makedonya ıhracat pazar

ihracat Araştırma Dizisi No: 94/5
\
MAKEDONYA
•
IHRACAT PAZAR
ARAŞTIRMASI
iSTANBUL TicARET ODASı
YAYıN NO : 1994/20
ihracat Araştırma Dizisi N
MAKEDONYA
İHRACAT PAZAR
ARAŞTIRMASI
İSTANBUL TİCARET ODASI
Y A Y I N N O : 1994/20
Çalışmayı Hazırlayan
: Mualla Bilgin
Metni Baskıya Hazırlayan : Yüksel Öğer
CANMATBAA
Tel: (O 212) 511 8666
ÖNSÖZ
Balkan ülkelerinin, günümüzde siyasi çekişmelere ve sosyal çalkantılara sahne
olurken, yeniden yapılanma ve dünya ülkeleriyle entegrasyon sürecinde ekonomide
de yeni denge
arayışları
Oda'mız
da,
devam etmektedir.
uzun
yıllardır
sürdürdüğü,
ihracatçılarımıza
yeni
artışı
yoluyla döviz
kazandırılmasına
yönelik pazar
bulunarak Türkiye'ye ihracat
araştırmalarında, programına
Makedonya Cumhuriyeti'ni
Bu seçimde,
ayrılan
bugünkü
adıyla
üzerinde hassasiyetle
durduğu
üzere,
bu kez, eski Yugoslavya'dan
almıştır.
Batılı yayın organlarının
Türkiye'nin bölgesel bir güç olarak öneminin
coğrafi
yönden
varlığı,
tarihi,
arttığı
yakın komşumuz olmasının yanında,
edebiyatı
olan; bu ülkeye
pazarlar
artmakta
oluşu
Makedonya'nın,
bu ülkedeki Müslüman nüfusun
ve mimarisi ile ortak bir kültürün
ihracatımızın
Balkanrarda,
paylaşılması
gibi çok
sayıda
ve
asıl
konumuz
faktör önemli rol
oynamıştır.
Üyelerimizin ve ilgililerin istifadesine sunduğumuz Makedonya ihracat Pazar
Araştırmasını,
Sayın
Türkiye'nin Makedonya Büyükelçfsi
Mehmet Poroy'un
Mualla Bilgin'e
teşekkür
değerli
Sayın
ilgi ve destekleri ile
Süha
Noyan'ın
ve 3.Katip
gerçekleştiren Oda'mız elemanı
ederim.
Prof. Dr. ismail ÖZASLAN
Genel Sekreter
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
ÖNSÖZ
I. ÜLKE VE TOPLUM
1.1. MAKEDONYA CUMHURİYETİNİN COĞRAFİ YAPISI
9
9
A. Doğal Yapı
9
B. İklim ve Bitki Örtüsü
9
1.2. MAKEDONYA'NIN TARİHİ
10
1.3. MAKEDONYA'NIN DEMOGRAFİK YAPISI
13
1.4. MAKEDONYA'NIN SİYASİ VE İDARİ YAPISI
17
1.5. MAKEDONYA'NIN SOSYAL YAPISI
19
A. Şehirli Nüfus, Kır Nüfusu
19
B. Eğitim, Kültür ve Sosyal Yaşam
20
C. Para Birimi
28
II. MAKEDONYA'NIN EKONOMİK YAPISI
11.1. EKONOMİNİN GENEL DURUMU
29
29
A. Makedonya'da İşgücü
37
B. Enflasyon
42
C. Yatırımlar
43
11.2. MAKEDONYA EKONOMİSİNİN SEKTÖREL ANALİZİ
46
A. Tarım
46
B. Hayvancılık
48
C. Sanayi
49
D. Madencilik
55
E. Ulaşım ve Haberleşme
57
F. Bankacılık
59
G. Turizm
61
III. MAKEDONYA'NIN DIŞ İLİŞKİLERİ
m.1. DIŞ TİCARET
62
62
A. Genel Dış Ticaret
62
B. Türkiye-Makedonya Ticari İlişkileri
67
III.2. TÜRKİYE-MAKEDONYA TURİZM İŞBİRLİĞİ
78
Sayfa No.
IV. MEVZUAT
79
IV.1. VERGİ MEVZUATI
80
IV.2. DIŞ TİCARET REJİMİ
81
IV.3. ÖZELLEŞTİRME YASASI
83
IV.4. YABANCI YATIRIMLAR YASASI
84
V. PİYASAYA İLİŞKİN BİLGİLER
85
V.1. PİYASANIN YAPISI
85
V.2. PİYASAYA GİRİŞTE ÖNERİLER
88
VL İŞADAMLARINA YARARLI BİLGİLER
91
VII. YARARLI ADRESLER
93
KAYNAKÇA
102
1. ÜLKE VE TOPLUM
1.1. MAKEDONYA CUMHURİYETİNİN COĞRAFÎ YAPISI
A. Doğal Yapı
Makedonya Cumhuriyeti, Balkan Yanmadası'nın merkezinde, eski Yugoslavya
Federasyonu'nun güney doğusunda yer almaktadır. Ülke^ Avrupa, Asya ve Afrika
kıtalarını birbirine bağlayan ana yollann da kavşağında bulunmaktadır.
Eski Yugoslavya'nın % 10'unu teşkil etmek üzere, yüzölçümü 25713 km^ olan
Makedonya'nın, güneyde Yunanistan, kuzeyde Sırbistan, doğuda Bulgaristan ve
batıda Arnavutluk Cumhuriyeti ile sınırı bulunmaktadır.
Güney komşusu Yunanistan'dan ormanlık Kozuf ve Nidze sıradağları ile
aynlan ülkenin, % 70'inden fazlası dağlık olup, geri kalan kısım ise ırmak vadileriyle
parçalanan bir plato görünümündedir.
Başlıca akarsu sistemini Vardar Irmağı'nın oluşturduğu ülkenin doğusunda
Aşağı
Karasu
(Mesta)
Nehri
yeralmaktadır.
Makedonya,
Bistritsa
ve
Struma
nehirlerinin de başlıca yayılma alanıdır.
Yüzey şekilleri arasında; Gammos Dağı (2450 m) ile Korat ve Jablanica
sıradağlarını, 2000 m'yi aşan Sar Planina, Pelister ve Osogova dağlarını, aynca
Polog, Pelagonia ve Strumica çökmüş havzalarını sıralamak mümkündür.
Ülkenin en ünlü gölleri ise Ohri Gölü (deniz seviyesinden 695 m. yükseklikte)
ile Prespa Gölü (853 m) ve Doyran Gölü (148 m)'dür. Göletlerin sayısı da 16'ya
ulaşmaktadır.
Makedonya, termal kaynaklar bakımından da oldukça zengin sayılmaktadır.
En ünlüleri; Debar Spa, Bansko Spa (su sıcaklığı 12^0)
ve Shtip yakınındaki
Kazhovitsa Spa'dır.
B. İklim ve Bitki Örtüsü
Ülkenin, Yunanistan ile komşu olduğu güneyinde Akdeniz ikliminin özellikleri
(yazın sıcaklık ortalaması 2 7 ^ 0 ve buna bağlı olarak da Akdeniz'e özgü bitki örtüsü
hakimdir. Kuzeye doğru çıkıldıkça, yüksek bölgelerde havanın sertleştiği, kara ikliminin
hüküm sürdüğü görülmektedir.
Yıllık ortalama sıcaklık 1 2 ^ 0 , Ocak ve Temmuz ayları ortalaması ise sırasıyla
OOQ ve 240C'dir.
Yağışların yıl içindeki dağılımı dengelidir. Kış aylan, kara ikliminin egemen
olduğu yerlerde kar yağışına rastlanmaktadır.
1.2. MAKEDONYA'NIN TARİHÎ
Eski Makedonya Krallığı'nın Romalılar tarafından fethinden
sonra, çeşitli
yollann kavşak noktasında .bulunan Makedonya, stratejik açıdan büyük bir önem
taşımaya başlamıştır.
O tarihlerde, Adriya Denizi kıyısıyla İstanbul Boğazı arasında en kısa Roma
yolu
olan
Via
Egnatia,
bugünkü
Bitola
(Manastır)
ve
Yunanistan'ın
Selanik
şehirlerinden geçiyor, Vardar (Aksies) Nehri Vadisi ise, Selanik'ten kuzeye uzanan en
kestirme yol sayılıyordu.
Makedonyalılar, Vlf.yüzyıl ortalannda bu ülkeye yerleşen Slav ırkındandırlar. İlk
Makedonya devleti, başkent Ohri olmak üzere 976 tarihinde İmparator
Samuel
tarafından kurulmuştur. Ülkenin idaresi, Sırbistan, Bulgaristan ve Bizanslılar
ile
Osmanlıların eline geçmiştir.
Osmanlı İmparatorluğu da, Bizans İmparatorluğu gibi Makedonya'ya sahip
olmaya, Sırbistan, Bosna, Arnavutluk ve Yunanistan'a ulaşmak açısından büyük bir
önem vermiştir. Beraberinde İslam-Türk kültürü de yayılmak üzere, Makedonya'da
14.asrın sonlarından 19.asra kadar, çok uzun süreli bir Osmanlı idaresi hüküm
sürmüştür.
Birinci Balkan Savaşları sırasında Bulgar, Yunan, Sırp ve
Karadağ
kuvvetlerinin istilasına uğrayan Makedonya, beşyüzyıldan fazla idaresinde bulunduğu
Türk egemenliğinden 1912'de aynimıştır.
Birinci Balkan Savaşı'ndan sonra ele geçirdikleri Makedonya
topraklannı
paylaşma konusunda anlaşamayan Balkan devletleri, bu kez birbirleriyle savaşmaya
(1913, İkinci Balkan Savaşı) başlamışlardır. Bükreş Anlaşması (10 Ağustos 1913) ile,
kıyı bölgesi Yunanistan'a, iç bölge ise Sırbistan'a katılmış, yenilen Bulgaristan yanlızca
Strumica Vadisi'ni almıştır. 1941'de Bulgaristan, Makedonya'nın Yugoslav ve Yunan
bölgelerini topraklanna katmış, ancak 1947'de geri vermek zorunda kalmıştır. II.Dünya
Savaşı'ndan sonra ise Makedonya, federe bir Cumhuriyet olarak
bağlanmıştır.
Yugoslavya'ya
Yugoslavya'yı meydana getiren 6 Cumhuriyet ve iki özerk bölge; Slovenya,
Hırvatistan, Sırbistan, Makedonya, Karadağ ve Bosna-Hersek Cumhuriyetleri
ile
Voyvodina ve Kosova Özerk Bölgeleriydi.
Sosyalist Blok içerisinde yer alan Yugoslavya için en büyük sorun, Sovyetler
Birliği ile ilişkilerin kötüleşmesi olmuş, Tito'nun, Komünist hareket üzerindeki Sovyet
tekelini kabul etmeyişi ve bağımsız bir dış politika izlemesi Sovyet liderlerini rahatsız
etmiştir. Tito'nun ölümünden sonra ise, farklı dil, tarih, kültür ve dinlere sahip
insanlardan oluşan ülkede, etnik gruplann kimlik arayışı yüzünden huzursuzluklar
artmıştır. 1989 sonrası. Doğu Avrupa'da, gelişmiş dünya sistemine entegre olma ve
demokratikleşme yolunda ortaya çıkan değişim rüzgarlarından, kaçınılmaz olarak
Yugoslavya da etkilenmiştir.
1991 yılının ortalarından itibaren Yugoslavya, yoğun iç çekişmelere sahne
olmuştur. Bu yılın sonunda, Yugoslavya'yı oluşturan 6 Cumhuriyetten 4'ü (BosnaHersek, Slovenya, Hırvatistan ve Makedonya) bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Eski
Cumhuriyetlerden
sadece
Sırbistan
ve
Karadağ,
merkezi
hükümetin
yönetim
esaslarını ve kurumlarını tanımaya devam etmiştir.
Makedonya, 8 Eylül 1991'de eski Yugoslavya Federasyonu'ndan aynlarak
bağımsız bir devlet olmuştur. 7 Nisan 1992'de Bosna-Hersek ile Hırvatistan ve
Slovenya Birleşmiş Milletler (BM)'ce bağımsız birer devlet olarak tanınmışlardır.
BM
Güvenlik
Konseyi,
Bosna-Hersek'teki
Sırp
saldınsına
tepki
olarak,
Yugoslavya'ya uygulanmasını öngördüğü 757 sayılı Karar'da yer alan aşağıdaki
yaptınmları, tanıdığı Cumhuriyetler için kaldırmıştır:
- Petrol dahil, gıda maddeleri ve ilaç dışında Yugoslavya'dan yapılan ihracatın
durdurulması,
- Yugoslavya'da imal edilen mallann ithalinin yasaklanması,
- Yugoslavya'nın dış ülkelerdeki mal varlığı ve banka hesaplannın dondurul­
ması,
- Kültürel, diplomatik, sportif, bilimsel ve teknik alanlardaki işbirliğinin askıya
alınması,
- Yugoslavya'dan dış ülkelere, dış ülkelerden de bu ülkeye yapılan uçak sefer­
lerinin ertelenmesi.
ABD
ise. Ağustos
açıldığını açıklamıştır.
1992'de
Zagrep ve
Ljübliyana'daki
Büyükelçiliklerinin
BM'nin 1992 yılında aldığı Karar ile, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ni temsil
eden Sırbistan ve Karadağ'a uygulanan ekonomik ambargo ile sadece özel lisanslar
altında, insani amaçlı mal ihracına izin verilmeye başlanmış, diğer Cumhuriyetler ile
olan ticari faaliyetlerdeki kısıtlamalar ise tamamen kaldınimıştır.
Makedonya Cumhuriyeti'nin bağımsızlık karan, Yunanistan'ın engellemeleri
karşısında
Avrupa
Topluluğu
(AT)
tarafından
tanınmamıştır.
Yunanistan,
Makedonya'nın, yayılmacı bir tutum içerisine girerek, ilerde kendi topraklannda da hak
iddia edebileceği endişesi ile bu ülkenin ismini değiştirmesini istemektedir. Nitekim,
Makedonya Cumhuriyeti'nin, kararlı olduğu isimle, uluslararası alanda
isteyişine tepki olarak, Yunanistan'ın başkenti Atina'da gösteriler
tanınmak
düzenlenmiştir.
Makedonlar ise, ne Helen ne de Bulgar kökenli olmadıklarını Makedonya Kralı Büyük
İskender'den bu yana, ayrı bir kültüre sahip olduklannı iddia etmektedirler. Aynca,
Bulgaristan'da bulunan Pirin Makedonyası ile Yunanistan'daki Ege Makedonyası'nm
birleşmesi ve bütün Makedonlann bir milli devlet bünyesinde toplanmaları gerektiğini
savunmaktadırlar.
Yunanistan'ın muhalefeti, Makedonya'nın sadece AT tarafından değil, BM
tarafından da tanınmasına sekte vurmuştur. Nitekim, Makedonya, BM'e üye olarak,
8 Nisan 1993'de ancak "Eski Yugoslavya Makedonya Cumhuriyeti" adı altında kabul
edilmiştir.
Portekiz'in
başkenti
Lizbon'da
toplanan
AT
Dışişleri
bakanları
ise,
Makedonya'yı ancak mevcut sınırları içerisinde ve ancak ilgili tüm çevrelerin de kabulü
halinde resmen tanımaya istekli olduklannı açıklamışlardır. AT'nin
gözetiminde,
Makedonya Dışişleri Bakanı Dr.Denko Maleski ile Yunan Başbakanı Konstantinos
Mitsotakis arasında yapılan görüşmelerde de soruna çözüm bulunamamıştır.
Bulgaristan ise Ocak 1992'de Makedonya Cumhuriyeti'ni resmen tanıdığmı
açıklamıştır.
Bosna-Hersek'teki Sırp saldırısını her vesile ile uluslararası
platformlarda
gündeme getiren, prensip olarak BM'nin barış çabalannı destekleyen Türkiye ise,
6 Şubat
1992'de Slovenya, Hırvatistan, Bosna-Hersek ile birlikte Makedonya'yı da
bağımsız bir devlet olarak tanımıştır.
Halen
Makedonya
Cumhuriyeti,
İskandinav
ülkeleri,
Japonya,
Polonya,
Filipinler, Litvanya ve Rusya dahil, dünyanm 50 ülkesi tarafmdan bağımsız bir ülke
olarak kabul edilmiştir.
Aralık 1993'de AT'nin 6 ülkesi (İngiltere, Almanya, Fransa, Hollanda, İtalya ve
Danimarka) ile büyükelçilik düzeyinde diplomatik ilişkiler tesis edilmiştir.
Lizbon Deklarasyonunu kabul etmeyen ABD ise, ticari açıdan Makedonya'yı En
Fazla
Müsaadeye
Mazhar
Ülke
statüsünde
değerlendirerek
Makedonya
pasaporttannm kabul göreceğini açıklamıştır.
Bugün, geniş bir perspektif içerisinde Makedonya için en önemli husus,
Yugoslavya genelinde barışın ve istikrann sağlanmasıdır. Bu görüş doğrultusunda
BM'de,
Balkanlarda
muhtemel
çekişmelerin
önlenmesi,
aynca
Bosna-Hersek
savaşının komşu bölgelere sıçramasına ilişkin bir tehdit halinde durumu rapor etmek
amacıyla, BM Genel Sekreteri Butros Gali'nin teklifi ve BM Güvenlik Konseyi'nin
oybirliği ile 700 kişilik bir barış gücünü, Makedonya ile Kosova arasındaki sınır
bölgesinde görevlendirmiştir.
Eski Yugoslavya'daki şiddetli çekişmelere karşın, kendi içindeki etnik gruplar
arasında beraberlik sağlamaya büyük özen gösteren Makedonya, Bosna ve Hersek
başta olmak üzere, çok sayıda göçmeni kabul etmek suretiyle mevcut sorunların
Yunanistan'a yayılmasını önlediği, BM'ce uygulanan yaptırımlann da faturasını ödediği
kanaatindedir.
Yunanistan'ın yoğun muhalefetine karşın, ismini ve bayrağının sembolünü
değiştirmeme konusunda kararlı bir tutum içerisinde, ülkesine ait olan ismin ve
bayrağın, ulusun dili, tarihi ve kültürüyle bir bütün olduğu görüşündeki Makedonya,
Balkanlardaki
uluslararası
konumundan
platformda
bir
dolayı
devlet
komşularıyla
olarak
iyi
ilişkilerin
kabulünün
devamını,
aynca
yaygmlaştınimasını
arzu
etmektedir.
L3. MAKEDONYA'NIN DEMOGRAFİK YAPISI
Makedonya'nın nüfusu 1992 yılı itibariyle 2.056.000 olarak
Nüfusun cinsiyete göre dağılımında erkek sayısı 1.038.000,
1.018.000'dir.
belirlenmiştir.
bayan
sayısı
ise
1948 yılından başlayarak çeşitli dönem aralıklarında yapılan nüfus sayımlarına
göre, Makedonya'da nüfusun dağılımı aşağıdaki gibidir:
TABLO : 1
MAKEDONYA'NIN NÜFUS DAĞILIMI
1943
1953
1961
1971
1981
1991
Toplam
1152986
1304514
1406003
1647308
1909136
2033964
Makedonlar
789603
860699
1000865
1142375
1279323
1314283
Arnavutlar
197389
162524
183108
279871
377208
427313
Türkler
95940
203938
131481
108552
86591
97416
Rumenler
19500
20462
_
24505
43125
55575
Valahlar
9511
_
_
_
6384
8129
Diğerleri
41043
5G891
90549
92005
116505
131248
Kaynak : Statistical Office of Makedonia.
TABLO : 2
NÜFUSUN ÇEŞİTLİ YILLARDA DAĞILIMI
(%)
1948
1953
1961
1971
1981
1991
Toplam
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Makedonlar
68.4
66.0
71.2
69.3
67.0
64.62
Arnavutlar
17.1
12.4
13.0
17.0
19.8
21.01
Türkler
8.3
15.6
9.4
6.6
4.5
4.79
Rumenler
1.7
1.6
_
1.5
2.3
2.73
Valafılar
0.8
_
_
_
0.3
0.40
Diğerleri
3.7
4.4
6.4
5.6
6.1
6.45
Kaynak : Statistical Office of Makedonia.
Tablo'dan da izleneceği üzere, 1991 yılı verilerine göre nüfusun % 64.6'sını
Makedonlar, % 21 'ini Arnavutlar, % 4.7'sini ise Türkler meydana getirmektedir.
TABLO : 3
MAKEDONYA CUMHURİYETİNDE
1991 NÜFUS SAYIMINA GÖRE
NÜFUSUN DAĞILIMI
Toplam
Makedonlar
Arnavutluk
Türkler
Rumenler
Valahlar
Diğerleri
2.033.964
1.328.187
441.987
77.080
52.103
7.764
126.843
Skopje
563.102
354.696
107.518
12.448
25.481
1.865
61.094
Berovo
20.456
18.992
1
478
851
4
130
(Manastır)
124.003
111.847
4.757
2.383
1.299
972
2.745
Brod
11.694
7.943
9
3.606
0
0
136
Valandovo
12.306
9.876
8
1.619
23
0
780
Vinica
19.837
18.040
1
285
1.291
141
79
Gevgelija
34.854
32.196
62
741
48
125
1.682
Gostivar
116.065
19.805
75.115
11.117
2.140
11
7.877
Debar
26.241
4.594
11.711
6.617
1.309
0
2.010
Delcevo
25.523
24.428
8
185
674
0
228
Demir Hisar
11.571
11.222
258
36
1
3
51
Kavadarci
42.305
39.945
14
142
646
6
1.552
Kicevo
55.128
21.541
25.644
4.502
1.831
7
1.603
Kocani
50.029
47.232
1
803
1.380
180
433
Kratovo
11.339
11.113
1
7
144
1
73
Kriva Planka
25.462
24.490
0
2
491
1
478
Krusevo
12.603
7.191
2.515
887
37
789
1.184
Kumanovo
135.482
65.234
50.874
334
4.244
116
14.680
Negotino
23.308
20.504
39
568
245
17
1.935
Ohrid
65.957
57.976
1.312
2.802
128
264
3.475
Prilep
98.589
85.691
1.258
4.233
4.424
8
2.975
Probistip
16.579
16.280
2
12
24
28
233
Radovis
30.905
26.037
36
4.578
20
20
214
Resen
23.533
16.779
2.404
2.627
146
33
1.544
Sveti Nikole
21.557
20.593
48
200
84
290
342
Struga
62.917
26.841
26.689
1.895
218
529
6.745
Strumica
94.367
87.215
16
6.108
107
0
921
Tetovo
180.605
40.296
129.615
2.622
2.753
14
5.305
Titov Veles
65.578
55.009
2.038
2.897
528
272
4.834
Stip
52.069
44.581
33
2.346
1.536
2.068
1.505
Makedonya
Cumhuriyeti
Bitola
Kaynak: Statistical Office of Macedonia.
TABLO : 4
NÜFUSUN CİNSİYETE VE YAŞA GÖRE DAĞILIMI
(31.3.1991 İtibariyle)
Toplam
2.033.964
Toplam
- Erkek
1.027.852
- Bayan
1.006.112
492.952
Toplam
- Erkek, 0-14 yaş
253.543
- Kız,
239.409
0-14 yaş
1.323.873
Toplam
- Erkek, 15-64 yaş
696.812
- Bayan, 15-59 yaş
626.061
217.139
Toplam
- Erkek, 65 ve üstü
77.497
- Bayan, 60 ve üstü
139.642
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Makedonya'da nüfus yoğunluğu km^ başına 79.1 kişi olup, artış oranı ise
% 0.9'dur.
Kasım 1991 Anayasası'na göre, ülkenin resmi dili Makedonca'dır. Bulgarcaya
çok yakın olan bu dil, temelde bir güney Slav dilidir. Bugün Yunanistan
Bulgaristan'ın bazı bölgelerinde
1.6
milyona yakın insan tarafından
ve
konuşulan
Makedonca dili. Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Ülkede Makedonca dilinden başka, Arnavutça, Sırpça, Hırvatça ile Türkçe de
konuşulmaktadır.
Makedonlar, Ortodoks Hıristiyandır. 1967 yılından beri başkent
Üsküp'te
Bağımsız Makedon Ortodoks Kilisesi teşkil edilmiş ise de, Sırp Kilisesi bunu tanımayı
reddetmiştir. Makedon ve Bulgar Slavlardan gelen Pomakslar, Osmanlılar döneminde
taraftar oldukları üzere İslam dinine mensupturlar. Arnavutluk nüfusun çoğunluğu ise
Müslümandır. Ülkede ayrıca az sayıda Katolik Hıristiyan ve Yahudi de yaşamaktadır.
Makedonya
Cumhuriyeti'nin
başkenti
Üsküp (Skopje)'tür.
Şehir,
Belgrad,
Selanik, Sofya ve Tiran gibi Avrupa'yı Ege Denizi'ne bağlayan ana yollann kavşağında
yeralmaktadır. Vardar Nehri üzerinde, Makedonya'nın siyasi, kültürel ve ticari yönden
en önemli merkezi olan Üsküp, Makedon ulusunun zengin tarihine ışık tutan kültür ve
tarih eserleriyle doludur.
Diğer önemli şehirler ise; Tetovo (Kalkandelen), Bitola (Manastır), Gostivar,
Veles (Köprülü), Prilep, Ştip (îştip), Kumanova, Ohrid (Ohri) ve Resen (Resne)dir.
Kentli
nüfus
oranının
en
yüksek
( %
53.9)
olduğu
eski
Yugoslavya
Federasyonu'ndaki tek Cumhuriyet Makedonya'dır. Arnavutların çoğunlukta olduğu
batı kesimindeki tarım alanları da aşın kalabalıktır. Buraları Avustralya ve Amerika'ya
yönelik bir göçü beslemektedir. Buna karşın doğudaki dağlık bölge ise, nüfus
yönünden ıssız sayılmaktadır.
