayacak düzeydedir (%10).
Not: Bu oran ‘Terörle Mücadelede Toplumsal Algılar’ adlı BİLGESAM
raporunda (2012:s.15) %15,8 olarak bulgulanmıştır.
16
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Türkiye’de her iki etnik grubun birbirine bakışı
değerlendirildiğinde,
 Türklerin Kürtlere yönelik tepkiselliğinin, Kürtlerin Türklere
yönelik tepkiselliğinden daha yüksek olduğu görülmektedir.
17
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Genel olarak bakıldığında, her iki etnik grup arasında en
yüksek kutuplaşma oranının %32,5 ile kamusal alanda
Türklerin Kürtlere bakışında ortaya çıktığı görülmektedir.
 Bu tepkisellik düzeyi, ülkede iki etnik grup arasında yaşandığı
düşünülen kutuplaşmanın aslında tahmin edilen düzeyin altında
olduğunu göstermektedir.
18
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
Çalışma bulguları, ortalama 5 Türk’ten birisinin özel ve kamusal
alanda Kürtlere yönelik bir tepkisellik beslediğini göstermektedir.
19
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Kürtlere yönelik algılara siyasi parti seçmenleri temelinde
bakıldığında, her üç boyutta da tepkiselliğin en yoğun olduğu
parti seçmeninin MHP’liler olduğu görülmektedir.
 Tepkiselliğin yüksek olduğu ikinci parti seçmeni CHP iken, AKP
seçmeni arasında Kürtlere karşı tepkisellik en düşük
düzeydedir.
20
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
MHP seçmeninde hem özel alana hem de kamusal alana taşınan
tepkisellik partinin milliyetçi söylemleri ve ideolojisi temelinde
anlamlanmaktadır.
21
ETNİK AYRIMCILIK
22
ETNİK AYRIMCILIK
23
ETNİK
AYRIMCILIK
24
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Kürtlerde geçmişte her 4 kişiden 3’ü etnik temelde ayrımcılık
yaşadığını ifade ederken, bugün düşünüldüğünde ayrımcılık
algısı önemli ölçüde azalmış olmasına rağmen kritik düzeydedir
(%43,9) ve önemini korumaktadır.
 Ayrımcılık algısındaki düşüşün temel nedenleri, 2009 yılında
başlayan demokratik açılım ve 2012 yılında başlayan Çözüm
Süreci temelinde sağlanan iyileştirmelerdir.
25
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Kürtler arasında hem geçmişte hem de günümüzde en fazla
ayrımcılığa maruz kaldığını belirten grup BDP/HDP seçmenidir.
 Kürtler arasında farklı siyasi partilere oy verenlerin ayrımcılık
algısı genel olarak düşüş göstermekle birlikte, en dikkate değer
azalma Kürt kökenli AKP seçmenindedir.
26
ETNİK KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
Kürt kökenli AKP seçmenlerinin ayrımcılık algısının düşüş
göstermesinin nedenleri,
AKP’nin iktidarda olması dolayısıyla bu
grubun kendini temsil ediliyor hissetmesiyle
mevcut iyileştirmelerin bu iktidar
döneminde gerçekleştirilmiş olmasıyla
Açıklanabilir.
27
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMA
28
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMA
29
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMA
30
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMA
31
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMA
32
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMA
33
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Türkiye’de yaklaşık her 3 kişiden birisi bir Alevi ile evlilik
yoluyla akraba olmayı problem olarak görmektedir.
 Yaklaşık her beş kişiden birisinin bir Alevi’nin ülkede başbakan
veya cumhurbaşkanı olmasından rahatsız olacağını beyan
etmesi ise mezhepsel temelde, kamusal alanda varlığını gösteren
bir tepkiselliğe işaret etmektedir.
 Bulgular, Alevilere karşı özel yaşamda ortaya çıkan mesafenin
kamusal alana göre daha yüksek olduğunu ortaya koymaktadır.
34
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
Hem özel hem de kamusal alanda Sünnilerde Alevilere
yönelik tepkiselliğin ve mesafenin, Alevilerin Sünnilere
karşı tepkiselliğinden daha yüksek olduğu görülmektedir.
35
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Kamuoyunda var olduğu düşünülen Sünni-Alevi
kutuplaşmasının, bu çalışmada bulgulanan düzeyin üzerinde
olduğu değerlendirilebilir.
 Bu farklılaşmanın nedeni, iki grup arasındaki mesafenin temelde
kişilerin zihinlerinde değil, toplumsal kalıplarda var olmasıdır.
 Her iki grup içinde bir diğerine karşı oluşan mahalle baskısı
nedeniyle pratikte ortaya çıkan mesafeyi de unutmamak
36
gerekmektedir.
MEZHEPSEL KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Alevilere yönelik özel ve kamusal alandaki en fazla tepkisellik;
dindarlığın, muhafazakarlığın ve Sünni kültürün daha çok
sahiplenildiği AKP ve sonrasında MHP seçmeninde
görülmektedir.
