Psikolojik Taciz

Stj. Av. Oğuzhan SAPAN
ış şekli göz
in kaleme alın
en
d
ad
M
u
jik tacizin
Borçlar Kanun
ığında, psikolo
d
rk
ın
Tü
al
lı
e
yı
ün
sa
8
ön
09
l
nin işçinin
kumuzda yasa
yoluyla işvere
ku
e
u
h
m
se
ile
ek
)
n
K
ör
B
(T
ğü altında
ciz
ma yükümlülü
n psikolojik ta
ru
şa
ko
vu
i
ka
in
e
liğ
in
şi
m
ki
ze
air. Kanun
i görülmekted
nunun tasarı aş
iğ
ka
d
k
n
re
le
n
ge
ze
1)
ü
d
ng
ave madde
(mobbi
salaşma aşam
de metninde
ya
ad
se
m
ek
cu
er
g
yu
a,
ko
kavramını
dikmasınd
psikolojik taciz
uoyunda en
de
m
in
ka
es
ra
kç
n
re
so
ge
sından
birini
mamıştır.
zenlemelerden
ayrıca tanımla
bugünkü
kat çeken dü
taciz kavramı,
ik
oj
.
ol
r2
ik
tu
Ps
uş
rm
ın
’li yılların
oluştu
İlişkileri” kısmın
ilk defa 1980
rç
la
Bo
l
ıy
ze
m
“Ö
la
n
an
nı
zTBK’
log Heinz
lunan hizmet sö
an asıllı psiko
bu
lm
A
de
a
d
ün
ın
m
lü
aş
b
bö
atılmıştır.
aaltıncı
m. 393 ve dev
rafından ortaya
n
ta
’u
n
un
an
an
K
ym
i
Le
er
ciz veya
tır.
leşmel
re4 psikolojik ta
altına alınmış
gö
e
a
m
n’
le
n
an
ze
ym
ü
d
Le
ar
zla kişinin,
mında
runması”3 ken
ir veya birden fa
ko
“B
,
in
ng
in
bi
liğ
şi
ob
ki
m
raarak siste“İşçinin
K m. 417, ilk fık
kişiye yönelik ol
r
TB
bi
n
e
ya
ld
şı
ne
ta
ı
ge
ın
nin
başlığ
en düşmanca
et ilişkisinde işçi
kilde devam ed
zm
şe
r
hi
,
bi
ik
en
at
er
m
şv
“İ
kullanarak
mek
sında
laki bir iletişim
ve saygı göster
ah
ak
i
m
yr
ru
ga
ko
i
ve
in
gun
kişiliğ
rördür.” Leylük ilkelerine uy
psikolojik bir te
st
ğı
rü
dı
la
dü
gu
de
uy
rin
ve işye
çilerin
iş yaşamında
kolojik tacizi,
akla, özellikle iş
si
p
am
n
ğl
sa
an
ni
m
ze
süreklilik
abir dü
rece yayılan ve
tacize uğramam
sü
el
ir
ns
b
ci
ve
un
ik
uz
oj
psikol
anlar olgu olarak
ere uğramış ol
ımıza çıkan bi
zl
rş
ci
ka
ta
r
de
tü
in
iç
bu
ları ve
eleri için
tedir.
zarar görmem
değerlendirmek
r.”
dü
rın daha fazla
lü
m
kü
ri almakla yü
gerekli önlemle
iştir.
zenleme getirilm
şeklinde bir dü
6
72 Hukuk Gündemi | 2013/1
2013/1 | Hukuk Gündemi 73 )
G
N
I
B
B
O
(M
P
sikolojik taciz, karşı tarafın özgüvenini
hedef alan, onu sindirme ve yıldırma
amaçlı olarak gerçekleştirilen, kişiyi
dışlamak suretiyle itaate zorlama amacını
taşıyan bir davranış biçimidir5. Leymann’a
göre psikolojik taciz, kendini göstermeyi
engelleme, sosyal ilişkilere saldırı, itibara
saldırı, mesleki duruma saldırı, kişinin sağlığına doğrudan saldırı şeklinde karşımıza
çıkabilmektedir6.
Ülkemizdeki psikolojik taciz ile ilgili
ilk kararlardan biri olan Ankara 8. İş
Mahkemesi’nin vermiş olduğu ve Yargıtay’ca
onanan gerekçeli kararda yer alan “Mobbing
kavramı, işyerinde bireylere üstleri, eşit
düzeyde çalışanlar ya da astları tarafından
sistematik biçimde uygulanan her türlü
kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama vb.
davranışları içermektedir.” şeklindeki ifade
ile psikolojik tacizin tanımının yapıldığı
görülmektedir7.
