Rusya`nın Rolü
advertisement
Fatima Mirzaliyeva Rusya’nın Rolü TEMMUZ 2016 ANALİZ 12 Uluslararası Güvenlİk-Rusya Türkiye’nin PKK Sorunu ve Analiz 12 Giriş 01 Uluslararası Güvenlik-Rusya Temmuz 2016 Rusya-PKK İlişkilerinin 03 Tarihsel Arka Planı Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ©İNSAMER 2016 Bu yayının bütün hakları İNSAMER İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi’ne aittir. İNSAMER’in izni olmaksızın yayının metni herhangi bir formda yayımlanamaz, kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtımı yapılamaz. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Hazırlayan: Fatima Mirzaliyeva Genel Yayın Yönetmeni: Dr. Ahmet Emin Dağ Editör: Ümmühan Özkan PKK’nın Rusya’daki 06 Faaliyetleri Türkiye-Rusya 08 İlişkilerinde Kritik Dönem İÇİNDEKİLER İlişkilerde Kırılma 09 Noktası ve PKK’nın Yeniden Ön Plana Çıkması Sonuç 12 Sonnotlar 13 Kaynakça 14 Web Editörü: Mervenur Lüleci Karadere Karagümrük Mh. Kaleboyu Cd. Muhtar Muhittin Sk. No. 6 PK. 34091 Fatih/İ stanbul-TÜRKİ YE www.insamer.com [email protected] Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ANALİZ 12 ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA Giriş Örgüt, Abdullah Öcalan ve bir grup sempatizan tarafından 27 Kasım 1978’de Diyarbakır’ın Lice ilçesinde yapılan bir toplantıda Kürdistan İşçi 01 Partisi (Partiya Karkaren Kürdistan/ kaçmayı başarmıştır. PKK’nın ama- için Ortadoğu ve Avrupa’da başka başlanmıştır. PKK, bir yandan Suriye PKK) ismiyle kurulmuştur. Oluşum cı “Kuruluş Manifestosu”nda ifade imkânların arayışına girmiştir. O denetimindeki Lübnan toprakların- evresini 1980’li yıllar boyunca ta- edildiği gibi, Marksist-Leninist ilke- dönemde ikiye bölünmüş durum- da askerî eğitim yaparken, diğer yan- mamlayan PKK, 1990’lı yıllardan iti- ler doğrultusunda Türkiye’de yaşa- da olan Lübnan topraklarının bir dan da aynı ülkede militanları bulu- baren etkili bir militan grup haline yan Kürtlerin katılımı ile “Bağımsız bölümü Arap Barış Gücü adı altın- nan başka örgütlerle tanışma ve or- gelmiştir. PKK’nın eylemleri ve te- Birleşik Kürdistan”ın kurulması ola- da Suriye’nin denetiminde bulunu- tak çalışmalar yapma imkânı bul- rör taktikleri Türkiye’nin güneydo- rak belirlenmiştir. PKK, 1979 yılın- yordu. Burada altını çizerek söyle- muştur. Örneğin o dönemlerde bir ğu bölgesinde binlerce asker ve sivi- dan itibaren bir yandan militarist mek gerekir ki, parçalanmış ve top- ara Filistin’in Hawatme Grubu ola- lin ölümüne neden olmuştur.1 örgütlenmeye ve taraftar bulmaya rakları resmî hükümetçe denetle- rak bilinen Filistin Demokratik Halk Örgüt başlangıçta eylemlerini odaklanmış, bir yandan da ulusla- nemeyen Lübnan toprakları, kaçak- Kurtuluş Cephesi’yle PKK arasındaki Kürt toprak ağalarına karşı yönelt- rarası bağlantılarını pekiştirmiştir. çılıktan terörizme her türlü yasa yakınlaşma bunun önemli bir göster- miş, Marksist sol bir hareket olarak O dönemde yeterli donanıma ve dış dışı faaliyetin yürütülmesinde çok gesidir. Hatta kimi kaynaklara göre tasarlanmış, kendisini hakları elin- desteğe sahip olmayan örgüt, ulus- sayıda örgüt tarafından kullanılan bu dönemde PKK en büyük para yar- den alınmış olan insanların savunu- lararası arenada ciddi şekilde des- bir yer haline gelmişti. Bu neden- dımını Hawatme Grubu’ndan almış- cusu olarak lanse etmeye çalışmıştır.2 tek kazanmak ve tanınmak için yurt le Lübnan, örgütün askerî eğitim- tır. 12 Eylül 1980 darbesinden son- 1980 yılında yaşanan askerî darbe- dışı faaliyetlerine ağırlık vermeye leri için çok stratejik bir bölge ol- ra Türkiye’den kaçmaya başlayan den sonra, örgütün çok sayıda üyesi başlamıştır. muştur. 