37
MEZHEPSEL AYRIMCILIK
38
MEZHEPSEL AYRIMCILIĞA AİT TEMEL BULGULAR
 Türkiye’de geçmiş ile bugün karşılaştırıldığında Sünni inanca
sahip kişilerin din temelli ayrımcılık algısı önemli bir düşüş
gösterirken,
 Alevilerdeki dini ayrımcılık algısı bugün de geçmişteki düzeyiyle
devam etmektedir.
39
MEZHEPSEL AYRIMCILIĞA AİT TEMEL BULGULAR
 Kendisini Sünni olarak tanımlayan kişilerin azalan ayrımcılık
algısının temel nedeni, geçmişte inançları nedeniyle ve siyaseten
mağdur olduğunu iddia eden bu insanların son üç dönemdir
iktidarda olmasıdır.
40
DİNİ KUTUPLAŞMA
41
DİNİ KUTUPLAŞMA
42
DİNİ
KUTUPLAŞMA
43
DİNİ
KUTUPLAŞMA
44
DİNİ
KUTUPLAŞMA
45
DİNİ KUTUPLAŞMA
46
DİNİ KUTUPLAŞMA
47
DİNİ KUTUPLAŞMA
48
DİNİ KUTUPLAŞMA
49
DİNİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Çalışma bulguları; inançsız kişilerin Kürtlere, Alevilere ve başka
dinden insanlara göre, hem özel yaşamda hem de kamusal
alanda daha mesafeli algılandığını göstermektedir.
 Başka dinden kişilere ve inançsızlara karşı duyulan tepkinin ve
dini kutuplaşmanın, Kürtlere karşı tepkiden ve etnik
kutuplaşmadan hem kamusal alanda hem de özel yaşamda daha
yüksek olduğunu da vurgulamak gerekmektedir.
50
DİNİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Bu durum, Türkiye’deki genel kanının aksine, kutuplaşmanın
en yoğun şekilde etnik temelde yaşanmadığını; dini
kutuplaşmanın da etnik kutuplaşma kadar önemli düzeyde,
hatta bazı alanlarda çok daha fazla olduğunu göstermektedir.
 Başka dinden kişilere ve inançsızlara karşı özel ve kamusal
alandaki en yüksek tepkisellik, beklentilerle ve diğer çalışma
bulgularıyla örtüşen şekilde, geleneksel ve dini
muhafazakarlığın öne çıktığı AKP ve sonrasında MHP
51
seçmenindedir.
DİNİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
Başörtülü kişilere veya ailelerine yönelik özel alanda çok düşük
olan tepkisellik, her 6-7 kişiden birisinin kamusal alanda bu
kişileri önemli pozisyonlarda problem olarak algılaması şeklinde
kendini göstermektedir.
52
DİNİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Bu konuda tepkisel olan kişiler, başörtülü bir ailenin Türkiye’de
başbakan ve cumhurbaşkanı olmasından rahatsız olduğunu veya
olacağını ifade etmektedir.
 Başörtülü kişilere yönelik tepkisellik tüm toplumsal kesimlerde
genel olarak oldukça düşük düzeyde olmasına rağmen, görece en
yüksek tepkisellik CHP seçmenindedir.
53
DİNİ KUTUPLAŞMA
54
DİNİ
KUTUPLAŞMA
55
SİYASİ KUTUPLAŞMA
56
SİYASİ KUTUPLAŞMA
57
Not: Bu grafikte yer alan dört ayrı sorunun analizinde, sorgulanan parti dışındaki parti seçmenlerinin görüşleri esas alınmıştır.
Örnek olarak; AKP’li birisi ile evliliği sorgulayan birinci soruda sadece CHP-MHP-HDP/BDP ve Diğer Partililerin görüşleri dikkate
alınmıştır.
SİYASİ KUTUPLAŞMA
58
Not: Bu grafikte yer alan dört ayrı sorunun analizinde, sorgulanan parti dışındaki parti seçmenlerinin görüşleri esas alınmıştır.
Örnek olarak; AKP’li birisi ile evliliği sorgulayan birinci soruda sadece CHP-MHP-HDP/BDP ve Diğer Partililerin görüşleri dikkate
alınmıştır.
SİYASİ KUTUPLAŞMA
59
Not: Bu grafikte yer alan dört ayrı sorunun analizinde, sorgulanan parti dışındaki parti seçmenlerinin görüşleri esas alınmıştır.
Örnek olarak; AKP’li birisi ile evliliği sorgulayan birinci soruda sadece CHP-MHP-HDP/BDP ve Diğer Partililerin görüşleri dikkate
alınmıştır.
