araştırma bülteni - Orman Genel Müdürlüğü

T.C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
İÇANADOLU ORMANCILIK ARAŞTIRMA
ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ
ARAŞTIRMA BÜLTENİ
BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE KERESTE SANAYİİNE İLİŞKİN
OPTİMAL YAPININ SAPTANMASI
1. GİRİŞ
Türkiye' de, benimsenmiş Ormancılık Ana İlke ve Politikalarına bugüne değin
yeterince uyulmaması nedeniyle, odun kökenli ürün pazarları - odun kökenli sanayileri ve orman kaynakları arasında olması
gerekli ilişki kurulamamıştır. İlişki eksikliğinde, sanayi faaliyetlerinin ülke geneline
dağılımı konusunda belli bir strateji uygulanamamasından kaynaklanan bölgesel
dengesizliklerde, doğrudan ve/veya dolaylı
yolla odun kökenli sanayilere yaptığı etkileşimin de rolü bulunmaktadır.
Odun kökenli ürün pazarlarındaki
talepler, odun kökenli sanayiler sistemi,
tüm odun kökenli sanayiler için ülkesel ve
bölgesel düzeylerde dengesizlikler göstermekteyse de bu dengesizlikler içinde belki
de en büyük pay, yapacak odun eta bileşimindeki nispi katılımı ve değeri nedeniyle
kereste sanayii sektörünündür. Aslında,
odun kökenli sanayi planlamaları ayırım
yapmaksızın tüm odun kökenli sanayilerle
birlikte ülke bütünlüğünde geliştirilmesi
gerekir ki, bu da daha fazla zaman, daha
fazla para ve geniş bir ekip çalışmasını gerektirmektedir. Oysa bu olanaklar kısıtlıdır
ve kısıtlı olmama durumunda bile yararlanılabilecek bir model planlama bulunmamaktadır. Model ihtiyacının karşılanması ve
karşılanırken de odun kökenli sanayi planlamalarında görülebilecek karmaşıklıkları
içermesi gereğiyle odun kökenli sanayiler
içinde kereste sanayii, kapsam olarak Batı
Karadeniz Bölgesi seçilmiştir. Böylece,
araştırmanın amacı; “Batı Karadeniz Bölgesinde Kereste Sanayiine İlişkin Optimum
Yapının Belirlenmesi” olarak sınırlandırılmıştır.
2. YAPILAN ÇALIŞMALAR
Başlangıçta, kereste ürünleri talebi
kereste sanayii yapısı ve orman kaynağı
ilişkisi ya da ilişkisizliği, öncelikle ülke
genelinde bölgesel dağılımlar itibariyle,
daha sonra, Batı Karadeniz Bölgesinde Bolu, Kastamonu ve Zonguldak OBM'lerinde
ve beher OBM’deki orman işletme müdürlükleri düzeyinde ele alınmış ve sonuçlandırılmıştır. Belirlenmiş olumsuzlukların nedenine inebilmek için izlenmekte olan sanayileşme ve ormancılık politikalarıyla sorunları arasında ilişkiler kurulmuştur. Bundan sonra, bölgedeki OBM'ler ve orman
işletme müdürlükleri itibariyle kereste sanayiinde işletmeler düzeyinde optimum
kuruluş yeri ve ölçek ekonomisinin eşanlı
(simultane) değerlendirilmesine geçilmiştir.
Bu safhada, öncelikle aday kereste fabrika
yerlerinin seçimi üzerinde durulmuştur.
Diğer taraftan da, kereste sanayii işletmelerinde ekonomik optimum kapasitenin belirlenmesine geçilmiş ve 1975- 1980 döneminde ve yıllar itibariyle Üretim Maliyet
Karşılaştırması Yöntemi uygulanmıştır.
Modelin uygulanmasında, orman kaynaklarındaki yıllık kerestelik- tomruk etalarının,
aday fabrika kuruluş yerlerinde tesis edilmiş optimal kapasiteli kereste fabrikalarındaki teknolojilerin ve kereste pazarlarındaki
sona erdiren tüketici taleplerinin ibreli, yap-
raklı ve karışık olmasına uyulmuş ve 19842003 yılları için üçer alternatif denenmiştir.
