The Effect of Group Guidance Activities Regarding

Elementary Education Online, 6(1), 2-10, 2007.
lkö retim Online, 6(1), 2-10, 2007. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr
The Effect of Group Guidance Activities Regarding Adolescence
and Sexual Health Education on Knowledge and Attitudes of 6th
Graders
Seher Güler**
Zeynep Deniz YÖNDEM*
ABSTRACT. In this study, the effect of group guidance activities regarding adolescence and sexual
health education on knowledge and attitudes of 6th graders was examined. An experimental design was
used as a research method, and there were 22 students in the experimental group and 24 students in the
control group. In order to measure the knowledge and attitudes of students related to the adolescence
and sexual health, “Knowledge Test for Adolescence and Sexual Health”, “Attitude Scale”, and
“Personal Information Form” were used. The data collection tools were developed by the researchers.
The findings of the study showed that there was a significant increase in the knowledge and attitudes
of students who attended group guidance activities related to adolescence and sexual health.
Key Words: Group Guidance, Sexual Health Education, Adolescent.
SUMMARY
Purpose and significance: The aim of this study was to examine the effect of group guidance activities
about adolescence and sexual health on the knowledge and attitudes of 6th graders. It is mostly accepted
that sexual education in schools is necessary. However, there are limited number of experimental
studies and also some confusion which model or approach is useful for implementing this subject in
Turkey.
Method: An experimental desing method was used, and there were 22 students in the experimental
group, and 24 students in the control group. “Knowledge Test for Adolescence and Sexual Health”,
and “Attitude Scale, and “Personal Information Form” were used for data collection. Data collection
tools were developed by the researchers. Group guidance activities with experimental group lasted 4
weeks, each session lasted 50 minutes in classes. Activities were about adolescence development,
sexuality and reproduction, cultural and individual differences in sexual behaviors and attitudes,
sexually transmitted diseases, sexual abuse and protection. For the analysis of data, 2×2 ANOVA was
used.
Results: The findings of study showed that there were significant increases [F(1, 44) = 15.60, p<.05] in the
knowledge scores of experimental group that had taken group guidance activities regarding adolescence
and sexual education with compared control group. There were no significant differences [F(1, 44) = .780, p
>.05] between experimental and control groups’ attitude scores. However, when we took group and
treatment scores together it was found that there was an increase in attitude scores significantly [F(1, 44) =
4.817, p<.05] in the experimental group.
Discussion and Conclusions: The results of study reflects that group guidance activities related to
adolescence and sexual health resulted in a positive increase in knowledge and attitudes of students.In the
related literature there are many research results showing the positive effect of sexual education on
knowledge level of adolescents. But there is a doubt whether being knowledgeable about sexuality has an
effect on students’ attitudes or behaviours. It can be concluded that some attitudes, which were included in
this research (talking with others, questioning and taking help when they need, respect for individual and
cultural differences regarding sexual values etc.) can be changed more easily than behaviours. Depending
on the results of this study, it is recommended that group guidance activities with small groups and using
interactive methods can be an effective way to give adolescents some accurate information in Turkey. Also,
school counselor has an important role in this subject.
**
*
Uzm. Psikolojik DanMNman
Yrd. Doç. Dr. Abant zzet Baysal Üniversitesi, [email protected]
Ergenlik ve Cinsel Sa(l)k E(itimi ile +lgili Grup Rehberli(inin
6.S)n)f Ö(rencilerinin Bilgi ve Tutumlar)na Etkisi***
Seher Güler**
Zeynep Deniz YÖNDEM*
ÖZ. Bu araNtMrmada, grup rehberli i etkinli i olarak verilen ergenlik ve cinsel sa lMk e itiminin, 6.sMnMf
ö rencilerinin bilgi ve tutumlarM üzerindeki etkisi incelenmiNtir. AraNtMrmada deneysel desen
kullanMlmMN, 22 ö renci deney ve 24 ö renci kontrol grubuna alMnmMNtMr. Ö rencilerin ergenlik ve cinsel
sa lMk ile ilgili bilgi ve tutumlarMnM belirlemek amacMyla, araNtMrmacMlar tarafMndan hazMrlanan “Ergenlik
ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi”, “Tutum Ölçe i” ve bazM kiNisel de iNkenler hakkMnda bilgi toplamak
amacMyla “KiNisel Bilgi Formu” kullanMlmMNtMr. AraNtMrmadan elde edilen bulgular, grup rehberli i
e itimi verilen deney grubunun ergenlik ve cinsel sa lMk ile ilgili bilgi ve tutumlarMnda anlamlM
düzeyde artMN oldu unu göstermiNtir.
Anahtar Sözcükler: Grup Rehberli i, Cinsel Sa lMk E itimi, Ergen.
G+R+3
Cinsel geliNim, ergenlik döneminin önemli geliNim alanlarMndandMr. Ça daN yaNamMn bir
yansMmasM olarak e itim süresinin uzamasM, evlenme ve çocuk do urma yaNMnM geciktirmiNtir. DolayMsM
ile cinsel olgunlu a ulaNtM M halde yasal olarak cinsel iliNki hakkMnM elde edemeyen ergenlerin cinsel
davranMNlarM zaman zaman sorun haline gelebilmektedir. Hemen hemen bütün ülkelerde ergenlerin
cinsel iliNki yaNMnMn gittikçe düNtü ü, ergen hamileliklerinin arttM M (Somers, 2001; Hassan ve Creatsas,
2000; Short, 1998) ve bu konuda bir takMm önlemler alMnmadMkça bu tür sorunlarMn artaca M
bildirilmektedir. Erken cinsel iliNki ve beraberinde yaNanan sorunlar, ergenlerin e itimlerinin
aksamasMna ve toplumsal-ekonomik sorunlara da neden olmaktadMr (Mobray ve Labouve, 2002).
