tc çevre ve şehircilik bakanlığı
advertisement
BİNALARIN AKUSTİK TASARIMI, UYGULAMASI VE DENETLENMESİ KILAVUZU İÇİNDEKİLER GİRİŞ........................................................................................................................... 1 Amaç ........................................................................................................................ 1 Kapsam ..................................................................................................................... 1 1. AKUSTİK DANIŞMANLIK HİZMETLERİ ..................................................... 2 2. BİNALARIN AKUSTİK TASARIMI .................................................................. 3 2.1 Mimari Projenin Akustik İlkeler Açısından Ele Alınması ............................ 3 2.1.1 Yerleşim ölçeğinde ilkeler .......................................................................... 3 2.1.2 Bina ve mekan ölçeğinde ilkeler ................................................................. 4 2.1.3 Yapı elemanı ölçeğinde ilkeler .................................................................... 6 2.1.4 Servis sistemleri ölçeğinde ilkeler............................................................... 9 2.2 İstenen Sınır Değerlerin Belirlenmesi ......................................................... 12 2.2.1 Akustik kalite sınıfı ................................................................................... 14 2.2.2 İç gürültü sınır değerleri ............................................................................ 14 2.2.3 Reverberasyon zamanı sınır değerleri ....................................................... 16 2.2.4 Ses yalıtımı sınır değerleri......................................................................... 17 2.2.4.1 Hava doğuşlu ses yalıtımı .................................................................. 17 2.2.4.2 Darbe sesi yalıtımı .............................................................................. 19 2.2.5 Tesisattan kaynaklı iç gürültü sınır değerleri ............................................ 20 2.3 Yapı Elemanlarının Ses Yalıtım Değeri Hesabı .......................................... 20 2.3.1 Hava doğuşlu ses yalıtımı ......................................................................... 20 2.3.2 Darbe sesi yalıtımı ..................................................................................... 23 2.4 Örnek Yapı Elemanları ................................................................................ 25 2.4.1 Yapı elemanlarının ses yalıtım değerleri ................................................... 25 2.4.2 Örnek birleşim bölgesi detayları ............................................................... 44 2.5 Mevcut Binalarda İyileştirmeler .................................................................. 46 3. BİNALARIN AKUSTİK DEĞERLENDİRMESİ ............................................ 47 3.1 Projelendirme Aşamasında Değerlendirmeler ............................................. 47 4. KAYNAKÇA ........................................................................................................ 49 EK .............................................................................................................................. 51 i GİRİŞ Amaç Bu kılavuz; yeni yapılacak binalarda ve mevcut binaların iyileştirilmesinde "Binaların Gürültüye Karşı Korunması ve Ses Yalıtımı Hakkında Yönetmelik"in (bundan sonra Yönetmelik olarak anılacaktır) uygulanması ve işleyişini göstermek, ayrıca teknik bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Kılavuzun, binalarda gürültü kontrolü, hacim akustiği ve değerlendirme konuları ile ilgili yönetmelik maddelerini destekleyici açıklamalar içermesi ve uygulama için yöntem belirlemesi hedeflenmektedir. Mimari projelendirme ve uygulama esnasında bina performansını değerlendirilebilmesi için tipik yapı elemanı detaylarının ses yalıtım değerlerini ve uygulama şartlarını içermektedir. Kılavuz mimarların, akustik uzmanların ve bina akustiği konusunu kapsayan diğer meslek dallarının kullanımına yönelik olarak Yönetmelik Madde 7 kapsamında hazırlanmıştır. Kılavuzdaki adımların uygulanması durumunda binanın asgari gürültü kontrolü gereklerini sağlaması beklenmektedir. Kapsam Kılavuz ana olarak binalarda gürültü kontrolünü ve mimari akustiği konu edinmekte olup mekanik tesisat ve servis sistemleri ölçeğine yalnızca ilkesel bazda değinmektedir. Kılavuzda akustik uzmanların hesaplamalarda ve projelendirmede kullanacağı yöntemlerle ilgili prensipler belirlenmiş ancak formüller ve uzmanlık bilgileri burada aktarılmamıştır. Kılavuz kapsamında önerilen tipik bölge ve birleşim detaylarıgeleneksel yapım sistemleri ve malzemeleri ile sınırlıdır. Bunların dışındaki detay çözümleri için ilave etüt gerekebilir. 1 1 AKUSTİK DANIŞMANLIK HİZMETLERİ Akustik danışmanlık hizmet kapsamı Uzmanlık deneyimine yönelik esas ve kriterlerisağlamış akustik danışmanlık kuruluşlarındagörev alacak sertifikalı elemanlar tarafından yapılacak hizmetler aşağıda gösterilmiştir: Mimari proje aşamasında denetim yapmak ve rapor hazırlamak, iyileştirme önerisinde bulunmak ve A ve B Kalite sınıfı hedeflenen binalar için akustik proje hazırlamak, Gerekli durumlarda yapımdan sonra bina akustiği testlerini yapmak, rapor hazırlamak Yeni yapılacak binalar ve talep edildiğinde mevcut binalar için akustik kalite belgesi düzenlemek. Akustik proje kapsamı Akustik projelerin kapsamı aşağıda belirtilmiştir: Bina akustiği uygulamalarına ilişkin anahtar paftalar: Kat planları üzerinde işaretlenmiş yalıtım yapılacak mekanlar, elemanlar, yalıtım tipleri, detay numarası, mekan, yapı elemanı listeleri Binada gürültü kaynaklarının analizi ve mekanik merkezlerde toplam ses düzeyi hesapları Binada mekanların, gürültüye hassasiyet ve gürültülülük yönünden birbiri ile ilişkilerinin analizi Ses iletim yollarının analizi Hedeflenen akustik kalite ve yalıtım sınıfının belirtilmesi Uygulanacak iç gürültü, reverberasyon ve yalıtım sınır değerleri Özel durumlar için istenilen ses yalıtım sınırdeğerlerinin hesaplama ile belirlenmesi Tüm yapı elemanları için malzeme, yapı elemanlarının hesaplara dayalı olarak veya kataloglardan seçilerek belirlenmesi Yapı elemanları ve bileşenlerinin mimari çizimleri ve birleşim detaylarının performans değerleri ile birlikte gösterilmesi Uygulama projeleri üzerinde akustik önlemlerin nasıl uygulanacağının ilke detayları olarak gösterilmesi Mekanik merkezlere ilişkin hesaplar ve yalıtım uygulama detay çizimleri Gürültüye hassas olan hacimlerde önlemlerden sonra bitişik kaynak mekanlarından hassas mekanlara iletilen ses düzeylerinin hesaplanarak sınır değerleri aşmadığının modellemelerle kanıtlanması Önlemlerden sonra yönetmelikte sınır değerlerin tanımlandığı mekanlar için reverberasyon zamanı sınır değerlerinin aşılmadığının kanıtlanması 2 2. BİNALARIN AKUSTİK TASARIMI 2.1 Mimari Projenin Akustik İlkeler Açısından Ele Alınması Binaların gürültüye karşı korunması ve ses yalıtımının sağlanabilmesi için yerleşim ölçeğinde; mekan ölçeğinde bina formu, hacim düzenlemesi; yapı elemanı ölçeğinde duvar, döşeme, boşluklar, birleşim detayları; servis sistemleri ölçeğinde tesisat, servis mekanları, ekipman seçimlerinde uygulanabilecek projelendirme ilkeleri bu bölümde verilmiştir. 