Çocuklar için el kitabı - Keçiören Osmanlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi
advertisement
T.C. SAÐLIK BAKANLIÐI KEÇÝÖREN OSMANLI AÐIZ ve DÝÞ SAÐLIÐI MERKEZÝ Çocuk Diþleri Hakkýnda Bilinmesi Gerekenler Osmanlý Ýþ Merkezi Keçiören Osmanlý Aðýz ve Diþ Saðlýðý Merkezi Adres: Yeni Etlik Cad. No: 103 Osmanlý Ýþ Merkezi Kat: 2 Etlik / ANKARA Tel: (0.312) 325 36 36 / 122 Fax: (0.312) 325 28 47 www.keciorenosmanliadsm.gov.tr PEDODONTÝ KLÝNÝÐÝNÝN ÝÞLEYÝÞÝ ÇOCUK DÝÞLERÝ KLÝNÝÐÝMÝZDE VERÝLEN HÝZMETLER: 1- Çocuðun aðýz-diþ saðlýðý eðitimi 2- Çürük önleyici uygulamalar 3- Çürük önleyici (çürük diþlerin tedavisi, kanal tedavisi, önleyici ortodontik tedaviler ve çocuk protezleri) Merkezimizde 0-14 yaþ grubundaki çocuk hastalarýn aðýz-diþ muayenelerinin yapýldýðý, bunun sonucunda tespit edilen tedavilerin uygulandýðý birimimizdir. Kliniðimizde muayene ve tedavi yapan diþ hekimlerimiz farklýdýr. Muayene sýrasý ve bir de tedavi sýrasý vardýr. Kliniðimize ilk olarak müracaat eden hastalarýmýzýn muayenesi yapýlýr, filmleri çekilir ve tedavi için randevularý çocuðun okul durumuna göre verilir. Çocuðunuzda eðer diþ çapraþýklýðý varsa tüm tedavileri bittikten sonra ortodonti kliniðine yönlendirilir. Randevularýnýza gelirken çocuklarýmýzý tok karnýna, diþleri fýrçalanmýþ ve tam randevu saatinde getiriniz. Çocuk yaþlarda kazanýlan diþ fýrçalama alýþkanlýðý ve diþ hekimlerinin uygulandýðý koruyucu tedavilerle saðlýklý ve güzel diþlere sahip olmak elimizde. GEÇMÝÞ OLSUN DÝLEKLERÝMÝZLE… 1 VELÝLERÝMÝZ ÝÇÝN KISA BÝLGÝLER SÜT DÝÞLERÝ VE ÇÜRÜK Süt diþleri beslenmede çok önemlidir, eksiklikleri veya hastalýklarý çocuðun beslenmesini etkileyecektir. Süt diþleri, çene kemiði içerisinde oluþmakta olan kalýcý diþler için yer hazýrlarlar. Kalýcý diþler henüz sürmeye hazýr olmadan önce kaybedilen süt diþleri, gerekli önlemler alýnmadýðýnda kalýcý diþlerde çapraþýklýða neden olabilirler. Bu durum tedavi edilmeyen çürükler içinde geçerlidir. Süt diþleri konuþmada önemlidir. Ön süt diþlerinin çeþitli nedenlerle eksikliklerinde bazý sesli harflerin söyleniþleri bozulur, çeþitli konuþma bozukluklarý ortaya çýkar. Henüz çene kemiði içerisinde geliþmekte olan kalýcý diþin üstündeki süt diþinden geliþecek olan bir enfeksiyon veya bu süt diþinin karþýlaþacaðý travma, alttaki daimi diþte çeþitli yapý bozukluklarýna ve renk deðiþikliklerine neden olacaktýr. SÜT DÝÞLERÝNÝN SÜRMESÝ 8 inci Ay 10 uncu Ay 11 inci Ay 13 üncü Ay 16 ncý Ay 19 uncu Ay 20 nci Ay 27 ve 29 uncu Ay Süt diþleri 6.aydan itibaren sürmeye baþlar. Çocuk 2,5 yaþýna geldiðinde sürme tamamlanmýþ olur. Ancak genetik faktörler sebebi ile daha geç veya erken sürebilir. DÝÞ ÇIKARTMA BELÝRTÝLERÝ Diþetlerinde kýzarýklýk, kaþýntý, þiþme, tükürük akýþýnda artýþ, sert cisimleri ýsýrma isteði, iþtahsýzlýk, huzursuzluk olarak görülebilir. Burada anne ve babanýn yapmasý gereken bebeðe ilgi ve þefkat göstererek; bebeðin diþ etlerini soðuk bir bezle temizlemek, bebeðe soðuk diþ kaþýyýcýlarý vermek, bebeðe diþ hekimi kontrolünde aðrý kesici pomatlar kullandýrmaktýr. 2 BEBEÐÝN AÐZINA ÝLK SÜT DÝÞLERÝ ÇIKMAYA BAÞLADIÐINDA Anne temiz bir tülbent veya gazlý bez yardýmýyla beslenme sonrasý diþleri temizlemelidir. Bebeðinizi uyku öncesinde doyurup daha sonra suyla ýslatýlmýþ bir gazlý bezle aðzýný temizleyiniz. Beslenme esnasýnda uykuya dalarsa yataðýna yatýrýnýz. Bebeðinizi uyku esnasýnda emzirmeyiniz yada þekerli süt dolu biberonla uyutmayýnýz. Aðlayan çocuðunuzu susturmak için bala yada reçele batýrýlmýþ emzik vermeyiniz. Çocuk uykudayken asla süt veya meyve suyu dolu biberon vermeyiniz. SÜT DÝÞLERÝ TOPLAM 20 TANEDÝR Süt diþlerinin aralarýnýn açýk olmasý normaldir. Bunun nedeni yerlerine gelecek daimi diþlere yer saðlamaktýr. Süt diþleri zamanýndan önce çekilirse alttan gelen diþe yer kalmaz, oluþan yer darlýðý nedeni ile çapraþýklýk oluþur. Süt diþlerinin görevi çocuðun düzgün beslenmesini, konuþmasýnýn düzgün geliþmesini saðlamaktýr. Ayrýca çocuk psikolojisini olumlu yönde geliþmesini ve kendine güvenini kazanmasýdýr. Çürüðü önlemede en etkili yöntem tartýþmasýz diþ fýrçalamadýr. DÝÞ FIRÇASI SEÇÝMÝ: Diþ fýrçalarýnda aranan baþlýca özellikler; diþlere uyumu, manevra kabiliyeti ve kýl uçlarýnýn durumudur. Çocuk diþ fýrçalarýnda baþ uzunluðu 2,5 cm veya daha az olmalý, geniþliði ise 8 mm'den fazla olmamalýdýr. Yuvarlak uçlu fýrçalar, diþler ve diþetleri üzerinde az travmatik etkiye sahip olmalarý nedeniyle çocuklara özellikle önerilir. Fýrça 3 ayda bir yenilenmelidir. 