1979 yılının sonundan itiba- PKK militanları, Suriye üzerinden hapse atılsa da Öcalan ve parti üye- Öcalan’ın Şam’da karargâhını kur- ren, PKK militanlarının Lübnan’ın Beyrut’a gelerek Bekaa Vadisi’ne geç- lerinin bir kısmı Suriye ve Lübnan’a masından sonra örgüt, kadroları Bekaa Vadisi’ne yerleştirilmesine miştir. Bu darbe sürecinden sonra 02 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ANALİZ 12 Öcalan, Sovyetler Birliği’nden (SSCB) Suriyeli Kürtler arasında da faali- ile savaşlarda, bazı Kürt aşiretler bazı isyanlarda da aktif sayılacak bir temsilcilerle de temas kurmaya baş- yetlerini arttırma fırsatı bulmuştur. Çarlık Rusya’sı ile müttefik olmuş- siyaset izlemiştir. Bu dönemki tez- lamıştır. SSCB ile ilişkilerin kurul- Bu faaliyetler Şam’ın kontrolünde tur. Rus yazar Basil Nikitine “Kürtler” lere göre, Osmanlı’nın parçalanma- masında Kuzey Irak’taki Kürdistan ve genellikle Türkiye karşıtlığı üze- isimli kitabında yer alan “Rusya’nın sı, Rusya’nın sıcak denizlere inmesi, Yurtseverler Birliği (KYB) Başkanı rine inşa edilirken, Suriye’nin ara- Kürdoloji Alanındaki Rolü” başlık- ancak bölgede kurulacak bir “Kürt Celal Talabani’nin de yardımları ol- cılığında örgütün SSCB ile ilişkileri lı makalesinde, Rusya’da özel olarak Devleti” ile mümkün olabilecektir.6 muştur. 1980’li yıllar boyunca PKK de geliştirilmiştir. 3 Rusya - PKK İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı Doğu Bilimi Kürdoloji incelemeleri Çarlık Rusya’sı döneminde Kürtler yapılmasının, bu tür ilişkilerin ku- ve Ruslar arasında varolan ilişkiler, rulması için en elverişli zemini sağ- 1920’lerden itibaren SSCB zamanın- ladığını söyler. Bu dönem, Kürtlerle dan günümüze kadar sürmüştür. Bu ilgili belgeler, özellikle başkent St. ilgi, Soğuk Savaş döneminde sadece Petersburg’da toplanmıştır. Hatta Iraklı Kürtlerle sınırlı kalsa da SSCB Ekaterina döneminde, onun isteğiy- 1980’lerden itibaren artık PKK mese- le akademi üyesi Pallas tarafından ha- lesinde etkili bir aktör olmaya başla- nuda genel olarak başarılı olunama- zırlanan ve bütün dilleri içeren karşı- mıştır. SSCB, Barzan aşiret reisi olan ve Ruslar arasındaki ilişkilerin tarihi- mıştır. Çünkü Kürt aşiretlerin tama- laştırmalı sözlük içinde Kürtçe sözlük Molla Mustafa Barzani’nin 1959’dan nin bir parçası olarak görmekte fay- mına yakını savaşlarda Osmanlı’nın de vardır ve bu kitap, bu konuda ya- itibaren ABD’ye yönelmesinden sonra da vardır. Kürtlerle Ruslar arasında- yanında yer almaya devam etmiştir. yınlanmış ilk bilimsel eser sayılmak- Celal Talabani’yi desteklemeye başla- ki ilk temas 19. asırda Osmanlı Devleti Rusya’nın daha Osmanlı dönemin- tadır. Rusya, bu politik amaçlı kül- mıştı.7 1991’de SSCB dağıldıktan sonra ile yaptıkları savaşlara dayanmakta- den itibaren Kürtlere yönelik bu il- türel faaliyetler yanında, bölgedeki dahi Kürt sorunu, Türkiye ve Rusya dır. 1806, 1828-29 tarihli Osmanlı-Rus gisinin jeopolitik nedenleri arasın- muharebelerinde, Ruslar Kürtlere da aslında Kürtlerle PKK ile Rusya arasındaki ilişkilerin girişimler dahi olmuş, ancak bu ko- tarihsel sürecini genel olarak Kürtler muhtelif vaatlerde bulunarak Kürt fazla bağlantısı olma- aşiretlerle ilişki kurmanın yolları- yan, Boğazlar ve sıcak nı aramıştır. 1853-56 Kırım Savaşı denizlere ulaşabilme ile birlikte Rusların Kürtlere olan idealinin olduğunu ilgisi de artmaya başlamıştır. Ancak belirtmek gerekir.4 Kürt toplumunun yapısı gereği, bir 03 ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA Kürtlerle olan so- dış unsur olarak buradaki aşiretler mut ilişkilerin baş- arasına sızmaları uzun zaman almış- langıcı, 19. yüzyılda tır. Ruslar, 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı Rus Çarlığı sınırları- zamanında, Osmanlı’yı kendi toprak- nın Kafkasların gü- larında meşgul edip gücünü zayıf- neyine, Azerbaycan latma siyasetinin bir gereği olan gi- ve Ermenistan’a ka- rişimlerine aralıksız devam etmiş- dar ulaştığı döne- tir. Hatta Çarlık Rusya’sı tarafından me dayandırılabilir.5 bazı aşiret reislerine maddi çıkarlar Çarlık döneminde teklif edilerek Osmanlı’nın oluştur- (özellikle Ekaterina duğu Hamidiye alaylarına rakip ola- II zamanında) güney