2.1.1 Yerleşim ölçeğinde ilkeler Bina yönelimi ve binanın çevre binalarla kurduğu ilişki mümkün olduğunca sesin yansımaları sonucu yankı gibi akustik kusurlara sebep olmayacak şekilde düzenlenmelidir. Bunun için gürültü kaynaklarının konumu, kat adetleri, bina aralıkları ve yönleri analiz edilmelidir. Genel prensipler aşağıda verilmiştir. Gürültü kaynaklarının konumunun belirlenmesi, Bina gruplarının düzenlerine ilişkin kararlarda (kat adedi, bina aralıkları, binaların birbirlerine göre konumları) gürültüden etkilenme koşullarının düşünülmesi ve yansımalara sebep olacak paralel ve karşılıklı duvarların ya da gürültü kaynağına dönük avluların tasarımından kaçınılması (Şekil 2.1), Şekil 2.1: Bina yönelimine bağlı akustik sorun ve çözüm örneği Gürültü düzeyinin yüksek olması durumunda (örneğin işlek karayolu kenarındaki yerleşmelerde) perdeleme elemanı (bariyer) kullanılması (Şekil 2.2) (Perdeleme elemanı tasarımı ile ilgili TS EN 1793-1,-2,-3 standartlarından yararlanılacaktır [1] [2] [3]), Binaların gürültü kaynağına göre en uygun biçimde yönlendirilmesi konumlandırılması; dar ve az pencereli cepheleringürültü kaynağı tarafında olması, Her bina için bir sakin cephe oluşturulması Bina dışında avlular, bahçeler ve ortak alanlarda ses yutucu bitki örtüsü seçilmesi, ve Şekil 2.2: Bina yönelimine bağlı akustik sorun ve çözüm örneği 2.1.2 Bina ve mekan ölçeğinde ilkeler Bina formu ve hacim organizasyonu gürültüye hassas hacimleri gürültü kaynaklarından koruyacak şekilde düzenlenmelidir. Bunun için öncelikle dış ortam ve iç ortam gürültü kaynakları ve sesin iletim yolları tespit edilmelidir (Şekil 2.3). Şekil 2.3:Gürültükaynakları ve sesin yayılması. Bina formu ve Hacim Organizasyonu açısından aşağıdaki prensiplere dikkat edilmelidir. Bina formu Dış ortam gürültüsünün yüksek olması halinde (örneğin işlek karayolu kenarındaki yerleşmelerde) mümkünse akustik gölge alanı sağlayabilen, korunaklı bina form düzenlemelerinden yararlanılır. Avlulu formlar, teraslı yerleşmeler ve balkonlar gibi akustik bariyer oluşturacak formların tercih edilmesi, Ses enerjisini daha az alması ve az yalıtım harcaması için gürültülü yerlerde uygun bina formlarının kullanılması, Dış elemanların alt yüzeylerinin ses yutucu malzeme ile kaplanması yoluyla cepheye gelen ses seviyesinin azaltılması (Şekil 2.4), Konutlar arası karşılıklı pencerelerden dolaylı ses iletimini engelleyecek tasarımlara gidilerek konuşma gizliliğinin sağlanması, Gürültüye hassas hacimlerin pencerelerin binanın ya da yan binaların havalandırma dış ünitelerine (klima santrallerine, soğutma kulelerine vb) bakmayacak şekilde düzenlenmesi, Şekil 2.4: Gürültü kontrolüne yönelik balkon tasarımı. Hacim Organizasyonu Gürültü kontrolü etkin hacim organizasyonu için öncelikle baskın dış ortam gürültü kaynağının yönünün tespit edilmesi, bina kullanım amaçları, kullanım periyotları ve hacim işlevlerinin belirlenmesi ve bunlara bağlı olarak ve iç mekan gürültü üst limit değerlerinden faydalanılarak hacimlerin gürültüye hassasiyet düzeyi yorumlanır ve gürültülü hacimler ile gürültüye hassas hacimlerinin tespit edilmesi, Plan şeması dış ortam gürültüsünden kaçınmak için gürültüye hassas mekanlar mümkün olduğunca kaynağa bakan cephenin ters yönüne (sakin cepheye) yerleştirecek şekilde düzenlenmeler yapılması, İç ortam gürültü kaynağı oluşturabilecek asansör, merdiven ve sirkülasyon alanları ile servis birimlerinin gürültüye hassas birimlerden uzak tutulacak şekilde tasarlanması, Merdivenlerin gürültüye hassas hacimleri ayıran duvarlara temas etmesi mümkün olduğunca önlenmesi, Asansör boşluğunun gürültüye hassas hacimlerle komşu olması durumu önlenemiyorsa ek akustik önlemlerin alınması, Benzer işlevli hacimler bir arada gruplandırılarak gürültülü hacimler ile gürültüye hassas hacimler arasında mümkün oldukça Şekil 2.5'te de görüldüğü gibi dolap, depo ve bunun gibi tampon hacimler konumlandırılarak bu hacimlerin yan yana veya alt alta getirilmemesi, Şekil 2.5: Gürültülü ve hassas hacimler arasında tampon hacim kullanımı Ofis gibi konuşma mahremiyetinin yüksek olduğu hacimlerin konumlandırılmasında dikkat edilmesi, 2.1.3 Yapı elemanı ölçeğinde ilkeler Yapı elemanlarının ses yalıtım özelliği yapı elemanının malzeme ve yapısal özellikleri ile doğru detaylandırılmasına bağlıdır. Ses iletimini azaltmak için yapı elemanı tasarımında alınabilecek önlemler Tablo 2.1'de verilmiştir. Tablo 2.1: Yapı elemanı tasarımı için temel prensipler Yapısal ilkeler Kütle arttıkça ses yalıtımı da artacağından özellikle yalıtım ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda kütlesi fazla malzemeler kullanılabilir. Yapı elemanının mümkün olduğu durumlarda çift gövdeli tasarlanması ve gövdelerin temas noktalarının en aza indirilmesi ile ses yalıtımı artırılabilir. Yapı elemanı kesitinde kullanılan hava boşluğunun olabildiğince geniş olması gerekmektedir. 50mm'den dar hava boşluğu kullanımından kaçınılmalıdır. Yapı elemanı kesitinde lifli yalıtım malzemesi kullanımı ile ses yalıtımı artırılabilir. Çizim Mekanik bağlantıların esnek olması tercih edilerek bağlantı miktarının az tutulması tercih edilebilir. Her iki yüzeyde kullanılan kaplamaların farklı malzemelerden olması ya da aynı malzemenin farklı kalınlıklarda kullanılması yolu ile katmanlaşma kesitinde asimetri sağlanabilir. Detaylandırmada ses köprülerinin oluşmamasına ve şantiyede uygulamanın doğru olmasına dikkat edilmelidir. Duvarlar Çift gövdeli örme duvar varsa; duvar boşluğunda kalan yüzeylerden birisine sıva uygulanması, Çift katmanlı hafif duvarların altında esnek taban elemanı kullanılması, Çift katmanlı duvarlarda katmanlardan birisi taşıyıcı çerçeveye esnek bağlantı elemanı ile bağlanması, Dar hava boşluğu oluşmaması için çift dikmeli alçı plak duvarlarda duvar boşluğunda her iki dikmenin de yüzeyinin ek alçı plaklar ile kapatılmasından kaçınılması. Döşemeler Yüzer döşeme ya da yüzer döşeme ilkesine göre tasarlanmış yükseltilmiş döşeme kullanılması, Yüzer şapın altında rijit (yük altında büyük form değişikliği göstermeyen) bir darbe yalıtım malzemesinin kullanılması ve bunun altından geçen boruların bulunması halinde darbe yalıtımı uygulanmadan önce boru yüksekliği ile yüzey seviyesini eşitleyecek esnek bir katman kullanılması, Darbe yalıtımının, yüzer şapın tüm taban ve yanal temas yüzeylerini kaplaması, Yüzer şapın iki bitişik hacim arasında bölme duvar ile kesintiye uğrayacak şekilde uygulanması, Döşeme