3 DÝÞ MACUNU SEÇÝMÝ Diþ macunundan beklenen diþ çürümelerini engellemesi, diþtaþý oluþumunu geciktirmesi, duyarlýlýðý azaltmasý, diþleri beyazlatmasý, diþeti hastalýklarýný önlemesi ve plak kontrolüne yardýmcý olmasýdýr. Küçük çocuklar sýklýkla diþ macununu yutma eðiliminde olduklarýndan, fýrçaya konulan diþ macunu miktarý yarým bezelye büyüklüðünde olmalýdýr. Çocuklar genellikle iki üç yaþlarýnda diþ fýrçalamayý öðrenmeye baþlarlar. Ancak en az beþ altý yaþýna kadar bu iþi anne babanýn yardýmý ve gözetimi ile yapmalarý daha uygundur. Genel olarak çocuðun ikinci doðum günü geçmeden diþ hekimi koltuðuna oturmasý uygun olur. Asla bir diþ hekimi bir korkutma unsuru olarak kullanýlmamalýdýr. Ayrýca anne ve babanýn bu konudaki korku ve kaygýlarý çocuða yansýtýlmamalýdýr. DÝÞ SAÐLIÐI AÇISINDAN BESLENMENÝN ÖNEMÝ Beslenme diþ geliþiminin tüm aþamalarý üzerinde etkilidir. Dengeli ve yeterli bir beslenme genel vücut saðlýðýna olan katkýlarý kadar diþ saðlýðýna da katkýda bulunacaktýr. Çocuklar hazýr gýda ürünleri yerine olabildiðince evde hazýrlanmýþ yemeklerle beslenmeli ve belli yiyecekleri yeme alýþkanlýðý kazandýrýlmalýdýr. Diþlerin kendi kendilerine temizlenebilmelerine fýrsat tanýmak açýsýndan yemeklerden sonra tatlý yerine havuç yada elma yenilmesi yararlý olacaktýr. Beslenmenin vazgeçilmez unsurlarýndan birisi olan þekerin aþýrý kýsýtlanmasý yerine diþ çürüðüne yol açmamasý için bazý besin önlemlerin alýnmasý yeterli olacaktýr. Bunlarý þöyle sýralayabiliriz: 4 * * * * * * Düzenli öðünler þeklinde besleniniz. Öðün aralarýnda atýþtýrma tarzý beslenmeden kaçýnýnýz. Þekerli gýdalarý öðün aralarýnda deðil, öðün içinde tüketmeye özen gösteriniz. Uykudan hemen önce asitli yada þekerli yiyecek-içecek tüketiminden kaçýnýnýz. Fosforik asit içeren (kolalý) gazozlarý yarý yarýya sulandýrarak içiniz. Þekersiz sakýz çiðneyiniz. Her yemekten sonra en geç yarým saat içinde diþlerinizi fýrçalayýnýz. BESLENMENÝN AÐIZ-DÝÞ SAÐLIÐI ÜZERÝNDEKÝ ETKÝLERÝ PROTEÝN VE DÝÞ Geliþim öncesi ve geliþim dönemlerinde diþler üzerindeki etkisi büyüktür. KALSÝYUM Diþleri kuvvetlendirir. Kalsiyumun kana karýþýp dokulara taþýnmasý için D VÝTAMÝNÝ gerekmektedir. Ayný zamanda proteinler de kalsiyumun dokulara taþýnmasýný saðlar. A VÝTAMÝNÝ eksikliði enfeksiyona karþý dayanýklýlýðý azaltmakta ve iyileþmeyi geciktirmektedir. Diþ sürmesinde gecikmelere de yol açmaktadýr. B VÝTAMÝNÝ eksikliðinde, aðýz dokularýnda hassasiyet ve diþleri çevreleyen alveol kemiðinde harabiyet görülmektedir. C VÝTAMÝNÝ eksikliði kireçlenme bozukluklarý ve diþetlerinde kanamalara yol açan bazý hastalýklara sebep olur. Hamilelikte beslenmenin, çocuðun diþleri kadar annenin diþ saðlýðý üzerinde de etkisi büyüktür. Bu nedenle hem anne hamilelik döneminde hem de bebek geliþim döneminde yeterli ve dengeli bir biçimde beslenmelidir. DENGELÝ BESLENME Dengeli beslenmenin çürüklerle direkt olarak ilgisi vardýr. Dengeli beslenme büyüme ve geliþim için gerekli gýdalarýn alýnmasý demektir. Peki alýnan gýdalarýn çeþidi ve alýnma sýklýðý nasýl olmalýdýr? Çocuklarýn beslenme alýþkanlýklarý takip edilmeli ve çocuðun hangi sýklýkla neler yediði saptanmalýdýr. Karbonhidratlardan zengin besinleri ana öðünlerle birlikte tüketmek ve ara öðünlerde bu tarz besinler (pasta, patates, cips, çikolata, þeker, bisküvi) tüketmemek çürük geliþimi açýsýndan çok önemli bir yarar saðlayacaktýr. Örneðin; bir paket çikolatayý 1er saat ara ile 5 seferde yemek yerine, öðle yemeðinden sonra tüm paketi birden yemek daha az zararlýdýr. 5 SÜT DÝÞLERÝNÝN AÐIZDA KALMASININ ÖNEMÝ NEDÝR? Estetik açýdan önemi: Özellikle ön bölge diþlerinin erken yaþlarda (3-4 yaþlarýnda) kaybedilmesi, çocukta estetik probleme ve hatta psikolojik sorunlara neden olabilir. 