Di er yandan ergen cinselli i ile ilgili tek sorun ergen hamilelikleri de ildir. AynM zamanda A DS ve
baNka cinsel yolla bulaNan hastalMklar, ergenlere yönelik cinsel istismar ve cinsel kimlik yönelimi ile
ilgili sorunlar, bedensel de iNimlerle ilgili kaygMlar, ergenlerin fiziksel ve psikolojik bir takMm sorunlar
yaNamalarMna neden olabilmektedir.
Ergenlerin cinsellik ile ilgili bilgi eksikli inin, karNMlaNacaklarM riskleri artMrdM M düNüncesi ile, bir
çok ülkede örgün e itim kurumlarMnda cinsel e itim uygulamalarM gündeme gelmiNtir. Ergenlere
verilecek cinsel e itim bir yandan büyüme, olgunlaNma ve cinsel kimli ini kazanma aNamalarMnda
karNMlaNabilecekleri riskleri azaltMrken, di er yandan cinsellikle ilgili olumlu de er ve tutumlar
geliNtirme, cinsel davranMNlarda daha akMlcM ve sorumlu seçimler yapma gibi becerilerin geliNimine de
katkMda bulunacaktMr. AyrMca fiziksel ve psikolojik olarak sa lMklM bireyler yetiNtirmek, sa lMklM bir
toplum yapMsMnMn oluNumu açMsMndan da önemlidir.
Okullarda cinsel e itim uygulamalarMnM ilk baNlatan 1930’larda sveç olmuNtur. BatM ve Kuzey
Avrupa ülkelerinin hemen hepsinde okullarda ergenlere yönelik cinsel e itim uygulamalarM
yapMlmaktadMr. GeliNmekte olan ülkeler ise cinsel e itimi okul programlarMna almakta çekimser
kalmMNlardMr. BazM ülkelerde cinsel e itim okulda ayrM bir ders olarak verilirken, bazMlarMnda ilgili
dersler içerisinde verilmesi yaklaNMmM benimsenmiNtir (Çok, 2003; EkNi,1990).
***
AraNtMrma A. .B.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde tez çalMNmasM olarak hazMrlanmMN ve VIII. Ulusal Psikolojik
DanMNmanlMk ve Rehberlik Kongresi’nde (Eylül–2005, stanbul: Marmara Üniversitesi) bildiri olarak
sunulmuNtur.
**
Uzm. Psikolojik DanMNman
*
Yrd. Doç. Dr. Abant zzet Baysal Üniversitesi, [email protected]
3
Dünyada cinsel e itim uygulamalarMna bakMldM Mnda farklM modellerin denendi i gözlenmektedir.
Bunlardan bazMlarM sa lMk personeli tarafMndan bilgilendirmelerin yapMldM M klinik yaklaNMm, cinsel
davranMNlarM ertelemeyi hedefleyen-riskler üzerinde odaklanan cinsel perhiz yaklaNMmM, aile ve kültürel
çevrenin cinsel e itiminin de önemsendi i toplumsal ö renme yaklaNMmM, kiNisel geliNimi ve beceri
kazandMrmayM hedefleyen biliNsel-davranMNsal önleme modeli ve ergen geliNim teorisi gibi modellerdir
(Çok, 2003). YaklaNMmlarda bir takMm farklMlMklar olsa da, cinsel olarak aktif olmaya baNlamadan önce
ergenlere cinsel e itim verilmesi konusunda ortak görüNler bulunmaktadMr (Hassan ve Creatsas, 2000;
Short, 1998).
Ülkemizde okul ve okul dMNMndan ergenleri, ergenlik ve cinsellikle ilgili bilgilendirmelere
yönelik bazM uygulamalar yapMlmMNtMr. Bunlardan biri “De iNim Genç KMzlM a lk AdMm” olarak
adlandMrMlan kMzlarMn e itimine yönelik uygulamalardMr. Bu yöntemde didaktik olarak bilgilendirme
yapMldM Mndan klinik yaklaNMmMn etkisini görmek mümkündür. Ergenlik Dönemi De iNim Projesi’nde
ise (ERDEP) kMz ve erkek ö rencilere ayrM ayrM özellikle fiziksel de iNim ve öz bakMm becerilerine
yönelik bilgilendirmeler yapMlmMNtMr (Bulut, Nalbant ve Çokar, 2002). ERDEP projesi klinik ve ergen
geliNim projesinin sentezi niteli inde bir yaklaNMmM yansMtmaktadMr. En son geliNtirilen, MEB ve nsan
Kayna MnM GeliNtirme VakfM tarafMndan hazMrlanan ve BirleNmiN Milletler Nüfus Fonu (UNFPA)
tarafMndan desteklenen “Ergenlerin Cinsel Sa lMk Bilincinin GeliNtirilmesi” projesi ise temelde cinsel
sa lMk e itimini yürütecek ö retmen ve ö retmen adaylarMnMn e itimini hedefleyen bir yaklaNMmdMr.
(Bulut, Nalbant ve Çokar, 2002). Söz konusu proje kapsamMnda, bütüncül sa lMk anlayMNM ile ilkö retim
ve ortaö retim olmak üzere her e itim aNamasMnda ö retmenlerin ergenlik ve cinsellikle ilgili
donanMmlM olmalarM gere i üzerinde durulmuN ve bu konuda çalMNmalar yapMlmMNtMr.