SİYASİ KUTUPLAŞMA
60
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Kişilerin hem kamusal alanda hem de özel alanda en çok tepki
duyduğu parti seçmeni BDP/HDP’liler iken, AKP seçmeni siyasi
kutuplaşmanın ve tepkiselliğin oldukça yükseldiği grup olarak
ikinci sırada yer almakta; bu grubu ise CHP seçmeni takip
etmektedir.
 MHP seçmeni ise diğer parti seçmenlerince hem kamusal hem de
özel alanda görece en az tepki duyulan grubu oluşturmaktadır.
61
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 BDP/HDP’li seçmenlerin bir diğerine mesafesini ortaya koyan
siyasi kutuplaşma bulgularına göre; diğer partilileri ülke
yönetiminde görmeye dönük tepkisellik, onlarla evlilik yoluyla
akraba olmaya dönük tepkilerden daha yüksektir.
 BDP/HDP’lilere dönük tepkiselliğin temelinde etnik köken ile
beraber örgütsel bağ düşüncesi etkili olmakla birlikte, AKP’lilere
dönük tepkisellik için benzer bir gerekçe söz konusu olmadığı
halde var olan kutuplaşma düzeyi düşündürücüdür.
62
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 BDP/HDP seçmenine yönelik algıların, her düzeyde Kürtlere
bakıştan iki kat daha olumsuz olması, etnik temeldeki
kutuplaşma yanında, örgütsel bağın siyasi alana taşındığı
düşüncesine (Siyasi Kürtçülük) bir tepkisellik olarak
yorumlanabilir.
63
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 BDP/HDP’lilerden sonra, en yüksek tepkisellik ve
kutuplaşmanın AK Partililere bakışta kendini göstermesi, bu
parti yöneticilerinin son iki yıl içinde, diğer kimlikleri
ötekileştirici nitelikteki söylemleri ile açıklanabilir.
64
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
AKP’nin sürdürdüğü politikalar AKP seçmenini partiye
daha çok yaklaştırırken kendinden olmayanı büyük
ölçüde ötekileştirmiş ve uzaklaştırmıştır.
65
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
 Ülkedeki siyasi kutuplaşmanın da en az dini kutuplaşma kadar
yüksek; hatta özellikle AKP ve BDP/HDP seçmenine yönelik
tepkinin dini ve etnik kutuplaşmadan çok daha fazla olduğunu
söylemek gerekmektedir.
 Bunun yanı sıra, etnik ve dini kimlik temelinde diğer gruplarla
evlilik yoluyla akraba olma konusunda ortaya çıkan mesafenin
siyasi alanda da gözlenir hale gelmesi, Türkiye’de kutuplaşmanın
boyutları hakkında oldukça çarpıcı sinyaller vermekte ve siyasi
kutuplaşmanın kamusal alandan özel alana kadar indiğini
66
göstermektedir.
SİYASİ KUTUPLAŞMANIN TEMEL BULGULARI
Kesinlikle oy verilmeyecek siyasi partinin sorgulanmasından
ortaya çıkan bulgular, en yüksek tepkiselliğin BDP/HDP’ye
yönelik olduğunu göstermektedir. Bu durum, hem etnik hem de
siyasi kutuplaşmanın bir arada düşünülmesiyle daha anlamlı
hale gelmektedir.
67
SİYASİ AYRIMCILIK
68
SİYASİ
AYRIMCILIK
69
SİYASİ AYRIMCILIĞA AİT TEMEL BULGULARI
 Türkiye genelinde siyasi temelde ayrımcılık algısı geçmişe göre
önemli derecede artmıştır.
 Bugün itibariyle her iki kişiden birisi siyasi kimliği nedeniyle
ayrımcılığa uğradığını düşünmektedir.
 Bu durum, siyasi temeldeki ayrımcılık algısının, son dönemde
etnisite ve dini temeldeki ayrımcılık algısının üzerine çıktığını
göstermektedir.
70
SİYASİ AYRIMCILIĞA AİT TEMEL BULGULARI
 Siyasi temeldeki ayrımcılık algısı geçmişe göre AKP seçmeninde
önemli bir düşüş gösterirken, BDP/HDP seçmeninde değişmemiş,
CHP ve MHP seçmeninde ise yaklaşık iki kat yükseliş
göstermiştir.
 Artan siyasi ayrımcılıkta, son dönemde AK Parti’nin kendinden
olmayanı ötekileştiren söylemlerinin etkisini vurgulamak
gerekmektedir.
71
SİYASİ AYRIMCILIĞA AİT TEMEL BULGULARI
Ayrımcılık algısı, siyasi temeldeki kutuplaşma ile birlikte
yorumlandığında; Türkiye’de siyasi kutuplaşmanın pek çok
alanda ayrımcılığa dönüşerek tehlike sinyalleri verdiğini de
göstermektedir.
72
TÜRKİYE’DE ETNİK, DİNİ VE
SİYASİ KUTUPLAŞMA
Dr. Salih Akyürek
Fatma Serap Koydemir