Her alternatif uygulamada, toplam arz ve
toplam talep dengesizlikleri, fiktif talep
merkezleriyle giderilmiştir. Arz ve talep
merkezleri arasındaki ortalama birim maliyet; ormanlardaki Hasat Maliyeti + Depoya
Nakliyat Maliyeti + Depolama Maliyeti +
Fabrikalara Nakliyat Maliyeti, aday kereste
fabrika kuruluş yerlerindeki optimal kapasitede tesis edilmiş kereste fabrikasındaki
sabit ve değişken maliyetlerden oluşan imalat maliyeti ve aday kuruluş yerlerindeki
optimal kapasiteli kereste işletmelerinden
kereste pazarlarındaki taleplere ulaşmak
için yapılan nakliyat maliyetlerinin ortalaması olarak hesaplanmıştır.
Modelin çözümü ile, Batı Karadeniz
Bölgesinde kereste sanayiine ilişkin 1984
ve 2003 yıllarındaki optimum yapı belirlenmiştir. Bugünkü sanayi yapısıyla, optimal yapılar arasındaki farklılıklar ortaya
koyulmuştur. Optimal yapıların yalnızca
kereste sanayii olarak veya kereste ve lifyonga sanayii entegrasyonu olarak ya da
kereste, lif - yonga ve inşaat sanayii entegrasyonu olarak ele alınmasıyla bölgeye sağlayacağı toplam hasılat ve toplam işlendirmeden kaynaklanan fayda kaybı belirlenmiştir. Araştırma, bölgedeki ve ülkedeki
kereste sanayiinin bugünkü yapısının optimal yapıya dönüştürülmesi için izlenecek
politika ve strateji önerileriyle tamamlanmıştır.
3. SONUÇ ve ÖNERİLER
Batı Karadeniz Bölgesindeki kereste
sanayii yapısı, gerek kuruluş yerleri dağılımı, gerekse kuruluş kapasiteleri açısından,
optimal değildir. Bu bozuk sanayi yapısının
optimale kavuşturulması gereklidir. Bu tür
bir planlamada, kereste sanayii tek odun
kökenli sanayi olarak ve bölgesel düzeyde
kısıtlanmış biçimde ele alınmamalı, diğer
odun kökenli sanayilerle birlikte ve ülke
genelinde alınmalıdır. Ülke genelinde kereste sanayii optimal yapısı belirlenince,
bugünkü bozuk yapıdan dönüşüm uzun
dönemli olmalıdır. Dönüşümü gerçekleştirmede aşağıdaki kararlar dizisi önerilmektedir:
 Kereste sanayileşme stratejisi kesinliğe
kavuşturulmalıdır. Türkiye ormancılık politikası ve Türkiye ormanlarının yapıları gereği bu stratejinin İçe Dönük Sanayileşme
Stratejisi olması daha uygun görülmektedir.
 Kereste sanayiinde işletmelerin ülke sathına dağılımı veya kerestelik tomruk hammadde kaynaklarına bağlı olarak bölgesel
kutuplaşmasına ilişkin strateji belirlenmelidir. Kereste sanayiinin ileri - geri bağlantıları göz önünde tutulursa, sermayenin ve
hammaddenin rasyonel kullanılması açısından Bölgesel Kutuplaşma Stratejisi tercih
edilmelidir. Bölgesel Kutuplaşma Stratejisi
çerçevesinde, 1984-2003 dönemi için, kereste sanayiinde kurulabilir kapasite (kerestelik- tomruk olarak) 2.168.740 m3/yıl olmalıdır. Bölge kapsamındaki toplam kurulu
kapasite; % 37 oranında Bolu, % 45 oranında Kastamonu ve % 25 oranında Zonguldak Orman Bölge Müdürlüklerine dağıtılmalıdır.
 Kereste sanayiinde uygun teknoloji tanımlanmalıdır. Belirli bir geçiş dönemi için
emek yoğun, iç talebe dönük, geniş halk
topluluğunun yaşam standartlarının yükselmesine katkıda bulunan, gelişmiş ülkelerinkine oranla küçük kapasiteli üretim birimleri için uygun teknoloji tercih edilmelidir.
 Kereste sanayinde işletmeler düzeyinde
optimal kapasitelere gidilmelidir.
 Optimal yapıya dönüş aralığı belirlenmelidir.
Teknik Bülten No: 176
Yayın Yılı: 1986
Kurum: İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Ankara.
Yazışma Adresi: İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, ANKARA
Tel: (0 312) 213 17 34
Faks: (0 312) 212 29 44
E-posta: [email protected], Web: http://www.oae.gov.tr
Proje Lideri: Dr. Ergün İLTER
Proje Yürütücüleri: -