Ergenlerin, ergenlik ve cinsellik konularMnda bilgilendirilmesine yönelik, ülkemizde bazM
uygulamalar bulunsa da bu bilgilerinin hangi yöntem ve yaklaNMmlarla verilece i konusunda
belirsizlikler vardMr. Üniversite ve lise ö rencileri ile yapMlan bazM araNtMrmalar, gençlerde evlilik
öncesi cinsel deneyimlerin hatta gebelik sonlandMrmanMn yaygMn oldu unu, cinsellik, üreme sa lM M ve
hatta ergenlik dönemi de iNimleri ile ilgili bilgilenmenin ise yetersiz oldu unu yansMtmaktadMr
(Gökengin ve ark. 2003; BaNgül, 1997; EkNi, 1990; Erdo an, 1990; Özkan, 1990; Saral, 1986 ve Onur,
1982).
lgili araNtMrmalar incelendi in de, ülkemizde ergenlerin cinsel e itimi ile ilgili sadece bir
deneysel çalMNmaya rastlanmaktadMr (Çok, 2003). Çok’un yaptM M bu çalMNmada, ders dMNM bir etkinlik
olarak haftada iki kez, yaklaNMk 16 oturumluk süre ile 6. ve 7.sMnMf ö rencilerine cinsel sa lMk e itimi
verilmiN ve bu e itimin cinsellikle ilgili bilgilenmede etkili oldu u gözlenmiNtir. Hatta söz konusu bu
çalMNmada uygulanan cinsel sa lMk programMnMn okul psikolojik danMNmanlarM tarafMndan sürdürülebilir
bir program olmasM da hedeflenmiNtir. Ancak aradan geçen zamana ra men ne okul psikolojik
danMNmanlarM ne de baNka branN ö retmenlerince bu tür bilgilendirmelerin sistemli olarak yapMlamadM M
gözlenmektedir.
Bu araNtMrmada, “ergenlik ve cinsel sa lMk e itimi ile grup rehberli i alan deney grubu ile
kontrol grubunun son test puanlarM arasMnda deney grubu lehine anlamlM bir farklMlMk vardMr” hipotezi
test edilmiNtir. Ergenlerin cinsel sa lMk e itimi ile ilgili arayMNlarMn sürdü ü bu dönemde, sMnMf içi
rehberlik çalMNmalarMndan biri olan, bilgi paylaNMmM ve etkileNim odaklM grup rehberli inin cinsel sa lMk
e itimi için pratik ve uygulanabilir bir yöntem olabilece i düNünülmüNtür. AraNtMrmanMn, ergenlik ve
cinsel sa lMk e itiminde okul rehberlik hizmetlerinin rolünü vurgulamak açMsMndan uygulamalara ve
deneysel bir çalMNma olarak araNtMrma literatürüne katkMda bulunaca M varsayMlmaktadMr.
YÖNTEM
AraNtMrmada, ön test-son-test kontrol gruplu deneysel bir desen kullanMlmMNtMr. Deney grubuna 4
hafta süre ile haftada 45 dakika ergenlik ve cinsel sa lMk e itimi uygulanMrken, kontrol grubu ile hiçbir
çalMNma yapMlmamMNtMr. Ön test uygulamalarMnda, “Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi” ve “Ergenlik
ve Cinsel Sa lMk Tutum Ölçe i” deney ve kontrol grubunda grup rehberli i etkinli ine baNlamadan iki
4
hafta önce, son test ise 6 hafta sonra, grup rehberli i etkinli inin son oturumunda uygulanmMNtMr.
Deney ve Kontrol Gruplar)
AraNtMrmada deney ve kontrol gruplarMnM oluNturmak amacMyla, Bolu il merkezinden bulunan
Atatürk lkö retim Okulu ve AlMçören lkö retim Okulu’nda 2003-2004 ö retim yMlMnda 6. sMnMfa
devam eden ö rencilere bilgi ve tutumlarMnM belirlemek için ölçekler uygulanmMNtMr. Okullar
belirlenirken daha önce 6. sMnMflara yönelik okullarda verilen ergenlik ya da cinsel sa lMk ile ilgili
bilgilendirmelerin yapMlmamMN olmasMna alMnmasMna özen gösterilmiNtir. Belirlenen okullarda 6. sMnMf
düzeyinde ö renim gören toplam 182 ö renciye Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi ve Tutum Ölçe i
uygulanmMNtMr. Bu uygulamalar aynM zamanda ön test olarak kabul edilmiN, ö rencilerden isim
yazmamalarM sadece kendilerinin tanMyabilece i rumuzlar kullanmalarM istenmiNtir. Uygulama
sonrasMnda yanlMN iNaretleme yapMlan ya da bazM maddeleri boN bMrakMlan ölçekler analize dâhil
edilmemiNtir. Böylece toplam 176 ö rencinin yanMtladM M ölçekler analize dâhil edilmiNtir. Deney ve
kontrol grubuna alMnacak ö rencilerin belirlenmesi için öncelikle ö rencilerin bilgi ve tutum puanlarM
hesaplanmMN, daha sonra her iki okuldan hem bilgi hem de tutum puanM düNük ö renciler belirlenmiNtir.
Deney ve kontrol gruplarMnMn birbirleri ile etkileNime girmesini engellemek için deney ve kontrol
gruplarM farklM okullardan alMnmMNtMr. Her bir okuldan bilgi ve tutum puanM en düNük olan 26 ö renci
seçilmiNtir. Hangi grubun deney ya da kontrol grubu olaca M random yöntemi ile belirlenmiNtir. Deney
grubu olarak belirlenen, AlMçören lkö retim okulu ö rencileri ile ön görüNme yapMlarak grup
rehberli i etkinli ine baNlanmMNtMr. Ön test uygulamasM ve grup rehberli i iNlemi arasMnda iki hafta
süresince analizler ve gruplarMn oluNturulmasM hazMrlMklarM yapMlmMNtMr. Kontrol grubunda yer alan
ö rencilerle de ön test sonrasM görüNme yapMlarak, bir süre sonra kendilerine araNtMrma amaçlM ölçekler
uygulanaca M bilgisi verilmiNtir. BaNlangMçta 26 olarak belirlenen deney ve kontrol gruplarMndaki
ö renci sayMsM, grup rehberli i uygulamalarMna tam olarak katMlamama ve son testi alamamalarM gibi
bazM nedenlerle deney grubundan 4, kontrol grubundan 2 ö renci eksilmiNtir. Sonuç olarak deney
grubundan 22, kontrol grubundan 24 ö renci araNtMrmanMn gereklerini tam olarak karNMlayabildi i için
analizlerde bu ö rencilerin yanMtladM M ölçekler dikkate alMnmMNtMr.