1.4. MAKEDONYA'NIN SİYASİ VE İDARİ YAPISI
Komünist hareket üzerinde tekelci bir tutum izleyen Sovyet idaresince milliyetçi
ve
revizyonist
olmakla
suçlanmasının
ardından,
1948
yılında
Yugoslavya
Komünformundan ihraç edilen Tito'nun, 1980 yılında ölümünden sonra, ülke genelinde
karmaşık etnik yapının korunması amacıyla Başkanlık Sistemi uygulamaya konmuştur.
Ancak,
ülkede,
Sırplar,
Hırvatlar,Slovenler,Boşnaklar,
Makedonlar
ve
Arnavutlar'm kendi ulusal kimliklerini koruma yönünde birbirlerinin önüne geçme isteği
yüzünden, uygulama, başanlı sonuç vermemiş, 1989 sonrası Doğu Avrupa'da siyasi
rejimde yeni denge arayışlannın da etkisi ile 1990 yılına gelinmiştir.
Makedonya, çok partili ilk parlamenter sisteme 1990 yılında doğrudan ve özgür
seçimlerle geçmiştir. 1990 seçimlerinde 120 sandalyeli parlamentoda, aşın milliyetçi İç
Makedonya Devrimci Örgütü 37 milletvekili çıkararak birinci parti durumuna gelmiştir.
Diğer partiler ise Meclisteki sandalye sayısına göre şöyle sıralanmaktadır:
- Demokratik Reform İçin Makedonyalı Komünistler Birlik Partisi (31 sandalye),
- Demokratik Refah Partisi (25),
- Reformcu Güçler Birliği (19),
- Sosyalist Makedonya Partisi (4),
- Bağımsızlar (3),
- Yugoslavlar Partisi (1).
Ocak 1991'de iş başına geçen
koalisyon hükümetinde Cumhurbaşkanlığı
görevine Millet Meclisi (Sobranje) tarafından Kiro Gligorov getirilmiştir.
Makedonya 25
Haziran
1991'de bağımsızlığını
ilan eden
Slovenya'dan sonra bağımsızlık yönünde faaliyet gösteren
Hırvatistan
üçüncü
ve
Yugoslavya
Cumhuriyeti olmuştur. 8 Eylül 1991'de bölgede komşuluk ilişkilerinin, barış ve istikrann
sağlanması yönünde Makedon halkının işbirliği içinde bulunduğu bütün kurum ve
kuruluşlarının da katkılanyla bağımsızlık için referandum yapılmıştır. Referanduma
1.3 milyon seçmenin yaklaşık 3/4'ü iştirak etmiş, katılımcılann da % 90'ı bağımsızlık
yönünde oy kullanmışlardır. Özerklikten yana olan nüfusun % 20'sini oluşturan
Arnavutluk ise referandumu boykot etmişlerdir.
Referandumun
ardından
18
Eylül
1991'de
Makedonya
parlamentosu
bağımsızlık için oylamaya gitmiştir. Bu tarih, Makedonya'nın bağımsızlığının ilan tarihi
kabul edilmektedir.
Anayasa ise 17 Kasım 1991'de Arnavut milletvekillerinin çoğunluğunun ve
diğer gruplardan 3 milletvekilinin muhalefetine karşın, 120 üyeden 96'sının oyu ile
kabul edilmiştir.
Bağımsız ve laik devlet temelinde anayasanın başlıca ilkeleri; insan haklanna
saygı, hukukun'üstünlüğü, çoğulcu politika, azınlık haklarına saygı, sosyal adalet,
serbest piyasa ve uluslararası hukuka saygıdır.
Anayasa ile güvence altına alınan başlıca haklar ve özgürlükler ise şunlardır:
Yaşam hakkı (idam cezası yasaklanmıştır), inanç, vicdan, din ve düşünce
özgürlüğü, gösteri ve yürüyüş hakkı, sendikalara ve siyasi partilere girme hakkı, basın
özgürlüğü, haberleşmenin mahremiyeti ve konut dokunulmazlığı.
Yasama gücü 4 yıllık bir süre için seçilen ve 120 -140 milletvekilinden oluşan
Millet Meclisi'ndedir. Meclis, anayasayı tadil ve ıslah etmekte, ülkenin bütçesini
onaylamakta, ayrıca kanunları kabul etmektedir. Meclis, savaş ve barış haline karar
vermekte, hükümeti seçmektedir. Meclisin görevleri arasında hakimlerin atanması
veya görevlerinden alınması, Meclisin oy çoğunluğu ile referandum çağrısı da yer
almaktadır.
İcra gücü ise. Cumhurbaşkanı tarafından hükümeti yönetmekle görevlendirilen
Başbakan
ile
bakanlar
tarafından
yerine
getirilmektedir.
Meclisdeki
bütün
milletvekillerinin oy çoğunluğu ile seçilen bakanlar da, kanunların uygulanmasından,
bütçeden, aynca dış ilişkiler ile diplomatik ilişkilerden sorumludurlar.
Yargı gücü mahkemelerdedir ve bu güç, bağımsız olarak yerine getirilmektedir.
Ülkedeki en yüksek yargı oranı Yargıtaydır. Yargı Konseyi ise Meclis tarafından
seçilen 7 üyeden oluşmaktadır. Üyeler arasında ülkenin önde gelen hukukçuları
yeralmaktadır. Konsey aynca, yargıçlann seçimi ve görevlerinden alınmalan işlemini
de yürütmektedir.
Cumhurbaşkanı
ülkeyi
temsil
etmektedir.
Aynı
zamanda
Anayasayı
ve
Kanunlara uyulmasını sağlamaktan da sorumludur. Cumhurbaşkanının aynca silahlı
kuvvetlere komutanlık, başbakanı ve büyükelçileri atama görevleri de bulunmaktadır.
Başkanı olduğu Güvenlik Konseyi'nin üç üyesini atama görevi de Cumhurbaşkanına
verilmiştir.
Ülkede 18 yaşındaki her vatandaşın seçme ve seçilme hakkı bulunmaktadır.
Seçimler,
serbest
iradeye dayalı
olarak, doğrudan
ve gizli
oy
esasına
göre
gerçekleştirilmektedir.
Halen Makedonya Cumhuriyeti'nde Başbakanlık görevini 32 yaşındaki Branko
Crvenkovski, Meclis Başkanlığı görevini de Stojan Andov yürütmektedir.
1.5. MAKEDONYA'NIN SOSYAL YAPISI
A. Şehirli Nüfus, Kır Nüfusu
Ülke nüfusunun % 53.9'u kentlerde, % 46.1'i ise kırsal alanda yaşamaktadır.
Nüfusun, 1991 sayımında, şehirli ve kırsal kesim itibariyle dağılımı aşağıdaki
gibidir:
TABLO : 5
Toplam
Makedonlar
Arnavutluklar
Türkler
Rumenler
Valahlar
Diğerleri
1.181.894
887.772
145.093
35.869
49.418
6.446
57.296
- Erkek
597.263
441.876
74.826
18.445
25.105
3.454
33.557
- Bayan
584.631
445.896
70.267
17.424
24.313
2.992
23.739
852.070
440.415
296.894
41.211
2.685
1.318
69.547
- Erkek
430.589
228.475
148.112
21.280
1.401
726
30.595
- Bayan
421.481
211.940
148.782
19.931
1.284
592
38.952
Kentsel
alanda
Kırsal
Alanda
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
B. Eğitim, Kültür ve Sosyal Yaşam
Çocukların ve gençlerin toplumsal yönden iyi yetiştirilmesine önem verilen
ülkede, ilköğretim ücretsiz ve 7-15 yaş arasındaki bütün çocuklar için zorunludur.
Çeşitli nitelikte öğretim yapan orta dereceli öğrenim kurumları yanında, ilki
1949 yılında başkent Üsküp'te diğeri 1979'da Bitola'da kurulmuş olmak üzere ülkede 2
üniversite bulunmaktadır. Makedonya Bilim ve Sanat Akademisi ise Şubat 1967'de
kurulmuştur.
İlköğretim dalında 1990/91 eğitim yılında Makedonca ve Türkçe dillerinde
hizmet veren okullann sayısı 55, öğrenci sayısı 5432, öğretmen sayısı ise 288'dir.
Sadece Türkçe dilde öğretim yapan okullann sayısı 28, öğrenci sayısı 1128, öğretmen
sayısı da 56'dır (Tablo 6).
Ortaöğretimde Makedonca ve Arnavutça dillerinde öğretim yapan okulların
sayısı 5, öğrenci sayısı 2535, öğretmen sayısı 148 (Tablo 7), Makedonca ve Türkçe
dillerinde öğretimde bulunan okullann sayısı 2, öğrenci sayısı 186, öğretmen sayısı ise
19'dur (Tablo 8).
TABLO : 6
1990/91 ÖĞRETİM YILINDA
SADECE TÜRKÇE OLARAK EĞİTİMDE BULUNAN
İLKOKULLAR
Öğrenci er
Okulu
Tam
Belli
Bitiren
Saat
bir s ü r e
Okullar
Sınıflar
Tamamı
Kızlar
Öğrenciler
Toplam
Tamamı
için
28
53
1128
541
19
56
55
19
Üsküp
-
-
-
_
_
_
_
Gazi Baba
-
-
-
_
_
_
_
Karpos
-
-
-
. _
_
_
_
Kisela Voda
-
-
-
_
_
_
_
_
Centar
-
-
-
_
_
_
_
_
Cair
-
-
_
_
_
_
Berovo
-
-
_
_
_
_
_
Bitola
-
-
-
-
-
-
-
Makedonya
Cumhuriyeti
-
(Tablo 6'nın devamı)
•
Okulu
Tam
Belli
Bitiren
Saat
bir s ü r e
Okullar
Sınıflar
Tamamı
Kızlar
Öğrenciler
Toplam
Tamamı
için
Brod
_
_
_
_
_
-
_
-
Valandovo
5
8
194
92
-
8
8
-
Vinica
_
-
_
-
-
-
-
-
Gevgelija
2
4
65
30
4
4
-
Gostivar
1
4
113
51
_
4
4
-
Debar
6
17
374
181
19
19
19
9
Delcevo
-
-
-
-
-
-
-
-
Demir Hisar
-
_
-
-
-
-
-
Kavadarci
-
_
-
-
-
-
-
-
_
_
-
-
-
-
-
_
_
-
_
-
-
Kicevo
_
Kocan!
_
_
_
Kratovo
-
Kriva Palanka
_
_
_
-
_
_
-
-
Krusevo
_
_
_
-
-
-
-
-
Kumanovo
1
1
2
1
-
1
1
1
Negotino
1
1
7
3
_
i
1
1
Ohrid
_
_
_
_
_
_
-
-
Prilep
_
_
_
-
-
_
-
-
Probistip
-
_
_
-
-
-
-
-
Radovis
4
7
176
86
-
8
8
3
Resen
_
_
_
-
-
-
-
-
Sveti Nikole
_
_
_
_
_
_
-
-
_
_
_
-
_
-
4
6
116
58
6
5
-
Tetovo
_
_
_
_
_
-
-
-
Titov Veles
_
_
>
_
-
-
-
-
4
5
81
39
-
5
5
5
Struga
Strumica
Stip
Kaynak :Statistical Office of Macedonia.
TABLO:7
1990/91 ÖĞRETİM YILINDA
MAKEDONCA VE ARNAVUTÇA DİLLERİNDE
EĞİTİM VEREN ORTAOKULLAR
Sınıflara Göre
Okullar
Sınıflar
Toplam
Öğrenci
Makedonya
Cumhuriyeti
5
72
2.535
842
645
549
499
148
Skopje
1
15
648
210
165
145
128
25
- Karpos
1
15
648
210
165
145
128
25
-Cair
-
-
-
-
-
_
-
Gostivar
1
14
446
189
140
63
54
30
Debar
1
12
362
118
112
69
63
32
Struga
-
_
_
_
_
_
_
Tetovo
2
31
1.079
325
272
254
61
1
II
III
IV
Öğretmenler
•
228
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
TABLO : 8
1990/91 ÖĞRETİM YILINDA
MAKEDONCA VE TÜRKÇE DİLLERİNDE EĞİTİMDE BULUNAN
ORTAOKULLAR
Sınıflara Göre
Okullar
Sınıflar
Toplam
Öğrenci
1
II
III
IV
Öğretmenler
Makedonya
Cumhuriyeti
2
6
186
63
39
42
42
19
Gostivar
1
2
45
19
26
_
_
4
Tetovo
1
4
141
44
13
42
42
15
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Ülke genelinde 1100 ilköğretim kurumu (272 binin üstünde öğrenci, 13 binin
üstünde öğretmen), 92 lise (yaklaşık 76 bin öğrenci, 4100 öğretmen) ile 2 üniversite
ve 22 fakülte (yaklaşık 28 bin öğrenci ve 1540 öğretim görevlisi) eğitim alanında
hizmet vermektedir.
Makedonya'da 57 araştırma kuruluşu mevcuttur. Bunlardan 18'i bağımsız
olarak, 15'i büyük şirketlerin bünyesinde, 24'ü ise üniversite kapsamında faaliyet
göstermektedir. Ülkedeki bilimsel araştırma görevlilerinin sayısı ise 1993 yılı itibariyle
1530'dur.
c
0)
»- T 3
CM
O
CO
CO
a> vL
o
1
1—
CO
o
LO
00
"T—
o
İZ
(O
0)
»O)
LO
<7>
cö
CD
(D
CO
(D
LO
00
00
LO
CO
in
CM
CD
CD
CD
CO
CD
CD
LO
00
CO
CD
LO
CD
CM
-
CO
Û
CO
Q.
o
T—
00
CO
CM
o
o
o
00
CO
T—
CM
cn
CO
n
UJ
O
>
LU
İL.
-j
LÜ
c
a:
LU
Û
LU
öf
_
<
5
t;
(0
CO
2
LU
>
(D
-
in
1 1
(O
0)
|5
T -
"1—
LO
in
•
in
LO
CM
CM
CM
•
O
E
D
CC
o
V-
LU
0)
CC
(D
CD
CD
00
T—
5- in
CD
CO
<
CM
3
9>
O
LU
CO
<
İS
>
§
hC7>
00
1^
CM
CO
CM
CO
O)
CO
00
CO
00
o
CO
CM
00
00
CM
LO
T—
LO
<
(0
c
o
T -
LO
"ö
CO
CÖ
CM
(0
CO
CM
00
in
00
00
CM
CM
00
o
CM
LO
00
CJ>
CM
LO
00
s
Ç5
c
E
CM
CO
O
CO
a
CM
C7)
o
O
CM
CO
CO
o
CM
CD
in
CM
CD
(J>
p
in
CD
CM
00
CD
O
LO
•o
CD
T—
03
CM
O
0
ü
\—
'43
o
E
0
E
jO
3
E
O
c
o P
"O
£
0 CO
O "c
"S. >
•s
İ . 2
0
İl­
ci)
o
o.
15
>^
(/)
o
CO
o
E
E
o
1
1-
İt:
'C
0
S
O
CO
E
CÛ
û5
E
O
C
O
0
E
ho
bû
Od
o
E
İ55
"c
o
O
E
E
s
a
15
>%
CO
o
CO
CO
-•—'
sz
CO
'\—
J£
CO
h;-•-^
o
c
0)
1^
"O
İS
a
00
İS
İS
CM
0
3
0)
ca
İS
c
o
•o
CO
CO
CO
CD
Ç5
'c
o
E
o
o
CO
CO
00
CD
O
CO
05
O
E
i—
'•4—>
00
CO
"cS
O)
CO
i
N
3
CO
c
o
B
o
LL
E
E
Cû
^
CO
c
'O)
«
0)
CO
«o
CM
2
oo
00
CM
İS
İS
CO
>
^
^
<
o
=
o
3
CC
0)
<
o
<
CO
a
S
m
CO
E
<
İS
c
o
T3
CD
in
CM
.55
c
o
E
n
O
CM
CD
CD
LO
CvJ
CO
o
CM
0
Ü
O
CD
•.w
O
cö
ğ
E
ffi
03
I
İS
03
O
c
>
*c
o
0
I
'c
İ2
E
S
o
CÛ
I
"S
>^
CO
o
CO
öû
05
rö
•*—•
CO
• •
CO
c
CO
Ülkedeki radyo ve TV abonelerinin sayısı 1993 yılı verlierine göre sırasıyla
171.000 ve 156.000, telefon abonelerinin sayısı ise 308.218'dir.
1993 yılında ülkedeki doktor sayısı 5.150, yatak sayısı 11.100, kreşlerdeki 0-6
yaş grubundaki çocuk sayısı 36.000, öte yandan 0-26 yaş grubunda çocuk yardımı
alaniann sayısı 172.000 ve emekli maaşı alanlann sayısı ise 210.000 olarak tespit
edilmiştir.
Profesyonel, amatör ve çocuk tiyatroları olarak ülkede toplam 16 tiyatro
bulunmaktadır. 1991/92 tiyatro sezonunda toplam 403.897 kişi profesyonel, 9.200 kişi
amatör, toplam 38.529 kişi de çocuk tiyatrolarında gösteri izlemiştir.
T A B L O : 12
MAKEDONYA CUMHURİYETİNDE
1991/92 SEZONU İTİBARİYLE
PROFESYONEL TİYATROLAR
Tiyatro Sayısı
Gösteri Sayısı
Ziyaretçi Sayısı
Toplam
12
1.358
403.897
Makedon dili
11
1.146
359.732
Arnavutluk dili
1
119
27.514
Türk dili
1
93
16.651
Sırp-Hırvatdili
-
-
-
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
T A B L O : 13
AMATÖR TİYATROLAR
(1991/92 Sezonu itibariyle)
Tiyatro Sayısı
Gösteri Sayısı
Ziyaretçi Sayısı
Toplam
3
38
9.200
Makedon dili
2
38
9.200
Rumen dili
1
-
-
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
TABLO : 14
ÇOCUK TİYATROLARI (1991/92 Sezonu itibariyle)
Tiyatro Sayısı
Gösteri Sayısı
Ziyaretçi Sayısı
Toplam
1
113
38.529
Makedon dili
1
113
38.529
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Ülkedeki toplam 112 gazetenin tirajı 27.561.985, toplam 74 derginin ise tirajı
347.090'dır.
Yayın dillerine göre gazete ve dergilerin 1991 yılı verilerine göre dağılımı
aşağıdaki şekildedir:
T A B L O : 15
YAYIN DİLLERİNE GÖRE GAZETE VE DERGİLERİN
1991 YILI VERİLERİNE GÖRE DAĞILIMI
Sırpça-
Birkaç
Diğer
Diller
Toplam
Makedonca
Arnavutça
Türkçe
Hırvatça
Dilde
112
105
2
1
3
1
27.561.985
26.092.405
742.110
141.920
543.550
42.000
-
sayısı
74
51
3
2
4
12
2
Tirajı
347.090
177.920
78.950
24.820
6.550
57.550
1.300
Gazete
Sayısı
Tirajı
Dergi
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Hane fıalkı harcama şekli incelendiğinde ise, 1992 verileriyle, kişi başına
187.3 kg. fıububat, 81.3 kg. sebze (taze ve konserve), 44.6 kg. meyva (taze ve
konserve), 23.6 kg. et, 2.9 kg. balık, 14.4 kg. yağ, 76 kg. süt ve sütlü mamuller,
11.4 kg. şeker, 150 adet yumurta ve 3651.2 kwh elektrik düştüğü görülmektedir.
T A B L O : 16
HANE HALKI HARCAMA ŞEKLİNİN
YILLAR İTİBARİYLE SEYRİ
1987
1988
1989
1990
1991
1992
187.6
186.1
191.4
186.0
155.5
187.3
92.4
97.3
89.9
89.3
73.0
81.3
Hayat Standartı
Hane halkı yıllık
üretim miktarları
(ort. kişi başına)
Hububat
Sebze
(taze-işlenmiş)
*
Meyva
(taze-işlenmiş)
49.9
60.9
48.1
54.4
63.2
44.6
Et (taze-işlenmiş)
24.9
26.1
27.0
26.7
27.2
23.6
Balık
2.5
2.9
2.9
3.5
3.2
2.9
Yağlar
17.5
14.9
16.4
16.6
15.6
14.4
Süt ve süt ürünleri
78.6
75.6
82.3
79.0
79.1
76.0
Adet
147
135
141
121
150
150
Şeker
Kg.
13.5
14.3
129
14.7
11.1
11.4
Elektrik
Kwh
939.2
1.124.3
1.074.6
1.185.7
1.252.2
3.651.2
İnşa edilen konutlar
Sayı
11.434
12.899
10.864
10.189
7.537
6.583
199.140
206.906
217.431
230.774
249.654
279.861
Yumurta
Otomobiller
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
C. Para Birimi
Ulusal para birimi Makedonya Denan'dır. Bankalar yanmda, otellerde ve
sıklıkla rastlanılan döviz büfelerinde kolaylıkla para bozdurulmaktadır.
Denar'm, Makedonya Halk Bankası'ndaki döviz satış kuru 26.4.1994 tarihi
itibariyle aşağıdaki gibidir:
ABD Dolan
= 46.85 Makedonya Denan,
Alman Markı
= 27.59 Makedonya Denan,
İsviçre Frangı = 32.82 Makedonya Denan.
II. MAKEDONYA'NIN EKONOMİK YAPISI
11.1. EKONOMİNİN GENEL DURUMU
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Makedonya dinamik bir gelişme sürecine
girmiştir. 1948 yılmdan 1988'e kadar olan dönemde GSMH'da % 5.3 oranmda yıllık
artış gerçekleştirilmiştir. Anılan dönemde sekiz misli artış gösteren fert başına GSMH
ise 1988 yılı itibariyle 1800 ABD Dolan olmuştur. 1956-1989 yıllan arasındaki bir
değerlendirmeye göre ise GSMH'da % 5.2 oranında yıllık ortalama artış izlenmiştir.
f 9 8 9 yılında Doğu Avrupa ülkelerinin siyasette yeni denge arayışlannı
takiben, aynca eski Yugoslavya'daki değişikliklerle ülkenin bağımsız bir Cumhuriyet
olması
sonucu,
Makedonya'da
politik
ve
ekonomik
yapıda
radikal
reformlar
öngörülmüştür.
Ülkede,
pazar
ekonomisinin
kendine
özgü
karakteristikleri
olan ; dış
ticaretin serbestleştirilmesi, fiyatların liberalizasyonu, ekonominin merkeziyetçilikten
anndıniması, bağımsız şirketlerin kurulması gibi hususlar uygulamaya konmaktadır.
Politik açıdan Batı ülkelerindeki çok partili sistemin benimsenmiş olması ve
Anayasanın bütün vatandaşları kanun önünde eşit kılması, ekonomik işleyişe de yeni
bir boyut kazandırmıştır.
Ekonomide dışa açılma politikasını benimseyen Makedonya, dış ticaretini de
liberal bir sistem içine alarak, Batılı ülkelerle teknolojik, ticari ve ekonomik ilişkilerinde
yeni arayışlara başlamıştır. Sözkonusu arayışta. Batı standartlannın uygulanması,
aynca mallann mübadelesi yanında, ekonomik ve ticari hayatın bütün alanlannda fikir
alışverişi yer almaktadır.
1992 yılı verilerine göre GSMH 1.873 milyon ABD Dolan, fert başına GSMH
911 ABD Dolan'dır. Aynı yılda Milli Gelir ise 1.627 milyon ABD Dolan, fert başına milli
gelir ise 706 ABD Dolan olmuştur.
Tablo 17'de GSMH İle Milli Gelirin 1986 yılından başlayarak 1992 yılına kadar
olan dönemde yıllar itibariyle mukayesesi yer almaktadır.
T A B L O : 17
MAKEDONYA'DA MİLLİ GELİRİN VE GSMH'NIN
YILLAR İTİBARİYLE MUKAYESESİ
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1.269
2.667
8.010
126.239
550.706
1.136.467
16.015.642
2.481
2.449
2.371
2.416
2.186
1.968
1.678
1.252
1.228
1.181
1.197
1.078
965
816
7.0
-1.3
-3.2
1.9
-9.5
-10.0
-14.7
2.769
2.733
2.646
2.696
2.440
2.196
1.873
(Milyon ABD Doları)
1.397
1.370
1.318
1.336
1.203
1.077
911
Net Meddi Üretim
2.225
2.196
2.124
2.153
1.938
1.742
1.451
1.123
1.101
1.058
1.067
956
854
706
2.495
2.462
2.381
2.414
2.173
1.954
1.627
1.259
1.234
1.186
1.196
1.071
958
791
Milli Hasıla
(Bin Denar)
Milli Hasıla
(Milyon ABD Doları)
Fert Başına Milli Hasıla
(ABD Doları)
Sabit Fiyatlarla, Milli
Hasıla Artış/Azalış
Oranı
GSMH
(Milyon ABD Doları)
Fert Başına GSMH
Fert Başına Milli Gelir
(ABD Doları)
Safi Yurt İçi Hasıla
(Milyon ABD Doları)
Fert Başına Safi Yurt
İçi Hasıla
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Milli gelirin sektörlere göre dağılımı 1992 yılı itibariyle değerlendirildiğinde
(Tablo 18) tarım.ve ormancılığın payının % 16.7, sanayi ve madenciliğin % 4 2 . 1 , gıda,
içecek ve tütünün % 8.9, dış giyim ve ayakkabının % 9.9, ağacın % 1, kağıdın % 1.4,
kimyevi maddelerin % 4.2, demirsiz metal minerallerin % 3.8, ana metal sanayiinin
% 4.9, metal ürünlerinin % 7.7, elektrik, gaz ve suyun % 3.3, inşaatın % 6.6, ulaşım ve
haberleşmenin % 6 . 1 , ticaretin % 18, turizm ve yiyecek hizmetlerinin % 1.8, diğer
pazar hizmetleri payının ise % 2.6 olduğu görülmektedir.
