Sirkadyen Ritim Nasıl Düzenlenir?
advertisement
Dr.İbrahim Öztura Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Ana Bilim Dalı Nörofizyoloji Bilim Dalı & DEÜHastanesi Epilepsi ve Uyku Merkezi Kompleks davranışsal bir durum olarak modern nörolojik bilimlerin en önemli gizemlerinden biri Baron Von Economo ◦ I.Dünya savaşı, ansefalitis letarjika Hans Berger ◦ 1929, EEG kayıtlaması Moruzzi ve Magoun ◦ 1949, ARAS, uyku-uyanıklık ve beyin sapı Aserinsky ve Kleitman ◦ 1953, REM uykunun VLPO GABAerjik ve galaninerjik nöronlar ◦ İnhinbitör etkili ◦ NREM ve REM uyku esnasında aktif iken VLPO’nun bağlantıları ◦ TMN, DRN, LC ve SKN’dan inhibitör bağlantılar alır TMN SSS’nin tek histaminerjik nukleusu Posterior hipotalamusta lokalize VLPO’nun inhibisyonunu ve uyanıklığın sürdürülmesini sağlar NREM ve REM uyku esnasında VLPO tarafından inhibe edilir Bazal ön beyindeki kolinerjik aktivitenin azalması ile; ◦ VLPO’daki GABA’erjik inhibisyonun blokajı ◦ Hipokretin sisteminin stimulasyonun blokajı Uyku başlangıcı için ikili etki Adenozin ◦ Hücresel düzeyde nöronal enerji metabolizması sonucunda ortaya çıkar ◦ Uyanıklıkta sinaptik aralıkta birikir ◦ Lokal inhibitör etki gösterir ◦ Mikrodializ çalışmalarında uyku deprivasyonu ve uyanıklıkta bazal ön beyinde yoğun olarak birikmekte ◦ İnhibitör etkisi bazal önbeyindeki kolinerjik hücrelerin adenozin-1 reseptörü üzerinden Kafein, teofilin adenozin-1 reseptörlerine antagonistik etkili McCarley ve Hobson REM-off nöronlar 1-NE içeren nöronlar 2-Seratonin içeren nöronlar 3-Histamin İçeren nöronlar REM-on nöronlar 1-LDT 2-PPT Işığa duyarlı sirkadiyen pacemaker Doğrudan ve dolaylı retinal projeksiyonlar ◦ Retinohipotalamik yol ◦ Retinogenikulat yol SKN hücre kültür bulguları ◦ Single-ünit aktivitesi ile bir sirkadiyen ritim oluştururlar ◦ Ritim jeneratörü nükleus yapılarına sahip Sirkadiyan saat ritmini kendisini oluşturur SKN yapısı ◦ GABA dominant nörotransmiter ◦ ‘core’ ve ‘shell’ subnukleuslardan oluşmaktadır Dominant nörokimyasalları SKN Core Vazoaktif intestinal polipeptit Gastrin-releasing peptit Bombesin içeren nöronlar SKN Shell Somatostatin Neurophysin 1. Üç temel afferent projeksiyona sahip Retinohipotalamik yol ile retinadan SKN’a gelen çevresel gece-gündüz siklusuna ait fotik uyarım bilgileri 2. Genikülohipotalamik yol ile lateral genikülat 3. Rafe nükleusundan (seratoninerjik), lateral hipotalamustan(hipokretinerjik), bazal ön beyinden(kolinerjik) afferentler nükleus gelen indirekt retinal projeksiyonlar 1. Dorsalden a- Hipotalamusa subparaventriküler ve paraventriküler bölgesine b- Talamusa 2. Dorso-kaudalden a- Dorsomedial hipotalamik nukleusla b- Daha zayıf olarak diğer hipotalamik nükleuslara SKN efferentleri içinde en iyi bilineni Hipotalamus paraventriküler nukleusu (PVN) Spinal kord intermediolateral (İML) kolon Süperior servikal ganglion Pineal bezde sempatik uyarı Clock genler ◦ Per 1(period homolog 1 gen) ◦ Per 2 (period homolog 2 gen) ◦ Per 3 (period homolog 3 gen) Kaput gen, Clock Bmal1 Cryptochrome gen ◦ Cry 1(cryptochrome 1 gen) ◦ Cry 2 (cryptochrome 2 gen) ◦ Uyku-uyanıklık döngüsündeki aminerjik-kolinerjik sistem stabilizasyonunda anahtar rol Uyanıklıkta en yüksek etki NREM ve REM uykuda etki minimal Hipokretinler monoaminerjik tonusu arttırarak VLPO inhibisyonunun devam etmesini ve uykunun başlamasının önlenmesini sağlar 1998-Sakurai ‘Oreksin A ve B’ 1998-Lecea ‘Hipokretinler’ Hipokretinler(orexinler) ◦ Moleküler yapıları ve fonksiyonları tüm memelilerde benzer ◦ İkisi de(I ve II yada A ve B) eksitatör etkili ◦ Posterior hipotalamus perifornical bölgede lokalize yaklaşık 1100 nöron Uyku regülasyonunda iki proses modeli Borbely AA Hum Neurobiol 1982;1:205-10. Sirkadiyen ve homeostatik süreçlerin etkileşimi sonucu uyku ortaya çıkmaktadır. Endojen sirkadiyen pacemaker(ECP) tarafından oluşturulmaktadır. Hipotalamik bölgedeki suprakizamatik nukleusa (SCN) lokalize olan ECP; ◦ vücut ısısı, ◦ hormon sekresyonu ◦ uyanıklılığın düzenlenmesine katkı sağlar R.Y. Moore / Sleep Medicine 8 (2 ECP’nin intrensek ritmi 24 saatten hafifçe uzun olup temel ritim 24 saatlik karanlıkaydınlık döngüsü ile oluşturulmaktadır. R.Y. Moore / Sleep Medicine 8 (20 Sirkadiyen sistemin en kuvvetli eksternal zaman düzenleyicisi ◦ Gündüz-gece döngüsünü oluşturan ışıktır. ◦ Diğer düzenleyiciler Fizik aktivite Sosyal aktiviteler Uyanıklık öncesi süreye bağlıdır Uyku yükü gün boyunca artar Gece uyku boyunca ise azalır Optimal uyku kalitesi için uyku-uyanıklığın endojen sirkadiyen ritmi ile istenilen uyku zamanının uyuşmalıdır. Sirkadiyen ritim uyku bozukluklarında (SRUB) etkilenme ◦ Sirkadiyen sistemin kendisindeki değişikliklere bağlı, ◦ Endojen ve eksojen zamanlama sistemi arasındaki uyumsuzluklara bağlı, ◦ Sekonder nedenlerde bağlı, ortaya çıkabilir.