AraNtMrma örneklemini oluNturan, deney ve kontrol grubunun cinsiyete göre da MlMmMna
bakMldM Mnda, deney grubu 14 kMz 8 erkek, kontrol grubu ise 16 kMz 7 erkek ö renciden oluNmaktadMr.
Her iki gruptaki ö rencilerin alt sosyo-ekonomik düzey aile çocuklarM oldu u; anne ve babalarMn e itim
düzeyinin düNük oldu u, annelerinin genellikle ev hanMmM, babalarMnMn ise çiftçi ve aNçM, garson gibi ara
elemanlardan oluNtu u görülmektedir.
Deney ve kontrol grubunda yer alan ö rencilerin Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi ve Tutum
Ölçe i’nden elde ettikleri ön-test puanlarM arasMnda anlamlM bir farkMn olup olmadM MnM (gruplarMn denk
olup olmadM M) sMnamak için t-testi yapMlmMNtMr (Tablo-1). Analizler sonucunda araNtMrmanMn baNMnda, iki
grup arasMnda ölçülen özellikler yönünden anlamlM bir fark olmadM M (p>.05), gruplarMn denk oldu u
belirlenmiNtir.
Tablo 1 - Deney Kontrol Grubunun Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi ve Tutum Ölçe inin Ön
Testinden Elde Ettikleri PuanlarMn Ortalama, Standart Sapma ve t-De erleri
Ön Test
Gruplar
X
S
t
p
Bilgi Testi
Deney (n=22)
4.77
1.02
.423
.674
Kontrol(n=24)
4.63
1.31
Tutum Ölçe i
Deney (n=22)
43.64
6.97
.619
.500
Kontrol(n=24)
44.75
8.02
sd: 44, p<.05
5
Veri Toplama Araçlar)
AraNtMrmada, araNtMrmacMlar tarafMndan hazMrlanan “Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi”,
“Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Tutum Ölçe i” ve yaN, cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey, anne-baba mesle i
gibi bazM de iNkenler hakkMnda bilgi toplamak amacMyla da “KiNisel Bilgi Formu” kullanMlmMNtMr.
Ergenlik ve Cinsel Sa(l)k Bilgi Testi: Ergenlik ve cinsel sa lMk ile ilgili 11 yaN ergenlerin bazM
bilgilerinin do rulu u ya da yanlMNlM MnM test etmeye yönelik 12 maddeden oluNan ve Do ru, YanlMN,
Bilmiyorum seçenekleri ile yanMtlanan bir bilgi testidir. Testte yer alan toplam 12 maddeden 8’i
olumlu, 4'ü olumsuz ifadeden oluNmakta ve olumsuz maddeler ters yönde puanlanmaktadMr. Bilgi
testinden “KMzlarda ve erkeklerde ergenlik dönemine girme yaNM farklMdMr”, “Cinsel istismara u rayan
sadece kMzlardMr” örnek maddeler olarak verilebilir. Puanlamada ise do ru olarak iNaretlenenler 1,
yanlMN ve bilmiyorum seçenekleri ise 0 olarak puanlanmMNtMr. Testin puan aralM M 0-12 olup, puanlarMn
düNüklü ü ergenlik ve cinsel sa lMk ile ilgili bilgilerin yetersizli ini yansMtmaktadMr.
Ergenlik ve Cinsel Sa(l)k Tutum Ölçe(i: Ergenlik ve cinsel sa lMk ile ilgili olarak ergenlerin
tutumlarMnM belirlemeye yönelik 19 maddelik bir ölçektir. Ölçe in yanMtlanmasMnda “tamamen
katMlMyorum”dan, “hiç katMlmMyorum”a 5’ li likert tipi yanMtlama biçimi kullanMlmMNtMr. Ölçekte yer alan
19 maddeden 13’ü olumlu, 5’i olumsuz ifadeden oluNmakta ve olumsuz maddeler ters yönde
puanlanmaktadMr. Tutum ölçe inden “Ergenlik dönemini tanMtMcM bilgiler almak isterim”,
“Bedenimdeki görünebilir de iNiklikleri saklamaya, gizlemeye çalMNMrMm”, “Aile, okul ya da akrabalar
çevresinde kiNi cinsellikle ilgili rahatsMz edici davranMNlarla karNMlaNmMNsa bu durum gizli tutulmalMdMr”
“Herhangi bir ortamda cinsellik hakkMnda konuNuldu unda utanMrMm” gibi örnek maddeler sMralanabilir.
Ölçekten alMnabilecek en düNük puan 19, en yüksek puan ise 95’dir, puanlarMn düNüklü ü tutumlarMn
olumsuzlu unu, yüksekli i ise olumlu tutumlarM yansMtmaktadMr.
Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testi ve Tutum Ölçe i’nin geçerlik çalMNmasM için uzman görüNü
alMnmMNtMr. Bu amaçla Abant izzet Baysal Üniversitesi, E itim Bilimleri Bölümü ö retim üyelerinden
12 uzman, daha önce hazMrlanmMN her biri 25 maddelik ölçekleri ifade ve kapsam yönünden
incelemiNtir. Uzman görüNü do rultusunda, bazM maddeler çMkarMlmMN ve maddeler yeniden
ifadelendirilmiNtir. Ölçme araçlarMnMn güvenirlik çalMNmasM birkaç farklM yöntem ile test edilmiNtir.