T A B L O : 18
MAKEDONYA'DA MİLLİ GELİRİN
SEKTÖRLERE GÖRE YILLAR İTİBARİYLE DAĞILIMI
1987
1988
1989
1990
1991
1992
Sektörlere göre milli gelir (%)
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
100.0
Tarım, balıkçılık, orman ve s ı
14.1
11.8
14.5
14.8
14.2
17.7
Tarım ve orman
13.6
11.4
14.1
14.8
13.5
16.7
Sanayi ve madencilik
45.6
49.3
49.7
38.0
34.9
42.1
Gıda, içecek ve tütün
8.9
8.1
8.8
7.2
8.4
8.9
Dış giyim ve ayakkabı
13.1
13.9
16.6
9.1
8.3
9.9
Ağaç
1.0
1.1
1.3
1.1
1.0
1.0
Kağıt ve yayıncılık
1.1
1.9
1.0
1.2
1.3
1.4
Kimyasallar
3.8
3.9
3.5
3.8
3.6
4.2
Metalsiz mineraller
3.3
3.5
3.5
3.4
4.0
3.8
Ana metal sanayi
6.4
9.1
6.7
5.4
1.7
4.9
Metal ürünleri
7.8
7.6
8.0
6.5
6.3
7.7
Diğer sınai ürünler
0.2
0.2
0.3
0.3
0.3
0.3
Elektrik, gaz ve s u
6.5
5.9
3.7
6.1
5.8
3.3
İnşaat
7.3
5.4
5.9
8.0
7.1
6.6
Hizmetler
22.9
23.5
22.6
28.6
32.9
25.9
Ulaşım ve haberleşme
5.9
5.7
5.3
6.6
6.3
6.1
Ticaret
15.3
16.1
15.7
19.9
24.6
18.0
1.7
1.7
1.6
2.1
2.0
1.8
_
-
_
_
_
-
Diğer pazar hizmetleri
3.2
3.5
2.8
3.2
3.2
2.6
Diğer pazar dışı hizmetler
0.4
0.6
0.8
1.3
1.9
1.8
Turizm ve yiyecek ticareti
hizmetleri
Kamu idaresi
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
BM'nin Sırbistan ve Karadağ için yaptınmlarından, aynca
Makedonya'nın
güney komşusu Yunanistan'ın 1992 yılındaki ekonomik ambargosundan dolayı Milli
Hasılada 1990-1992 yıllan mukayesesinde % 13 oranında bir düşüş izlenmiştir.
Makedonya'nın ödemeler dengesi 1992 yılı itibariyle incelendiğinde (Tablo 19)
mal ihracı ve ithaline ait ticaret dengesinin 74 milyon dolar, sermaye
hesabı
dengesinin 179 milyon dolarlık bir açık verdiği, faizlerden dolayı açığın ise 63 milyon
dolar olduğu görülmektedir.
TABLO : 19
MAKEDONYA'NIN YILLAR İTİBARİYLE
ÖDEMELER DENGESİ
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
-26.5
-176
-205
-280
-551
-416
-74
Mal ihracı
491
599
661
654
577
648
889
Mal İthali
756
775
866
934
1.128
1.064
963
99.7
84.3
123
214
97
ö d e m e l e r Dengesi
(Milyon A B D Dolan)
Ticaret dengesi
Hizmet dengesi
-
-
136.1
121.8
615
552
371
_
_
36.4
37.5
492
338
274
Net özel transferler
m
84.8
98.9
84
-28
30
Havaleler
_
276.9
371.6
545
108
77
İç
Dış
Dış
_
_
192.1
272.7
461
136
47
Net faiz
_
_
-64.5
-49.7
-56
-32
-63
Yül<lenilen faiz
_
_
-
0.1
_
_
1
Ödenen faiz
_
_
64.5
49.8
56
32
64
Sermaye hesabı dengesi
_
_
-
_
-53
-189
- 179
1.029.0
1.029.8
925.3
856.0
827.5
- 806.4
842.1
Bal^iye dış borç
(ana para)
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Bütçede 1993 yılı değerlendirmelerine göre, harcama kalemlerinin dağılımı şu
şekildedir:
- Eğitim, bilim, kültür ve spor harcamalan % 35,
- Devlet idaresi, sosyal güvenlik ve savunma harcamaları % 40,
- Ekonomik hizmetler % 20,
- Bütçe rezervleri % 5.
Anılan yıla ait tahmini bütçe açıklan toplamı ise 150 milyon ABD Dolarıdır.
BM'nin Sırbistan ve Karadağ'a karşı yaptırımlannın Makedonya'ya faturası
yaklaşık 1.8 milyar dolar olmuştur.
Makedonya, Yunan ambargosunun olumsuz etkilerini, komşuları Bulgaristan,
Türkiye ve Rusya dahil, kendisini uluslararası alanda tanıyan ülkelerden sağladığı
yardımlarla azaltmaya çalışmıştır. Alternatif yol arayışı içinde, Bulgaristan ile demiryolu
bağlantısı yetersiz ve pahalı olmuştur. Arnavutluk Cumhuriyeti'nin Durres limanı ise,
mevcut imkanlarıyla ihtiyaca tam cevap verememiş, karayolu ise bozuk ve kötü olduğu
için değerlendirilememiştir.
Nisan 1992'de Makedonya Denan'nm
ulusal para olarak kabulü ile, denar,
bütün mübadelelerde resmi şeklide işlem görmeye başlamıştır.
İşlemekte olan döviz piyasasında, şirketler, ticari bankalar ve Ulusal Banka
tarafından döviz alımı ve satışı yapılmaktadır. Makedonya Cumhuriyeti Ulusal Bankası
ise, Iskonto oranlarını, mevcut ve tahmini enflasyona göre tayin etmektedir.
Ülkede fiyatlar, serbest piyasa ekonomisinin işleyişine uygun olarak arz ve
talebe göre oluşmaktadır. Devletin, un (tip-500) ve sözkonusu undan mamul ekmek ile
elektrik enerjisi, petrol türevleri, demiryolu ile ulaşım ve PTT hizmetleri dışında,
fiyatlara doğrudan müdahalesi azaltılmıştır.
Aşın fiyat artışlanndan dolayı ortalama ücretlerin 1992 yılında % 32.9 oranında
azaldığı ülkede, İşverenler ile İşçi Sendikaları arasında sürdürülen görüşnneler sonucu
gerçekleştirilen toplu sözleşmelerle işçi ücretleri ve maaşlar 1993 yılında % 22
oranında artınimıştır. Emekli maaşlarında ise 1993'ün ilk yedi ayında bir önceki yıla
göre % 18 oranında artış sağlanmıştır. Ücret değişikliğinin ise özellikle gıda, ısınma ve
ulaşım harcamalarında etkisi olmuştur.
Kamu harcamalarının GSMH'daki payı ise 1992 yılındaki % 28'lik seviyesinden
1993 yılında yaklaşık % 33'e yükselmiştir.
Orta ve uzun vadeli borçlarının toplam tutan 1990 yılında 812 milyon dolar,
1991'de ise 845 milyon dolar (Tablo 20) olan Makedonya'nın 1992 yılında toplam
borcu, 842 milyon doları ana para, 322 milyon dolan ise faizlere ait olmak üzere 1.164
milyon ABD Dolan'dır (Tablo 21).
TABLO:20
MAKEDONYA'NIN ORTA VE UZUN VADELİ BORÇLARININ
1990 VE 1991 YILLARINDAKİ SEYRİ
1990
1991
Uzun vadeli ve orta vadeli borçlar
812.7
845.8
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD)
142.7
149.8
Avrupa Demiryolu Şirketi (EUROFİMA)
12.2
6.6
Uluslararası Finans Kurumu (IFC)
13.6
10.
Avrupa Yatırım Bankası (EIB)
46.9
51.7
Devlet ve devlet kuruluşları
-
156.6
Yeniden finanse edilen borçlar
-
122.6
348.8
348.8
71.8
46.3
-
75.7
Ticari bankalar
Kliring
Diğerleri
Kaynak : National Bank of Macedonia.
T A B L O : 21
31.12.1992 İTİBARİYLE MAKEDONYA'NIN BORCU
Toplam
Sermaye
Faiz
T o p l a m uzun ve orta vadeli borçlanma
1.164.7
842.1
322.6
Konvertibl dövizler
1.144.0
824.9
319.1
Kliring
20.7
17.2
3.5
Zürih Anlaşması
539.5
343.5
196.0
Paris Anlaşması
189.7
155.6
34.1
Uluslararası finans kuruluşları
328.8
252.5
76.3
10.4
10.4
-
181.7
150.0
31.7
Uluslararası Finans Kurumu (IFC)
10.4
8.9
1.5
Avrupa Yatırım Bankası (EIB)
78.9
51.8
27.1
Avrupa Demiryolu Şirketi (EUROFİMA)
39.2
25.1
14.1
8.2
6.3
1.9
Diğer borçlanma türleri
86.0
73.3
12.7
Mallar
69.9
59.4
10.5
Ticari
16.1
13.9
2.2
Uluslararası Para Fonu (IMF)
Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası
Yeniden Entegrasyon Fonu
Kaynak : National Bank of Macedonia.
(JD
N
O)
CO
in
O)
CM
E
a
o
LO
LO
LO
CvJ
CM
CO
o
in
<o
CO
<o
T -
a>
(O
CO
in
CÖ
00
(O
CO
O)
OD
ın
N
O)
"(5
CD
CM
CO
00
CO
O
(O
00
CO
(D
un
CO
00
UO
CD
o
o
00
00
CD
o
CO
CD
CM
00
LO
CO
CM
CO
CM
00
o
c>
O)
CO
O)
CO
CM
CO
CO
CM
cq
ırî
CD
CM
o
00
o
ın
CD
00
CO
00
CD
LO
00
(O
CO
CM
Cvl
CO
CO
00
LO
CM
CM
o
O)
CM
00
CO
CM
CO
E
û j
LU
z
CM
CM
<
LU
>
ÛC
3 >
N
o>
CO
û.
İ2
E
İS
uı Oû
>=o
CD
o
a>
CD
CO
00
T""^
in
CO
Gİ
in
00
00
CM
CO
o
o
o
T—
CM
<
"«ît
CL
o
ın
o
CM
CO
CD
CM
CM
CM
00
CO
UL
O)
CO
<7)
Gİ
CO
00
LO
CM
o>
o
m
00
LO
CVJ
CO
LO
o
o
LO
CM
CM
CM
c6
CD
CD
CO
CO
00
CD
CM
CD
LO
(O
CM
in
o
CO
CM
o6
(O
CM
CO
c>.E
CM
CD
o
00
CD
o
CM
CM
in
O)
CD
(O
CM
in
o
ın
o
CM
CO
o
o
c>
CM
m
00
O)
CD
CD
LO
(D
CO
LO
00
LO
CO
C\J
T-
O) «5
LO
CO
CM
'C3
to lu 9
o
o
uı
in
CJ>
00
CM
CO
in
CD
LO
CD
cq
CM
00
CM
CM
in
o
o
CM
CM
CO
CM
CD
CD
LO
CT)
CD
CD
o
CD
00
(y:>\
o
00
o
q
CO
CO
CO
00
CD
00
CD
CM
00
CO
CO
CM
CO
CD
o
CM
LO
CM
CD
E
a
o
00
CJ)
CO
co
CO
CD
CD
CM
in
T—
o
in
CM
CM
CO
CM
CO
CD
CD
00
00
CD
CM
CM
CD
CM
CO
CO
1^
CO
CJ)
in
CT)
CM
CO
00
Cvi
Q
CÛ
CO
C/)
E
c
İ2
c
o
n
iS
CÛ
co^
03
3
"55
3
CO
CO
c
CO
c
•o
(0
9
c
3
N
3
E
İS
>
-o
T3
CO
CO
E
CO'
iS iS
I
c
>
o
CO
CQ
c
c
o
0Î
o
>
i—
LL
03
J
CO
2
CO
< <
iS
N
3
CO
3
o
=3
E
ZD
>
r
E
c
CL
03
13
"S
99
HI
CO
o
03
ÛC
3
UJ
CD
c
o
c
OÎ
c
C/)
03
c
Co
ICD
>
C/)
3
o
E
03
03
CL
li
c
03
CÛ
:3
03
V-
CO
ID
o
LL
o
CD
Q
03
CL
3
B
ucu
;g
"c
<D
>-
h-
"S
c
o
(0
E
c
ro
"S
c>
o
(D
'O)
CO
c
03
5k
Dünya Bankası tarafından 1994 yılı için Makedonya'ya verilecek olan kredinin
toplam tutarı 122 milyon ABD Dolan, bağış ve yardımlann tutarı ise 80 milyon ABD
Dolan'dır.
Avrupa Topluluğu
(AT)'nun
üyesi olma yolunda
mücadelesini
sürdüren
Makedonya'nın, BM'e kabulü, IMF'nin bir üyesi olmasına, böylece uluslararası finans
çevreleriyle
de
yeni
ilişkilerin
tesisine
yardımcı
olmuştur.
Nitekim,
ülkede
uygulanmasına başlanan özelleştirme programı için Avrupa Yatınm ve Kalkınma
Bankası ile yoğun bir işbirliğine geçilmiştir.
Pazar ekonomisine geçiş sürecindeki Makedonya'da, özellikle küçük ve orta
işletmelere dayalı bir ekonomik yapının inşaası öngörülmektedir. Çağdaş bir yönetim
ve
rekabet
temelinde,
hedeflenmektedir.
sermayenin
işletmelerde
etkinliğin
ve
kânn
maksimizasyonu
Ülke kaynaklarının farklı alanlara kaydın İmasında ve yabancı
ülkeye
çekilmesinde
özelleştirmenin
katkısının
büyük
olacağı
beklenmektedir.
Makedonya Cumhuriyeti'nde yeni kurulan şirket sayısı 31 Aralık 1991 itibariyle
15.280 iken, bu sayı 31 Aralık 1992 itibariyle ise 37.232'ye yükselmiştir (Tablo 23).
TABLO : 23
MAKEDONYA'DA YENİ KURULAN ŞİRKETLERİN DAĞILIMI
31 Aralık 1991
1992
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
31 Aralık 1992
1993
Ocak
Şubat
Mart
Toplam
15.280
Kamu
1.027
Özel
12.987
Kooperatif
520
Karma
746
1.336
1.570
1.878
2.176
1.599
1.746
1.535
1.093
1.950
2.315
2.348
2.406
37.232
36
59
6
7
11
16
22
46
78
86
83
80
1.224
1.258
1.468
1.815
2.100
1.501
1.678
1.458
982
1.759
2.100
2.141
2.206
34.138
15
18
33
34
31
21
29
27
47
54
53
50
795
27
25
24
35
56
31
26
38
66
75
71
70
1.073
1.665
2.508
3.284
53
75
8
1.532
2.315
3.250
33
50
7
47
68
19
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Ülkeye, 1993 yılında turizm, taşıma ve diğer yollarla 173 milyon ABD Dolan
tutannda döviz girişi olmuştur. Anılan yılda turizm yoluyla döviz çıkışı tutarı ise 12
milyon ABD Dolan'dır.
Ekonomide 1994 yılı için yapılan tahminler, Bosna-Hersek krizine bir çözüm
bulunamaması, aynca BM'in uyguladığı yaptınmlar ile komşu Yunanistan'ın AT'nin bir
üyesi olarak Makedonya'ya karşı politik ve dolayısıyla ekonomik tavnnın devam etmesi
halinde, ülke ekonomisinin olumsuz şekilde etkileneceği yönündedir.
Ön
tahminlerden
hareketle,
makro
düzeyde
ekonomide
beklentiler
şu
şekildedir: Safi Milli Hasılanın 1993 yılı seviyesinde kalması, sabit yatınmlarda % 4'ün
üstünde, toplam istihdamda ise yaklaşık % 1 oranında azalma, refah göstergesi
mallarda % 3 azalış, ihracatta % 2'nin, ithalatta ise % 1'in üstünde bir artış,
enflasyonda ise aylık ortalama artış % 5, yıllık artış ise % 80 dolayında olmak üzere, iki
misli düşüş. ^
A. Makedonya'da İşgücü
Makedonya'da toplam işgücü 1993 yılı verilerine göre 462.210'dur. Bu sayı
içerisinde 36.136 kişi kendi işinde, 426.074 kişi sosyal, karma, kooperatif ve özel
mülkiyette, 173.742 kişi madencilik, sanayi, su ve taşocağında, 34.150 kişi tarım,
balıkçılık ve orman alanında, 37.468 kişi inşaatta, 96.718 kişi üretim hizmetlerinde,
83.996 kişi ise üretim dışı alanlarda istihdam edilmiştir.
Aşağıdaki tabloda, işgücünün, çeşitli sektörlere göre dağılımı ile vasıflanna
göre iş arayanların 1987 yılından başlayarak yıllar itibariyle seyri yer almaktadır:
TABLO : 24
MAKEDONYA'DA İŞGÜCÜNÜN ÇEŞİTLİ YILLARDA
SEKTÖREL DAĞILIMI
1987
1988
1989
1990
1991
1992
532.997
530.844
530.385
522.543
507.070
483.621
16.936
15.858
13.851
15.219
38.698
37.504
516.061
514.986
516.534
507.324
468.372
446.117
215.363
214.356
216.333
208.679
191.620
179.363
45.134
47.191
47.789
42.184
39.305
37.820
İnşaat
51.258
47.977
46.523
47.636
42.492
39.680
Üretim hizmetleri
116.074
116.378
116.415
118.986
108.507
104.542
Üretim dışı hizmetleri
Vasıflarına Göre
İş Arayanlar
Toplam
88.232
89.084
89.474
89.939
86.448
84.712
141.103
140.252
150.400
156.323
164.816
172.089
Yüksek eğitimli
4.380
4.891
5.583
5.998
6.528
7.186
Lise eğitimli
4.125
4.489
4.878
4.862
5.098
5.345
Ortaokul eğitimli
36.023
35.625
38.799
40.410
42.334
45.287
Yüksek tecrübeli
Yarı tecrübeli ve
tecrübesiz
24.463
24.305
25.942
27.266
29.511
31.820
72.112
70.942
75.198
77.787
81.345
82.452
Toplam
İstihdam
Kendi işinde
K a m u , karma
kooperatif ve
özel mülkiyette
Sanayi, maden­
cilik, su işleri ve
taş ocakları
Tarım, balıkçılık
ve orman
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
TABLO:25
MAKEDONYA'DA 31.3.1991 İTİRABİYLE
Toplam
Makedonlar
Arnavutlar
Türkler
Rumenler
Valahlar
Diğerler
159.189
116.083
24.364
5.617
8.103
76
4.946
98.30
71.68
15.04
3.47
5.00
0.05
3.05
80.585
67.911
5.076
1.771
3.740
39
2.048
49.76
41.94
3.13
1.09
2.31
0.02
1.26
Erkek
78.604
48.172
19.288
3.846
4.363
37
2.898
%
48.54
29.75
11.91
2.37
2.69
0.02
1.79
Toplam
%
Kadın
%
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
T A B L O : 26
MAKEDONYA'DA
31.3.1991 İTİRABİYLE
ÇALIŞANLAR
Toplam
%
Devlet,
karma
kooperatif
sektör
%
Özel sektör
%
Toplam
Makedonlar
Arnavutlar
Türkler
Rumenler
Valahlar
Diğerleri
529.827
436.905
56.436
12.419
8.520
3.071
12.476
97.71
80.57
10.41
2.29
1.57
0.57
2.30
463.885
403.896
33.123
8.302
6.845
1.921
9.798
97.59
84.97
6.97
1.75
1.44
0.40
2.06
65.942
33.009
23.313
4.117
1.675
1.150
2.678
98.56
49.34
34.85
6.15
2.50
1.72
4.00
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Çalışanların, "kamu, kooperatif,
karma ve özel" sektör durumuna
göre,
ekonomik ve ekonomik olmayan faaliyet alanlarındaki dağılımı incelendiğinde, 1992
yılında 304.446 kişinin kamu kuruluşunda, 5000 kişinin kooperatiflerde,
131.777
kişinin karma, 4891 kişinin ise özel mülkiyetli faaliyet alanlannda çalıştığı ortaya
çıkmaktadır.
Ekonomik faaliyetler (sanayi, madencilik, tarım ve balıkçılık, orman, inşaat,
ulaşım ve haberleşme, ticaret, yiyecek ve turizm hizmetleri, el sanatları, konut-kamu
hizmetleri, finansal, teknik ve ticari hizmetler) ile ekonomik olmayan faaliyetler (eğitim,
bilim ve kültür, sağlık ve sosyal yardım, sosyo-politik dernekler ve kuruluşlar) itibariyle
çalışanlann dağılımı 1992 verilerine göre ilişiktedir:
TABLO : 27
FAALİYETLERİNE GÖRE ÇALIŞAN NÜFUS
(1992 yılı itibariyle)
Toplam
Kamu
Kooperatif
Karma
Özel
Toplam
446.117
304.446
5.000
131.777
4.891
E k o n o m i k Faaliyetler
361.405
221.939
4.944
129.672
4.850
- Sanayi ve madencilik
176.568
101.155
225
73.646
1.542
- Tanm ve balıkçılık
34.128
16.414
2.653
14.744
317
- Ormancılık
3.692
3.640
-
51
1
- Su işleri mühendisliği
2.795
2.579
5
211
-
- İnşaat
39.680
31.742
706
6.849
383
- Ulaşım ve haberleşme
22.497
19.991
63
2.381
62
- Ticaret
45.209
19.477
998
22.446
2.288
10.026
5.641
59
4.250
76
5.997
4.556
86
1.307
48
7.896
7.400
484
12
12.938
9.350
149
3.303
136
Ekonomik olmayan faaliyeti 84.712
82.507
56
2.105
44
383
7
22
- Yiyecek, içecek hizmetleri
ve turizm
- El işleri ve şahsi hizmetler
- Konut-kamu ve iskan
faaliyetleri
- Finansal, teknik ve ticari
hizmetler
- Eğitim, bilim, kültür ve
enformasyon
- Sağlık ve sosyal yardım
35.081
34.691
34.352
32.627
-
1.703
15.258
15.183
56
19
- Sosyo-politik kuruluşlar ve
dernekler
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Makedonya'da işgücünün % 60'ı tanmsal ve sınai üretim alanında, geri kalanı
ise hizmetler sektöründe istihdam edilmiştir. Sanayide istihdam edilenlerin % 50'si
üniversite mezunudur veya yüksek eğitimle uzmanlığı bulunmaktadır, % 30'u aşkın
insan ise kalifiye elemandır.
Özel sektörde istihdam edilenlerin payı 1991 yılında % 13 iken, 1993'ün ilk yedi
ayında bu oran % 17'ye yükselmiştir.
Ülkedeki toplam işgücünün 1992 ve 1993 yıllan mukayesesinde ise, 1993
yılında istihdamın bir önceki yıla göre % 1.9 oranında azalma gösterdiği belirlenmiştir.
Aynı mukayese ile, sosyal, karma işletmelerde ve kooperatiflerde 1993 yılında 1992'ye
göre % 4.5 oranında azalış olurken, özel sektörde ise ortalama % 13 oranında bir artış
izlenmiştir.
1993 yılı verilerine göre ülkedeki kayıtlı işsiz sayısı 175 bin dolayındadır. Yurt
dışına gidenlerin sayısı ise, özellikle genç ve üniversiteli nüfus olmak üzere yaklaşık
63 bin olarak belirlenmiştir. İşsizler arasında ilk defa iş arayanların oranı yaklaşık
% 80, eğitimli personelin oranı ise % 52'dir. İşsizlerin % 70'i 30 yaşın altındadır.
Toplam sayı içinde, üniversite veya yüksek okul mezunlarının payı ise % 33'tür.
Giderek
artmakta olan sayı, ülkenin ekonomik ve sosyal yönden
ciddi
sonuçlara yol açabilecek bir işsizlik problemi ile karşı karşıya bulunduğunu ifade
etmektedir.
Temmuz
1992'de işsizlik oranının % 40'a yükseldiği
ülkede, yılın
ikinci
yansında büyük ücret artışı talebinde bulunan memurlar ile demiryolları çalışanlan
tarafından grevler yapılmıştır.
Maaş ve ücretlerin genel olarak düşük seviyelerde seyrettiği ülkede, kamu
sektöründe
çalışan
kolej
mezunu
bir
kişinin
maaşı
500-600
Alman
Markı'nı
geçmemektedir.
İşgücünün, geleneksel şekilde tarım sektöründen sanayiye ve diğer sektörlere
kayışının
yaşandığı
ülkede, pazar
ekonomisine geçişin hızlandınimasıyla,
hem
ülkedeki işsizlik problemine çözüm bulunacağı, hem de bu yolun üretim artışına katkı
sağlayacağı düşünülmektedir.
Bu konuda, işgücünün kalitesi önemli bir avantaj
olmaktadır.
Devlet
de,
işsiz
kalan
şahıslann
sosyal
güvenliğinin
sağlanması
yolundafinansal destek vermek amacıyla fon yaratılmasına, aynca sosyal çalkantılann
önlenmesi için de sendikalar ve şirketler arasında iyi ilişkilerin kurulup geliştirilmesine
yardımcı olmaktadır.