rak Osmanlı’ya karşı bazı Kürt aşiret- sınırlarının korun- lerin kullanılması yönünde birtakım masında ve Osmanlı 04 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA ilişkilerinde önemli bir yer tutmaya çalışmaları Rusya’nın iddialarına da- edilmesinden önce, Azerbaycan ken- aksine Boğazlar, Rusya’nın siyasi ta- devam etmiştir. yanak olmuştur. Türkiye, Çeçen soru- di petrolünü 1996 yılında Moskova ile rihinde halen daha ebedi bir mesele Ortadoğu bölgesindeki genel güç nu nedeniyle Rusya tarafından sert imzalanan Bakü-Novorossiysk boru olarak görülmektedir. Rusya Doğu boşluğu ve kaos nedeniyle PKK gücü- bir dille eleştirilirken Rusya’nın Kürt hattıyla naklediyordu. Ancak zaman Bilimleri Akademisi’nde görev- nün zirveye çıktığı dönem 1991-1993 sorununa yaklaşımı da Türkiye ka- geçtikçe petrolün dünya pazarına li Ortadoğu uzmanlarından Nodar yılları arasıdır. 1993 yılından itiba- muoyunda Rusya’ya karşı tepkile- ulaştırılması için alternatif çözüm yol- Mosaki’ye göre Rusya, Boğazlar me- ren Rusya, PKK’nın ülkesinde faaliyet re yol açmıştır. Gerilen ilişkileri ya- ları aranmaya başlandı. 1998 yılında selesinde Türkiye’ye karşı Kürt ko- göstermesine izin vermiştir. Rusya’yı tıştırma adına 1995 Ağustos’unda Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye ara- zunu kullanabilir, zira Rusya’nın je- buna teşvik eden sebeplerden ilki, Rusya’nın Ankara’daki Büyükelçisi sında BTC boru hattının inşa edilmesi- opolitik çıkarları için Boğazlar haya- ideolojik bir sempatiye dayanan ve Andrey Çernişov, Rusya’nın Kürt so- ne dair anlaşma imzalandı.11 Rusya’nın ti önem taşımaktadır.13 PKK’nın kuruluş manifestosunda da rununu Türkiye’nin iç işi olarak gör- bu anlaşmanın dışında kalması ise ifade edilen Marksist-Leninist ideolo- düğünü ve her iki ülkenin birbirini birtakım sorunlara yol açtı. Boru hat- jidir. Hem PKK’nın hem de Rusya’nın anlaması gerektiğini söylemiş ancak tı meselesinde Türkiye ile Rusya ara- aynı ideolojiden beslenmesi, SSCB dö- bu konu iki ülke ilişkilerinde sıcaklı- sındaki anlaşmazlıklar, BTC boru hat- neminden itibaren Rusları ve PKK’yı ğını hep korumuştur.9 birbirine yakınlaştıran en önemli motivasyon olmuştur.8 PKK-Rusya yakınlaşmasının o döne- 05 ANALİZ 12 tının inşa edilmesine karşın Rusya’nın Rusya’yı Türkiye’ye karşı PKK’ya PKK’yı devreye sokmasını gündeme yakınlaştıran bir diğer sebep, böl- getirdi.12 Hatta 1998 yılında Abdullah gesel jeopolitik rekabetlerle ilgili- Öcalan, Rus gazetecileri davet ettiği me ilişkin en dikkat çeken sebeplerin- dir. Türkiye’nin giderek Orta Asya bir görüşmede, Hazar petrollerini den bir diğeri ise Çeçenistan meselesi- ve Kafkasya’da güçlenmesinden ra- Türkiye üzerinden Avrupa’ya ulaş- dir. Çeçenistan sorunu çerçevesinde hatsız olan Rusya, bu durumun tırmak için inşa edilmekte olan BTC Türkiye’nin Çeçenleri desteklediğine önünü almaya çalışmaktadır. Orta boru hattına saldırı düzenlemeleri dair Rusya’nın iddialarının pratikte- Asya ve Kafkasya, jeopolitik ve je- için örgüt elemanlarına emir verdi- ki yansıması, PKK desteği olarak orta- ostratejik açıdan hem Rusya hem de ğini dahi açıkladı. ya çıkmıştır. Rusya’ya göre Çeçen ve Türkiye için çok önemlidir. Bu neden- Yukarıdaki unsurlarla ilişkili baş- Kürt sorunu aynı nitelikte olduğun- le Türkiye’de mevcut olan Kürt mese- ka bir sebep ise, Rusya’nın yüzler- dan, Türkiye’nin Çeçenlere desteğini lesi, Orta Asya’daki ekonomik ve siya- ce yıldır kızıl elma haline getirdiği engellemenin yolu, PKK’yı koz olarak si rekabette Moskova’nın eline önem- “Boğazlar Meselesi”dir. Zannedilenin kullanmaktı. Resmî olarak Türkiye li bir koz vermektedir. Tarih boyun- her zaman Çeçen sorununa ihtiyatla ca çok önemli bir bölge olan Kafkasya yaklaşmış, Rusya’nın toprak bütünlü- ve Orta Asya’da Türkiye’nin etkisi- ğünün korunması ve sınırlarının bo- nin artmasını kendisi için tehlikeli PKK’nın Rusya’daki Faaliyetleri zulmaması gerektiğini söylemişse de bulan Rusya, bu ülkelerin kendisiy- PKK’nın Rusya’daki faaliyetlerin- Moskova yönetimi bu ifadeleri dikka- le olan yakın ilişkilerini kaybetmek de Duma Jeopolitika Komitesi ve lında ise Moskova’da “Mala Kurda” te almamıştır. Çeçenistan’da yaşanan istememektedir. 