AraNtMrmanMn baNlangMcMnda deney ve kontrol gruplarMnMn oluNturulmasM için toplam 176 altMncM sMnMf
ö rencisine uygulanan ölçme araçlarMndan, bilgi testinin KR-21 güvenirlik katsayMsM 0.89, testi
yarMlama tekni inde. 71 ve test-tekrar test güvenirli i 0.68 olarak hesaplanmMNtMr. Benzer Nekilde tutum
ölçe inin iç tutarlMlMk katsayMsM 0.89, test tekrar test güvenirlik katsayMsM ise 0.53 olarak hesaplanmMNtMr.
Bu bulgulara dayanarak ölçme araçlarMnMn bu araNtMrmada verilerin toplanmasM ve analizi için geçerli ve
güvenilir oldu u kabul edilmiN ve uygulamalara baNlanmMNtMr.
Grup Rehberli(i +:lemi
AraNtMrmada deney grubu ile yapMlan grup rehberli i etkinli i, haftada bir 45 dakikalMk bir ders
saati olmak üzere toplam 4 oturum halinde yürütülmüNtür. Grup rehberli inin içeri inde “ergenlerin
sa lMk bilincinin geliNtirilmesi” projesinin (Bulut ve ark., 2003) kapsamMnda yer alan bilgilerden
yararlanMlmMNtMr. Bu kapsamda; ergenlik dönemi geliNim özellikleri, farklM kültürlerde cinselli e bakMN
ve kültürün cinsellik üzerindeki etkisi, üreme ve do um kontrol yöntemleri, cinsel yolla bulaNan
hastalMklar, cinsel tercihler ve cinsel istismar ile korunma yollarM gibi konulara yer verilmiNtir. Grup
rehberli inin içeri indeki bilgilerin didaktik bir Nekilde aktarMmMndan çok, farklM bir takMm etkinlikler
ve oyunlardan yararlanMlarak, sMcak ve rahat bir ortam oluNturulmasMna özen gösterilmiNtir. AynM
zamanda ö rencilerin konuNup tartMNabilecekleri etkileNim ortamM hazMrlanmMNtMr. Bilgilerin
verilmesinde bilgisayarda hazMrlanan renkli görsel slaytlarla ve data projeksiyonla sözel içerik
zenginleNtirilmiNtir. AyrMca, ö rencilere zaman zaman konuyla ilgili hazMrlanan renkli kartonlar ve
renkli kâ Mtlar ile etkinlikler yaptMrMlmMNtMr.
Grup rehberli inin yürütülmesinde ‘Balon oyunu’, ‘Kendimi Seviyorum’, ‘Dokuz Nokta’, ‘AyMp
Sözcükler’, ‘Bom’, ‘Zarf’ gibi bazM oyunlardan ( KGV E itim Materyalleri 2003; Erkan, 2001) MsMnma
ve etkileNim ortamM oluNturmada yararlanMlmMNtMr.
6
Verilerin Analizi
AraNtMrmada ba MmsMz de iNken olan grup rehberli i ile ergenlik ve cinsel sa lMk e itiminin,
ba MmlM de iNkeni oluNturan bilgi ve tutum düzeylerine etkisini test etmek amacMyla, hem gruplar arasM
hem de ölçümler arasM farklarM test etmeye yönelik iki faktörlü varyans analizi tekni i kullanMlmMNtMr
(Büyüköztürk, 2006).
BULGULAR
AraNtMrma bulgularMnda, deney grubuna uygulanan grup rehberli inin, öncelikle bilgi daha
sonra tutum üzerinde etkisi, ön test-son test ve deney-kontrol grubu karNMlaNtMrmalarM birlikte analiz
edilerek verilmiNtir. Tablo 2’ de deney ve kontrol grubunun ergenlik ve cinsel sa lMk bilgi testi ön testson test puanlarMna iliNkin ortalama ve standart sapmalarM sunulmuNtur.
Tablo 2 – Deney Kontrol Grubunun Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testinden Elde Ettikleri PuanlarMn
Ortalama ve Standart SapmalarM
Gruplar
Ön Test
Son Test
X
S
X
S
Deney Grubu (n=22)
4.77
1.02
6.91
1.41
Kontrol Grubu (n=24)
4.63
1.31
4.95
1.71
Tablo 2’de görüldü ü gibi, grup rehberli i ile ergenlik ve cinsel sa lMk e itimi alan
ö rencilerin deney öncesi bilgi testi ortalama puanlarM 4.77 iken, bu puan deney sonrasMnda 6.91
olmuNtur. Kontrol grubunun bilgi puanlarM 4.63 iken 4.95 olmuNtur. Buna göre hem deney grubunun
hem de kontrol grubunun bilgi puanlarMnda artMN oldu u söylenebilir. Deney ve kontrol grubunun
puanlarMndaki de iNimlerin anlamlM farklMlMk gösterip göstermedi ine iliNkin ANOVA sonuçlarM Tablo
3’de verilmiNtir.
