Arapça Dilbilgisi - İmam
advertisement
Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Adnan HOYLADI 2015 Örnekli Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Adnan Hoyladı Adnan Hoyladı 1979’da Devrek-Zonguldak’ta doğdu. 1996’da Devrek İ.H.L.’den mezun oldu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde lisans eğitimini 2001’de tamamladı. Aynı yıl D.İ.B’de, 2004’te M.E.B’de çalışmaya başladı. 2010’da M.Ü.S.B.E.’de İslam Hukuku alanında yüksek lisans eğitimini tamamladı. Din Eğitimi ve İslam Hukuku alanında çalışmaları bulunan yazar, evli ve iki çocuk babasıdır. Bu kitap internetten derlenmiştir. Özellikle fasiharabic.com kullanılmıştır. Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi İçindekiler 1. Lâzım ve Müteaddi Fiil ...................................................................................................................................................................................................................... 5 2. Şart Edatları ........................................................................................................................................................................................................................................... 6 2.1. Cezmetmeyen Şart Edatları ................................................................................................................................................................................................... 6 َ 2.1.1. ﻟ ْﻮ............................................................................................................................................................................................................................................ 6 َ َ 2.1.2. ﻟ ْﻮﻻ......................................................................................................................................................................................................................................... 8 َ َ 2.1.3. ﻟ ْﻮﻣﺎ........................................................................................................................................................................................................................................ 8 َﱠ 2.1.4. ﳌﺎ............................................................................................................................................................................................................................................ 8 َ 2.1.5. ِإذا........................................................................................................................................................................................................................................... 9 َ ﱠ 2.1.6. أﻣﺎ........................................................................................................................................................................................................................................ 10 َ ُﱠ 2.1.7. �ﻠﻤﺎ...................................................................................................................................................................................................................................... 10 َ ْ 2.1.8. ِﻋﻨ َﺪﻣﺎ.................................................................................................................................................................................................................................. 11 َ َ 2.1.9. ِﺣﻴﻨﻤﺎ.................................................................................................................................................................................................................................. 11 ْ َ 2.1.10. َﺑ ْيﻨﺎ … ِإذ........................................................................................................................................................................................................................... 11 َ َ 2.1.11. َﺑ ْيﻨﻤﺎ.................................................................................................................................................................................................................................. 11 2.2. Cezmeden Şart Edatları ........................................................................................................................................................................................................ 12 ْ 2.2.1. إن......................................................................................................................................................................................................................................... 12 َ 2.2.2. ﻣ ْﻦ........................................................................................................................................................................................................................................ 12 2.2.3. َﻣﺎ......................................................................................................................................................................................................................................... 13 2.2.4. َﻣ ْه َﻤﺎ..................................................................................................................................................................................................................................... 13 ﱡ........................................................................................................................................................................................................................................ 13 2.2.5. أي َ 2.2.6. أ ﱡﻳ َﻤﺎ...................................................................................................................................................................................................................................... 13 َ َ َ 2.2.7. أ ْﻳﻨ َﻤﺎ – أ ْﻳ َﻦ.......................................................................................................................................................................................................................... 14 ُ 2.2.8. َﺣ ْﻴﺜ َﻤﺎ.................................................................................................................................................................................................................................. 14 َﱠ 2.2.9. أ�ﻲ........................................................................................................................................................................................................................................ 14 َ َ ْ 2.2.10. إذ َﻣﺎ – ِإذاﻣﺎ................................................................................................................................................................................................................... 14 َ 2.2.11. َﻣ�ى.................................................................................................................................................................................................................................... 15 َ َ َ 2.2.12. ﻛ ْﻴﻔﻤﺎ................................................................................................................................................................................................................................ 15 2.3. Cevap Cümlesinin Başına ( فFau’s Sebebiyye) Gelmesi ......................................................................................................................................... 16 3. İf‘al, Tef‘il ve Mufâ‘ale Kalıpları .................................................................................................................................................................................................. 17 1 Adnan Hoyladı 3.1. İf’âl Babı ......................................................................................................................................................................................................................................17 3.2. Tef’îl Babı ...................................................................................................................................................................................................................................18 3.3. Müfâale Babı.............................................................................................................................................................................................................................19 4. Tefâ‘ul, Tefa‘ul ve İf‘ilâl Kalıpları.................................................................................................................................................................................................20 4.1. Tefâul Babı .................................................................................................................................................................................................................................20 4.2. Tefa’ul Babı ................................................................................................................................................................................................................................20 4.3. İfılâl Babı.....................................................................................................................................................................................................................................21 5. İnfi‘âl, İfti‘âl ve İstif‘âl Kalıpları ....................................................................................................................................................................................................21 5.1. İnfiâl Babı ...................................................................................................................................................................................................................................21 5.2. İftiâl Babı ....................................................................................................................................................................................................................................22 5.3. İstifâl Babı ..................................................................................................................................................................................................................................22 6. Malûm, Mechûl Fiil ve Naibu Fâil ...............................................................................................................................................................................................23 6.1. Malûm Fiil ..................................................................................................................................................................................................................................23 6.2. Meçhul Fiil .................................................................................................................................................................................................................................23 6.3. Naibu Fail ...................................................................................................................................................................................................................................26 7. el-Memnû‘ mine’s-Sarf....................................................................................................................................................................................................................26 7.1. Gayrı Munsarıf Olan Özel İsimler .....................................................................................................................................................................................27 7.2. Gayrı Munsarıf Olan Sıfatlar ...............................................................................................................................................................................................29 7.3. Gayrı Munsarıf Olan İsimler................................................................................................................................................................................................29 8. Mankûs, Maksûr ve Memdûd İsimler .......................................................................................................................................................................................30 