B. Enflasyon
Makedonya'da Nisan 1992'de anti-enflasyonist bir program yürürlüğe konarak,
bölgedeki savaş yüzünden eski Yugoslavya Cumhuriyetleri ile bozulan ticari ilişkilerin,
aynca
muhatap
olunan
ekonomik
ambargoların
ve sınırlı ithalat
olanaklannın,
üretimde ve kapasite kullanım oranlannda neden olduğu olumsuzlukların
hiper-
enflasyonist bir gelişmeye yol açmaması hedeflenmiştir.
Mali ve parasal politikalar ile ücret ve fiyat politikalanna yer verilen sözkonusu
program uyannca, Alman Markı ile bağlantılı döviz oranı, aynca halkın günlük
yaşamında önemli sayılan mal ve hizmetler (gıda maddeleri, elektrik, kira ve kamu
hizmetleri) için de bir fiyat paritesi tespiti yapılmıştır.
Anti-enflasyonist programın ilk sonuçları olumlu olmuştur; Fiyatlardaki aylık
artış oranları Mayıs 1992'de % 72.4, Haziran ayında % 17, Temmuz'da % 8.3,
Ağustos'ta ise % 6.6'ya düşürülmüştür.
1992 yılında % 28.5 olan ortalama aylık enflasyon ise, 1993 yılında % 10.6
olmuştur. Yıllık enflasyon rakamları da 1992 için % 1925.2, takip eden 1993 yılı için ise
% 230'dur.
Ülke parası olarak Makedonya Denarı'nın kabulü ile, fiyatların liberal ekonomi
gereği, arz ve talep koşullanna göre serbestçe oluştuğu ülkede, sanayi ürünleri
üzerinde devletin kontrolü, 1990 yılında % 33 ve 1991'de % 24.8 oranlannda iken, bu
oran 1992'de % 16'ya gerilemiştir.
Halen ekonomide, ödemeler dengesindeki kümülatif açıklardan ve ekonomiye
şekil verecek sektörlerin eksikliğinden dolayı hiper-enflasyon endişesi mevcuttur.
C. Yatırımlar
TABLO: 28
MAKEDONYA CUMHURİYETİ'NDE SEKTÖREL OLARAK
1991 YILI İTİBARİYLE YATIRIMLARIN YAPISI (%)
100.00
Toplam
Sanayi-madencilik
19.61
Tarım, orman ve balıkçılık
6.63
İnşaat
1.50
Ulaşım ve haberleşme
12.74
Ticaret
3.51
Yiyecek hizmetleri ve turizm
1.28
Diğer üretim faaliyetleri
5.32
49.41
Üretim dışı faaliyetler
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Ülkedeki yatırımlar 1993 yılında bir önceki yıla göre % 15 oranında bir düşüş
göstermiştir. Yatınmların GSMH'daki payı ise, riskin yüksek olarak değerlendirilmesi,
kredi maliyetlerinin artması, aynca ülkenin kendi finansal olanaklannın kıt olması gibi
nedenlerden dolayı, 1992 yılındaki % 16.5'iik seviyesinden 1993 yılında % 14.3'e
düşmüştür.
Makedonya, bağımsız olduktan sonra, eskiden Arnavutluk ve
Bulgaristan
Cumhuriyetleri ile irtibatlı olduğu sistemde, bağlantının kesilmesi sonucu, bazı altyapı
alanlarında yatınm ihtiyacı doğmuştur.
Telekomünikasyon alanında ise, Avrupa'daki ve dünyadaki sistemlerle bağlantı
sağlanmak üzere yeni yatınmlar planlanmaktadır. Trans
ağını gerçekleştirmek,
aynca Tiran-Birindizi
Balkan telekomünikasyon
hattını faaliyete
geçirmek
amacıyla
hazırlıklar başlatılmıştır.
Bulgaristan ve Arnavutluk ile sınır kapılannın ve gümrük binalarının kurulması
için de Bütçeden önemli fonlar ayrılmıştır.
TABLO : 29
MAKEDONYA CUMHURİYETİNDE YABANCI YATIRIMLARIN
1989-1990 İTİBARİYLE ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI
Toplam
Toplam
Sayısı
Yatırım % ' s l
ABD Doları
Yatırım % ' s i
Almanya
6
28.6
2.103.8
14.0
İtalya
1
5.0
1.056.1
7.0
İsviçre
3
14.3
437.7
3.0
İngiltere
1
5.0
4.750.6
31.4
Yunanistan
6
28.6
5.866.2
38.5
ABD
4
18.5
925.6
6.1
Toplam
21
100.0
15.140.0
100.0
AT Toplam
14
66.7
13.776.7
91.0
EFTA Toplam
3
14.3
437.7
3.0
Diğer gelişmiş ülkeler
4
19.0
925.6
6.0
Ülke
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
AT'nin, eski Yugoslavya vasıtasıyla transit ticaret sorununa çözüm bulunması
amacıyla büyük ilgi gösterdiği Vardar Nehri Projesi, merkezi ve güney Avrupa'nın
doğal ve ticari hattı ile bağlantılı bir konumdadır.
Kırsal bölgelerle geniş bir bağlantıyı gerçekleştirmek üzere tesis edilen üstün
ternolojideki
projede,Belgrad-Üsküp-Sofya-Selanik
bağlantısı,
Danube-Morava-
Vardar-Ege Denizi su yolu bağlantısı, enerji istasyonlannın inşâası, tanm kompleksleri,
turizm ve sporun geliştirilmesine ve çevrenin korunmasına yardımcı tesislerin ve
fabrikaların hayata geçirilmesi öngörülmüştür.
Projede öncelik, trafik altyapısının ve enerji istasyonlarının tamamlanmasına
verilmiştir. 11 Ekim 1991'de Avrupa Yatınm Bankası'ndan sağlanan finansal destek ile
Gradsko karayolu hattında toplam uzunluğu 20.67 km. olan ikinci bir hattın inşaası
başlatılmıştır. Gradsko Gevgelija hattının (84 km.) yeniden inşaası ise. Dünya
Bankası'nm yardımlarıyla gerçekleştirilmektedir.
Makedonya'da elektrifikasyon işlemi, Vardar Nehri Projesi kapsammda 12
hidro-elektrikli enerji şebekesinin, Titov Veles'den eski Yugoslavya-Yunanistan smırına
uzanmasıyla daha da yaygmlaştınlacaktır. Bu hattın yardımı ile, yılda 1493 milyon
kilowatt-saat'lik elektrik enerjisinin temini mümkün olacaktır. Aynca iki hidro-elektrik
enerji istasyonu Treska Nehri üzerinde (yıllık 209 milyon kilowatt-saat) ve Crna Nehri
üzerinde (yıllık 464 milyon kilowatt-saat) inşa edilecektir. Toplam 16 hidro-elektrik
enerji istasyonunun tahmini değeri, asgari % 30'u yabancı sermayeye ait olmak üzere
1.5 milyar ABD Doları olarak hesaplanmıştır.
Hidrolik sistemlerin inşaası tamamlandığında 70.000 hektarlık yeni
tanm
arazisinin sulanması planlanmaktadır. Bu ise, nüfusun ve sanayinin ihtiyacı olan
suyun karşılanması, balıkçılık ve turizmin gelişmesi, nehirlerin kirlenmesinin
ve
taşmasının önlenmesi anlamına gelmektedir.
Vardar Nehri Projesi kapsamında, bölgedeki tarihi ve kültürel değerlerin ortaya
çıkartılması da planlanmaktadır.
Makedonya'nın Avrupa'ya daha hızlı bir şekilde entegre olmasını sağlayacak
olan bu proje, sermaye yönünden katkıda bulunan yabancı ortaklar için de büyük
yararlar sağlayacaktır.
Ekonomik, bilimsel, teknolojik ve kültürel alanlarda Avrupa ile uluslararası
platformdaki yerini alma isteğinden hareketle, Makedonya, özellikle bilgi ve haber
akışının sağlanması amacıyla, evlerde, okullarda ve büro, fabrikalar dahil, işyerlerinde
bilgisayarlann yaygınlaştınimasını, bunun için de bilgisayar teknolojisi konusunda
yabancı sermaye ile işbirliğinin tesisini öngörmektedir. Aynca, yabancı sermayenin
mikro-elektronik, bio-teknoloji ve enerji teknolojisi alanlannda da ülkeye gelmesi
beklenmektedir.
Makedonya Cumhuriyeti'nde dış sermaye bekleyen 400 proje mevcuttur. Diğer
taraftan, ortaklık ya da mülkiyet sahipliği şeklinde 50 küçük yatınm projesi ise, halen
İtalya, Yunanistan, Avustralya, ABD ve Yunanistan
bulunmaktadır.
tarafından
gerçekleştirilmiş
11.2. MAKEDONYA EKONOMİSİNİN SEKTÖREL ANALİZİ
A. Tarım
Makedonya Cumhuriyeti'nde 1.320 bin hektarlık alan tarıma tahsis edilnniş
olup, bu miktarın yarısı ekilebilir alan, diğer yarısı ise otlak ve mera niteliğindedir.
Ekilebilir alanların % 70'inden fazlası, canlı hayvan varlıklannın % 90'ı ise özel
mülkiyetin elindedir.
TABLO : 30
MAKEDONYA'DA ÜLKE ARAZİSİNİN
YILLAR İTİBARİYLE DAĞILIMI
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
Ekilebilir alan
666.278
665.658
667.804
666.445
663.749
665.000
663.256
Orman alanı
6.917
.4.872
5.414
3.949
3.368
3.500
Su kaynakları
232
204
172
188
186
171
ARAZİ (ha)
-
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
Tarımda
sulamaya
özel
bir
önem verilmiştir.
Bugün
Makedonya,
tarım
alanlarının sulanmasında eski Yugoslavya'nın diğer Cumhuriyetlerine göre ilk sırada
yer almaktadır.
II. Dünya Savaşı'ndan önce, her yönüyle bir tarım ülkesi niteliğine sahip olan
Makedonya'da, nüfusun % 75'i tarımla uğraşırken, savaştan sonra köylü nüfustan
yoğun şekilde tarım dışı faaliyetlere nüfusun geçtiği, bunun sonunda da şehirli
nüfusun arttığı gözlenmiştir.
Savaş sonrasında, tarımın milli hasıladaki payında da kayda değer ölçüde bir
değişilik meydana gelmiştir; 1948 yılında tarımın sahip olduğu pay % 55 iken, 1985
yılında bu oran % 15'e düşmüştür. Tanmın 1990 yılı itibariyle payı % 9.7, 1991 yılında
% 13, 1992 yılında % 15 ve 1993 yılında ise % 14.1 olarak belirlenmiştir.
Geçmiş yıllarda topraklann iyileştirilmesi, sulamanın yaygınlaştıniması ve güçlü
tarım kombinalarının kurulması, özellikle ülkenin en uzun su yolu olan ünlü Vardar
Nehri boyundaki alanlarda ve bol gübreli alanlardan Pelagonia, Ovce Pole ve Polo'da
olmak üzere, Akdeniz iklimine ve yan tropikal iklime özgü tarım ürünlerinin (sebze ve
meyve, pirinç, üzüm, pamuk, tütün, haşhaş ve susam) ekimine büyük
sağlamıştır.
olanak
Alçak
yerlerde
ve
ovalarda
özellikle
yüksek
kalitede
üzüm
ve
tütün,
pamuk,mısır, arpa, dut ve incir ekimi yapılmaktadır. Diğer tarım ürünleri buğday,
ayçiçeği, kauçuk ve şeker pancandır. Aynca tanmsal faaliyet
içerisinde
şarap
üretiminin kaynağı (özellikle Tikveş bölgesi) bağcılık, bahçe tanmı (domates, biber,
kayısı, armut, lahana ve çeşitli sebzeler) ve seracılık önemlidir.
T A B L O : 31
SEÇİLMİŞ TARIM ÜRÜNLERİ İTİBARİYLE
1992 YILI ÜRETİM MİKTARLARI
Ton
Buğday
299.522
Mısır
130.259
Arpa
127.349
Pirinç
42.698
Tütün
26.502
Seller l^annışı
61.439
Ayçiçeği
37.756
Patates
136.052
Fasulye
13.460
Domates
139.640
Biber
112.396
Elma
87.642
Armut
16.527
Erik
27.821
Şeftali
8.386
Kiraz
8.739
Üzüm
264.614
Hektolitre
Konyak
Şarap
150.318
1.364.560
Kaynak : Economic Chamber of Macedonia.
Ülkede tarım alanları toplamının % 73.8'i özel sektöre, % 26.2'6i ise kamu
sektörüne aittir. Bregalnika Sturimika, Radovis ve Kavadarki çevresinde inşa edilen
sulama sistemleri sayesinde 140.000 hektarlık alan sulanmaktadır.
1993 yılında yağış miktannın çok az oluşu, tanmsal üretimde verimi de
etkilemiştir. 1992 yılında buğdayda % 20, pirinçte % 60, ayçiçeğinde yaklaşık % 50,
üzümde ise % 70 oranında verim azalışı olmuştur. Tanmsal üretimde toplam verim
düşüşü ise, bir önceki yıla göre yaklaşık % 20'dir.
Makedonya topraklarının % 35'ini (891 bin ha) meydana getiren orman
alanlanndan alınan verim ise, ekonomik açıdan tatmin edici bir seviyede değildir.
Düşük verimli orman ürünlerinin kapladığı alan % 70'dir. Yılda 1 milyon m^ tomruk elde
edilmektedir. Ormancılığın daha çok gelişmesi için; teknoloji transferi, tohum ve
genetik konulannda yenileştirmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
B. Hayvancılık
Hayvancılıkta koyun ve sığır ile kümes hayvanları önemli bir yer tutmaktadır.
1992 yılı itibariyle (bin baş olarak), 4.297 kümes hayvanı, 2.351 koyun, 284 sığır, 173
domuz, 77.600 an kovanı belirlenmiştir.
T A B L O : 32
MAKEDONYA'DA 1992 YILI İTİBARÎYLE
CANLI HAYVAN VARLIĞI
Sığır ve bufalo
284.919
Domuz
173.006
Koyun
2.351.408
Kümes hayvanı
4.297.350
Arı kovanı
77.600
Kaynak : Economic Chamber of Macedonia.
T A B L O : 33
MAKEDONYA'DA YILLARA GÖRE
HAYVANCILIK ÜRETİM MİKTARLARI
(Bin Baş)
1990
1991
1992
Sığır
288
287
284
Domuz
161
179
173
Koyun
2.498
2.297
2.351
Kümes hayvanları
4.450
5.729
4.297
Kaynak : Economic Chamber of Macedonia.
Hayvan ürünleri olarak 1992 yılında toplam 34.114 ton et. 4.912 ton yağ,
aynca toplam 175.790 bin litre süt, 2.642 ton yün, 1.608 ton bal ve 516 milyon adet
yumurta elde edilmiştir (Tablo 34)
T A B L O : 34
MAKEDONYA'NIN 1992 YILI İTİBARİYLE
HAYVAN ÜRÜNLERİ
Değer
Miktar
Ton
34.114
- Sığır
M
7.549
- Domuz
II
10.443
- Koyun
II
12.394
- Kümes hayvanı
II
2.300
- Diğer
II
1.428
II
4.912
Et
Toplam
Yağlar
Toplam süt üretimi
Bin litre
175.790
- İnek sütü
II
117.443
- Koyun sütü
II
58.347
Yün
Bal
Yumurta
Ton
II
Milyon adet
2.642
1.608
516
Kaynak : Economic Chamber of Macedonia.
Makedonya, süt hariç, gıda konusunda kendine yeten bir ülkedir. Özellikle
mandracılıkta ve hayvanların otlatılmasıhususunda kalifiye işgücünün ve veteriner
hizmetlerinin sağlanması suretiyle, sütçülüğün ve süt ürünleri sanayiinin geliştirilme
olanağı bulunmaktadır.
Ülkedeki nehirlerden de bol miktarda balık avlanmaktadır.
C. Sanayi
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce bir tarım ülkesi sayılan, madencilik ve sanayi
altyapısı geri durumdaki Makedonya, savaştan sonra, alt yapı değişiklikleriyle birlikte,
dinamik bir kalkınma sürecine geçmiştir. Sanayi üretimi 1948'den 1980'e kadar olan
dönemde % 8.5 oranında artmıştır. Bu gelişmeye paralel olarak da,sanayinin milli
gelirdeki payı 1948'deki % 28'lik seviyesinden 1985 yılında % 50'ye yükselmiştir.
Ekonomisi 1986 yılından itibaren kötüleşmeye başlayan Makedonya, eski
Yugoslavya'da başgösteren iç kanşıklıklardan ve ardından patlak veren savaştan çok
olumsuz bir şekilde etkilenmeye başlamıştır,
Bosna-Hersek olayı ile, BM tarafından Sırbistan ve Karadağ'a
uygulanan
yaptınmlar sonucu, eski Yugoslavya pazarının tütün, sigara ve kalayda % 42, otobüste
% 76, motorlu taşıtlar aksam ve yedek parçalannda % 90, mobilyada % 70, demir
alaşımlarda ve sentetik lifte % 60'ını teşkil eden Sırbistan ve Karadağ
pazan
kaybedilmiştir.
tekstil
Sanayi
üretimi, en
fazla
demir-çelik,
makina,
kimya
ve
sanayiilerini etkilemek üzere, 1991 yılında % 10 oranında düşmüş, sanayide kapasite
kullanımı ise 1987'lerde % 81'lik orandan 1992 yılında % 78'lerde kalmıştır.
Aynca, Yunanistan'ın ekonomik ambargosunun ve başkent Üsküp'teki petrol
rafinerisinde stoklann erimesinin kümülatif sonucu olarak da sanayi üretimi 1993
yılının Ocak-Temmuz döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre % 15.3
oranmda düşüş göstermiştir. Sözkonusu düşüşün sektörler itibariyle dağılımı şöyle
olmuştur: Kağıt imalatı % 31.2, kimyasal ürünlerin işlenmesi % 34.4, metal imalat
sanayi % 28.5, ayakkabı ve deri ürünleri % 35.2, taşıma araçları üretimi % 25.4 ve
metalürji % 24.2.
Makedonya'da
sanayinin
GSMH'ya
katkısı
1992
yılı
itibariyle
%
40
dolayındadır. Ülkenin geleneksel sanayi dallannı tekstil ve deri, ayakkabı, tütün, metal,
elektrikli makina ve aletler ile kimya sanayii meydana getirmektedir.
Sözkonusu
sanayilerden tekstil, deri ve deri mamullerinin toplam sanayi içindeki payı % 23, enerji,
madencilik ve metalürjinin payı % 20, tarım ürünleri ile tütün işleme sanayiinin payı
% 16, makina sanayi ile elektrik ekipmanlarının payı % 15, kimya sanayiinin payı ise
% 14'tür. Sınai varlıklann ancak % 10'u özel mülkiyetin elindedir.
TABLO : 35
SANAYİDE ÇEŞİTLİ SEKTÖRLER İTİBARİYLE
Gıda Ürünleri Üretimi
-Un
- Meyve (Konserve)
- Sebze (Konserve)
- Et
- Şeker
Içki-içecek
- Bira
- Alkolsüz içecekler
- Şarap
- Tabii konyak
Birim
Miktar
Ton
158.376
6.728
8.140
8.121
8.140
II
II
II
II
Hektolitre
II
860.843
399.718
1.202.455
73.623
Demir ve Çelik Mamulleri
- Ham çelik
Ton
- Plaka ve levha (kalın-orta)
II
- Plaka ve levha (soğuk haddeli)
178.683
265.455
112.007
- Borular (kaynaklı)
II
- Demir alaşımlar
74.314
107.866
- Çelik külçeler
II
8.891
Demirsiz Mamuller
- Kurşun-çinko filizi
Ton
- Kurşun
II
1.135.087
23.579
- Çinko hülasası
15.535
- Kurşun-çinko hülasası
54.758
- Bakır filizi
3.572.500
- Bakır hülasası
39.099
- Krom filizi
6.742
- Krom konsantresi
6.830
K ö m ü r ve Petrol Ürünleri Üretimi
- Linyit
Ton
6.472.920
- Petrol
II
104.471
- Dizel yakıtı
!l
173.714
- Mazot
266.894
Elektrik
- Hidroelektrik enerii
- Termoelektrik enerii
Mwh
823.299
5.22.924
(Tablo 35'ln devamı)
Birim
Miktar
Ton
33.872
tl
516.053
M
9.706
11
43.579
Adet
346.880
Ton
2.325
fl
95.077
İnşaat Malzemeleri İmalatı
- Kireç
- Portlant çimentosu
- Alçı tası (kireçsi)
- Alçak ve yüksek yapı konstrüksiyonları
- Briket (bin)
Smai Kimyasallar
_
_
_
- Klor
- Sülfürik asit
- Sodyum hidroksit, elektrolit
5.834
- Sodvum hipoklorid
5.021
- Komprime
teknik gazlar
j —
ö — —
II
18.010
II
16.949
M
11.150
II
9.190
II
10.159
Ton
495
II
15.358
II
1.587
II
4.219
Milyon adet
22.297
II
14.022
Ton
140.320
—
- Poll akrilonitril lifler
- Polyester lifler
- Polivinil klorid tozu
- Polivinil klorid primer preparatlar
Kimyasalların İşlenmesi
- İlaçlar (perakende satış için)
- Deterjanlar
- Kozmetik preparatlar
.
- Plastik ambalaj kaplar
T ü t ü n ve İşleme
- Tütün (fermente)
- Sigaralar
Yem
- Davar yemi
1.023
Haşere İlaçları
Kaöıt ve Kağıt Ürünleri
- Kaâıt hamuru
- Baskı ve yazı kağıdı
Ton
5.448
M
4.270
II
3.070
Ton
9.073
II
7.477
- ilan tahtası
Tekstil ve K o n f e k s i y o n
- Pamuk ipliği
(Tablo 35'in devamı)
- Pamuklu kumaş (bin)
m2
29.009
- Yünlü kumaş
10.059
- Suni ipek kumaş
3.074
333
- Yer döşemeleri
- Hazır iç giyim (bin)
- Hazır dış giyim
- İç giyim, örme giyim
m2
18.182
M
12.138
Ton
2.755
m2
2.202
M
562
Adet
38.887
m2
260
Ton
249
II
3.027
m3
14.314
II
48.232
II
480
Takım
2.296
II
316.663
Deri ve Kürk
- Deri (bin)
-Kürk, evcil hayvanlar
Deri Ayakkabr ve Fantezi Eşya İmalatı
- Deri ayakkabı (bin)
- Deri ve kürk dış giyim (bin)
Kauçuk
- Teknik mallar (kauçuk)
- Kauçuk plakalar (ayakkabı için)
Kereste ve Ağaç Kaplama
- Biçilmiş kereste, kozalaklı ağaç
- Biçilmiş kereste, geniş yapraklı
- Kontrplak
Mobilya ve Parçaları, Kaplar ve
Diğer Ağaç Ürünleri
- Mobilya (Ev için)
- Parça mobilya
16.900
- Ambalaj kaplar
- Parke
m2
164.454
- Evler, sundurmalar
m3
7.122
Ton
6.063
- Mikro motorlar
Kw
21.517
- Akım kablolan
Ton
3.361
- Buzdolaplan
Adet
147.432
- Elektrik ampulleri
Ton
1.007
Taşıma Araçları İmalatı
- Otobüsler, karoseri donanımı
Elektrikli Aletler ve Cihazlar
Kaynak : Economic Chamber of Macedonia.
Özellikle başkent Üsküp'te yoğunlaşmış olan imalat sektörü, çelik üretimine,
kimya sanayiine ve dokuma sanayiine dayanmaktadır. Sanayide; mobilya, porselen ve
çini üretimi de önemli bir yer tutmaktadır. Tetova yünlü ürünlerin, Stip tekstil ve hazır
giyimin, Kumanovo ayakkabı üretiminin geliştiği başlıca şehirlerdir. Prilep, Üsküp ve
Kumanova şehirlerinde ise tütün işleme ve sigara fabrikalan bulunmaktadır.
Makedonya'nın elektrik enerjisi üretimi 6 milyar kwh'dir. Bunun % 8.5'i hidro­
elektrik santrallerinden, % 91.5'i ise termik santrallerden elde edilmektedir.
Elektrik
enerjisi
üretimi
ile, ülke
ihtiyacını
karşılamakta
yetersiz
Makedonya, kok kömürü ve petrol gibi enerji kaynaklannı teminde de
kalan
oldukça
zorlanmaktadır. Sistem olarak Yunanistan'la bağlantılı olduğu elektrik enerjisinde, bu
ülkenin ekonomik ambargosundan dolayı yaşanan soruna, Bulgaristan ve Arnavutluk
Cumhuriyetlerinden çözüm aranmaya başlanmıştır. Yapımı planlanan doğal gaz boru
hattının
inşaası
ile,
ülkenin
petrol
ihtiyacının
büyük
ölçüde
karşılanması
beklenmektedir.
26 Temmuz 1963'deki deprem sonucu büyük bir tahribata uğrayan başkent
Üsküp'ün yeniden inşaası ile hız kazanan ve ülke sanayiinde kilit sektör niteliğini
taşıdığı kadar, uluslararası alanda da, sanayi projelerinin inşaası, yol ve köprü yapımı
ile, su ve kanalizasyon şebekeleri, sulama tesisleri ve enerji istasyonları inşaasında
haklı bir üne sahip olan inşaat ve müteahhitlik hizmetlerinde, Makedonya, Körfez
krizinden ve BM'in Irak'a karşı yaptınmlanndan dolayı büyük bir pazar
kaybına
uğramıştır. Makedonya'nın bu alandaki kapasite kullanım oranı ancak % 30-40
seviyelerinde kalmıştır.
Halen ülke sanayiinde başlıca eksiklikler; teknolojinin eski, yedek parçanın ve
malzemenin kıt, üretim ve.büyüme hızının yavaş oluşudur.