Tablo3- Deney Kontrol Grubunun Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Bilgi Testinden Elde Ettikleri PuanlarMnMn
ANOVA SonuçlarM
Varyans n Kayna
KT
sd
KO
F
p
DeneklerarasM
96,526
45
Grup(Deney/Kontrol)
25,273
1
25,273
15.60
.000
Hata
71,303
44
1,621
Denekleriçi
152,624
46
Ölçüm(ÖnTest-Son Test)
35,005
1
35,005
15,56
.000
Grup×Ölçüm
18,657
1
18,657
8,30
.006
Hata
98,962
44
2,249
Toplam
249,150
89
Buna göre, deney ve kontrol gruplarMnMn karNMlaNtMrmasMnda, bilgi puanlarMnda deney grubu
lehine anlamlM bir artMN [F(1, 44) = 15.60, p<.05] oldu u saptanmMNtMr. Bu bulgu grup rehberli i ile
ergenlik ve cinsel sa lMk e itiminin bilgi yönünden anlamlM etkisinin oldu unu göstermektedir.
Deney-kontrol grubu ergenlik ve cinsel sa lMk tutum ölçe i, ön test-son test puanlarM ortalama ve
standart sapmalarM Tablo-4’de sunulmuNtur.
7
Tablo 4 – Deney Kontrol Grubunun Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Tutum Ölçe inden Elde Ettikleri
PuanlarMn Ortalama ve Standart SapmalarM
Gruplar
Ön Test
Son Test
X
S
X
S
Deney Grubu (n=22)
43.64
6.97
47.46
7.67
Kontrol Grubu (n=24)
44.75
8.02
42.92
8.68
Tablo 4’de görüldü ü üzere, grup rehberli i ile ergenlik ve cinsel sa lMk e itimi alan
ö rencilerin deney öncesi tutum ölçe i puanlarM 43.64 iken, bu puan deney sonrasMnda 47.46 olmuNtur.
Kontrol grubunun tutum puanlarM ilk ölçümde 44.75 iken son ölçümde 42.92’dir. Buna göre deney
grubunun grup rehberli i iNlemi sonrasM tutum puanlarMnda artMN, kontrol grubunun puanlarMnda ise bir
azalma gözlenmiNtir..
Deney ve kontrol grubunun ergenlik ve cinsel sa lMk tutum puanlarMndaki de iNmelerin anlamlM
farklMlMk gösterip göstermedi ine iliNkin ANOVA sonuçlarM Tablo 5’de verilmiNtir.
Deney ve kontrol grubu arasM karNMlaNtMrmalarda, ergenlik ve cinsel sa lMk tutum puanlarMna göre
gruplar arasM fark anlamlM bulunmamMNtMr [F(1, 44) = .780, p >.05]. Di er taraftan grup ve ölçümler
açMsMndan yapMlan karNMlaNtMrma da ise, uygulanan grup rehberli ine ba lM olarak gruplar arasMndaki
puan farklMlM MnMn anlamlM oldu u gözlenmektedir [F(1, 44) = 4.817, p<.05]. Bu bulgu, deney grubunda
uygulanan grup rehberli inin tutumlarM artMrmada etkili oldu unu göstermektedir.
Tablo5- Deney Kontrol Grubunun Ergenlik ve Cinsel Sa lMk Tutum Ölçe inden Elde Ettikleri
PuanlarMnMn ANOVA SonuçlarM
Varyans n Kayna
KT
sd
KO
F
p
DeneklerarasM
3863.870
45
Grup(Deney/Kontrol)
67.294
1
67.294
.780
.382
Hata
3796.576
44
86.286
Denekleriçi
1880.219
46
Ölçüm(ÖnTest-Son Test)
22.610
1
22.610
.594
.445
Grup×Ölçüm
183.306
1
183.306
4.817
.033
Hata
1674.303
44
38.052
Toplam
5744.089
89
SONUÇ VE ÖNER+LER
AraNtMrmadan elde edilen bulgular, ergenlik ve cinsel sa lMk e itimi alan deney grubunun grup
rehberli i iNlemine ba lM olarak, bilgi ve tutumlarMnda anlamlM artMNlar oldu unu ortaya koymuNtur. Bu
bulgu dört hafta süreli grup rehberli inin, ö rencilerin ergenlik ve cinsel sa lMk ile ilgili do ru bilgiler
edinmelerinde etkili oldu unu göstermektedir. AynM zamanda, kMsmen kMsa süreli bir e itim olsa da,
ergenlik ve cinsellik hakkMnda konuNma, bilgilenme, etkileNim halinde olma ve farklM görüNleri dinleme
tutumlara olumlu yönde yansMmMNtMr. Bu bulgularM destekleyici baNka bazM araNtMrma bulgularM
bulunmaktadMr. lgili literatürde ergenlere yönelik cinsel e itimin özellikle cinsellik, do um kontrol
yöntemleri, A DS ve di er cinsel yolla bulaNan hastalMklar konusunda bilgilenmeyi artMrdM MnM yansMtan
oldukça fazla araNtMrma bulgusuna (Agostino ve Whalberg, 2003; Somers, 2001; Arnold ve Springer,
1999; Main ve ark.,1994) rastlanmaktadMr. Benzer Nekilde ülkemizde yapMlan bazM araNtMrmalarda da
cinsel e itim programMndan geçen ergenlerin, ergenlik dönemi ve cinsellikle ilgili bilgilerinde anlamlM
de iNimler oldu u ve yapMlan izleme çalMNmalarMnda bu de iNimin kalMcM oldu u (Çok, 2003)
gözlenmiNtir. Bu bulgular do rultusunda verilen e itimin ergenlik ve cinsellikle ilgili do ru bilgiler
edinmede etkili oldu u söylenebilir. Özellikle cinsellik konusunda daha kapalM toplumlarda, ailede ya
da okulda bu tür konularMn rahatlMkla konuNulamamasM, sorularMn uygun Nekilde yanMtlanamamasM,
ergenlerin do ru bilgiler edinmelerini engellemektedir. Ergenler genellikle bilgi kayna M olarak
yetiNkinler yerine akranlara daha çok baNvurulmaktadMr. Bilgilenme amaçlM baNvurulan akranlarMn bilgi
kaynaklarM belirsiz oldu undan, do ru bilgiler yanMnda yanlMN ya da eksik bilgi edinme olasMlMklarM da
bulunmaktadMr.