6-7 yaþlarýnda bu diþlerin kaybý fazla bir problem teþkil etmez; çünkü zaten bu yaþ grubu çocuklarda, süt diþlerinin deðiþme yaþý gelmiþtir. Konuþma açýsýndan önemi: Ön diþlerin bazý seslerin çýkmasýnda önemli katkýsý vardýr. Bazý sesler dilin, bu bölge diþlerinin arka yüzeylerine deðmesiyle oluþur. Ön grup diþlerin kaybýnda çocukta s,f,v,z,t,d seslerinin bozuk çýkmasý söz konusu olur. Çiðneme açýsýndan önemi: Çok derin çürüklerde ve fazla diþ kayýplarýnda, bu bölge kullanýlamadýðý için çiðneme yetersiz kalýr; bu çiðneme_ kaslarýnýn aktivasyonunda düþüþe sebep olabilir. Yetersiz çiðnemeden ötürü, sindirim bozukluklarý da oluþabilir. Sürekli diþlerin sürmesinde rehber olmalarý: Süt diþleri, sürekli diþlerin sürmesinde rehber görevi yapar. Erken kayýplarda, üzerindeki rehber diþi kaybeden sürekli diþ, normalde olmasý gereken yerin dýþýnda bir yerden sürebilir. Bu da, ortodontik bozukluklara yol açar. Tüm bu nedenlerden ötürü, çocuk ilk diþlerinin çýkmaya baþladýðý andan itibaren diþ hekimini ziyaret etmeli, 6 ayda bir kontrole gelmelidir ve gerekiyorsa diþler mutlaka tedavi edilmeli, gereken önlemler alýnmalýdýr. KORUYUCU DÝÞ HEKÝMLÝÐÝ Çocuklarda koruyucu diþ hekimliði yaklaþým ve tedavileri þu baþlýklardan oluþur: * Fýrçalama Kötü alýþkanlýklarýn tespiti ve önlenmesi * * Diþ geliþiminin takibi Flor uygulamalarý * * Diþ ipi kullanýmý alýþkanlýðýnýn kazandýrýlmasý Fissür örtücü uygulamalarý * Ailenin bilgilendirilmesi * Travma ve darbelerden korunmanýn saðlanmasý * Uygun beslenme * Koruyucu Diþ Hekimliði'nin Önemi Nedir? Koruyucu diþ hekimliði, çocuðunuz için saðlýklý ve güzel bir gülüþ saðlar. Saðlýklý aðza sahip çocuklar daha rahat ve kolay çiðnerler; yemeklerin besin deðerlerini tam ve etkin olarak alýrlar. Konuþmayý daha çabuk ve anlaþýlabilir olarak kavrarlar. Aðýzlarýnda vücudun diðer bölgelerini tehdit eden bir hastalýk olmadýðýndan genel saðlýk durumlarý da daha iyidir. Saðlýklý bir aðýz güzel göründüðü için çocuðun kendine ve görüntüsüne güveni fazladýr. Bunlarýn dýþýnda; koruyucu diþ hekimliði daha az yorucu ve daha ucuz bir tedavi yaklaþýmýdýr. 6 Koruyucu Diþ Hekimliði Ne Zaman Baþlamalýdýr? Koruyucu diþ hekimliði ilk diþlerin aðýzda sürmesinden itibaren baþlar. Çocuðunuzun ilk diþinin sürmesiyle beraber, diþ hekiminizi görünüz, böylece aðýz saðlýðýný koruma konusunda da bilgi sahibi olabilirsiniz. Diþ hekimi ziyaretiniz ne kadar erken baþlarsa, çocuðunuzun diþ hastalýklarýný koruma þansýnýz o kadar yüksek olacak, çürük oluþmadan önlem alabilecek ve çürüksüz, saðlýklý bir nesil yetiþtirebileceksiniz. Koruyucu Diþ Hekimliðinde Ailenin Rolü Nedir? Çocuðunuzun diþ saðlýðý tamamen saðlandýktan sonra, diþ hekiminiz bu saðlýðýný evde kendisi koruyabilmesi için, çocuðunuza fýrçalama, diþ ipi kullanýmý, aileye beslenme düzeni ve gerekirse flor kullanýmý konusunda bilgiler verir. Ayrýca uygulamalarý takip ve kontrol ederek çocuðunuzun bu alýþkanlýklarý yaþam boyu kazanmasýna yardýmcý olursunuz. Diþ hekiminin Koruyucu Tedaviye Katkýsý Nedir? Diþ fýrçalama, diþ ipi kullanýmý ve flor uygulamalarýnýn hepsi çocuðunuzun diþ saðlýðýnýn korunmasýna yönelik uygulamalardýr. Ama bunlarýn dýþýnda da uygulanan tedaviler vardýr. Örneðin, daha sonra deðineceðimiz fissür örtücü v.b. uygulamalar, diþ hekimleri tarafýndan sýklýkla uygulanan yöntemlerdir. FLOR UYGULAMALARI Florid diþ çürüklerini önlemede veya yeni oluþmakta olan diþ çürüklerini durdurmada en etkili ve basit bir yöntemdir. Diþ hekimleri tarafýndan çeþitli þekillerde (jel, solüsyon, vernik) uygulanan flor belirli periodlarla diþler sürdükten hemen sonra uygulanmaya baþlanmalýdýr, 6 ayda bir tekrarlanmalýdýr. Fluor uygulamasý sýrasýnda kullanýlan özel pediatrik kaþýklar Florid sudan veya yediðimiz pek çok gýdadan alabildiðimiz doðal bir mineraldir. Çok eskiden beri sularýndaki florid oraný fazla olan bölgelerde yaþayanlarýn daha az diþ çürüðüyle karþýlaþtýðý fark edilmiþ ve nedeni araþtýrýldýðýnda floridin diþin minesini çürüðe dirençli hale getirdiði saptanmýþtýr. Önceleri þehir sularýnýn optimal dozda floridlenmesi düþünülmüþ ve bazý bölgelerde uygulanmýþ, daha sonra ise bir takým yan etkiler görülerek bu doz azaltýlmýþtýr. 