7.1. Mankûs İsimler ........................................................................................................................................................................................................................30 7.2. Maksûr İsimler .........................................................................................................................................................................................................................32 7.3. Memdûd İsimler ......................................................................................................................................................................................................................33 9. İsmi Zamân, İsmi Mekân, İsmi Âlet ve Mastar .......................................................................................................................................................................33 9.1. İsmi Zaman ve Mekân ...........................................................................................................................................................................................................33 9.2. İsmi Âlet......................................................................................................................................................................................................................................34 9.3. Mastar .........................................................................................................................................................................................................................................36 10. İsmi Tasgîr, İsmi Mensûb ve Sıfatı Müşebbehe ...................................................................................................................................................................37 10.1. İsmi Tasgîr ...............................................................................................................................................................................................................................37 10.2. İsmi Mensûb ...........................................................................................................................................................................................................................40 10.3. Sıfatı Müşebbehe..................................................................................................................................................................................................................42 11. Mebnî ve Mu‘rab ............................................................................................................................................................................................................................45 2 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 11. 1. Mu‘rab..................................................................................................................................................................................................................................... 45 11. 2. Mebnî ...................................................................................................................................................................................................................................... 45 12. Mukârebe, Recâ’ ve Şurû‘ Fiilleri .............................................................................................................................................................................................. 49 12.1. Mukârebe Fiilleri.................................................................................................................................................................................................................. 49 12.2. Recâ’ Fiilleri ............................................................................................................................................................................................................................ 49 12.3. Şurû’ Fiilleri ............................................................................................................................................................................................................................ 50 13. Hâl ....................................................................................................................................................................................................................................................... 51 13.1. Hal Çeşitleri............................................................................................................................................................................................................................ 52 13.2. Hâl ile İlgili Diğer Özellikler............................................................................................................................................................................................. 53 13.3. Hâl, Sıfat ve Sıla Cümlelerinin Farkı .............................................................................................................................................................................. 54 14. Merfular, Mansublar ve Mecrurların Özeti ......................................................................................................................................................................... 55 14.1. Merfular .................................................................................................................................................................................................................................. 55 14.2. Mansublar .............................................................................................................................................................................................................................. 56 14.3. Mecrurlar ................................................................................................................................................................................................................................ 57 3 Adnan Hoyladı 4 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 1. Lâzım ve Müteaddi Fiil Açıkça mef’ûl alan fiillere müteaddî fiil, fâiliyle yetinip mef’ûl almayan ya da mef’ûlünü harf-i cerle alan fiillere de lâzım fiiller denir. Müteaddi yani mef’ûl alan fiilde fâilin yaptığı iş başkasına geçer veya herhangi bir şeyle alakası bulunur. Türkçe karşılığı geçişli fiildir. Örnek: Türkçesi Arapçası Ferit ekmeği yedi. َ ََ ُ ْ �َ �ْ أ� َﻞ ﻓ ِﺮ ٌ�ﺪ ا�خ Bu cümlede “Ferit neyi yedi?” sorusunu mutlaka sorarız, yani fiil mef’ûl istemektedir. Örnek: Türkçesi Arapçası Halit çocuğu dövdü. َ ْ َ َ ﺿ َﺮ َب ﺧ ِﺎﻟ ٌﺪ اﻟ َﻮﻟ َﺪ Bu cümlede de “Halit kimi dövdü?” sorusunu sorarız. Halid’in yaptığı iş başkasıyla alakalı olup onlara geçmektedir. Lâzım fiil ise; fâiliyle yetinip mef’ûl almayan fiildir. Fiilin yaptığı iş kendisinde kalıp başkasını etkilemez. Türkçe karşılığı geçişsiz fiildir. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ ََ ﺲ ﺧ ِﺎﻟ ٌﺪ ﺟﻠ َ َ َدﺧ َﻞ ﺧ ِﺎﻟ ٌﺪ Halit oturdu. Halit girdi. Bu cümlelerde mefulü gerektiren neyi, neye ve kimi, kime gibi soru akla gelmemektedir. Yani mef’ûle gerek yoktur. Arapça’da fiiller mef’ûllerine göre çeşitli kısımlara ayrılırlar: a) Hiç mef’ûl almayan fiiller: Yukarıda işlediğimiz gibi fâiliyle yetinip mef’ûl almayan “Lâzım fiiller” bu grubtandır. b) Mef’ûlünü harf-i cerle alan fiiler: Bazı fiiller beraberlerindeki (kendine ait) harf-i cerle birlikte tek bir mana ifade ederler. Artık yanındaki harf-i cer aslî manasında tercüme edilmez. Dikkat edilmesi gereken nokta; bu harf-i cerlerin fâilin başında değil, mef’ûlün başında gelmesidir. Söz konusu bu fiiller mef’ûllerini aşağıdaki harf-i cerlerden biri ile alabilirler: 5 Adnan Hoyladı ِب ِل َ ��َﻋ َﻋ ْﻦ َ ��ِإ ��ِ ِﻣ ْﻦ Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َﺑ َﺤﺚ َﻋ ْﻦ ّ ﱠ َ َ ْ َ َ َ َ َ ﻒ ِ ﺑﺤﺚ ﻋ ِ� ﱞ� ﻋ ِﻦ ا�ح ِﻘﻴﺒ ِﺔ ِ�� اﻟﺼ َ ﻗﺎ َل ِل ُ َﻗﺎ َل ﱠ ا� ِﻟ ﱠﻠﺮ ُﺳﻮ ِل Aradı, araştırdı Ali çantayı sınıfta araştırdı. (Birine) dedi, söyledi Allah Peygamber’e dedi. c) Mef’ûlünü harf-i cersiz alan fiiller: Yukarıda örneklerini gördüğümüz müteaddî fiiller bu grubtandır. Harfi cere ihtiyaç olmaksızın direk mefullerine bağlanırlar. Bazı fiiller yine harf-i cere ihtiyaç olmaksızın iki ya da üç mef’ûl alarak da tam bir cümle oluştururlar. Örnekler: Türkçesi Arapçası İnsan ilmi faydalı buldu. ً َ ْ ْ َ ْ ْ َ َ َ اﻹ�ﺴﺎ ُن اﻟ ِﻌﻠ َﻢ ﻧﺎ ِﻓﻌﺎ ِ وﺟﺪ 2. Şart Edatları 2.1. Cezmetmeyen Şart Edatları Şart anlamı ifade ettiği halde muzâriyi cezmetmeyen edatlar da vardır. Bu edatlar topluca şunlardır: َ َﺑ ْي َﻨﻤﺎ َ َ ْ َ ِﻋ ْﻨ َﺪﻣﺎ ِﺣ َﻴﻨﻤﺎ َﺑ ْيﻨﺎ … ِإذ َ ُﱠ �ﻠﻤﺎ َ ﱠ أﻣﺎ َ ِإذا َﱠ ﳌﺎ َ َ ﻟ ْﻮﻣﺎ َ َ ﻟ ْﻮﻻ َ ﻟ ْﻮ Şart kısmının zamanı, fiil-i mâzî veya muzâri olabilir. Şartın cevap kısmı olan cevap cümlesinde ise fiil, şimdiki zaman, geçmiş zaman, meczûm, emir hali veya fiilsiz de olabilir. Sırasıyla bu edatları ve görevlerini inceleyelim: َ 2.1.1. ﻟ ْﻮ َ Eğer, şayet, …ise, .., ..seydi, ..saydı, ..se, ..sa, ..mış olsa idi anlamlarına gelir. Fiilin başına ﻟ ْﻮtakısı getirilirse hem şart hem de dilek (temenni) ifade eder. Örnekler: Türkçesi Arapçası (keşke) yazsa َ َ ﻟ ْﻮ ﻛ َﺘ َﺐ 6 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi (keşke) yazsam َ َ �َ fiilini kullanırsak dilekli hikaye olur. ﻟ ْﻮden sonra ﺎن َ َ ﻟ ْﻮ ﻛ َﺘ ْب ُﺖ Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ َْ ﺎن ﻛ َﺘ َﺐ � ﻟﻮ َ ُ َ ﻟ ْﻮ ﻛ ْﻨ ُﺖ ﻛ َﺘ ْب ُﺖ (keşke) yazsaydı (keşke) yazsaydım َ ﻟ ْﻮcümlesinden sonraki cevap cümlesi َلile başlar. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ ﻟ ْﻮ ﻛ َﺘ ْب ُﺖ َد ْر ِ��ي ﻟ َﻌ ِﻠ ْﻤ ُﺖ َد ْر ِ��ي ّ ُْ َ �َ َﻟ ْﻮ َ �َ ﺎن َﻛ َﺘ َﺐ َد ْ َﺳ ُﮫ َ َﳌﺎ ْ ﺎن َﻳ ﻀ ِﺮُ� ُﮫ اﳌ َﻌ ِﻠ ُﻢ ر Dersimi yazsam bilirdim. Dersini yazsaydı öğretmen onu dövmezdi. َ Görüldüğü gibi şart cümlelerindeki şartlar ( ﻟ ْﻮeğer) edatıyla ve cevaplar da (her zaman değil) َلharfi ile belirtilir. Cevap olumlu mâzî olursa cevap lâmı çoğu kere, olumsuz olursa bazen gelir. Cümlenin her iki kısmında da genellikle geçmiş zaman kullanılır. Cevap lâmından sonra gelen cevabın başındaki fiil, muzâri de gelse mâzî manası verilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َﻟﻮ اﺟ َ� َ� ْﺪ َت ﺗ ْﻨ َج ُح ِ َ َ ْ َ َ َ َ ُ ﻟ ْﻮ أ ﱠﻧ َﻚ ﻧﺎ ِج ٌح ﻟ�ﺎﻓﺄﺗ َﻚ Çalışsaydın başarırdın. Eğer başarsaydın seni mükâfatlandırırdım. Cevap menfi muzâri olursa cevap lâmı gelmez. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ ُ ﱠ ََ ُ ﱠ ﻟ ْﻮ ﻛﻨﺎ � ْﺴ َﻤ ُﻊ ﻣﺎ ﻛﻨﺎ ﻛﺬ ِﻟ َﻚ َ َ ْ اﺟ َ� َ� ْﺪ َت ﻟ ْﻢ ﺗ ْﻨ َﺪ ْم Eğer dinliyor olsaydık bu şekilde olmazdık. Çalışsaydın pişman olmazdın. 7 Adnan Hoyladı َ َ * ﻟﻮin başında vâv olursa cevap cümlesi istemez. … َوﻟ ْﻮ-se de, -sa da, -se bile, -sa bile, -öyle olsa da anlamlarına gelir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َ ْ ََ ْ ََ َ ْ َ ُ َ ُ َ ﻴﺪة ﺳﺄﺳﺎ ِﻓﺮ ِإ�� ِإز ِﻣ�� وﻟﻮ �ﺎﻧﺖ � ِﻌ Uzak olsa da İzmir’e gideceğim. َ َ 2.1.2. ﻟ ْﻮﻻ Olmamış olsa, olmasaydı, -meseydi, -eğer manalarına gelir. Genellikle cevabın başında cevap lâmı bulunur. Örnekler: Türkçesi Arapçası Muhammed olmasaydı Halit başarmazdı. َ َ َ َََ ﻟ ْﻮﻻ ُﻣ َﺤ ﱠﻤ ٌﺪ ﳌﺎ ﻧ َج َح ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ ََ ََ َ َ َ َ َ َْْ ﻟ ْﻮﻻ َك ﻟ ْﻮﻻ َك ﳌﺎ ﺧﻠ ْﻘ ُﺖ اﻷﻓﻼ َك Sen olmasaydın sen olmasaydın âlemleri yaratmazdım. َ َ 2.1.3. ﻟ ْﻮﻣﺎ َ َ َ َ ﻟ ْﻮﻣﺎcezmetmeyen şart edatı olarak ﻟ ْﻮﻻile aynı manadadır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َﻟ ْﻮ َﻣﺎ َأ�� َﻟ ﻀ َﺮْ� ُﺘ ُﮫ ِ Kardeşim olmasaydı onu döverdim. َﱠ 2.1.4. ﳌﺎ ..dığında, -dığı zaman, -dığı vakit, -ınca,-ince manalarına gelir. Cümleye muzâf olan zarflardan ve şart َﱠ edatlarındandır. Şart ve cevabı daima mâzî olur. ﳌﺎnın bulunduğu şart cümlesi bazen cümlenin sonunda da gelebilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Kütüphaneye gidince Fâtıma kitabı aldı. َْْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َﱠ أﺧﺬ ْت ﻓﺎ ِﻃ َﻤﺔ اﻟ ِﻜﺘﺎ َب ﳌﺎ ذ َه َﺒ ْﺖ ِا َ�� اﳌﻜ َﺘ َﺒ ِﺔ َﱠ ﳌﺎnın mâzî fiilden önce gelirse zarf ve şart edatı, muzâriden önce gelirse muzâriyi cezmeden edat (cahd-ı müstağrak) olduğu unutulmamalıdır. 