10 Vladimir Jirnovski liderliğinde- (Kürt Evi) açılmış ve “Kürdistan konferans düzenlenmiştir.14 1994 yı- savaş, Türkiye’de faaliyet gösteren Hazar petrol boru hattı meselesi ki Liberal Demokrat Parti önem- Tarihi” başlıklı bir konferans düzen- Kuzey Kafkasya diasporası için has- de Türk-Rus ilişkilerinin en önem- li rol oynamaktadır. 1989-90 yıllar- lenmiştir.15 1995 yılına gelindiğinde sasiyet taşıdığından, Türkiye’nin dev- li düğüm noktalarından biri olarak da Moskova’da Kürt Kültür Merkezi Rusya-PKK ilişkileri daha ileri götü- let düzeyinde Çeçenleri desteklediği- PKK faktörünün devreye girmesinde kurulmuş, ardından 1990 yılında rülerek PKK tarafından Yaroslav’da ne dair kanıt bulunmasa da ülkede fa- etkili olmuştur. Bilindiği gibi, Bakü- yine Moskova’da “Sovyet Kürtleri, Solneçnıy Kampı kurulmuştur.16 aliyet gösteren Kafkas diasporasının Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattının inşa Tarihleri ve Bugünleri” adıyla bir Bütün bu gelişmeler, doğal olarak 06 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ANALİZ 12 Türkiye ile Rusya arasındaki ilişkile- Duma’nın “Kürdistan Sorunları rin ciddi şekilde gerilmesine neden Çalışma Grubu” kurulması kararı olmuştur. 1995’te iki ülke arasında alarak PKK’ya verilen desteği ya- hem içişleri bakanlıkları hem de is- sallaştırmasından anlaşılmaktadır. Toplantıda Moskova’da Kürt radyosunun açılmasına dair bir bildiri kabul edilmiş ve böylelikle “Medya’nın Sesi” adlı bir Kürt radyosu yayına başlamıştır. İkinci bildiri, Türkiye’nin geniş bir coğrafyaya yayılmasının önlenmesi için, ülkede iç istikrarı bozarak dış politika ile ilgilenmesine engel olmayı amaçlıyordu. 1997 yılında ise Jeolopolitik Komitesi’nin girişimi ile Rus Parlamentosu’nda Kürtler ve Rusya’nın Kürt politikası konusunda bir toplantı yapılmıştır. Bu toplantıda tihbarat servisi başkanlıkları çerçe- “Kürt ve Rus Halklarının İş Birliği vesinde yapılan görüşmelerde Rus Konusunda Perspektifler” baş- yetkililer Türkiye’nin Çeçenistan’ı destekleme politikasından vazgeç- Türkiye-Rusya İlişkilerinde Kritik Dönem 1997 Rusya Türkiye de Çeçenlere yardım etmeye- Başbakanı Viktor Çernomirdin’in yılında dönemin cektir. İmzalanan deklarasyonla taraf- Ankara’yı ziyaret etmesi ile Kürt lar arasında bir süre anlaşma sağlan- sorunu iki ülke arasında ciddi an- sa da 2002 Kasım ayında Moskova’nın lamda müzakere edilmiştir. Hatta Dubrovka semtindeki “Nort-Ost” ti- Çernomirdin, sırasın- yatrosuna düzenlenen terör saldırı- da, Yaroslav’da kurulan Solneçnıy sıyla ilişkiler yeniden kritik bir sü- Kampı’nın kapatılacağını açıklamış- rece girmiştir. Rusya, düzenlenen te- ziyareti tır. Bütün bunlardan sonra, 1997 yı- rör saldırısından Türkiye’de faaliyet lının Aralık ayında “Mavi Akım” an- gösteren Çeçen vakıf ve derneklerini laşmasının imzalanması ile ilişki- sorumlu tutarak onların kapatılma- lerde ticaret faktörü ön plana çık- sını ve faaliyetlerinin yasaklanma- mış ve PKK meselesinden dolayı iki sını istemiştir. Terör saldırısından ülke arasında uzun süredir devam sonra Vladimir Putin’in Türkiye’ye eden gerginlik azalmıştır. Ancak yapacağı resmî ziyaret iptal edile- 18 1998’de Öcalan’ın Suriye’den çıkarı- rek Rusya’nın Ankara Büyükelçisi larak Rusya’ya gelmesi ile ilişkiler- Lebedev tarafından Türkiye’ye resmî de yeniden gerilim yaşanmıştır. 4 nota verilmiştir. Bu notada Rusya, Kasım’da Öcalan Duma’ya mektup Ankara’dan Türkiye’de bulunan yazarak resmî olarak kendisine po- Çeçen vakıf ve derneklerini kapat- litik sığınma hakkı verilmesini ta- masını bir kez daha talep etmiştir. 