7 Son yýllarda yapýlan araþtýrmalar ise yüzeysel flor uygulamalarýnýn daha önemli olduðunu göstermiþtir. Annenin hamileliði esnasýnda aldýðý yada 6. aydan itibaren çocuða verilen flor tabletlerinin etkisinin tahmin edilenden çok az olduðu bulunmuþtur. Mineyi oluþturan kristal yapý, yüzeye uygulanan floridin etkisiyle aside daha dirençli hale gelmektedir. Böylece daha zor pürüzlenmekte ve çürüðün oluþmasý zorlaþmaktadýr. Yüzeysel florid uygulamalarý 3 yaþýndan itibaren baþlanabilen ve her 6 ayda bir tekrarlanmasý gereken basit, acýsýz bir iþlemdir. Çocuðun diþ hekimi ile karþýlaþmasý ve 6 aylýk periyotlarla kontrole gelmesi açýsýndan idealdir. Birkaç dakika süren bu iþlemin sonrasýnda çocuðunuzun diþlerinin yüzeyinde depolanan florid, diþleri çok daha saðlýklý ve güçlü yapacaktýr. Nasýl Yapýlýr? Bu acýsýz iþleme baþlamadan önce sealent uygulanacak yüzeydeki girintiler tamamen temiz ve bakterilerin uzaklaþtýrýlmýþ olduðundan emin olmak gerekir. Bu amaçla özel bir solüsyanla diþleriniz hekiminiz tarafýndan fýrçalanarak temizlenir ve kurutulur. Diþin en üstünde bulunan mine tabakasý bir jel yardýmý ile pürüzlendirilir ve yapýþtýrýcý (bonding) sürülür, ýþýk ile sertleþtirildikten sonra füssür sealentin bir fýrça yardýmý ile girintileri doldurulmasý saðlanýr, tekrar ýþýkla sertleþtirilir. Yükseklik olup olmadýðý kontrol edilip üzerine koruyucu cilasý sürülür. Çok basit, ucuz. Acýsýz ve etkin bir koruyucu prosedür dür. FÝSSÜR ÖRTÜCÜ (Sealant) Diþlerin çiðneyici yüzeyleri girintili çýkýntýlýdýr. Bu bölgeler dardýr ve gýdalarýn sýkýþýp temizlenmemesi nedeniyle genellikle çürüklerin ilk baþladýðý yerlerdir. Fissür örtücüler, azý diþleri üzerindeki oluklara yerleþtirilen þeffaf ve beyaz renkte akýþkan dolgu maddeleridir. Diþ yüzeyine herhangi bir aþýndýrma iþlemi yapýlmaksýzýn uygulanýrlar ve yükseklik oluþturmazlar. Aðrýsýz bir iþlemdir ve sadece birkaç dakika sürer. Çürük oluþumunu engellerler. 8 Diþlerin çiðneyici yüzeyleri girintili çýkýntýlýdýr. Bu çukurcuk ve tepecikler pit ve fissürler olarak adlandýrýlýr. Bu bölgeler oldukça dardýr ve gýdalarýn çýkýþý temizlenememesi nedeniyle genellikle çürüklerin baþladýðý yerlerdir. Bu bölgelerdeki gýda ve mikroorganizma birikimini ve buna baðlý olarak çürüðü önlemek amacýyla özel akýcý bir dolgu malzemesi kullanýlýr. Öncelikle bu bölge tam olarak temizlenir ve fissür sealant dediðimiz akýcý dolgu bu bölgeye uygulanýr. Iþýk ile sertleþtirilir ve fazlalýklarý düzeltilerek cilalanýr. Bu iþlem sayesinde tüm çürüklerin yaklaþýk %70 ini oluþturan çiðneyici yüzey çürüklerinden korunmak mümkün olur. Normal þartlarda uzun yýllar kullanýlabilmekle birlikte özellikle buz çiðneme yada diþ gýcýrdatma gibi alýþkanlýklarý olanlarda sýk sýk kontrol edilmelerinde fayda vardýr. Aðýzda ilk kalýcý diþlerin çýktýðý dönem uygulama için idealdir. Bu da 6 yaþ civarýdýr. Diðer azý diþlerinin sürme zamanlarýnda diðerlerine de uygulanýr. Önemli bir nokta; kalýcý diþler sürmeye baþladýktan kýsa bir süre sonra yaptýrmanýn (1-2 sene içinde) daha iyi olacaðýdýr. Çünkü süre uzadýkça çürük oluþma ihtimali artar ve fissür sealant yerine dolgu yapmak gerekebilir. Çürüksüz büyüklerde de uygulanabilmekle beraber, çocuklarda kullanýmý daha faydalý ve önemlidir. Kesinlikle acýsýz ve çok kolay bir iþlemdir. YER TUTUCULAR Herhangi bir nedenden dolayý erken kaybedilmiþ süt diþlerinin yerlerini korumak için yapýlan hareketli yada sabit apareylere yer tutucu denir. Süt diþlerinin erken kaybedilmesi fonksiyon ve estetik sýkýntýlarýn yanýnda bir takým geliþimsel sorunlara da neden olmaktadýr. Süt diþleri sürecek olan daimi diþler için rehberlik etmektedir. Eðer zamanýndan önce kaybedilirlerse daimi diþler rast gele bir biçimde sürecek ve çapraþýklýklar oluþacaktýr. Bu nedenle periyodik kontroller ihmal edilmeden karýþýk diþlenme dönemindeki ilkokul çocuklarýnda geliþim ve çürük takibi çok sýký tutulmalýdýr. 9 Yer tutucunun bakýmý ve korunmasý: * * Yapýþkan gýdalardan ve çiklet çiðnemekten kaçýnýnýz. Diliniz yada parmaklarýnýzla yer tutucuyu itip bükmeye çalýþmayýnýz. Düzenli fýrça ve ip kullanarak temiz tutunuz. 