kaplamasının yan duvarlar ile temasının önlenmesi, Süpürgeliğin duvar ve döşeme arasında ses köprüsü oluşturmaması için duvar ya da döşeme kaplaması ile süpürgelik arasında esnek dolgu malzemesi kullanılması. Duvar boşlukları Pencerelerin ve kapıların sızdırmazlığını sağlamak üzere sızdırmazlık contalarının kullanılması, Kapı ve pencere kasaları ile oturdukları duvar arasında kalan boşluklar için Tablo 2.2'de verilen sızdırmaz dolgu malzemesinin kullanılması, Tablo 2.2: Boşluk boyutuna göre önerilen dolgu malzemeleri Birleşim boşluğu genişliği ≤ 7mm 7mm < ve ≤ 15mm >15mm Önerilen dolgu malzemesi Akustik mastik dolgu malzemeleri (sertleşmeyen akustik macun) Keçe tıkaç, kauçuk profil ve mekan içine bakan kısmında sertleşmeyen akustik macun Ağır dolgu malzemesi ( harç, alçı sıva vb.) Kapı eşiğinde kullanılan malzeme (mermer vb.) ile yüzer şapın ya da döşeme kaplamasının temasının önlenmesi, Dış duvarlarda yer alan elektrikli panjur kutularının, klima ünitelerinin ve iç duvarlarda bulunan fan coil ünitelerinin içinde ve kılıfında ses yutucu ve ses sönümleyici önlemlerin alınması. Yapı elemanı ve servis sistemleribirleşimi Servis elemanlarının bir yapı elemanını delerek bitişik hacme geçtiği bölgelerde çevresindeki boşlukların esnek dolgu malzemesi ile kapatılması, Servis elemanlarının katmanlı duvarlarda taşıyıcılardan ve alçı levhalardan izole edilerek ses sızdırmaz malzeme ile kaplanması, Servis elemanları ve bina elemanları arasında rijit bağlantı elemanı kullanımından kaçınılması, Bölme duvarlarda sırt sırta denk gelen elektrik çıkışları (kablo, prizler, telefon, TV vb.) ve anahtarların şaşırtmalı yerleştirilmesi ve arkalarının kutuya alınarak ses sızdırmayacak şekilde kapatılması, Yalıtımlı asma tavanlarda aydınlatma armatürleri, sprinkler, menfez vb. cihazların sebep olduğu ses yalıtım performansındaki düşüşün göz önünde bulundurulması ve arkalarında ses sızıntılarını önleyici önlem alınması, Asma tavan üzerinden geçen kanal ve boruların asma tavana temas etmemesi, Döşemeyi delen boruların ses yalıtım malzemesi ile sarılması, Boruların tek gövdeli duvarları sürekli bir biçimde kırarak ve duvar kesit kalınlığını incelterek duvar boyunca ilerletilmemesine dikkat edilmesi; borular duvar boşluğundan ilerletiliyorsa, duvarın sürekli bir biçimde kırılmasına sebep olmayacak şekilde uygun boyuttaki duvar boşluğundan ilerletilmesi. Yapı elemanı ve diğer yapı elemanı birleşimleri Giydirme cephe elemanlarının diğer yapı elemanları ile birleşim noktalarında ses kaçakları ve ses köprülerinin engellenmesi, Bitişik bağımsız birimler arasında yanal iletime sebep olan dış cephe duvarı çift gövdeli ise dış cephe duvarının iç gövdesinin sürekli olmaması, bölme eleman ile kesintiye uğraması durumunun sağlanması; dış cephe duvarı kesitindeki hava boşluğunda iç bölme elemanı hizasında sesin geçişini engelleyici bir ses kesicinin kullanılması, Duvarların zemine, tavana, yan yüzeylere ve kirişlere temas ettiği bölgelerde esnek bant kullanılması, Asma tavan kullanılması durumunda bölme duvarların üst döşemeye kadar inşa edilmesi; aynı şeklide duvar kaplamalarının asma tavan üzerinde de devam etmesi, Ahşap ya da çelik iskelet binalarda döşeme – duvar birleşimlerinde, iç bölme duvarın üzerinden geçen kirişlerin aralarındaki boşluklarda ses köprülerini engellemek için önlem alınması, Çatı - duvar birleşimlerinde iç bölme duvarın üzerinde mertek aralarından ses köprülerinin oluşmamasına dikkat edilmesi, Bölme duvarların üzerinde boşluklu döşeme plaklarının kullanımı durumunda boşluklardan kaynaklı ses köprüsü etkisinin ayrıca değerlendirilmesi, Yanal ses iletimini azaltmak için bölme duvarın yan duvarı kesintiye uğratacak şekilde düzenlenmesi; duvarların, katlar boyunca sürekli olmayacak şekilde döşeme ile kesintiye uğratılması. 2.1.4 Servis sistemleri ölçeğinde ilkeler Tesisat projesinde aşağıdaki esaslara uyulması ses iletimini azaltabilecek önlemlerdir: Havalandırma kanalları Kanalın içinden hava akışının düzgün olması, ani kesit ve yön değiştirmelerinin olmaması önemlidir. Kanal kesitinin gereğinden küçük seçilmesi hava akış gürültüsünü artırır. Gürültüye hassas mekanlar için kanal içinde kabul edilecek en yüksek seçilecek hava hızlarıçeşitli standartlarda belirtilmiştir. Bu nedenle salonlarda ve diğer hassas durumlarda hava veriş ve emiş hızı 5.1m/s yi aşmaması, Daire kesitli havalandırma kanalları, dikdörtgen kesitli kanalların duvarlarına göre iletilen sesi daha çok azalttığı için, daire kesitlilerin yerine tercih edilmesi; büyük yarıçaplı dirsekler türbülansı azalttığı için bu tip dirseklerin kullanılması, difüzörlerin hemen arkasına damper konulmaması, Kanal içlerinin ses yutucu malzeme ile astarlanması gerekebilmektedir. Kanal uzunluğu, kesitleri, dirsek, branşman ve ayrılmalar, damperler ve karıştırma üniteleri gibi elemanlardan hava akışı sırasında üretilen sesleri ve ses azaltımlarını da gözönünde bulundurarak sonuçta her oktav bant için gerekli azaltım miktarı hesaplanmakta; buna bağlı olarak kullanılacak ses yutucu malzemenin cinsine ve kaplanacak kanal uzunluğuna karar verilmektedir. Kanal içlerinde lifli ses yalıtım malzemesi kullanıldığı takdirde liflerin kopup havaya karışmaması için önlem alınması, Yüksek hızlı kanallarda kanal bağlantılarında hava sızıntıları ıslık sesi yapacağından bu bağlantılardan kaçınması; bu tip kanal bağlantılarında akustik körükler kullanılabileceği, Kanallar ve kanalları taşıyan metal ızgaraların taşıyıcı sistem ve döşemelere esnek askılarla asılması (Şekil 2.6), Kanal askılarının iç akustik tavanı delip geçtiği yerlerde kauçuk contalarla ses sızmazlaştırmasının sağlanması, Kanalların çelik taşıyıcı sisteme asılmasında ses köprüsü olmayan esnek özel askıların kullanılması; tavan boşluğunda bulunması gereken her türlü büyük metal yüzeylerin özel parçalı vinil veya ince kauçuk levha yapıştırılarak sönümlendirilmesi ve rezonansın önlenmesi için sık aralıklarla çapraz destekler ile pekiştirilmesi, Havalandırma kanallarının iç duvarlara, asma tavana ya da üst kat döşemesine temasın önlenmesi; havalandırma kanallarının duvarları deldiği noktalarda delik boyutunun kanal boyutundan çok fazla büyük olmamasına dikkat edilmesi, bu bölgelerde kanalların sargılanması ve çevre boşluğun özel sertleşmez akustik malzeme ile doldurularak sızdırmazlık sağlanabileceği (Şekil 2.6), Yükseltilmiş döşemeler altından ve asma tavandan hava sirkülasyonu sağlanıyor ise akustik projede gerekli detaylar ile önlem alınması. Şekil 2.6: Kanalların iç bölme duvarı delmesi Susturucular ve akustik sönüm odaları Kanal sesinin azatılması için özel susturuculardan ve akustik sönüm odalarından yararlanılabileceği, alçak frekans sesleri için kullanılacak ses yutucu malzemenin yeterli kalınlıkta olması, İçlerindeki perfore saçtan ve lifli bir dolgudan oluşan susturucuların kanal kesitleri içine yerleştirilebildiği