Devlet,
ülkede
geleneksel
sektörlerin
genişlemesi
yanında,
üretim
metodlannda ve teknolojide yapılacak yenileştirmelerle, bu sektörlerin daha modern
bir yapı içerisinde işleyişlerini hedeflemektedir. Bu amaçla başlatılan özelleştirme
programı ile, ülkeye çekilecek yabancı sermaye sayesinde, sanayide modernizasyon,
üretimde verimlilik ve işgücünün sektörlere rasyonel olarak dağılımı hedeflenmektedir.
D. Madencilik
Makedonya, kaynakları zengin olmamakla birlikte, bol çeşitte madene sahiptir.
Ülkenin imalat kapasitesinin büyük bir kısmı da bunlara dayanmaktadır.
Madencilik demir cevheri, kurşun, çinko ve nikel üretimini
kapsamaktadır.
Bunlardan kurşun ve çinko Kratovo ve Zletovo'dan, krom ise Radusa'daki maden
ocaklanndan çıkarılmaktadır. Tajmiste'de çıkanlan demir ise başkent Üsküp'teki demirçelik sanayiini beslemektedir.
Demirsiz metal filizleri arasında başta gelenler; yüksek metalli kurşun ve çinko
filizidir.
Eski
Yugoslavya'nın
Makedonya'da
bu
yoğunlaşmıştır.
türdeki
metal
rezervlerinin
Aynca metal yönünden
zayıf
%
50'den
fazlası
olmasına
karşın,
ekonomik değeri artıncı altın ve gümüş ihtiva eden bakır madeni, mangan, nikel ve
kobalt ile demir, silikon ve antimon yanında, Alsar yataklarında dünyaca ünlü, nadir
elementlerden talyum ve lityum mevcuttur. Ancak bunların bulunup
çıkartılması
oldukça mütevazi ölçülerde olmaktadır.
Zenginliğiyle
ülkeye
önemli
bir
avantaj
sağlayan
süs
yanında,Makedonya'da, felspat, kaolin, kuvartz, alçıtaşı, silikat,dolomit
taşlarının
yatakları,
ayırca mermer ve granit ile kireç taşı ve kaplama taş bulunmaktadır. Ülkede porselen
ve seramik sanayii ile inşaat ve cam sanayii bu doğal kaynaklara dayanmaktadır.
Anılan metallerin çoğu kimya sanayiinde de kullanılmaktadır. Ülkede aynca az
miktarda antimuan,molibden, altın, gümüş ve platin ile kaya tuzu da çıkarılmaktadır.
Çoğu nadir olan süs taşları, dünya pazarlarında oldukça yüksek fiyatlardan
alıcı bulmaktadırlar.
Çok sayıda termal kaynaklara da sahip olan Makedonya'nın, elindeki yeraltı
kaynaklannı, özellikle yabancı ülkelerden gelebilecek küçük yatırımlarla, daha etkin ve
verimli
bir
şekilde
düşünülmektedir.
kullanabileceği,
dolayısıyla
ekonomiye
kanalize
edebileceği
TABLO : 36
MİNERAL VE METALLER İÇİN 1992 YILI İTİBARİYLE
ÜRETİM VE İMALAT MİKTARLARI
Birim
Miktar
Ton
24.638
II
23.341
M
52.728
II
14.526
Kg.
229.864
11
16.393
II
5.110
Ton
110.553
Demirsiz Metal Ürünleri
- Kurşun (işlenmemiş)
- Kurşun (rafine)
- Çinko (işlenmemiş)
- Çinko (rafine)
- Kadmium
- Gümüş (rafine)
- Alüminyum ürünler (preslenmiş)
Metalik Olmayan Mineral Ürünler
- Kuvartz kumu
19.294
- Feldspat (ham)
- Diğer metal olmayan filizler
400.538
- Taneli metal olmayan filizler
54.750
- Gam yünü (alkali-alkali olmayan)
1.828
- Ateş kili malzemesi
9.545
- Silisli malzeme
1.441
- Refraktörler
6.084
- Seramik eşya (ev için)
4.450
- Seramik levhalar
-
26.080
572
- Bileyiciler
Metal Ürünler
- Kalıp döküm (plaka)
- Kalıp döküm (demirsiz ana metal sanayiler)
- Vidalama ürünler
Ton
2.710
II
541
"
1.383
- Ambalaj kapları
M
1.635
- İnşaat yapılan (demir-kalay)
II
12.213
- İnşaat için metal elemanlar
II
1.125
274
- Yapılar (demirsiz ana metal sanayiler)
1.129
- Emaye ürünler
- Metal mobilya
II
2.751
Taş ve Mermer, Çakıl ve K u m
Taş ve mermer
15.880
- Çakıl ve kum
88.107
- Parçalanmış ve kınimış taş
- Alçı taşı (ham)
Kaynak: Economic Chamber of Macedonia.
754.585
37.026
E. Ulaşım ve Haberleşme
Balkan Yanmadası'ndaki coğrafi konumundan dolayı doğu ve batı arasında bir
köprü rolü oynayan Makedonya, ulaşım ağı yönünden iyi sayılabilecek bir durumdadır.
Ülkedeki karayolu şebekesinin uzunluğu 9.959.3 km. olup, bunun 3.766.8 km'si
ana ve bölgese! yollar,6.192.5 km'si ise mahalli yollardır.
Ana yol niteliğindeki karayolu uzunluğu 944.4 km'dir. 889.4 km'lik sert yüzeyli
yollann 82.6 km'si otoban, 565.6 km'si uluslararası E yollarıdır. Bölgesel
yollann
toplam uzunluğu ise 2.822.4 km'dir. Bunlann 1.911 km'si sert yüzeyli yol, 1.872.6 km'si
asfalt yol, 68.4 km'si ise kaldırımdır.
Halen Balkanlarda gerekli altyapının oluşturulması yönünde önemli bir adım
olmak üzere, Arnavutluk'un Adriyatik'teki limanı Düres'ten başlayıp Tiran-Üsküp-Sofyaİstanbul güzergahını izleyecek Batı-Doğu Otoyolu Projesi, dört ülkenin ortak projesi
olarak benimsenmiştir. İlgili ülkelerin konuyla ilgili siyasi iradelerinin sağlanmasından
sonra T.C. Dışişleri Bakanlığı ile Karayolları Genel Müdürlüğü kısaca WEM (WestEast Motorway: Batı-Doğu Otoyolu) olarak adlandınlan bir proje hazırlamıştır. Bu proje
ile, tek çıkışı Selanik
olan
Makedonya Cumhuriyeti
Yunanistan'a
bağımlılıktan
kurtulacak, Yugoslavya krizi nedeniyle Romanya ya da İtalya güzergahını kullanan
Avrupa'da yaşayan Türkler'in yurda geliş gidişlerinin maliyeti de düşecektir. Aynca,
İtalya'dan feribotla Dürres'e geçtikten sonra Sofya'ya beş saatte varılabileceği tahmin
edilmektedir.
Toplumun özel bir ilgi gösterdiği ve Avrupa hattına bağlı olan demiryolu
şebekesi, toplam 922 km'lik uzunluğu ile, eski Yugoslavya'daki tüm demiryolu ağının
% 70'ini meydana getirmektedir.
Başkent
Üsküp-Gevgelija
tamamlanmasıyla,
hattının
Makedonya'daki
genel
1987
hattın
yılında
%
elektrifikasyonunun
24.6'sı
(227
km)
elektriklendirilmiştir.
Demiryolu ile taşımada, 1991 yılı itibariyle taşınan mal miktan 5.641 bin ton,
seyahat eden insan sayısı ise 3.122 bin'dir. Aynı yıl karayoluyla taşımada ise, yük
ağırlığı 6.141 bin ton, yolcu sayısı 32.076 bin kişidir. Bu sayı 1992 yılında sırasıyla
4.015 bin ton ve 30.540 bin kişi olmuştur.
Havayolu ile taşımada ise, Üsküp ve Ohri havaalanları
kullanılmaktadır.
Terminal binası yeniden inşa edilen Üsküp Havaalanı, hem yolcu hem de uçak
sayısında sağlanan artışla daha etkin hizmet vermeye başlamıştır. Uçak pistlerinde de
yeniden inşa faaliyetlerinin tamamlanmasıyla, her iki havaalanının, ülkenin, savaş hattı
dışındaki, geri kalan Cumhuriyetlerinde ve Balkanlardaki işlevi daha da artmıştır.
Havayoluyla 1992 yılında 1184 ton yük taşınmış, 457.856 kişi de seyahat
etmiştir. Sefer sayısı ise anılan yılda 8.283 olarak belirlenmiştir. Uçak postasıyla da
1992'de 2.940 bin ton mektup ve 297 bin ton paket taşınmıştır.
Ülkenin tek ulusal havayolu şirketi olarak, Ocak 1991'de başkent Üsküp'te bir
anonim şirket şeklinde hizmete geçen Pal Air Macedonian Airlines, kurulduğu günden
bugüne kadar 150.000 yolcu taşımıştır. Şirketin TU-154 tipi üç Macar yapımı uçağı
bulunmaktadır. Büyük bir Makedon topluluğun bulunduğu Avustralya, Kanada ve
ABD'ye kıtalararası uçak seferlerinin düzenlenmesi amacıyla DC-10/Fokker-100 tipi
uçaklann satınalınması kararlaştınimıştır.
Toplu
taşımayı
gerçekleştiren
şirketlerin
elindeki
otobüs
sayısı
720
dolayındadır. Bu sayı tüm eski Yugoslavya'nın toplam otobüs sayısının % 8.3'ünü
meydana getirmektedir. Yük kamyonları ise, yine aynı mukayese ile toplamın % 12'si
kadardır. Ülkedeki otobüslerin % 18'i yerli, % 19'u ise mahallinde işbirliği ile üretilmiş
olmak üzere Batı Avrupa yapımıdır. Geri kalanlar ise dünyanın çeşitli ülkelerinden
sağlanmaktadır.
Yük araçlarının ise % 27'si eski Yugoslavya Cumhuriyetlerinden, % 48'i Batı
Avrupa'dan ithal edilmektedir.
Taşıma araçlarının yaş durumu, arzu edilen seviyede değildir. Yolcu taşımada,
ortalama 7 yaşındaki otobüslerin, bazı şirketler tarafından da 11 yaşından daha eski
araçlann kullanıldığı görülmektedir. Bu durum, doğal olarak, taşımanın güvenli ve hızlı
bir şeklide yapılmasını önlemektedir. Yük araçlarının ortalama yaşı ise 7 yaşın
üstündedir. Uluslararası taşımada kullanılan kamyonların 9 yaşından daha
eski
olduklan gözlenmektedir.
Taşıma hizmetlerinde Sırbistan-Karadağ'a transit taşımanın yasaklanmasından
dolayı, başka hatları tercih zorunda kalmanın, yolculuk süresi, vergiler ve sigorta
açısından taşıma maliyetlerini artırması nedeniyle 1993 yılı için tahmini düşüş oranı,
bir önceki yıla göre % 20 dolayındadır.
Ülkedeki telefon şebekesi ise, 1'er transit ve uluslararası, 11 ana, 19 kavşak ve
60 ternrıinal otonrıatik mübadele merkezinden meydana gelmekte olup, sistemde
sayıları 345 bine ulaşan telefon bağlantısı bulunmaktadır.
PTT (posta, telgraf ve telefon) hizmetlerinin geliştirilmesi için, kapasitenin
artıniması ve modern dijital teknolojinin yaygınlaştınimasına,
öte yandan
kırsal
kesimde telefon ve telgrafla haberleşme sistemlerinin tesisine ihtiyaç duyulmaktadır.
Ülke genelinde telefon sisteminin genişletilmesi konusunda ABD, Almanya ve
Güney Kore şirketlerinden gelen teklifler Makedonya PTT İdaresi ve devlet tarafından
incelemeye alınmıştır.
F. Bankacılık
Makedonya ile dünya ülkeleri arasında döviz transferine dayalı ödeme şeklini
Makedonya Ulusal Bankası (National Bank of Macedonia) tayin etmektedir. Anılan
banka, 26 Nisan 1991 tarihinde yeni ulusal para Makedonya Denan'nm istikrannı
korumak amacıyla, bağımsız bir Merkez Bankası hüviyetinde yeniden tesis edilmiştir.
Makedonya'daki en büyük ticari banka, merkezi başkent Üsküp'teki Stopanska
Banka A.D'dir. 1944 yılında kurulan banka, aym zamanda ülkedeki en eski banka
sayılmaktadır. Anonim şirket statüsündeki banka, 24 şubesi ile ulusal, öte yandan,
Avustralya, Kanada, ABD ve Avrupa'daki temsilcilikleri aracılığıyla da uluslararası
düzeyde müşterilerine bankacılık alanında hizmet vermektedir.
Bankanın kurucuları ve müşterileri arasında, sanayi ve madencilik, tarım ve
balıkçılık, inşaat, yiyecek hizmetleri, ticaret ve turizm alanlannda faaliyet gösteren
büyük ve önemli Makedon şirketler bulunmaktadır.
Dünya çapında 600'den fazla banka ile haberleşme ağına sahip olan ve genel
bankacılık işlemleri yanında, dış ticarete ilişkin uluslararası ödeme, kredi ve garanti
işlemleri ile yatınm faaliyetlerini de sürdüren banka, aynca Makedonya ekonomisine
destek vermek
üzere, yabancı şirketler ve kuruluşlar
arasında
bir köprü
rolü
oynamaktadır.
Krediler ve borç kullanımı konusunda Washington'daki Uluslararası Yatırım ve
Kalkınma Bankası ile uzun vadeli bir işbirliğine giren banka, aynı zamanda Paris'deki
Franco-Yugoslav Bank, Londra'da Anglo-Yugoslav Bank, Frankfurt'ta International
Handelsbank'm kurucu ortaklan arasında yer almaktadır.
Ülkenin tanınmış ikinci bankası Komercijalna Banka A.D'dir. 1955 yılında
kurulan bankanın, benimsenen pazar ekonomisi
kurallanna göre işleyişine
bir
dinamizm kazandırmak amacıyla 1 Ocak 1990 tarihinden itibaren, banka, bağımsız bir
niteliğe kavuşturulmuştur. Anonim şirket statüsünde hizmet veren bu ticari banka,
merkezi Üsküp'te olmak üzere, Makedonya genelinde 160'dan fazla muhabir banka
aracılığıyla, genel bankacılık işlemleri yanında, yabancı döviz piyasası temelinde kredi
ve garanti
hizmetlerini yerine getirmektedir.
Bankanın faaliyet
alanı
içerisinde;
Makedonya Cumhuriyeti'nde ve yurt dışında temsilcilikler açılması, danışma bürolan
ve yeni banka kurulması, reklam ve pazarlama, teknoloji transferi de bulunmaktadır.
Gerek
Stopanska
Banka A.D. gerekse
Komercijalna
Banka
A.D.
yeni
ekonomiye bir dinamizm getireceklerine inanılan küçük ve orta işletmeler için kredi
olanağı da sağlamaktadırlar.
Ülkede döviz işlemlerinin, yetkili bankalar eliyle yürütülmesi zorunludur.
Haziran 1993'de ülkenin mali sorunlannı bir ölçüde hafifletmek amacıyla,
parlamentoda, ülkede ilk defa özel banka açılmasını öngören bir Yasa kabul edilmiştir.
Harcamaları devlet bütçesinden ve diğer kuruluşlardan karşılanmak üzere,
ülkedeki mevcut bankacılık sisteminde uluslararası standartlara uyum sağlanması
amacıyla bir rehabilitasyon programı öngörülmektedir. Anılan program kapsamında,
mülkiyet yapısında değişiklik yapılması da yer almaktadır.
Bankacılık alanında, Makedonya Ulusal Bankası Kanunu, Bankalar Kanunu,
Menkul Kıymetler Kanunu'nun son şekline ilişkin çalışmalar sürdürülmektedir.
Halen, ticari bankaların, mal ve hizmet ithalinde peşin ödeme yapma yetkileri
bulunmamaktadır. Ödemelerde malın fiziksel olarak ithal edildiğini beyan eden gümrük
belgeleri ile hizmet faturalannın ibrazı gerekmektedir. Peşin ödemeye ancak, toplam
ithalatın % 30'una kadar, yatınm projelerinde makina ve teçhizat ile yedek parça veya
imalat için yan mamul mallar sözkonusu olduğunda izin verilmektedir. Üretim için
tanınan süre ise 30 günden fazla olamamaktadır.
İthalat için döviz kullanımı mal sınıflanna göre olmakta,ödeme şekli ise satış
anlaşmasındaki şartlara göre düzenlenmektedir.
G. Turizm
Makedonya'nm turizm yönünden zengin bir potansiyeli bulunmaktadır. Ülkeye
bu sıfatı kazandıran başlıca hususlar; doğa güzelliği, kış sporlanna elverişli dağlar,
Bratstvo-Edinsttvo oto yolunun kazandırdığı ulaşım kolaylığıdır. Aynca yakın bir
zamanda komşu Arnavutluk Cumhuriyeti ile sınır işlemlerinde kolaylıklar sağlanması
da, Makedonya'ya yönelik turizm faaliyetlerine canlılık getirmiştir.
Makedonya'da 500 yıl kadar egemen olan Osmanlı İmparatorluğu'nun ve
dolayısıyla
İslam
kültürünün
etkisiyle,
ülkede
çok
sayıda
cami
ve
hamam
bulunmaktadır.
Ülkenin dağları, eski Yugoslavya Cumhuriyetleri ile Avrupa ülkelerinden daha
fazla kış sporlanna olanak tanımaktadır. Eski Yugoslavya'nın tümündeki kayak pistinin
yaklaşık % 35'i (380.000 km) Makedonya'da bulunmaktadır. Yüksek dağlar, spor
turizmine olduğu kadar, av turizmine de hizmet etmektedir.
Ülkede aynca sayılan 38'i bulan, şifalı maden sularına sahip
kaplıcalar
bulunmaktadır. Yeryüzünün nadir elementlerini ve doğal gazlan bünyesinde toplayan
bu kaplıcalar, tıbbi tedavi merkezleri olarak hizmet vermektedirler.
Turizmde önemli bir yeri olan Ohrid şehri ve Ohrid Gölü, kültürel zenginliklerin
koruyucusu UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır.
Makedonya'dan, eski Yugoslavya'daki coğrafi konumu nedeniyle savaş öncesi,
Yunanistan başta olmak üzere, dünyanın çeşitli ülkelerine her yıl 14 milyona yakın
turist seyahat etmiştir.
Geçmişte
ülkenin
güçlü
sanayilerinden
birini
oluşturan
turizmden,
Makedonya'nın, 1988-1990 yıllannı kapsayan dönemde sağladığı ortalama yıllık gelir
50 milyon dolar iken, bu miktar 1992 yılında 10 milyon dolann altına düşmüştür. 1993
yılı tahmini gelir rakamı ise 13 milyon dolardır.
TABLO : 37
MAKEDONYA'YI YILLAR İTİBARİYLE
ZİYARET EDENLER
Yıllar
Ziyaret Edenler
1987
1.183
1988
1.111
1989
1.032
1990
975
1991
710
1992
586
1993
648
Kaynak: Statistical Office of Macedonia.
Makedonya, sahip olduğu tarihi ve kültürel zenginlikleri de dahil, yabancı
sermayenin, turizmde ortak işbirliğine gidebileceği bir ülke özelliğini taşımaktadır.
Halen, devlet, transit turizm alanında yapılacak yatınmlarla ülkenin gelirlerini
artırmayı planlamaktadır.
ili. MAKEDONYA'NIN DİŞ İLİŞKİLERİ
Iİİ.1.DİŞ TİCARET
A. Genel Dış Ticaret
TABLO : 38
MAKEDONYA'NIN YILLAR İTİBARİYLE
DİŞ TİCARETİ
Yıllar
İhracat
İthalat
Ticaret Hacmi
Ticaret Dengesi
1986
507.000
787.000
1.294.000
- 280.000
1987
599.000
775.000
1.374.000
- 176.000
1988
661.000
866.000
1.527.000
- 205.000
1989
654.000
934.000
1.588.000
- 280.000
1990
1.112.786
1.530.861
2.643.647
-418.075
1991
1.095.450
1.274.166
2.369.616
- 178.716
1992
1.198.626
1.206.106
2.404.732
1993 D
1.000.000
1.100.000
2.100.000
(*) Tahmini
Kaynak : Statistical Office of Macedonia.
-
7.480
- 100.000
Makedonya'nın yıllar itibariyle ilıracat rakamları incelendiğinde, ihracatının,
1986 ile 1987 yıllan arasında % 18.1 oranında, 1987 ile 1988 yıllan arasında % 10.4,
1989 ile 1990 yıllan arasında % 70.2 ve 1991 ile 1992 yıllan arasında ise % 9.4
oranında artış gösterdiği görülmektedir.
İthalatta ise durum, 1987 ile 1988 yıllan arasında ithalatın % 11.7 oranında,
1988 ile 1989 yıllan arasında % 7.9 oranında, 1989 ile 1990 yıllan arasında da % 63.9
oranında artış göstermiş olmasıdır.
Tablo
39'da
izleneceği
üzere,
ithalatı
daima
ihracatının
önünde
olan
Makedonya'nın dış ticaret dengesi daima açık vermektedir.
T A B L O : 39
MAKEDONYA'NIN MAL GRUPLARINA GÖRE
DIŞ TİCARETİ (%)
İHRACAT
İTHALAT
1990
1991
1990
1991
58.5
57.5
62.9
70.8
Sermaye malları
7.5
6.4
8.7
9.5
Tüketim mallan
34.0
36.1
28.4
19.7
Hammadde ve yarı mamul maddeler
Kaynak : Economic Chamber of Macedonia.
Makedonya'nın ithalatının % 70'inden fazlasını özellikle enerjinin ağırlıklı olduğu
hammadde ve yarı mamul mallar oluşturmaktadır.
İhracatta ise modern sanayi dallarının payının artmasına karşın, tekstil ve tütün
ile
demir
ve
demirsiz
metal
sanayii
gibi
geleneksel
sanayiler
önemini
hala
korumaktadır.
Makedonya'nın en önemli ihraç mallan, sektörel olarak aşağıda yer almaktadır:
1. Elektrik Sanayii
a) Ev ve lokantalar için alet ve cihazlar
g) Transformatör istasyonu
b) Kurşunlu batarya (akümülatörler)
h) Teknik seramikler
c) Kaynak makinaları,
d) Transformatörler,
e) Bakır ve diğer kablolar,
f) Şamdan, avize ve diğer
aydınlatma parçaları,
(yüksek frekanslı),
ı) TV antenleri
(uydu antenleri dahil),
i) İzolasyon malzemeleri,
j) Elektronik mamuller.
2. Demir Metalürji
a) Ferro alaşımlar
b) Çelik levhalar
c) Kaynak tüpleri,
d) Taşıyıcı profiller.
3. Demirsiz Metalürji
a) Rafine çinko,
b) Ham ve rafine kurşun,
c) Bakır (katod halinde)
4. Metal İşleme Sanayii
a) Otobüsler,
b) Otomobil sanayii için parçalar,
c) Köprüler ve binalar için metal konstrüksiyonlar ve kısımlar,
d) Transmisyon cihazlan için parçalar,
e) Lokomotifler için fren tertibatlan,
f) Çiviler, bobinler ve vidalar,
g) Emniyet kasalan, metal kabinler ve mobilya,
h) Katı yakıt kazanı,
ı) Metal silolar,
i) Pompalar
j) Sulama sistemleri,
k) Torna tezgahları ve öğütme makinaları,
I) Sanayide kullanılan havalandırmalar,
m) Kamplar için karavanlar,
n) Bağlantılı tarım elemanları,
5. Demirsiz Metal Sanayii
a) Mermer bloklar ile mermerden mamul dekoratif ve sanatsal ürünler,
b) Seramik, porselen ve kristalden mamul ürünler,
c) Suni bileme (taşlama) malzemesi,
d) Çakmak taşı,
e) Kıymetli metaller,
f) Emaye kaplar.
6. Kimya Sanayii
a) Sentetik lifler (PAN, PES, PP)
b) Polivinil asetat ve akrilik emülsiyon,
c) Polivinil klorid,
d) Plastik ve beton için katkı maddeleri,
e) Bitki koruyucuları,
f) Tıbbi plastik ve ilaçlar,
g) Estetik aletler,
h) Deterjanlar,
ı) Alüminyum tüpler, plastik ambalaj malzemeleri ve diğer PVC mamulü
ürünler.
7. Tekstil Sanayii
a) Pamuk ve yünden mamul iplik,
b) Kumaşlar (pamuklu ve yünlü),
c) Örme kumaşlar (pamuk ve yünden mamul),
d) Hazır giyim (erkek, bayan ve çocuklar için),
e) Halılar (el ve makine işi),
f) Yatak çarşafı vb. ürünler,
g) Avlu için dokuma mallar (sentetik lif ve kürkten mamul)
h) Battaniye ve örtüler (yünlü, sentetik ve karışık),
ı) Yünlü örtüler.
8. Deri İşleme Sanayii
a) Deri ayakkabılar (erkek, bayan ve çocuk için),
b) Deri giyim,
c) Otomobiller için kürk örtüler.
9. Ağaç İşleme Sanayii
a) Mobilya,
b) Ağaçtan mamul ambalaj malzemesi.
10. Tarım ve Gıda Sanayii
a) Kuzu eti, sığır ve tavuklar,
b) Sofralık üzüm,
c) Şarap ve sert alkollü içkiler,
d) İşlenmemiş tütün ve sigaralar,
e) Mantar,salyangoz, tatlı su balıklan ve tıbbi bitkiler.