8 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َﱠ َ َ ﱠ اﻟﺴﻔ ِﺮ ﳌﺎ َﻳ ْﺮ ِﺟ ْﻊ وا ِﻟ ِﺪي ِﻣﻦ Babam henüz yolculuktan dönmedi. َﱠ ﱠ Not: ( )ﳌﺎ( ِ)إﻻmanasında istisnâ harfi de olur. Örnekler: Türkçesi Arapçası Hiçbir can yoktur ki başında gözetici bulunmasın. ٌ َ َ َ ْ ُ ﱡ َْ َﱠ ﺲ ﳌﺎ َﻋﻠ ْ��ﺎ ﺣﺎ ِﻓﻆ ٍ ِإن �ﻞ ﻧﻔ Cümleye Muzâf Olan Ve Şart İfade Eden Bazı Zarflar َ 2.1.5. ِإذا ..dığı zaman, -dığı vakit, -ınca, -dığında, -ken, ise, -se, -sa manalarına gelir. Cümleye muzâf olan zaman َ َ َ zarfıdır. ِإذاdan sonraki cümle ِإذاnın zaman zarfı olmasından dolayı mahallen mecrûr muzâfun ileyh olur. ِإذاnın َ şart fiil-i mâzî, cevap fiili çoğunlukla muzâri gelir. Mâzî de olsa muzâri anlamı verilir. ِإذاcezmetmeme dışında (ِ)إ ْن ‘e benzer. Örnekler: Türkçesi Arapçası Bahar gelince bahçeye gideriz. َْ َ ََ ﱠ َ ْ َ اﻟﺮِ� ُﻴﻊ ﻧﺬ َه ُﺐ ِإ�� ا� َح ِﺪﻳﻘ ِﺔ ِإذا ﺟﺎء َ Not: ( ِ)إذاfiil cümlesinden önce gelirse şart edatı olur ancak isim cümlesinden önce gelirse manası değişir َ ُ َ ve ( ِ)إذا ﻓﺠﺎ ِﺋ ﱠﻴﺔdediğimiz sürpriz harfi olur. “Bir de ne göreyim, bir de baktım ki” manası verilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Evden çıktım bir de ne göreyim yolda bir çocuk ağlıyor. َ َ َ ْ ﱠ َ ﺧ َﺮ ْﺟ ُﺖ ِﻣ َﻦ اﻟ َﺒ ْي ِﺖ ﻓ ِﺈذا َوﻟ ٌﺪ ِ�� اﻟﻄ ِﺮ ِ�ﻖ َﻳ ْﺒ ِ�ﻲ İmtihanda kitabı açtım bir de ne göreyim öğretmen َ َ ٌ َ ّ ُْ َ َ َ ْ َ َ ْ ُ ْ ََ اﻹ ْﻣ ِﺘﺤﺎ ِن ﻓ ِﺈذا اﳌ َﻌ ِﻠ ُﻢ وا ِﻗﻒ أﻣﺎ ِﻣﻲ ��ِ ﻓﺘﺤﺖ اﻟ ِﻜﺘﺎب ِ önümde duruyor. َ ( ِ)إذاnın cevap cümlesi de iki fiil-i muzâriyi cezmedenlerin cevap cümleleri gibi mâzî, muzâri, emir, istikbal, isim cümlesi… şeklinde gelir. Örnekler: 9 Adnan Hoyladı Türkçesi Arapçası Arkadaşına rastlarsan ona selam ver. َ ّ َ َ َ َ ََْ َ ﺻ ِﺪﻳﻘ َﻚ ﻓ َﺴ ِﻠ ْﻢ َﻋﻠ ْﻴ ِﮫ ِإذا ﺻﺎدﻓﺖ َ ( ِ)إذاnın şart manası ifade etmeksizin sadece zaman zarfı olarak kullanıldığı da olur. Örnekler: Türkçesi Arapçası And olsun büründüğü zaman geceye! Açılıp aydınlandığı zaman gündüze! َ ﱠ 2.1.6. أﻣﺎ َ ﱠْ َ َ ْ َ َ ﱠ َ َ َ ﱠ ��اﻟ��ﺎ ِر ِإذا ﺗ َﺠ و اﻟﻴ ِﻞ ِإذا �ﻐ�ىى و َ ...e gelince, her halükarda, -ise anlamlarına gelir. Cevabının başında mutlaka ( )فolur. Örnekler: Türkçesi Arapçası İman edenlere gelince, onun Rab’lerinden bir gerçek olduğunu bilirler. ْ َ َ َ َ َ َﻓ َﺄ ﱠﻣﺎ ﱠاﻟﺬ ﻳﻦ َآﻣ ُﻨﻮا ﻓ َﻴ ْﻌﻠ ُﻤﻮن أ ﱠﻧ ُﮫ ا� َح ﱡﻖ ِﻣ ْﻦ َ ِرّ� ِ� ْﻢ ِ َ َ َ َ َْ ََ ﱠ ﻴﻢ ﻓﻼ ﺗ ْﻘ َه ْﺮ ﻓﺄﻣﺎ اﻟﻴ ِت Yetime gelince sakın onu üzme َ ﱠ ( )أﻣﺎtafsil edatı olarak da görev yapar. Hutbede hatipler salat ve selamdan sonra konuşmaya başlarken konuya bu edatla girerler. Örnekler: Türkçesi Arapçası ﱠ َ ﱠ َْ َ ُ ﱠ ُ َ َ ُ َ اﻟﺼ َﻼ ُة َو ﱠ � َو ﱠ ا� أﻣﺎ ِ اﻟﺴﻼم ﻋ�� َرﺳﻮ ِل ِ ِ ا�ح ْﻤﺪ َ …� ْﻌ ُﺪ Allah’a hamdü senâ, Peygamberine salat ve selamdan sonra, konumuza gelince… َ ُﱠ 2.1.7. �ﻠﻤﺎ Her ne zaman, her …ında, her ..dığında, -dıkça, dikçe gibi anlamlara gelir. Mâzî fiillerin başında bulunur, cevabı da mâzî gelir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Her ne zaman bir fakir görürsem ona acırım. َ ً َ َ َ ُﱠ َ �ﻠﻤﺎ َرأ ْﻳ ُﺖ ﻓ ِﻘ��ا َﻋﻄ ْﻔ ُﺖ َﻋﻠ ْﻴ ِﮫ 10 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi َ ْ ُﱠ َ َ َ َ ََْ َ َ َ ﱠ ً ْ َ ا� ْحﺮا َب َو َﺟ َﺪ ِﻋ ْﻨ َﺪهﺎ ِرزﻗﺎ ِ �ﻠﻤﺎ دﺧﻞ ﻋﻠ��ﺎ ذﻛ ِﺮ�ﺎ Zekeriyya mihraba her girdiği zaman onun yanında bir yiyecek bulurdu. َ ْ 2.1.8. ِﻋﻨ َﺪﻣﺎ ...dığı zaman, -dığında, -dığı sırada, -ınca, -ceği zaman anlamlarına gelir. Zarf olan ِﻋ ْﻨ َﺪile zâid veya masdar َ َ olan ﻣﺎnın birleşmesinden meydana gelmiştir. ِﻋ ْﻨ َﺪﻣﺎnın şart fiil-i mâzî veya muzâri gelebildiği gibi, cümlenin َ َﱠ sonunda da gelebilir. ِإذاve ﳌﺎnın yerlerine kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası ْ َْ َ َْ ﱠ َْ ُ ُ ََ َْ ﻮع ﻧﺬ َه ُﺐ ِإ�� اﳌﻄ َﻌ ِﻢ ِ�� ا� َحﻄ ِﺔ ِﻋﻨﺪﻣﺎ ﻧﺠ Acıktığımız zaman istasyondaki lokantaya gideriz. َ َ 2.1.9. ِﺣﻴﻨﻤﺎ َ …dığında, -dığı vakit, dığı zaman, -ınca gibi manalara gelir. Zaman zarfı ِﺣ َ�نile ﻣﺎnın birleşmesinden meydana gelmiştir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Babası oğlunun başarısını öğrenince sevinçle onu tebrik etti. ْ َ 2.1.10. َﺑ ْيﻨﺎ … ِإذ َ َْ َ َ َ ً ِﺣ َﻴﻨﻤﺎ َﻋ ِﻠ َﻢ اﻷ ُب ِﺑ َﻨﺠﺎ ِح َوﻟ ِﺪ ِﻩ َه ﱠﻨﺄ ُﻩ َﻣ ْﺴ ُﺮورا …ken, bir de, …ken birden, derken ansızın, …ip dururken anlamlarında kullanılır. Zarf olan َﺑ ْ� َنile zâid elifin birleşmesinden meydana gelmiştir. Kendisinden sonra şart olan cümle isim cümlesi olur ve başında müfâcee harfi ْ ( ِ)إذbulunur. Örnekler: Türkçesi Arapçası Biz evde otururken ansızın yanımıza bir köpek girdi. َ َ 2.1.11. َﺑ ْيﻨﻤﺎ ْ َ َ َْ َ َ َ ْ ََ َﺑ ْيﻨﺎ ﻧ ْﺤ ُﻦ ﺟﺎ ِﻟ ُﺴﻮن ِ�� اﻟ َﺒ ْي ِﺖ ِإذ َدﺧ َﻞ َﻋﻠ ْﻴﻨﺎ �ﻠ ٌﺐ َ …iken anlamına gelir. Zarf olan َﺑ ْ� َنile zâid veya masdar olan ( )ﻣﺎnın birleşmesinden meydana gelmiştir. َ َ Her yönüyle (’)ﺑ ْيﻨﺎya benzer. Örnekler: Türkçesi Arapçası 11 Adnan Hoyladı َ ََْ َ ْ َ ﱡ َ ْ ُ َ ﺣﺎ ﱞر إ ْذ ْاﻧ َﺨ َﻔ ﻀ ْﺖ َد َر َﺟﺔ ا� َحﺮا َر ِة ِ ﺑيﻨﻤﺎ ا�جﻮ Hava sıcakken birden havanın sıcaklığı düştü. Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası Öğrenci yeni bir şey öğrendiği zaman gezi faydalı olur. َ ْ َ ْ َ ﱠ ََ ﱠ َ حﺎﻓ َﻠ ُﺔ َﺣ ﻀ ْﺮ ُت ِﺑﺎﻟ ِﻘﻄﺎ ِر ِ �ﳌﺎ ﺗﺄﺧ َﺮ ِت ا ً َ ُ ْ َ ً َُ ُ ّ َُْ ُ َ ً َ َ ﱠ ﻴﺪة ِإذا � َﻌﻠ َﻢ ِﻣ ْ��ﺎ اﻟ ِّﺘﻠ ِﻤﻴﺬ ﺷ ْيﺌﺎ َﺟ ِﺪﻳﺪا اﻟﺮﺣﻠﺔ ﻣ ِﻔ ِ ﺗ�ﻮن Su olmasaydı yeryüzünde hayvan veya bitki yaşamazdı. َْ ََ َ َ َ َُ ْ َ ْ َ َ َ َ َ ْ اﻷ ��ﻟﻮﻻ اﳌﺎء ﻣﺎ ﻋﺎش ﻋ ض َﺣ َﻴﻮا ٌن أ ْو ﻧﺒﺎ ٌت ر ِ Otobüs gecikince trenle geldim. ْ َ َ ُْ َ ََ ِﻋ ْﻨ َﺪﻣﺎ ﺗ ْﺮ ِﺟ ُﻊ اﻷ ﱡﻣهﺎ ُت ِإ�� ُﺑ ُﻴ ِﻮ� ِ� ﱠﻦ َﻳ ْﺒ َﺪأ َن ِ�� ِإ ْﻋﺪا ِد َ ﱠ اﻟﻄﻌﺎ ِم َ َْ َ ََ َ َ َُْ ﱠ ﺻﻠ ِﺖ اﻟﻄﺎ ِﺋ َﺮة أذ َه ُﺐ ِإ�� اﳌﻄﺎ ِر ِإذا و Anneler evlerine döndükleri zaman yemeğin hazırlanmasına başlarlar. Uçak geldiği zaman hava alanına giderim. 2.2. Cezmeden Şart Edatları Bilindiği gibi cezm fiili mâzîye değil, yalnız fiil-i muzâriye mahsustur. Aşağıdaki edatlar iki muzâri fiil almış cümlenin başına gelirlerse iki muzâri fiilin de son harekelerini cezm yaparlar ve şart bildirirler. Bunlara şart edatları da denir. Şart edatının yeraldığı cümleden sonra aynı cümlenin içinde bir de cevap cümlesi bulunur. Bu edatların bulunduğu birinci bölüme fi’lü’ş-şart, ikinci bölüme de cevabu’ş-şart denir. Cümle örnekleriyle birlikte bu edatlar şunlardır: ْ 2.2.1. إن …se, …sa anlamında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َْ َ ْإن ﺗ ْﻘ َﺮأ ﺗ ْﻔ َه ْﻢ َ ْ ُ ْ ً ْإن َﻳﻜ ُﺘ ْﺐ د ْر َﺳ ُﮫ آﺧﺬ إﻟ ْﻴ ِﮫ َز ْه َﺮة Okursan anlarsın. Dersini yazarsa ona bir çiçek alırım 2.2.2. َﻣ ْﻦ …kim …se, ...sa anlamlarında kullanılır. Örnekler: 12 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Türkçesi Arapçası ً َ ْ َﻣ ْﻦ َﻳ ْﻘ َﺮأ ﻛ ِﺜ��ا َﻳ ْﻨ َج ْح َُ َ َْ ُ َ َ َُْ ْ َ َ ﻳﻘﺔ ِ ﻣﻦ ﻳﻜﺘ ْﺐ د ْرﺳﮫ أذه ْﺐ ﻣﻌﮫ إ�� ا�ح ِﺪ Kim çok okursa başarır. Kim dersini yazarsa onunla bahçeye giderim. 2.2.3. َﻣﺎ …ne …se, ...sa anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası ُ َﻣﺎ َﺗ ْﻔ َﻌ ُﻠﻮا ﻣ ْﻦ َﺧ ْ�� َ� ْﻌ َﻠ ْﻤ ُﮫ ﱠ �ا ِ ٍ ً ْ َﻣﺎ َﻳﻜ ُﺘ ْﺐ ِﻣ ْﻦ َد ْر ِﺳ ِﮫ َﻳ ْﻔ َه ْﻤ ُﮫ َﺟ ِّﻴﺪا Ne iyilik yaparsanız Allah onu bilir. Dersinden ne yazarsa onu iyi anlar. 2.2.4. َﻣ ْه َﻤﺎ …her ne …se, ...sa anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َْ ََ َﻣ ْهﻤﺎ ﺗ ْﻔ َﻌ ْﻞ أﻓ َﻌ ْﻞ ً َ ََ ْ َ َْ َﻣ ْه َﻤﺎ ﺗﻜ ُﺘ ْﺐ ِﻣ ْﻦ َد ْر ِﺳ َﻚ أﻛ ُﺘ ْﺐ أﻧﺎ أ ْﻳﻀﺎ Her ne yaparsan onu yaparım. Dersinden her ne yazarsan ben de yazarım. ﱡ 2.2.5. أي hangisini, neyi, kimi ...se, …sa anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ َ� َ أﻳﺎ ﺗ ْﺤ� ِ� ْم أ ْﺣ� ِ� ْم َْ َْ� َ أﻳﺎ ﺗﻜ ُﺘ ْﺐ أﻛ ُﺘ ْﺐ Kimi sayarsan sayarım. Neyi, hangisini yazarsan yazarım. َ 2.2.6. أ ﱡﻳ َﻤﺎ …kimi, hangisini… se, …sa anlamlarında kullanılır. Örnekler: 13 Adnan Hoyladı Türkçesi Arapçası َْ َ َ َ َ ْ َْ َ ﻗﺮأ ُﻩ أ ﱡﻳ َﻤﺎ ﺗﻜ ُﺘ ْﺐ إ�� اﻟﻮرﻗ ِﺔ أ َْ َ َ أ ﱡﻳ َﻤﺎ ﺗ ْﻘ َﺮأ ﺗ ْﻔ َه ْﻢ Kâğıda kimi yazarsan onu okurum. Hangisini okursan anlarsın. َ َ َ 2.2.7. أ ْﻳﻨ َﻤﺎ – أ ْﻳ َﻦ …her nerede, nereye …se anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ﺲ ُه َﻨ ْ َأ ْﻳ َﻨ َﻤﺎ َﺗ ْﺠ ِﻠ ُﺴﻮا َﻧ ْﺠ ِﻠ ﺎك ْ َأ ْﻳ َﻦ َﺗ ْﺬ َه ْﺐ َأ � َح ْﺒ َﻚ Her nerede oturursanız orada otururuz. Nereye gitsen sana arkadaşlık ederim. ُ 2.2.8. َﺣ ْﻴﺜ َﻤﺎ …her nereye ...se anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َ َ َْ ْ ُ َﺣ ْﻴﺜ َﻤﺎ َﻳن ِ� ِل اﳌﻄ ُﺮ ﻻ ُﻳﺬ َه ْﺐ ُهﻨﺎ َك َ ﻀ ْﺮ ُه َﻨ ُ َﺣ ْﻴ ُﺜ َﻤﺎ َﺗ ْﺬ َه ْ� َن َأ ْﺣ ﺎك Nereye yağmur yağarsa oraya gidilmez. Her nereye giderseniz oraya gelirim. َﱠ 2.2.9. أ�ﻲ …her nereye, her nasıl …se anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası ْ َ ْ َ َﱠ أ�ﻲ ﺗﺬ َه ْﺐ أذ َه ْﺐ ْ َ ْ َ َﱠ أ�ﻰ ﺗﻜ ُﺘ ْﺐ أﻛ ُﺘ ْﺐ Nereye (her nasıl) gidersen giderim. Nasıl yazarsan ben (de öyle) yazarım. َ َ ْ 2.2.10. إذ َﻣﺎ – ِإذاﻣﺎ …her ne zaman …se anlamlarında kullanılır. Örnekler: 14 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Türkçesi Arapçası َْ ََْ ْ ِإذﻣﺎ ﺗﺬ َه ُﺒﻮا ﻧﺬ َه ْﺐ ْ َ َ َْ َ إذا َﻣﺎ ﺗﻜ ُﺘ ْﺐ ﺗ ْﺤﻔﻆ Her ne zaman giderseniz gideriz. Her ne zaman yazarsan ezberlersin. َ 2.2.11. َﻣ�ى …her ne zaman …sa anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َْ َﻣ َ�ى ﺗﻜ ِﺬ ْب ُ� ْﻌﻠ ْﻢ ْ ْ ْ َﻣ َ�ى ﺗﻜ ُﺘ ْﺐ أﻗ َﺮأ Ne zaman yalan söylersen bilinir. Her ne zaman yazarsan okurum. َ َ َ 2.2.12. ﻛ ْﻴﻔﻤﺎ …her nasıl …se anlamlarında kullanılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ََْ ْ ﻀﺮ ْب َﻳ ْ ﻤﺎ َﺗ .ﻀ ِﺮ ْب ﻛﻴﻔ ِ َ َ َ َ َﱠ ََ َﱠ ﻛ ْﻴﻔﻤﺎ ﺗ َﺘ�ﻠ ْﻢ أﺗ�ﻠ ْﻢ Nasıl vurursan öyle vurur. Sen nasıl konuşursan öyle konuşurum. *Görüldüğü gibi şart edatları fiil-i muzâriyi cezm yapar. Fakat her zaman şart ifade etmek için mutlaka muzâri fiil kullanılmayabilir. Mahallen meczûm olarak mâzî fiil de şart cümlesi olarak gelebilir. Ancak mâzî fiil mebni olduğu için şart manası dışında fiilin sonunda herhangi bir değişiklik olmaz. Tercümede şart ve cevap cümlesi mâzî olsa da gene muzâri gibi tercüme yapılır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ َ ِإ ْن ﻛ َﺘ ْب َﺖ ِإ� ﱠ� ﻛ َﺘ ْب ُﺖ ِإﻟ ْﻴ َﻚ َ َ َ َﻣ ْﻦ ﻗ َﺮأ ﻓ ِه َﻢ Bana yazarsan sana yazarım. Kim okursa anlar. *Aynı şekilde cevap cümlesi de mâzî ve muzâri ile başlayan fiil cümlesi olduğu gibi emir, nefy, nehy, soru ve gelecek zaman ifade eden fiillerle de gelir. Bazen isim cümlesi olarak da gelebilir. 15 Adnan Hoyladı Örnekler: Türkçesi Arapçası Kim hayır için ilim isterse o Allah yolunda mücahiddir. ﱠ َ ٌ َ ُ َ َ ْ َ ْ َ ْ ْ ُْ َ ْ َ �ا ِ ﻣﻦ ﻳﻄﻠ ِﺐ اﻟ ِﻌﻠﻢ ِﻟ�خ� ِ� ﻓ ُهﻮ ﻣﺠﺎ ِهﺪ ِ�� ﺳ ِب ِﻴﻞ ُ َ َﱠ َ ْ َ ْ َ ُ َ َ ﱠ اﻟﺴﻌﺎ َدة أ�ﻰ �ﻌﻤﻞ ﻓهﻨﺎك Her nerede çalışırsan saadet oradadır. َ َ َ َ edatlarından biriyle başlarsa ve cevap fiili َﻣﺎ – َﻟ ْﻦile *Cevap cümlesinin başı فnin yanı sıra ﻗ ْﺪ، َﺳ ْﻮف، س َ menfi olursa veya cevabın başında ( ِإ ﱠﻧﻤﺎancak) bulunursa cevabın muzârisi cezm olmaz. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َْ ِإ ْن ﺗﺬ َه ْﺐ ﻓ َﺴت ْﻨ َﺪ ُم َ ََ َ َ � َ َﻣ ْﻦ َﻳ ْﻔ َﻌ ْﻞ ﺷﺮا ﻓﻘ ْﺪ ﻇﻠ َﻢ ﻧ ْﻔ َﺴ ُﮫ Gidersen akabinde pişman olacaksın. Kim kötülük yaparsa kendine zulmetmiş olur. Not: Cümlenin sonunda gelen ( َ)و ِإ ْن.. se bile, ..sa bile şeklinde tercüme edilir. Cevabı da olmaz. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ ْ ِإذ َه ْﺐ ِإ�� وا ِﻟ ِﺪ َك َو ِإ ْن َو ﱠ� َﺤ َﻚ َ َْ ﻻَ ﺗﺬ َه ْﺐ ِاﻟ ْﻴ ِﮫ َو ِا ْن أ َر َاد Seni azarlasa bile babana git. İstese bile ona gitme. َ * Taleb (Emir, nehiy, soru) cümlesinden sonra cevap cümlesi varsa ve önünde ( َ)وve ( )فbulunmazsa cevap cümlesinin muzâri fiili de ona uyumlu olarak meczûm gelir. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ ُُْ س ِإ ْن ﺗ ْﻨ َج ْح أدر ْ َ َ ﱠ ﻻ َﺗﻠ َﻌ ْﺐ ِﺑﺎﻟﻨﺎ ِر َﺗ ْﺤ� ِ� ْق Çalış ki başarasın. Ateşle oynama! Yanarsın. َ *En çok kullanılan şart edatları ِإ ْن َﻣ ْﻦve ﻣﺎedatlarıdır. Diğerleri bunlar kadar kullanılmaz. 2.3. Cevap Cümlesinin Başına ( فFau’s Sebebiyye) Gelmesi Başına fau’s-sebebiyye gelen cevap cümlesi muzari fiille başlıyorsa cezmedilmez. Cevap cümlesinin başına şu durumlarda fau’s-sebebiyye gelir: 16 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 1. Cevap cümlesi isim cümlesi ise, Örnekler: Türkçesi Arapçası Bana yardım edersen sen benim dostumsun. َ ْ َ ْ َ ُ ْ ﻴﻘﻲ ِ ﺎﻋﺪ ِ�ﻲ ﻓﺄﻧﺖ َر ِﻓ ِ ِإن �ﺴ 2. Cevap cümlesi çekimsiz ( camid ) bir fiille başlıyorsa, Örnekler: Türkçesi Arapçası ُ ﺲ َﻣﺎ َﻓ َﻌ ُﻠ َ إ ْن َﺳ َﺮ ُﻗﻮا َﻓﺒ ْئ Eğer hırsızlık yapmışlarsa yaptıkları şey ne kötüdür. ﻮﻩ ِ ِ َ َ َ ) harflerinden biriyle başlıyorsa, 3.Cevap cümlesi ( ﻗ ْﺪ- َﺳ ْﻮف- س Örnekler: Türkçesi Arapçası Eğer bu filmi seyretmediysen pişman olacaksın. َ َ ْ ْ َ َ ُ َ ِإ ْن ﻟ ْﻢ �ﺸ ِﺎه ْﺪ َهﺬا اﻟ ِﻔﻠ َﻢ ﻓ َﺴت ْﻨ َﺪ ُم 4. Cevap cümlesi emir fiille (talep içeren) başlıyorsa, başına fau’s sebebiye getirilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Bu kitabı bulursan satın al. ْ َ ْ إ ْن ��ِ ﺗﺠﺪ هﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻓﺎﺷ ِ 3. İf‘al, Tef‘il ve Mufâ‘ale Kalıpları 3.1. İf’âl Babı Sülâsî fiilin kökünün başına bir elif ( )اilavesiyle kurulur. Arttırılmış fiiller genellikle masdarının adıyla anılır, üçlü fiiller bu grubun kalıbına girer yani mâzî muzâri ve masdar harekeleri girdiği kalıbın aynısı olur. Üç harfli bir َ َ ََ َ َ َْ َ fiilin bu kalıba alınmasının sebebi (ﺲ ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ ( )ﺟﻠHâlit oturdu) gibi lâzım (mef’ûl almayan) bir fiilse, ( ﺲ ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ أﺟﻠ ً َ ( )ﻋﺎ ِدﻻHâlit Adil’i oturttu) şeklinde müteaddî (nesne alabilen) yapmaktır. Şayet söz konusu fiil geçişli ise bu defa onu ikinci kattan müteaddî yapar. Esas manaları bir işin olmasını sağlamak, bir fiilin anlamının bir nesne üzerindeki etkisini belirtmektir. İf’âl bâbının çekimi aynen sülâsî mücerredler gibidir. ُ Mezid babların ism-i fâilleri, muzârisinin ﻳـharfini ُمya çevirmekle elde edilir. Yani muzarat harfi kaldırılıp yerine ötreli mim harfi ilave edilir. İsm-i mef’ûlü ise ism-i fâilinin sondan bir önceki harfinin üstün yapılmasıyla olur. Artık fiilimiz isme dönüşmesi sebebiyle elif lâm takısı veya tenvin alabilir. 