gibi klima santrali içine ve akustik panjurlara da yerleştirilebileceği; Susturucular firma kataloglarından seçilirken susturucunun uzunluğunun ve bölmelerin kalınlığının gürültüyü arttırıcı rol oynadığı gözönünde bulundurulmalıdır. Ancak tasarımda yüksek statik basınç düşmelerinden ve dolayısıyla sistemin etkinliğinin azaltılmasından kaçınılması; bu yüzden kanal kesiti susturucu içinde genişletilerek susturucunun gürültüye hassas mekanlardan uzakta yerleştirilmesi, Büyük fan sistemleri ve orta ve alçak kanal hızları için kullanılan sönüm odalarının tasarımı için de standartlarda verilen kurallara uyulması; kanal giriş ve çıkışlarının şaşırtılması, iç yüzeylerin lifli malzeme ile kaplanması, susturucu ve sönüm odalarının dışlarında kullanılan saç levhaların rezonansa gelmelerini önlemek için çapraz bağlantılar ile pekiştirme ve vinil sönüm malzemesi yapıştırma gibi önlemlerin alınması. Fanlar Fan seçiminde, fanların hava akış miktarının, fan hızının ve statik basınç gibi çalışma koşullarının fan ve bıçak tipine bağlı olarak akustik özelliklerinin değiştiğinin dikkate alınması; hava giriş ve çıkış gürültüleri ve gövdesinden yayılan gürültüler (kutunun büyüklüne bağlı olarak) gürültüye hassas alanlarda sorun yaratacağından bu yerlerde astarlama yapılması, Gürültü emisyonu azaltılmış, sessiz fan tipi seçimine, hava akımı, fan hızı, statik basınç ayarları ile gürültünün azaltılmasına ve fanın hava türbülansını azaltacak biçimde yönlendirilmesine dikkat edilmesi, Hava akımını değiştirmek için kullanılan hücrelerin içlerindeki damperlere bağlı olarak ses üreteceği dikkate alınarak yüksek statik basınç damper etrafında türbülans yaratacağından gerekli önlemlerin alınması, Gürültülü fanlar için içi astarlanmış fan kutularının kullanılması. Ekipmanlar VAV kutularının dinleme amaçlı salonların üzerine gelmemesi, Fan-Coil kutularının tavan panolarına ve ses köprüsü yapacak diğer taşıyıcılara doğrudan temas etmemesi, arada esnek sönümleyici yastıkların kullanılabileceği, AHU üniteleri ve kanalların metal yüzeylerinde gerekli önlemler alınarak rezonansın önlenmesi. Çatı ekipmanı Çatı ekipmanlarının (soğutma kulesi, çiller, jeneratör, AHU vb.) kabinlerinde yeterli ses yalıtımının sağlanması, Jeneratörün kabin yalıtımının yetersiz olması durumunda yüksek ses yalıtımlı odaların içine alınması, çatı ekipmanının alt katlara ilettiği hava doğuşlu ses, darbe sesleri ve strüktür doğuşlu seslerin alt katlara etkisi mevcut veya mimari projede hesaplama yoluyla tahmin edilerek önlem alınması, Bağlantılarda akustik macun, kauçuk profil vb. kullanılması. Sıhhi tesisat Sıhhi tesisat uygulamalrında borulardan kaynaklanan gürültünün önlenmesi için esnek askı, destek ve bağlantı elemanı kullanılabileceği (Şekil 2.7). (a) (b) Şekil 2.7: Tesisat elemanlarının (a) yatay taşıyıcı elemanlara, (b) düşey taşıyıcı elemanlara esnek bağlantı ile tespiti Şaft ve tesisat merkezleri Şaftlar Şaftların katlar boyunca ses köprüsüne sebep olmaması için şaft duvarlarının ses yalıtım değerlerinin hesaplanması ve gerektiğinde şaft duvarlarını çevreleyen ikinci bir dış kabuk elemanının uygulanması. Akustik Panjurlar Akustik panjur içine (metal yüzeylerin titreşimini önleyecek ve rezonans frekanslarını düşürecek vinyl esaslı) bir malzemenin yapıştırılabileceği, Panjur tasarımında panellerin arasındaki aralıklardan ses geçişi sırasında – hava doğuşlu sesler için- önlem alınması, bu amaçla panellerin alt bölümüne taş yünü ve perfore saç levhalı yuvalarının oluşturulabileceği, 2.2 İstenen Sınır Değerlerin Belirlenmesi Mimari projenin akustik ilkelere uygun olarak düzenlenmesinin ardından istenen sınır değerlerbelirlenir. İç ortam gürültü düzeyi, reverberasyon zamanı, ses yalıtımı ve tesisat kaynaklı iç ortam gürültü düzeyi için bina işlevine ve akustik kalite sınıflarına göre kabul edilecek sınır değerler Yönetmelikte verilmiştir. Sınır değerlerin belirlenmesinde takip edilecek yöntem Şekil 2.8'de verilmiştir. Şekil 2.8: İstenen sınır değerlerin belirlenmesinde uygulanacak yöntem (Belirtilen tablo ve ek adları Yönetmeliğe referans vermektedir.) 2.2.1 Akustik kalite sınıfı Yönetmelikte verilen sınır değerler akustik kalite sınıflarına göre değişmektedir. Bu nedenle istenen sınır değerlerin belirlenmesi için öncelikle hedeflenen akustik kalite sınıfı seçilir. Akustik kalite sınıfı, binalarda ve içindeki bağımsız birimlerde iç gürültü düzeylerine; yapı elemanlarının yalıtım değerlerine; tesisat ve servis ekipmanlarından kaynaklanan iç gürültü düzeylerine ve reverberasyon sürelerine bağlı olarak bağımsız bölümler veya binanın tümü için uygulanabilen bir değerlendirme yöntemidir. Akustik kalite sınıflandırması A'dan F'ye kadar olup, A sınıfı en yüksek kaliteyi (sessiz binayı), F sınıfı ise en düşük kaliteyi göstermektedir. Akustik kalite sınıflarının kaynak gürültü düzeylerine bağlı olarak değerlendirilmesi Tablo 2.3'te verilmiştir. Tablo 2.3: Akustik kalite sınıfına karşılık gelen fizyolojik tepkiler AKUSTİK KALİTE SINIFI MÜZİKAL SESLER DARBE SESLERİ KAYNAĞIN GÜRÜLTÜ DÜZEYİ KONUŞMA SESİ Kaynak gürültü düzeyi A B Çok yüksek ses güçlükle işitiliyor, ama anlaşılmıyor Yüksek sesle konuşma güçlükle işitiliyor işitiliyor, ama güçlükle anlaşılıyor hafifçe işitiliyor ama hiç anlaşılmıyor C D E F hafifçe anlaşılıyor anlaşılıyor rahatça anlaşılıyor İşitiliyor, ama güçlükle anlaşılıyor hafifçe anlaşılıyor anlaşılıyor rahatça anlaşılıyor hafifçe işitiliyor ama hiç anlaşılmıyor güçlükle anlaşılıyor hafifçe anlaşılıyor anlaşılıyor Normal konuşma işitilmiyor güçlükle işitiliyor Çok yüksek müzik party Hafifçe işitiliyor İşitiliyor rahatça işitiliyor rahat işitiliyor Çok rahatça işitiliyor Yüksek müzik işitilmiyor Hafifçe işitiliyor işitiliyor rahatça işitiliyor Çok rahat işitiliyor normalmüzik İşitilmiyor Adım sesi işitilmiyor güçlükle işitiliyor Hafifçe işitiliyor hafifçe işitiliyor hafifçe işitiliyor işitiliyor işitiliyor Çocuk güçlükle rahatça işitiliyor oynaması işitiliyor işitiliyor Eşyaların sürüklenmesi, güçlükle Hafifçe işitilmiyor işitiliyor yere işitiliyor işitiliyor düşürülmesi NOT: Kaynakların işitilir olması sadece konstrüksiyona bağlı değildir. Rahatça işitiliyor Rahatça işitiliyor Çok rahat işitiliyor Çok rahat işitiliyor Çok rahatça işitiliyor Rahatça işitiliyor Çok rahat işitiliyor 2.2.2 İç gürültü sınır değerleri Farklı işlevli hacimlerde izin verilen en yüksek iç gürültü düzeyleri Yönetmelik Tablo E.1'de verilmiştir. Gürültü düzeylerinin oktav veya 1/3 oktav bantlardaki spektral niteliğini değerlendirmek için NR (Gürültü Değerlendirme) ölçütü eğrilerinden yararlanılabilmektedir. dBA cinsinden verilen eşdeğer sürekli ses basınç düzeyi (Leq) değerinin, NR eğrisi karşılığı için Tablo 2.4'ten ve Şekil 2.9'dan yararlanmak mümkündür. Tablo 2.4'te NR eğrilerinin frekans değerleri ve dBA karşılıkları verilmiştir. Şekil 2.9'da ise NR-dBA çevirim grafiği