6 ayda bir mutlaka kontrole gidiniz. * * Çocuklarda Görülen Erken Diþ ve Yer Kayýplarý ve Yer Tutucular Süt diþleri, ya alttan gelen daimi diþin uyguladýðý baský sonucu düþer; yada travma veya tedavi edilemeyecek kadar derin çürükler sonucu çekilmek zorunda kalýr ve bunun sonucunda erken diþ ve yer kayýplarý meydana gelir. Bunun sonucunda oluþan boþluðu doldurmak için komþu diþlerin boþluða doðru kaymasý, alttan sürmekte olan daimi diþlerin çýkacak yer bulamamasý veya farklý bir yerde sürmesi söz konusu olur. Bu da ortodontik problemlere yol açar. Bu nedenle de yer tutucu dediðimiz plastik veya metal apareyler takarak ileride sorun oluþturacak bu bozukluklarý engellemiþ oluruz. Ýki tip yer tutucu vardýr. * Hareketli (çocuðun kendi çýkarýp takabileceði) * Sabit Hareketli yer tutucular, klinikte çocuðun aðzýndan ölçü alýnarak laboratuarda akrilik bazlý bir maddeden aðzýna uyumlu olarak yapýlan tiplerdir. Birden fazla sayýda ve çenenin her iki tarafýnda eksik diþ olmasý durumunda tercih ettiðimiz yer tutucudur. Çocuk, gün boyu taktýðý apareyi sadece yemek yerken çýkartýr. Tek taraflý ve bir diþ eksikliðinde, özellikle çocuðun da yaþý küçükse, sabit yer tutucu kullanmayý tercih ederiz. Sabit yer tutucular, klinikte tek seansta hekim tarafýndan yapýlýr. 10 Ne Zaman Yer Tutucu Yapýlmalýdýr? Süt diþlerinin ara yüzeyleri çürüðe çok yakýndýr. Küçük yaþtaki çocuk fýrçalamayý etkin olarak yapmadýðý ve arka bölgedeki diþlerini iyi temizlemediði için, bu diþler çabuk çürürler ve tedavi edilmeyip çürük ilerlemesi önlenemediðinden erken çekilmeleri söz konusu olur. Çekimlerin veya diþlerin yüzeylerinde oluþan derin çürüklerin oluþturduðu boþluða doðru kayma eðilimi gösteren komþu diþler, yada alttan sürmekte olan daimi diþ, yer kayýplarýna, çapraþýklýklara ve ilerde ciddi ortodontik problemlere yol açar. Bu nedenle de, özellikle süt azý diþlerinin erken kaybýnda, yer tutucu yapýlmalýdýr. En önemli yer kaybý alt veya üst çenede henüz 6 yaþ diþi sürmeden süt birinci veya ikinci büyük azý diþinin erken kaybýnda yaþanýr. 6 yaþ diþinin ihtiyacý olan geniþ boþluk, erken düþen veya çekilen diþin komþu diþlerinin bu bölgeye kaymasýyla kapanabilir. Dolayýsýyla; yer tutucu bu bölgelerde özellikle önem taþýr. Yer Tutucularýn Saðladýðý Yarar Nedir? Yer tutucular, diþ boþluklarýnýn kapanmasýný engeller. Daimi diþ çenede olmasý gereken yerini alýncaya kadar aðýzda mevcut süt diþlerinin hareketini önler. Diþlere herhangi bir kuvvet uygulamadýðý; dolayýsýyla pasif kaldýðý için, ileride uygulanmasý gerekecek bir ortodontik tedaviye göre çocuðunuz açýsýndan, daha kolay tolere edilebilen bir tedavi þeklidir. Yer Tutucu Kullanýlýrken Nelere Dikkat Edilmelidir? Yapýþkan þeker ve çikletlerden uzak durulmalýdýr. * Yer tutucu, yemek yeme haricinde her zaman MUTLAKA takýlmalýdýr. * Yer tutucunun önlemek amacýyla takýp çýkartýrken çok kuvvet * uygulanmamalýkýrýlmasýný ve MUTLAKA özel kabýnda saklanmalýdýr. Diþler fýrçalandýktan sonra yer tutucu aðza takýlmadan önce MUTLAKA fýrçalanmalý ve temizlenmelidir. * Düzenli olarak (ayda bir) diþ hekimine kontrole gelinmelidir. Yer tutucular, metal veya plastikten yapýlan kiþiye özel apareylerdir. Erken kaybedilmiþ süt diþi sayýsý veya lokalizasyonuna göre sabit veya hareketli olarak yapýlabilmektedir. * Hareketli Yer Tutucu Sabit Yer Tutucu 11 Yer Tutucularýn Görevleri Nelerdir? boþluðunun diðer diþler tarafýndan kapatýlmasýný önler ve daimi diþ sürene * Çekim kadar bu boþluðu koruyarak ideal pozisyonda ve sürmesi gereken zamanda daimi * * diþin sürmesini saðlar. Ýleride oluþabilecek ortodontik problemleri önler. Çapraþýklýðý önlediði için diþlerin ideal pozisyonda kalmasýný saðlar ve güzel bir diþ dizisinin yaný sýra, diþlerin kolayca fýrçalanmasýný ve ara yüzeylerde diþ çürüðü oluþma riskini en aza indirger. OLUÞMUÞ PROBLEMLERÝN TEDAVÝ EDÝLMESÝ Çocuklarda dikkatli bir beslenme (yapýþkan ve þekerli gýdalardan mümkün olduðunca kaçýnýp, saðlýklý beslenme kurallarýna uyma) ve doðru diþ fýrçalama tekniklerinin uygulanmasý ile çürüklerden korunmak mümkündür. Bir çürük meydana geldiðinde bunun nedeni tespit edilmeye çalýþýlmalý ve çocuðun diðer diþlerinin saðlýðý korunmalýdýr. Çocuklar çok küçük yaþlarýndan itibaren (6 ay- 1 yaþ) Diþ Hekimine götürülerek hem çocuðun bu ortamla tanýþarak korkmadan gelebilmesi saðlanmalý, hem de