17 Adnan Hoyladı Emir َْ أﻓ ِﻌ ْﻞ َ أ ْﻋ ِﻠ ْﻢ Bildir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi ُﻣ ْﻔ َﻌ ُﻞ َ ُﻣ ْﻌﻠ ٌﻢ ُﻣ ْﻔ ِﻌ ُﻞ ُﻣ ْﻌ ِﻠ ٌﻢ ٌ ِا ْﻓ َﻌ ﺎل َ ِإ ْﻋﻼ ٌم ُﻳ ْﻔ ِﻌ ُﻞ ُ� ْﻌ ِﻠ ُﻢ َْ أﻓ َﻌ َﻞ َ َ أ ْﻋﻠ َﻢ Bildirilen Bildiren Bildirmek Bildiriyor Bildirdi Not: İf’âl bâbındaki fiillerin mâzî, emir ve mastarlarındaki hemzeler, diğer fiillerin aksine (hemze-i kat’ olduğundan) geçiş halinde atılmaz ve her durumda okunurlar. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ ً َ َ ًّ َ ٌ َ َ َْ ﺎﺿﻼ ِ أﻋﻠﻢ ﺧ ِﺎﻟﺪ ﻋ ِﻠﻴﺎ ﺟﻤﺎﻻ ﻓ ّ ُْ ْ َ َْ ﱡ ﱠ أﺧ َﺮ َج اﳌ َﻌ ِﻠ ُﻢ اﻟﻄﻼ َب ِﻣ َﻦ اﳌ ْﺪ َر َﺳ ِﺔ Halit, Ali’ye Cemal’in faziletli olduğunu bildirdi. Öğretmen öğrencileri okuldan çıkardı. 3.2. Tef’îl Babı َ َ Sülâsî mücerred fiilin ortasındaki harfi şeddeli okumak suretiyle 4 harfe çevirerek tef’îl bâbı yapılır. (��ِ )ﻓ ِﺮ َح أ َ َ َ (Kardeşim sevindi) gibi lâzım bir fiili (��ِ ( )ﻓ ﱠﺮ ْﺣ ُﺖ أKardeşimi sevindirdim) gibi müteaddî yapar. Eğer ()ﻋ ِﻠ ْﻤ ُﺖ َد ْر ِ��ي َﱠ (Dersimi bildim) gibi müteaddî ise ()ﻋﻠ ْﻤ ُﺘ َﻚ َد ْر َﺳ َﻚ (Sana dersini öğrettim) gibi bir kat daha müteaddî yapar. Bir işin mübâlağalı olarak çok yapıldığını gösterir. َ َ ﱠ ٌ ﺬا Tef’îl bâbı isimlerde kullanılırsa o isimden türemiş fiil meydana gelir. (ب ﻋazab, ceza, َﻋﺬ َبazab etti) Bazen َ َ َ َ َ fiilin kendisi çokluk manasını ifade eder. (Halit Kâbe’yi çok tavaf etti. ) ﻃ ﱠﻮف ﺧ ِﺎﻟ ٌﺪ اﻟﻜ ْﻌ َﺒﺔBazen fâilinde çokluk ifade َ َﱠ ٌ َ َ َﱠ َ eder. (اﻹﺑ ُﻞ ِ ﻣﻮتDeveler çokça öldü (Birçok deve öldü). Bazen mef’ûlünde çokluk ifade eder. ( ﻏﻠﻖ ﺧﺎﻟﺪ اﻟﺒﺎبHalit çok kapıları kapadı, kilitledi.) İf’âl bâbının tef’îl bâbından farkı çokluk ve fazlalığı anlatmasıdır. َ اﻟﺰ َﺟ َﻛ َﺴ َﺮ ﱡCamı kırdı. ﺎج َ اﻟﺰ َﺟ َأ ْﻛ َﺴ َﺮ ﱡCamı kırdırdı. ﺎج َ اﻟﺰ َﺟ َﻛ ﱠﺴ َﺮ ﱡCamı iyice kırıp paramparça etti. Örnek: ﺎج Emir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi َ ﻓ ِّﻌ ْﻞ ّ َﻋ ِﻠ ْﻢ َ ُﻣﻔ ﱠﻌ ٌﻞ ﱠ ُﻣ َﻌﻠ ٌﻢ َ ُﻣﻔ ِّﻌ ٌﻞ ّ ُﻣ َﻌ ِﻠ ٌﻢ ٌَ َ ٌ َْ ﺗ ْﻔ ِﻌﻴﻠﺔ- ﻴﻞ ﺗﻔ ِﻌ ٌ َ� ْﻌ ِﻠ ﻴﻢ َ ُﻳﻔ ِّﻌ ُﻞ ّ ُ� َﻌ ِﻠ ُﻢ َ ﻓ ﱠﻌ َﻞ ﱠ َﻋﻠ َﻢ Öğret Öğretilen Öğretmen Öğretim Öğretiyor Öğretti ٌ َﺗ ْﻔ ِﻌolur. Ancak sonu illetli olan nâkıs fiillerde ve 3. harfi hemze olan fillerde Not: Tef’îl bâbının masdarı ﻴﻞ ٌَ َ ﺗ ْﻔ ِﻌﻴﻠﺔşeklinde ta-i merbûta alarak gelir. 18 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Örnekler: Türkçesi Arapçası ُ ُ ََ َ ّ َ ُ ﺻﻼﺗ ُﮫ ِ� ِ� ﺧﺸ ٍﻮع ﻳﺆ ِدي َﱠ َ ﱠ ﱡ ََ َ ﱠ ﱠ ا� ِﻟﻠﻨﺎ ِس ِ ﺑﻠﻎ اﻟﻨ ِ�ي ِرﺳﺎﻟﺔ O namazını huşû içinde edâ eder. Peygamber Allah’ın risâletini insanlara tebliğ etti. 3.3. Müfâale Babı َ َ َ Sülâsî mücerred fiilin fâe’l-fiili ile ayne’l-fiili arasına elif ( ) اeklenmesiyle olur. ( ﻛ َﺘ َﺐyazdı �ﺎﺗ َﺐyazıştı) Mezîd fiiller içinde iki masdar kullanan tek kalıptır. Hangisinin daha yaygın olduğu zamanla öğrenilir. Daha ziyade bir şahsın diğeri üzerindeki etkilerini belirten müteaddî (geçişli, mef’ûl alan) bir kalıptır. Genel olarak şu manaları gösterir. َ 1. Fâlin mef’ûle karşı gösterdiği özelliği belirtir. ( َﺣ ُﺴ َﻦiyi oldu. ﺣﺎ َﺳ َﻦbirine iyi muamele etti.) 2. Mef’ûlüne harf-i cerle bağlanan fiiller bu kalıba geçtiğinde harf-i cersiz bağlanır. Bazen karşılıklı iş َ َ َ yapmayı da ifade eder. ( �� ﻗﺎ َم َﻋbirşeye karşı kalkmak ﻗﺎ َو َمdirenmek) 3. Sülâsî fiil bir nesneyi doğrudan etkiliyorsa bu kalıb bu fiilin manasının nesne üzerine yapılma çabasını ve bu mücâdeleyi gösterir. ( َﺳ َﺒ َﻖgeçti َﺳ َﺎﺑ َﻖyarıştı, geçti) َ ً َ 4. Bu fiil iki kişi arasında beraberce yapılan bir işi bildirir. ( ُﻳ�ﺎ ِﺗ ُﺐ ﺧ ِﺎﻟ ٌﺪ َﺟ َﻤﺎﻻHalid Cemal’le yazışıyor.) ُ ) َﻗ َﺎﺗ َﻠ ُه ُﻢ Not: Bazen bir kişi için de kullanıldığı olur. (Allah onları öldürdü kahretti ﷲ Emir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi َ ﺎﻋ ْﻞ ِ ﻓ َ �ﺎ ِﺗ ْﺐ َ ُﻣ َﻔ ﺎﻋ ٌﻞ َ َ ُﻣ�ﺎﺗ ٌﺐ َُ ﺎﻋ ٌﻞ ِ ﻣﻔ َ ُﻣ� ِﺎﺗ ٌﺐ َ ٌ ََ َ ُ ِﻓﻌﺎ ٌل- ﺎﻋﻠﺔ ﻣﻔ َ ٌ ََ ِﻛﺘﺎ ٌب- ُﻣ�ﺎﺗ َﺒﺔ َُ ﺎﻋ ُﻞ ِ ﻳﻔ َ ُﻳ�ﺎ ِﺗ ُﺐ َ َﻓ ﺎﻋ َﻞ َ َ �ﺎﺗ َﺐ Yazış Yazışılan Yazışan Yazışmak Yazışıyor Yazıştı Örnekler: Türkçesi Arapçası َْ َ ْ َ َ ُ َ ُ ْ ْ ُ ُﱠ اﻋﺪا ِد اﳌﺎ ِﺋ َﺪ ِة ��ِ ﺳتﺴﺎ ِﻋﺪ اﻟ ِﺒنﺖ أﻣهﺎ ّ َ ُْ َ ً َ ً َ َ ُ َ ُ َ َ َ ﺼ ِﻠ َ�ن ﺷﺎهﺪ ﻋﻤﺮ ﻋﺪدا ﻛ ِﺒ��ا ِﻣﻦ اﳌ Kız annesine sofra hazırlamada yardım edecek. Ömer çok sayıda namaz kılan gördü. 19 Adnan Hoyladı 4. Tefâ‘ul, Tefa‘ul ve İf‘ilâl Kalıpları 4.1. Tefâul Babı Sülâsî fiilin başına bir َتharfi ile fâel fiili ile aynel fiili arasına bir elif ilavesiyle yapılır. Bu bab iki veya daha َ َﻣﺮhastalandı, ض َ َﺗ َﻤ َﺎرyalancıktan çok kişiler arasındaki işbirliğini anlatır. Bu bâbdan bazı fiiller yapmacığı bildirir. (ض ِ َ َ َ َ َ hasta oldu, hasta gibi göründü) Bu bâb bazen de üç harfli fiilin manasında şiddet ifade eder. ( َﺳﻘﻂdüştü � َﺴﺎﻗﻂ şiddetle düştü) Emir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi َ َﺗ َﻔ ﺎﻋ ْﻞ َ َﺗ َﺒ ﺎﻋ ْﺪ َ ُﻣ َﺘ َﻔ ﺎﻋ ٌﻞ َ ُﻣ َﺘ َﺒ ﺎﻋ ٌﺪ ََُ ﺎﻋ ٌﻞ ِ ﻣﺘﻔ ََُ ﺎﻋ ٌﺪ ِ ﻣﺘﺒ ُ َﺗ َﻔ ﺎﻋ ٌﻞ ُ َﺗ َﺒ ﺎﻋ ٌﺪ َ َﻳ َﺘ َﻔ ﺎﻋ ُﻞ َ َﻳ َت َﺒ ﺎﻋ ُﺪ َ َﺗ َﻔ ﺎﻋ َﻞ َ َﺗ َﺒ ﺎﻋ َﺪ Uzaklaş Uzaklaşılan Uzaklaşan Uzaklaşmak Uzaklaşıyor Uzaklaştı Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َﺗ َﺒ ٌ ﺎﻋ َﺪ َﺧ ِﺎﻟ ٌﺪ َو َﺟ َﻤ ﺎل َْ َ َ َ ﺼﺎ� َح اﻟﻘ ْﻮ ُم ﺗ Halit ve Cemal uzaklaştı. Kavim (o topluluk) barıştı. 4.2. Tefa’ul Babı Sülâsi mâzî fiilin başına bir َتharfi ilave edilip aynel fiili şeddeli okunarak meydana gelir. Tefa’ul bâbına giren sülâsî fiil o fiilin peyderpey belli bir aşamadan ve süreden sonra oluştuğuna işaret eder. Anlam olarak hemen ﱠ َ ﱠ hemen sülâsî kökündeki manayı verir. ( َﻋ ِﻠ َﻢbildi, َﻋﻠ َﻢöğretti, � َﻌﻠ َﻢöğrendi) Tefa’ul bâbının muzâri çekiminde fiilin َ َ ََ başına تharfi iki defa geldiği için bazen birinin atıldığı görülür. (( ﺗ َﺘن ﱠ� ُلindi) yerine; )ﺗن ﱠ� ُل Emir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi ََ ﺗﻔ ﱠﻌ ْﻞ َ ﱠ � َﻌﻠ ْﻢ ََ ﻣﺘﻔ ﱠﻌ ٌﻞ ﱠ ُﻣ َﺘ َﻌﻠ ٌﻢ ََ ﻣﺘﻔ ِّﻌ ٌﻞ ّ ُﻣ َﺘ َﻌ ِﻠ ٌﻢ ََ ﺗﻔ ﱡﻌ ٌﻞ َ ﱡ � َﻌﻠ ٌﻢ َ َﻳ َﺘﻔ ﱠﻌ ُﻞ ﱠ َﻳ َﺘ َﻌﻠ ُﻢ ََ ﺗﻔ ﱠﻌ َﻞ َ ﱠ � َﻌﻠ َﻢ Öğren Öğrenilen Öğrenen Öğrenmek Öğreniyor Öğrendi Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َ َ َ ﱠ َ ﱠ اﻟﺼ ِﺪﻳﻘﺎ ِن ﻃ ِﻮ�ﻼ ﺗ ﺤﺪث َ ْ ّ َُ َُ ﻀ ُﻞ اﻟ ِﻘﺮ َاءة ِ هﻮ ﻳﻔ İki arkadaş uzun süre konuştu. O okumayı tercih ediyor. 20 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 4.3. İfılâl Babı Sülâsî mâzî fiilin başına bir hemze son harfinin de şeddelenmesiyle mâzî fiili meydana getirilir. Bu fiil mübâlağa (aşırılık) ifade etmek için kullanılır. Renkler ve kusurlar gibi sıfatların bu bâbın kalıbına sokulup fiil haline getirilmesiyle yapılır. Manasını mübâlağalaştırır. Yani renk ve sakatlıklardaki aşırılığı bildirir. Bu bâbın mâzî ve muzâri meçhûlu kullanılmaz. Emir ْ ِاﻓ َﻌ ﱠﻞ ِا ْﺣ َﻤ ﱠﺮ İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi - ُﻣ ْﺤ َﻤ ﱞﺮ ُﻣ ْﺤ َﻤ ﱞﺮ َ ْ ِاﻓ ِﻌﻼ ٌل ِا ْﺣ ِﻤ َﺮ ٌار َﻳ ْﻔ َﻌ ﱡﻞ َﻳ ْﺤ َﻤ ﱡﺮ ْ ِاﻓ َﻌ ﱠﻞ ِا ْﺣ َﻤ ﱠﺮ Kızaran Kızarmak Kızarıyor Kızardı - Kızar Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َْ َ ْ ِاﺧﻀ ﱠﺮ ِت اﻷ�جﺎ ُر ْ ا َ َﺻ َﻔ ﱠﺮ َﻟ ْﻮ ُن ْاﳌَ ْ َﺮأ ِة ِﻣ َﻦ ْاﳌ ض ﺮ ِ ِ Ağaçlar yeşerdi. Kadının rengi hastalıktan sarardı. 5. İnfi‘âl, İfti‘âl ve İstif‘âl Kalıpları 5.1. İnfiâl Babı ْ harflerinin eklenmesiyle yapılır. Şekil olarak malûm, anlam olarak meçhûldür. Sülâsi mücerredin başına إن Bu fiilin kuruluşu mutâvaat içindir. Mutâvaat; müteaddî fiilin mef’ûl üzerinde meydana getirdiği tesiri kabullenmesidir. Genellikle bu ölçüde gelen fiiller lâzım olur ve dâima hissî yani maddî bir oluşu ifade eder. Emir İsmi Meful َْ ِاﻧﻔ ِﻌ ْﻞ َْ ِاﻧﻜ ِﺴ ْﺮ İsmi Fail Mastar Muzari Mazi - َ ُﻣ ْﻨﻔ ِﻌ ٌﻞ َ ُﻣ ْﻨﻜ ِﺴ ٌﺮ ٌ ِا ْﻧ ِﻔ َﻌ ﺎل ْ ِاﻧ ِﻜ َﺴ ٌﺎر َ َﻳ ْﻨﻔ ِﻌ ُﻞ َ َﻳ ْﻨﻜ ِﺴ ُﺮ َْ ِاﻧﻔ َﻌ َﻞ َْ ِاﻧﻜ َﺴ َﺮ - Kırılan Kırılmak Kırılıyor Kırıldı - Kırıl Örnekler: Türkçesi Arapçası َْ َ َ َ َ ْ ُ ﱡ اﻟﺰﺟﺎ َج ﻓﺎﻧﻜ َﺴ َﺮ ﻛﺴﺮت َ َْ َ ْ َ ﱠ ﻗﻄ ْﻌ ُﺖ ا� َح ْﺒ َﻞ ﻓﺎﻧﻘﻄ َﻊ Camı kırdım o da kırıldı. İpi parça parça kestim o da kesildi. 21 Adnan Hoyladı 5.2. İftiâl Babı َ َ َ َ َ ُْ َّ ُ ﱠ İftiâl babı müteaddi fiili lazım fiile çevirir. Mesela: “ َﺟ َﻤ َﻊtopladı” manasındadır. اﻟﺘﻼ ِﻣﻴﺬ ﺟﻤﻊ اﳌﻌ ِﻠﻢ َ َ dediğimizde mana “Öğretmen öğrencileri topladı.” şeklinde olur. ﺟ َﻤﻊfiilini İftiâl babına sokarak ِا ْﺟ َﺘ َﻤ َﻊ ُ َ َََْ ﱠ dediğimizde mana “toplandı” olur. اﻟﺘﻼ ِﻣﻴﺬ “ ِاﺟﺘﻤﻊÖğrenciler toplandı.” manasındadır. Bu cümlede ِا ْﺟ َﺘ َﻤ َﻊfiili lazım bir fiildir. Gördüğünüz gibi, iftial babı müteaddi fiili lazım fiile çevirmiştir. İftiâl babı, failin gayretini gösterir. Mesela: “ َﺟ َه َﺪçalıştı” manasındadır. Bu fiili İftial babına sokarak ِا ْﺟ َ� َ� َﺪ dersek, mana “Çokça çalıştı, çabaladı çalıştı” şeklinde olur ve failin gayretini gösterir. َ َْ Yine “ ﻛ َﺴ َﺐkazandı” manasındadır. Bu fiili İftial babının sokarak ِاﻛت َﺴ َﺐdersek, mana “çalışmakla َ َ“ َﻛ َﺴ ْب ُﺖ ْاﳌMalı kazandım.” manasında iken, kazandı” şeklinde olur ve yine failin gayretini gösterir. Buna göre: ﺎل َ َ“ ِا ْﻛ َت َﺴ ْب ُﺖ ْاﳌMalı çalışmakla kazandım.” manasına gelir. ﺎل Emir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi ْ ِاﻓ َﺘ ِﻌ ْﻞ ِإ ْﺟ َﺘ ِﻤ ْﻊ ُﻣ ْﻔ َﺘ َﻌ ٌﻞ ُﻣ ْﺠ َﺘ َﻤ ٌﻊ ُﻣ ْﻔ َﺘ ِﻌ ٌﻞ ُﻣ ْﺠ َﺘ ِﻤ ٌﻊ َ ْ ِاﻓ ِﺘﻌﺎ ٌل ُ إﺟﺘ َﻤ ﺎع ِ ِِ َﻳ ْﻔ َﺘ ِﻌ ُﻞ َﻳ ْﺠ َﺘ ِﻤ ُﻊ ْ ِاﻓ َﺘ َﻌ َﻞ ِإ ْﺟ َﺘ َﻤ َﻊ Toplan Toplum Toplanan Toplanmak Toplanıyor Toplandı Örnekler: Türkçesi Arapçası ّ ُْ َ َ َ� ْﺴﺘ ِﻤ ُﻊ َﻋ ِ� ﱞ� ِا�� اﳌ َﻌ ِﻠ ِﻢ َ َ ِا ْﺑت َﺴ َﻢ أ ْﺣ َﻤ ُﺪ Ali öğretmeni dinliyor. Ahmet gülümsedi. 5.3. İstifâl Babı ْ yani إ سve تharflerinin eklenmesiyle yapılır. Hakîkî veya mecâzî manada istek Mâzî fiilin başına إﺳ َﺖ cümlelerinde kullanılır. Ya da bir halden diğer bir hale geçişi göstermekte kullanılır. İstifâl babı bazen müteaddi bazen de lazım olarak kullanılabilir. Bu bâbdan gelen fiillerin hangisinin bir şey istemekte veya bir işe seçildiğini َ َ ََ göstermekte kullanıldığını ancak Araplardan ya da sözlüklerden anlayabiliriz. ( َﻋ ِﻠ َﻢbildi ِا ْﺳ َﺘ ْﻌﻠ َﻢbilmek istedi, ﺧﻠﻒ َ َْ birinin yerine geçti ِا ْﺳ َﺘﺨﻠﻒhalife seçildi) Bu bâb bazı fiillerin anlattığı sıfatın bulunduğunu da gösterir. ( َﺣ ُﺴ َﻦiyi oldu َﺣ َﺴ ٌﻦiyi ِا ْﺳ َﺘ ْﺤ َﺴ َﻦiyi buldu) Emir İsmi Meful İsmi Fail Mastar Muzari Mazi ِا ْﺳ َﺘ ْﻔ ِﻌ ْﻞ ْ ِا ْﺳ َﺘﺨ ِﺮ ْج ُﻣ ْﺴ َﺘ ْﻔ َﻌ ٌﻞ ْ ُﻣ ْﺴ َﺘﺨ َﺮ ٌج ُﻣ ْﺴ َﺘ ْﻔ ِﻌ ٌﻞ ْ ُﻣ ْﺴ َﺘﺨ ِﺮ ٌج ٌ ِا ْﺳ ِﺘ ْﻔ َﻌ ﺎل ٌ ِا ْﺳﺘ ْﺨ َﺮ اج ِ َ� ْﺴ َﺘ ْﻔ ِﻌ ُﻞ ْ َ� ْﺴ َﺘﺨ ِﺮ ُج ِا ْﺳ َﺘ ْﻔ َﻌ َﻞ ْ ِا ْﺳ َﺘﺨ َﺮ َج 22 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Çıkar Çıkarılan Çıkaran Çıkarmak Çıkarıyor Çıkardı Örnekler: Türkçesi Arapçası ُْ ْ َ َْ َ ِا ْﺳﺘﺨ َﺮ َج اﳌ َه ْﻨ ِﺪ ُﺳﻮن اﻟﻔ ْﺤ َﻢ َ َ َ َُ َ َْ َ � ْﺴﺘﻘ ِﺒ ُﻞ ﻓﺎ ِﻃ َﻤﺔ أﺧﻮا ِ��ﺎ Mühendisler kömür çıkardı. Fâtıma kız kardeşlerini karşılıyor. 6. Malûm, Mechûl Fiil ve Naibu Fâil 6.1. Malûm Fiil Fiiller malum (aktif) ve meçhul (pasif) olmak üzere ikiye ayrılır. Fâili belli olana Arapça’da ma’lûm fiil (aktif, etken fiil) denir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Bekir ata vurdu. َ ﺼ َ َ ﺿ َﺮ َب َﺑ ْﻜ ٌﺮ ْا�ح ﺎن ِ İşi yapan fâil (Bekir) bu cümlede bellidir. Fiili ma’lûmdur. 