15 lep etmiştir. Duma’da bu müracaat- Aralık 2004’te ise Türkiye tarafı karşı la ilgili yapılan oylamada 298 evet bir hamle ile Rusya’dan PKK’nın terör lıklı bir bildiri sunularak toplan- oyu çıkmasına rağmen teklif, döne- örgütü olarak tanınmasını istemiş an- tıda Rus hükümetinin Türkiye’ye min Devlet Başkanı Boris Yeltsin ta- cak Rusya, PKK’nın Rusya sınırların- mesi halinde, PKK’nın Rusya’daki silah satışının engellenmesi ve rafından geri çevrilmiştir. Öcalan’a da illegal bir şey yapmamasını gerek- etkinliklerine son verileceğini be- Kürtlerle ilişkilerin geliştirilme- politik sığınma hakkı verilmiş olsay- çe göstererek bu talebi reddetmiştir.20 lirterek Türkiye’den Çeçenistan’a si konusunda kararlar alınmıştır.17 dı, muhtemelen iki ülke arasındaki Rusya, Türkiye’nin bütün ısrarlarına savaşmaya giden gönüllülerin en- Aynı yıl ekim ayında Duma’ya bağ- ticari ve ekonomik ilişkiler bozulup rağmen 2007’de yayımladığı terör ör- gellenmesini, Çeçenistan’a silah ka- lı Jeopolitik Komitesi’nin çabası sa- yeniden askerî riskler ortaya çıkabi- gütü listesinde PKK’ya yine yer ver- çırılmaması için önlemlerin artırıl- yesinde PKDW’nin genel kurul top- lirdi.19 1999 Kasım ayında Başbakan memiştir. Bununla birlikte 1990’lı yıl- masını istemişlerdir. Görüşmelerin lantısı, parlamento merkez bina- Bülent Ecevit Moskova’ya resmî bir zi- ların sonundan itibaren iş birliğinin çok olumlu geçmediği, 1996’da Duma sında yapılmıştır. Ayrıca Vladimir yarette bulunmuş ve 5 Kasım’da terö- özellikle ekonomik boyutta gelişme- Jeopolitik Komisyonu tarafından Jirinovski tarafından sunulan “Kürt rizme karşı mücadele için Türk-Rus si nedeniyle Rusya’nın PKK’ya destek “Kürt Sorununun Çözüm Yolları” adlı toplantının düzenlenmesinden ve 07 ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA Sorunu Raporu” da Duma’da kabul Deklarasyonu imzalanmıştır. Bu dek- konusunda isteksizliği görülmüş ve edilmiştir. larasyona göre, Rusya Türkiye’ye kar- iki ülke ilişkilerini zora sokan prob- şı PKK’yı koz olarak kullanmayacak, lemlerden kaçınılmıştır. 21 08 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ANALİZ 12 ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA İlişkilerde Kırılma Noktası ve PKK’nın Yeniden Ön Plana Çıkması 09 2000 yılından itibaren, özellikle devam eden Türkiye ve Rusya ara- 2005-2015 yılları arasında, Türkiye sındaki rekabetin bir sonucu ola- ile Rusya arasındaki ticaret hacmi- rak patlak vermiştir. Uçak krizinden nin artması, tarafların karşılıklı eko- sonra iki ülkenin medyasına yansı- nomik çıkarlara dayalı iş birliğini yan Rusya Devlet Başkanı Vladimir geliştirmesi sonucunda PKK’nın Putin’in açıklamaları, ilişkileri ne- Rusya’daki faaliyetleri azalmaya baş- redeyse durma noktasına getirmiş- lamış ve Rusya için stratejik ortak- tir. 2015 yılına kadar ilişkiler stra- lık ön plana geçmiştir. Ancak Rus si- tejik iş birliği çerçevesinde gelişse lah şirketleri tarafından PKK’ya ya- de uçak krizi ile birlikte Rusya’nın pılan silah satışları, İran’ın Cevan ga- PKK ile olan ilişkisi Rus medyasında zetesinde çıkan bir haberde belge- yeniden açıkça gündeme getirilme- lerle açıklanmıştır. 22 Nitekim, her ye başlanmıştır. Aslında, Rusya’nın iki ülkenin Suriye’de uyguladıkları PKK ve onun Suriye’deki kolu olan politikalarından dolayı zaman za- PYD ile ilişkisi hep var olsa da yaşa- man aralarındaki gerginlik artsa da nan gerilimden sonra Rusya’nın PKK iki taraf da son döneme kadar iliş- ve PYD’ye desteğini bu kadar açık kilerini çıkmaza sokacak hamleler- bir şekilde göstermesi, Rusya’nın den kaçınmıştır. En son Rusya’nın Türkiye ile gerilim noktalarında her Suriye’ye müdahale etmesi ile bir- zaman PKK’yı kullandığını bir kere likte, gerginlik en yüksek seviye- daha ortaya koymuştur. Rus jetinin ye ulaşmıştır. Rusya Suriye’ye mü- düşürülmesinden sonra medyada dahale etmesini, DAEŞ’e karşı ope- PKK, Kürtlerin haklarını koruyan rasyon yapma gerekçesiyle açık- ve onların özgürlüğü için mücadele lamıştır. Ancak Rusya’nın bu mü- eden bir örgüt olarak tanıtılmış ve dahalesi, Suriye’deki muhalif güç- Türkiye aleyhine “Rusya Kürt kar- lere ve Türkiye sınırındaki Bayır- tını kullanmaya kadirdir”, “Rusya Bucak Türkmenlerine yönelik ol- Türkiye’yi zayıf noktasından vura- muştur. 