verilmiştir. Tablo 2.4: NR eğrilerine ilişkin oktav band ses basınç düzeyleri ve dBA karşılığı NR Eğrisi 31.5 55 62 66 69 72 76 79 83 86 89 93 96 100 103 106 NR 0 NR 10 NR 15 NR 20 NR 25 NR 30 NR 35 NR 40 NR 45 NR 50 NR 55 NR 60 NR 65 NR 70 NR 75 Ses Basınç Düzeyi (dB) dBA Frekans (Hz) 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000 36 22 12 5 0 0 0 0 17 43 31 21 15 10 7 4 2 25 47 35 26 19 15 12 9 7 29 51 39 31 24 20 17 14 13 33 55 44 35 29 25 22 20 18 37 59 48 40 34 30 27 25 23 41 63 52 45 39 35 32 30 28 45 67 57 49 44 40 37 35 33 50 71 61 54 49 45 42 40 38 54 75 66 59 54 50 47 45 44 59 79 70 63 58 55 52 50 49 63 83 74 68 63 60 57 55 54 68 87 79 72 68 65 62 61 59 72 91 83 77 73 70 68 66 64 77 95 87 82 78 75 73 71 69 82 90 85 82 dBA 80 77 dBA 75 72 dBA 70 68 dBA 65 63 dBA 60 59 dBA 55 54 dBA dBA 50 50 dBA 45 dBA 41 dBA 45 40 37 dBA 33 dBA 29 dBA 25 dBA 35 30 25 20 17 dBA 15 10 5 0 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 NR Şekil 2.9: NR-dBA ilişkisi grafiği 60 65 70 75 2.2.3 Reverberasyon zamanı sınır değerleri Farklı işlevli hacimlerde izin verilen en yüksek reverberasyon zamanı değerleri Yönetmelik Tablo E.2'de verilmiştir. Mevcut reverberasyon zamanı [T] aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: (21) (22) T : Reverberasyon zamanı, sn V : Hacim, m3 Atoplam : Eşdeğer toplam yutuculuk alanı S1 : 1. tip malzeme ile kaplı alan, m2 α1 : 1. tip malzemenin yutuculuk katsayısı S2 : 2. tip malzeme ile kaplı alan, m2 α2 : 2. tip malzemenin yutuculuk katsayısı Yutuculuk katsayısı 0 ile 1 arasında değişen bir değerdir ve 0 en yansıtıcı durumu, 1 ise en yutucu durumu göstermektedir. Malzemelerin yutuculuk katsayıları frekanslara göre değişmektedir. Gürültü Azaltım Katsayısı (NRC) ise tek sayılı bir değerdir ve 250, 500, 1000 ve 2000 Hz frekanslarındaki yutuculuk katsayısı değerlerinin ortalamasına eşittir. Bazı tipik yüzey kaplamalarının yutuculuk katsayıları ve NRC değerleri Tablo 2.5'te verilmiştir. Üreticilerin laboratuar ölçümlerine dayanarak beyan ettiği yutuculuk katsayıları bu hesaplarda kullanılabilir. Mekan içerisinde yutuculuğu yüksek malzemelerin kullanımı ile reverberasyonu azaltmak ve konuşmanın anlaşılabilirliğini artırmak mümkündür. Yutucu malzemelerin, büyük hacimli odalarda ve açık planlı hacimlerde tavanlarda kullanılması daha etkili olmaktadır. Bunlar tavan kaplama malzemesi olarak kullanılabilecekleri gibi, tavandan sarkan paneller de olabilmektedir. Eğitim binaları, sağlık tesisleri, büro ve idari binalar, yemekhane ve lokantalar, tüm sirkülasyon alanları, kütüphaneler, terminaller, kamuya ait tesisler, spor salonları ve cezaevleri içerisinde tavan yüzeyinin minimum NRC 0.75'i sağlaması gerekmektedir. Tablo 2.5: Bazı tipik yüzeylerin yutuculuk katsayısı Malzeme Tuğla, yüzeyi sıvalı Beton blok, yüzeyi sıvalı Mermer Betonarme, yüzeyi sıvalı Cam yünü levha, 25mm Perfore akustik asma tavan Yün halı, 10mm Linolyum, beton üzerinde Ahşap döşeme kaplaması Cam (pencere) Masada oturan yetişkin Sırada oturan çocuk 125 0.01 0.1 0.01 0.01 0.18 0.3 250 0.01 0.05 0.01 0.01 0.34 0.51 500 0.02 0.06 0.015 0.01 0.79 0.8 1000 0.02 0.07 0.02 0.02 0.99 0.85 2000 0.02 0.09 0.02 0.02 0.93 0.78 4000 0.03 0.08 0.02 0.02 0.9 0.66 NRC 0.02 0.07 0.11 0.02 0.76 0.74 0.09 0.02 0.15 0.04 0.2 0.17 0.08 0.03 0.11 0.04 0.28 0.21 0.21 0.03 0.1 0.03 0.31 0.26 0.26 0.03 0.07 0.03 0.37 0.3 0.27 0.03 0.06 0.02 0.41 0.325 0.37 0.02 0.07 0.02 0.42 0.37 0.21 0.03 0.09 0.03 0.35 0.27 2.2.4 Ses yalıtımı sınır değerleri Yapı elemanlarından istenen yalıtım sınıfına göre asgari ses yalıtım değerleri Yönetmeliğe uygun olarak hacim işlevlerine bağlı olarak belirlenir. 2.2.4.1 Hava doğuşlu ses yalıtımı Yapı elemanlarından istenen en düşük hava doğuşlu ses yalıtım değerlerinin belirlenmesinde hesaplama yöntemi ya da basit yöntem adımları takip edilebilmektedir (Şekil 2.10). Şekil 2.10: İstenen ses yalıtım değerinin belirlenmesi yöntemleri (Belirtilen tablo ve ek adları Yönetmeliğe referans vermektedir.) a) Hesaplama yöntemi ile sınır değerlerin belirlenmesi Gürültü kaynağının bulunduğu ortamın gürültü düzeyi ve alıcı ortamında istenen en yüksek gürültü düzeyine (Bölüm 2.2.2'de verilmiştir) ve reverberasyon zamanına (Bölüm 2.2.3'te verilmiştir) bağlı olarak istenenstandardize düzey farkı [DnT] aşağıdaki şekilde hesaplanabilir: (23) DnT : Standardize düzey farkı, dB Lkaynak : Gürültü kaynağının bulunduğu ortamdaki gürültü düzeyi, dB (Gürültü düzeyleri ISO 1996 - 1 ve ISO 1996 - 2 'ye uygun olarak ölçüm ile belirlenecektir. Hesaplarda kaynak gürültüsünün ölçülen en yüksek değerinin (LFmax) kullanılmasına dikkat edilmelidir. Lölçüt : Alıcı ortamında izin verilen en yüksek gürültü düzeyi, dB (İzin verilen iç gürültü sınır değerinin (Leq) spektral değerlerine ulaşmak için Tablo 2.4'te verilen NR eğrilerinden yararlanılacaktır. T : Alıcı ortamındaki reverberasyon zamanı, s T0 : Referans reverberasyon zamanı, s (Konutlar ve diğer mobilyalı hacimler için 0.5s, mobilyasız hacimler için 1.5 s alınmalıdır) Hesaplama 50-3150 Hz frekansları arasında oktav veya 1/3 oktav bandında tüm frekanslar için tekrarlanır ve TS EN ISO 717-1'e göre DnT,w tek sayılı değeri ve C50-3150 uyarlama terimi hesaplanır. Bu değerler toplanarak DnT,50 değeri elde edilir. Cephe elemanları için ise aynı işlemler tekrarlanır ancak sonuç D2m,nT,w tek sayılı değeri ve Ctr 50-3150 uyarlama terimi ile verilir [5]. b) Basit yöntemile sınır değerlerin belirlenmesi Yapı elemanlarından istenen hava doğuşlu ses yalıtım değerinin tespit edilmesinde Yönetmelikte verilen tablolardan yararlanmak mümkündür. Kılavuz'un EK’inde izlenecek adımların projeye uygulanması örneği verilmiştir. 1. Yönetmelikte cephe elemanlarının ses yalıtım değerleri dış ortam gürültü düzeyine bağlı verilmiştir. Bu nedenle öncelikle dış ortam gürültü düzeyi tespit edilmelidir. Bunun için gürültü haritalarından, ölçümlerden veya hesap yöntemlerinden faydalanmak mümkündür: Çevre gürültü düzeylerinin elde edilmesi için ilgili İdareler tarafından hazırlanmış bölgesel gürültü düzeylerini gösterengürültü haritalarından yararlanılabilir. Çevre gürültüsü düzeylerini ISO 1996 - 1 ve ISO 1996 - 2 'ye uygun olarak ölçüm yolu ile elde etmek mümkündür[6], [7]. 2. Çevre gürültüsünün yukarıdaki yöntemlerle elde edilememesi durumunda "Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği"nde belirtilen hesap yöntemlerinden yararlanılabilmektedir. 3. Yönetmelik Ek D'de dış ortam gürültü düzeylerine ve işleve bağlı olarak dış yapı elemanlarından beklenen ses yalıtım değerleri ve bu kapsamda konutlardaki dış yapı elemanları için istenen en düşük hava doğuşlu ses yalıtım değerleri verilmiştir. 