8
Cinsel sa lMk e itiminin, tutum ve davranMN de iNimi üzerindeki etkisi konusunda bazM farklM
bulgular bulunmaktadMr. BazM araNtMrma bulgularM, ergenlere ve gençlere yönelik cinsel e itimin
cinsellik hakkMnda konuNma, cinsel iliNkiyi erteleme gibi tutum ve davranMN de iNiminde etkili
oldu unu (Silva ve Ross, 2003; GürNimNek, 2003) yansMtmaktadMr. Yine ergenlere verilen cinsel
e itimin, erken yaNta cinsel iliNki ve cinsel davranMNlarM etkilemese de, ergen hamileliklerini önleme,
do um kontrol yöntemlerini kullanma yönünden etkili oldu unu (Arnold ve Springer, 1999; Saito,
1998; Kirby, 1994; Kirby, 1985; Zelnik ve Kim,1979) yansMtan bulgular bulunmaktadMr. Ancak bu
bulgularMn tersine yurt dMNMnda yapMlan bazM araNtMrmalarda, tutum ve davranMN de iNimi için bilgi
edinmenin tek baNMna yeterli olmadM M, özellikle cinsel e itim uygulamalarMnda aile ve toplum
boyutlarM dikkate alMndM Mnda tutum de iNiminin daha fazla olaca M belirtilmiNtir (Bundy ve White,
1990; Visser ve Bilsen 1993; Lefkowitz ve ark, 2000; Mobray ve Labouve, 2002). EkNi de (1990)
ergenlerin cinsel tutum ve davranMNlarMnda sosyal-kültürel etkilerin oldu unu belirtmektedir.
Literatürde tutum de iNimi ile ilgili çeliNkili bulgular, araNtMrmacMlarMn tutum ya da davranMN olarak ele
aldMklarM özelliklerin farklM olabilece ini düNündürmektedir. AraNtMrma bulgularM dikkatle
incelendi inde, cinsellik hakkMnda konuNma, soru sorabilme gibi tutumlarMn daha kolay ve kMsa sürede
de iNebildi i, ancak davranMN de iNiminin daha güç oldu u sonucu çMkarMlabilir. Bu bakMmdan bu
araNtMrmadan elde edilen, grup rehberli i ile ergenlik ve cinsel sa lMk e itiminin, baNka araNtMrma
bulgularM ile paralel bir Nekilde ergenlik hakkMnda bilgi edinme iste i, konuNma, soru sorabilme gibi
olumlu tutumlarMn geliNtirilmesinde etkili oldu u düNünülebilir.
Sonuç olarak, ergenlik ve cinsel sa lMk e itiminin bir bakMma kültürel boyutlarM oldu u dikkate
alMnMrsa, ülke koNullarMna göre verilecek e itimin içeri i ve yöntemleri farklMlMk gösterebilir. Hatta bu
konuda okullarda verilecek e itimlerde hangi yöntem ya da yaklaNMmlarMn daha etkili oldu una iliNkin
deneysel çalMNmalar artMrMlabilir. Bu araNtMrmadan elde edilen bulgulara dayanarak, ergenlerin, ergenlik
ve cinsellik konularMnda bilgilendirilmesinde, okul rehberlik programlarMnda yer alan, grup rehberli i
etkinli inden yararlanMlmasM önerilebilir. Özellikle okul ortamMnda, belirlenmiN içerik ve planlanmMN
etkinliklerle, bu konuda e itim almMN kiNiler tarafMndan ergenlerin e itilmesi, üzerinde önemle
durulmasM gereken bir boyuttur. Ülkemizde daha önce yapMlmMN araNtMrma bulgularMndan, lise ve
üniversite ö rencilerinin cinsellik ve üreme sa lM M ile ilgili bilgilerinin yetersiz oldu u, ergenlerin ve
hatta ebeveynlerinin cinsel e itime gereksinim duyduklarM (Vicdan ve ark., 1996; Sasao lu, 1994;
Saral, 1985; Onur, 1982) özellikle bu bilgileri okuldaki uzman kiNi ya da rehber ö retmenden almak
istedikleri (BaNgül, 1997) bulgularM birlikte dikkate alMndM Mnda, grup rehberli inin bu tür e itimler için
uygun bir yöntem oldu u önerilebilir.
Bu amaçla, okullarda ‘Psikolojik DanMNman’ olarak görev yapan uzmanlarMn lisans e itimi ya da
hizmet-içi e itim ile, ö rencilere bu e itimi verebilecek düzeyde yetiNmeleri, aile rehberli inde de bu
konulara yer vermeleri önerilebilir. AynM zamanda ergenlik ve cinsel sa lMk e itiminde, kitle iletiNim
araçlarMndan etkili bir Nekilde yararlanMlabilir. Yeni yapMlacak araNtMrmalar için; ergenlik dönemi ve
cinsel sa lMk e itiminin verilmesinde, grup rehberli inde kullanMlabilecek etkinliklerin geliNtirilmesi,
farklM yaklaNMm ve uygulamalarMn etkilili inin karNMlaNtMrMlmasM, daha geniN gruplar ile grup
rehberli inin bilgi, tutum, davranMN de iNimindeki etkilili i ve izleme çalMNmalarM ile kalMcMlM MnM test
etmeye yönelik araNtMrmalar yapMlmasM önerilebilir.
KAYNAKLAR
Agostino, M. B. ve Wahlberg, V. (1991). Adolescent attitudes to abortion in samples from Italy and
Sweeden. Social Science & Medicine, 33(1): 77-82.
