Metal Dokuma Tekstil Cepheler

6th International Advanced Technologies Symposium (IATS’11), 16-18 May 2011, Elazığ, Turkey
Metal Dokuma Tekstil Cepheler
Ç. Tekin1 ve S. Kurugöl2
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul/Türkiye, [email protected]
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul/Türkiye, [email protected]
1
2
Metal Woven Textile Facades
Abstract—For centuries, features and characteristics of textile
have not been included in majority of architectural theories and
architectural production as a material group. In general sense,
textiles are evaluated in interior spaces. Until emergence of highperformance technical textiles, this material group is evaluated
as temporary, inflammable, fragile, weak, low-performance
materials requiring excessive maintenance.
Textile facades become significant elements of architectural
designs due to design related facilities and significant decrease in
energy consumption of buildings. By this way, they provide
significant, unique and extensive opportunities for the buildings
in terms of innovation. Today, textiles can be applied to the
building surfaces and add different aesthetical and functional
features to the architecture. It is possible to cover and wrap up
structures by textiles as to have different textures and structures.
In order to create a source for designers, this study evaluates
metal textile materials manufactured on the basis of textile
weaving principle, applied on external façade of structures and
increasing ecological and energy efficiency.
Keywords—Textile in architecture, metal textile material,
facing, textile façade
I. GİRİŞ
ekstilin yapılarda doğrudan yada dolaylı olarak kullanımı
çok eskilere dayanmaktadır. Tekstil malzemelerin yer
aldığı mimariye ait tarihi örnekler, kullanılan
malzemelerin sağlam olmaması nedeniyle bozulmuştur ve
tasarımcıların bu alanda göstermiş olduğu çabaların
kaydedilmeye değer nitelikte görülmemesi nedeniyle, bu
uygulamalara ait ilk bilgiler yetersizdir.
Bir Osmanlı Sarayı olan Topkapı Sarayı, sultanın eski
askeri karargahının güvenilir bölgesinde ve Sultanahmet’in
esas tepesinin zirvesinde yer almaktadır. Mimarlık
tarihçilerinin de belirttiği gibi sarayın planı ve morfolojisi ilk
Osmanlı çadır kamplarının formlarından, planlarından,
anlamlarından ve dolaşımından örnek almıştır. Ayrıca göçebe
toplumların her yerde görülen tekstil yapılarının yanı sıra
tarihte dikkate değer örnekler olarak, Roma'daki
Colosseum'un büyük güneşlikleri, Çin'deki Mongol
hükümdarlarının dev çadırları, Bağdat yakınındaki Ziggurat
Aqur Quf'u (M.Ö. 1400) verilebilir [1].
Çadır strüktürü, tekstil malzemeler olmadan düşünülemez.
Köprüler, çatı stilleri ve özelliklede semer şekilli çatılar,
kumaşın doğal yansıması ve akışından ilham almıştır. Bir
T
binada ve inşaatında gördüğümüz her şeyde tekstillerin
etkisini görmek mümkündür [2].
19. yüzyıl boyunca mimarlık, tekstilden ilham alarak, ağ
kafesler, çelik ağlar, endüstriyel ve inşaat projeleri için yeni
strüktürler geliştirmiştir. Aynı zamanda tekstil tekniklerin
bilgisayar yardımı ile mimarlığa aktarılması ya da
dönüştürülmesi ile bu süreç daha da hız kazanmıştır. Böylece
bugün tekstil esaslı özelliklere, fikirlere ve niteliklere sahip
olan bir mimarinin yapısal, fonksiyonel, duygusal ve
atmosferik etkileri tartışılmaya ve araştırılmaya başlanmıştır.
Bugün mimarlık ve tekstil arasındaki ilişki hızla gelişerek,
tekstilin gerek fonksiyon amaçlı yapı elemanlarının teşkilinde,
gerekse estetik, farklılık arayışları ile iç ve dış mekanlarda
kullanım amacına göre tekstil malzemeye; yumuşak, esnek,
dinamik, değişken, dokunmuş, örgülü, katlı, uyarlanabilir, yarı
şeffaf, gerilebilir, pnömatik, düğümlü, katlanır, gözenekli,
örtülmüş, elastik, plastik, bükülgen, örülmüş, kumaşla
kaplanmış, akıcı, etkileşimli, desenli, konforlu, örtücü,
koruyucu, aydınlatıcı, güçlü ve şık gibi farklı anlamlar
yüklenebilir.