24 Kasım 2015’te Rus uça- bilir” şeklindeki gazete manşetleri ğının Türkiye’nin sınırlarını ihlal sık sık kullanılmaya başlanmıştır. etmesi sonucunda Türk jetleri tara- 23 Aralık 2015’te HDP eş başka- fından vurularak düşürülmesi, son nı Selahaddin Demirtaş ile Rusya on yılda iş birliği çerçevesinde geli- Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ara- şen münasebetlerde ciddi bir krize sında yapılan görüşmeden son- yol açmıştır. Aslında Rus uçağının ra, birçok uluslararası ilişkiler uz- düşürülmesi ile ortaya çıkan kriz, manının ortak görüşü, Türkiye- uzun zamandır Suriye üzerinden Rusya ilişkilerinin yakın zamanda düzelmeyeceğini yönünde olmuştur. normal bir politikadır. Dışişleri Rus basın mensuplarından Camila Bakanı Sergey Lavrov’un Demirtaş Koçayan’ın yazdıklarına göre, gö- ile görüşmesi, Rusya’nın Kürtlere rüşmede Selahaddin Demirtaş ile karşı olan ilgisini açık şekilde gös- Lavrov arasında Suriye meselesi mü- termesinin ötesinde, Türkiye ile iliş- zakere edilmiştir. Demirtaş bu görüş- kilerin bozulmasından sonra PKK mede Rus uçağının Türkiye tarafın- ile Rusya arasında ilişki kurulması, dan vurulmasına dair birtakım eleş- sadece uluslararası ilişkiler uzman- tirilerde de bulunmuştur. Koçayan’a ları tarafından değil, aynı zamanda göre, PKK kartı Rusya için güçlü bir Rus parlamentosu tarafından da sa- silahtır ve Rusya’nın Ortadoğu poli- vunulan bir husustur.24 Rusya’nın tikasında yaşanacak siyasi krizler- Vzglyad gazetesinin direktörü, aynı de PKK, en iyi stratejik ortaktır. 23 zamanda Ortadoğu ve Kafkaslar Rus uçağının vurulmasından son- Araştırmaları Merkezi’nde çalı- ra Rusya Dışişleri Bakanlığı’nda, şan diğer bir Türkiye uzmanı olan Suriye Kürtlerinin resmî temsilci- Stanislav Tarasov’a göre Rus jetinin liğinin Rusya’da açılması konusu düşürülmesinden önce, yani taraf- dahi konuşulmuştur. lar arasındaki ilişkilerin iyi oldu- Moskova Üniversitesi İktisadi ğu dönemde, Moskova, PKK ile iliş- Bilimler ve Uluslararası İlişkiler kilerin gelişmesinin önüne bariyer Bölümü’nde çalışan Türkiye uzman- koymuştu, ancak şimdi durum değiş- larından Viktor Nadein Raeviskiye’e miştir. Tarasov’a göre, Rusya Devlet göre, şu an herkes muhaliflerle iliş- Başkanı Vladimir Putin Moskova’nın ki kurmaya çalışmaktadır ve bu çok bundan sonra her yolu deneyeceğini 10 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü ANALİZ 12 üzerinden bölgedeki etkinliğini ar- ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA ve PYD’yi terör örgütü olarak tanı- tırmaya çalışmaktadır. Türkiye’nin maması da Türk-Rus ilişkilerinin ya- PKK’yı ve onun Suriye’deki uzantı- kın bir zamanda düzelmeyeceğini ve sı olan PYD’yi terör örgütü olarak gerginliğin bir süre daha devam ede- görmesi, Rusya’nın ise aksine PKK ceğini göstermektedir. Sonuç 2000’li yıllardan itibaren stratejik iş birliği niteliğinde gelişen Rus-Türk Kafkaslarda uzun süredir devam eden ilişkilerinde zaman zaman siyasi Türk-Rus rekabetinin Suriye krizi ile meselelerden dolayı bazı gerginlik- yüksek gerilim noktasına ulaşması- ler yaşanmıştır; ancak her iki ülke nın neticesi olmuştur ve Rusya bun- de bu dönemlerde aralarındaki tica- dan sonra Türkiye’ye karşı PKK’yı bir ri-ekonomik ilişkileri hep daha ön koz olarak kullanacağını açık şekilde planda tutmuştur. Uzun bir geçmi- dile getirmiştir. Ancak Türkiye’nin şi olan Türkiye ve Rusya arasındaki atmış olduğu yumuşama adımı son- münasebetleri etkileyen en önemli rasında bu politikanın şimdilik rafa faktörlerden biri olan PKK sorunu- kaldırıldığını söyleyebiliriz. 