Arnold, E. ve Springer (1999). The effects of an abstinence based sex education program on middle
school students- knowledge and beliefs. Reseach on Social Work Practise,19 (1):10–24.
BaNgül, F. U. (1997). 12–15 yaN grubundaki ergenlerin cinsel e itim konusundaki görüNleri.
Yay mlanmam & yüksek lisans tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bulut, A.; Nalbant, H. ve Çokar, M. (2002). Ergenlerin sa lMk bilincinin geliNtirilmesi projesi:
Ergenler ve sa lMk durum raporu. KGV. stanbul Üniversitesi TMp Fakültesi
Bulut, A.; Çokar, M.; Eylen, B.; AkalMn, A. ve ark.(2003). Ö retmen ve Ö retmen Adaylar ,çin Cinsel
9
Sa l k E itimi, KGV. stanbul: Ceren YayMn.
Bundy, M. L. ve White, P. N (1990). Parents as sexuality educators: A parent- training program.
Journal of Counseling and Development, 63(3):321-323.
Büyüköztürk, _. (2006). Sosyal Bilimler ,çin Veri Analizi El Kitab . Ankara: Pegem A YayMncMlMk.
Çok, F. (2003). Ergenlerin Cinsel E itimi: Bir Program Denemesi. Ankara: Ankara Üniversitesi
BasMmevi.
EkNi, A. (1990). Gençlerimiz ve Sorunlar . stanbul: stanbul Üniversitesi YayMnM. YayMn No:91.
Erdo an, E. (1990). Ergenlik dönemindeki gençlerin sosyal ve psiko-seksüel geliNimleri.
Yay mlanmam & Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sa lMk Bilimleri Enstitüsü.
Erkan, S. (2001). Örnek Grup Rehberli i Etkinlikleri. Ankara: Nobel YayMnlarM.
Gökengin, D.; Yomazhan,T.; Özkaya, D; Aytu , S. ve di .(2003). Sexual knowledge, attitudes, and
risk behaviors of students in Turkey. J.of School Health, 73(7):258-263.
GürNimNek, I. (2003). Cinsel sa lMk bilgileri dersine devam etmenin ö retmen adaylarMnMn cinsel
konulara iliNkin tutumlarMna etkisi. E itim Ara&t rmalar , 3(11): 134-139.
Hassan, E. A. ve Creatsas G. C. (2000). Adolescent sexuality: a developmental milestone or risktaking behavior? The role of health care in the prevention of sexuality transmitted diseases. J. of
Pediatr Adolesc Gynecology, 13: 119-124.
KGV, E itim Materyalleri.2003.
Kirby, D. (1985). Sexuality education: a more realistic view of its effects. J. of School Health, 55(10):
421-424.
Kirby, D. (1994). School-based programs to reduce risk-taking behaviors. J. of School Health, 62(7):
280-287.
Lefkowitz, E.; Sigman, M. ve Kit-Fong Au, T. (2000). Helping mothers discuss sexuality and AIDS
with adolescents. Child Development, 71(5): 1383–1394.
Main, D. S., Iverson, D.C., Mcgloin, J., Banspach, S.W., Collins J.L., Rugg D.L. ve Kolbe L.J. (1994).
Preventing HIV Mnfection among adolescents: evaluation of a school-based education program.
Preventive Medicine, 23(4): 409-417.
Mobray, D. ve Labauve, B. J. (2002). A multidimensional approach to sexual education. Sex
Education, 2(1): 31–44.
Onur, B. (1982). Ergenlikte cinsel geliNim ve cinsel e itim. Yay mlanmam & doçentlik tezi. Ankara:
Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özkan, H. (1990). Üniversite gençli inin aile planlamasM ve cinsel yolla bulaNan hastalMklardan
korunmaya iliNkin yaklaNMmlarM. Yay mlanmam & yüksek lisans tezi. stanbul:
stanbul
Üniversitesi. Sa lMk Bilimleri Enstitüsü Halk Sa lM M HemNireli i AnabilimdalM.
Saito, M.I. (1998). Sex education in school: preventing unwanted pregnancy in adolescents.
International Journal of Gynecology & Obstetrics, 63(1):157-160.
Saral, H. (1986). 17–19 yaN grubundaki gençlerin anne-babalarMnMn cinsel bilgi düzeyleri ve cinsel
e itimle ilgili bazM temel ele alMNlarM. Yay mlanmam & yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe
Üniversitesi, Sosyal Hizmetler Yüksekokulu.
Sasao lu, F. (1994). Lise Ö rencilerinin do urganlMk ve do urganlM Mn kontrolü konusundaki bilgi ve
tutumlarM. Yay mlanmam & yüksek lisans tezi. stanbul: stanbul Üniversitesi Sa lMk Bilimleri
Enstitüsü.
Silva, M. ve Ross, I. (2003). Evaluation of school-based sex education program for low income male
high school students in Chile. Evaluation and Program Planning, 26: 1-9.
Short, R. (1998). Teaching safe sex in school. International Journal of Gynecology and Obstetrics,
63(1): 147-150.
Somers, C. L. (2001). Does source of sex education predict adolescents’ sexual knowledge, attitudes,
and behaviors?. Education, 121(4): 674-682.
Vicdan, K.; Kükner, S.; Dabakolu, T.; Ergin, T.; KeleN, G. ve Gökmen, O. (1996). Demographic and
epidemiologic features of female adolescents in Turkey. J. of Adolescent Health. 18(1): 54-58.
Visser, A. P. ve Bilsen, P.V. (1994). Effectiveness of sex education provided to adolescents. Patient
Education and Counseling, 23(3),p: 147-160.
Zelnik; M. ve Kim, Y.J. (1979). Sex education and knowledge of pregnancy risk US teenage women.
Family Planning Perspect, 11, 355-357.
10