Okul çocuğunda Beslenme

Doç.Dr.Gonca Üstündağ
Bülent Ecevit Üniversitesi Tıp Fakültesi
Pediatrik Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme AD.
Yaşamın ilk yılında beslenme; büyümenin başlıca
belirleyicisi iken,
Okul çocuğu dönemindeki beslenme;
 Sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazanılması
 Erişkin yaşta ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının
önlenmesi açısından önemlidir.
Okul çağı;
• Fiziksel büyüme ve gelişmenin arttığı
• Kemik oluşumunun hızlandığı
• Yaşam boyu sürecek davranışların kazanıldığı
• Beslenmeye bağlı olabilecek bazı kronik hastalıkların
temelinin atıldığı bir dönemdir.
Okul çağı;
• Çocuğun toplum yaşamına ilk kez bilinçli olarak girdiği okul
çağı döneminde, genellikle okulda ve okul dışında tek başına
kalan çocukta yanlış beslenme alışkanlıkları sıkça
görülmektedir.
• Çocuğun ne miktarda ve hangi tür besinlere ihtiyacı olduğunu
bilmemesi, düzensiz besin alımı, yanlış besin seçimi,
besinlerin hazırlanması, pişirilmesi ve saklanmasındaki hatalı
uygulamalar, okullarda verilen ve yenilen besinlerin uygun
olmayışı beslenme sorunlarına neden olmaktadır.
Sağlıklı ve dengeli beslenme okul
çocuklarına neler sağlar?
Büyüme ve gelişmeleri tam olur.
Vücut dirençleri artarak bulaşıcı hastalıklardan
korunmaları sağlanır.
Algılama,öğrenme ve dikkatini toplaması sağlanır.
İleriki yaşam için dengeli beslenmeyi öğrenir.
Zeka düzeyi ve bağışıklık sistemi güçlenir.
İleriki yaşamında karşılaşabileceği çoğu hastalık için
önlem alınması sağlanır.(Kalp hastalıkları,osteoporoz,vs)
Okul çocuğu;
• Gelişmekte olan ülkelerde/Gelişmiş ülkelerde
Yetersiz alım
Fazla
tüketim/hatalı
beslenme
• Boy kısalığı
• Malnutrisyon
• Obesite
• Metabolik sendrom
Okul çocuğunda yanlış beslenmeye bağlı
gelişen promlemler;
Şişmanlık
Fast-food ile beslenme alışkanlığı
Raşitizm
Anemi
Diş çürükleri
Öğün atlama ( En sık kahvaltı!)
Diyetle ilgili davranış bozuklukları (anoreksiya/bulimia vb.)
CDC (Centers of Disease Control and
Prevention) 2011
• Tek besin grubu ile değil, farklı yapı ve özellikteki
gıdalarla beslenmeli.
• 3 ana öğün, 2 ara öğün
Gıdalar; toplam 5 gruba ayrılabilir.
• Süt ve sütten üretilen gıdalar
• Et,tavuk,yumurta,balık ve diğer
hayvansal ürünler
• Ekmek ve tahıl ürünleri
• Meyve ve sebzeler
• Yağ ve şekerler
Çocuklar hergün farklı öğünlere
dağıtılmış 4 gruptaki besinlerden
almalı, yağlar ise besinler
hazırlanırken içine eklenerek
verilmelidir.
1.Süt ve süt ürünleri
2.Et ve et ürünleri
3.Tahıl ve tahıl ürünleri
4.Meyve ve sebzeler
• Okul çocukları için en önemli öğün kahvaltıdır. Zaman
kısıtlılığı nedeniyle kahvaltı yapmadan okula giden
çocuklarda okul performanslarının ve sınav
başarılarının olumsuz yönde etkilendiği bilinmektedir.
•
Kahvaltı yapan çocuklar okula daha düzenli devam
ettiği, daha iyi konsantre olduğu ve daha az karın
ağrısı yakınması olduğu gösterilmiştir.
• Bu nedenle günlük enerji miktarının en az 1/4’ü
kahvaltıdan karşılanmalıdır.
Kahvaltı;
•
Her yaş için önemli!
•
Okul çocuğunda atlanmamalı!
•
Okul, sınav başarısını, mental durumu olumlu yönde etkilediği
çalışmalarla gösterilmiştir.
•
Kahvaltı ayaküstü veya yolda giderken değil aileyle birlikte
masada yenmesi idealdir.
•
Zaman kısıtlıysa meyve, süt,meyveli yoğurt, peynirli tost,sandviç
gibi alternatifler sunulabilir.