Mimarlık tekstil ilişkisinin sınıflandırılmasında ise en
yaygın uygulama örnekleri üzerinden değerlendirilme
yapılırsa dört farklı alan ortaya çıkar: Tekstil ya da tekstil
esaslı prosesin metafor olarak kullanılması, tekstil benzeri
mekansal yapının (dokuma gibi) mimarlıkta üretilmesi,
tekstillerin ya da tekstil kompozitlerin gerçek bir yapıda
gerçek bir malzeme gibi kullanılması ve tekstillerin mimari
teorilerde metinlerde ortaya çıkmasıdır [1].
Tarih boyunca ortaya çıkan tarihi ve kuramsal projeler ve
büyük geçici tekstil şehirleri, tekstil özelliklerini ve
konseptlerini günümüzün daha yenilikçi mimarisinin daha
kalıcı, yenilik yaratan tasarımları ile paylaşmaktadır.
Mimarlığın tekstillerle olan yakın ve kesin ilişkisine yönelik
mimarlık teorisi, tarihi ve uygulamasının önemli ve orijinal
katkısının değeri günümüzde de devam etmektedir [3].
Günümüzde farklı birçok şekilde kullanım alanına sahip
olan tekstil malzemelerden, cephelerde paslanmaz çelik
kumaşların (mesh) kullanımı neredeyse, çağdaş mimarlığın
temel bir elemanını teşkil etmeye başlamıştır. Bu kullanım,
geleneksel iç mekân-dış mekân ilişkisinin yeniden
yorumlanmasına neden olmaktadır. Yapının anatomisi gözler
önüne serilirken, cephe kullanıcılar tarafından gezilebilen
(Şekil 1-2), dolaşılabilen bir mekân halini almaktadır. Bu
gizemli ve derin cephe sayesinde, iç ve dış arasındaki sınır
ortadan kalkmakta, geleneksel kütlelerin sert ve kapalı
duvarları adeta eriyip gitmektedir [4].
196
Metal Dokuma Tekstil Cepheler
Şekil 1. Metal tekstil cephelerin arkasında mekan kullanımı [5]
Şekil 4. Atelier a Torce, Rennes, Fransa, Gündüz görünüşü [5]
Metal tekstil malzemeler yapılarda çerçeve içinde, dökümlü
bir kumaş gibi ya da gerilerek uygulanabilmektedir. Böylece
malzemenin dokusu kadar uygulama şekli ile yapıların
cepheleri yumuşak, akışkan ve geçirgen gibi birçok anlam ve
işlev kazanabilmektedir.
II. METAL TEKSTİL CEPHE SİSTEMLERİ
Şekil 2. Metal tekstil cephelerin arkasında mekan kullanımı [5]
Esneklik, tekstili diğer (katı) malzemelerden ayıran bir
özelliktir.
Tekstiller,
asılabilir,
ancak
kendilerini
desteklemeleri mümkün değildir. İncelikleri, hafiflikleri,
üretim teknikleri ve malzemeleri sayesinde çevrelerine uyum
sağlayabilirler. Söz konusu uyumluluk, tekstillerin kullanıldığı
değişken uygulamaları da ifade etmektedir [6].
Günümüzde geleneksel cephelerin tersine, her cephe dış
çevre ile iletişim görevini üstlenmektedir. Cepheler binanın
kendisi ve çevresi, ayrıca iç ve dış mekan arasında ilişki kurar.
Özellikle gece olduğunda cephelerde ticari amaçlı reklam
yada estetik amaçlı aydınlatma ile tasarlanan yapılar (Şekil 34) yakın çevresindeki atmosferi değiştirir ve sokaklara canlılık
kazandırır. LED lerin gelişimi ile yapıların dış cephelerinde bu
tür tasarımlarda gelişmiştir. Bugün bu sistemler daha çok
tekstil metal cepheler ile bütünleşik olarak tasarlanmakta hatta
üretici firmalar tarafından, metal malzeme tekstil gibi LED
profiller ile birlikte dokunmaktadır.