TABLO:40
MAKEDONYA'NIN ÜLKE GRUPLARINA GÖRE
DIŞ TİCARET
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
507.000
599.000
661.000
654.000
1.112.786
1.095.450
1.198.626
İhracat ( T o p l a m )
B i n A B D Doları
Eski Yugoslavya
262.085
Cumhuriyetleri ile
Diğer ülkelerle
507.000
599.000
661.000
654.000
1.112.786
1.095.450
936.541
İthalat ( T o p l a m )
787.000
775.000
866.000
934.000
1.530.861
1.274.166
1.206.106
Eski Yugoslavya
156.271
Cumhuriyetleri
Diğer ülkeler
Dış Ticaret Hacmi
787.000
775.000
866.000
934.000
1.530.861
1.274.166
1.049.835
1.294.000
1.374.000
1.527.000
1.588.000
2.643.647
2.369.616
2.404.732
64.42
77.29
76.33
70.02
72.69
85.97
99.38
İhracatm İthalatı
Karşılama Oranı
Kaynak : Statistical Offfice of Macedonia.
Doğu Avrupa ülkelerindeki politik ve ekonomik çalkantılardan dolayı, eskiden
Makedonya'nın dış ticaretinde % 35 - 40 oranında bir paya sahip olan Bulgaristan,
Çek ve Slovakya Cumhuriyetleri ile Polonya ve Romanya pazarlan halen, elden çıkmış
durumdadır.
Öte yandan, eski Yugoslavya Cumhuriyetleri ile Makedonya arasındaki dış
ticaret ilişkileri, bölgedeki savaş nedeniyle, başta Bosna-Hersek ve Sırbistan-Karadağ
ile olmak üzere,sekteye uğramıştır. Aynca, Yunanistan'ın politik ihtilaf nedeniyle aldığı
ambargo karan da, bu ülke ile ticari ilişkilerin bozulmasına yol açmıştır.
Sınırlı olanaklardan dolayı da, dış ticaret işlemlerinde dengenin, döviz girişi ve
ihracat artışı ile değil, ithalatta kısıntı yapılması suretiyle sağlanmasına çalışılmıştır.
İthalatta ise, özellikle halkın günlük yaşamı için önem arzeden; petrol, şeker, un ve
ayçiçeği yağı gibi mallara ağırlık verilmiştir.
Makedonya'nın bağımsız olmasından sonra, dış ticaretin, iç ve dış faktörlere
göre tayin edilmesine ve dış ticarette liberal bir uygulamanın öngörülmesine karşın,
ülke mallan, gelişmiş ülkelerce uygulanan koruma tedbirleri ile kota vb. diğer
engellemelerle karşılaşmaktadır. Bu durumun, dış ticaret üzerindeki olumsuz etkisini
azaltmak amacıyla AT ile ilişkilerin sıklaştıniması planlanmaktadır. Aynca, esnek döviz
kurunun, ihracatı canlandıncı etki yapması beklenmektedir.
BM'e üyeliğin, aynca IMF, Dünya Bankası, Avrupa Yatırım ve
Kalkınma
Bankası gibi finans kuruluşları ile tesis edilen bağların, gelecekte dünya ülkeleriyle
yeni ticari ilişkilerin kurulup geliştirilmesine yardımcı olacağı düşünülmektedir.
Halen, ticari ilişkilerin artıniması konusunda, öncelik, komşu ülkelere, AT ve
EFTA ülkelerine verilmektedir. Diğer taraftan, değişen siyasi dengeleri takiben. Doğu
Avrupa ülkeleriyle de işbirliği sürdürülmektedir.
B. Türkîye-Makedonya Ticari İlişkileri
TABLO : 41
TÜRKİYE-MAKEDONYA DIŞ TİCARETİ
Dış Ticaret
Dış Ticaret
Yıllar
İhracat
İthalat
Hacmi
Dengesi
1989
16.100
22.900
39.000
- 6.800
1990
36.800
12.800
49.600
24.000
1991
30.000
25.000
55.000
5.000
1992
5.005
12.960
17.965
- 7.955
1993
33.754
17.593
51.347
16.126
9.849
1.828
11.777
8.021
n
1994
(*) 3 aylık veriler.
Kaynak : D.İ.E.
Türkiye
ile
Makedonya
arasındaki
dış
ticaret
rakamları
incelendiğinde,
ihracatımızın 1989 ile 1990 yıllan arasında % 128.6 ve 1992 ile 1993 yıllan arasında
ise % 574.4 oranında arttığı, dış ticaret dengesinin ise 1989 ve 1992 yılı hariç,Türkiye
lehinde geliştiği görülmektedir (Tablo 41).
Makedonya'nın Türkiye'ye ihraç ettiği başlıca mallan; ferro silisyum, sıcak ve
soğuk haddelenmiş saç, seramik ve karofayans, oto parçaları, raylı araç fren aksamı,
sentetik lifler, demirli silikatlar, lokomotifler ve taşıt araçlan, akrilik kablolar, seramik
mamulleri, rafine bakır, alaşımsız çinko, ham koyun derisi, otobüsler, cam elyafından
tekstil, dökme boru aksesuarlan oluşturmaktadır.
Türkiye'den yapılan ithalatta ise, pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu tekstil, krom
cevheri, narenciye, meyve ve sebzeler, deri mamulleri, sanayi tipi ekmek fınnlan,
elektronik eşya ve diğer dayanıklı tüketim mallan, kuru üzüm, etilglikol, dimetil
teraptalat, petrol ve benzin, buğday unu, bisküvi, rafine şeker, gaz yağı, telefon
santral cihazlan, elektronik iletkenler, mutfak için plastik kaplar, fiber optik kablolar ve
sabunlar başta gelmektedir.
TABLO : 42
TÜRKİYE'NİN MAKEDONYA'YA İHRACATINDA
BELLİ BAŞLI MALLAR
Malın Cinsi
Değer (ABD Doları)
Domates: Taze/soqutulmuş
292.218.21
Yeşil mercimek: Tohumluk olmayan
212.836.00
Fındık (Standart 1): Kabuksuz
81.435.00
Satsuma mandarin
651.785.26
Limon
681.968.37
Buqday unu
1.698.366.01
Susam tohumu: tohumluk olmayan
58.729.53
P a m u k y a ğ ı : katı, sıvı-fraksiyonlan, ağırlık=1 Kq.
163.432.43
Elektrikli traş makineleri
85.049.67
Elektrikli ocak, fınn, ızgara vb.
160.090.34
Otomatik telefon santralleri
512.149.00
Kasetli ses bantları, boş, en - 4 mm
89.868.76
Kasetli video bantlan, boş, en : 6.5-13 mm.
82.177.94
Kesim tüplü monitörler, ekran köşegen uzunluk: 42-52 cm.
179.922.00
Duylar
117.261.50
Kablolar
149.451.90
Makina-cihazlan izole edici plastikten bağlantı parçalan
103.423.00
İki tekerlekli bisikletler
86.426.82
Arkalıklı, içi dolu, adi metal koltuk-sandalye
76.639.45
Yemek-oturma odalarında kullanılan türden ahşap mobilyalar
116.734.56
Ahşap somyalar
180.956.70
Plastikten, diğer birleştirilecek türden küçük modeller
70.094.84
Seker: beyaz, kristal
2.053.357.03
Melaslar
268.681.00
Çikletler
1.078.743.07
Şeker mamulleri
137.528.79
Kakao içermeyen şekerli mamuller
89.200.45
Kakao müstahzarlan
520.454.56
Çikolatalı mamuller: dondurulmuş
56.042.14
Kakaolu tatlı bisküvi, gofret
882.894.71
Kakaosuz tatlı bisküvi
370.693.86
Gofretler
112.341.00
Bisküviler, aromalı/tuzlu ürünler
205.111.75
(Tablo 42'nin devamı)
Malın Cinsi
Değer (ABD Dolan)
Patates jips
168.341.00
Kavrulmuş kabuksuz fındıklar:ağırlık = 1 Kg. ambalajlı
235.357.33
Biralar: 10 It'yi geçmeyen kaplarda
26.000.00
Balık unu
84.800.00
Tütün döküntüleri
454.265.00
Krom konsantreleri
434.581.00
Benzinli motor yağlan
622.866.44
Diesel motor yağlan
138.780.46
Parafinler
75.761.00
Petrol-mineralli yağ kalıntıları
85.995.00
Disodyum sülfat (sodyum sülfat)
Sodyum silikat (su camı/cam suyu)
205.540.52
76.000.00
Dimetil Tereftalat
282.367.00
Bazik krom sülfat
119.616.10
Matbaa mürekkepleri
306.140.45
Tuvalet suları
50.470.46
Güzellik ve makyaj müstahzarlan
152.317.87
Sabun-yüzey aktif organik ürün : tuvalet için
74.829.86
Sabunlu yıkama, temizleme müstahzarları : perakende için
101.045.40
Sabunsuz yıkama, temizleme müstahzarları : perakende için
234.995.00
Polipropilen (ilk şekillerde)
52.414.52
Akrilonitril-bütadien-stiren (ABS) kopolimerleri
73.815.14
Sodyum korboksimetilselüloz (NA CMC)
56.278.14
Etilen polimer plaka, levha, film, folye, şerit: kalınlık= 10 mm.
55.696.52
Rejenere selüloz selefon yaprak-şerit: baskısız, kalmlık<0.75 mm
329.284.03
Polivinil klorürden gözenekli levha, pelikül, lamlar
82.596.83
Poliüretanlardan gözenekli levha, yaprak, pelikül, lamlar
147.887.24
Etilen polimerlerinden çanta, torba, külah
72.339.36
Plastikten sofra - mutfak eşyası
571.226.99
Plastikten diğer eşya
63.509.68
Vulkanize kauçuktan, enine kesiti trapez, transmisyon kolonlar
88.353.88
Kamyon - otobüs konvansiyonel dış lastikleri
327.820.00
Diğer taşıt karoserleri için ^auçuk eşya
129.279.59
Tabii deri - köseleden erkek giyim eşyası
82.893.34
Sigara kağıdı:genişliği 50 cm'yi geçmeyen rulolar halinde
285.333.00
Kitaplar: yabancı dilde
119.555.00
(Tablo 42'nin devamı)
Malın ismi
Değeri (ABD Dolan)
Fasonesiz denim : m2 >200 gr. pamuk= % 85, renkli iplikten
133.222.76
Viskoz ipeği tek kat ip >67 desi, 1 m>120 tur
54.000.00
Mensucatlar: baskılı, suni lif = % 85
55.303.00
İplikler: sentetik devamsız lif = % 85 ağırlık, perakende için
178.743.96
Mensucatlar: devamsız suni lif
740.547.81
Sentetik/suni, baskısız halı - yer kaplamalan
84.459.00
Sentetik liflerden kesilmemiş atkı iplikleri kadife - pelüş
171.692.36
Sentetik liflerden düz ağ mensucat
76.187.80
Nakil vasıtalan lastik imali için:naylon/poliamidler, kauçuklu
69.355.60
Nakil vasıtası lastik imali için kauçuklu mensucat
62.103.99
Pamuktan örme tişörtler
67.528.78
Pamuktan spor kıyafetler:örülmüş
66.184.83
Pamuktan örme diğer çoraplar
101.619.51
Suni/sentetik liflerden kadın, kız kabanlan:ağırlık=1 Kg.
50.722.00
Pamuktan erkek/çocuk için mesleki pantolonlar
67.644.00
Denimden erkek/çocuk için pantolonlar
78.570.75
Pamuktan erkek - erkek çocuk gömlekleri
92.640.57
Pamuktan kadın, çocuk bluzlan
56.358.88
Polietilen, polipropilenden diğ. çuval, torba:m2 ağırlık = 120 gr.
54.059.01
Bileği kapatan, taban kösele, yüzü deri diğ.erkek ayakkabı içi=24cm.
223.945.00
Yüzü deri terlikler-diğer ev ayakkabıları : erkekler için
81.066.35
Tabanı diğer maddelerden yüzü deri kadın ayakkabıları
130.601.00
Kurşun kristalden makina imali diğer bardaklar
106.948.00
0-300'C de genleşme kat=<(5.0XE-6) Kelvin camdan sofra eşyası
106.213.84
Camdan makina imali masa, mutfak eşyası (bardaklar hariç)
103.610.92
Demir-çelik tehkaplanmamış <1.5 mm< kesit=6 m m , % 0,25=C<% 0,6
71.284.00
Demir-çelik tel : adi metal kaplı, karbon = % 0,6
169.064.00
Demir-çelik tel, halat, kablo : kesiti <3mm.
847.584.47
Paslanmaz çelikten sofra eşyası
61.498.15
Alüminyum alaşımlardan içi boş profiller
117.983.77
Alüminyumdan mesnetli yapraklar:mesnetsiz kalınlık <0,02mm
365.602.17
Alüminyumdan ev eşyası
63.719.33
Kıvılcımla yanmalı pistonlu motor, pistonlar-piston segmanlan
53.045.32
Yakıt-yağ dağıtım pompalan
166.568.65
Hermetik/yan hermetik soğutma cihaz kopresörleri:güç>0,4 Kw
270.332.86
Paketleme/ambalajlama makina-cihazlan
K a y n a k : D.İ.E.
96.718.04
TABLO:43
TÜRKİYE'NİN MAKEDONYA'DAN İTHALATINDA
BELLİ BAŞLI MALLAR
Malın ismi
Sarı yüzgeçli orkinos:ağırlığı >10 kg., diğer, konservelik,dondurulmuş
Değeri (ABD Dolan)
414.194.66
Adi fasulye : tohumluk olmayanlar
73.847.52
Kauçuktan oto iç lastikleri
147.006.58
Öküz-inek derileri : taze/yaş tuzlu
393.349.40
Kuzuların yünlü yaş derileri : ham
198.940.95
Kuzuların yünlü kuru derileri : ham
1.279.896.20
Koyunların yünlü kuru derileri : ham
145.642.21
Kayın : yuvarlak, işlem görmüş
144.581.38
Çam : işlem görmemiş, yuvarlak
118.968.36
Kayın (fagus SPP.) yuvarlak
223.233.34
İğne yapraklı ağaçlardan yapraklar, kalınlık 1mm-3 mm
106.559.75
Poliesterden iplikler
219.030.30
Akrilik/modakrilikten sentetik lif demetleri
510.891.60
Poliesterlerden sentetik devamsız lifler
435.636.67
Akrilik/modakrilikten sentetik devamsız lifler
666.042.49
Akrilik/modakrilik sentetik lif döküntüleri
141.176.82
Mensucat:devamsız suni lif=%85 ağırlık, ağarmış/ağarmamış
51.101.73
Tek kat iplik : suni devamsız lif=% 85 ağırlık
151.362.39
Cam liflerden keçe
855.778.55
Ferro manganez : karbon >% 2
396.386.62
Ferro silisyum : silisyum % 55-% 80
Ferro siliko manganez
Demir-çelik rulolar
5.579.285.97
550.945.63
2.497.199.39
Rafine edilmiş bakır döküntü-hurdaları
60.537.68
Bakır-çinko esaslı alaşımlardan diğer levhalar, kalınlık>0.15 mm.
83.603.02
Antılmış bakırdan mesnetli ince yaprak-şerit:kalınlık<0.15 mm.
52.738.80
Birincil (primer) alüminyum alaşımları
202.736.18
Antılmış kurşun
288.255.23
İşlenmemiş kurşun
95.727.88
Alaşımsız işlenmemiş elektrolitik külçe çinko:çinko=% 99.99
176.893.71
Silaj makinaları
71.339.55
İzolasyonlu bakır iletkenler, gerilim >1000 V.
160.292.15
Taşıtların debriyaj, aksam ve parçaları
146.198.95
Kaynak : D İ E
Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin 30 Mayıs 1992 tarihli ve 757 sayılı
Kararı doğrultusunda alman tedbirler, eski Yugoslavya'nın parçalanmasından oluşan
Hırvatistan, Slovenya, Bosna-Hersek ve Makedonya için uygulanmamaktadır.
Bugün
Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti
olarak adlandınlan
ve
savaşın taraflarından Sırbistan-Karadağ'a ise, ilerideki listede belirtilen ve ihracı kayda
bağlı gıda maddeleri ve tıbbi amaçlı mallar dışındaki tüm ihracatımız yasaklanmıştır.
Bu ülkeye yapılacak ihracatta, alıcı prefinansmanı, peşin döviz ve teyidli gayri
kabili rücu akreditif gibi, mal bedellerinin teminat altına alındığı ödeme şekillerinin
dışındakiler kabul edilmemektedir.
Güvenlik
Konseyi'nin,Sırbistan
ve
Karadağ'a
uygulanan
yaptınmlan
güçlendirmek için aldığı 17.4.1993 tarihli ve 820 (1993) sayılı Karar'ın ekonomik
yaptırımlara ilişkin 12.maddesine göre;
Hırvatistan Cumhuriyeti'nin BM koruması altındaki bölgesine ve Bosna-Hersek
Cumhuriyeti'nin Bosna-Sırp kuvvetlerinin kontrolü altındaki bölgelerine ihracat ve bu
bölgelerden
ithalata
ve
mal
transit
geçişlerine,
uluslararası
insanı
yardım
kuruluşlannca dağıtılan yiyecek maddeleri ve tıbbi malzeme de dahil, temel insani
ihtiyaç maddeleri hariç olmak üzere, yalnızca, sırasıyla Hırvatistan
Cumhuriyeti
Hükümetinin veya Bosna-Hersek Cumhuriyeti Hükümetinin uygun yetki vermesine
bağlı olarak, Güvenlik Konseyi, izin verilmesini kararlaştırmıştır.
Madde
Yugoslavya
15'e göre
Federal
ise; Konsey, Tuna
Sosyalist
Nehri
Cumhuriyeti'nden
üzerinde
(Sırbistan
ve
mal ve
ürünlerin
Karadağ)
transit
geçişine yalnızca, 724 (1991) sayılı Karar'la kurulmuş bulunan Komite'nin özel olarak
yetki vermesi halinde iznine ve bu şekilde yetkilendirilmiş her geminin Tuna üzerinde
Vidin-Kalafat ve Mohaç arasından geçişi sırasında etkili bir izlemeye tabi tutulmasına
karar vermiştir.
SIRBİSTAN-KARADAĞ'A
(YUGOSLAVYA FEDERAL SOSYALİST CUMHURİYETİ)
İHRACI KAYDA BAĞLI GIDA MADDELERİ VE TIBBİ AMAÇLI
MALLAR LİSTESİ
I. GIDA MADDELERİ LİSTESİ
Fasıl
Armonize GTİP
Madde Adı
01
01 02 90
Canlı sığırlar
01.04.10.21-29
Canlı koyun - Damızlık olmayan
01.04.20.21-29
Canlı keçi - Damızlık olmayan
01.05.11.20
Tavuk ve horoz - Damızlık olmayan
01.05.19.21
Kaz - Hindi - Damızlık olmayan
01.05.19.41
Ördek - Damızlık olmayan
01.05.19.42
Beç Tavukları - Damızlık olmayan
01.05.99.12
Ördek - Damızlık olmayan - diğer
01.05.99.22
Kazlar - Damızlık olmayan - diğer
01.05.99.32
Hindiler - Damızlık olmayan - diğer
01.05.99.42
Beç Tavukları - Damızlık olmayan - diğer
01.06.00.31
Yabani Tavşan - İnsan gıdası için
01.06.00.44
Bıldırcın
02.01
Sığır etleri taze - soğutulmuş
02.02
Sığır etleri - dondurulmuş
02.03
Domuz etleri taze - soğutulmuş
02.04
Koyun etleri taze - soğutulmuş-dondurulmuş
02.05
At - Eşek etleri - soğutulmuş - dondurulmuş
02.06.10.21 -29
Sığır sakatatı
02.06.21
Sığır dili - dondurulmuş
02.06.22.90
Karaciğer - sığır
02.06.29.21 - 39
Diğer sakatatlar
02.06.30.21 - 39
Domuz sakatatı - taze - soğutulmuş
02.06.41.21 - 3 9
Domuz sakatatı - dondurulmuş
02.06.49.21 - 29
Domuz sakatatı - diğer
02.06.80.21
At, eşek, bardolann sakatatı - taze-soğutulmu:
02.06.80.31
Koyun-keçi karaciğerleri - taze- soğutulmuş
02.06.80.39
Koyun - keçi diğer sakatat - taze-soğutulmuş
02.06.90.21
At, eşek, bardolann sakatatı - dondurulmuş
02
(Listenin devamı)
Fasıl
03
Armonize GTİP
Madde Adı
02.06.90.31
Koyun - keçi karaciğerleri - dondurulmuş
02.06.90.39
Koyun - keçi diğer sakatat - dondurulmuş
02.07.10
Parçalanmamış kümes hav.etleri - taze-soğutul.
02.07.21
Parçalanmamış kümes hayv. etleri-dondurulmuş
02.07.31
Kaz - Ördek yağlı karaciğerleri
02.07.39
Horoz-tavuk parçalı etleri ve sakatat.-taze soğ.
02.07.41
Horoz-tavuk parçalı etleri ve sakatat-dondurul.
02.07.50
Kümes hayvanları karaciğer-dondurulmuş
02.08
Diğer etler ve yenilen sakatat
02.09
Domuz ve kümes hayv.yağları taze-soğ.don.
02.10
Et ve yenilen sakatat - tuzl.kur.salamura
03.01.91
Alabalıklar
03.01.92
Yılan balıklan
03.01.93
Sazan balıkları
03.01.99
Diğer balıklar
03.02
Balıklar - taze -soğutulmuş
03.03
Balıklar - dondurulmuş
03.04
Balık filetoları ve diğer balık etleri-taze, soğ.
dondurulmuş
04
03.05
Balıklar-kurutulmuş-tuz.-salamura ve balık unları
03.06
Kabuklu hayvanlar-soğutuimuş-dondurulmuş
03.07
Yumuşakçalar-soğutulmuş-dondurulmuş
04.01
Süt ve krema-kons.edilmemiş
04.02
Süt ve krema-kons. edilmiş
04.03
Süt ve krema, yoğurt ve diğ. fermente edil.mad.
04.04
Peynir altı suyu
04.05
Sütten elde edilen diğer katı ve sıvı yağlar
04.06
Peynir ve lor
04.07
Kümes hayvanlarının yumurtaları
04.07.00.31
Hindi-Kaz yumurtaları-damızlık olmayan
04.01.00.49
Diğer yumurtalar-damızlık olmayan
04.08.11.10
Yumurta sarısı kurutulmuş-gıda için
04.08.19.11-12
Yumurta sarısı-diğer
04.08.91.10
Yumurta-diğer şekillerde-gıda için-kurutulmuş
Fasıl
05
Armonize GTİP
Madde Adı
04.08.99.90
Yumurta-diğer şekillerde-gıda için-diğer
04.09
Bal - tabi
04.10.00.13
Arı sütü
05.04
Hayvan
bağırsakları-mesaneleri
ve
balıklar hariç (Gıda sanayi ara madde)
07
07
Yenilen sebzeler, kök ve yumrular
08
08
Yenilen meyveler, sert kabuklu meyveler
09
09
Kahve, çay ve baharat
10
10
Hububat
11
11
Değirmencilik ürünleri
12
12.01
Soya fasulyesi-tohumluk olmayan
12.02.10.90
Yer fıstığı-tohumluk olmayan-kabuklu
12.02.20.20
Yer fıstığı-kabuksuz
12.06.90
Ayçiçeği-tohumluk olmayan
12. 07.40.90
Susam-tohumluk olmayan
12.06.50.90
Hardal-tohumluk olmayan
12.07.91.90
Haşhaş-tohumluk olmayan
12.08.10.11
Soya fasulyesi unu
12.10
Şerbetçi otu ve kozalakları (içki sanayi)
12.11.90.41
Vermut otu
12.11.90.42
Likör otu
12.11.90.44
Ihlamur
12.11.90.45
Ada çayı
12.12.10.11-19
Keçi boynuzu
12.12.99.21
Kavun çekirdeği
12.11.99.22
Karpuz çekirdeği
13.02.12.21
Meyan balı
13.02.12.22
Meyan özü
13
mideleri-
(Listenin devamı)
Fasıl
Armonize GTİP
Madde Adı
15
15.01.00.20
Domuz yağları
15.01.00.30
Kümes hayvanlarının katı yağlan
15.12.00.21
Sığır yağlan
15.12.00.22
Koyun-keçi yağlan
15.04
Balık ve deniz hayv.katı ve sıvı yağlan
(Tababette kullanılanlar dahil)
15.06
Diğer hayvansal yağlar
15.07
Soya yağı ve fraksiyonlan
15.08
Yer fıstığı yağı ve fraksiyonlan
15.09.10
Saf zeytinyağı
15.09.90.10
Zeytinyağı katı ve sıvı fraksiyonlar
15.10
Zeytinden
elde
edilen
diğer
sıvı
yağlar
ve
bunların fraksiyonlan
15.11
Palm yağı ve fraksiyonlan
15.12.11.21
Ayçiçeği tohumu yağı
15.12.19.21
Ayçiçeği tohumu katı ve sıvı fraksiyonlar
15.12.19.29
Ayçiçeği tohumu yağı - diğer şekillerde
15.12.21.90
Ham pamuk yağı
15.12.29.21-29
Diğer sıvı yağlar katı ve sıvı fraksiyonlar
15.14
Rep. Kolza ve hardal yağı ve bunlann fraksiyon.
15.15
Diğer bitkisel ve sıvı yağlar
15.16
Hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağlar
ve
bunların fraksiyonlan
16
15.17
Margarin
16
Et, balık, kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar veya
diğer su omurgasızlannın müstahzarlan
17
17
Şeker ve şeker mamulleri
18
18
Kakao ve kakao müstahzarlan
19
19
Hububat, un, nişasta veya süt müstahzarları,
pastacılık ürünleri
(Listenin devamı)
Fasıl
Armonize GTİP
Madde Adı
20
20
Sebzeler, meyvalar, sert kabuklu meyvalar ve
bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstah.