Kahvaltının olmazsa olmazları!
• Süt,peynir,yumurta…. En kaliteli proteinler
• Pekmez,bal,fındık ezmesi,reçeller… günlük
•
•
•
•
•
enerjilerine katkı sağlayacak KH kaynakları
Domates,salatalık,yeşillik vs(mevsimine uygun)
1-2 dilim ekmek
Ceviz (içerdiği yağ asitleri nedeniyle beyin
gelişiminde önemli!)
Bazen tahıl gevrekleri + taze meyve, fındık ceviz
eklenerek daha dengeli hale getirilebilir)
Peynirli/sebzeli gözleme
Kahvaltıda tüketilen besinlerin içeriği de
hafıza ve okul başarısını etkilemektedir.
• İngiltere’de
6-7 yaş okul çocuklarında yapılan bir
çalışmada; çocuklara eşit enerji içeriği olan ,farklı
glisemik yükü olan kahvaltılar verildiğinde, düşük
glisemik yüklü öğünlerle beslenen çocuklarda bellek ve
öğrenmenin daha iyi olduğu saptanmıştır.
Dünya çocuklarının kahvaltı
alışkanlıkları?
• What kids around the world eat for breakfast?
• Doga Gunce Gursoy, 8 years old, Istanbul
Nathanaël Witschi Picard, 6 years old, Paris
Emily Kathumba, 7 years old, Chitedze, Malawi
Koki Hayashi, 4 years old, Tokyo
Tiago Bueno Young, 3 years old, São Paulo, Brazil
Öğle yemeği
•
Öğle yemeğini okulda yiyen öğrenciler kantindeki katkı
maddeli hazır gıdalar yerine okulda tabldot şeklinde çıkan
yiyeceklere yönlendirilmelidir.
•
Bu davranış şekli çocukları obesiteden de koruması
nedeniyle önemlidir.
•
Okul yemek listesinin bir örneği ailede olmalı ve akşam
yemeği bu liste göz önünde tutularak farklı yiyecek
grupları ile hazırlanmalıdır.
Öğle yemeği
• Ara öğün olarak da obesite ve diş çürüklerine neden
olan şeker, çikolata v.s. yerine meyve, süt, yoğurt,
kuruyemiş gibi sağlıklı atıştırmalıklar tercih
edilmelidir.
• Okul yönetiminin de beslenme konusunda sağduyulu
olup okul kantinlerinde cips, çikolata, kola, şeker v.s.
yerine süt, yoğurt, taze meyve gibi daha sağlıklı
besinlerin satılması özendirilebilir.
• 2010 yılında imzalanan protokole göre 2010 yılından bu
yana sadece 1048 okulun bu program kapsamında
sertifika almaya hak kazanmış.
• Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı 61 bin okul olduğunu
düşünürsek sayının ne kadar yetersiz düzeyde olduğunu
açıkça görüyoruz!
• 2011 yılında yürürlüğe konulan kantin genelgesi ile
kantinlerde satışı yapılabilecek ürünler belirlenmiş.
• Okullarda erken yaşlarda sağlıklı ve dengeli beslenmenin
önemini ve gerekliliğini vurgulayacak tarzda dersler olmalıdır.
Beslenme çantasında neler olmalı?
• Çocuğun beslenme çantasına
okulda verilmiyorsa
kahvaltıdan öğle yemeğine kadar ve öğleden akşam
yemeğine kadar ara öğün koyma alışkanlığını
edinmemiz gerekli. Çünkü yapılan araştırmalar ara
öğün almayan çocukların daha çok abur cubur
yediklerini göstermiştir.
• Beslenme çantası hazırlanırken çocuk eğer karar
aşamasında dahil edilirse başarı artıyor.
Beslenme çantasında neler olmalı?
• Çocuğunuzla birlikte hangi yiyecekleri seçmesinin onun
sağlığı için daha yararlı olacağını konuşun,böylece sevdiği
yiyecekleri seçecektir.
• Çocuğa danışmadan hazırlanırsa yiyeceklerin çöpü
boylama şansı yüksek! Ve o zaman çocuk kantinden
beslenecektir.
Beslenme çantasında neler olmalı?
•
Çocuk 1 gün sağlıksız yemek seçiyorsa,ertesi gün daha sağlıklı bir
yemek seçmesini önerin ve nedenini anlatın.
•
Çocuğunuzun beslenme çantasına gökkuşağı yükleyin yani
gökkuşağının bütün renklerini içeren meyve ve sebze koyun.
