EPİSTEMOLOJİK İNANÇLAR ÜZERİNE BİR DERLEME

EPİSTEMOLOJİK İNANÇLAR ÜZERİNE BİR DERLEME
Fatih KALECİ1, Ersen YAZICI2
1
Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Matematik Eğitimi
2
Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Matematik Eğitimi
Bireylerin epistemolojik inançlarının belirlenmesi üzerine yapılan çalışmalar hem ülkemizde hem de yurt dışında son
yıllarda hızla artmaktadır. Epistemolojik inançlar dayandırıldıkları temellere bağlı olarak araştırmacılar tarafından farklı
şekillerde ele alınıp yorumlanmaktadır. Bireysel özelliklerden biri kabul edilen epistemolojik inançların öğrenme üzerinde
oldukça önemli etkileri olduğu araştırma sonuçlarına dayalı olarak ortaya konulmuştur (Öngen, 2003; Deryakulu, 2004;
Eroğlu, 2004; Deryakulu ve Büyüköztürk, 2005; Deryakulu, 2006; Hofer, 2001; Shommer, 1990; Muis, 2004).
Bu araştırmanın amacı, epistemolojik inançlarla ilgili yurt içi ve yurt dışında yapılan çalışmaları incelemektir.
Araştırmanın çalışma evrenini, epistemolojik inançlar ile ilgili yayımlanmış erişilebilir nitelikteki İngilizce ve Türkçe
çalışmalar oluşturmaktadır. Araştırmada 1970-2011 yılları arasında epistemolojik inançlarla ilgili yayımlanan toplam 274
çalışma yıllara, çalışma türüne, araştırma yöntemine ve türüne, çalışma amacına, kullanılan bağımlı ve bağımsız değişkenlere
göre analiz edilmiştir. İncelemeler sonucunda, epistemolojik inançlarla ilgili çalışmaların sayısının son yıllarda giderek
arttığı, bu araştırmaların büyük bir çoğunluğunun araştırma makalesi türünde olduğu, genellikle nicel araştırma yönteminin
ve betimsel araştırma türünün tercih edildiği, temel etken olarak da cinsiyet, sınıf düzeyi ve bölüm değişkenin incelendiği
tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Epistemolojik İnanç
1. GİRİŞ
Bireylerin inançlarının, düşünce ve davranışları üzerinde sahip olduğu etki, eğitimcilerin birçok
farklı kategorideki inançları, öğrenme ve öğretim süreçleri açısından dikkate almalarını zorunlu
kılmıştır. Eğitim alanındaki çeşitli kuramlar zaman zaman farklı türdeki inançları ön plana çıkarmış ve
eğitim araştırmalarının konusu haline getirmiştir. Bu inançlardan biri olan epistemolojik inançlar da bu
çerçevede kritik öneme sahiptir ve öğretmen adaylarının davranışlarını ve yargılarını önemli ölçüde
etkilemektedir (Eroğlu, 2004).
Eğitimde inanç konusundaki eğilim, inançların davranışlarımızı yönlendiren bir etmen olarak
düşünülmesinden kaynaklanmaktadır. İnançların değiştirilebileceği varsayımından yola çıkarsak
öğrencilerin daha etkin “öğrenenler” olmaları, daha nitelikli öğrenmeler gerçekleştirmeleri
sağlanabilir. Akademik başarıları olumlu yönde etkilenebilir ve daha da önemlisi yaşam boyu öğrenme
konusunda daha yetkin olmaları, yaşamlarının değişik evrelerinde başarılı olmaları sağlanabilir.
Öğretmenler açısından bakıldığında ise öğretmenlerin sofistike epistemolojik inançlara sahip olmaları
sağlanarak meslek gelişimlerini daha etkin bir şekilde gerçekleştirmeleri, öğrenciler için daha etkin
öğretim ortamları düzenleyebilmeleri sağlanabilir (Karhan, 2007). Bu bağlamda epistemolojik
inançların öğrenme ve öğretme sürecindeki yeri yadsınamaz. Ancak bilginin ve öğrenmenin doğasına
ilişkin inanışların, eğitim-öğretim faaliyetlerini “nasıl” etkilediği konusunda kapsamlı ve yeterli
çalışma bulunmamaktadır (Kaplan, 2006).
Epistemolojik inançlarla ilgili literatür incelendiğinde, uluslararası düzeyde birçok çalışmanın
yapılmış olduğu ancak ülkemizde halen yeterli çalışmanın olmadığı gözlenmektedir. Ayrıca,
literatürde epistemolojik inançlarla ilgili yayımlanmış çalışmaları derleyen bir betimsel analiz
çalışmasına rastlanamaması, böyle bir araştırmadan elde edilecek sonuçların konu ile ilgili ülkemizde
yapılacak çalışmalara ve literatüre katkıda bulunabileceği düşüncesiyle eldeki çalışma planlanmıştır.
2. YÖNTEM
Araştırmada belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini,
epistemolojik inançlar ile ilgili yayımlanmış erişilebilir nitelikteki İngilizce ve Türkçe çalışmalar
oluşturmaktadır. Epistemolojik inançları konu alan, 1970-2011 yılları arasında yayımlanmış toplam
274 çalışmaya ulaşılmıştır. Verinin analizinde temel betimsel istatistik yöntemlerine başvurulmuştur.
Elde edilen sonuçlar tablo ve grafikler yardımıyla sunulmuştur.
3. BULGULAR VE YORUMLAR
1970 yılında Perry ile başlayan, epistemolojik inançlar üzerine yapılan çalışmalar, artarak
günümüzde devam etmektedir. Epistemolojik inançlarla ilgili literatürde ulaşabildiğimiz tüm
çalışmaların sayısı 274’tür. Bu çalışmaların yurt içi ve yurt dışında yapılmış olma durumlarına göre
dağılımları ve 1970-2011 yılları arasında yapılmış olan epistemolojik inançlarla ilgili çalışmaların
sayısının yıllara göre dağılımı Şekil 1’de sunulmuştur:
Yıllara Göre Dağılım
Yapılan Çalışmalar
200
Yurtiçi
83;
(30%)
Yurt
dışı
191;
(70%)
Sayı
150
157
100
84
50
0
Seri 1
6
4
23
19701990
19911995
19962000
20012005
20062011
4
6
23
84
157
Şekil 1: Epistemolojik inançlarla ilgili yapılan çalışmaların yurt içi ve yurt dışında yapılmış olma
durumlarına ve yıllara göre dağılımları
Şekil 1’de görüldüğü gibi; ulaşılan toplam 274 çalışmanın 83 tanesi (%30) yurt içinde
yapılmışken; geri kalan 191 tanesi de (%70) yurt dışında yapılmıştır. Epistemolojik inançlarla ilgili
çalışmalar gerek yurt içinde gerekse de yurt dışında giderek artış göstererek önem kazanmaktadır.
Epistemolojik inançlarla ilgili çalışmaların 2000’li yılların başından itibaren önem kazandığı ve
araştırmacılar tarafından daha fazla ilgi gördüğü söylenebilir. Eroğlu (2004)’e göre; bireylerin
inançlarının düşünce ve davranışları üzerinde sahip olduğu etki, eğitimcilerin birçok farklı
kategorideki inançları, öğrenme ve öğretim süreçleri açısından dikkate almalarını zorunlu kılmıştır.
Böylece, eğitim alanındaki çeşitli kuramların zaman zaman farklı türdeki inançları ön plana çıkarması
ve eğitim araştırmalarının konusu haline getirmesi, inanç konulu çalışmaların son yıllarda artmasının
nedeni olarak düşünülebilir. Bu inançlardan biri olan epistemolojik inançların da bu çerçevede kritik
öneme sahip olması, bireylerin davranışlarını ve yargılarını önemli ölçüde etkilemesi, bu etkinin ne
gibi sonuçlar doğurduğunun araştırılmaya değer bir merak konusu olması vb. sebepler bu konudaki
çalışmaların artışının nedeni olarak gösterilebilir.
Epistemolojik inanç üzerine yapılmış erişilebilen tüm çalışmaların (274) ve bunlardan
ülkemizde yapılmış olanlarının (83), çalışmanın türüne göre (araştırma makalesi, bildiri, yüksek lisans
tezi, doktora tezi) dağılımları Şekil 2’de verilmiştir:
3%
5%
8%
Çalışma Türü
bildiri (10)
doktora tez (13)
yüksek lisans tez (21)
84%
makale (230)
Yurtiçinde Yapılan Çalışmalar
Bildiri
10;
(%12)
Makale
50;
(%56)
Yüksek
lisans tez
Doktora
17;
tez 6;
(%25)
(%7)
Şekil 2: Epistemolojik inançlarla ilgili yapılan çalışmaların çalışma türüne göre dağılımları
Şekil 2’e göre; epistemolojik inanç üzerine yapılan çalışmaların büyük çoğunluğunun (%84)
araştırma makalesi türünde olduğu; makaleleri %8 ile yüksek lisans tezi, %5 ile doktora tezi ve %3 ile
bildirilerin izlediği bulgulanmıştır. Yurtiçindeki 83 çalışmanın %56’sı araştırma makalesi; %25’i
yüksek lisans tezi; %12’si bildiri ve %7’si ise doktora tezidir.
Yurt içinde yapılan çalışmaların kullanılan araştırma yöntemlerine ve araştırma türlerine göre
dağılımları Şekil 3 verilmiştir:
Deneysel
9;
(11%)
Araştırma Yöntemi
Karma(Nitel ve
Nicel)
4
70
Nicel
Nitel
Araştırma Türü
Betimsel
74;
(89%)
9
Şekil 3: Yurt içinde yapılan çalışmaların araştırma yöntemlerine ve araştırma türlerine göre
dağılımları
Şekil 3’de görüldüğü gibi, epistemolojik inançlarla ile ilgili yurtiçindeki çalışmalarda genellikle
nicel araştırma yöntemi kullanılmışken, nitel araştırma yöntemi ve karma yöntem daha az tercih
edilmiştir. Çalışmaların büyük çoğunluğu (%89) betimsel iken, deneysel araştırma türünün çok az
(%11) tercih edildiği görülmektedir.
Son yıllarda yurtiçinde yürütülen araştırmalarda epistemolojik inançlar ile ilgili olarak ele alınan
temel sorular şu şekilde sayılabilir:
 Öğrencilerin ve öğretmenlerin epistemolojik inançları nelerdir?
 Öğretmen adaylarının epistemolojik inançları nelerdir?
 Öğrencilerin epistemolojik inançları disipline bağlı olarak değisiyor mu?
 Öğrencilerin epistemolojik inanç gelişimini olumlu yönde etkileyebilir miyiz?
 Öğrencilerin epistemolojik inançları farklı eğitim uygulamaları yoluyla olumlu yönde
değişiyor mu?
 Öğrencilerin epistemolojik inançları öğretmenlerinin epistemolojik inançlarından etkileniyor
mu?
 Öğretmenlerin epistemolojik inanç gelişimini olumlu yönde etkileyebilir miyiz?
 Hizmetiçi eğitim öğretmenlerin inanç gelişiminde etkili olur mu?
 Öğretmenin epistemolojik inançları öğretimi etkiler mi?
 Eğitimde bilgisayar teknolojilerinin kullanımı epistemolojik inançları geliştirerek öğrenciyi
daha etkin kılan yapılandırmacı öğretim ortamları düzenlenmesine yol açar mı?
 Epistemolojik inançlar ile öğrenmenin farklı alanları arasında bir ilişki var mıdır?
 Öğrencilerin epistemolojik inançları ile
 Öğrenme stratejileri,
 Öz-yeterlilik inançları,
 Üst düzey bilişsel becerileri kullanma,
 Denetim odağı, materyali anlama,
 Öğrenme ve ders çalışma stilleri,
 Bilgi edinimi ve kavramsal değişim vb. arasında ilişki var mıdır?
 Epistemolojik inançlar ile akademik başarı arasında bir ilişki var mıdır?
Yapılan çalışmalarda epistemolojik inanç birçok boyutta incelenmiş, ilişkiler ve etkiler
araştırılmıştır. Bu bağlamda, Türkiye’de yapılan araştırmalar iki grupta toplanabilir. Bunlar;
epistemolojik inanca etki eden ya da epistemolojik inancın etkisini yordayan çalışmalar ve
epistemolojik inanç kavramı ile başka bir kavramın arasındaki ilişkinin varlığını inceleyen çalışmalar
şeklindedir. Yurt içindeki çalışmaların ifade edilen çalışma amaçlarına göre dağılımları Şekil 4’de
sunulmuştur:
Çalışmaların amacı
İlişki inceleyen
32; (39%)
Bir etkiyi
yordayan 51;
(61%)
Şekil 4: Yurt içindeki çalışmaların amaçlarına göre dağılımları
Şekil 4’deki değerler; ülkemizde, epistemolojik inançlarla başka bir değişkenin ilişkisini
inceleyen çalışmaların daha az (%39); epistemolojik inançların bir değişkene ya da bir değişkenin
epistemolojik inançlara etkisini yordayan çalışmaların ise daha çok (%61) yapıldığına işaret
etmektedir.
Bir etkiyi yordayan çalışmaları; (1) epistemolojik inançları bağımsız değişken kabul eden
çalışmalar ve (2) epistemolojik inançları bağımlı değişken kabul eden çalışmalar olmak üzere iki
grupta toplamak mümkündür. Bir etkiyi yordayan 51 çalışmadan yalnızca 4’ünde epistemolojik
inançlar bağımsız değişken olarak alınmış ve epistemolojik inançların fen öğretiminde tutum, özyeterlilik, öğrenme yaklaşımları ve öğretmenlik uygulaması değişkenlerine olan etkisini yordanmıştır.
Geri kalan 47 çalışmada epistemolojik inançlar bağımlı değişken olarak alınmış ve cinsiyet, sınıf
düzeyi, bölüm, yaş, anne-baba eğitim durumu, yerleşim yeri, mezuniyet alanı, akademik başarı, kıdem
yılı, bilgisayar ve teknoloji kullanımı, 5E yaklaşımı vb. değişkenler epistemolojik inançları yordamada
kullanılmıştır. Bir ilişkinin varlığını inceleyen çalışmalarda ise (32); epistemolojik inançlar ile
özyeterlilik inancı, matematik kaygısı, denetim odağı, tutum, problem çözme stratejileri, öz düzenleme
becerileri, akademik başarı, bilgi okur yazarlığı, eleştirel düşünme, yapılandırmacı yaklaşım, öğrenme
stratejileri vb. değişkenler arasındaki ilişkiler incelenmiştir.
4. SONUÇ
Epistemolojik inançlarla ilgili yurtiçi ve yurtdışında yapılmış olan İngilizce ve Türkçe toplam
274 çalışma incelenmiştir. Yapılan analizler sonucunda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir:
1. Epistemolojik inançlarla ilgili çalışmalar gerek yurt içinde gerekse de yurt dışında giderek
önem kazanmaktadır. Nitekim, 20. yüzyılın sonlarından bu yana eğitim alanında bilgi ve
öğrenmenin doğası hakkındaki inanışlar üzerinde yapılan çalışmalara ilginin artığı
konusunda, eldeki çalışma ile benzer bulgulara ulaşan çalışmalar (Chan ve Eliott, 2004)
vardır.
2. Epistemolojik inanç üzerine yapılan çalışmaların büyük bir oranının (%84) araştırma
makalesi türünde olduğu; %3 ile bildiri türündeki çalışmaların en az orana sahip olduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Yurtiçindeki çalışmaların genel olarak (%56) makale türünde
çalışmalardan oluştuğu tespit edilmiştir.
3. Epistemolojik inanç üzerine yapılan yurtiçindeki çalışmaların büyük çoğunluğunda betimsel
araştırma türünün ve nicel araştırma yönteminin kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır.
4. Epistemolojik inanç üzerine yapılan yurtiçindeki çalışmalarda, epistemolojik inanç ile bir
etkinin yordanmasını amaçlayan çalışmaların sayıca fazla olması dikkat çekmiştir. Bu amaca
yönelik çalışmalar da, epistemolojik inancı bağımlı değişken kabul eden çalışmaların oranı
%92 dir.
5. Epistemolojik inancı bağımlı değişken kabul eden çalışmalarda; cinsiyet, sınıf düzeyi,
bölüm, yaş, anne-baba eğitim durumu vb. bağımsız değişkenlerin etkilerinin irdelendiği
sonucuna ulaşılmıştır. Epistemolojik inanç ile bir ilişkinin varlığını inceleyen çalışmalarda
ise; en çok öz yeterlilik inancı, öğrenme-öğretme yaklaşımları ve denetim odağı
kavramlarıyla ilişkinin irdelendiği sonucuna ulaşılmıştır.
Sonuç olarak; epistemolojik inançlar ile bir ilişkinin varlığını inceleyen çalışmalar ve
epistemolojik inançlar ile başka bir değişkenin birbirlerine olan etkisinin incelenmesini amaçlayan
çalışmalar, gerek yurt içinde gerekse yurt dışında, sayıca çok olmasına rağmen, yapılan literatür
incelemelerinde epistemolojik inançlar ile öğrenme ve öğretim stilleri arasındaki ilişkiyi inceleyen
herhangi bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Bu bilgiler ışığında; epistemolojik inançların öğrenme ve
öğretim stilleriyle ilişkisi üzerine herhangi bir çalışmanın gerek ülkemizde gerekse yurt dışında
yapılmamış olması, bizi bu konuyu yüksek lisans tez çalışmamızda inceleme yönünde teşvik etmiştir.
Halen konu ile ilgili tez çalışmamız sürmekte ve epistemolojik inançlar ile öğrenme ve öğretim stilleri
arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik incelemelerimiz devam etmektedir. Eldeki çalışmada bu
incelemelerin sonuçlarına yer verilmemiş, bulgular epistemolojik inançlarla sınırlı tutulmuştur.
5. KAYNAKLAR
Chan, K. ve Elliott, R. G. (2004). Epistemological beliefs across cultures:critique and analysis of
beliefs structure studies. Educational Psychology.(24) 2, 133-140.
Deryakulu, D. (2004). Üniversite öğrencilerinin öğrenme ve ders çalışma stratejileri ile epistemolojik
inançları arasındaki ilişki, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 38, 230–249.
Deryakulu, D. (2006). Epistemolojik İnançlar, Y.Kuzgun ve D. Deryakulu (Editör), Eğitimde Bireysel
Farklılıklar, 261-289, Ankara: Nobel Yayınları.
Deryakulu, D. ve Büyüköztürk, Ş. (2005). Epistemolojik inanç ölçeğinin faktör yapısının yeniden
incelenmesi: cinsiyet ve öğrenim görülen program türüne göre epistemolojik inançların
karşılaştırılması, Eğitim Araştırmaları, 18, 57–70.
Eroğlu, S. E. (2004). Üniversite öğrencilerinin epistemolojik inançlarının bazı değişkenler açısından
incelenmesi (Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Örneği). Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Hofer, B. K. (2001). Personal epistemology research: Implications for learning and teaching, Journal
of Educational Psychology Review, 13(4), 353-83.
Kaplan, A.Ö. (2006). Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Epistemolojik İnanışlarının Okul Deneyimi
Ve Öğretmenlik Uygulamasındaki Yansımaları: Durum Çalışması, Yayımlanmamış Doktora
Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Karhan, İ. (2007). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin epistemolojik inançlarının
demografik özelliklerine ve bilgi teknolojilerini kullanma durumlarına göre incelenmesi.
Yayımlanmamış Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Muis, K. R. (2004). Epistemic styles and mathematics problem solving: Examining relations in the
context of self-regulated learning. Unpublished doctoral dissertation. Simon Frazer University,
Faculty of Education.
Öngen, D. (2003). Epistemolojik inançlar ile problem çözme stratejileri arasındaki ilişkiler: Eğitim
fakültesi öğrencileri üzerine bir çalışma, Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(13), 155-62.
Schommer, M. A. (1990). Effects of beliefs about the nature of knowledge on comprehension. Journal
of Educational Psychology, 82(3), 498-504.