4. Yönetmelikte Ek D'de tipik komşuluk ilişkilerine göre yapı elemanlarından istenen en düşük ses yalıtım değerleri verilmiştir. Bu bölümde tanımlı olan komşuluk ilişkileri için tablolardan okunan değerlerden yararlanılacaktır. İlgili Tablolarda koridorlar ve sirkülasyon alanları birbirinden ayrılmıştır. Sirkülasyon alanı; bekleme holü, merdiven holü, antre, giriş holü gibi ortak alanları ifade etmektedir. Bu alanlarda daha yoğun insan trafiği ve daha fazla kullanıcı sayısı söz konusudur. 5. Yönetmelik Ek D'de belirtilmeyen bir komşuluk ilişkisi söz konusuysa (örneğin yatak odası - ofis) mekanların gürültülülük ve gürültüye hassasiyet düzeyleri önce Yönetmelikteki Tablo C.1'den yararlanılarak belirlenecektir. 6. Mekanların gürültülülük ve hassasiyet düzeyleri belirlendikten sonra Yönetmelikteki Tablo C.2 yardımı ile istenen hava doğuşlu ses yalıtım değeri bulunacaktır. 7. Yönetmeliğin Tablo C.1'inde yer almayan mekanlar için hassasiyet düzeyleri aşağıdaki akustik gereksinimlerin önem derecesi doğrultusunda belirlenerek 5. adım tekrarlanır: o Uygun dinleme koşulları o Uygun dinlenme ya da uyuma koşulları o Uygun konuşma ve telefon iletişim olanağı o Uygun çalışma koşulları o Uygun endüstriyel iş görme koşulları o Uygun akustik mahremiyet Konutlarda hacim işlevine bağlı olarak izin verilen en düşük hava doğuşlu ses yalıtım değerleri Şekil 2.11 ve 2.12'de örnek bir konut projesi üzerinde gösterilmiştir. Şekil 2.11: Konutlardaizin verilen en düşük hava doğuşlu ses yalıtım değerlerinin örnek bir plan üzerinde gösterimi Şekil 2.12:Konutlarda izin verilen en düşük hava doğuşlu ses yalıtım değerlerinin örnek bir kesit üzerinde gösterimi 2.2.4.2 Darbe sesi yalıtımı Yapı elemanlarından istenen en yüksek darbe sesi iletim değerlerinin belirlenmesinde basit yöntem adımları takip edilebilmektedir (Şekil 2.10) 1) Yönetmelik Ek D'de tipik komşuluk ilişkilerine göre döşemelerin izin verilen en yüksek darbe sesi iletim değerleri verilmiştir. Bu bölümde tanımlı olan komşuluk ilişkileri için tablolardan okunan değerlerden yararlanılacaktır. 2) Yönetmelik Ek D'de belirtilmeyen bir komşuluk ilişkisi söz konusuysa (örneğin yatak odası - ofis) öncelikle mekanların gürültülülük düzeyleri Yönetmelik'te bulunan Tablo C.1'den yararlanılarak belirlenecektir. 3) Mekanların gürültülülük ve hassasiyet düzeyleri belirlendikten sonra Yönetmelik'te bulunan Tablo C.3 yardımı ile izin verilen en yüksek darbe sesi iletim değeri bulunacaktır. Konutlarda hacim işlevine bağlı olarak izin verilen en yüksek darbe sesi iletim düzeyleri Şekil 2.13'te örnek bir konut projesi üzerinde gösterilmiştir. Şekil 2.13: Konutlarda izin verilen en yüksek darbe sesi iletim düzeylerinin örnek bir kesit üzerinde gösterimi 2.2.5 Tesisattan kaynaklı iç gürültü sınır değerleri Farklı işlevli hacimlerde izin verilen en yüksek tesisat ve servis ekipmanlarından kaynaklı iç gürültü düzeyleri Yönetmelik Tablo H.1 ve H.2'de verilmiştir. Bu değerler Yönetmelik Tablo E.1'de verilen istenen en yüksek iç gürültü düzeylerinin 5 dB eksiğidir. 2.3 Yapı Elemanlarının Ses Yalıtım Değeri Hesabı Mimari projede kat planları üzerinde yalıtım yapılacak mekanları birbirinden ayıran bölme elemanlar işaretlenecektir. Bu elemanların yapım tekniği ve malzemeleri belirlenerek ses yalıtım değerleri hesaplanacaktır. 2.3.1 Hava doğuşlu ses yalıtımı Hesaplamalar için kullanılacak yöntemler Şekil 2.14’te belirtilmiştir. Eğer yapım tekniği ve malzemeler, bu kılavuzda belirtilen geleneksel ve yaygın kullanılan yapım sistemleri ve malzemelere uyuyorsa basit yöntemden faydalanmak mümkündür. Şekil 2.14:Yapı elemanlarının hava doğuşlu ses yalıtımının hesaplanması adımları a) Hesap yöntemi Yapı elemanlarının ve bileşenlerinin laboratuvarda ölçülmüş ses azaltım indeksleri (spektral olarak) bir veri tabanında toplanmış ise bu değerler kullanılabilir. Veri tabanı bulunmuyor ise; doğrudan ve yanal ses geçişleri için bilimsel yöntemlerle hesap yapılmalıdır. Bu amaçla kullanılabilecek yazılımların ISO 15712- 1, 2, 3 (veya eşdeğer TS EN 12354 hesaplama yöntemi bölümleri) yöntemlerini kullanması gerekmektedir[8] [9][10] [11]. Farklı bileşenlerden oluşan yapı elemanlarının (örn. pencereli duvar) kompozit ses yalıtım değeri hesaplama ile bulunmaktadır. b) Basit yöntem Geleneksel ve yaygın kullanılan yapım sistemleri ve malzemeler için aşağıdaki adımları izlemek mümkündür. Kılavuz'un EK Bölümü'nde bu adımların uygulama örneği verilmiştir. 1) Kılavuzun 2.4 Bölümü'nde örnek yapı elemanı tipleri için DnT,50 değerleri verilmiştir. Bu elemanlardan ses yalıtım değeri, istenen değere uygun olanı (daha yüksek olanı) seçilmelidir1. 2) Bölme elemanının birim ağırlığı ile yanal iletimlerin gerçekleştiği ses köprüsü oluşturan tüm elemanların ortalama birim ağırlığının oranı hesaplanır (Şekil 2.15). Şekil 2.15: İç bölme duvar ve ses köprüsü oluşturan elemanlar (23) 3) Bu orana bağlı olarak Tablo 2.6'dan okunacak düzeltme değeri verilen örnek DnT,50 değerinden çıkarılır. ( ) ( ) (24) Tablo2.6: Yanal iletimlerin hava doğuşlu ses yalıtımına etkisi için düzeltme değeri[12] ( CF ) ≤1 1<ve≤ 2 2<ve≤ 3 3< 0 2 4 6 4) Bulunan değer istenen hava doğuşlu ses yalıtım değeri ile karşılaştırılır. Sonuç değerin istenen sınır değerden büyük olması gerekmektedir. Bu aşamada hesaplardan kaynaklı 1 Kılavuzun 2.4 Bölümünde verilenlerden farklı tipte bir yapı elemanı kullanılacaksa üretici firmalardan yapı elemanının Rw(C50,3150, Ctr 50,3150) değerleri istenebilir. Bunlar mutlaka laboratuar ölçüm sonuçları olmalıdır. Rw değerinden Tablo 2.16'dan elde edilen CF yanal iletim düzeltme değeri çıkarılmalıdır. Sonuç aşağıdaki formülde R'w yerine konulmalıdır: ( ) ( ) Ss: Bölme duvarının alanı, m2 T0: Referans reverberasyon zamanı (Konutlar için 0.5s) V: Alıcı odasının hacmi, m3 Elde edilen değere C50,3150 (cephe elemanı için Ctr 50,3150) değeri eklenmelidir. Sonuç Dn,T,50'yi (ya da cephe elemanları için D2m,n,T,50'yi) verir. ya da detaylandırma ve uygulamada oluşabilecek hataların etkisi ön görülerek sınır değerleri minimum kabul etmek ve sağlanan değeri yüksek tutmak gerekmektedir. 5) Yapı elemanının performansının laboratuvar ölçüm değerlerine yakın olabilmesi için detaylandırmada zayıf noktaların ve ses köprülerinin oluşmamasına dikkat edilmelidir. 6) Bu işlemler tüm yapı elemanları için tekrarlanacaktır. 2.3.2 Darbe sesi yalıtımı Hesaplamalar için kullanılacak yöntemler Şekil 2.16’de belirtilmiştir. Eğer yapım tekniği ve malzemeler, bu kılavuzda belirtilen geleneksel ve yaygın kullanılan yapım sistemleri ve malzemelere uyuyorsa basit yöntemden faydalanmak mümkündür. Şekil 2.16:Yapı elemanlarının darbe sesi yalıtımının hesaplanması adımları a) Hesap yöntemi Kılavuzun 2.3.1 bölümünün a maddesinde, hava doğuşlu ses yalıtımının hesap yöntemi ile tespit edilmesi hakkında verilen bilgiler darbe sesi yalıtımı için de geçerlidir. b) Basit yöntem Geleneksel ve yaygın kullanılan yapım sistemleri ve malzemeler için aşağıdaki adımları izlemek mümkündür. 