6.2. Meçhul Fiil Fâili belli olmayan (pasif, edilgen) fiile meçhûl fiil denir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Ata vuruldu. ُ ﺼ ُ َ ﺿﺮ َب ْا�ح ﺎن ِ ِ Fâil belli olmadığından bu cümledeki fiil meçhûldür. Mâzî ma’lûm fiili meçhûl yapmak için üç harfli fiilin baş harfi ötre, ikinci harfi esre yapılır. Örnekler: Türkçesi Yazıldı Açıldı Bilindi Arapçası Türkçesi ُ ﻛ ِﺘ َﺐ ُ ﻓ ِﺘ َﺢ ُﻋ ِﻠ َﻢ Açtı َ ﻛ َﺘ َﺐ َ ﻓ َﺘ َﺢ Bildi َﻋ ِﻠ َﻢ Yazdı 23 Arapçası Adnan Hoyladı İçildi Yenildi ُ ﺷ ِﺮ َب ُ أ ِ� َﻞ َ ﺷ ِﺮ َب ََ أ� َﻞ İçti Yedi Meçhul mazi fiil çekimi aşağıdaki tablodaki gibidir. Örnekler: Ben vurdum. Sen vurdun. O vurdu. Biz vurduk. Siz vurdunuz. Onlar vurdular. O ikisi vurdu. Siz ikiniz vurdunuz. Biz ikimiz vurduk. ُ ﺿ ِﺮْ� ُﺖ ُ ﺿ ِﺮْ� َﺖ ُ ﺿ ِﺮ َب ُ ﺿ ِﺮْ� َﻨﺎ ُ ﺿ ِﺮْ� ُﺘ ْﻢ ُ ﺿ ِﺮُ�ﻮا ُ ﺿ ِﺮَ�ﺎ ُ ﺿ ِﺮْ� ُﺘ َﻤﺎ ُ ﺿ ِﺮْ� َﻨﺎ ( َﺟ ْﻤ ٌﻊÇoğul) ُ ﻓ ِﺘ ُﺤﻮا ٌ َْ ( ﺗﺜ ِن َﻴﺔİkil) ُ ﻓ ِﺘ َﺤﺎ ْ ( ُﻣﻔ َﺮ ٌدTekil) ُ ﻓ ِﺘ َﺢ َ َﱠ ( ُ)ﻣﺬﻛ ٌﺮ( ﻏﺎ ِﺋ ٌﺐMüzekker) Onlar açıldı. O ikisi açıldı. O açıldı. Türkçesi ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ َﻦ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ ُﺘ ْﻢ ُ ﻓ ِﺘ َﺤ َﺘﺎ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ ُﺘ َﻤﺎ ُ ﻓ ِﺘ َﺤ ْﺖ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ َﺖ ٌ َ ٌ َ ( ُ)ﻣﺆ ﱠﻧﺚ( ﻏﺎ ِﺋ َﺒﺔMüennes) َ َ َﱠ ( ُ)ﻣﺬﻛ ٌﺮ( ُﻣﺨﺎﻃ ٌﺐMüzekker) Sizler açıldınız. Siz ikiniz açıldınız. Seni açıldın. Türkçesi ُ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ� ﱠن ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ َﻨﺎ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ ُﺘ َﻤﺎ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ َﻨﺎ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ ِﺖ ُ ﻓ ِﺘ ْﺤ ُﺖ ٌ َ َ ٌ َ ( ُ)ﻣﺆ ﱠﻧﺚ( ُﻣﺨﺎﻃ َﺒﺔMüennes) َّ َْ ( ُ)ﻣﺸ� َ� ٌك( ُﻣ َﺘ� ِﻠ ٌﻢOrtak) Bizler açıldık. Biz ikimiz açıldık. Ben açıldım. Türkçesi 24 Açıklama Uzaktakiler ُ ﺿ ِﺮْ� ُﺖ ُ ﺿ ِﺮْ� ِﺖ ُ ﺿ ِﺮَ� ْﺖ ُ ﺿ ِﺮْ� َﻨﺎ ُ ُ ﺿ ِﺮْ�� ﱠن ُ ﺿ ِﺮْ� َﻦ ُ ﺿ ِﺮَ� َﺘﺎ ُ ﺿ ِﺮْ� ُﺘ َﻤﺎ ُ ﺿ ِﺮْ� َﻨﺎ Müzekkeri Yakındakiler Türkçesi Kendisi Müennesi Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi َ ُ Not: Mazi meçhul fiili sadece ﻓ ِﻌ َﻞkalıbında bulunur. ﻓ ُﻌ َﻞkalıbında (5. bab) bulunan mazi malumların meçhulü yoktur. Bu kalıp üzerinde bulunan tüm fiillerin hepsi lazımdır. Lazım fiilin meçhulü olmaz. Meçhul muzari fiil çekimi aşağıdaki tablodaki gibidir. Ben yazılıyorum. Sen yazılıyorsun. O yazılıyor. Biz yazılıyoruz. Siz yazılıyorsunuz. Onlar yazılıyorlar. ُْ ﺗﻜ َﺘ َﺒ ِﺎن ُْ ﺗﻜ َﺘ َﺒ ِﺎن ُْ ﻧﻜ َﺘ ُﺐ Örnekler: O ikisi yazılıyor. Siz ikiniz yazılıyorsunuz. Biz ikimiz yazılıyoruz. ُْ اﻛ َﺘ ُﺐ ُْ ﺗﻜ َﺘ ُﺐ ْ ُﻳﻜ َﺘ ُﺐ ُْ ﻧﻜ َﺘ ُﺐ ْ ُﺗﻜ َﺘ ُﺒﻮ َن ْ ُﻳﻜ َﺘ ُﺒﻮ َن ْ ُﻳﻜ َﺘ َﺒ ِﺎن ُْ ﺗﻜ َﺘ َﺒ ِﺎن ُْ ﻧﻜ َﺘ ُﺐ ( َﺟ ْﻤ ٌﻊÇoğul) َ ُ� ْﻌﻠ ُﻤﻮ َن ٌ َْ ( ﺗﺜ ِن َﻴﺔİkil) َ ُ� ْﻌﻠ َﻤ ِﺎن ْ ( ُﻣﻔ َﺮ ٌدTekil) َ ُ� ْﻌﻠ ُﻢ َ َﱠ ( ُ)ﻣﺬﻛ ٌﺮ( ﻏﺎ ِﺋ ٌﺐMüzekker) Onlar bilindi. O ikisi bilindi. O bilindi. Türkçesi َ ُ� ْﻌﻠ ْﻤ َﻦ َ ُ � ْﻌﻠ ُﻤﻮ َن َ ُ � ْﻌﻠ َﻤ ِﺎن َ ُ � ْﻌﻠ َﻤ ِﺎن َ ُ � ْﻌﻠ ُﻢ َ ُ � ْﻌﻠ ُﻢ ٌ َ ٌ َ ( ُ)ﻣﺆ ﱠﻧﺚ( ﻏﺎ ِﺋ َﺒﺔMüennes) َ َ َﱠ ( ُ)ﻣﺬﻛ ٌﺮ( ُﻣﺨﺎﻃ ٌﺐMüzekker) Sizler bilindiniz. Siz ikiniz bilindiniz. Sen bilindin. Türkçesi َ ُ � ْﻌﻠ ْﻤ َﻦ َ ُ � ْﻌﻠ ُﻢ َ ُ � ْﻌﻠ َﻤ ِﺎن َ ُ � ْﻌﻠ ُﻢ َ ُ � ْﻌﻠ ِﻤ َ�ن َ ُ ا ْﻋﻠ ُﻢ ٌ َ َ ٌ َ ( ُ)ﻣﺆ ﱠﻧﺚ( ُﻣﺨﺎﻃ َﺒﺔMüennes) َّ َْ ( ُ)ﻣﺸ� َ� ٌك( ُﻣ َﺘ� ِﻠ ٌﻢOrtak) Bizler bilindik. Biz ikimiz bilindik. Ben bilindim. Türkçesi 25 Açıklama Uzaktakiler ُْ اﻛ َﺘ ُﺐ ُْ ﺗﻜ َﺘ ِﺒ َ�ن ُْ ﺗﻜ َﺘ ُﺐ ُْ ﻧﻜ َﺘ ُﺐ ُْ ﺗﻜ َﺘ ْ� َن ْ ُﻳﻜ َﺘ ْ� َن Müzekkeri Yakındakiler Türkçesi Kendisi Müennesi Adnan Hoyladı 6.3. Naibu Fail Meçhûl fiil cümlesinde, fâil olmadığı için cümlenin mef’ûlü, fâil yerine geçer. Arapça’da buna nâib-i fâil (failin vekili) denir ve son harfi fâil gibi ötre okunur. Örnek: ﱠ ُ اﻟﺪ ْر س َﻛ َﺘ َﺐ َا ْﺣ َﻤ ُﺪ ﱠ َ اﻟﺪ ْر س ُ ﻛ ِﺘ َﺐ Naibu Fail Harekesi Zamme Meçhul Fiil Ders yazıldı. Türkçesi Arapçası Ahmet dersi yazdı. Cümle Örnekler: ّْ َ َ َْ َ َ َ ُْ َّ َ ُ ﱠ ﻴﺬ ﻤ ﻠ ِ ِ اﻟﺘ ِ أﺧﺬ ِت اﳌﻌ ِﻠﻤﺔ اﻟﺪﻓ�� ِﻣﻦ ّْ َ َْ ُ َ ﱠ ﻴﺬ ِ أ ِﺧﺬ اﻟﺪﻓ� ُ� ِﻣﻦ اﻟ ِﺘﻠ ِﻤ َ َ َ َ َ ُْ ُ َ ْ َ َ َ �ﻖ اﳌﺒﺎراة ِ�� ِآﺧ ِﺮ � ْحﻈ ٍﺔ ﻛﺴﺐ اﻟﻔ ِﺮ َ َ ُ ُ َ َ ُْ ﻛ ِﺴ َب ِﺖ اﳌﺒﺎراة ِ�� ِآﺧ ِﺮ � ْحﻈ ٍﺔ َ َ َ َْ َ ُ ﱠ اﻟﺪوا َء ﺷ ِﺮ� ِﺖ اﳌ ِﺮ�ﻀﺔ َ ُ َ ﱠ اﻟﺪوا ُء ﺷ ِﺮب َ َ ُْ ﺷﻜ َﺮ َﺣ َﺴ ٌﻦ اﳌ َﺪ ّ ِر ِﺳ َ�ن ْ ُﺷ ِﻜ َﺮ اﳌُ َﺪ ّ ِر ُﺳﻮ َن َ َ َ َُُ ﱠ ﱠ اﻟﺪرا َﺟﺔ ر ِﻛﺐ ﻋﻤﺮ Öğretmen defteri öğrenciden aldı. Defter öğrenciden alındı. Takım maçı son anda kazandı. Maç son anda kazanıldı. Hasta ilacı içti. İlaç içildi. Hasan öğretmenlere teşekkür etti. Öğretmenlere teşekkür edildi. Ömer bisiklete bindi. ُ ﱠ ﱠ اﻟﺪرا َﺟﺔ ُر ِﻛ َﺒ ِﺖ Bisiklete binildi. 7. el-Memnû‘ mine’s-Sarf Cer ve tenvin kabul etmeyen isimlere gayr-i munsarif denir. Bunlar iki durumda, sonuna kesre ve tenvin alırlar: a) Başına harf-i tarif gelmesi b) Muzâf olma durumu 26 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Gayr-i münsarifler kesre yerine fetha ile mecrûr olur. Tenvin yerine tenvinsiz hareke durumunu alırlar. Bilindiği gibi başına harf-i tarif almayan kelime nekre kabul edilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ َ َْ ْ ُ َ ْ َ َ ﻔﺎﺗ ﻴﺢ ِ ﻧﻔﺘﺢ اﻷﺑﻮاب ِﺑﻤ Kapıları anahtarlarla açarız. Nekre olduğu için esre ve tenvin almamış. Türkçesi Arapçası َ َْ َ َ ْ َ ﻧ ْﻔ َﺘ ُﺢ اﻷ ْﺑﻮا َب ِﺑﺎﳌﻔﺎ ِﺗ ِﻴﺢ Kapıları anahtarlarla açarız. Harf-i tarifle ma’rife olduğu için esre almış. Türkçesi Arapçası َ َ َ ْ َ َﱠ َ ﺪار س ِ �ﻌﻠﻤﻨﺎ ِ�� ﻣ Okullarda öğrendik. Nekre olduğu için esre ve tenvin almamış. Türkçesi Arapçası َ َْ َ َ ْ َ َﱠ س ﺪا ر ِ ِ �ﻌﻠﻤﻨﺎ ِ�� ه ِﺬ ِﻩ اﳌ Bu okullarda öğrendik. Harf-i tarifle marife olduğu için esre almış. Türkçesi Arapçası İzmir’in okullarında öğrendik. َ َ َ ْ َ َﱠ ��َ س ِإ ْز ِﻣ ﺪا ر ِ ِ �ﻌﻠﻤﻨﺎ ِ�� ﻣ Muzâf olmakla marife olduğu için esre almış. Türkçesi Arapçası َُْ َ َ َ َ ﱠ ذ َه ْﺒﻨﺎ ِإ�� َﻣﻜﺔ اﳌﻜ ﱠﺮ َﻣ ِﺔ Mekke-i Mükerreme’ye gittik Mevsûf olmakla marife olduğu için esre almış. 7.1. Gayrı Munsarıf Olan Özel İsimler 1-Yabancı dilden Arapçaya giren özel isimler: Örnekler: ُ َ َْ اﻧﻘ َﺮة َ ْ ُ ﻤﺎ ِﻋ ﻴﻞ ِإﺳ َ ُ هﺎ ُر ون 27 ُ إ ْﺳ َﺮا ِﺋ ﻴﻞ ِ َآد ُم Adnan Hoyladı Not: İkinci harfi sukûn (cezm ya da uzatma) olan üç harfli alemler bu kaideden hariçtir ve tenvin ya da esre alabilir. Örnekler: ٌ ُﻧ ﻮح ٌ ُ ﻟﻮط ِه ْﻨ ٌﺪ ٌ ُه ﻮد ْ ﻣ ﺼ ٌﺮ ِ 2-Müennes Özel isimler: Bu isimlerin sonunda müenneslik alameti olsun olmasın değişmez. Ayrıca sonunda müenneslik alâmeti bulunan erkek isimleri de gayr-i munsariftir. İnsan, hayvan, şehir ve ülkelere verilen isimler de müennes kabul edilir. Örnekler: ُ َْ ﻃ� َحﺔ ُ َ ُﻣﻌﺎ ِو َ�ﺔ ُ َ َ ﻋﺎ ِئﺸﺔ َ ُﺳﻌﺎ ُد ُ ﱠ َﻣﻜﺔ َ َ ﺷ ْﻌﺒﺎ ُن َ َر َﻣﻀﺎ ُن َ ْ ُﻋﺜﻤﺎ ُن َﻳ ِﺰ ُ�ﺪ ْ ِإﺛ ِﻤ ْﺪ َﻳ ْﺤ َيى Muzâri Emir Muzâri َ ُزﻓ ُﺮ َ ُﻣ ﻀ ُﺮ ُه َﺒ ُﻞ 3-Sonunda ()آن ِ bulunan özel isimler: Örnekler: َ َﻣ ْﺮوا ُن َ ْ َﺳﻠﻤﺎ ُن 4- Fiil vezninde olan özel isimler: Örnekler: َ أ ْﺣ َﻤ ُﺪ َ ﺷ ﱠﻤ َﺮ Muzâri Mâzî ُ 5- ﻓ َﻌ ُﻞveznindeki özel isimler: Örnekler: ُز َﺣ ُﻞ ُﻋ َﻤ ُﺮ 6- Mezcî terkib denen kaynaşmış iki kelime: Örnekler: َ َ� ْﻌﻠ َﺒ ﱡﻚ ْ َﺣ ﻀ َﺮ َﻣ ْﻮ ُت ْ �ﻧ ُﻴ ُﻮ ﻮر َك ِ Not: ( ) َو ْ� ِﮫile biten isimler gayr-i munsarif değil kesre üzere mebnidir. Örnekler: ََ ﺧﺎﻟ َﻮ ْ� ِﮫ ِﺳ َيﺒ َﻮ ْ� ِﮫ 28 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 7.2. Gayrı Munsarıf Olan Sıfatlar َْ 1- ( )أﻓ َﻌ ُﻞveznindeki sıfatı müşebbehe ve ism-i tafdiller: Örnekler: َ أ ْﺣ َﻤ ُﺮ َْ َ ﺻﻔ ُﺮ أ Kırmızı Sarı َ َ 2- ( )ﻓ ْﻌﻼ ُنvezninde olanlar: َْ �ُ �َ أﻛ َ أ ْﺟ َﻤ ُﻞ َ َ أ ْﺑﻜ ُﻢ Daha büyük Daha güzel Dilsiz Örnekler: ُ َﻋ ْﻄ َﺸ ﺎن َ َﺟ ْﻮﻋﺎ ُن َ ْ َﺳﻜﺮا ُن Susuz Aç Sarhoş َ ُﺳﺒﺎ ُع – َﻣ ْﺴ َﺒ ُﻊ َ َ ُﻋﺸ ُﺮ – َﻣ ْﻌﺸ ُﺮ َ ُر�ﺎ ُع – َﻣ ْﺮَ� ُﻊ Yedişer Onar Dörder 3- Birden 10’a kadar olan üleştirme sayıları: Örnekler: 7.3. Gayrı Munsarıf Olan İsimler 1- Sonunda elif-i memdûde ( )اءolan isimler. Bu aynı zamanda müenneslik alâmetidir. Örnekler: َ َ ُﻋﻠﻤﺎ ُء َ َ � ْحﺮا ُء َ َ أ ْوِﻟﻴﺎ ُء َ َﺣ ْﻤﺮا ُء َ ﱠ أ ِﺷﻘﺎ ُء Âlimler Çöl Veliler Kırmızı Kardeşler 2- Sonunda elif-i maksûre ( )ىbulunan isimler: Bu da müenneslik alâmetidir. Örnekler: ْ ِذﻛ َﺮى ُﺣ ْﺴ َ�ى ُ ﺻ ْﻐ َﺮى ُ� ْﺸ َﺮى َ ��ُﺣ ْﺒ Hatıra, Öğüt En Güzel Daha Küçük Müjde Hamile 3- Müntehe’l-cumû vezninden olan isimler. Yani, kelimenin ikinci harfinden sonra elif, eliften sonra iki veya üç harf bulunan cemi isimler. En meşhur kalıpları şunlardır: Örnekler: َ َ ﻓﻌﺎ ِﻋ ُﻞ َ َ ﻓﻌﺎ ِﺋ ُﻞ َ َ ُ ﻌﺎ ِﻋ ﻴﻞ ﻓ َ َ ﻓﻮا ِﻋ ُﻞ 29 َ َﻣﻔﺎ ِﻋ ُﻞ ُ َﻣ َﻔﺎ ِﻋ ﻴﻞ Adnan Hoyladı َ َ ُ ﺪار س ِ ﻣ َ َﻣﺴﺎ ِﺟ ُﺪ َ َ ُ ﺼﺎﺑ ﻴﺢ ِ ﻣ ُ َﻣ َﻔﺎﺗ ﻴﺢ ِ َ َﻣﻌﺎ ِﺑ ُﺪ َ َﻣﺴﺎ ِﻛ ُ�ن Okullar Mescidler Lambalar Anahtarlar Tapınaklar Miskinler Not: Müntehe’l-cumû vezninden gelmelerine ve cemî olmalarına rağmen sonlarında kapalı tâ (tâ-i merbûta) bulunan bazı isimler gayr-i munsarif olmazlar, yani tenvin ve kesre alırlar. Mefâil ve benzeri çoğul kalıbının silinen yâ harfi yerine isimlerin sonuna tâ-i merbûta eklenir. Örnekler: ٌَ َ ُ َز َﻧﺎد ﻳﻖ – َزﻧﺎ ِدﻗﺔ ِ ٌَ َ َ ُ َ َ أﺳﺎ ِﺗﻴﺬ – أﺳﺎ ِﺗﺬة Zındıklar Öğretmenler Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ ﻛ َﺘ َﺐ أ ْﺣ َﻤ ُﺪ ََ َ َرأ ْﻳﻨﺎ أ ْﺣ َﻤ َﺪ َ ْ َ َْ أﻧ ُﺘ ْﻢ أﻏ ِﻨﻴﺎ ُء َ َُ ُه ْﻢ ﻓﻘﺮا ُء Ahmet yazdı. Ahmed’i gördük. Sizler zenginlersiniz. Onlar fakirdirler. َ َْ َ َ ﱠ ﺻﻠ ْﻴﻨﺎ ِ�� اﳌﺴﺎ ِﺟ ِﺪ Mescidlerde namaz kıldık. 8. Mankûs, Maksûr ve Memdûd İsimler 7.1. Mankûs İsimler Kendinden evvel kesre bulunan bir ( )يile sona eren murab isimlere mankûs isim denir. Bu ( )يaslîdir ve vazgeçilmezdir. Örnekler: َ َُْ ا�حﺎ ِﻣﻲ َ َْ اﻟﻘﺎ ِ��ي َ َْ اﻟﻮا ِدي َ َْ اﻟهﺎ ِدي َ ﱠ ��ِ اﻟﺮا Avukat Hâkim Vadi Yol Gösteren Çoban Mankûs isimler mansûb durumda gözle görünür şekilde fetha alırlar. Çünkü fetha ile okumak kolay ve mümkündür. Zamme ve kesre ile okumak ise dile ağır gelir. Bu sebeple ref ve cer hallerinde gerekli harekeyi zahiren alamazlar. Gramerciler buna “ref ve cer hallerinde mankûs isimlerin sonuna zamme ve kesre takdir olunur” demektedirler. 30 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Ref Haline Örnekler: َ ْ َ ﻓ ﱠﺮ ا�جﺎ ِ�ﻲ َ ْ َﻋ َﺪ َل اﻟﻘﺎ ِ��ي َ ْ ��ِ َﻳ ْﻨ َﺪ ُم اﻟﺒﺎ Câni kaçtı. Kadı adaletli oldu. Azgın pişman olur. Nasp Haline Örnekler: َ ْ َﺣ َب ْﺴ ُﺖ ا�جﺎ ِ� َﻲ َ ْ َ َ ﻧ ْﺤ� ِ� ُم اﻟﻘﺎ ِ�� َي َ ُْ َﺳ ِﻤ ْﻌ ُﺖ اﳌﻨﺎ ِد َي Câniyi hapsettim. Kadıya saygı duyarız. Çağıranı işittim. Cer Haline Örnekler: َ ْ َ َ َ ﻧﻈ ْﺮ ُت ِإ�� ا�جﺎ ِ�ﻲ ﱠ َ ْ ��ِ َﺳ ِﻤ ْﻌ ُﺖ ا�خ َ� َ� ِﻣ َﻦ اﻟﺮا َ ْ َ ﱠ َﺳﻠ ْﻤ ُﺖ َﻋ�� اﻟﻘﺎ ِ��ي Câniye baktım. Haberi çobandan işittim. Kadıya selâm verdim. * Mankûs isim nekre olduğu takdirde ref ve cer halinde sonundaki ( )يdüşer. Örnekler: Bir avukat geldi. Bir avukata selâm verdim. Bir avukat gördüm. َ َ ﺟﺎ َء ُﻣﺤﺎ ٍم َ َ ﱠ َﺳﻠ ْﻤ ُﺖ َﻋ�� ُﻣﺤﺎ ٍم َ ً َ َرأ ْﻳ ُﺖ ُﻣﺤﺎ ِﻣﻴﺎ Nasp َ َ ﺟﺎ َء ُﻣﺤﺎ ٍم َ َ َ ﺟﺎ َء ُﻣﺤﺎ ِﻣﻴﺎ ِن Ref َ ْ َ َ َ َﺣﻜ َﻢ اﻟﻘﺎ ِ��ي َﻋ�� ﺟﺎ ٍن Ref Ref Cer * Tesniye halinde düşen ( )يtekrar geri gelir: Örnekler: Avukat geldi. İki avukat geldi. َ * Mankûs isim izafetle veya ( )ا ْلtakısıyla marife olduğu takdirde ref, nasb ve cer halinde ( )يsabit kalır. Örnekler: Kadı bir câninin aleyhine karar verdi. 31 Adnan Hoyladı َ َ َ ْ ﺟﺎ َء ﻗﺎ ِ��ي اﻟ ُﻘﻀﺎ ِة Kadıların kadısı geldi. 7.2. Maksûr İsimler Sonunda sâbit bir elif bulunan murab isimdir. Bir evvelki harekesi üstün olan murab (duruma göre son harekesi değişen) ismin sonundaki bu elifin aslı ( )وise uzun ( )ي,( )اise noktasız ( )ىşeklinde yazılır. Ancak elif şeklinde telaffuz edilir. İsm-i maksûrun bu elifi aslî değil, ( )وveya ( )يdan dönüşmedir veya müenneslik için zaidedir: Örnekler: َ َ ْ َُْ ﺼ ﻄﻔﻰ اﳌ َ َْ اﻟﻔ َ�ى َْ اﻟ ُه َﺪى َ َْ اﻟ َﻌﺼﺎ ْ َ ا ِّﻟﺬﻛ َﺮى Seçilmiş Genç Doğru Yol Baston Hatıra Bu tip elifin üzerine hareke konup okunması mümkün değildir. Bu sebeple bu isimlerin sonu sakin okunur. Yâni uzatmalı okumaya da sakin denir. Ref halinde elif üzerine zamme, nasb halinde fetha, cer halinde kesre takdir edilir. Ref Haline Örnekler: ْ ْ َ َﻧﺠﺎ اﻟ َﻔ َ�ى ِﻣ َﻦ اﻟ َﻐ َﺮ ِق ْ َْ ِاﻧﻜ َﺴ َﺮ ِت اﻟ َﻌﺼﺎ ََْ َ َ أﺻﺎ َﺑ ُﮫ اﻷذى Genç boğulmaktan kurtuldu. Baston kırıldı. Ona ezâ isabet etti. Nasp Haline Örnekler: ْ ْ َﻧ ﱠﺠ ْﻴ ُﺖ اﻟ َﻔ َ�ى ِﻣ َﻦ اﻟ َﻐ َﺮ ِق ََْ َﻣ َﻨ ْﻌ ُﺖ اﻷذى Genci boğulmaktan kurtardım Ezâyı defettim. َ ْ َو َﺟ ْﺪ ُت اﻟ َﻌﺼﺎ Bastonu buldum. Cer Haline Örnekler: َْ َر ِﺿ ْي ُﺖ َﻋ ِﻦ اﻟﻔ َ�ى ََْ َْ َْ ِإﺷ� َ�ْﻳ ُﺖ اﻟﻘﻠ َﻢ ِﻣ َﻦ اﻟﻔ َ�ى ََْ َﺳ ِﻠ ْﻤ ُﺖ ِﻣ َﻦ اﻷذى Gençten razı oldum. Kalemi gençten satın aldım. Ezâdan selâmete erdim. *İsm-i maksûr nekre olduğu (tenvin aldığı) zaman ref, nasb ve cer halinde elifi yazılı kalır, ancak okunmaz. Örnekler: 32 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi َ َ ﺟﺎ َء ﻓ ً�ى َ َ َرأ ْﻳ ُﺖ ﻓ ً�ى Bir genç geldi. Bir genç gördüm. Fâil Mef’ûl َ َ ﱠ َﺳﻠ ْﻤ ُﺖ َﻋ�� ﻓ ً�ى َ َْ ً ِا ﱠﺗ�ﺄ ُت َﻋ�� َﻋﺼﺎ Bir gence selâm verdim. Bir bastona dayandım. Mecrûr Mecrûr 7.3. Memdûd İsimler Sonunda hemze, hemzeden önce de zâide bir elif bulunan murab isimdir. Örnekler: َ َ ُﻋﻈﻤﺎ ُء َ َﺳﻤﺎ ُء َ ُ ﺷ َﻌﺮا ُء Büyükler Gök Şairler Bu zâid hemze ile biten isim gayr-i munsarif olduğu için tenvin almaz. Ancak aslî veya ( )و يden dönüşme َ َ hemze ile biten isim tenvin alır. Hemzeden sonra tenvin yazmak için bir daha elif yazılmaz. ( َ)ﻣﺴﺎ ًء( ِ)ا ْﺑ ِﺘﺪا ًءÇünkü kaideye göre hemze iki elif arasında yazılmaz. 