ebeveynler çocuklarýnýn dýþ saðlýklarýný en üst seviyede tutmak için neler yapmalarý gerektiðini öðrenmelidir. ÇÜRÜK Diþteki çürük kýsým temizlenerek duruma göre kalýcý veya geçici dolgu ile tedavi edilir. Bazý durumlarda diþ dolgu ile tedavi edilemeyecek kadar harap olmuþtur. Böyle diþler bazen çekilmek yerine çocuklar için özel olarak hazýrlanmýþ 'cap'ler ile örtülerek bir süre daha aðýzda tutulabilir. Son yýllarda çocuklara Diþ Hekimini ve Diþ Hekimine gitmeyi sevdirmek amaçlý renkli dolgular üretilmiþtir. Kliniðimizde de kullanýlan bu malzemeler sayesinde dolgu yaptýrmak bir oyun haline gelmektedir. KIRIK Çocuklar sýklýkla düþer yada çarparlar. Bunlarýn sonucunda ön diþlerine zarar vererek yýllar boyunca rahatsýz olacaklarý yada sýk sýk diþ hekimine gitmelerini gerektirecek problemlerle karþýlaþýrlar. Diþ hekiminizin hazýrlayacaðý basit bir aðýzlýk, yüzün alt kýsmýna gelecek bir travma' nýn yaratacaðý hasarý engeller. Özellikle futbol, boks, kayak, basketbol, bisiklet, rollerblade, sörf, skateboard gibi sporlarý yapan çocuklarda, üst çene diþleri üzerine takýlan silikon þeffaf bir aðýzlýðýn yastýk etkisi yapmasý sonucu diþ travmalarý, kýrýklarý yada dudak, dil ýsýrma ve yýrtýlmalarý engellenmiþ olur. Bu yaralanmalar içinde en sýk karþýlaþýlan diþsel yaralanmalardýr. Mouthguard'ý olmayan ve ön diþlerine darbe alan bir çocuðun diþi, aldýðý darbenin kuvvetine olarak ya tamamen fýrlar, ya kýrýlýr, yada diþin canlý kýsmý olan pulpasý çeþitli derecelerde hasara uðrar. Bu hasar pulpanýn ölümüne sebep olursa diþin rengi bozulur ve açýk kahverengiden koyu griye uzanan bir renk oluþur. Lütfen özellikle spor yapan çocuðunuzun diþ saðlýðýný diþ hekiminizin hazýrlayacaðý bir aðýzlýk ile koruyun. 12 DARBE Eðer ön diþ tamamen yerinden fýrladýysa: Diþ temiz bir gazlý bez arasýna koyup, tükürük ile ýslatarak hemen diþ hekiminize gidin. Diþ hekiminize hemen ulaþamayacaksanýz gazlý bezi eczaneden alacaðýnýz serum fizyolojik ile ýslatýn ve en kýsa zamanda ulaþmaya çalýþýn. En ideali 1 saat içinde tedaviye baþlanmýþ olmasýdýr. Eðer þartlar uygunsa diþ hekiminiz fýrlayan diþi yerine yerleþtirecektir (reimplantasyon). Titiz bir uygulama ve sonrasýnda iyi bir bakým ile diþ yýllarca çocuðunuzun aðzýnda kalacaktýr. Eðer ön diþlerinden biri veya birkaçý kýrýldýysa: Kýrýlan parçalarý bulmaya çalýþýn ve hemen diþ hekiminize ulaþýn. Serum fizyolojik ve hatta tükürük bunun için idealdir. Bu parçalar çok kuvvetli ajanlar ile (bonding) yerlerine yapýþtýrýlýrlar ve yapýlacak her dolgudan daha estetik ve dayanýklý olurlar. Parçalarý bulamadýysanýz: Kýrýlan kýsým küçük ise, diþle ayný renk ve formda bir beyaz (kompozit) dolgu yapýlýr. Kompozit dolgularýn aðýz içi dayanýklýklarý sýnýrlýdýr. Çay, kahve kola gibi gýdalarla boyanarak renk deðiþtirirler. Bunlarýn beslenme alýþkanlýklarýna ve aðýz hijyenine baðlý olarak belli sürelerde yenilenmeleri gerekir. Kýrýk büyükse, diþin yarýsýný yada daha fazlasýný kapsýyorsa ortalama 17 yaþýndan büyüklerde porselen laminate veneerler uygulanýr. Porselen laminate veneerler hem çok dayanýklý hem de çok estetiktir. Diþin ön yüzeyine yapýþan ve kýrýk bölümü de kaplayan porselen yapraklar þeklinde açýklanabilirler. 17 yaþýndan küçüklerde ise diþ ve çene geliþimi tamamlanmadýðýndan porselen laminate veneerlerin uygulanmasý doðru deðildir. Yine diþin tüm ön yüzeyini ve kýrýk bölümü içine alan kompozit laminalar yapýlýr. Fakat malzemeden kaynaklanan problemler vardýr, renkleþecekleri için bir süre sonra yenilenmeleri gerekebilir. Darbeden sonra herhangi bir problem görünmüyorsa: Mutlaka diþ hekimi tarafýndan detaylý muayene yapýlmalý ve ilgili bölgeden röntgen çekilmelidir. Muayene ve röntgenden sonra herhangi bir bulgu olmasa bile belirli aralýklarla tekrar periapikal röntgen alýnýr ve eski filmlerle karþýlaþtýrýlýr. Burada amaç diþin canlý bölümünde uzun vadede bir problem olup olmadýðýnýn tespitidir. Diþ yýllar sonra bile renk deðiþtirerek canlýlýðýný kaybeder. Böyle bir durum tespit edilirse kanal tedavisi uygulanarak diþ kaybýna yol açabilecek komplikasyonlar önlenir. DÝÞ ÇEKÝMÝ Bazý durumlarda çürük, diþin iç kýsmýndaki canlý (sinir-pulpa) bölümüne kadar ilerler. Diþin köklerinden çene kemiðine ulaþan iltihabi bir durum meydana gelir. Çocuðun yüzü þiþer, þiddetli aðrýsý vardýr ve bu diþi aðýzda tutmak çocuðun saðlýðý açýsýndan doðru deðildir. Bu durumda diþ buradan çýkartýlýr. Özellikle bu bir süt diþi ise ve alttan gelen daimi diþin sürme zamaný çok yakýnsa hiçbir mahsuru olmayan bir iþlemdir. Daimi diþin sürme zamaný yakýn deðilse mutlaka çekilen diþin yerine bir yer tutucu aparey yapýlmalýdýr. 