Psikolojik taciz; işyerinde çatışma, işyerinde şiddet ve işyerinde kabalık gibi benzer
kavramlarla karıştırılabilmektedir. Psikolojik
tacizin bu kavramlardan farklılığı; sıklığı,
süreci, yoğunluğu ve etkisidir8.
Yargıtay kararlarına yansıyan farklı olaylarda, işverenin ısrarla davacı işçiden psikolojik sorunu olmadığına ilişkin rapor
getirmesini istemesi ve bu raporun getirilmesini eski görev yerine dönebilme şartına
bağlamış olmasını9, işçinin yetkileri elinden
alınıp, prim alacaklarını istediğinde hakarete uğrayıp huzursuz edilmesini10, işiyle
ilgili problem çıkmasını önlemek adına bir
74 Hukuk Gündemi | 2013/1
alt görevde çalışmayı kabul
ederek görevini yerine getiren işçinin, amirlerinin uzaktan, yüksek sesle bağırarak,
iş yapmasını söylemelerine,
konuşmasına fırsat vermeden emir ve görev vermelerine, yüksek sesle
bağırılarak sözlü saldırılara ve hakaretlere maruz
kalmasını11 psikolojik taciz
olarak nitelendirilmiştir.
Bunun yanında işçinin işyerinin
(bölümünün) çok sık değiştirilmesi ve yıldırma politikası uygulanması12, işçinin maaşının düşürülmesi ve kendisiyle konuşulmaması
yönünde diğer çalışanlara talimat
verilmesi13, işverenin işçiye zaman
zaman bağırması, davacının işyerinde
bayılmasına rağmen hastaneye götürülmesine karşı çıkması ve işçinin işten çıkış belgesinin arkasına “ortamdaki aşırı huzursuzluk
ve dolayısıyla sağlığımın bozulması nedeniyle
işyerinden ayrılmak zorunda kaldım.” yazması da Yargıtay’ca psikolojik taciz olarak
değerlendirilmiştir.
Danıştay tarafından verilen bir kararda,
öğretim görevlisi olan davacıya, dava tarihinden önce üç ayrı disiplin cezası verilmesi
ve bunların yargı kararıyla iptal edilmesiyle
göreve iadesinin ardından kendisine karşı
yürütülen bıktırma ve yıldırmaya yönelik eylem ve işlemler sebebiyle, manevi
bütünlüğünde oluşan zarardan dolayı ilk
derece mahkemesince
manevi tazminat verilmesinin doğru olduğu
kararlaştırılmıştır14, 15.
TBK m. 417/II’ye göre, “İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her
türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler
de iş sağlığı ve güvenliği konusunda
alınan her türlü önleme uymakla
yükümlüdür.” TBK m. 417/I ve II. fıkraları birlikte değerlendirildiğinde,
işverenin, işçinin psikolojik tacize
uğramaması için günün şartlarının getirdiği en etkili önlemleri
almak ve işçinin kullanımına sunmak zorundadır. Tasarı aşamasındayken, 818 sayılı mülga Borçlar
Kanunu’nun (EBK) sadeleştirilmiş
biçiminde olan fıkra, daha sonra
değiştirilmiş ve tasarının önceki
metnindeki “hakkaniyet gereği
kendisinden beklenen, deneyimlerinin zorunlu kıldığı, teknik açıdan
uygulanabilir ve işyerinin özelliklerine uygun” şeklindeki ifadeler
“her türlü önlemi almak”, “noksansız bulundurmak”, “her türlü önleme
uymak” şeklinde ifade edilmiştir16.
TBK m. 417/III’e göre, 417/I ve
II. fıkralardaki haller dâhil, işverenin, kanuna ve sözleşmeye aykırı
davranışı nedeniyle işçinin ölümü,
vücut bütünlüğünün zedelenmesi
veya kişilik haklarının ihlaline bağlı
2013/1 | Hukuk Gündemi 75 zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan
doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.