2000 yı- nun son yıllarda daha fazla ön pla- lından itibaren Türk-Rus ilişkilerin- na çıktığı görülmektedir. SSCB dö- deki artan karşılıklı bağımlılık üze- neminde PKK ile kurulan ilişkiler, rine gelen bu yumuşama göz önüne alındığında PKK-Rusya ilişkilerinin ve Türkiye için hassas olan bütün ko- PKK için destek bölge olabilir. Eğer Sovyetlerin dağılması sonrası (1991) nuları fırsat olarak göz önünde bu- Suriye’de özerk Kürdistan kurulursa PKK’nın Rusya’daki faaliyetlerini ar- kötü bir döneme girdiğini söylemek lunduracağını ilan etmiştir. Putin PKK, Türkiye’deki Kürtlerin bağım- tırması ile gelişmiştir. 1990’lı yıllarda mümkündür. tarafından söylenilen, “Mı znayem sızlıkları için daha kolay mücadele Çto nado delat!” (Biz ne yapmamız ge- verebilir ve Moskova bu tür geliş- rektiğini çok iyi biliyoruz!) ifadesi, Rus melerin gerçekleşmesi ihtimalinde medyasında en çok konuşulan konu- ortaya çıkacak sonuçların Türkiye lardan biri olmuştur. Putin’e göre şu için tehlikeli olduğunu çok iyi bil- an Türkiye’nin elinde Rusya’ya za- mektedir. Ayrıca böyle bir şeyin rar verecek hiçbir şey yoktur, ancak gerçekleşmesi durumunda, PKK ve Kürt kartı Türkiye için çok tehlikeli- onun Suriye’deki kolu PYD arasın- dir ve Rusya tarafından Türkiye’ye da da doğrudan bir köprü kurula- karşı koz olarak kullanılabilir.26 caktır. Rusya, PYD’nin Suriye’deki 25 11 aslında Ortadoğu’da, Orta Asya’da ve 27 Rusya’nın uluslararası ilişki- barış görüşmelerine katılmasını is- ler uzmanlarının söylediklerine temekle ve Türkiye ile arasında ya- göre, Suriye’nin kuzeyinde özerk şanan gerginlikten sonra PYD’ye 5 Kürdistan bölgesinin ortaya çıkması, ton silah yardımı yapmakla,28 PYD Türkiye ile yaşanan Çeçen sorunundan ve Rusya’nın SSCB döneminde egemenliği altında olan bölgelerde Türkiye’nin güçlenme politikalarından dolayı, Rusya için PKK unsuru bir daha ön plana çıkmıştır. Rusya’nın Türkiye ile yaşadığı krizlerde PKK’yı bir koz olarak görmesi ve zaman zaman bunu Türkiye’ye karşı kullanması, Rusya’nın yürüttüğü politikanın en bilinen tarafıdır. Rus jetinin düşürül- mesi ile yaşanan gerilim 12 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü Sonnotlar 1. 2. 3. 4. M. Sadi Bilgiç, Dünden Bugüne Kürt Sorunu ve PKK, Bilgesam Yayınları, 2015, s. 18. Ballı, Rafet, (1993), Kürt Dosyası, Cem Yayınevi. Graham E. Fuller, Henri J. Barkey, Türkiye’nin Kürt Meselesi, İstanbul: Profil Yayıncılık, 2015, s. 46. Bilgiç, Mehmet Sadi, Dünden Bugüne Kürt Sorunu ve PKK, Bilge Adamlar Stratejik Erol Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, C. 2, 2004, s. 98. Fatih Ünal, “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devleti’ne Karşı Kullanma Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları, C. 5, S. 17, Bahar 2008, s. 133-135. Araştırmalar Merkezi. Birand, Mehmet Ali, (1992), Apo ve PKK, İstanbul: Milliyet Yayınları. Bogdanov, Yuriy, “Rossiya Sposobna Dobavit Turçii Problem s Kurdami”, Vzglyad Delovaya Gazeta, 21.12.2015. Burkay, Kemal, (1992), Geçmişten Bugüne Kürtler ve Kürdistan, Deng Yayınları, s. 470. Kemal Burkay, Geçmişten Bugüne Kürtler ve Kürdistan, Deng Yayınları, 1992, s. 470. 6. Nazmi Çora, Kürt Sorununun Geleceği, Matris Yayınları, 2004, s. 70-71. Çay, Haluk, (1996), Her Yönüyle Kürt Dosyası, Ankara: İlgi Yayınları. 7. Haluk Çay, Her Yönüyle Kürt Dosyası, Ankara: İlgi Yayınları, 1996, s. 383. Çora, Nazmi, (2004), Kürt Sorununun Geleceği, Matris Yayınları. İra Salamanova (Redaktor razdela world press), “Rossiya nashla bolevuyu toçku Turçii”, Stratfor, 24.12.2015. Dozon, Olive, “Putin v samom vıgodnom polojenii”, Ctobı Razigrat Kurduskuyu Kartu, 9. 10. 11. 12. Fatih Özbay, Oleg A.Kolobov, Aleksandr A. Kornilov, Çağdaş Türk Rus İlişkileri, Tasam Yayınları, 2006, s. 229. Erol Kurubaş, Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, C. 2, 2004, s. 273. http://www.azerbaijans.com/content_1030_tr.html N. Z. Mosaki, Kurdistan i Kurdiskiy vopros v politike Zapada i Rossii, Institute Blijneqo Vostoka, Moskva 2011, s. 204. 13. Mosaki, s. 203. 14. Rafet Ballı, Kürt Dosyası, Cem Yayınevi, 1993, s. 58. 15. Utku Özer, Türk-Rus İlişkileri Üzerine Makaleler, Doğu Kitabevi, 2012, s. 136. 16. Özbay, Kolobov, Kornilov, s. 230. 17. Kurubaş, s. 275. 18. http://www.gazprom.ru/about/production/projects/pipelines/blue-stream/ 19. 20. Smirnov Aleksandr, Sıceva Valeriya, “Moskva Vıdala Abdullu Odjalana”, Gazeta Seqodnya, 14.11.1998. Mosaki, s. 199-201. Rossiya Seqodnya, 04.04.2016. Fuller, Graham E., Henri J. Barkey (2015), Türkiye’nin Kürt Meselesi, çev. Hasan Kaya, İstanbul: Profil Yayıncılık. http://www.gazprom.ru/about/production/projects/pipelines/blue-stream (15.04.2016). Koçayan, Djamilya, “Kurdiskiy faktor v formüle ‘Rossiya i Turçiya’ ”, Novostnoy Front, 12.02.2016. Kurubaş, Erol, (2004), Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Mosaki, Nadar, (2011), Kurdistan i Kurdiskiy Vopros v politike Zapada i Rossii, Institute Blijneqo Vostoka, Moskva. Özbay, Fatih, Oleg A. Kolobov, Aleksandr A. Kornilov, (2006), Çağdaş Türk-Rus İlişkileri/ Sorunlar ve İşbirliği Alanları, Tasam Yayınları. Özdağ, Ümit, (2012), Küçük Ortadoğu ve Suriye, Kripto Yayınları. Özer, Utku, (2012), Türk Rus İlişkileri Üzerine Makaleler, Doğu Kitabevi. Rezçikov, Andrey, “Rossiya mojet vliyat na Turçiyu çerez Kurdiskiy vopros”, Vzglyad Delovaya Gazeta, 14.10.2015. Rıbin, Aleksandr, Aleksandr Braterskiy, “Rossiya primet glavnogo kurda Turçii”, 21. Özer, s. 140. 22. Salih Yılmaz, Rusya Neden Suriye’de? Ankara: Yazar Yayınları, 2016, s. 174. Gazeta.ru, 21.12.2015. Djamilya Koçayan, “Kurdiskiy faktor v formüle ‘Rossiya i Turçiya’ ”, Novostnoy Front, 12.02.2016. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Aleksandr Rıbin, Aleksandr Braterskiy, “Rossiya primet glavnogo kurda Turçii”, Gazeta.ru, 21.12.2015. Yuriy Bogdanov, “Rossiya Sposobna Dobavit Turçii Problem s Kurdami”, Vzglyad Delovaya Gazeta, 21.12.2015. Olive Dozon, “Putin v samom vıgodnom polojenii”, Ctobı Razigrat Kurduskuyu Kartu, Rossiya Seqodnya, 04.04.2016. Salamanova, “Rossiya nashla bolevuyu toçku Turçii”. “Rusya’dan PYD’ye 5 ton silah yardımı”, Sabah, 2.12.2015. ULUSLARARASI GÜVENLİK - RUSYA Kaynakça 5. 8. 13 ANALİZ 12 Salamanova, İra, (Redaktor razdela world press), “Rossiya nashla bolevuyu toçku Turçii”, Stratfor, 24.12.2015. Smirnov, Aleksandr, Valeriya Sıceva, “Moskva Vıdala Abdullu Odjalana”, Gazeta Seqodnya, 14.11.1998. Svistunova İ. A, “K voprosu o probleme RPK”, Institut Blijneqo Vostoka, 12.05.2009. Töreli, Türkmen, (2002), PKK Terör Örgütü, Süleyman Demirel Üniversitesi, Doktora Tezi, Isparta. Ünal, Fatih, (2008), “Rusların Kürt Aşiretlerini Osmanlı Devleti’ne Karşı Kullanma Çabaları”, Karadeniz Araştırmaları, Bahar Yayınları, C. 5, S. 17. Yılmaz, Salih, (2016), Rusya Neden Suriye’de?, Ankara: Yazar Yayınları. 14 Türkiye’nin PKK Sorunu ve Rusya’nın Rolü Nuhun Gemisi Sayfa Tasarım: Fatih Hacıoğlu Baskı: Pelikan Basım Maltepe Mh. Gümüşsuyu Cd. Odin İş Merkezi No. 28/1 Topkapı-İSTANBUL Türkiye’nin PKK sorunu, gelmiş olduğu aşama itibarıyla sadece ülkenin iç politikasında değil dış politikasında da büyük bir alanı işgal etmektedir. Başta Avrupa Birliği ile ilişkiler ve Ortadoğu’daki gelişmeler olmak üzere birçok alanda etkisi hissedilen PKK meselesi, son dönemlerde Rusya’nın çeşitli girişimleri sebebiyle bu ülkeyle olan ilişkilerin de önemli bir konusu olmuştur. Rusya’nın PKK meselesinde nasıl bir role sahip olduğu ve bununla bağlantılı olarak Rusya ile PKK arasındaki ilişkilerin tarihsel süreci, aynı zamanda Rusya’yı Kürt meselesiyle bu kadar ilgilenmeye teşvik eden nedenler, 24 Kasım 2015 uçak krizinden sonra Türkiye ile Rusya arasındaki ekonomik ağırlıklı ilişkilerin bozulması, iki ülke arasında gerginliğin ortaya çıkması ile Rus politikasında Kürt kartının yeniden masaya sürülmesi gibi konular, Türk-Rus ilişkilerinin dışa yansıyan önemli sorun alanlarıdır. www.insamer.com [email protected]