13 Kalýcý bir diþte ise çekim iþleminden önce bu karar defalarca gözden geçirilmeli ve gerçekten yapýlacak hiçbir þey kalmadýðý durumlarda çekim düþünülmelidir. Daimi diþler çekildikten sonra, çocuðun yaþý uygun ise hemen ortodontik tedaviye baþlanarak bu boþluk diðer diþlerle kapatýlmalý ve alt-üst diþler arasýnda doðru bir kapanýþ iliþkisi saðlanmalýdýr. Çekilmiþ bir daimi diþin yeri öylece býrakýldýðýnda yandaki diþler bu boþluða doðru eðilirler. Boþluðun karþýsýndaki diþ boþluða uzar ve bir diþ yüzünden aðzýn bütün dengesi bozulabilir. TEMÝZLÝK Diþlerin üzerinde oluþan bakteri plaðý (yiyecek artýklarý ve mikroorganizmalardan oluþan beyazýmsý, yapýþkan tabaka) eðer normal fýrçalama ile uzaklaþtýrýlamayacak kadar birikti ise diþ hekimi tarafýndan temizlenerek uzaklaþtýrýlmalýdýr. Bu iþlem bakteri plaklarýnýn uzun vadede meydana getireceði diþ taþý ve çürük gibi problemlerin de oluþumunu engelleyecektir. Ayný seansta çocuða, diþ fýrçalama eðitimi ve çürüklerden korunma hakkýnda bilgilendirme de yapýlarak tekrar kontrole çaðrýlýr. ÇOCUKLARDA BAZI AÐIZ VE DÝÞ PROBLEMLERÝ 1) DÝÞ GICIRDATMA Nedenleri: Stres, agresif, takýntý veya sýkýlgan kiþilik yapýlarý anne-babasý diþ gýcýrdatan çocuklar bu alýþkanlýða daha eðilimlidir. Belirtileri: Diþlerde aþýnma, uyurken çýkartýlan gýcýrdatma sesleri, yüz kaslarýnda aðrý, çene ekleminde problemler, baþ aðrýsý, diþlerde sallanma ve hassasiyet. Tedavisi: Öncelikle psikolojik açýdan diþ gýcýrdatmaya yol açan faktörler ortadan kaldýrýlmaya çalýþýlýr. Bu baþarýlamazsa hastaya takýp çýkartýlabilen bir gece plaðý yapýlýr. 2) PARMAK EMME Nedenleri: Parmak emme küçük yaþlarda sýk görülen bir alýþkanlýktýr. Genellikle 4 yaþýna kadar kendiliðinden ortadan kalkar. Alýþkanlýðýn sürekli diþlerin çýktýðý yaþlarda da sürmesi, bu diþlerde ve damakta yapýsal bozukluklara yol açar. Bu bozukluklarýn nedeni parmaðýn ön diþlere ve damaða uyguladýðý basýnçtýr. Ortaya çýkan bozukluðun derecesi emmenin süresine, sýklýðýna, þiddetine ve emme sýrasýnda parmaðýn pozisyonuna baðlýdýr. Tedavisi: Çocuðu emziðe alýþtýrmaktýr. Emziðin hem verdiði zarar daha azdýr, hem de daha kolay býrakabilir. Her þeye raðmen 6 yaþýna kadar alýþkanlýk kýrýlamamýþsa diþ hekimine baþvurularak profesyonel yardým alýnmasý gereklidir. 14 Parmak emmede görülen aðýz yapýsý 3) EMZÝK Bebekler için emmek rahatlamanýn ve güven içinde hissetmenin en doðal yoludur. Eðer bebek parmak emme eðilimi gösteriyorsa, derhal emziðe yönlendirilmelidir. Emzik parmak emmeye göre hem daha az zararlýdýr; hem de sonraki yaþlarda daha kolay býrakýlýr. Emzik günün büyük bir bölümünde deðil, sadece gerekli olduðunda verilmelidir. Yapýsal bozukluklara yol açmamak için, mümkün olduðu kadar doðal meme yapýsýndaki emzikler seçilmelidir. Emziklerin yapýsýnýn saðlamlýðý her gün kontrol edilmelidir. Emziðin büyüklüðü aðzýn yapýsýna uygun olmalýdýr. 4) BÝBERON ÇÜRÜÐÜ Bebeðin diþleri sürer sürmez çürüdü. Nedeni ne olabilir? Bebeklerde bazen diþlerin üzerinde sürer sürmez kahverengi lekeler oluþtuðu yada bu diþlerin kýrýlýp döküldüðü gözlenir. Aslýnda bu lekeler diþ çürükleridir ve diþlerde çürük nedeniyle kýrýlýr. Bu kadar erken bir dönemde çürük olmasýnýn nedeni de biberon çürüðü adý verilen çürüklerdir. Bebek beslenmesinde en önemli besin olan anne sütü yada inek sütü doðal olarak þeker içerir. Gece yatmadan önce yada uyku sýrasýnda bebek anne sütü yada biberon emerse süt aðýzda birikerek mikroplarýn diþleri çürütmesi için elveriþli bir ortam oluþturur. Bu nedenle özellikle gece beslenmesi sonrasý diþlerin temizliðine özen gösterilmelidir. Biberon çürüðünden korunmak için ne yapmak gerekir? Bebeklerde meydana gelen çürüklerin tedavisi çok güç olduðundan, koruyucu önlemlerin