Tekstilin yapı dış kabuğunda kaplama malzemesi olarak
kullanım alanlarından biri olan dokuma metal tekstillerin
ekolojik özelliklerinin yanı sıra bu malzeme ile oldukça
kompleks desenler oluşturmak mümkündür. Böylece, yapı
yüzeylerinde ışık, yansımalar, gölgeler ve dokular ile farklı
konfor amaçlarına uygun tasarımlar elde edilebilmektedir.
Metal tekstil malzemeler, dokuma şekillerine göre üç farklı
tipte üretilmektedir: tek yöne elastik, çift yöne elastik ve rijit
(Şekil 5). Farklı dokuma şekilleri; yüzeylerin doku ve
geçirgenliğini, ayrıca sistemin de uygulama şeklini
değiştirmektedir. Tek yöne elastik sistemlerde dokuma
konstrüksiyonu, bir yönde çubuk ya da yassı levha, diğer
yönde tel kablodan oluşmaktadır. Bu dokuma tekniği ile
malzeme, aynı kumaş gibi sarılarak taşınabilir ve çok büyük
uzunluklarda üretilebilme imkanı bulur. İki yönde elastik
sistemlerde ise bir yönde tel kablo, bir yönde elastik çubuklar
ile daha çok bir giysi gibi örülür. Bu sistemin taşınması
nakliyesi ve kurulumu da oldukça kolaydır. Rijit sabit
sistemler ise rijit çubuklar yada yassı levhalardan
oluşmaktadır.
Bu
malzemeler
belli
boyutlarda
üretilebilmektedir.
Şekil 5. Metal tekstillerin dokuma şekilleri
Şekil 3. Atelier a Torce, Rennes, Fransa, Gece görünüşü [5]
Kumaşların uygulanması , panelin şekline, taşıyıcı sistemin
karakterine, boyutuna ve tasarımcının amacına bağlı olarak
değişir. Üretici firmaların standart detayları olmasına rağmen
tasarımlara göre yeni dokuma konstrüksiyonları ve montaj
şekilleri geliştirilebilir. Son yıllardaki uygulamalarını ve
konsept projelerini genellikle metal tekstil malzemeler ile
yapan mimar Perrault tasarımlarına göre üretici firmalar ile
yeni ürün ve montaj şekilleri üzerine çalışmaktadır.
197
Ç.Tekin, S. Kurugöl
Dokuma türüne göre metal tekstiller bir yapının cephesini
kısmen ya da tamamen sarmalayan, eklenti ya da binanın
yapısal sisteminin bir parçası olarak bina yüzüne asılan
yapısal çerçeve sistemi tarafından desteklenen basit bir
konsepttir [7].
Bağlantı şekilleri metal dokumanın rijit (Şekil 6), tek yöne
(Şekil 7) ya da çift yöne elastik (Şekil 8) olup olmamasına
göre değişmektedir [5].
Şekil 6. Rijit sistemin montaj detayı, [5]
Şekil 7. Tek Yöne Elastik Sistemin montaj detayı, [5]
Şekil 8. Çift Yöne Elastik Sistemin montaj detayı [5]
Oldukça basit bir kurulum sistemine sahip olan bu metal
tekstil cephelerin kullanımı sahip olduğu ekolojik
özelliklerden dolayı da artmaktadır. Bunlar:
• Görsel ve estetik faydası,
• Bina güvenliğini arttırması,
• Güneş ısı ve ışığının kontrolü,
• Hava geçişinin kontrolü,
• Yalıtıma katkı ve artan enerji verimliliği,
• Geri dönüşümlü olması,
• Her iklime uygun olması,
• Sistem ömrünün uzun olması,
• Yangına karşı dayanıklı olması,
• Bakım masraflarının olmamasıdır.
Cephelerin önünde bir ağ tabakası oluşturan metal tekstil
kaplamalar, yapı iç kullanıcılarının görsel olarak manzarasını
engellememektedir. Farklı açıklık oranlarına sahip dokuma
türleri ile istenilen oranda görüntü elde etmek mümkündür.