Bu hükümler (TBK m. 112) doğrultusunda
alacak davası açabileceği gibi, TBK m. 114
delaletiyle, TBK m. 49 vd. uyarınca maddi ve
manevi tazminat ile destekten yoksun kalma
tazminatı istenebilecektir17. Bunun yanında,
işçiye uygulanan psikolojik taciz işverenin
eşit davranma borcuna aykırılık seviyesinde
ise, ayrımcılık tazminatı da talep edilebilir18. (İş Kanunu m. 5) Psikolojik tacize maruz
kalan işçi, yukarıdaki haklarının yanında,
iş sözleşmesini haklı sebebe dayalı olarak
derhal feshedebilme (İş Kanunu m. 24/II-b,c
ve TBK m. 435) ve iş görmekten kaçınma
hakkına (6331 sayılı Kanun m. 13) da sahiptir19. Bunların dışında işçi ceza hukukundan
kaynaklanan haklarını da kullanabilecektir.
Psikolojik taciz kavramı, TBK’nın yürürlüğe girişinden önce de doktrinde ve mahkeme kararlarında kabul edilmekte idi.
EBK’nın yürürlükte olduğu dönemde psikolojik tacizin söz konusu olduğu durumlarda, EBK’nın manevi tazminatı düzenleyen
47 ve 49. maddelerine ve 4721 sayılı Türk
Medeni Kanunu’nun (TMK) kişiliğin korunması ile ilgili 24. maddesine dayanılmakta
idi20. TBK m. 417/III’de “… zararların tazmini,
sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk
hükümlerine tabidir.” denilerek ispat konusunda TBK m. 112 ve devamına işaret edilmiştir. Böylelikle işverenin, psikolojik taciz
yönünden açılan bir davada kusursuzluğunu
ispatlaması gerekecektir. Ancak bundan
önce, işçinin psikolojik tacize uğradığını,
görmüş olduğu zararı ve bunlar arasındaki illiyet bağını ispatlaması gerekir21. İşçi
psikolojik tacize uğradığını psikiyatr raporuyla, tanık beyanlarıyla, sicil dosyasıyla,
hayatın olağan akışına aykırı durumların
ortaya konulmasıyla ispatlayabilecektir. Psikolojik tacizin ispatının zorluğu karşısında
Yargıtay, “ilk görünüş ispatı”nı kabul etmekte
ve yeterli bulmaktadır 22, 23.
Psikolojik taciz kavramına yer veren TBK
m. 417’nin bir başka önemi, bu maddenin
tüm iş hukukumuza etki edecek olmasıdır.
TBK ile diğer iş kanunlarımız arasında genel
kanun – özel kanun ilişkisinin bulunmasından dolayı24, özel kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel kanunun uygulanması söz konusu olacak ve psikolojik tacizi
düzenleyen 417. madde tüm iş kanunları
kapsamındaki işçiler açısından uygulanabilir olacaktır.
DİPNOTLAR
1 Terminolojide duygusal psikolojik taciz, taciz,
mobbing, bullying (zorbalık), work abuse–
harresment at work (işyerinde taciz) gibi farklı
şekillerde ifade edilen bu kavram için Türk Dil
Kurumu, “bezdiri” kelimesini önermiştir. (http://www.
tdk.gov.tr)
Terror at Workplaces” Violence and Victims 5,
1990, s. 120 (http://www.mobbingportal.com/
LeymannV%26V1990(3).pdf )
5 İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm
Önerileri Komisyon Raporu, TBMM Yayınları, Ankara
2011, s. 6
2 http://www.ntvmsnbc.com/id/25156942 ; http://
www.ntvmsnbc.com/id/25195818
6 Psikolojik Taciz Raporu, s. 54
3 Doktrinde bu başlığın maksada uygun olmadığına
ilişkin görüşler vardır. Yazarlara göre, burada ifade
edilmesi gereken, üst kavram olarak “işverenin işçiyi
gözetme borcu”dur.
7 Ankara 8. İş Mahkemesi 20.12.2006 gün ve 2006/19
E., 2006/625 K.; Bu karar Y. 9. HD.’nin 30.05.2008
gün ve 2007/9154 E., 2008/13307 K. sayılı kararı ile
onanmıştır. (www.kazanci.com)
4Leymann, Heinz, “Mobbing and Psychological
8 Ayrıntılı bilgi için bkz. Psikolojik Taciz Raporu, s. 7-10
76 Hukuk Gündemi | 2013/1
9 Y. 9. HD. 24.11.2011 gün ve 2009/19775 E.,
2011/45510 K.
(http://www.guncelishukuku.com/2012/11/yargtayisciden-eski-gorev-yerine.html)
10 Y. 9. HD. 18.3.2010 gün ve 2008/22535 E., 2010/7225
K. (http://www.guncelishukuku.com/2012/11/
yargtay-iscinin-yetkilerinin-elinden.html)
11 Bkz. dipnot 7.
12 Y. 9. HD. 10.5.2009 gün ve 2008/10408 E., 2009/26968
K. (Bilgili, Abbas, “İş Hukukunda Yeni Bir Kavram:
Mobbing”, http://www.bianet.org/biamag/
yasam/145643-is-hukukunda-yeni-bir-kavrammobbing)
17Limoncuoğlu, S. Alp, “İş Hukuku Kapsamında
Psikolojik Tacizin Değerlendirilmesi ve Mağdurların
Kullanabilecekleri Haklar”, TBBD, Y. 2013, S. 105, s. 67
18Limoncuoğlu, s. 68 vd.
19Limoncuoğlu, s. 71 vd.
20 TBK 417’nin vazıyla birlikte MK’dan doğan bu hakların
kullanılması imkânı ortadan kaldırılmış değildir.
(Limoncuoğlu, s. 67, dn. 40’daki yazarlar)
21 Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 11.
Baskı, İstanbul 2010, s. 1022; Reisoğlu, Safa, Borçlar
Hukuku Genel Hükümler, 21. Bası, İstanbul 2010, s.
342
15 Kamu görevlilerine uygulanan psikolojik taciz ve
kamu görevlilerinin başvurabilecekleri hukuki yollar
hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Turhan Kasapoğlu,
Mine, “Kamu Görevlileri Bakımından İşyerinde
22“… İşçinin anlattığı mobbing teşkil eden olayların
tutarlık teşkil etmesi, kuvvetli bir emarenin bulunması
gerekmektedir. Kişilik hakları ve sağlığın ağır saldırıya
uğraması mobbingin varlığını tartışmasız kabulünü
doğurur. Öte yandan ispat kurallarının zorlanan
sınırları usul hukukunda yeni arayışlara yol açmıştır.
Emare işte bu anlayışın bir sonucudur. Olayların
tipik akışı, tecrübe kuralları göz önüne alındığında
verilecek sonuçla ispat gerçekleşir. Başka bir
anlatımla bu ilk görünüş ispatıdır.” (9. HD. 14.3.2008
gün ve 2008/3122 E., 2008/4922 K. http://www.
guncelishukuku.com/2012/11/psikolojik-yldrma-
Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Hukuki Korunma Yolları”,
TBBD, Y. 2013, S. 105, s. 99 vd.
mobbing-tanm-ve.html ; Y. 9. HD. 1.4.2011 gün ve
2009/8046 E., 2011/9717 K. www.kazanci.com)
16 Bu ifadenin niteliği doktrin ve Yargıtay kararlarında
tartışmalıdır. Doktrinde bazı yazarlar bu ifadelerin
kusursuz sorumluluk olarak nitelendirilemeyeceğini
belirtse de, yeni tarihli Yargıtay kararları ile bir kısım
yazarlar bu ifadelerin kusursuz sorumluluk olarak
nitelendirilmesi gerektiğini belirtmektedir. Bkz.
Sevimli, Ahmet, “Türk Borçlar Kanunu m.417 ve İş
Sağılığı ve Güvenliği Kanunu Işığında İşçinin Kişiliği”,
Çalışma ve Toplum, S. 2013/1(36), s. 126
23 İlk görünüş ispatı konusunda bkz. Başözen, Ahmet,
Medeni Usul Hukukunda İlk Görünüş İspatı, Ankara
2010, s. 85 vd.; Pekcanıtez, Hakan/Atalay, Oğuz/
Özekes, Muhammet, Medeni Usul Hukuku, 13. Bası,
Ankara 2012, s. 579 vd.
13 Y. 9. HD. 22.3.2010 gün ve 2010/10905 E., 2010/7511
K.; HGK 2.1.2011 gün ve 2011/9-590 E., 2011/677 K.
(Limoncuoğlu, s. 74)
14 D. 8. D. 16.4.2012 gün ve 2008/10606 E., 2012/1736
K. (www.kazanci.com)
24 Aksi yönde görüş için bkz. Yılmaz, Ejder, “Genel Kanun
– Özel Kanun İlişkisi (Türk Borçlar Kanunu ve İş Kanunu
Bağlamında)”, Mess Sicil İş Hukuku Dergisi, Y. 6, S.
Haziran 2011, s. 22 vd.
2013/1 | Hukuk Gündemi 77