21
21
Yenilen diğer gıda müstahzarlan
22
22
Meşrubat, alkollü içkiler ve sirke
25
25.01.00.31,32,39
Sofralık tuz
30
30
Eczacılık ürünleri
90
90.18
Tıpta,
cerrahide,
dişçilikte
ve
veterinerlikte
kullanılan alet ve cihazlar
90.19
Mekanoterapi
psikotekni
cihazları,
cihazlan,
masaj
cihazları,
ozonoterapi
cihazları,
oksijenoterapi, aeroterapi, suni teneffüs
veya
diğer terapik teneffüs cihazlan.
90.20
Diğer teneffüs cihazları ve gaz maskeleri
90.21
Ortopedik
cihazlar,
cebireler,
gutyerler
ve
kınklara mahsus diğer cihazlar, protez organlar,
sağırların
cihazlar
işitmesini
ve
vücut
kolaylaştırmaya
kusur
veya
mahsus
noksanlığını
gidermek amacıyla üstte veya elde taşınan veya
vücudun içine yerleştirilen diğer cihazlar
90.22
X-ışınlı, alfa, beta veya gama ışınlı cihazlar, Xışınlı tüpler ve diğer X-ışınlı jeneratörler, yüksek
gerilim jeneratörleri, kontrol panoları ve masaları,
ekranlar,
muayene
koltuklar ve benzerleri.
veya
tedavi
masaları,
Makedonya Cumhuriyeti ile arasındaki ticaretin, Makedonya'nın Türkiye'ye
yakınlığı ve bu ülkede Türk nüfusun varlığı, ayrıca ülkenin Türk vatandaşlanndan vize
istememesi gibi hususlar da dikkate alınarak, daha fazla artınlabileceği inancıyla, bu
konuda ilk adımı Türkiye atmıştır.
Makedonya Cumhurbaşkanı Kiro Gligorov ile çeşitli kurum ve kuruluşlarda
temaslarda bulunan Türk heyetinin bu ziyareti, tüm dünyanın gözlerinin Balkanlara
çevrildiği bir sırada, Türkiye'nin bölgesel bir güç olarak; kredi, yatınm ve ortak
girişimler açısından
Makedonya Cumhuriyeti
için en avantajlı
komşulardan
biri
olduğunu ifade fırsatı vermiştir.
Türk
Eximbank'in
1994 yılında Makedonya
Cumhuriyeti
için
öngördüğü
25 milyon ABD Dolarlık ihracat kredisine Eylül ayında işlerlik kazandınimasıyla, henüz
iki ülke arasında arzu edilen seviyede olmayan dış ticaret hacminin genişlemesi
beklenmektedir.
III.2. TÜRKİYE-MAKEDONYA TURİZM İŞBİRLİĞİ
Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Makedonya Cumhuriyeti Hükümeti arasında
imzalanan ve 7.3.1994 tarihli-21870 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan
Turizm
Alanında İşbirliği Anlaşması'na göre taraflar, aşağıda yer alan hususlarda anlaşmaya
varmışlardır:
İki ülke arasındaki turizm ilişkilerini geliştirmek, turizm
alanındaki
işbirliğini teşvik etmek ve üçüncü ülkelerden turist çekmek amacıyla,
taraflar, ülkelerindeki kamu ve özel sektöre ait turistik işletmelerin bütün
faaliyetlerini destekleyeceklerdir ve koruyacaklardır.
-
Taraflar, turizm alanında ortak girişimlerde bulunmak, altyapı inşaatları
gerçekleştirmek, bu alanda oluşacak faaliyetlerin gelişmesini sağlamak
ve
değişimleri
gerçekleştirmek
amacıyla
ilgili
kuruluşlar
ve
organizasyonlar nezdinde temaslarda bulunacaklardır.
Turizm
sektöründe
altyapı
yatırımları,müteahhitlik
hizmetleri,
ortak
girişimler ve yatınmlar ile yeniden yapılaşma alanlannda faaliyetleri ve
değişimleri sağlamayı ve daha da geliştirmeyi amaçlayan ilgili kurum ve
kuruluşlara yardım sağlanacaktır.
Turizm aianmda uzman ve danışman değişimi karşılıklı olarak teşvik
edilecek, turizmin bütün sektörleriyle ilgili bilgi ve tecrübenin değişimiyle,
turizm alanında çalışan personel için karşılıklı burs, seminer,hizmetiçi
eğitim kurslannı kapsayan bütün öneriler değerlendirilecektir.
Taraflar,
basılı
tanıtım
yayınlannın
dağıtımını
karşılıklı
olarak
kolaylaştıracaklardır. Bu amaçla, iki ülke arasında değişimi yapılacak ya
da
değişimi
koşuluyla
yapılması
giriş, gümrük
önerilen
vergileri
yayınlar,
ya
da
ticari
ithal
amaçlı
olmaması
vergilerinden
muaf
tutulacaktır.
IV. MEVZUAT
Makedonya, bağımsız olduktan sonra, politik ve ekonomik sistemde başlatılan
reform faaliyetleri sürecinde, ülkede, dış ticaret, kambiyo, gümrük,bankacılık, yabancı
yatınmlar ve krediler, menkul kıymetler, finans ve muhasebe, sınai ve sosyal mülkiyet
konularında aşağıda belirtilen yasalar ile ilgili çalışmalar sürdürülmektedir:
- Makedonya Ulusal Bankası Kanunu,
- Bankalar Kanunu,
- Menkul Kıymetler Kanunu,
- Yabancı Krediler Kanunu,
- Yabancı Yatınmlar Yasası,
- Dış Ticaret Kanunu,
- Gümrük Mevzuatı,
- Kambiyo Mevzuatı,
- Finans Mevzuatı,
- Muhasebe Kanunu,
- Özelleştirme Yasası,
- Sınai Mülkiyetin Korunması Yasası,
- Sosyal Mülkiyetli Konutlann Satışı Yasası.
IV.1. VERGİ MEVZUATI
Ülkenin vergi sisteminde başlatılan reform hareketleri ile, uygulamanın, pazar
ekonomisine
sahip
ülkelerdeki
vergi
sistemleri
ile
uyumlu
hale
getirilmesi
amaçlanmaktadır.
Vergilendirmede en önemli 3 vergi; Ferdi Gelir Vergisi, Kâr Vergisi ve lüks
mallar, petrol türevleri, otomobiller,tütün, kahve ve alkol için Tüketim Vergisi ilave
edilen Satış Vergisidir.
Anılan vergilerden
Ferdi
Gelir
Vergisinin, gelirlerle
ilgili
olarak
eskiden
uygulanan 9 verginin yerini alması planlanmaktadır. Kâr Vergisi de birleştirilmiş şekilde
ve tek bir oranda tahsil edilecektir. Eski uygulamada 21 farklı şekildeki Satış Vergisi
oranı ise, bazı hizmetler için % 10, elektrik enerjisi, likit gaz, çocuk giyim eşyası ve
gıda mallan için % 5 olmak üzere, % 25 şeklinde genel bir oranda, 3'e indirilecektir.
Yeni düzenleme ile çok sayıda istisna ve muafiyet de kaldırılmıştır.
" İthalatta, malın iç piyasada satıldığı anda değil, ülkeye girişinde olmak üzere
Satış Vergisi uygulaması getirilmiştir.
Emlak Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi, Emlak Satış Vergisi şeklinde 3 grupta
toplanmak, aynca eski esaslar ve oranlarda, indirimlerde ve istisnalarda önemli
değişiklikler yapılmak suretiyle, bir Gayri Menkul Vergisi Kanunu da
Meclis'ten
geçirilmiştir.
Ülkedeki mali reformları takiben, Vergi İdaresinde de yeni
düzenlemeler
yapılmaktadır. Bu kapsamda, vergilerin toplanması için Sosyal Muhasebe Servisi'nin
ve Maliye Bakanlığı'nm görevleri. Bakanlık bünyesinde, Kamu Gelirleri İdaresi adı
altında, tek bir bölümde toplanmıştır.
1994 yılına ait mali politikada, öncelik, gelirlerin artınimasma ve masrafların
kısılmasına verilmektedir. Bu amaçla da, vergi alanının genişletilmesi, aynca, vergi
toplama metodlarının ıslahı planlanmaktadır.
1995
yılına
kadar,
ekonomik
faaliyetlerin
vergilendirilmesi
konusunda,
vergilerin, gelişmekte olan Avrupa ülkelerindeki seviyelerine getirilmesi gündemdedir.
Halen, mal ve hizmetler üzerinden daha önce alman Satış Vergisinin yerini KDV'nin
alması yönünde ilgili Kanun hazırlığı yapılmaktadır. Üzerinde çalışması sürdürülen
diğer vergiler; Sermaye Gelirleri Vergisi, Uluslararası Taşıma Gelirleri Vergisi, İşletme
Hakları Vergisi, Patentler ve Teknik Gelişme Vergisi, Çevre Vergisidir.
IV.2. DIŞ TİCARET REJİMİ
Dış ticarette benimsenen liberasyon politikası çerçevesinde, ekonominin dışa
açılması amaçlandığından, dış ticaret rejimi de, gelişmiş ülkelerde uygulanmakta olan
açık piyasa ekonomisinin esaslanna dayandınimaktadır. Bu yolla, dış ticaretin, çağdaş
ve dinamik bir yapıya kavuşturulması planlanmaktadır.
İthalat, serbest, kotaya tabi ve lisansa tabi olarak, 3 şekilde yürütülmektedir.
Halen Gümrük Tarifesine göre serbest ticaret kategorisinde yeralan mallar için
herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Anılan kategorideki mallara ait ödemelere izin
verilmektedir.
Kotaya tabi mallar kategorisi ise, toplam ithalatın yaklaşık % 10'unu meydana
getirmektedir. Bu grupta çoğunlukla tarım ürünleri, gıda mallan, demirli ve demirsiz
metaller ile teçhizatlar bulunmaktadır. Kotalar, her yıl, hacim ve kıymet esasına göre
Federal
İdare
Konseyi tarafından tespit
edilmekte, firmalara
tahsis
işlemi
ise
Makedonya Ekonomi Odası tarafından gerçekleştirilmektedir.
Üçüncü kategoride yer alıp. Federal Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı'ndan
alınacak lisansa tabi mallar listesi ise, ticari amaç dışında ve uluslararası anlaşmalarla
kontrolü yapılan silahlar ve narkotik mallan, aynca sanatsal ve tarih değeri olan
eserleri kapsamaktadır. Bunların ithaline ancak, özel amaçlara veya şahsi esaslara
göre izin verilmektedir.
Uygulanmakta
olan
Gümrük
Tarife
İstatistik
Cetveli, Armonize
Sisteme
dayanmaktadır. Bu tarifede, "En fazla müsaadeye mazhar ülkeler"den Makedonya'ya
yapılacak
ithalatlarda
uygulanan
gümrük
vergilerini
gösteren
sütundan
yararlanılmaktadır.
Hemen bütün vergiler ad valorem'dir. Ancak, işlenmiş ve yan işlenmiş zirai
ürünler için ad valorem vergiye ilaveten, belli bir esasa göre hesaplanan vergi de
eklenmektedir. Zaman zaman ise bazı mallar (örneğin üretim için hammadde vb.)
gümrük vergisinden muaf tutulmaktadır. Gümrük vergileri çoğunlukla % 5 - % 20
arasında olmak üzere, O ile % 40 arasında değişmektedir.
Makedonya'ya getirilecek olan ticari değer taşımayan numuneler
gümrük
vergisi vb. kesintilere tabi değildir. Ticari değeri olan numuneler ise, ancak belli bir
depozito karşılığı yurda getirilebilmektedir.
İthal edilen reklam materyali (kataloglar hariç) gümrük vergisine tabidir.
ATA Karneleri ile, ticari numuneler, reklam materyali, mesleki alet ve cihazlar
kabul edilmektedir.
Mallann 30 günü aşmamak üzere Gümrük antrepolannda muhafazasına izin
verilmekte, bu süre, zorunlu hallerde 15 gün daha uzatılabilmektedir.
Dış ticarette kullanılan başlıca belgeler şunlardır:
- Fatura,
- Pro-forma fatura,
- Çeki listesi,
- Menşe şahadetnamesi,
- Sigorta poliçesi,
- Lisansa tabi mallar için ithal lisansı,
- Sağlık Kontrol Belgesi (canlı hayvan, et ve et ürünleri için),
- Özel sertifikalar (organik gübre, ot ve saman için).
Aynca
ithalatçılann
istekleri
doğrultusunda
belge
tanzimi
de
gerekli
olabilmektedir.
Standardizasyon Kanunu'na göre, hem yerli hem de yurda ithali yapılan mal ve
hizmetlere aynı standartlar uygulanmaktadır. Anılan Kanun ile, ambalajlama dahil,
insan sağlığının, çevrenin ve çalışma ortamının,a yırca teknolojinin
çalışılmaktadır.
Kanunda,
tüketicinin
mallar
hakkında
tam
korunmasına
bilgilendirilmesi
öngörülmüştür. Bu itibarla da, temel amaç tüketicinin korunması olmak üzere, etiket
veya ambalaj üzerinde; malın dayanıklılık süresi, muhtevası gibi bilgiler yanında,
gerektiğinde uyarıcı nitelikteki bilgilerin de ihmal edilmemesi gerekmektedir.
Halen,
Makedonya'da
standartların,
teknik
yönden
ve
kalite
yönünden
uluslararası standartlar ile uyumlu hale getirilmesi amacıyla çalışmalar yapılmakta,bu
yolla, standardizasyonun
planlanmaktadır.
üretim, ticaret ve inşaat
alanlannda
yaygınlaştıniması
Bazı ilaçlar ile eczacılık müstahzarlarının ülkeye ithali ancak, Federal Çalışma,
Sağlık ve Sosyal Güvenlik Komitesi ile Tanm Bakanlığı'nm ön izni ile mümkün
olabilmektedir.
İthallerinde kalite kontrolünün zorunlu olduğu ürünler kapsamında; et ve et
ürünleri (dondurulmuş olanlar dahil), süt ürünleri, yumurta, meyva, fındık, turunçgiller
ve tropikal meyvalar, üzüm, kurutulmuş meyva, meyva suyu, reçel ve marmelat,
sebzeler,sebze ve meyva mamulleri, yer fıstığı, kahve ve çay, baharat, tuz ve katkı
maddeleri,
hububat,
alkolsüz
içkiler,
meşrubat,
şerbetçi
otu
ve
karışık
yem
bulunmaktadır.
Diğer taraftan Makedonya'dan ihraç edilen canlı sığır,buzağı yanında, et (dana
eti, taze ve konserve et), şarap için de kalite kontrolü yapılmaktadır. Görevli memurlar
tarafından yürütülen muayene işlemi,miktar, ambalaj veya etiket,kap, taşıma şekli ve
kalite gibi hususlar dikkate alınmak suretiyle, ülkenin çeşitli yerlerindeki kontrol
noktalarında gerçekleştirilmektedir.
IV.3. ÖZELLEŞTİRME YASASI
Makedonya
Cumhuriyeti'nde
politik
ve
ekonomik
hayatta
atılan
önemli
adımların paralelinde özelleştirme kararı alınmıştır.
Avrupa'da eski Doğu Bloku ülkeleri arasında en liberal Özelleştirme Yasası
Makedonya'da hazırlık aşamasındadır.
Avrupa
Yatınm
ve
Kalkınma
Bankası
ile
işbirliği
içerisinde,
ekonomik
programına özelleştirmeyi alan eski Yugoslavya Cumhuriyetleri arasında Makedonya
ilki sayılmaktadır.
Özelleştirmenin temelinde; sermaye piyasasının kurulması, adil muamele,
ekonomik etkinlik ve rekabet faktörleri yer almaktadır. İlk safhada, devlet monopolleri
(yol inşaası, telekomünikasyon, elektrik, konut ve su hizmetleri) özelleştirme kapsamı
dışında tutulmuşlardır. Özelleştirme işlemi, ekonominin esasını oluşturan 1450 şirket
üzerinde yoğunluk kazanmıştır. Bunlar 135 büyük şirket (personel kadrosu 250'den
fazla), 435 orta büyüklükte şirket (personel kadrosu 250 işçi) ve 880 küçük firma
(personel kadrosu 50'den az)dır. Yeni programda sosyal mülkiyetli büyük şirketlerin
anonim şirket haline dönüştürülmesi, küçük ve orta işletmelerin ise açık artırma, ihale
veya çalışanlann şirket hissesi satınalmaları şeklinde satılmaları planlanmaktadır.
Halen, ülkedeki özelleştirme işlemini koordine eden ve bu programa destek
veren başlıca kuruluşlar şunlardır:
- Makedonya Kalkınma Fonu,
- Ekonomide Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Ajansı,
- Küçük ve Orta İşletmeler Danışmanlık Merkezi,
- Avrupa-Stratejik Etüt Merkezi.
Bu kuruluşlann yanında, aynca aynı konuda hizmet vermek üzere çok sayıda
danışmanlık firması da mevcuttur.
Adı geçen kuruluşlardan Makedonya Kalkınma Fonu; yetki ve sorumluluklan
Sosyal Mülkiyetti Sermaye Kanunu ve Fon Kanunu'nda yer almış olmak üzere, ülke
ekonomisinin gelişmesi yönünde mülkiyetin yeniden dağılımı ve üretim için finans
programının tespiti işlemini yüklenmiş bir kamu kuruluşudur. Finansal yönetim
alanında
bilgi
transferi yanında,
borsa dahil, finans
sektöründeki personelin
yetiştirilmesi, aynca küçük ve orta ölçekli işletmelerin finansal yönden desteklenmesi
ve teşvik edilmesi ile faaliyetlerine işleriik kazandıniması
işlemlerini de
yerine
getirmektedir.
Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Ajansı ise,Meclisin aldığı bir kararia kurulmuş,
mülkiyetin devri, üretimde, teşkilat yapısında ve teknolojide yeniden yapılanmayı
sağlamakla sorumlu uzman ve kuruluştur. Başlıca görevleri: yatınm projelerini
hazırlamak, yeniden yapılanma ve yatınm işlemlerini hızlandırmaya yönelik mevzuat
değişikliklerini hükümete teklif etmek, yerii ve yabancı kuruluşlara danışmanlık
yapmak, yatınm faaliyetlerini tanıtmak, ilgililere bilgi aktaniması, belge hazırianması ve
anlaşmanın tamamlanması konularında hizmet vermektir.
I V A YABANCI YATIRIMLAR YASASI
Makedonya
Cumhuriyeti'nde, gelişmiş ülke ekonomileri ile entegrasyona,
dünya ülkeleri ile işbiriiğine ve özelleştirmeye dayalı gelişme stratejisinden hareketle,
liberal bir yaklaşımla yabancı sermayeli yatınmlara gidilmektedir.
Pazar ekonomisi kurallanna dayalı Yabancı
Yatınmlar
Yasası'na
Resmi
Gazete; SFRJ-Sluzben List na SFRJ 77/88) göre, yabancı bir şirket, Makedonya'da
yerii şahıslaria ortaklığa gidebilmekte, anonim şirket kurabilmekte ve yatınm ilişkisi
tesis edebilmektedir. Yabancı şahıslann, yönetime iştirak ve yatınlan sermayenin
mülkiyetini devretme hakları bulunmaktadır. Yabancı yatınmcının hakları ise güvence
altına alınmıştır.
Kanunla yasaklanmamış, askeri ve stratejik nedenler dışında ekonominin her
alanında yatınm izni alabilen ve yerli ortaklarla aynı haklardan yararlanan yabancı
yatınmcı, yerli veya yabancı ülke parası ile yatırımını yapabilmekte, aynca kendilerine
özelleştirme işlemi kapsamında, şirketin mülkiyetini üstüne geçirme olanağı
da
verilmektedir.
Yabancı şirket kuruluşu tamamen öz sermayeli veya karma şirket ya da
anonim şirket, sınırlı sorumlu şirket şeklinde olabilmektedir. Statü veya faaliyet
değişikliği hallerinde ise, yerli ortağın izninin alınması vyea anlaşma metninde ilgili
değişikliğin yapılması zorunludur. Anlaşma konusunda ise, yazılı bir anlaşma metninin
olması ve bunun Federal Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı tarafından tescil edilmesi
şartı
aranmaktadır.
Anlaşma
metninde;
tarafların,
şirket
faaliyetinin,
nominal
sermayenin, sorumlu bankanın, şirketi idare organlannın ve şirket süresinin açık bir
şekilde belirtilmesi gerekmektedir.
Yabancı yatınmcılann, bankalar ile diğer finansal kuruluşlarda ve sigorta
şirketlerinde ortaklık tesis edebilmelerine karşın, ülke güvenliğini ilgilendiren konularda
yabancı şirket kuruluşu mümkün olmamaktadır. Örneğin silah ve askeri teçhizatların
üretim faaliyetinde bulunan yerli bir firmanın, Federal
İdare Teşkilatı'ndan
izin
almadıkça, yatınm anlaşması ile ilgili görüşmelere iştirak etmesi veya her ne şekilde
olursa olsun bilgi vermesi yasaklanmıştır.
V- PİYASAYA İLİŞKİN BİLGİLER
V . 1 . PİYASANIN YAPISI
Balkan Yanmadası'ndaki coğrafi konumu ile Doğu ve Batı arasında bir köprü
rolü oynayan Makedonya Cumhuriyeti, parlamenter demokrasiye ve hukuk sistemine
dayalı olarak siyasi ve sosyal hayatta Avrupa ile bütünleşmeyi, dışa açık ve liberal bir
ekonomiyle de dünya ülkelerine entegre olmayı istemektedir.
Gelişmiş Batılı ülkelerinki örnek olarak hazırlanan ve temelinde "eşitlik, insan
haklan,medeni
haklar,sosyal
adalet,azınlık
haklanna
saygı,
sosyal
güvenliğin
sağlanması" ilkeleri bulunan ülke Anayasası ile, ülkedeki basın ve kitle iletişim araçlan
da demokratik kurallar çerçevesinde özgürce faaliyet göstermektedirler.
Yaklaşık % 54'ünün kentlerde yaşadığı 2 milyonu aşkın nüfusun % 84.6'sını
Makedonlar, % 21'ini Arnavutlar, % 4.7'sini ise Türkler meydana getirmektedir.
Fert başına milli gelirin 1992 yılı itibariyle 706 ABD Dolar olduğu ülkede,
enflasyon için 1994 yılı tahmini aylık artış % 5, yıllık artış da % 80 dolayında
hesaplanmaktadır. Aynı yıl için ihracatta % 2'nin, ithalatta ise % 1'in üstünde artış
beklenmektedir.
Ülkede bir işsizlik sorunu yaşanmakta olup, tarım sektöründen sanayiye ve
diğer sektörlere doğru hızlı bir kayma izlenmektedir.
Pazar
ekonomisine
serbestleştirilmesi,
fiyatların
geçiş
sürecindeki
liberasyonu,
bağımsız
Makedonya'da,
şirketlerin
dış
kurulması,
ekonominin,merkeziyetçilikten, geçmişte var olan kısıtlamalardan ve
ticaretin
aynca
engellerden
anndırılması yönündeki çabalar devam etmektedir.
Ekonomide, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelere dayalı bir yapının inşaası
öngörülmektedir. İşletmelerde, çağdaş bir yönetim ve rekabet temelinde, etkinliğin ve
kânn
maksimizasyonunun
hedeflendiği
ülkede,
kaynaklann
farklı
alanlara
kaydınimasında ve yabancı sermayenin ülkeye çekilmesinde özelleştirmenin katkısı
büyük olacaktır.
Yabancı sermayenin ülkeye girişinin sağlanması suretiyle, yeni tarım alanlan
yaratılarak
ihraç
ürünleri
miktannın
artıniması
ve
kalitenin
yükseltilmesi
amaçlanmaktadır. Buna en uygun alanlar ise; beyaz şarap üretimine yönelik olarak
bağlar,tütün, pamuk, şeker kamışı, haşhaş ve kauçuk ile tıbbi bitkilerin ve sera
bitkilerinin üretimleridir.
Verimin düşük olduğu ormancılıkta ise, teknoloji transferine, aynca tohum ve
genetik konulannda yenileştirmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
Mandracılıkta, otlak ve meralardan en rasyonel şekilde yararlanma konusunda,
kalifiye işgücünün ve veteriner hizmetlerinin sağlanması suretiyle, ülkede sütçülüğün
ve süt ürünleri sanayiinin geliştirilme olanağı bulunmaktadır.
Makedonya, yabancı ülkelerden gelebilecek küçük yatınmlarla daha etkin ve
verimli bir şekilde kullanılarak, ekonomiye kanalize edilebilecek, çok sayıda termal
kaynağa ve zengin çeşitte madene sahiptir.
Ülkedeki geleneksel sektörlerin genişlemesi yanmda, üretim metodlânnda ve
teknolojide yapılacak
yenileştirmelerle, bu
sektörlerin
daha
modern
bir
yapıda
işleyişleri hedeflenmektedir. Bu amaçla, başlatılan özelleştirme programı ile, ülkeye
çekilecek yabancı sermaye sayesinde, sanayide modernizasyon, üretimde verimlilik ve
işgücünün sektörlere rasyonel şekilde dağılımı planlanmaktadır.
Makedonya, sahip olduğu doğal, tarihi ve kültürel zenginlikleri ile, yabancı
sermayenin turizmde ortak işbirliğine gidebileceği bir ülke özelliğini taşımaktadır.
Mevcut bankacılık
sisteminde
uluslararası
standartlara
uyum
sağlanması
amacıyla, harcamaları devlet bütçesinden ve diğer kuruluşlardan karşılanmak üzere,
bir rehabilitasyon programı öngörülmektedir.