1) Kılavuzun Ek B bölümünde örnek döşeme katmanlaşmaları için Ln,w+Ci değerleri verilmiştir. Bu katmanlaşmalardan proje için uygun olanı belirlenmelidir. Katmanlaşma için verilen LnT,w değerinin ses yalıtım sınır değerinden (L'nT,w) daha düşük olmasına dikkat edilmelidir. 2) Alıcı odasının hacmi hesaplanır. 3) Bölme elemanının birim ağırlığı ile yanal iletimlerin gerçekleştiği ses köprüsü oluşturan elemanların ortalama birim ağırlığının oranı hesaplanır (Şekil 2.17). Şekil 2.17: Döşeme ve ses köprüsü oluşturan elemanlar (23) 4) Bu orana bağlı olarak Tablo 2.7'dan K düzeltme değeri okunur. Tablo 2.7: Yanal iletimlerin darbe sesi iletimine etkisi için düzeltme değeri [12] ( ) ... <1 1≤ ... ≤ 2 2< ... ≤ 3 3< ... ≤ 5 5< ... ≤ 7 7< ... 0 2 3 4 5 6 K 5) Alıcı odasının hacmine bağlı olarak Tablo 2.8'den Hd düzeltme değeri okunur. Tablo 2.8: Hacim büyüklüğü için düzeltme değeri Alıcı odası hacmi, m3 Hd ... < 10 10≤...<15 15≤...<30 30≤...<50 50 ≤...<100 100≤...<200 200 ≤ ... 7 5 3 0 -2 -5 -8 6) Bu değerler verilen örnek DnT,50 değeri ile toplanır. ( ) ( ) (29) 7) Bulunan değer istenen sınır değer ile karşılaştırılır. Sonuç değerin sınır değerden küçük olması gerekmektedir. Bu aşamada hesaplardan kaynaklı ya da detaylandırma ve uygulamada oluşabilecek hataların etkisi ön görülerek sınır değerleri maksimum kabul etmek ve sağlanan değeri düşük tutmak gerekmektedir. 8) Yapı elemanının performansının laboratuvar ölçüm değerlerine yakın olabilmesi için detaylandırmada zayıf noktaların ve ses köprülerinin oluşmamasına dikkat edilmelidir. 9) Bu işlemler tüm yapı elemanları için tekrarlanacaktır. 2.4 Örnek Yapı Elemanları 2.4.1 Yapı elemanlarının ses yalıtım değerleri Bu bölümde geleneksel ve sıklıkla kullanılan yapım sistemleri ve malzemeleri ile oluşturulan yapı elemanı tipleri için ses yalıtım değerleri verilmiştir. Verilen değerler yönetmelikte sınır değerlerin verildiği DnT,50, Ln,w+Ci göstergeleri cinsinden Rw değerleri kullanılarak hesaplanmıştır. Bu bölümde yer alan detayların Rw değerleri verilen DnT,w değerlerinden 2 dB düşüktür. Hesaplarda yapılan kabuller şunlardır: Alıcı odasının hacmi 50 m3 Alıcı odasının reverberasyon zamanı 0,5 s Bölme elemanı yüzey alanı 10 m2, Alıcı odasına bitişik mekanların duvar ve döşemelerinin bölme elemanı ile aynı tipte olması Duvar döşeme tavan birleşimlerinin rijit (arada esnek bağlantı olmayan) olması Hesaplamalar TS EN 12354 standardına uygun hesaplama yapan bilgisayar yazılımı yapılmıştır. Boşluklu ve çok katmanlı yapı elemanlarının Rw değerleri için bilimsel yöntemler kullanılmıştır. Bu kabullere dayanarak hesaplanan değerler, uygulama farklılıklarından dolayı bir miktar değişebilmektedir. Yapı elemanı tiplerinde kullanılan malzeme özellikleri (yoğunluk ve elastisite modülü) çizimlerin yanında verilmiştir. Uygulamada kullanılacak malzemelerin bu özelliklere uygun olması, hesaplanan değerlerin uygulamada da sağlanabilmesi açısından önemlidir. Belirtilen malzemelerden daha düşük yoğunlukta bir malzeme kullanıldığı takdirde ses yalıtımı da belirtilen değerden düşük olacaktır. Bu ve bunun gibi nedenlerle güvenli tarafta kalmak için ses yalıtım değeri istenen değerden fazla olan elemanların kullanımı tercih edilmelidir. Yapı elemanı tiplerinin proje uygulamalarında kullanılabilmesi için Kılavuz'un 2.3 Bölüm'ünde anlatılan ses yalıtım değeri hesap adımların takip edilmesi gerekmektedir. Tablo 2.9: Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri Tablo 2.9 (devam) : Bazı yapı elemanlarının hesaplanan ses yalıtım değerleri 2.4.2 Örnek birleşim bölgesi detayları Bu bölümdeki çizimler ses köprülerini engellemeye yönelik prensip detayları vermektedir. Yapı elemanlarının istenen değerleri sağlayabilmeleri büyük ölçüde uygulama koşullarına ve ses köprülerine bağlı olduğu için bu çizimlerde gösterilen birleşim bölgesi detay prensiplerinin uygulanması önemlidir. Çizimler ölçeksizdir ve malzeme belirtmemektedir (Şekil 2.18 - 2.22). Şekil 2.18: Duvar - duvar birleşimi Şekil 2.19: Duvar - döşeme birleşimi Şekil 2.20: Döşeme - tesisat sistemi ile birleşimi Şekil 2.21: Taşıyıcı sistem - duvar birleşimi Şekil 2.22: Döşeme - merdiven birleşimi 2.5 Mevcut Binalarda İyileştirmeler Mevcut binalarda iyileştirme adımları; mevcut durumun ölçümü, istenen ses yalıtımın tespiti, gerekli iyileştirme önlemlerinin hazırlanması ve sonuç ölçümleri şeklindedir. Takip edilecek yöntem aşağıdaki gibidir: 1. Öncelikle mevcut durumu gösteren ölçümler yapılır. 2. Bina içinde mekanların gürültüye hassasiyet ve gürültü kaynağı olmaları durumları incelenir. 3. Kaynak mekanlarında ses emisyon düzeyleri belirlenir. 4. Gürültüye hassas mekanlara gerek dışarıdan, gerekse bina içindeki kaynaklardan ses iletim yolları incelenir. 5. İç gürültü sınır değerleri Yönetmelikte verilen sınır değerler ile karşılaştırılarak kontrol edilir. 6. Reverberasyon süreleri Yönetmelikte verilen sınır değerler ile karşılaştırılarak kontrol edilir. 7. Tesisattan kaynaklı iç gürültü değerleri Yönetmelikte verilen sınır değerler ile karşılaştırılarak kontrol edilir. 8. Ses yalıtım değerleri Yönetmelikte verilen sınır değerler ile karşılaştırılarak kontrol edilir. 9. Özel durumlarda (hacimlerin işlevi dışında kullanılması, hacim kullanımının Yönetmelikte verilenler dışında bir işlevi olması vb. durumunda) istenen ses yalıtım sınır değeri hesap yolu ile bulunur. İstenen ses yalıtımının hesaplanmasında dış ortam gürültüsünün ölçülen en yüksek değerinin, LFmax, kullanılmasına dikkat edilir. 10. Yapı elemanının ses yalıtımının arttırılması gerekiyor ise ne kadar arttırılacağı belirlenir. 11. Yapı elemanına uygulanacak ek katmanlar malzeme ve konstrüksiyon olarak belirlenir. 3. BİNALARIN AKUSTİK DEĞERLENDİRMESİ 3.1 Projelendirme Aşamasında Değerlendirmeler Binaların projelendirme aşamasında aşağıdaki incelemeler yapılır. Mimari proje için gerekli incelemeler Ayrıca bir akustik proje hazırlanmayacaksa, akustik önlemler mimari projede belirtilir. Mimari projede aşağıdaki koşullar aranır: Mimari projenin yerleşim, bina ve mekan ölçeğinde akustik ilkelere uyulur. Mahallerdeki yapı elemanlarının (duvar ve döşemeler) hava doğuşlu ses yalıtım değerlerinin (DnT,w) basit yöntem ile hesaplanmış ve sınır değerlerin altında olduğu gösterilir. Mahallerdeki yapı elemanlarının (döşemeler) darbe sesi iletim değerlerinin (L'nT,w) basit yöntem ile hesaplanmış ve sınır değerlerin üstünde olduğu gösterilir. Dış yapı elemanları için dış ortam gürültü düzeyi, gürültü haritaları; ölçüm ya da hesaplama ile elde edilmiş olmalı ve mevcut tasarlanan dış yapı elemanlarının ses yalıtım değerlerinin (D2m,nT,w) basit yöntem ile hesaplanmış ve istenen değerlerin altında olduğu gösterilir. Yönetmelikte reverberasyon zamanı sınır değerleri verilen hacimlerde bu değerin aşılmadığı hesaplamalar ile ve uygun akustik önlemler alınarak (mahallerde yutucu malzeme kullanımı vb.) gösterilir. Akustik proje için gerekli incelemeler Akustik projede aşağıdaki koşullar aranır: Hesaplar ve akustik önlemler ile ilgili bir akustik rapor teslim edilir. Hesaplar ile ses yalıtımı sınır değerlerinin ve reverberasyon zamanı sınır değerlerinin sağlandığı gösterilir. Malzeme isimleri, yoğunlukları, sızdırmazlık ve esnek dolgu malzemeleri belirtilir. Tesisat projesi için gerekli incelemeler Mekanik merkezlere ilişkin olarak aşağıdakiler incelenir: o Cihaz yerleşim planı o Cihaz listesi ve gürültü düzeyleri o Binanın / mekanın yapı elemanları o Duvar ve tavan katmanlarına ilişkin ses yalıtım hesapları o Cihaz altlıkları: Atalet blokları ve döşeme bağlantıları o Cihaz altı titreşim yalıtıcıları o Mekanik merkezlerdeki yüzer döşeme detayları o Mekanik merkezlerde bulunan asma tavan detayları 4. KAYNAKÇA 1. Türk Standardları Enstitüsü. Bölüm 1: Ses yutmaya ait temel özellikler. Yollardaki trafik g r lt s n azaltıcı sistemler - Akustik performansın tayini için deney y ntemi. 