Böylece kaplama, daha çok yapı kullanıcısının görünmesini
engelleyerek, içerden dışarının daha rahat göründüğü filtre
görevini de üstlenmektedir.
Malzemenin dokuma karakteristikleri dış kullanıcı için
özellikle gece ve gündüz yüzeyde oluşacak ışık, yansıma ve
gölgeler ile farklı yüzey dokularının ortaya çıkmasına, iç
mekan kullanıcısı için de cephe üzerine düşecek güneşin
istenmeyen ısı ve ışığını engelleyerek, ısı kazancı ve soğutma
için harcanacak olan enerji miktarının azaltılmasına yardımcı
olmaktadır. Böylece, ışığın, ısının ve görselliğin kontrollü
olarak kullanılması, güneşin parlaklığı ve ışık kirliliği
azaltılabilir ya da kontrol edilebilir. Bu anlamda geleneksel
gölgeleme elemanlarına işlev olarak benzetilse de özellikle
enerji verimliliği açısından bu sistemlerin çok daha kullanışlı
olduğu söylenebilir.
Metal tekstil malzemelerin sahip olduğu yüzey yapısı
nedeniyle, farklı doku çeşitlerine göre sistemin ısı ve ışık
kontrolü yapabildiği gibi hava geçişini de kontrol
edebilmektedir. Bu sayede özellikle yüksek katlı binalarda
olumsuz rüzgar etkileri azaltılarak, doğal havalandırma
sistemlerinin
kullanılması,
pencere
açılabilmesi
sağlanmaktadır. Ayrıca, yapı cephesinin tıpkı bir kılıf gibi
metal tekstil malzeme ile kaplanması, vandalizme karşı bina
güvenliğini de arttırmaktadır.
Genellikle paslanmaz çelikten üretilen sistem elemanları
korozyona dayanıklıdır. Ayrıca boya ya da kaplama
malzemesi ile sistemi korumaya gerek yoktur. Her türlü iklim
koşuluna uygun olan malzeme fiziksel çevre koşullarından
etkilenmez. Uzun ömürlü bir yapıya sahip olan sistemin tüm
bileşenleri; çubuk, tel kablo, yassı levha tekrar kullanılabilir,
geri dönüşümlüdür. Geri dönüşüm yolu ile sistem
bileşenlerinin eritilerek farklı amaçlarla yeniden kullanımı,
sıfırdan hammaddenin işlenmesinden daha az maliyete sahip
olması nedeniyle önemli bir özellik göstergesi sayılabilir.
Yapının servis ömrü boyunca metal tekstillerin yapıya
getirdiği bakım masrafı yok denilecek kadar azdır. Sistem
sahip olduğu doku ve renkten dolayı kir göstermez. Ancak
ihtiyaç durumunda basınçlı su püskürtülerek temizlik işlemi
yapılabilir. Yada yağmur suyu ile sistem doğal olarak
temizlenebilir.
Yukarda saydığımız açılardan düşünüldüğünde sistem hem
ekolojik hem de ekonomiktir. Günümüz yeşil bina kriterleri
açısından düşünüldüğünde enerji performansı ve geri
dönüşüm açısından LEED, BREAM gibi değerlendirme
sistemleri için oldukça uygun bir sistemdir.
III. DÜNYADAN UYGULAMA ÖRNEKLERİ
Metal tekstil malzemelerin cephelere farklı anlamlar
kazandırdığını uygulanan projelerde de görmek mümkündür.
Bu konuda en fazla proje üreten mimarlar arasında;
Dominique Perrault, Will Alsop, Lars Spuybroek ve Enric
Ruiz Geli gibi mimarların tekstil-mimarlık ilişkisini farklı bir
açıdan ele aldıkları ve yapı cephelerine yeni bir anlam
kazandırmak istedikleri, uygulanan ya da konsept projelerdeki
arayışlarından belli olmaktadır.
198
Metal Dokuma Tekstil Cepheler
Özellikle, Perrault’un yapılarında metal tekstillerin
kullanımı ile giydirme cephe kavramı bulanıklaşmış, mimari
bir giydirmeden çok, şık bir gece elbisesine benzemiştir [4]
(Şekil 9) [8]. Perrault, yapılarında kullanacağı metal ağları
üretici firmalar ile beraber geliştirmeye çalışmıştır. Bu
konudaki hassasiyetini, “Tasarladığımız metal ağları bir
terzinin el işçiliğine benzetebiliriz. İnsan bedeni gibi, bir bina
da çok basit bir elbise ile ya da doğanın giysileri ile
giydirilebilir. Bu sonuçları elde etmek için yaratılan teknik
ayrıntılar ve bağlantılar bir modacı ya da terzi standardında
olmalıdır. Bu önemlidir, çünkü malzemenin kalitesi ayrıntıda
ve onu sabitleyen araçların kalitesindedir.” şeklinde
belirtmiştir [9].
Şekil 11 b. Olimpik Tenis Center Madrid, İspanya [10]
Tekstiller şehir, insanlar ve mimarlık arasında yeni bir
ilişkinin geliştirilmesi, mimari varlığın değiştirilmesi anlamına
gelebilmektedir. Bu da şehrin daha moda benzeri bir
görünüşle değişim geçirmesi demektir. Giysilerimizi aldığımız
gibi yeni bir dış örtü alabilmek heyecan verici bir düştür. Bina
örtülerindeki bu tür değişikliklerle şehri adım adım
değiştirmek ilginç olabilir, çünkü mimariye ivme
kazandıracak ve mimariyi değiştirecektir [10].
Şekil 9. Tiyatro binası, Albi, Fransa [8]
Şekil 12. Centre Pompidou-Metz, Fransa [10]
Şekil 10. Innsbruck Town Hall, Avusturya [10]
Metal cepheler sahip oldukları dokular, örgü çeşitleri ile
sadece dışarıdan yapılara faklılık kazandırmakla kalmayıp,
yapının hava geçirimsiz cam kaplaması arasında oluşan
boşluklarda gölgeli yürüme ve yaşam alanları oluşturmakta,
aynı zamanda güneşin farklı açılardan metal dokular
üzerindeki etkisi ile ışık oyunları, dikkat çekici bir etki
oluşturmaktadır (Şekil 10-11a-b) .
Tekstil cepheler yapı fonksiyonunun dış kullanıcı için
tanımlanmasında bir reklam aracı olarak da kullanılmaktadır.
Perrault’un Centre Pompidou yapısında (Şekil 12) dış örgü
deri, müze dahilinde değişen kapsamlar ve olaylar sunan
medya yüzeyi olarak da işlev göstermektedir. Metal tekstil
cephelerin yapılara gündüz ve gece kazandırdığı anlam
ışıklandırmaya bağlı olarak da değişmektedir (Şekil 13 a-b).
Şekil 13 a. Aria Façade at the City Center, Las Vegas [11]
Şekil 11 a. Olimpik Tenis Center Madrid, İspanya [10]
199
Ç.Tekin, S. Kurugöl
Şekil 13 b. 2000 World’s Fair, Almanya [5]
Şekil 15. Cultural centre, Fransa [12]
Metal tekstillerin arkasında cam giydirmenin kullanılması
ile özellikle taşıyıcısı çelik konstrüksiyon olan yapılarda metal
ağ sanki binayı maskeleyen bir eleman haline gelir ve
konstrüksiyon apaçık ortaya çıkar (Şekil 14a-b).
Şekil 16. Opera house, Kore, yarışma projesi [12]
Tekstili cephelerinde kullanan mimarlardan Alsop’un
Londra’da uygulanan çocuk merkezi projesinin cephesinde
(Şekil 17), hem metal tekstiller, hem de farklı renklerde kumaş
tekstillerin kullanılması yapıya fonksiyonuna uygun hareketli,
sıcak bir anlam kazandırmıştır. Görsel etki dışında tekstiller,
güneşin yapıya etkilerini ışık ve ısıyı kontrol edebilmek
amacıyla farklı yönlerde, farklı dokularda kullanılmıştır.
Şekil 14 a. Guangzhou, Çin (Childrens activity center) SBA
Architects [5]
Şekil 14 b. Mumuth, Graz Avusturya, [5]
Spuybroek’in Fransa’da tamamlanan kültür merkezi
projesinde (Şekil 15); eskiden tekstil fabrikası olarak
kullanılan binaya renovasyon ile daha çok sanatsal amaçlı bir
fonksiyon kazandırılarak yeniden işlevlendirilmiştir. Yapı,
paslanmaz çelik tekstil deri ile dalgalandırılmış, özellikle gece
ışıklandırması ile şık bir gece elbisesi gibi yapı giydirilmiştir.
Spuybroek’in Kore’de yarışma projesi (Şekil 16) için
hazırladığı konsept projede de metal tekstilin yapı üzerinde
tıpkı dökümlü bir kumaş gibi kullanımı, konstrüksiyonun
çıplaklığı, yer yer mekanlara ışığın süzülmesine izin veren
şeffaflık dikkat çekicidir.
Şekil 17. Fawood Childrens Center Londra [13]
IV. SONUÇLAR
Malzeme tasarıma şekil, anlam ve ruh kazandırır. Şiirler,
düz yazılar nasıl insanın ruh halini en iyi ifade ettiği araçlar
ise, mimarın kendini ifade etmesi ve tasarımın somut bir hal
alması da malzeme ile gerçekleşir. Bu sayede yapılar anlam
kazanır. Metal tekstiller, yapılara örtü, gece elbisesi, dökümlü
bir kumaş gibi anlamlar, dokuya da geçirgenlik, yumuşaklık
ve akıcılık gibi işlevler kazandırır. Hem estetik hem
fonksiyonel özellikleri ile tekstil malzeme iç mekanda sınırlı
olan kullanım alanından dışarı çıkarak, her türlü iklim
koşulunda kullanılabilme kolaylığı ile hem fiziksel olarak
200
Metal Dokuma Tekstil Cepheler
varlığını sürdürebilme, hem de estetik olarak farklılık
yaratabilme fırsatını tasarımcılara sunmaktadır.
Ayrıca, giderek artan çevre ve enerji problemlerinin
çözümünde metal tekstil malzemelerin dış yapı kabuğu
teşkilinde kullanımı, yapı için ekolojik çözümlerin
üretilebilmesine
yardımcı
olmaktadır.
Günümüz
tasarımlarında amaç, ekolojik ve ekonomik yapılar
üretebilmek ve bu sürekliliği yapının servis ömrü boyunca
devam ettirebilmektir. Metal tekstil malzemelerin farklı
amaçlar için esnek olarak kullanılabilmesi, fiziksel çevre
koşullarının kullanıcı amacına uygun olarak kontrol
edilebilmesi kolaylığı sunmaktadır.
KAYNAKLAR
[1]
Garcia, M. “ Prologue for a history and theory of architextiles”
Architectural design, volume: 76, ıssue 6, DOI: 10.1002/ad.345, 2006.
[2] “Textile and Architecture” (Son erişim Şubat 2011)
http://www.boloji.com/architecture/00056.html
[3] Such as the great religious festivals of the Hajj or the Kumb Melas, or
during the recovery of cities after disasters such as the San Francisco
earthquake of 1906 or the famines, hurricanes and great fires of previous
centuries.
[4] Allmer A., “Dominique Perrault’un Telli Duvaklı Binaları” Yapı 336,
2009.
[5] http://www.gkdmetalfabrics.com (Son erişim Şubat 2011)
[6] “How to dress building up” http://www.transplant.nu/?p=8720
[7] Fredrickson S., “New sustainable advantages can be found by wrapping
a building in fabric”. (Son erişim Şubat 2011)
http://fabricarchitecturemag.com/articles/0908_ce_facades.html
[8] http://www.perraultarchitecte.com (Son erişim Şubat 2011)
[9]
Mi-Sang K.,. “Architectural Geo-couture: Interview with Dominique
Perrault”, Dominique Perrault: Architects and Design, Seoul, Korea,
CAPress Co., Ltd., 2006.
[10] Garcia, M., “Impending Landscapes of the Architextile City: An
Interview with Dominique Perrault” Architectural design, volume: 76,
ıssue 6, DOI: 10.1002/ad.350, 2006.
[11] http://www.cambridgearchitectural.com (Son erişim Şubat 2011)
[12] http://www.nox-art-architecture.com/ (Son erişim Şubat 2011)
[13] http://www.alsoparchitects.com/ (Son erişim Şubat 2011)
201