Uluslararası
platformda
Makedonya
Cumhuriyeti
olarak
kabulünün
yaygınlaştırılmasını arzu eden ve AT'nin üyesi olma yolunda mücadelesini sürdüren
Makedonya'nın, BM'e üyeliği, aynca IMF, Dünya Bankası, Avrupa Yatınm ve Kalkınma
Bankası gibi finans kuruluşlanyla tesis ettiği bağlar, dünya ülkeleriyle yeni ticari ilişkiler
kurup geliştirmesine yardımcı olacaktır.
Hazır 400 projenin dış sermaye beklediği Makedonya, planlama ve üretim
aşamalannda
bilgisayar
kullanımının
yaygınlaştınimasını,
depo
ve
antrepo
sistemlerinin geliştirilmesini, tarım makinalarında modernizasyonu, taşıt sanayiinde
yeni tipte ulaşım araçlarının piyasaya sürülmesini istemektedir. Yabancı sermayenin
aynca,
mikro-elektronik,
bio-teknoloji
ve
enerji
teknolojisi
ile
telekomünikasyon
alanlannda ülkeye gelmesi beklenmektedir.
Yabancı sermaye ile işbirliğinde; eğitimli, vasıflı ve ucuz işgücü, araştırma ve
geliştirme
kuruluşları
yanında
yabancı
yatınmcıyı
Makedon
vatandaşlarla
aynı
haklardan yararlandıran, onlara, yatırımlardan elde ettikleri kazanç ve kârlarını yurt
dışına transfer olanağı veren, aynca yatınmlannı güvence ve garanti altına alan
Yabancı Yatınmlar Yasası ile, hazırlanmakta olan; eski Doğu Bloku ülkelerindeki en
liberal
Özelleştirme
avantajlardır.
Yasası,
Makedonya
Cumhuriyeti'nin
sahip
olduğu
önemli
V.2. PİYASAYA GİRİŞTE ÖNERİLER
Alman
istikrar
tedbirlerine
karşm, enflasyonun
hâlâ yüksek
seviyelerde
seyretmesi, üretimde ve yatınmlarda ise ekonomiyi canlandıracak büyüklükte bir
artışın
henüz
sağlanamaması
yüzünden, toplu sözleşmelerle
bazı
ayarlamalar
yapılmış olsa da,ücret ve maaşlar genel seviyesi, dolayısıyla halkın satınalma gücü
düşük sayılmaktadır.
Makedonya'da hane halkının harcama dağılımı
1992 yılı verilerine
göre
incelendiğinde ise, şahsi tüketime aynlan % 83.7'lik oran içerisinde, en büyük harcama
kaleminin "gıda"ya ait (% 43.7) olduğu, bunu sırasıyla "ayakkabı (% 7.9)", "taşıma ve
PTT hizmetleri (% 6.6)", "yakıt ve aydınlatma (% 6.3)", "sağlık ve bakım (% 4.8)",
"içecek (% 3.7)", "tütün (% 3.1)", "eğitim, kültür ve eğlence (% 2.8)", "diğer mal ve
hizmetler (% 2)" ve "mobilya (% 1.3)"nın izlediği görülmektedir.
Yukandaki verilerden ortaya çıkan sonuç; halkın, yaptığı harcamada ilk
tercihinin "gıda" yönünde olduğu şeklindedir.
Bu ülkeye yapılan ziyarette, halkın alışveriş ettiği satış mağazalannda ve
süper-marketlerde en fazla rağbeti gıda reyonlarının gördüğü gizlenmiştir. Anılan
alışveriş yerlerinde, bazı reyonlardaki rafların boş ve müşterilerin az olmasına karşın,
sosis, salam ve diğer et mamulleri ile gofret, şeker mamulleri, bisküviler, tuzlu ürünler,
patates jips, çiklet, kakao müstahzarları, çikolatalı mamuller, fındık, sabun
ve
temizleme müstahzarlan, deriden ve tekstilden giyim eşyaları, kabanlar ve ayakkabı,
güzellik ve makyaj müstahzarları, alüminyumdan, plastik ve çelikten sofra ve mutfak
eşyalarının bulunduğu bölümlerin en fazla satış yapan yerler olduğu dikkati çekmiştir.
Makedonya pazanna girmek isteyenler için yapılacak ilk öneri kısa vadeli kârlar
yerine, uzun vadeli ve piyasada kalıcı olmayı hedefleyen bir pazarlama stratejisinin
uygulanması olacaktır. Bunun için de, kalite ve standardizasyona uygunluk hiç ihmal
edilmemelidir. Zira,sınırlı bütçe olanaklarıyla satınalma kararı veren müşteri, kaliteye
de güven duymak, bu konuda aldanmak istememektedir.
Türkiye'nin avantajlı olduğu gıda maddelerinde, temizlik eşyasında, deri ve
tekstilden mamul giyimde, ev eşyalannda ambalajlama veya etiket hususuna gereken
titizliğin ve özenin gösterilmesi, bu piyasanın kazanılması için şarttır. Aynca, sağlık ve
kalite kontrolü, standart kontrolü gibi işlemler karşısında Türk mallannın güven verici
ve kalıcı bir imaj sağlaması da buna bağlıdır. Bu nedenle, etikette malın dayanıklılık
süresi, muhtevası ve kullanım şekli gibi bilgiler yanında, gerekiyorsa uyancı nitelikteki
bilgiler de yer almalı, bilgi, en yaygın kullanım şekliyle Kiril alfabesinde yazılmış olarak
tüketiciye aktarılmalıdır.
Türk ihracatçısının, Makedonya pazanndaki dağıtım kanallannı belirlerken,
tüketim mallan için, doğrudan toptancı kuruluşlarla temasa geçmeleri kendilerine daha
büyük hacimlerde mal satma olanağı verecektir. Zira, diğer dağıtım kanalları olarak
halkın alışveriş ettiği dükkanlar ile satış mağazalannda ve süper marketler ile pazar
yerlerinde alınan miktarlar da, sınırlı satınalma gücüne bağlı olarak düşük seviyelerde
gerçekleşmektedir.
Ekonomik güce bağlı olarak, tüketicinin, harcama şekli bakımından "rasyonel"
bir davranış içerisinde olduğunun gözlendiği ülkede, bu durum, tüketim mallannın
ambalaj ebatı ve hacmi üzerinde de etkili olmaktadır. Bu nedenle, en fazla rağbet
gördüğü
üzere,
küçük
ve
orta
boy
ambalajlamanın
tercih
edilmesi
tavsiye
olunmaktadır.
Halen, ülkede sosyal ve ekonomik hayatta devam eden değişime paralel
olarak, gençler başta gelmek üzere, halkın,sayılannın her geçen gün giderek artmakta
olduğunu öğrendiğimiz, "fast food" ve "cafe" türü yerlere büyük bir ilgisi sözkonusudur.
Yine kalabalık bir gençlik kitlesi, Makedonya'daki geleneksel tekstil sanayiinin
demode ürünleri yerine, spor giyimde ve ayakkabıda isim yapmış; Adidas ve Benetton
gibi
markaları
satan
işlek
caddelerdeki
satış
mağazalarına
büyük
bir
rağbet
ihtiyaçlannın
tatmin
göstermektedir.
Yapıtığımız
temaslar
esnasında,
tüketicinin
mevcut
edilmesi yanında, rekabete dayalı bir piyasa ortamında tüketicilerde yeni ihtiyaçlar
yaratılmak suretiyle satınalma kararı verdirmek üzere, TV, radyo ve basın yoluyla
reklamların sayısında artış olduğu öğrenilmiştir.
Malların tanıtımı konusunda ülke televizyonu Radio Televizija Skopje'den, 30
mahalli radyo istasyonunudan veya sayıları 112'yi bulan gazete ile 74 dergiden
yararlanmak mümkündür. Özellikle TV'ye ve radyolara verilecek reklamlar için "ticari"
program saatlerinin tercihi yararlı olacaktır.
Hıristiyanlann çoğunlukta olduğu ülkede, Müslüman bir nüfusun da bulunduğu
gözönünde tutularak, hedef kitle için mal çeşitlemesine gidilmelidir.
Diğer taraftan, yatınm malı ya da dayanıklı tüketim malı niteliğinde, ekonomik
model otomobillere hane halkı talebinin de yüksek olduğu ülkede,otomobil üreticisi
veya yan sanayi mamullerini üreten kuruluşlarla ortak işbirliğine gidilmesi, ülkelerimiz
arasında ilgili taraflara yarar sağlayacaktır.
İhracatçılarımıza,
Makedonya'daki
alıcı
ile temaslarını, şahsen
tanışarak
başlatmaları, görüşmelerde ürünlerini ya da hizmetlerini tanıtıcı katalog ve broşür
sunmaları, alıcının Makedonya Ekonomi Odası gibi,bir mesleki kuruluşun
üyesi
olmasını tercih etmeleri, anlaşmanın yazılı olmasını sağlamaları ve yetkili bir banka
tayin etmeleri tavsiye olunmaktadır.
Türkiye, Makedonya Cumhuriyeti ile ticari ilişkilerinde, coğrafi yakınlığın verdiği
komşuluk bağları yanında, tarihi, kültürel ve dini bağların yarattığı avantajlardan,
aynca Türk vatandaşlanndan vize istenmemesi gibi bir kolaylıktan da yararlanarak, bu
ülke ile ticaretini artırma olanağına sahiptir.
Nitekim, Türkiye'nin
Makedonya'ya
ihracatında özellikle "buğday unu, fındık, bakliyat,sebze, elektrikli aletler,kablo, şeker,
çikolatalı ve şekerli mamüller,tuzlu ürünler, patates jips, bira, benzinli ve diesel motor
yağları, matbaa mürekkebi, güzellik ve makyaj müstahzarları, sabun ve tuvalet sulan
ile diğer temizlik malzemeleri, plastik ev eşyaları, taşıt araçları için dış lastik ve
karoserler için kauçuk eşya, mensucat, deriden ve pamukludan mamul giyim eşyaları,
ayakkabı ve terlikler, demir-çelik tel, halat ve kablo, çelik ve alüminyumdan ev
eşyaları, yakıt-yağ dağıtım pompoları, soğutma cihaz kompresörleri, paketleme ve
ambalaj makineleri"nde büyük şansı bulunmaktadır.
Makedonya ile ticaretinde Türkiye lehine gelişmelerin izlenmesi gelecek adına
sevindiricidir; Türkiye'nin Makedonya'nın ithalatındaki payı 1991'de % 2.2 iken, bu oran
1992'de % 2.7'ye, 1993'de ise % 2.9'a yükselmiştir. Diğer taraftan Makedonya, ticari
ilişkilerini artırma konusunda önceliği komşu ülkelere, AT ve EFTA ülkelerine vermekte
olduğunu da açıklamıştır.
Makedonya'nın sahip olduğu sosyal ve kültürel altyapısı, aynca IMF ve Dünya
Bankası başta olmak üzere, uluslararası çeşitli finans kuruluşlarından sağlayacağı
mali destekler sayesinde, dünya ülkeleriyle dış ticaretini artırabileceği konusunda Batılı
uzmanlarda ortak bir düşünce mevcuttur.
Netice olarak, gerek mevcut durumdan, gerekse geleceğe ilişkin beklentilerden
hareketle, Türkiye de, tıpkı bir zamanlar İran ve Irak pazarları için olduğu gibi,
Makedonya pazarını kazanma konusunda, üstelik, Yunanistan tarafından bir rekabetin
artık sözkonusu olmadığı bir dönemde,sahip olduğu avantajlarını, uzun vadeli ve kalıcı
bir politika ile zaman kaybetmeden en iyi şekilde değerlendirmelidir.
VI. İŞADAMLARINA YARARLI BİLGİLER
Ülkeye Gidiş :
İstanbul ile Makedonya Cumhuriyeti'nin başkenti Skopje (Üsküp) arasında
ülkenin tek havayolu şirketi olan Pal Air Macedonia Airlines ile haftanın iki günü (SalıCuma) uçak seferleri bulunmaktadır. Uçuş süresinin yalnızca 1 saat kadar olması,
yolculuğun havayolu ile gerçekleştirilmesinde başlıca tercih nedeni olabilmektedir.
Pasaport ve Vize İşlemleri :
Makedonya
Cumhuriyeti
tarafından
Türk
vatandaşlanndan
vize
istenmemektedir.
Makedonya Cumhuriyeti Türkiye Büyükelçiliği
Filistin Sok. 30'2
Gaziosmanpaşa, ANKARA
Tel
: (312) 446 92 04 - 446 92 05
Faks: (312) 446 92 06
İklim ve K ı y a f e t :
Yunanistan'la komşu olunan güneyde Akdeniz, ülkenin kuzeyine çıkıldıkça da
kara ikliminin etkisi görülmektedir.
Bunun doğal bir sonucu
olarak
da,mevsim
normallerine göre yağışlı bölgelerde pardesü, havanın sertleştiği ve kışın kar yağışının
olduğu yerlerde ise kazak, palto ve benzeri kalın giysilerin giyilmesi tavsiye edilebilir.
Ulaşım :
Toplu taşıma aracı olarak Belediyelere ait çok sayıda otobüs, halka ulaşım
hizmeti vermektedir.
Otobüs biletlerinin aracın içinde veya gazete kxayilerinden temini mümkündür.
Taksi
ile
ulaşımda
ise
taksimetrenin
çalıştıniması
hususunda
titiz
davranılmalıdır.
Takvim :
Makedonya'da miladi takvim kullanılmaktadır.
Haftasonu tatilleri Cumartesi ve Pazar günleridir.
Ölçü v e Ağırlık Sistemi :
Metrik ölçü ve ağırlık birimleri yürürlüktedir.
Resmi Tatiller (1994):
2 Ağustos
İlinden Ayaklanması
Aziz llija Ortodoks Tatili
30 Ağustos
Mevlut (Hz. Muhammedin Doğum Günü)
8 Eylül
Makedonya Bağımsızlık Günü
11 Ekim
II.Dünya Savaşı'nı Anma Günü
25 Aralık
Noel
Ülkede Hıristiyan ve Müslüman nüfus, kendi dini tatillerini kutlamaktadır.
G ü n l ü k Çalışma S a a t l e r i :
Türkiye, saat farkı açısından Makedonya Cumhuriyeti'nden 1 saat ilerdedir.
Çalışma saatleri : Resmi kuruluşlar için haftanın 5 günü olmak üzere, sabah
07.00-15.30 arasındadır.
Banka Ş u b e l e r i :
Pazartesi-Cuma günleri
07.00 - 19.00
Cumartesi günleri
07.00 - 13.00 arası açıktır.
Radyo ve Televizyon :
Başkent Üsküp'teki radyo-TV kuruluşu Radio Televizija Skopje, Makedonca,
Arnavutluk ve Türkçe dillerinde yayın yapmaktadır.
Ülkede 30 radyo istasyonu bulunmaktadır.
VII. YARARLI ADRESLER
- Türkiye'nin Makedonya Büyükelçiliği
(Turkish
Embassy)
Ul. Slavey Pianina-B.b
91000 Skopje, Macedonia
Tel
: + 389 (91) 11 32 70
Faks:+ 389 (91) 11 70 24
- Kalkınma ve Planlama Bakanlıkları
Kalkınma Bakanlığı
(Ministry
of
Development)
Str. Bote Bocevski, 9
Skopje, Macedonia
Tel
:•+389 (91) 220 678
Faks
: + 3 8 9 (91) 223 027
Yetidli:
Tatıir Stıaiiiri
(Balian
Yardımcısı)
Planlama, Mühendislik, Trafik ve Ekoloji Bakanlığı
(Ministry
for Plıysical
Planning,
Civil Engineering,
Traffic and
Ekology)
Vasi! Gjorgov-35
91 000 Skopje, Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 112 7 3 5 - 117 072
Faks
: + 3 8 9 (91) 230 877
- Makedonya Ekonomi Odası
(Macedonia
Chamber of
Economy)
Dimltrie Cupovski 13
Skopje 91 000, Macedonia
Tel
: (Başkan) + 389 (91) 231460, 233 215
(Başkan Yardımcısı) + 389 (91) 227 814
(Dış Ekonomik
İlişkiler
F a k s : + 389 (91)11 62 10
Sekreteri-Andon
Mojsov)
+389 (91) 117 101
- Makedonya İstatistik Ofisi
(Statistical Office of Macedonia)
Dame Gruev-4
Skopje, 91000, Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 115 002 (Santral)
Faks: + 389 (91) 111 336 - 236 512
Y e t k i l i : Svetlana A n t o n o v s k a (Müdür) Tel:+389(91)236 512 -236 503
- Ü s k ü p İktisat Enstitüsü
(Institute
of
Economics)
91000 Skopje
Str. Prolet I veya P.O.Box 250
Macedonia
Tel : + 3 8 9 (91) 227 909, 228 511
- Ü s k ü p Fuar Merkezi
91 000 Skopje, Ul. Belasica B.b veya P.O.Box 356
Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 118 2 8 8 - 233 3 6 3 - 2 2 2 314
Faks : + 389 (91) 117 375 - 226 209
BANKALAR
- K o m e r c i j a l n a Banka A.D.
Kej Dimitar Vlahov 4
91000, P.O.Box 563
Skopje, Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 236 111 - 2 3 3 314
Faks
: + 389 (91) 211 344 - 233 456
Teleks: 51162 - 51794
- S t o p a n s k a Banka A.D.
Kej Dimitar Vlahov 4
91 000 Skopje, veya
P.O.Box 563
Skopje, Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 236 111 - 2 3 3 314
Faks
: + 3 8 9 (91) 211 3 4 4 - 2 1 3 456
- JIK Banka
11 th October 8,
Skopje, Macedonia
T e l : + 389 (91) 213 230
- J u g o b a n k a , Skopje
Complex of Banks bb.
T e l : + 3 8 9 (91) 213 490
HAVAYOLLARI
- Pal Air Macedonian Airlines
Kuzman Josifovski Pitu B.b
91 000 Skopje, Republic of Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 161 133 - 162 878
Rezervasyon : + 389 (91) 115 850 - 117 736 - 115 084
Faks
: + 3 8 9 (91) 162 505
İstanbul Temsilciliği : Cumhuriyet Cad. Pangaltı Palas 103
Tel
: (212) 248 25 50 - 248 25 51
Faks : (212) 246 77 51
- Adria Airways
Gradski zid, blok II bb,
91000 Skopje, Macedonia
Tel
: + 389 (91) 221 1 8 8 - 117 009
Faks
: + 3 8 9 (91) 235 531
- Vardar Air
Key 13 Noemvri BB
Skopje, Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 114 183 - 2 2 0 079
- Üsküp Havaalanı
(Skopje
Airport)
T e l : + 389 (91) 235 156
TURİZM ENFORMASYON MERKEZİ
(Tourist Information
Centre)
Skopje, Stara Carsija
Tel : + 389 (91)223 429
SEYAHAT ACENTALARI
- Interimpex - Promet
Ivo Lola ribar 10
91000 Skopje, Macedonia
Tel
: + 389 (91) 228 644 - 228 572
Teleks: 51316 yu turmak
- Fero Tourist
Skopje, M.Tito 6, Macedonia
T e l : + 3 8 9 (91)220 921 - 2 3 5 643
- Palasturist
Grandski Trgovski Gentar
91000 Skopje, Macedonia
T e l : - f 3 8 9 (91)235 239
- Putnik
Marshal Tito 4 1 ,
91000 Skopje, Macedonia
Tel
: + 389 (91) 234 102 - 235 425
Teleks: 51176 Yu Putnik
- Yugo T o u r s
91000 Skopje
Gradski Trgovski Gentar
Macedonia,
Tel : +389 (91) 213 213 - 229 640
ARABA KİRALAMA
- Macedonia Hertz
Skopje, Macedonia
Tel
: + 3 8 9 (91) 116 3 8 7 - 117 394
Faks
: + 3 8 9 (91) 116 146
- Al Putnik International
Mosa Pijade 2,
91000 Skopje, Macedonia
Tel
1 + 389 (91)211 010
OTELLER
- Hotel Kontinental
Bul. Edvard Kardel b.b.
91000 Skopje, Macedonia
Tel
.- + 389 (91)116 599 - 2 3 5 712
Faks
: + 3 8 9 (91) 222 221
- Grand Hotel
Skopje, A.Cat. Mosa Pjade 2
Macedonia
T e l : + 389 (91)239 925
- O l i m p i j s k o Selo,
A-B, Cat, Salvador Aljende bb
T e l : + 3 8 9 (91)236 222
- Belvi,
B cat. (5 km. Kumanovo istikametinde)
Tel : +389 (91) 223 474
- Bristol
B. cat. Marsal Tito bb
T e l : + 389 (91)239 821
-Vodno
B.cat. on Mt. Vodno (5 km)
T e l : + 3 8 9 (91)235 105
- Jadran
B cat. 27 Mart bb
Tel : + 3 8 9 (91)220 022
- Panorama
B cat. Salvador Aljende bb
Tel : +389 (91)231 122, 231 976
- Saraj
B cat. (8 km. Treska Gölü istikametinde)
T e l : + 3 8 9 (91)310 633
MÜZELER
- Archaeological Museum of Macedonia
(Arheoloski
muzej na
Makedonija)
91000 Skopje, Kurşunlu Han
Macedonia
Tel:+389 (91) 220 222
- A r t Gallery
91000 Skopje, POB 278, Davut Paşa Hamamı
Macedonia
Tel : +389 (91) 233 904
- Institute of Folklore
(Institut za
Folklor)
91000 Skopje, Ruzveltova 3
Macedonia
- M u s e u m of Modern Arts
91000 Skopje, Samuilova bb.
Tel : +389 (91) 235 244 - 235 373
- Natural Sciencies M u s e u m of Macedonia
Buievar İlinden 86
T e l : + 3 8 9 (91) 236 610 - 117 669
- M u s e u m of the City of Skopje
Mito Hadzivasilev Jasmin bb.
Tel : +389 (91) 238 122 - 114 742
GALERİLER
- Mahmut Paşa Hamamı (Sanat Galerisi)
Old Bazaar girişi
Tel:+389 (91) 233 904
- Centre For Culture a n d Information
Mose Pijade 1
Tel : +389 (91) 233 510
- Kora Gallery
Vasil Glavinov 31
Tel : +389 (91) 233 739
TİYATROLAR
- Drama Theatre
91000 Skopje, Sekspirova 15
Macedonia
Tel : +389 (91) 250 005
- Macedonian National Theatre
(Makedonski
Naroden
Teater-Drama)
91000 Skopje, Bitpazarska bb.
T e l : + 3 8 9 (91)222 133
- Pralipe Drama Group
91000 Skopje, Kej Dimitar Vlahov bb.
T e l : + 3 8 9 (91) 230 041
KÜLTÜR VE TARİH ESERLERİ
- The Church of St. Spas,
Makarija Frckovski 8
Tel : +389 (91) 232 436
- The Monastery of St. Pantelejmon
Nerezi Köyü, Vodno Dağı üzerinde 7 km.)
Tel : +389 (91) 258 045
- The Monastery of St. Andrew
Lake Matka (Üsküp'ten 11 km.)
- Mustafa Paşa Camii
Old Bazaar
T e l : + 3 8 9 (91)261 924
MÜZİK
- M a k e d o n y a Filarmoni Orkestrası
(Makedonska
Filharmonija)
91000 Skopje, bul. JNA bb.
T e l : + 3 8 9 (91)220 139
- Ü s k ü p RTV Oda Orkestrası
(Karnemi
Orkestar
RTV
Skopje)
91000 Skopje, Nov dom na RTV
Tel : + 3 8 9 (91)227 205
RADYO VE TELEVİZYON
- Radiotelevizija Skopje
91000 Skopje, Goce Delcev bb.
Tel
: + 3 8 9 (91) 227 711
Faks:+389 (91) 236 856
GAZETELER
- Birlik (Türkçe)
Redakciya, Birlik
Skopje, Posta Kutusu 402
Tel
: + 3 8 9 (91) 111 146
Faks: +389 (91) 225 560
- Flaka e Vellazerimit (Arnavutça)
91000 Skopje,
- Nova Makedonija (Makedonca)
91000 Skopje, ul. Mito Hadzivasilev bb.
Tel
: + 3 8 9 (91) 235 455
Teleks: 51154
- Vecer (Makedonca)
91000 Skopje, Mito Hadzi Vasilev bb.
Tel
: +389 (91) 220 858
Faks: +389 (91) 224 453
ÖNEMLİ TELEFON NUMARALARİ
- Polis
92
- İtfaiye Birliği
93
- İlk Yardım
94
- Askeri Polis
227 700
- Merkez Belediyesi
266 809
- Radyo-Taksi
230 775
POLİKLİNİKLER
- Bükrest
364 088
- Prolet
235 733
- Draçevo
581 045
- Macari
519 119
- Gorçe Petrov
316 130
- Yane Sandanski
411 026
HASTANELER
- Klinik Hastanesi
114234
- Jinekoloji
111 122
- Kent Hastanesi
221 133
- Askeri Hastane
362 622
ENFORMASYON HİZMETLERİ
- PTT Danışma
: 988
- PTT Arıza
: 97
- Telefonla telgraf gönderme : 96
KAYNAKÇA
- Economic Chamber of Macedonia, 1991 - 1992,
- Statistical Office of Macedonia, 1992 ve 1994,
- E l U World Outlook, 1993,
- Exporters' Encyclopaedia,
- TBMM Enformasyon Merkezi Dergisi ; Bilgi, Şubat 1993,
- Ministry
of
Development,
Economic
Development
in the
Republic
of
Macedonia, September 10, 1993.
- Report on Economic Development in Macedonia Republic for the United
Nations, January 10, 1994,
- Pal Air Macedonian, 1994,
- T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE).