UFRS`lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni 2006

UFRS’lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni 2006-16
Yabancı Para Cinsinden Finansal Olmayan Kalemlerin Alım-Satımına İlişkin Sözleşmeler
Bu sıcak konu, müşterisinin mali raporları Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (UFRS’lere)
göre hazırlanması gereken (veya ileride gerekecek olan) üye firmalarda çalışan personel ile ilgilidir.
Sıcak konular UFRS’nin açıkça yol göstermediği konularda UFRS’nin nasıl uygulanması gerektiği
konusunda Grant Thornton International’ın (GTI) yorumunu açıklar.GTI üyelerden oluşan bir
organizasyon olup muhasebe ile iştigal etmez, bu nedenle Sıcak Konular bültenleri sadece yol
gösterme amacıyla hazırlanmıştır ve ne hazırlayanlar ne de bunları kullananlar için bağlayıcı değildir;
ancak UFRS’nin dikkatlice incelenmesi ve uygulamaların birbirleri ile tutarlı olmasını teşvik eder;
bültenlerde önerilen yaklaşımla çelişen bir muhasebe politikasını benimsemeden önce, uygulayıcıların
UFRS gurubuna danışmaları uygun olacaktır.
İlgili UFRS’ler
IAS 39 Financial Instrument:Recognition and Meausurement (UMS-39 Finansal AraçlarMuhasebeleştirme ve Ölçme)
IAS 21 The Effects of Changes in Foreign Exchange Rates (UMS-21 Kur Değişiminin
Etkileri)
Konu:
(a) Finansal olmayan bir kalemin alım veya satım asal sözleşmesinde yer alan döviz cinsinden saklı
(gömülü) türev,hangi durumda sözleşmeden ayrıştırılmalıdır?
(b) Ayrıştırılması gerekmekte ise bu nasıl yapılmalıdır?
Not:Bu Sıcak Konu bülteninde alım veya satım asal sözleşmesinin UMS 39 kapsamı dışında kaldığı
varsayılmıştır.Bir işletmenin beklenen alım,satım ve kullanım gereksinimleri için olmayan,net olarak
ödenebilen finansal olmayan araçlara ilişkin sözleşmeler UMS 39’un kapsamına girmektedir (UMS
39.5).
Yönlendirme:
(a) Finansal olmayan bir kalemin alım veya satım asal sözleşmesinde yer alan döviz
cinsinden saklı (gömülü) türev,hangi durumda sözleşmeden ayrıştırılmalıdır?
Döviz cinsinden (işletmenin kullandığı geçerli para biriminden başka bir birimden) finansal olmayan bir
kalemin alım veya satımına ilişkin her sözleşmenin saklı (gömülü) türev içermesi beklenir. Saklı
(gömülü) türevin ekonomik özellikleri ve riskleri asal sözleşmenin ekonomik özellikleri ve riskleri ile
yakından ilgili değilse,asal sözleşmeden ayrıştırılır (UMS 39.11). Saklı (gömülü) türev sadece
sözleşmenin şu tip para birimlerini kullanması halinde yakından ilgili kabul edilir:
•
•
•
Sözkonusu sözleşmenin taraflarından herhangi birisinin geçerli para birimi (UMS
39.UR33(d)(i))-olağan olarak alıcı ve satıcının-,ya da ;
İlgili finansal olmayan kalemin ticari işlemlerinde dünya genelinde sürekli olarak kullanılan para
birimi (UMS 39.UR33(d)(ii)),ya da ;
İşlemin gerçekleştiği ekonomik çevrede finansal olmayan kalemlerin alım veya satımına ilişkin
sözleşmelerde yaygın olarak kullanılan para birimi(UMS 39.UR33(d)(iii)).
İlk durumda,sözleşmenin taraflarından herhangi birisinin geçerli para birimi,tarafların ikamet ettiği
ülkenin para birimi olmamalıdır.Tarafların geçerli para birimleri UMS 21.9-13 arası hükümlerdeki tanım
ve yönlendirmelere uygun olarak belirlenmelidir.Taraflardan biri ya da birkaçı UFRS’yi uygulamadığı
takdirde daha farklı ve konuya özel bir yol izlenmesi gerekecektir.
Finansal olmayan kalemin ticari işlemlerinde kullanılan para birimi (UMS 39.UR33(d)(ii))
UFRS’lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni 2006-16
Yabancı Para Cinsinden Finansal Olmayan Kalemlerin Alım-Satımına İlişkin Sözleşmeler
UMS 39.UR33(d)(ii) istisnası sadece ticari işlemlerinde dünya genelinde sürekli aynı para biriminin
kullanıldığı mal ve hizmetlere uygulanır.Bu,UMS 39.IG.C9 ile de uyumludur.Bazı ürün ve hizmetlere
uygulanmaz:
•
•
Dünya genelinde yaygın olarak birden fazla para birimiyle alımı veya satımı yapılan ürün ve
hizmetler (Dünya genelinde Amerikan Doları ya da Euro ile ticareti yapılan kalemler gibi) ya
da;
Ticareti,bazı bölge veya ülkelerde özel bir para birimiyle yapılan,fakat dünyanın diğer
kesimlerinde başka para birimleriyle yapılan ürün ve hizmetler (ticareti Amerika’da Amerikan
Doları,Avrupa’da Euro ile yapılan kalemler gibi).
Pratikte (UMS 39.UR33(d)(ii)) prensipinin daha çok Amerikan Doları kullanılan şu tip alım veya
satımlarda uygulanmasını bekleriz:
•
•
Ham petrol,
Bazı mallar (malın ticaretinin dünya genelinde esas olarak Amerikan Doları ile yapıldığını
göstermek gerekir).
İşlemin gerçekleştiği ekonomik çevrede finansal olmayan kalemin alım veya satımına ilişkin sözleşmede
yaygın olarak kullanılan para birimi (UMS 39.UR33(d)(iii) )
(UMS 39.UR33(d)(iii)) istisnası sadece sözkonusu ekonomik çevrenin faaliyetlerinin önemli bir kısmını
oluşturan ticari ve endüstriyel faaliyetlerinde kullanılan para birimine uygulanır. Bize göre,ekonomik
çevre,raporlayan işletme ya da karşı taraf olabilir.X ülkesinde bulunan bir kuruluş,Y ülkesinde bulunan
bir şirketle işlemlerini Amerikan Doları üzerinden yapıyor, ve Amerikan Doları X ülkesinde yaygın olarak
kullanılıyor, fakat Y ülkesinde kullanılmıyorsa, istisna iki şirkete de uygulanır.
Bu istisna, sadece bir veya birkaç sektörde kullanılan para birimine-şayet diğer birçok sektör farklı bir
para birimi kullanıyorsa-uygulanmaz.Örneğin, X ülkesinde turizm endüstrisi daha çok Amerikan Doları
kullanıyor,fakat diğer endüstrilerde yerel para birimi kullanılıyor olabilir.Bu durumda,söz konusu işlem
turizm endüstrisinden bir şirketle gerçekleştiriliyorsa bile X ülkesinde Amerikan Doları yaygın olarak
kullanılıyor diyemeyiz.
Bazı ülkelerdeki uygulamalarda iç işlemlerde yerel para birimi kullanılırken,dış ticarette başka para
birimleri kullanılır (sınır ötesi işlemlerde).Sınır ötesi işlemde değerleme yapıldıysa sınır ötesi işlemde
kullanılan para birimi dikkate alınmalıdır (iç işlemlerde de yerel para birimi dikkate alınmalıdır).Örneğin
X ülkesindeki bir şirket,Y ülkesindeki bir şirketten Amerikan Doları ile mal almak üzere sözleşme
yaptığında Y ülkesinde ihracatın Dolar bazında olması ölçüsünü dikkate alır.
Hiper enflasyon ortamında iş yapan çevreler enflasyona karşı korunmak için işlemleri dünyada geçerli
olan para birimi ile yapma yoluna gidebilirler.Küçük ülkelerde nispeten likit olmayan yerel para
birimleriyle iş yapan kuruluşlar da bazen diğer küçük ülkelerden kuruluşlarla olan işlemlerini daha likit
bir para birimiyle yaparlar.Bu faktörler,yerel olmayan para birimlerinin yaygın olarak kullanılıyor
olduğuna işaret etmektedir.
Bu değerlemeyi yapmak için söz konusu ekonomik çevrenin ticari faaliyeti ile ilgili güncel bilgi ve
kanıtlara ihtiyaç vardır.GTI UFRS ekibi ve üye firmalardaki UFRS ilgilileri bu konularda yardımcı
olabilirler.
Yerel olmayan para biriminin yaygın olarak kullanılıyor olmasına ilişkin yeterli delil bulunmuyorsa,saklı
(gömülü) türev yakından ilgili kabul edilmemelidir.Bu nedenle asal sözleşmeden ayrıştırılmalıdır.
(b) Ayrıştırılması gerekmekte ise bu nasıl yapılmalıdır?
Saklı (gömülü) türevin ayrıştırılması karmaşık olabilir.Aşağıda,şu özellikleri taşıyan sözleşmelere ilişkin
yorumlara yer verilmiştir:
•
Sabit miktarda finansal olmayan kalemin alımı veya satımı ile ilgili,
UFRS’lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni 2006-16
Yabancı Para Cinsinden Finansal Olmayan Kalemlerin Alım-Satımına İlişkin Sözleşmeler
•
•
Teslimatın ileri bir tarihte yapılması kararlaştırılmış olan,
Fiyatın yabancı para birimi cinsinden belirlendiği (“sözleşme para birimi”).
Birleşik sözleşmeyi ayrıştırırken şu adımlar izlenir:
•
•
•
•
•
Asal sözleşme raporlayan işletmenin geçerli para birimi üzerinden yapılan alım veya satım
sözleşmesidir;
Geçerli para biriminin miktarı sözleşmenin yapıldığı tarihteki ilgili döviz kuru (teslimat tarihi
için) kullanılarak belirlenir.
Saklı türev sözleşme, sözleşmede bulunan para biriminin, belirlenmiş ileri bir tarihteki kurdan
olmak üzere geçerli para birimi ile alınıp satılabileceğini öngören vadeli para birimi
sözleşmesidir.Bu şekilde saklı türevin ilk muhasebeleştirme sırasında gerçeğe uygun değeri
sıfır olur.(UMS 39.UR28 uyarınca opsiyon olmayan saklı türev ürünler için bu yöntem zorunlu
kılınmıştır).
Saklı türevin gerçeğe uygun değerinde sonradan meydana gelen değişiklikler kar ya da
zararda gösterilir;
Finansal olmayan kalemin teslimatında asal sözleşme tamamlanır ve saklı türev fiilen
belirlenmiş olur.Yabancı para cinsinden borçlu ya da alacaklı sözleşme tutarından
muhasebeleştirilir,UMS 21.23 (a) ile uyumlu olarak kapanış kurundan çevrilir.Saklı türevin
kapanış defter değeri,borçlu ya da alacaklının ilk defter değerini verecek şekilde asal
sözleşmenin geçerli para birimi tutarına eklenir.
Bu adımlar örneklerde açıklanmıştır.
Saklı türevi ayırıştırmak için sözleşmeden doğan hükümlerin çok iyi bir biçimde anlaşılması
gerekir.Örneğin iptal şartları,teslimat geciktirme opsiyonları,mal ve hizmetlerin miktarını arttırmak ile
ilgili hükümler bu süreci tamamen etkileyebilir.
Mal veya hizmetlerin teslimatı asıl sözleşme tarihine göre genellikle ya geciktirilir,ya da hızlandırılır.Bu
sorun,türevin gerçeğe uygun değerinin tahmini teslimat gününe göre ölçerek halledilmelidir (teslimat
gerçekleşene kadar).
Tartışma:
Saklı türev, karma (melez) sözleşmenin türev olmayan asal sözleşmeyi de kapsayan bir bileşenidir.UMS
39’un saklı türevler ile ilgili kuralları finansal olan ya da olmayan asal sözleşmelere uygulanır.Saklı
türev, karma sözleşmeye ilişkin nakit akışının birazının ya da tamamının,bir değişkene bağlı olarak
(örneğin faiz oranı,finansal araç fiyatı,döviz kuru,ya da başka bir değişken) başka bir türev ürününkine
benzer bir biçimde farklılaşmasına neden olur (UMS 39.10). Sözleşmede saklı türev olmadığı takdirde
böyle bir farklılaşma gerçekleşmezdi.
Saklı türev uygulaması pratikte zor olabilir.Şu hususlara dikkat etmek çok önemlidir:
•
•
•
Sözleşmenin saklı türev içerip içermediği;
Saklı türevin ekonomik özelliklerinin asal sözleşmeninkilerle yakından ilgili olup olmadığı;
Yakından ilgili olmaması halinde sözleşmenin ayrıştırılması gerekliliği.Bunun için asal
sözleşmenin ve saklı türevin şartları ve özellikleri tanımlanmalıdır.Bunu muhakeme ile yapmak
gerekir zira iki bileşen genellikle açık olarak belirtilmemiştir.
UMS 30.UR 27-33,asal sözleşmeler ve saklı türevlerle ilgili pekçok örnek vermekte olup yakından ilgili
olup olmadıklarının saptanması konusunda da yönlendirmektedir.
Bu Sıcak Konu, melez sözleşme çeşitlerinden biri olan yabancı para cinsinden alım ve satım
sözleşmeleri hakkında çeşitli önerilerde bulunmaktadır.Bu tarz sözleşmeler kur riskine yol açabilir.UMS
39 uyarınca bu risk,asal sözleşmenin ekonomik özellikleri ile yakından ilgili olmadığı sürece
muhasebeleştirilir.
UFRS’lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni 2006-16
Yabancı Para Cinsinden Finansal Olmayan Kalemlerin Alım-Satımına İlişkin Sözleşmeler
UMS 39’un “Gerekçeler” bölümünde,UMSK’nın prensip olarak saklı yabancı para türevlerinin
ayrıştırılması gerektiğine inandığı açıktır (UMS 39.Gerekçeler,37).UMS 39.UR33 (d) bölümünde saklı
türevin yakından ilgili olduğu senaryolar,ayrıştırılma konusunda istisna teşkil etmektedirler. Buna bağlı
olarak bu istisnalar sadece yeterli kanıt olduğunda uygulanmalıdır.
Örnek
A şirketi (geçerli para birimi GBP’dir) 1 Ocak 20X1 tarihinde B şirketiyle (geçerli para birimi Euro’dur)
teslimatın 30.06.X1’de yapılacağı 1,000,000 $’lık bir satın alma sözleşmesi yapar. Saklı türevin de UMS
39.UR33(d)’de geçen yakından ilgili olma kriterlerine uymadığını varsayın.
Döviz kurlarını şöyle varsayalım:
1.1.X1 tarihinde geçerli kur: US$ / UK₤ = 1.7
1.1.X1 tarihinde 6 ay vadeli döviz kuru: US$ / UK₤ = 1.68
30.06.X1 tarihinde geçerli kur: US$ / UK₤ = 1.6
Analiz:
Sözleşme,GBP cinsinden satın alma emri ve Dolar olarak ödenip GBP olarak geri alınan saklı vadeli
döviz türevi olarak ayrıştırılmalıdır.Bu durum,saklı türevin geçerli para birimi GBP olan şirket için dolar
exposure’u yaratacağı kanısına dayanmaktadır.Sözleşmeyi, Euro cinsinden satın alma emirli ve saklı
vadeli Dolar/Euro türevli olarak incelemenin de haklı nedenleri olabilir.Fakat bu yaklaşım, geçerli para
birimi GBP olan şirket için olan Euro bazında kur riskine neden olur,ki bu da sözleşmede
belirtilmemiştir.Bu aynı zamanda muhasebeleştirme işlemini de daha karmaşık hale getirir.
Sözleşme yapıldığı tarihte geçerli olan 6 ay vadeli Dolar/GBP kuru üzerinden ayrıştırılmalıdır (US$ / UK₤
= 1.68).Bu durumda sözleşmenin iki bileşeni:
•
•
595,239 ₤’lık satın alma sözleşmesi (1m/1.68 US$)
US$ 1m’in 1.68 ‘den satıldığı 6 ay vadeli döviz türevi
Bunun akabinde,asal sözleşme teslimata kadar muhasebeleştirilmez (bir hakkı kısıtlayan sözleşmeye
dönüşmediği sürece).Saklı türev kar/zararda gerçeğe uygun değeri ile kaydedilir (nakit akışı finansal
riskten koruma aracı olarak gösterilmediği takdirde).Bu,(gelir tablosuna yansıtılan) türeve ilişkin kar
veya zarara ve karşılığında da (bilançoda) ilgili türev varlık veya borcuna sebebiyet verir.
Teslimatta A şirketi mal stoğunu asal sözleşmenin tutarından kaydeder (595,239 ₤).Saklı türev vadesi
dolacak şekilde kabul edilir.Türev varlık ya da borç (yani kümülatif kazanç ya da zarar) teslimatta
ortaya çıkan finansal yükümlülüğün bir parçası olarak hesaplaştırılır.Bu durumda vadeli dövizin
30.06.X1 tarihindeki vadesinde defter değeri (1,000,000/1.6 – 595,239) ₤ = 29,761 ₤ (kar/zarar) ‘dır.
UFRS’lerle İlgili Sıcak Konu Bülteni 2006-16
Yabancı Para Cinsinden Finansal Olmayan Kalemlerin Alım-Satımına İlişkin Sözleşmeler
Muhasebeleştirme girileri şöyledir (tutarlar GBP olarak verilmiştir):
Vadeli döviz zararı (P&L)
Vadeli döviz borcu (B/S)
Dr
29,761
Cr
29,761
30.06.X1 tarihinde vadeli döviz zararı kaydı
Mal stoğu
Finansal yükümlülük
Dr
595,239
Malın tesliminin asal sözleşmenin şartlarına göre kaydı
Dr
Vadeli döviz borcu (B/S)
Finansal yükümlülük
29,761
Cr
595,239
Cr
29,761
Ve Vadeli döviz yükümlülüğü finansal yükümlülüğün bir bileşeni olarak tekrar sınıflandırılır.
Teslimat tarihinde finansal yükümlülük 625,000 ₤’dur (=595,231 + 29,761),bu 30.06.X1 tarihinde
geçerli kur ile 1,000,000 $’a tekabül etmektedir.Finansal yükümlülük USD cinsinden bir finansal
araçtır.Ödenene kadar geçerli Dolar kurundan çevrilir.
Bu örnek,saklı türevin ayrıştırılması gerektiği zaman gerçekleştirilen bir muhasebeleştirmeyi
göstermektedir.Şayet saklı türev ayrıştırılmıyorsa (yani yakından ilgili kabul ediliyorsa) mal stoğu
625,000 ₤’dan,teslimat günü geçerli kurdan Dolar’a çevrilerek kaydedilir.Gelir tablosuna türev zararı
kaydedilmez.