erken dönemde alýnmasý gerekir. Bunlar nelerdir? gece aðzýnda biberonla uyuma alýþkanlýðýný önleyin. * Bebeðinizin * Beslendikten sonra uyutmaya çalýþýn. * Biberondaki süte þeker, bal pekmez gibi tatlandýrýcýlar ilave etmeyin. * Bebek beslendikten sonra mutlaka su içirin. * Ýlk diþlerin sürmeye baþlamasýyla gece ve sabah beslenmeleri sonrasý temiz, ýslak bir tülbent ile diþlerini silerek temizleyin. Biberon çürüðü önemli midir? Biberon çürüðü görülen diþler tedavi edilmezse aðrý yapar ve iltihaplanýr. Ýltihaplý yada aðrýyan diþler bebeðin huzursuzlanmasýna ve beslenme düzeninin bozulmasýna neden olur. Ýltihap alttan gelecek kalýcý diþleri de etkileyip þekillerinin bozuk olmasýna yol açar. Bu diþler çekilmek zorunda kalýrsa çocukta konuþma problemleri ortaya çýkabilir. 15 ÇOCUKLARDA ACÝL DÝÞHEKÝMLÝÐÝ UYGULAMALARI Diþ aðrýsý: Aðrýyan bir diþ ile ilk defa pedodonti kliniðine gelen bir çocuk pedodontistler için zor hasta grubunu oluþturmaktadýrlar. Çünkü aðrýyan bir diþ ya kanal tedavisi yada çekim adayýdýr. Oysa pedodontist çocuk hastasýyla daha basit ve travmatik olmayan bir iþlemle tanýþtýðýnda çocuklara daha fazla yardýmcý olabilmekte ve gereken tedaviyi en iyi þekilde uygulayabilmektedir. Bu sebeple diþinde aðrýya yol açmasý muhtemel bir çürük gözlendiði takdirde çocuðunuzu derhal bir diþ hekimine götürmelisiniz. Çocuklarda travmatik diþ yaralanmalarý: Pedodonti kliniðine acil baþvuru nedenlerinden biri de travmatik diþ yaralanmalarýdýr. Çocuðun yürümeyi, koþmayý yeni öðrendiði döneme kadar oldukça seyrek görülen diþ travmalarý yürüme döneminde artýþ gösterir. Denge sistemi henüz tam olarak olgunlaþmamýþ olan çocuk, sýklýkla sehpa gibi eþyalara tutunarak ayaða kalkma giriþimi sýrasýnda yada koþarken düþer ve diþlerini sert yüzeylere çarpar. Okul çaðýndaki çocuklarda travma etkeni genellikle oyun kazalarýdýr. Bisikletten düþme yada koþarken çarpýþma sonucunda diþ kýrýklarý oluþur. Ergenlik çaðýnda ise travma nedeni sýklýkla sportif aktivitelerdir. Top çarpmasý yada rakiple mücadele sýrasýnda düþmeler sonucunda diþ travmalarý geliþir. Zihinsel engelli olan ya da motor koordinasyon bozukluðu bulunan bireylerde de düþmeye baðlý diþ yaralanmalarý sýk görülmektedir. Travma sonucu diþte basit ve iyileþebilir bir sarsýntý oluþabileceði gibi, çatlak, kýrýk yada yuvasýndan çýkma gibi durumlarla da karþýlaþýlabilir. Gerek kýrýlmýþ, gerekse de yuvasýndan çýkmýþ diþlerin tekrar fonksiyonuna kavuþturulmasý mümkün olup tedavinin baþarýsý önemli ölçüde, çocuðun ve yakýnýndakilerin alacaðý önlemlere baðlýdýr. Travmanýn neden olduðu kanama ve (eðer varsa) organ kaybý, çocukta ve yakýnlarýnda telaþa, paniðe neden olur. Akla ilk gelen þey çocuðun acilen bir saðlýk kurumuna ulaþtýrýlmasýdýr. Ebeveynin dikkatle gözlemesi gereken hususlar önem sýrasýna göre þöyle sýralanabilir: 1- Çocuðun þuuru açýk mý? 2- Kulaðýnda, burnunda yada kafasýnda kanama var mý? 3- Nefes alma güçlüðü, karýn aðrýsý var mý? 4- Uzuvlarýnda kýrýk-çýkýk þüphesi doðuracak bir hareket kýsýtlamasý ya da þiþlik var mý? 5- Yumuþak doku yaralanmalarýnda tetanos riski % 50-60 dolayýndadýr. Çocuðun genel durumu deðerlendirildikten sonra diþlerle ilgilenilir. 1- Yuvasýnda fýrlamýþ diþleri arayýnýz. Diþ temiz ise hemen yuvasýna yerleþtiriniz ve hafif parmak basýncýyla destekleyerek diþ hekimine baþvurunuz. 2- Diþ temiz deðilse, köküne el sürmeksizin, sadece kuron kýsmýndan tutarak, süt içersinde yada akan suyun altýnda ovalamadan, fýrçalamadan yýkayýnýz ve yavaþça yerine yerleþtiriniz. Yine hafif parmak basýncýyla destekleyerek diþ hekimine baþvurunuz. 3- Diþi yerine yerleþtirememeniz durumunda pastörize kutu süt içersine koyarak diþ hekimine ulaþtýrýnýz. Diþi kesinlikle pamuk, kâðýt mendile sarmayýnýz. Zira diþin kurumasý nedeniyle tedavi baþarýsýzlýkla sonuçlanýr. 4- Yuvasýndan ayrýlmýþ ve düþmek üzere olan diþleri kesinlikle yerinden çýkartmayýnýz. Diþi yuvasýna yavaþça yerleþtirip hafif parmak basýncýyla destekleyerek diþ hekimine baþvurunuz. 5- Bulduðunuz kýrýk diþ parçalarýný da akan suyun altýnda yýkayýp su içersinde saklayýnýz. Zira bu parçalar diþin orijinal estetik görünümünde restore edilebilmesine olanak tanýr. 16