•
Her gün farklı bir renk yerleştirin. Pazartesi havuç, Salı elma gibi..
•
Ara öğün olarak en sık önerilen yiyecekler; taze ve kuru meyveler,
fındık,ceviz, badem, kutu süt veya ayran,1 dilim ev keki/kurabiyesi
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
 Nutrisyonel durumun yeterliliğini anlayabilmek için boy
uzamasını izleyiniz.
 Besinler ve yeme alışkanlıklarının sağlıklı olabilmesi için
ebeveynlerin yol göstermesi ve örnek olması gerekir.
 Çocuğun diyetinin nutrisyonel olarak yeterli olduğunun
izlenmesinde tutarlı kurallar konmalı ve uygulanmalıdır.
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
 Beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıkları, normal
vücut kitlesini koruyacak şekilde düzenlenmelidir.
 Aşırı kilo sorunu varsa, çocuk fiziksel aktivitesini
arttırma ve enerji alımını azaltma yolu ile aşırı
kilolarından kurtulması için yüreklendirilmelidir.
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
 Diyetin yağ, kolestrol, şeker ve sodyum içeriği yönünden
kısıtlanmasını sağlayın.
 Diyetin yeterli miktarda lif içermesini sağlayın. (Çocuğun
yaşı+5 gr veya vücut ağırlığının her kg için 0.5 gr, max 35 gr)
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
 Uygun besin seçenekleri ile demir gereksiniminin
karşılanmasını sağlayın.(adölesan kız çocukları için önemli)
 Et,balık,yumurta,kurubaklagiller,pekmez,tahin,kuru
meyveler,koyu yeşil yapraklı sebzeler gibi demirden zengin
gıdalar çocukların beslenmesinde mutlaka olmalıdır.(C
vitamini yönünden zengin olan turunçgiller,domates,biber gibi
sebzelerle beraber tüketilirse daha iyi emilim sağlanır.
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
 Çocuğun bilişsel gelişimi için iyot tüketimine özen
gösterilmelidir. İyot tüketimi IQ seviyesini 13 puan
etkilemektedir. En iyi iyot kaynağı olan iyotlu tuz ölçülü bir
şekilde tüketilmelidir.
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
• Gün içinde çocuğun sıvı alımı takip edilmelidir.
• Çocukları taze sıkılmış meyve suyu, süt, ayran ve en başta
suya alıştırmak önemlidir.
• Amerika’da obez çocuklar üzerinde yapılan bir araştırmada
çocukların enerjinin büyük bölümünü gazlı içeceklerden
aldığı gösterilmiş.
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
• Yemeğin görünümü, kokusu ve sunumu çocuk için seçici bir
özelliktir. Çocuğun hiç sevmediği gıdalar, sevilenlerin
arasına karıştırılıp güzel bir sunum ile yedirilebilir.
(Annelik sanatı!)
Okul çocuğunda beslenme durumunun
iyileştirilmesi için öneriler
• Çocuklar çikolata,tatlı ve fast food tüketebilirler fakat
önemli olan bunları ara sıra, alışkanlık haline
dönüştürmeden vermektir.
• Çocuğunuza daha fazla yemesi için ısrar etmeyin!
• Başka çocuklarla karşılaştırma sık yapılan hata!
Beslenme;
Bir yarış, ödül ya da cezalandırma değildir!
Bir savaş hiç değildir!
Savaş olan anne-çocuk ilişkisinde bu savaşı anneler hiç
KAZANAMAMIŞTIR!
ZİHİN AÇAN GIDALAR
• Soya fasulyesi,
• zeytin ve zeytinyağı,
• hurma,
• balık,
• tahıllı yiyecekler,
• ceviz,
• karabiber,
• zencefil
 taze meyve suları,
 pekmez,
 keten tohumu,
 taze mevsim sebzeleri,
 doğal şekerler,
 az miktarda çikolata.
ZİHİN YORAN GIDALAR
• kırmızı et (fazla miktarda)
• ağır yağlı ve fazla kolesterollü gıdalar,
• fazla mayalı gıda ve beyaz un,
• beyaz şeker,
• sürekli tüketilen asitli içecekler,
• aşırı tatlı ve çikolata
Sonuç olarak;
Bu nedenlerle ebeveynler ve hekimler olarak;
çocuklarımıza kendi yaşam ve beslenme tarzlarımızı
dayatmak yerine onların tepkilerini doğru yorumlamalı,
onlara özgü yaşam ve beslenme tarzları üretmeli ve
onlarca da üretilmesine izin vermeliyiz.