2013. TS EN 1793-1. 2. Bölüm 2: Hava ile taşınan ses yalıtımının temel özellikleri. Yol trafik g r lt s n azaltan sistemler- Akustik performansın tayini için deney metodu. 2013. TS EN 1793-2. 3.Bölüm 3: Normalleştirilmiş trafik gürültü spektrumu. Yol trafik g r lt s n sistemler- Akustik performansın tayini için deney metodu. 2002. TS EN 1793-3. azaltan 4. American Society of Heating, Refrigerating, and Air-Conditioning Engineers. Chapter 8: Sound and Vibration Control. 2013 ASHRAE Handbook - Fundamentals. Georgia : ASHRAE, 2013. 5. Türk Standardları Enstitüsü. Bölüm 1: Hava ile Yayılan Sesin Yalıtımı. Akustik Yapılarda ve yapı elemanlarında ses yalıtımının derecelendirilmesi. 2013. TS EN ISO 717 - 1 6. Bölüm 1: Temel büyüklükler ve değerlendirme işlemleri. Akustik - Çevre g r lt s n n tarifi, lç lmesi ve de erlendirilmesi. 2005. TS 9315 ISO 1996 - 1. 7. Bölüm 2: Çevre gürültü seviyelerinin tayini. Akustik - Çevre g r lt s n n tarifi, lç lmesi ve de erlendirilmesi . 2009. TS ISO 1996 - 2. 8. International Standards Institute. Part 1: Airborne sound insulation between rooms. Building acoustics -- Estimation of acoustic performance of buildings from the performance of elements . 2005. ISO 15712-1. 9. Part 2: Impact sound insulation between rooms. Building acoustics -- Estimation of acoustic performance of buildings from the performance of elements . 2005. ISO 15712-2. 10. Part 3: Airborne sound insulation against outdoor sound. Building acoustics -- Estimation of acoustic performance of buildings from the performance of elements . 2005. ISO 15712 - 3. 11. Türk Standartları Enstitüsü. Bölüm 3: Hava ile Yayılan Dışardaki Sesin Yalıtımı. Yapı Akusti i: Yapıların Akustik Performansının Elemanların Performanslarından Hesaplanması. Ankara : s.n., 2006. TS EN 12354-3. 12. Hassan, O.Building Acoustics and Vibration: Theory and Practice. Singapur : World Scientific Publishing, 2009. 13.Türk Standardları Enstitüsü. Bölüm 1:Hava ile yayılan sesin yalıtımı. Akustik- Yapıların ve yapı elemanlarının ses yalıtımı için sahada yapılacak lç mler . 2014. TS EN ISO 16283 1. 14. Part 2: Impact sound insulation. Acoustics -- Field measurement of sound insulation in buildings and of building elements. 2015. ISO 16283 - 2. 15. Part 3: Façade sound insulation. Acoustics -- Field measurement of sound insulation in buildings and of building elements. 2015. ISO/FDIS 16283 - 3. 16. COST Action TU0901.Building acoustics throughout Europe Volume 1: Towards a common framework in building acoustics throughout Europe. [dü.] Birgit Rasmussen & María Machimbarrena. s.l. : DiScript Preimpresion, 2014. 17. Assessment of noise annoyance by means of social and socio-acoustic surveys. Acoustics. 2003. ISO/TS 15666. EK A. Yapı Elemanlarının Basit Yöntem İzlenerek Akustik Hesabı: Uygulama Örneği Aşağıda C sınıfını hedefleyen ve akustik kalite belgesi almayacak bir konut binasında yapı elemanlarından beklenen ses yalıtımının sağlamasına ilişkin örnek uygulama bulunmaktadır. İstenen ses yalıtım sınır değerlerinin belirlenmesi: 1. Öncelikle komşuluk ilişkisi tanımlanır. Bu örnekte kaynak hacmi oturma odası ve alıcı hacmi yatak odasıdır (Şekil A.1). Şekil A.1: Örnek konut planı üzerinde kaynak ve alıcı hacimleri 2. Yönetmelik'ten yararlanarak komşuluk ilişkisine göre istenen ses yalıtım sınır değeri belirlenir. Bu örnekte istenen en düşük DnT,50 değeri C sınıfı için 54 dB bulunmuştur (Tablo A.1). Tablo A.1: Konutlarda bölme elemanları için istenen en düşük DnT,50 değerleri, dB KOMŞULUK İLİŞKİSİ Mekan Mekan Bağımsız birim Bağımsız birim A 62 B 58 Ticari işletme Bağımsız birim 68 64 60 Sirkülasyon alanı Yatak Odası Oturma Odası Bağımsız birim Yatak odası arası Yatak Odası arası 68 62 62 64 58 58 Mutfak / banyo Yatak Odası 68 Koridor / hol Yatak Odası Mutfak / banyo Koridor / hol YALITIM SINIFI C D 54 50 E 46 F 42 56 52 48 60 54 54 56 50 50 52 46 46 48 42 42 64 60 56 52 48 62 58 54 50 46 42 Oturma Odası 65 61 57 53 49 45 Oturma Odası 59 55 51 47 43 39 3. Kılavuz'un 2.4 bölümünde verilen yapı elemanı tiplerinden uygun olanları belirlenir. Ses köprüleri ve uygulamada oluşabilecek hatalardan dolayı yapı elemanının performansı düşebileceği için güvenli tarafta kalmaya dikkat ederek istenen ses yalıtımını sağlayan bir yapı elemanı tipi seçilir. Bu örnekte DnT,50 değeri 56 dB olan bir yapı elemanı kullanılmıştır. (Şekil A.2). Şekil A.2: Seçilen yapı elemanı tipi Kılavuzun 2.4 B l m nde verilenlerden farklı tipte bir yapı elemanı kullanılacaksa reticiden yapı elemanının Rw(C50,3150, Ctr 50,3150) de erleri istenebilir. Bunlar mutlaka laboratuar lç m sonuçları olmalıdır. Aksi halde bilimsel y ntemler kullanılarak hesaplamalarla belirlenmelidir. 4. Bölme elemanının birim ağırlığı ile yanal iletimlerin gerçekleştiği ses köprüsü oluşturan elemanların ortalama birim ağırlığının oranı hesaplanır (Şekil 2.16): e (a) d OTURMA ODASI ODA (b) Şekil A.3: Örnek projede yanal ses iletimleri; (a) plan ve (b) kesit ⁄ 5. Hesaplananbirim ağırlık oranlarına bağlı olarak Kılavuz Tablo 2.6'dan uygulanacak yanal iletim düzeltme değeri (CF) belirlenir ve bu değer yapı elemanının DnT,50 değerinden çıkarılır (Tablo A.2). Tablo A.2: Kütle oranlarına göre yanal iletim düzeltme değerinin tespiti [12] ( CF ) ≤1 1< ... ≤ 2 2< ... ≤ 3 3< ... 0 2 4 6 E er yapı elemanının yalnız Rw de eri varsa, Tablo 2.6'dan elde edilen CF yanal iletim d zeltme de eri Rw'dan çıkarılır. Sonuç a a ıdaki form lde R'w yerine konulmalıdır: ( ) Ss: B lme duvarının alanı, m2 V: Alıcı odasının hacmi, m3 Elde edilen de ere ise yine reticiden alınan C50,3150 (iç b lme elemanı için), ise Ctr 50,3150 (cephe elemanı için) de eri eklenmelidir. Sonuç Dn,T,50'yi verir. 6. Hesaplanan 54 dB değeri seçilen yapı elemanının yanal iletimlerden sonraki gerçek performansını vermektedir ve istenen ses yalıtım değerini sağlamaktadır. Kılavuz'un 2.4 Bölümü'nde yer alan örnek birleşim bölgesi detaylarına uygun olarak yapı elemanı birleşim bölgeleri detaylandırılır.