9. İsmi Zamân, İsmi Mekân, İsmi Âlet ve Mastar 9.1. İsmi Zaman ve Mekân Fiilin vuku bulduğu zamanı belirten fiilden türetilmiş isme ismi zaman, fiilin vuku bulduğu yeri belirten fiilden türetilmiş isme de ismi mekân denir. Sülasi mücerred (ek almamış üç harfli) fiillerin ismi zaman ve mekânları ٌَ üç kalıpta gelir. Bunlar (َ)ﻣ ْﻔ َﻌ ٌﻞ َﻣ ْﻔ َﻌﻠﺔ َﻣ ْﻔ ِﻌ ٌﻞ Misâl, ecvef-i yâî ve lafif-i mefrûk fiillerle diğer fiillerden muzâri kök ikinci harfinin harekesi kesra olanlar ْ َ ( )ﻣﻔ ِﻌﻞvezninde/kalıbında, lefif-i makrûn, nâkıs ve ecvef-i vâvilerle diğer fiillerden muzâri kök ikinci harfinin harekesi fetha veya zamme olanlar ( َ)ﻣ ْﻔ َﻌﻞvezninde/kalıbında ism-i zaman ve ism-i mekân yapılırlar. İstisnâi olarak kural dışına çıkılan örnekler de mevcuttur. Örnekler: Türkçesi Yazıhane Mesken Mabet Arapçası Fiil Kalıbı ْ َﻣﻜ َﺘﺐ َ َﻣ ْﺴﻜﻦ َﻣ ْﻌ َﺒﺪ َ ﻛ َﺘ َﺐ َ َﺳﻜ َﻦ َﻣ ْﻔ َﻌﻞ َﻣ ْﻔ َﻌﻞ َﻋ َﺒ َﺪ َﻣ ْﻔ َﻌﻞ 33 Adnan Hoyladı Otlak Mekân Mescit Meclis Ev Gece kalınan yer ��ً َﻣ ْﺮ َﻣ�ﺎن ��َ َر َ �ﺎن َﻣ ْﻔ َﻌﻞ َﻣ ْﻔ َﻌﻞ َﻣ ْ� ِجﺪ َﻣ ْﺠ ِﻠﺲ َﻣ ْن ِ�ل َﻣ ِﺒيﺖ َ� َج َﺪ َ َﺟ َﻠ ﺲ َﻣ ْﻔ ِﻌﻞ َﻣ ْﻔ ِﻌﻞ َﻣ ْﻔ ِﻌﻞ َﻣ ْﻔ ِﻌﻞ َﻧ َﺰ َل َ َﺑ ﺎت Bu kalıpların sonuna mübalağa (o işin o mekânda sıklıkla yapıldığını) ifade etmek amacıyla yuvarlak tâ َ ْ getirilerek yapılan ism-i mekânlar da vardır. ( َﻣﺬ َﺑ َﺤﺔ، َﻣ ْﺤﻜ َﻤﺔ، ) َﻣ ْﺪ َر َﺳﺔörneklerinde olduğu gibi. * Müzekker müennes ayrımı olmayan bu türemiş isim grubunun tüm kalıpları aşağıdaki gibi çekilir. Örnekler: Cemi Müsennâ Müfred َﻣ َﺴ ِﺎﻛ ُﻦ َ َﻣ ْﺴﻜ َﻨ ِﺎن َ َﻣ ْﺴﻜ ٌﻦ Dört veya daha fazla harften oluşan fiillerin ism-i zaman, ism-i mekân siygaları onların ism-i mef‘ûl kalıplarıyla aynıdır. Örnekler: İsmi Meful/Zaman/Mekân Fiil ْ ُﻣﺨ َﺮج ََ ُﻣ ْﻨﻄﻠﻖ ُﻣ ْﺠ َﺘ َﻤﻊ ْ َ أﺧ َﺮ َج ََ ْ ِاﻧﻄﻠ َﻖ ِا ْﺟ َﺘ َﻤ َﻊ 9.2. İsmi Âlet Bir işin yapılmasında kullanılan alete isim olan kelimelerdir. İsm-i zaman ve ism-i mekânın mim (’)مinin üstünle bağlanmasına karşılık ismi âlet’in mimi esre ile bağlanır. Sülâsî mâlum ve müteaddî fiillerden türetilen ve semâi (işitilerek bilinen) üç vezni vardır. ٌ ِﻣ ْﻔ َﻌ ﺎل ْ Örnekler: ( ِ)ﻣﻔ َﻌ ٌﻞ ٌَ ِﻣ ْﻔ َﻌﻠﺔ 34 ِﻣ ْﻔ َﻌ ٌﻞ Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Türkçesi Arapçası Mikser Traş Makinası ٌَ ْ Örnekler: ( ِ)ﻣﻔ َﻌﻠﺔ Türkçesi Süpürge Tuzluk ٌ ِ)ﻣ ْﻔ َﻌ Örnekler: ( ﺎل Türkçesi Türkçesi ْ ِﻣﻜ َﺴ ٌﺮ َ ِﻣ ْﺤﻠ ٌﻖ Asansör �ٌ �َ ِﻣ ْﻨ ْ ﻣ ﺼ َﻌ ٌﺪ ِ Arapçası Türkçesi Arapçası Minber ٌ َْ ِﻣﻜن َﺴﺔ ٌ َ ِﻣ ْﻤ� َحﺔ Cetvel ٌ َ ْ ِﻣﻠ َﻌﻘﺔ ٌ َ ِﻣ ْﺴﻄ َﺮة Arapçası Türkçesi Arapçası Kaşık Anahtar َ ِﻣ ْﻨﻈ ٌﺎر َ ِﻣ ْﻔﺘﺎ ٌح Türkçesi Arapçası َ ِﻣ��ا ٌن ٌَ ِﻣ ْﻤﺤﺎة Terazi Silgi Arapçası Dürbün * Bazen ism-i alet yukarıdaki kalıpların dışından da gelebilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ٌ َﻓ ْﺄ س ََ ﻗﻠ ٌﻢ Balta Bıçak ٌ َ َ ﺷ ْﻮﻛﺔ ّ ِﺳ ِﻜ ٌ�ن Türkçesi Arapçası Çatal Kalem ٌ ََ ﱠ * ﻓﻌﺎﻟﺔkalıbının ism-i âlet için elverişli olduğu belirtmiştir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ٌ َ ﱠ ﺛﻼ َﺟﺔ ٌ َ ﱠ ﺷﻮا َﻳﺔ Buzdolabı Izgara ٌ ََ ﱠ ﻏﺴﺎﻟﺔ ٌ َ ﺧ ﱠﺮ َاﻣﺔ Çamaşır Makinası Blendir Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْْ َ ﱠ َأ َ� َﻞ ﱠ اﻟﺮ ُﺟ ُﻞ اﻟﻄﻌﺎ َم ِﺑ ِﺎﳌﻠ َﻌﻘ ِﺔ Adam yemeği kaşıkla yedi. 35 Adnan Hoyladı َ ْ َ ْ ُ َ َْ َ ﻓ َﺘ َﺤ ِﺖ اﳌ ْﺮأة اﻟﺒﺎ َب ِﺑ ِﺎﳌ ْﻔﺘﺎ ِح َ ْ ْ َ َْ ْ َ ْ َ َ ض ِﺑ ِﺎﳌﻜن َﺴ ِﺔ ﻛنﺴﻨﺎ اﻷر Kadın kapıyı anahtarla açtı. Yeri süpürge ile süpürdük. 9.3. Mastar Mâzî ya da muzâri gibi herhangi bir zamanla ilgisi olmaksızın bir mana ve bir oluş ifade eden kelimedir. Sözlükte mâzî ve muzâriden sonra üçüncü sırada gelen isimdir. Fiillerin ve bütün müştak (türemiş) kelimelerin köküdür. Yazmak, okumak gibi. Fiillerin masdarları, mim’li masdar (İsm-i zaman, ism-i mekân) ve yapma masdar olmak üzere üç çeşit masdar vardır: 1- Fiillerin masdarları: Fiiller; sülasî (üç harfli), rübâi (dört harfli) humâsî (beş harfli) ve südâsî (altı harfli) olur[1]. Sülâsî fiil hâriç diğerlerinin masdar kalıpları yerinde işleyeceğimiz gibi kurallı ve bellidir. Hiç zorlanmadan kuralına göre söylenebilir. Sülâsî fiilin masdarı ise ancak sözlüklerden (veya duyarak) öğrenilir ve bunlardan çok kullanılanlar zamanla ezberlenir. Bizim burada söz konusu ettiğimiz masdar üçlü fiillere aittir. Her fiil en az bir masdara sahiptir. Bilmediğimiz bir kelimeyle karşılaştığımız zaman o kelimenin baş harfiyle kelimeyi aramayız. Çünkü fiiller Arapça sözlüklerde Türkçe’deki gibi masdar haliyle yer almaz. Genel kural olmasa da çoğunlukla fiillerin önce müfred gâib mâzî hali, yanında çoğu zaman orta harfine işaret eden bir çizginin üstüne harekesi َ Ardından da o kelimenin masdarı yanyana verilir. Tercümede de genellikle ya konularak muzâri hali verilir (-◌ِ ◌ُ ◌). mâzî halindeki manası ya da masdar manası yer alır. Fiilin üçlü kök hali (mâzî muzâri ve masdarıyla birlikte) verildikten sonra altında o fiilden türemiş ya da bir harf, iki harf ilavesiyle o fiilin girdiği manalar yer alır. Örnekler: Türkçesi İçmek Güzel olmak Arapçası ُ ﺷ ْﺮ ٌب ٌ َﺟ َﻤ ﺎل Fiil َ ﺷ ِﺮ َب َﺟ ُﻤ َﻞ Türkçesi Okumak Yazmak Arapçası ُ َْ اﻟ ِﻘ َﺮ َاءة ٌ ِﻛ َﺘ َﺎﺑﺔ Fiil َ َ ﻗ َﺮأ َ ﻛ َﺘ َﺐ Masdar fiilin isimleşmiş bir hali olup iki türlü kullanılır: Ya bir isim olarak kalıplanmış manaya sahiptir veya ََ َْ fiilin isim manasını taşır: Mesela ( )ﺧﻠ َﻖkökünden yapılan masdar ( )ﺧﻠ ٌﻖhem yaratmak manasına ve hem de yaratma işi manasına gelir. Bir fikir vermesi açısından masdarların girdiği kalıplardan bazıları şöyle sıralanabilir. Kalıp َ ﻓ ْﻌ ٌﻞ ِﻓ ْﻌ ٌﻞ Türkçesi Emretmek Anmak Masdar َ أ ْﻣ ٌﺮ ْ ِذﻛ ٌﺮ 36 Muzâri ْ َﻳﺄ ُﻣ ُﺮ ُْ َﻳﺬﻛ ُﺮ Mâzî َ أ َﻣ َﺮ ََ ذﻛ َﺮ Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi ُ ﻓ ْﻌ ٌﻞ ُ ﻓ ُﻌﻮ ٌل َ َ ٌ ََ َ ﻓﻌﺎ ٌل – ﻓﻌﺎﻟﺔ ُ ﻛ ْﻔ ٌﺮ ٌ ُﺧ ُﺮ وج İnkâr etmek Çıkmak َ َ ذهﺎ ٌب َ ِﻗﻴﺎ ٌم Gitmek َ ٌ ََ ِﻓﻌﺎ ٌل – ِﻓﻌﺎﻟﺔ ْ َﻳﻜ ُﻔ ُﺮ ْ َﻳﺨ ُﺮ ُج ََ ﻛﻔ َﺮ َ ﺧ َﺮ َج ْ َﻳﺬ َه ُﺐ ُ َﻳ ُﻘ ﻮم َ ذ َه َﺐ َ ﻗﺎ َم Kalkmak َُ ْ ْ 2- Mim’li Masdar (ﻴ� ﱡي ِ )اﳌﺼﺪر ا ِﳌ: (İsm-i zaman ve İsm-i mekân) Başında zâid bir mim harfi bulunan masdardır. Sülâsi fiillerin ism-i zaman ve ism-i mekân kalıpları aynı olduğu için birlikte işlenmektedir. İlgili bölüme bakınız. ُ 3- Yapma Mastar: İsmin son harfini esre yapıp yanına ( ﱠ)ﻳﺔgetirilerek yapılan, hal ve sıfat gösteren mastara yapma mastar denir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Cahillik ُ َ َْ ا�جﺎ ِه ِﻠ ﱠﻴﺔ Sorumluluk Arapçası ُ ُ ََْ اﳌ ْﺴﺆ ِوﻟ ﱠﻴﺔ Türkçesi Arapçası İnsanlık ُ َ ْ َْ ا ِﻹ�ﺴﺎ ِﻧ ﱠﻴﺔ 10. İsmi Tasgîr, İsmi Mensûb ve Sıfatı Müşebbehe 10.1. İsmi Tasgîr Küçüklüğü, azlığı göstermek, sevgi ifade etmek veya horlamak için kullanılan isimdir. ُ a) Üç harfli isimler için ﻓ َﻌ ْﻴ ٌﻞkalıbında gelir. Örnekler: Türkçesi İsmi Tasgir Dağcık, Küçük Dağ َُ ﻗﻠ ْﻴ ٌﻢ ُﺟ َﺒ ْﻴ ٌﻞ Hasan’cık ُﺣ َﺴ ْ� ٌن Kalemcik, Küçük Kalem Türkçesi İsim Dağ ََ ﻗﻠ ٌﻢ َﺟ َﺒ ٌﻞ Hasan َﺣ َﺴ ٌﻦ Türkçesi İsim Defter َْ �ٌ �َدﻓ Kalem ُ b) Dört harfli isimler için ﻓ َﻌ ْﻴ ِﻌ ٌﻞkalıbında gelir. Örnekler: Türkçesi Küçük Defter, Deftercik İsmi Tasgir َ �ٌ �ِ ُدﻓ ْﻴ 37 Adnan Hoyladı Küçük Ev, Evcik Mescidcik, Küçük Mescid ُﻣ َﻨ ْ� ِ� ٌل ُﻣ َﺴ ْﻴ ِﺠ ٌﺪ Ev Mescid َﻣ ْن ِ� ٌل َﻣ ْ� ِج ٌﺪ ٌ ُﻓ َﻌ ْﻴ ِﻌkalıbında gelir. Harf-i illetli olan kelimelerin illet harfleri yâ c) Beş harfli ve daha fazla isimler için; ﻴﻞ (’)يya çevrilir. Örnekler: Türkçesi Küçük Anahtar, Anahtarcık Küçük Serçe, Serçecik Küçük Kandil, Kandilcik İsmi Tasgir Türkçesi ٌ ُﻣ َﻔ ْﻴت ﻴﺢ ِ َ ُﻋ ��ٌ ﺼ ْﻴ ِﻔ Serçe َ ِﻣ ْﻔﺘﺎ ٌح ْ ُﻋ ٌ ﺼ ُﻔ ﻮر Kandil ٌ َﻗ ْﻨ ِﺪ ﻳﻞ Türkçesi İsim Anahtar ٌ ُﻗ َﻨ ْﻴ ِﺪ ﻳﻞ İsim İsm-i Tasgirle İlgili Ayrıntılar Temel bilgiden sonra aşağıdakilerin de bilinmesi faydalı olur. * Dörtten çok harfli isimlerin dörtten sonraki harfi düşer. Örnekler: Türkçesi Küçük Bülbül, Bülbülcük Küçük Ayva, Ayvacık İsmi Tasgir َ ُﻋﻨ ْﻴ ِﺪ ٌل َ ُﺳﻔ ْ� ِ� ٌج Bülbül Ayva ٌ َﻋ ْﻨ َﺪ ِﻟ ﻴﺐ َ َﺳﻔ ْﺮ َﺟ ٌﻞ * İsm-i tasgiri yapılacak kelimenin sonunda bulunan müenneslik alâmeti ()ة اء ي, veya özel isim ve sıfatlardaki ()آن ِ ekleri aynen kalır. Örnekler: Türkçesi Küçük Kale, Kalecik Kedicik İsmi Tasgir Türkçesi ٌ َُ ﻗﻠ ْﻴ َﻌﺔ ٌ ُه َﺮْ� َﺮة Kale Kedi İsim ٌ َْ ﻗﻠ َﻌﺔ ٌ ِه ﱠﺮة * Semâî müennes kelimelerin tasgiri yapılınca müenneslik alâmeti olan kapalı ta ( )ةortaya çıkar. Örnekler: 38 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Türkçesi İsmi Tasgir Türkçesi ٌ ُ ﺷ َﻤ ْي َﺴﺔ ٌ َ ُ أ َرْ�ﻀﺔ Güneşcik İsim Yer ٌ َﺷ ْﻤ ﺲ ٌ َأ ْر ض Türkçesi İsim Güneş Yercik َ ٌَ َ *( )ﻓﺎ ِﻋ ٌﻞve ( )ﻓﺎ ِﻋﻠﺔveznindeki elifler vâv’a çevrilir. Örnekler: Türkçesi İsmi Tasgir ُﻋ َﻮ ْ� ِﻠ ٌﻢ ٌ ُﺟ َﻮ ْ� ِﺮَ�ﺔ Câriye َ ﻋﺎ ِﻟ ٌﻢ ٌ َ ﺟﺎ ِرَ�ﺔ İsmi Tasgir Türkçesi İsim Âlimcik, Küçük Âlim Küçük Câriyecik, Kızcağız, Âlim * Orta harfi illetli isme örnek; Örnekler: Türkçesi ُﺑ َﻮ ْ� ٌﺐ ُ ﺧ َﻮ ْ� ٌﻞ Kapıcık, Küçük Kapı Dayıcık َ ﺑﺎ ٌب َ ﺧﺎ ٌل Kapı Dayı *Son harfi illetli isme örnek (esmâu’l-hamse’nin hazfedilmiş harfli kelimelerinde hazfedilen vâv’lar geri gelip yâ’ya çevrilir); Örnekler: Türkçesi İsmi Tasgir Türkçesi ُ أ َ� ﱞﻲ َ ُ �أ� ﱞ Babacık Kardeşcik İsim َ أ ٌب َ أ ٌخ Baba Kardeş Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası َْ َ َُْ ُ َ َْ ْ َ َ َ ﻴﻒ اﳌﺎ ِء ﻈ ﻧ ِ ِ �ٍ ��� ��ِ ﺳﺒﺢ اﻷوﻻد َ ْ ُ َْ ٌ َ َ اﻟ َﻮ ْر َدة ا� ُح َﻤ ْ��ا ُء ُﻣ ْﻨت ِﺸ َﺮة ِﻋ ْﻨ َﺪﻧﺎ َ ْ َ ُﺳ َﻤ ﱠﻴ ُﺔ َأ ﱠو ُل َﺷه � � ة ﻴﺪ اﻹ ْﺳﻼ ِم ٍ ِ ِ ِ Çocuklar suyu temiz nehircikde yüzdü. Kırmızı gül bizde yaygındır. Sümeyye İslâm’da ilk şehittir. 39 Adnan Hoyladı 10.2. İsmi Mensûb Bir yer, bir varlık veya bir işle ilgiyi ona aidiyeti, nisbeti bildiren isimdir. İsm-i mensûb yapmak için o ismin son harfini esre yapar, yanına şeddeli bir ّيilave ederiz. Örnekler: Türkçesi İsmi Mensub Türkçesi َ ﺷ ِﺎﻣ ﱞﻲ َ َﺣﻠ ِ� ﱞي إ ْز ِﻣ ِ�� ﱞي Şam’lı Halep’li İzmir’li İsim Halep َ ﺷ ُﺎم َ َﺣﻠ ُﺐ İzmir ��ُ إ ْز ِﻣ Şam Müennesi için tâ-i merbûta ( )ةgetiririz. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ُه َﻮ ﺷﺎ ِﻣ ﱞﻲ ٌ َ ِ� َ� ﺷﺎ ِﻣ ﱠﻴﺔ O erkek Şamlıdır. O bayan Şamlıdır. İsm-i mensûb şu hususlardan birine aidiyeti belirtmek için kullanılır: a) Cinsiyet; Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Fransız ْ َ ﻓ َﺮ� ِ�� ﱞي Türk ُ ﺗ ْﺮ ِ� ﱞﻲ Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Bağdad’lı َ ْ َ�ﻐﺪا ِد ﱞي İzmir’li ِإ ْز ِﻣ ِ�� ﱞي b) Memleket; Örnekler: c) Din; Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi 40 Arapçası Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi İslâm’a ait, İslâm ile ilgili َ ِإ ْﺳﻼ ِﻣ ﱞﻲ Hristiyanlığa ait, Hristiyanlığa mensûb �َﻣ ِﺴ ِﻴ� ﱞ d) Kabile, bir sınıf ya da topluluk; Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Kureyş kabilesine mensûb ُ ﻗ َﺮ ِ�� ﱞي Sahabeye mensûb, Sahabi َ َ �حﺎ ِ� ﱞﻲ e) Meslek; Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Ticârete ait, Ticâretle ilgili َ ِﺗﺠﺎ ِر ﱞي Ziraate ait, Ziraatle ilgili َ �ِزرا ِ� ﱞ Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Altıncı َ ذ َه ِ� ﱞي Gümüşçü ِﻓ ِ ّ�� ﱞي f) Sanat; Örnekler: g) Durum ve keyfiyet, herhangi bir sıfat; Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Aklî �َﻋ ْﻘ ِ� ﱞ Tecrübeye ait َ ﺗ ْﺠ ِﺮ ِ�� ﱞي İsm-i Mensûbla İlgili Diğer Özellikler * İsmin sonunda ةvarsa mensûbunu yaparken atarız. Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Mekke’li ّ َﻣ ِ� ﱞﻲ Mekke ُ ﱠ َﻣﻜﺔ Arapçası Türkçesi Arapçası * İsmin ortasında يvarsa atarız. Örnekler: Türkçesi 41 Adnan Hoyladı َﻣ َﺪ ِ� ﱞﻲ Medine’li ٌ َﻣ ِﺪ َﻳﻨﺔ Medine * Sonunda elif-i memdûde olanın hemzesinin yerine vâv getiririz. Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Göğe ait, gökle ilgili َ َﺳﻤﺎ ِو ﱞي Gök َ َﺳﻤﺎ ٌء Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Dünyevî ُد ْﻧ َﻴ ِﻮ ﱞي Dünya َ ْ ُدﻧﻴﺎ Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası Köye ait (köylü) َ ﻗ َﺮ ِو ﱞي Köy ٌ َ ﻗ ْﺮَ�ﺔ * Sonunda elif-i maksûre (-ا.. َ)◌ىbulunanın elifini vâv’a çeviririz. Örnekler: ٌ َ ٌ ُ *(( )ﻗ ْﺮَ�ﺔköy) ve (()ﻋ ْﺮ َوةkulp) gibi kelimelerin ism-i mensûbunu yaparken yâ’lı olanı vâv’a çevirir, vâv’lı olanı aynen bırakırız. Ancak ikinci harflerini fethalarız. Örnekler: Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َ َ َ ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ ﻃﺎ ِﻟ ٌﺐ ﺑﺎ ِﻛ ْﺴﺘﺎ ِ� ﱞﻲ ٌ ُ ٌ َ َّ ُ ُ َ َ ﻮر ﱠ�ﺔ ِ ﻓﺎ ِﻃﻤﺔ ﻣﻌ ِﻠﻤﺔ ﺳ َ َ َ َ َﺣ ﻀ َﺮ ُﻋ َﻤ ُﺮ ِإ�� َﺑﻠ ٍﺪ ِإ ْﺳﻼ ِﻣ ّ ٍﻲ Halit Pâkistan’lı bir öğrencidir. Fâtıma Sûriye’li bir öğretmendir. Ömer İslâmi bir ülkeye geldi. 10.3. Sıfatı Müşebbehe Renk, güzellik, çirkinlik, kusur, sakatlık gibi görünürdeki sıfatlarla bazı iç duygularını ifade eden sıfatlara sıfat-ı müşebbehe denir. Sülâsî lâzım fiilden türetilen ve sahibinde devamlı kalıcı olan sıfatları veya varlığı gösterir. َ َ ٌ )ﺟﺎ ِﻟ oturan, ( )ﻧﺎ ِﺋ ٌﻢuyuyan Bir nevi ism-i fâile benzer. Ancak ism-i fâilin bildirdiği sıfat kalıcı değil geçicidir. (ﺲ َ َ kelimelerinde belirtilen vasıflar devamlılık göstermez. Hâlbuki ( )ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ ﻛ ِﺮ� ٌﻢdendiğinde Halit’teki cömertlik vasfının devamlı olduğu anlaşılır. Böylece şimdiye kadar gördüğümüz sıfat ve isimlerin özellikleri daha iyi anlaşılmaktadır. Sıfat-ı müşebbehe’nin birçok vezni vardır. Bunlardan en çok kullanılanları şunlardır: 42 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi َْ َ َ 1- Sakatlık, renk ve kusur gibi nitelikleri anlatan sıfat-ı müşebbehe müzekkerlerde أﻓ َﻌ ُﻞmüenneslerde ﻓ ْﻌﻼ ُء vezninde gelir. Örnekler: Türkçesi Sıfatı Müşebbehe Müennes Sıfatı Müşebbehe Müzekker ُ َأ ْﺑ َﻴ ﺾ َ أ ْﻋ َﺮ ُج َ َ أ ْﺑﻜ ُﻢ َ َ أ ْﺑﻠ ُﮫ َ َأ ﺻ ﱡﻢ َ َﺑ ْﻴﻀﺎ ُء َ َﻋ ْﺮﺟﺎ ُء Beyaz Topal َ ْ َﺑﻜﻤﺎ ُء َ ْ َﺑﻠهﺎ ُء Dilsiz Aptal ﱠ َ Sağır ﺻﻤﺎ ُء َْ َ َ Not: ( ) ﻓ ْﻌﻼ ُء ث أﻓ َﻌ ُﻞvezninde gelen sıfat-ı müşebbeheler gayr-i munsariftir. Harf-i tarif almadıklarında nekre kabul edilirler. Cümle halindeki örnekleri şöyledir. Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َ ﱠ َو َر ُق اﻟ� َج َﺮ ِة أﺧﻀ ُﺮ َ ّْ ُ ََ ﻤﻴ ِﺬ أ ْﺣ َﻤ ُﺮ ِ ﻗﻠﻢ اﻟ ِﺘﻠ َ ٌَ َه ِﺬ ِﻩ َو َرﻗﺔ َﺑ ْﻴﻀﺎ ُء Ağacın yaprağı yeşildir. Öğrencinin kalemi kırmızıdır. Bu beyaz bir sayfadır. * Yukardaki sıfat-ı müşebbehelerde daha manasını ifade etmek için müzekker ve müenneslerde ortak olmak ََ َ َ üzere mansûb ismin önüne ( أﺷ ﱡﺪdaha şiddetli, daha çok) ve ( اﻗ ﱡﻞdaha az) gibi ism-i tafdîller getirilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َ أﺷ ﱡﺪ َﺑﻴﺎﺿﺎ ً َ ََ اﻗ ﱡﻞ َﺑﻴﺎﺿﺎ َ َ ً َ َ ُْ ّ َ ﱡ َ ﺷﺪ َﺑﻴﺎﺿﺎ ِﻣ ْﻦ ﺷ ْﻌ ِﺮ ﺧﺎﻟ ِﺘ َﻚ ﺷﻌﺮ ِأﻣﻲ أ Daha beyaz Daha az beyaz Annemin saçı teyzenin saçından daha beyazdır. َْ ُ *( )أﻓ َﻌ ُﻞkalıbının çoğulu olan ﻓ ْﻌ ٌﻞvezni ise gayr-i munsarif değildir ve bütün çoğullar (insanlar ve diğer şeyler) için ortak kullanılır. Örnekler: 43 Adnan Hoyladı Türkçesi Arapçası Türkçesi Arapçası ْ Dilsizler ُﺑﻜ ٌﻢ َ َ َ َ 2- İç duyguları ifade eden sıfat-ı müşebbeheler müzekkerlerde ﻓ ْﻌﻼ ُنmüenneslerde �� ﻓ ْﻌvezninde gelir. ُ ﺻ ﱞﻢ Sağırlar Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi َ َ ﺷ ْﺒﻌﺎ ُن َ ْ َﻋﻄﺸﺎ ُن Tok Susamış Arapçası ُ َﻇ ْﻤ ﺂن َ َﺟ ْﻮﻋﺎ ُن Susuz Aç Örnekler: Türkçesi Arapçası ّ َ َ َُ اﻟﻄ ْﻔ ُﻞ َﺟ ْﻮﻋﺎن ِ هﺬا َ َُ ّ َ ��َ اﻟﻄ ْﻔﻠﺔ ﺷ ْﺒ ِ ه ِﺬ ِﻩ Bu çocuk açtır. Bu kız çocuğu toktur. 3- Diğer nitelikleri ifade eden ve gayr-i münsarif olmayan semâî sıfat-ı müşebbehelerden en çok kullanılan kalıplardan birer örnekle fikir sahibi olabiliriz. Örnekler: Türkçesi Zor Tuzlu Sabırlı Özgür Cesur Acıyan Arapçası Kalıp َ ﺻ ْﻌ ٌﺐ ْ ِﻣ� ٌح َ ٌ ﺻ ُﺒ ﻮر َ ﻓ ْﻌ ٌﻞ ِﻓ ْﻌ ٌﻞ ُﺣ ﱞﺮ َ ُ �جﺎ ٌع ٌ َر ِﺣ ﻴﻢ Türkçesi Sevinçli Korkak َ ﻓ ُﻌﻮ ٌل ُ ﻓ ْﻌ ٌﻞ Ölü Sevinçli َ ُ ﻓﻌﺎ ٌل ٌ َﻓ ِﻌ ﻴﻞ Güzel, İyi Temiz Arapçası Kalıp ٌ َ ﻓ ِﺮ َﺣﺔ َ َﺟﺒﺎ ٌن ٌَ َ ﻓ ِﻌﻠﺔ َ َ ﻓﻌﺎ ٌل َﻣ ِّﻴ ٌﺖ َ ﻓ ِﺮ ٌح َﺣ َﺴ ٌﻦ َ ﻓ ْﻴ ِﻌ ٌﻞ َ ﻓ ِﻌ ٌﻞ َ ﻃﺎ ِه ٌﺮ َ ﻓ َﻌ ٌﻞ َ ﻓﺎ ِﻋ ٌﻞ *Sülasî fiillerin dışındaki fiillerin sıfat-ı müşebbeheleri kendi ism-i fâilleridir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Türkçesi Karanlık ْ ُﻣﻈ ِﻠ ٌﻢ Karanlık oldu 44 Arapçası َْ َ أﻇﻠ َﻢ Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi ُﻣ ْﻌ َﺘ ِﺪ ٌل Mutedil, orta ِا ْﻋ َﺘ َﺪ َل Mutedil oldu Cümle Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َ ْ ََ ْ َْ ﱠ ُ ُ ُ َ ََ ﻀﺮا َء ﻮﺳﻒ ِ�� اﻟﻄ ِﺮ ِ�ﻖ اﻷ�جﺎر ا�خ ﺷﺎهﺪ ﻳ ً َ َ َ ْ َ َ ْ ُْ ُ َْ َ ﻴﻞ َﻣ ْﻨﻈﺮا دﺧﻠﺖ اﻟبﺴﺘﺎن ا�ج ِﻤ َ َ ْ َ َ ُ َُ ْ ُ َ ُ َ َ ﻴﺢ اﻟﻜﻼ ِم �ﺎن ﻋﻤﺮ اﻟﻔﺎروق ﻓ ِﺼ Yusuf yolda yeşil ağaçlar gördü. Manzara bakımından güzel bostana girdim. Ömeru’l-Fârûk’un konuşması fasih (açık ve net) idi. 11. Mebnî ve Mu‘rab 11. 1. Mu‘rab İsimler ve fiillerin bazılarının sonu cümledeki yerine göre veya başına gelen bir edattan dolayı değişirken, bazılarının sonu da ne olursa olsun değişmez. Sonu cümledeki yerine göre veya başına gelen bir edata göre değişebilen kelimelere “murab” denir. 11. 2. Mebnî Ne olursa olsun sonu değişmeyen ve tek bir hal üzere kalan kelimelere de “mebni” denir. Mebni kelime gruplarını öğrendiğimizde murabları da öğrenmiş oluruz. Çünkü mebni kelimeler belirli kelimelerdir. Mebni olan kelime gruplarını isimlerde ve fiillerde olmak üzere şu şekilde sıralayabiliriz: a. Mebni İsimler 1. Zamirler: Tüm zamirler mebnidir. Örnekler: Türkçesi Arapçası O, yaradandır. َ ُه َﻮ ا�خ ِﺎﻟ ُﻖ ُه َﻮmebnidir. Harekesi değişmez. 2. Müsennaları hariç işaret isimleri mebnidir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Vatandaşlar bu okulu yaptı. َ َ َ َُ َ َ اﻃ ُﻨﻮن َه ِﺬ ِﻩ اﳌ ْﺪ َر َﺳﺔ ِ ﺑ�ى اﳌﻮ َه ِﺬ ِﻩmebnidir harekesi değişmez. 45 Adnan Hoyladı َ َ َ ً ﱠ َْ ِاﺷ� َ�ى هﺬان ﱠ Bu iki adam bir dükkân satın aldı. اﻟﺮ ُﺟﻼ ِن ُد�ﺎﻧﺎ ِ َ َهﺬ ِانmurabtır. Elif ile merfudur. َ ﱡ ْ َ ُ َ ْ َ ََ َ َ ْ ﱠ َ َْ اﻟﺮ ُﺟﻠ ْ� ِن أﻟﻘﻰ اﻟﺸﺮﻃﺔ اﻟﻘﺒﺾ ﻋ�� هﺬﻳ ِﻦ Polis bu iki adamı tuttu. َ َهﺬ ْﻳ ِﻦmurabtır. Ye ile mecrurdur. 3. Müsennaları hariç ismi mevsuller mebnidir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ُ َ َ َ َْ ﱠ ﱡ َ َﺟ َﺎء اﻟﺸ ْﺮﻃ ﱡﻲ اﻟﺬي أﻟﻘﻰ اﻟﻘ ْﺒ Suçluyu yakalayan polis geldi. ﺾ َﻋ�� ا� ْج ِﺮ ِم ِ ِ ﱠ اﻟ ِﺬيmebnidir. Harekesi değişmez. Tanıdığın iki adamı gördüm. َﱠ اﻟﻠﺬ ْﻳ ِﻦye ile mansubtur. ُ َ َ ََ ْ ُ ﱠ َ ﱠ اﻟﺮ ُﺟﻠ ْ� ِن اﻟﻠﺬ ْﻳ ِﻦ � ْﻌ ِﺮﻓ ُه َﻤﺎ رأﻳﺖ 4. 11-19 arası sayılar (12’nin 2’si hariç) mebnidir. Örnekler: Türkçesi Arapçası 11 adam geldi. َ َ أ َﺣ َﺪ َﻋﺸ َﺮfetha üzere mebnidir. 12 çocuk geldi. َ 5. Soru isimleri ( أ ﱡىhariç) mebnidir. َْ ِاﺛﻨﺎelif ile mansubtur. َ َ َ ً َﺟ َﺎء أ َﺣﺪ َﻋﺸ َﺮ َر ُﺟﻼ َ َْ ً َﺟ َﺎء ِاﺛﻨﺎ َﻋﺸ َﺮ ِﻃ ْﻔﻼ Örnekler: Türkçesi Arapçası O öğrenci kimdir? ُ ّْ َ َ ْ َ اﻟﺘﻠ ِﻤﻴﺬ؟ ِ ﻣﻦ ذ ِﻟﻚ َﻣ ْﻦcezm ile mebnidir. Cezm değişmez. Hangi çocuk? 46 َ أ ﱡي ِﻃ ْﻔ ٍﻞ؟ Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi َ أ ﱡيzamme ile merfudur. َ 6. Şart isimleri ( َﻣ ْه َﻤﺎ – ِاذا – َﻣ ْﻦgibi) mebnidir. Örnekler: Türkçesi Arapçası Çalma kapıyı, çalarlar kapını. َﻣ ْﻦ َد ﱠق ُد ﱠق َﻣ ْﻦcezm ile mebnidir. Harekesi değişmez. َ �َ �ْ ) َه ُﻠ ﱠﻢ – َهmebnidir. (Fiil olmadığı halde fiil anlamını taşıyan kelimeler =ﺻ ْﮫSus َ 7. Fiil isimler (ﺎت gibi) 8. Bazı zarflar mebnidir. Mebni zarfların sayısı 16’dır. 6 tanesi zarfı olarak, 9 tanesi zaman zarfı olarak, 1 tanesi de hem yer, hem zaman zarfı olarak kullanılır. a- Yer zarfı olarak kullanılan mebni kelimeler: ْ َ ﻟ ُﺪن ُ َﺣ ْﻴﺚ َ أ ْﻳ َﻦ ََ ﻟﺪى ُ ﺛ ﱠﻢ َ ُهﻨﺎ Örnekler: Türkçesi Arapçası Ötekilerin yattığı yerde yat. َ ُ َُْ ُ َْ ْ ُُْ َ اﻵﺧ ُﺮ ون ارﻗﺪ ﺣﻴﺚ ﻳﺮﻗﺪ ُ َﺣ ْﻴﺚzamme ile mebnidir. b- Zaman için kullanılan mebni zarflar: ْ ِإذ ْ َأ ﺲ ﻣ ِ ْ ُﻣﺬ ُْ ُﻣﻨﺬ َ ﱞ ﻗﻂ َﱠ ﳌﺎ َ َ أ ﱠﻳﺎن َ َﻣ�ى Örnekler: Türkçesi Arapçası Gemi dün açıldı. ْ َأkesra ile mebnidir. ﺲ ﻣ ِ َﱠ c- Hem zaman, hem yer için kullanılan mebni zarf: أ�ﻰ ْ اﻟﺴﻔ َﻴﻨ ُﺔ َأ َأ ْﻗ َﻠ َﻌ ْﺖ ﱠ ﺲ ﻣ ِ ِ Örnekler: Türkçesi Arapçası 47 َ اﻵن Adnan Hoyladı Nerede durursan dururum. َﱠ أ�ﻰcezm üzere mebnidir. ْ َ ْ َ َﱠ أ�ﻰ ﺗ ِﻘﻒ أ ِﻗﻒ 9. Cinsini nefyeden ﻻnın ismi mebnidir. َ ﺳ َﺒ َﻮ ْ�ﮫ – َرgibi. 10. َو ْ� ِﮫile biten özel isimler mebnidir. اﺣ َﻮ ْ� ِﮫ – َﻣ ْﺮ َد َو ْ� ِﮫ ِ ِ b. Mebni Olan Fiiller 1. Mazi fiiller Örnekler: Türkçesi Arapçası Çocuk kapıyı açtı. ّ َ ََ َ اﻟﻄ ْﻔ ُﻞ َ اﻟﺒ ﺎب ِ ﻓﺘﺢ ََ ﻓﺘ َﺢgibi mazi fiiller fetha üzere mebnidir. 2. Muzarilerin cemi müennesleri Örnekler: Türkçesi Arapçası ُْْ ّ اﻟن َﺴ ُﺎء َﻳﺄ�ﻠ َﻦ ِ ُْ َْ َُْ اﻧ� ﱠن ﺗﺄ�ﻠ َﻦ Kadınlar yiyorlar. Siz yiyorsunuz. Nunu nisve (dişilik nunu) bitişen muzari fiiller mebnidir. 3. Emir fiiller Örnekler: Türkçesi Arapçası Kitabını oku! ْ ْ ِإﻗ َﺮأcezm ile mebnidir. c. Mebni Olan Harfler َ Bütün harfler ( ﻟ ْﻢ – بgibi) mebnidir. 48 ْ ْ ِإﻗ َﺮأ ِﻛ َﺘ َﺎﺑ َﻚ Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 12. Mukârebe, Recâ’ ve Şurû‘ Fiilleri َ Kendine ait manaları bulunan bu yardımcı fiiller mübtedâ ile haberin başına gelerek ( �ﺎ َنve kardeşleri gibi) َ mübtedâ’yı merfû haberi de mansûb yapar. ( )�ﺎ َدsoyundan olanlar adıyla da gramer kitaplarında geçen bu yardımcı fiillerin en önemli özelliği ise haberinin muzâri fiil oluşudur. 12.1. Mukârebe Fiilleri Haberde bildirilenin yaklaştığını anlatan fiiller şunlardır: Mazi Muzari Mazi Muzari َ ﻛ َﺮ َب َ َﻳ�ﺎ ُد َ �ﺎ َد ُ ﻮﺷ ُﻚ ِ ﻳ Mazi َ َ أ ْوﺷ َﻚ Bunların hepsi de “…neredeyse ..ecek, neredeyse ..acak, ..eyazdı, az kalsın, ..mek üzere(ydi)” manasını verir. َ َ َ Az kullanılan ( )ﻛ َﺮ َبhâriç diğerlerinin muzârisi de çekimleriyle birlikte kullanılır. ( )أ ْنile ya da ( )أ ْنsiz gelebilirler. Örnekler: Türkçesi Arapçası ُْ َ �ﺎ َد ا� ْج ِﺮ ُم ُﻳ ْﻘ َﺘ ُﻞ َ َ ُ َ ْ ُ ْ َ َﻳ�ﺎ ُد اﻟ َ� ْ�ق َﻳﺨﻄﻒ أ ْﺑﺼﺎ َر ُه ْﻢ ْ َ َ ُ ﻮﺷ ُﻚ ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ أ ْن َﻳﺨ ُﺮ َج ِ ﻳ ْ َ َ َ َ أ ْوﺷ َﻚ أ ْن َﻳﺄ ِ� َﻲ ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ ُ َﻛ َﺮ َب ْاﻟ َﻘ ْﻠ ُﺐ ﻣ ْﻦ ُﺣ ْﺰﻧﮫ َﻳ ُﺬ وب ِِ ِ Suçlu öldürüle yazdı. Şimşek neredeyse gözlerini alacak. Halit neredeyse çıkacak. Halit’in gelmesi yakındır. Kalp kederinden az kaldı eriyecekti. Not: Bu üç fiil kendi başlarına tam fiil olarak (yardımcı fiil olmadan) kullanıldıklarında “yaklaştı” manasını َ verirler. O zaman fâili ( )أ ْنden sonraki bölüm olur. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َ َ َ ْ َ ُْ َ ﱠ ُ اﻟﺸ ْﻤ ﺲ أوﺷﻚ أن ﺗﻄﻠﻊ Güneşin doğması yaklaştı. 12.2. Recâ’ Fiilleri َ َْ ِإﺧﻠ ْﻮﻟ َﻖ َﺣ َﺮى 49 َﻋ َ�ىى Adnan Hoyladı َ dır. “Belki, umulur ki, ola ki, herhalde, ..abilir” manalarını taşırlar. Muzâri çekimleri En çok kullanılanı ()ﻋ َ�ىى َ yoktur. Yâni câmid (donmuş) fiiller grubundandır. َﻋ َ�ىىfiili genellikle ( )أ ْنile kullanılır. Daha ziyade ( ) َﻋ َ��ىfiili sâbit kalır, devamındaki cümle çekimli getirilerek kullanılır: Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ُ ُ َﻋ َ�ىى َرﱡ�ﻜ ْﻢ أ ْن َﻳ ْﺮ َﺣ َﻤﻜ ْﻢ َ َ َ ﺧﺎﻟ ٌﺪ َأ ْن َﻳ ُﻘ ﻮم ِ ﺣ َﺮى َ ْْ َ َْ َ ﱠ اﻟﺜ� ُج أ ْن َﻳ ْن ِ� َل ِإﺧﻠﻮﻟﻖ Umulur ki Rabb’iniz size merhamet eder. Umulur ki Halit kalkar. Umulur ki kar yağar. َ َﻋ َ�ىىfiilinin mâzî çekimi yapılarak ve yanına zamir alarak da kullanılır ()… َﻋ َ�ىى َﻋ َﺴﻴﺎ َﻋ َﺴ ْﻮا Örnekler: Türkçesi Arapçası Umulur ki o bir hayır yapar. َ َ ً َ َﻋﺴﺎ ُﻩ أ ْن َﻳ ْﻔ َﻌ َﻞ ﺧ ْ��ا َ * َﻋ َ�ىىfiili “yaklaştı” manasında tam fiil olarak da kullanılır. Bu durumda fâili yine ( )أ ْنden sonraki bölümdür. Örnekler: Türkçesi Arapçası Halit’in gelmesi yaklaştı. ْ َ َ َﻋ َ�ىى أ ْن َﻳﺄ ِ� َﻲ ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ 12.3. Şurû’ Fiilleri ِإ ْﻧ َ� َ�ى َه ﱠﺐ َ ِإ ْﺑ َﺘ َﺪأ َ ﻗﺎ َم َْ أﻗ َﺒ َﻞ َﺟ َﻌ َﻞ َ ﻃ ِﻔ َﻖ َ َ َْ أ�ﺸﺄ َ َ َ أ ﺧﺬ َ ﺷ َﺮ َع َ Bu fiiller muzârinin başına geldiklerinde kendi asıl manalarını atarak (…“ َ)ﺑ َﺪأmeye başladı” manasını َ verirler. Başlama bildiren fiillerin başına ( )أ ْنgetirilmez. Yani başlangıç bildirmeleri ancak muzâri başında olur. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َ َ َ أﺧﺬ اﻟ َﻮﻟ ُﺪ َﻳ ْﺒ ِ�ﻲ ْ َ َ َ ْ َ َ ﻃ ِﻔﻘﺎ َﻳﺨ ِﺼﻔﺎ ِن َﻋﻠ ْ� ِ�ﻤﺎ ِﻣ ْﻦ َو َر ِق ا� َج ﱠﻨ ِﺔ ُ َ َ ﱠ ﺷ َﺮع اﻟﻄﺎ ِﻟ ُﺐ َﻳ ْﻘ َﺮأ Çocuk ağlamaya başladı. Cennet yaprağından üzerlerine örtmeye başladılar. Öğrenci okumaya başladı. 50 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi َْ َ َ َ ْ ا� ْج ُﻨﻮ ُن َﻳ ﺼ ُﺮ ُخ ﺟ ﻌﻞ َ َ ْ ُْ َ َ ﺷ َﺮع اﳌ ﱠ� َ� ُﻢ َﻳ ُﻘﻮ ُل ا� َح ِﻘﻴﻘﺔ Deli bağırmaya başladı. Zanlı hakikati söylemeye başladı. 13. Hâl Hâl; fiil işlenirken, fâilin, mef’ûlün veya her ikisinin durumunu gösteren mansûb ve nekre isimdir. Tekil ve illet harfi bulunmayan bir kelime olduğu takdirde hâl, üstün tenvinli olarak gelir. Türkçe’ deki durum zarfı karşılığıdır. Fiile sorulan “Nasıl” sorusuna cevap teşkil eder. Fiil yapılırken onu işleyenin durumu açıklanan hâl Türkçeye (…rek, ..rak) ekleriyle veya (…dığı halde), (..ken, …mış olduğu halde) kelimeleriyle tercüme edilir. Durumları açıklanan fâil ya da mef’ûlün bih’e de sâhibu’l-hâl veya zü’l-hâl denir. Sâhibu’l-hâl genellikle marife olur. Özel isimlerin ise harfi tarif almasa da marife olduğu açıktır. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َ َ ﺟﺎ َء ﺧﺎ ِﻟ ٌﺪ را ِﻛﺒﺎ َ ً َ ُ َ َ ﺟﺎ َء ْت ﻋﺎ ِئﺸﺔ را ِﻛ َﺒﺔ Hâlit binerek (binmiş olarak) geldi. Aişe binerek (binmiş olarak) geldi. ً َ ً َ Burada را ِﻛﺒﺎve را ِﻛ َﺒﺔkelimeleri fâil olan Hâlit ve Aişe’nin durumunu açıklamaktadır. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ً َ َ ُ ﻟﻘ َﻲ ﺧﺎﻟ ٌﺪ َﻣ ْﺤ Hâlit Mahmut’la ikisi de (ata) binmiş olarak karşılaştı. ﻤﻮدا را ِﻛ َﺒ ْ� ِن ِ ِ َ Burada را ِﻛ َﺒ ْ� ِنkelimesi hem fâil olan Hâlid’in hem de mef’ûl olan Mahmud’un durumunu açıklamaktadır ve tesniyenin mansûb hâli (olan yâ-nûn) ile gelmiştir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َر ِﻛ ْﺒ ُﺖ ْاﻟ َﻔ َﺮ س ُﻣ ْﺴ َﺮﺟﺎ َ ْ ً ﱠ َْ ِإﺷ� َ�ْﻳ ُﺖ اﻟ ِﻜﺘﺎ َب ُﻣ َﺠﻠﺪا Ata eğerlenmiş olarak bindim. Kitabı ciltli olarak satın aldım. ً ً ﱠ Burada ُﻣ ْﺴ َﺮﺟﺎve ُﻣ َﺠﻠﺪاkelimeleri mef’ûl olan atın binilirken ve kitabın satın aldığı zaman ki durumlarını açıklamaktadır. Görüldüğü gibi isimlerin, sıfatların ve özellikle ism-i fâillerin mansûb haldeki yapıları, fiilin yapılma tarzını veya fiil işlendiği andaki durumlarını gösteren zarf olarak kullanılır. 51 Adnan Hoyladı * Hâl, sahibul hale müfred, tesniye, cem ve müzekkerlik, müenneslik bakımından uyar. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َ ﻣﺎ َت ﺗﺎ ِﺋﺒﺎ ِﻟ َﺮِّ� ِﮫ َ َ َ َ ﻣﺎﺗﺎ ﺗﺎ ِﺋ َﺒ ْ� ِن ِﻟ َ ِﺮّ� ِ�ﻤﺎ َ َ َُ ﻣﺎﺗﻮا ﺗﺎ ِﺋ ِﺒ�ن ِﻟ َ ِﺮّ� ِ� ْﻢ O Rabb’ine tevbe ederek öldü. O ikisi Rabb’lerine tevbe ederek öldü. Onlar Rabb’lerine tevbe ederek öldüler. *Hâl müfred (tek bir kelime) olarak geldiği gibi, cümle (isim cümlesi, fiil cümlesi) veya şibh-i cümle (harf-i cer ya da zarflı cümle parçası) olarak da gelebilir. O zaman hâl; mahallen mansûb olur. 13.1. Hal Çeşitleri 1. Müfret: Hal tek bir isim olarak gelebilir. Bu isim hl sahibine göre tesniye veya cemi olabilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası � َ َ ﱠ َأ َ� َﻞ ﱠ اﻟﺴﺎ ِﺋ ُﻞ اﻟﻄﻌﺎ َم ﺣﺎرا � َ َ ﱠ ُ َْ َ ﻻ ﺗﺄ� ِﻞ اﻟﻄﻌﺎ َم ﺣﺎرا ْ ُ َْ َ َ ً َ ﺾ ا� َح ِﻠﻴ َﺐ ﺑﺎ ِردا �ﺷ ِﺮب اﳌ ِﺮ Dilenci yemeği sıcak olarak yedi. Yemeği sıcakken (sıcak olarak) yeme. Hasta sütü soğuk olarak içti. 2. İsim Cümlesi: Hâl isim cümlesi ya da fiil cümlesi olarak geldiğinde, bu cümleyi asıl cümleye bağlayan vâvu’l-hâl (hâl vâvı) denen bir vâv ( ) َوbulunur. Veya yalnız zamir veya hem vâv hem zamirden oluşan bir bağlayıcı bulunur. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ َﻋ َﺮ ْﻓ ُﺘ ُﮫ َو َأ َﻧﺎ �ٌ �ﻐ ﺻ ِ َ َ ْ ُُ َْ َ ٌ ﻻ ﺗﺄ�ﻠﻮا اﻟﻔﺎ ِﻛ َهﺔ َو ِ� َ� ِﻓ ﱠﺠﺔ َ َ َْ ً َ ُ ﻛ ْﻨ ُﺖ ﻧﺎ ِﺋﻤﺎ َو أﻧﺖ ﻗﺎ ِد ٌم Onu küçükken tanıdım. Meyveyi ham iken yemeyiniz. Sen geldiğinde ben uyuyordum. َ 3. Fiil Cümlesi: Bazen olumlu mâzî hâl cümlesinin başında ( َ)و ﻗ ْﺪbulunur. Böylece fiilin oluşmasından daha önceki zamanda oluşan bir eylemi belirtir. Örnekler: 52 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Türkçesi Arapçası َ ْ َْ ُ َ َ َ َ ْ َ َ َ ُ َ َ َ ﺻ ِﺪﻗﺎ ِء ﻏﺎب أﺧﻮك و ﻗﺪ ﺣﻀﺮﺟ ِﻤﻴﻊ اﻷ Bütün arkadaşlar geldiği halde kardeşin gelmedi. Olumlu muzâri ile başlayan hâl cümlesi genellikle önünde vâv-ı hâliye ve başka bir ön takı almaksızın sâhibu’l-hâle bağlanır. Örnekler: Türkçesi Arapçası ُْْ َﺳ ِﻤ ْﻌ ُﺖ اﳌﺆ ِﻣ َﻦ َﻳ ْﺪ ُﻋﻮ َرﱠ� ُﮫ Mü’mini Rabbine dua ederken işittim. Olumsuz mâzî ve muzâri ile başlayan hâl cümlesinin başında bazen vâv-ı hâliye bulunur, bazen bulunmaz. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً ُ ْ َ َ َ ْ َ ُ َ َْ ْ َ ﱠ ﺼ َﻨ ِﻊ ﳌﺎ َﻳﺄ� ْﻞ َﺳ ْيﺌﺎ ذهﺐ اﻟﻌﺎ ِﻣﻞ ِإ�� اﳌ İşçi fabrikaya hiçbir şey yemeden gitti. 4. Hâl Şibh Cümle (Câr-Mecrûr ve Zarf Cümlesi ): Şibh-i cümle olan hâl arada vâv-ı hâliye olmaksızın doğrudan bağlanır. Örnekler: Türkçesi Arapçası Dostumun sesini kapı arkasında olduğu halde tanıdım. Minberin üstündeki hatibi gördüm. Öğrenci mektubu sevinç içinde okudu. Meyveyi ağacının üzerinde olduğu halde sattım. َ ْ َ َْ َ ﺻ ْﻮ َت َ َﻣ ﱠ� ْ� ُت ﺻ ِﺪ ِﻳﻘﻲ ﺧﻠﻒ اﻟﺒﺎ ِب ْْ َ َ َ َ ْ ُ ْ ََ �ِ �َ ﻴﺐ ﻓ ْﻮق ِاﳌﻨ ﺷﺎهﺪت ا�خ ِﻄ َ َ َ َ ّ ُ َ ْ ّ ََ َ اﻟﺮﺳﺎﻟﺔ ِ�� ﻓ َﺮ ٍح ِ ﻗﺮأ ِت اﻟ ِﺘﻠ ِﻤﻴﺬة َ َ ﱠ ِ� ْﻌ ُﺖ اﻟﺜ َﻤ َﺮ َﻋ�� � َج ِﺮ ِﻩ 13.2. Hâl ile İlgili Diğer Özellikler * Genellikle hâl nekre, sahibu’l-hâl marife olarak gelir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ ُ ُْ َْ َ َ ْ َ ﻮم ﺑﺎ ِﻛﻴﺎ أﻗﺒﻞ اﳌﻈﻠ ً َ ُ َْ ْ ََ ﺶ ﻇﺎ ِﻓﺮا ﻋﺎد ا�جي Mazlum (zulme uğrayan) ağlayarak geldi. Ordu zafer kazanarak döndü. 53 Adnan Hoyladı * Hâl birden fazla olabilir, hepsi de atıfsız olarak ana cümleye bağlanabilir. Örnekler: Türkçesi Arapçası ً َ َ ً َ َ َ ْ َﻳ ْﻘ ِﻔ ُﺰ اﻟ َﺒﻄ ُﻞ ﻻ ﺧﺎ ِﺋﻔﺎ َو ﻻ ُﻣ� َ� ِ ّددا ً َ ً َ ٌ ُْ َ َ ََ ﻮد ﺑﺎ ِﻛﻴﺎ ﻣﺎ ِﺷﻴﺎ ذهﺐ ﻣﺤﻤ Kahraman ne korkarak ne de tereddütlü olarak sıçrıyor. Mahmut ağlayarak ve yürüyerek gitti. * Hâl fâilin ya da mef’ûlün durumunu belirttiği gibi muzafun ileyhin durumunu da belirtebilir. Örnekler: Türkçesi َ ً Arapçası َ ُْ َْ ُُ َ َ Hiç biriniz kardeşinin etini ölü olduğu halde yemeyi sever mi? أ ُﻳ ِﺤ ﱡﺐ أ َﺣﺪﻛ ْﻢ أن َﻳﺄ� َﻞ � ْح َﻢ أ ِﺧ ِﻴﮫ َﻣ ْﻴﺘﺎ َ * ( َوVâvu’l-hâl) şart edatları olan ِإ ْنve ﻟ ْﻮin önlerinde geldiğinde cevap cümleleri bulunmazsa vâvu’l-hâl َ olur. ( َ)وِإ ْن( َ)وﻟ ْﻮise vasıl edatı olup …se bile, ..sa bile, …ise de, ..dığı halde, ..mesine rağmen gibi manalara gelir. Örnekler: Türkçesi Arapçası َ ْ َ ْ َ ﺻ ِ ّﻞ َو ِإن َ� َج ْﺰت َﻋ ِﻦ اﻟ ِﻘﻴﺎ ِم ً َْ ََ َ ﻧﺬ َه ُﺐ َوﻟ ْﻮ �ﺎن َ� ِﻌﻴﺪا Ayakta durmaktan aciz olsan bile namaz kıl. Uzak olsa bile gideriz. 13.3. Hâl, Sıfat ve Sıla Cümlelerinin Farkı Hâl, sıfat ve sıla cümleleri arasında mana bakımından büyük fark olmasa da gramer yönünden farklıdırlar. Marife isimden sonra gelen cümleye hal cümlesi, nekre isimden sonra gelen cümleye sıfat cümlesi, ism-i mevsûlden sonra gelen cümleye sıla cümlesi denir. Örnekler: Çeşidi Türkçesi Hal Adam ben onu görürken geldi. Sıfat Gördüğüm bir adam geldi. Sıla Gördüğüm adam geldi. Hal Adamı gelirken gördüm. Sıfat Gelen bir adam gördüm. 54 Arapçası َ َ َ ََ ﱠ اﻟﺮ ُﺟ ُﻞ أرا ُﻩ ﺣﻀﺮ َ َ َ َﺣ ﻀ َﺮ َر ُﺟ ٌﻞ أرا ُﻩ َ َ ﱠ َ َﺣ ﻀ َﺮ ﱠ اﻟﺮ ُﺟ ُﻞ اﻟ ِﺬي أرا ُﻩ ُ اﻟﺮ ُﺟ َﻞ َﻳ ْﺤ َ َرأ ْﻳ ُﺖ ﱠ ﻀ ُﺮ ُ َ َأ ْﻳ ُﺖ َ ُﺟ ًﻼ َﻳ ْﺤ ﻀ ُﺮ ر ر Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi ُ اﻟﺮ ُﺟ َﻞ ﱠاﻟﺬي َﻳ ْﺤ َ َرأ ْﻳ ُﺖ ﱠ ﻀ ُﺮ ِ Gelen adamı gördüm. Sıla 14. Merfular, Mansublar ve Mecrurların Özeti 14.1. Merfular İrab bir kelimenin cümle içindeki yerini ve harekesini belirtmektir. ُ َ ُ ََْْ ﻮﻋﺎت اﳌﺮﻓMerfu (harekesi zamme) Kelimeler ُ َُْ اﳌ ْﺒ َﺘ َﺪأ َ َْ �ُ �َ ا�خ Mübteda (Özne) Haber (Yüklem) َ َْ ﺎﻋ ُﻞ ِ اﻟﻔ َ َْ ﺎﻋ ِﻞ ِ ﻧﺎ ِﺋ ُﺐ اﻟﻔ َ �َ ا ْﺳ ُﻢ ﺎن ِ Kanenin İsmi َ ﺧ َ� ُ� ﱠإن İnnenin Haberi Fail (Özne) Naibu Fail Bir kelime zamme, elif ve vav ile merfu olur. Müfret kelimeler, kırık cemiler, cemi müennes kelimeler zamme ile tesniye elif ile cemi müzekker salim ve beş isim vav ile merfu olur. İrabı Zamme ile Merfu Zamme ile Merfu Vav ile Merfu Zamme ile Merfu Elif ile Merfu Kelime Çeşitleri َُْ اﳌ ْﻔ َﺮ ُد َُْْ ﱠ ��ِ اﻟﺘﻜ ِﺴ ﺟﻤﻊ َﺟ ْﻤ ُﻊ ْاﳌُ َﺬ ﱠﻛﺮ ﱠ اﻟﺴ ِﺎﻟ ِﻢ ِ َﺟ ْﻤ ُﻊ ْاﳌُ َﺆ ﱠﻧ ِﺚ ﱠ اﻟﺴ ِﺎﻟ ِﻢ ََُْ اﳌﺜ ﱠ�ى ٌ َُْ ﻮع ﺑ ﱠ ﺎﻟﻀ ﱠﻤ ِﺔ ِ ﻣﺮﻓ ٌ َﻣ ْﺮ ُﻓ ﻮع ﺑ ﱠ ﺎﻟﻀ ﱠﻤ ِﺔ ِ َْ ٌ ُ ْ َ ﻣﺮﻓﻮع ِﺑﺎﻟﻮ ِاو ٌ َُْ ﻮع ﺑ ﱠ ﺎﻟﻀ ﱠﻤ ِﺔ ِ ﻣﺮﻓ َْ ٌ ُْ َ ﻮع ِﺑﺎﻷ ِﻟ ِﻒ ﻣﺮﻓ Müfret Kırık Cemi Cemi Müzekker Salim Cemi Müennes Salim Müsenna Örnekler: İrabı ُ ﱠ ْ ُ َ ٌ ُْ َ ٌَ َُْ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﻣﺮﻓ:ﻣﺒﺘﺪأ ُ ﱠ ْ ُ َ ٌ ُْ َ ٌََ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﻣﺮﻓ:��ﺧ ُ ﱠ ْ ُ َ ٌ ُْ َ ٌ َ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﻣﺮﻓ:ﺎﻋﻞ ِ ﻓ Kelime Örnekler َ اﻟﺒ ْي ُﺖ ٌ َﺟﻤﻴﻠﺔ ّ اﻟﻄ ِﺎﻟ ُﺐ َ َ ��ٌ اﻟﺒ ْي ُﺖ ﻛ ِﺒ ٌَ ُ َْ اﻟ َﻮ ْر َدة َﺟ ِﻤﻴﻠﺔ ْ َ َ َ ﱠ اﻟﻔﻴﻠ َﻢ ِ ﺷﺎهﺪ اﻟﻄ ِﺎﻟ ُﺐ 55 Açıklama Mübteda Haber Fail Adnan Hoyladı Naibu Fail Kanenin İsmi İnnenin Haberi ُ ُ ا ْﻋ ُﺘ ِﻘ َﻞ ا� ْج ِﺮ ُم َ َ ْ ْ ُ ْ ً َﺳهﻼ �ﺎن اﻻﻣ ِﺘﺤﺎن ﱠإن َ ﻠﻴﻢ َﺣ ٌ ﷲ َﻋ ٌ ﻜﻴﻢ ﱠ َْ َر َﺳ َﺐ اﻟﻄ ِﺎﻟ ُﺐ اﻟﻜ ُﺴﻮ ُل Sıfat َ ُ َْ ﱠ اﳌُ َﻮﻇ ُﻔﻮ َن � ِﺸﻴﻄﻮ َن Çoğul Mübteda َا ْﳌُ َه ْﻨﺪ ُﺳﻮ َن ُﻣ َﺴﺎﻓ ُﺮ َ Çoğul Haber ون ِ ِ َﺳ َﺎﻓ َﺮ ْاﳌُ َﻮ ﱠﻇ َﻔﺎن ِا َ�� َﺑﺎر َ İkil Fail يﺲ ِ ِ َ َ ْ ُ ﱠَ ُ ات � Müennes Çoğul Failﺎﻧﺖ اﳌ َﻮﻇﻔﺎت ُﻣ َﺴﺎ ِﻓ َﺮ ٍ ﱡ ﱠ َ ُ َ ُْ Naibu Fail ُد ِ� َ� اﻟﻄﻼ ُب ِا�� ﻏ ْﺮﻓ ِﺔ اﳌ ِﺪ ِﻳﺮ ُ ا� ْج ِﺮ ُم اﻻﻣﺘ ُ ْ ﺤﺎن ِ َﻋ ٌ ﻠﻴﻢ َْ اﻟﻜ ُﺴﻮ ُل َْ ﱠ اﳌُ َﻮﻇ ُﻔﻮ َن ُﻣ َﺴﺎﻓ ُﺮ َ ون ِ ُْ ﱠ َ اﳌ َﻮﻇﻔ ِﺎن اﳌُ َﻮ ﱠﻇ َﻔ ُ ﺎت ﱡ ﱠ اﻟﻄﻼ ُب ﱠ ُ َ َ ُْ ٌ َ ُ ْ َ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﺎﻋ ٍﻞ :ﻣﺮﻓ ﻧﺎ ِﺋ ُﺐ ﻓ ِ ﱠ ُ ْ ُ َ َ َ ُْ ٌ َ ُ ْ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ِاﺳﻢ �ﺎن :ﻣﺮﻓ ﱠ ُ ََُ ﱠ َ ُْ ٌ َ ُ ْ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﺧ�� إن :ﻣﺮﻓ ﱠْ ﺻ َﻔ ٌﺔ َﺗﺎ� ٌﻊ ﳌَ ْﻮ ُ اﻟﺮﻓ ِﻊ ﺻﻮ ِﻓ ِﮫ ِ�� ِ ِ ِ َُْ ٌَ َ ُْ ٌ َ ُ ْ ْ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ اﻟ َﻮ ِاو ﻣﺒﺘﺪأ :ﻣﺮﻓ ٌََ َ ُْ ٌ َ ُ ْ ْ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ اﻟ َﻮ ِاو ﺧ�� :ﻣﺮﻓ َ ٌ َ ُْ ٌ َ ُ ْ َْ ُ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ اﻷ ِﻟﻒ ﺎﻋﻞ :ﻣﺮﻓ ﻓ ِ ﱠ ُ َ ٌ َ ُْ ٌ َ ُ ْ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﺎﻋﻞ :ﻣﺮﻓ ﻓ ِ ﱠ ُ َ َ ُْ ٌ َ ُ ْ َ اﻟﻀ ﱠﻤﺔ ﻮع َو َﻋﻼ َﻣﺔ َرﻓ ِﻌ ِﮫ ﺎﻋ ٍﻞ :ﻣﺮﻓ ﻧﺎ ِﺋ ُﺐ ﻓ ِ 14.2. Mansublar َ َْْ ُ َ ُ ﻮ�ﺎت Mansub (harekesi fetha) Kelimelerاﳌﻨﺼ ََْ اﳌ ْﻔ ُﻌﻮ ُل ِﺑﮫ َﺧ َ� ُ� َ� َ ﺎن Mefulü Bih Kanenin Haberi ِا ْﺳ ُﻢ ﱠإن َْ َﻣ ْﻔ ُﻌﻮ ُل ُﻣﻄﻠﻖ َ َﻣ ْﻔ ُﻌﻮ ُل ِﻷ ْﺟ ِﻠ ِﮫ َﻣ ْﻔ ُﻌﻮ ُل َﻣ َﻌﮫ İnnenin İsmi Mefulü Mutlak Mefulü Lieclih Mefulü Maah َﻣ ْﻔ ُﻌﻮ ُل ِﻓﻴﮫ َا ْ� َح ُ ﺎل Mefulü Fih Hal َُْ َ ْ اﳌ ْﺴتﺜ َ�ى َ ا ﱠﻟﺘ ْﻤ ِﻴ ُ�� Müstesna Temyiz Bir kelime fetha veya ye ile merfu olur. Müfret kelimeler, kırık cemiler fetha ile cemi müennes kelimeler kesra ile tesniye ve cemi müzekker salim ye ile beş isim elif ile mansub olur. İrabı Kelime Çeşitleri 56 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Müfret Kırık Cemi Cemi Müzekker Salim Cemi Müennes Salim Müsenna َُْ اﳌ ْﻔ َﺮ ُد َُْ ﱠْ اﻟﺘﻜ ِﺴ ِ�� ﺟﻤﻊ َﺟ ْﻤ ُﻊ ْاﳌُ َﺬ ﱠﻛﺮ ﱠ اﻟﺴ ِﺎﻟ ِﻢ ِ َﺟ ْﻤ ُﻊ ْاﳌُ َﺆ ﱠﻧ ِﺚ ﱠ اﻟﺴ ِﺎﻟ ِﻢ ََُْ اﳌﺜ ﱠ�ى َْ ُ ٌ َْ ﻮب ِﺑﺎﻟﻔ ْﺘ َﺤ ِﺔ ﻣﻨﺼ َْ ُ ٌ َْ ﻮب ِﺑﺎﻟﻔ ْﺘ َﺤ ِﺔ ﻣﻨﺼ َْ ُ ٌ ْ ﻮب ِﺑﺎﻟ َﻴ ِﺎء ﻣﻨﺼ َْ ُ ٌ َْ ﻮب ِﺑﺎﻟﻜ ْﺴ َﺮ ِة ﻣﻨﺼ َْ ُ ٌ ْ ﻮب ِﺑﺎﻟ َﻴ ِﺎء ﻣﻨﺼ Fetha ile Mansub Fetha ile Mansub Ya ile Mansub Kesra ile Mansub Ya ile Mansub Örnekler: Açıklama Mefulü Bih Kanenin Haberi İnnenin İsmi Mefulü Mutlak Mefulü Lieclih Mefulü Maah Müfret Hal Müstesna Temyiz Kanenin Haberi Çoğul Hal Çoğul Hal İkil Hal Örnekler Kelime İrabı ﱠ َ اﻟﻄﺎﻟ ُﺐ ُد ُر َ وﺳ ُﮫ ذاﻛ َﺮ ِ َ َ َ ْ ً ا�ج ﱡﻮ ُﻣﺸ ِﻤﺴﺎ �ﺎن ﱠإن ﱠ اﻟﻨ ْﺤ َﻮ َﺳ ْه ٌﻞ ُد ُر َ وﺳ ُﮫ ْ ً ُﻣﺸ ِﻤﺴﺎ ﱠ اﻟﻨ ْﺤ َﻮ ُ ْ ً ُ ً أﺷﻜ ُﺮ َك ﺷﻜﺮا َﺟ ِﺰ�ﻼ ً َ َْْ َ ذ َه ْﺒ ُﺖ ِا�� اﳌﻜ َﺘ ِﺒﺔ َﺑ ْﺤﺜﺎ َﻋ ْﻦ ُ ﻛ ُﺘ ٍﺐ َ َْ ُ َ ﱠ ﺎﻃ َﺊ ﻣﺸيﺖ واﻟﺸ ِ َ َْ ُ ﱠ ﱠ َ ً اﻟﺼﻒ ُﻣ ْﺒت ِﺴﻤﺎ دﺧﻠﺖ ً ﱡ ﱠ ﱠ َﺣ َ ﻀ َﺮ اﻟﻄﻼ ُب ِاﻻ ُﻣ َﺤ ﱠﻤﺪا ُ ْ ً ﺷﻜﺮا َ ْ ُ ٌ َ ْ ُ ٌ َ ََ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﻣﻔﻌﻮل ِﺑﮫ :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ ََُ َ َ َ ْ ُ ٌ َ ََ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﺧ�� �ﺎن :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ ْ ُ ﱠ َ ْ ُ ٌ َ ََ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ِاﺳﻢ إن :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ ْ ُ ُ ُ َْ َ ْ ُ ٌ َ ََ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻄﻠﻖ :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ ً َﺑ ْﺤﺜﺎ َ ْ ُ ُ َ ْ َ ْ ُ ٌ َ ََ َ ُ َ ْ ْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﻣﻔﻌﻮل ِﻷﺟ ِﻠ ِﮫ :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ ﱠ ﺎﻃ َﺊ اﻟﺸ ِ َ ً ُﻣ ْﺒت ِﺴﻤﺎ ً ُﻣ َﺤ ﱠﻤﺪا َ ْ ُ ُ َ َ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﻣﻔﻌﻮل ﻣﻌﮫ :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ ٌ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﺣﺎل :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﻣﺴتﺜ�ى :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ ْ ٌ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻔ ْﺘ َﺤﺔ ﺗﻤ ِﻴ�� :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ َ ُ َ َ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟ َﻴ ُﺎء ﺧ�� �ﺎن :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ ٌ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟ َﻴ ُﺎء ﺣﺎل :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ ٌ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ َ ُ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟﻜ ْﺴ َﺮة ﺣﺎل :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ َ ٌ َ ْ ُ ٌ َ َ ََ ُ َ ْ َْ ﺼ ِﺒ ِﮫ اﻟ َﻴ ُﺎء ﺣﺎل :ﻣﻨﺼﻮب وﻋﻼﻣﺔ ﻧ ْ ُ ً َ اﺷ� َ�ْﻳ ُﺖ ِﻣ� ً�ا ﻗ َﻤﺎﺷﺎ َ� َ ﺎن ْاﳌُ َه ْﻨﺪ ُﺳﻮ َن ُﻣ َﺴﺎﻓﺮ َ �ﻦ ِ ِِ َُ ﱠ ﱠ َ اﻟﺼﻒ ُﻣ ْﺒت ِﺴ ِﻤ َ�ن َدﺧﻠﻮا َ َْ َ ﱠ ﱠ َ ﺎت د ﺧ ﻠﻦ اﻟﺼﻒ ُﻣ ْﺒت ِﺴ َﻤ ٍ ََ ﱠ ﱠ َ اﻟﺼﻒ ُﻣ ْﺒت ِﺴ َﻤ ْ� ِن َدﺧﻼ ُ ً ﻗ َﻤﺎﺷﺎ ُﻣ َﺴﺎﻓﺮ َ �ﻦ ِِ َ ُﻣ ْﺒت ِﺴ ِﻤ َ�ن َ ﺎت ُﻣ ْﺒت ِﺴ َﻤ ٍ َ ُﻣ ْﺒت ِﺴ َﻤ ْ� ِن ََْ ُ Mecrur (harekesi kesra) Kelimelerا� ْج ُﺮو َرات 14.3. Mecrurlar َا ْ َ� ْج ُﺮ ُ ور ِﺑ َﺤ ْﺮ ِف َﺟ ّ ٍﺮ Harfi Cer ile Mecrur 57 Adnan Hoyladı َ ُ َ َُْ ﻀﺎف إﻟ ْﻴ ِﮫ اﳌ Muzafun İleyh Bir kelime kesra veya ye ile mecrur olur. Müfret kelimeler, kırık cemiler ve cemi müennes kelimeler kesra ile tesniye, cemi müzekker salim ve beş isim ye ile mansub olur. İrabı Kelime Çeşitleri َُْ اﳌ ْﻔ َﺮ ُد َُْْ ﱠ ��ِ اﻟﺘﻜ ِﺴ ﺟﻤﻊ َﺟ ْﻤ ُﻊ ْاﳌُ َﺬ ﱠﻛﺮ ﱠ اﻟﺴ ِﺎﻟ ِﻢ ِ َﺟ ْﻤ ُﻊ ْاﳌُ َﺆ ﱠﻧ ِﺚ ﱠ اﻟﺴ ِﺎﻟ ِﻢ ََُْ اﳌﺜ ﱠ�ى َْ ٌ ُْ َ ور ِﺑﺎﻟﻜ ْﺴ َﺮ ِة ﻣﺠﺮ َْ ٌ ُْ َ ور ِﺑﺎﻟﻜ ْﺴ َﺮ ِة ﻣﺠﺮ ْ ٌ ُْ َ ور ِﺑﺎﻟ َﻴ ِﺎء ﻣﺠﺮ َْ ٌ ُْ َ ور ِﺑﺎﻟﻜ ْﺴ َﺮ ِة ﻣﺠﺮ ْ ٌ ُْ َ ور ِﺑﺎﻟ َﻴ ِﺎء ﻣﺠﺮ Kesra ile Mecrur Kesra ile Mecrur Ya ile Mecrur Kesra ile Mecrur Ya ile Mecrur Müfret Kırık Cemi Cemi Müzekker Salim Cemi Müennes Salim Müsenna Örnekler: İrabı Kelime Örnekler ُ َ َ َ ْ ٌ ُْ َ ُ َ َْ ﻼﻣﺔ َﺟ ّ ِﺮ ِﻩ اﻟﻜ ْﺴ َﺮة ﻣﺠﺮور ِﺑ ِﻤﻦ وﻋ ََ ْ اﳌن ْ� ِل ً ﺻ َﺒ َ َﺧ َﺮ ْﺟ ُﺖ ﻣ ْﻦ ْاﳌَ َن ْ�ل ﺎﺣﺎ ِ ِ ُ َ َ َ ٌ ُ ْ َ َْ ٌ َ ُ ُ َ َْ ﻼﻣﺔ َﺟ ّ ِﺮ ِﻩ اﻟﻜ ْﺴ َﺮة ﻣﺠﺮور وﻋ:ﻣﻀﺎف إﻟﻴ ِﮫ ﱠ اﻟﻄﺎ ِﺋ َﺮ ِة ﱠ ْ َ أﻧﺎ ُﻣ َﺴ ِﺎﻓ ٌﺮ َﻋ�� َﻣ� ِن اﻟﻄﺎ ِﺋ َﺮ ِة 58 Açıklama Harfi cer Muzafun İleyh Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi Notlarım: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………..………………………………………………………………………………..………………………………………………………….…………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59 Adnan Hoyladı ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 60 Anadolu İmam-Hatip Lisesi 12. Sınıf Arapça Dilbilgisi 61 Bu kitap Anadolu İmam-Hatip Liselerinde derse giren öğretmenler ve 12. Sınıf öğrencileri için kaynak olarak hazırlanmıştır. Sadece 12. Sınıf konularını içermektedir. Konular örnekleriyle birlikte anlatılmıştır. Gereken yerlerde detaya girilmiştir. Ancak 12. Sınıf çerçevesi dışına çıkılmamıştır.
