Genişleme Politikası

Genişleme Politikası
Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu adı altında Belçika, Federal Almanya Cumhuriyeti, Fransa,
İtalya, Lüksemburg ve Hollanda’nın kömür ve çelikte Ortak Pazar kurmalarıyla başlayan
süreçteki ilk genişleme 1973 yılında Danimarka, İrlanda ve Birleşik Krallık’ın Topluluğa
katılmasıyla gerçekleşmiş; 1981’de üye kabul edilen Yunanistan’ı 1986’da İspanya ve Portekiz
izlemiştir. Bunu takiben, Avusturya, Finlandiya ve İsveç, 1995 yılında Birliğe katılmış; 1 Mayıs
2004 genişlemesi neticesinde ise Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Slovakya, Estonya,
Letonya, Litvanya, Slovenya, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Malta AB’ye üye olmuştur.
Bulgaristan ve Romanya’nın 1 Ocak 2007 tarihinde Birliğe katılmasıyla AB 27 Üye Ülkeden
oluşan bir yapıya kavuşmuştur.
AB Üye Devletlerinin Avrupa Konseyi’nde bir araya gelerek, AB Genişleme Perspektifini Güney
Doğu Avrupa ülkelerini de içine alacak şekilde tasarlamaları neticesinde, hâlihazırda,
Hırvatistan, Türkiye ve Eski Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya (FYRM), Genişleme
sürecinde “aday ülke” (candidate country) statüsünde bulunmaktadır. Arnavutluk, Bosna
Hersek, Karadağ, Sırbistan ve Kosova ise, “olası aday ülke” (potential candidate country)
olarak kabul edilmektedir.
Öte yandan, Avrupa Birliği, Genişleme Politikası’nın bir boyutu olarak, Batı Balkanlar ile, bu
ülkeleri aşamalı olarak AB’ye yakınlaştırmak amacıyla Stabilizasyon ve Ortaklık Süreci
başlatmıştır. Bu süreçte imzalanan Anlaşmalar sayesinde, bu ülkeler tüm ihracatlarında AB
Tek Pazarı’na serbest erişim hakkı kazanmış; reform çabalarında AB’nin mali yardımından
yararlanma fırsatı bulmuşlardır. Gereken koşulların karşılanması kaydıyla, tüm Batı Balkan
Ülkeleri
ile
Stabilizasyon
ve
Ortaklık
Anlaşmaları’nın
2008
yılı
içinde
imzalanması
öngörülmektedir.
Avrupa Birliği’nin Genişleme Politikası’nın koordinasyonundan, Avrupa Komisyonu Genişleme
Genel Müdürlüğü sorumludur.
Özgürlük, demokrasi, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü
ilkelerine riayet eden her Avrupa ülkesinin, Birliğe üye olma hakkı bulunmaktadır. Birliğe
üyelik koşulları, hukuki temelini AT Antlaşması’nın 6. ve 49.maddelerinde bulmaktadır.
Prosedürel olarak; Birliğe katılım amacıyla Avrupa Birliği Konseyi’ne başvuran ülke hakkında
Avrupa Komisyonu resmi bir görüş bildirmekte; Konsey ise başvurunun kabulü konusunda bir
karar vermektedir. Bu hususta Konsey tarafından oybirliğiyle karar alınmasını takiben, aday
ülke ile müzakereler başlamaktadır. Ancak, müzakerelerin resmi olarak başlaması için, aday
ülkenin öncelikle “Kopenhag Kriterleri” adı verilen ve Haziran 1993 tarihli Kopenhag
Zirvesi’nde belirlenmiş olan yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir:
SİYASİ KRİTER: Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları ve azınlıklara saygı
gösterilmesini ve korunmasını temin eden kurumların varlığı;
EKONOMİK KRİTER: İşleyen bir pazar ekonomisinin varlığının yanı sıra, Birlik içindeki
piyasa güçleri ve rekabet baskısına karşı koyma kapasitesine sahip olunması;
TOPLULUK MEVZUATININ BENİMSENMESİ: Siyasi, ekonomik ve parasal birliğin
hedeflerine uyulması başta olmak üzere, üyelik yükümlülüklerini üstlenme kabiliyetine sahip
olunması.
AB’ne tam üyelik hedefi doğrultusunda yürütülen müzakereler, aday ülkenin hangi koşullar
altında AB üyesi olabileceğini ortaya koymakta; aday ülke ile 27 AB üyesi ülke adına Avrupa
Komisyonu arasında gerçekleştirilmektedir. Müzakerelerin öncelikli amacı, AB müktesebatı ile
aday ülke mevzuatları arasındaki farklılıkların giderilmesi ve AB müktesebatının aday ülke
tarafından uygulanabilir hale getirilmesinin sağlanması; böylelikle tam üyeliğin alt yapısının
hazırlanmasıdır. Üyelik, aday ülkenin AB kural ve prosedürlerini uygulama yeteneğinin
bulunmasını ve idari yapılarının uyumlaştırılmasını gerektirmektedir. Öte yandan, Avrupa
Birliği’nin karar alma süreçleri ve kurumlarının etkinliği açısından yeni üyeleri entegre edecek
durumda bulunması da bir koşul olarak öne sürülmektedir.
Avrupa Birliği’nin Katılım öncesi Genişleme Politikası’nın yasal araçları; ortaklık anlaşmaları,
katılım ortaklıkları, katılım öncesi yardım, uluslararası finans kuruluşlarının ortak finansmanı,
AB Programları, Ajansları ve Komitelerine Katılım, İlerleme Raporları, Ulusal Programlar ve
Siyasi Diyalog olarak belirlenmiştir.
Avrupa Komisyonu her sene aday ülkelerin Kopenhag kriterlerine ve AB müktesebatına
uyumda kaydettikleri gelişmeye ilişkin değerlendirmelerini içeren İlerleme Raporları’nı
hazırlamaktadır. Komisyon, İlerleme Raporu ile birlikte genişleme sürecine yön vermesi
amacıyla hazırladığı Genişleme Strateji Belgesi aracılığıyla, Birliğin geleceğine ilişkin
tespitlerini ortaya koymaktadır. Ayrıca, Komisyon tarafından aday ülkelerin AB üyeliği
yolundaki hazırlıklarına yol göstermesi amacıyla, müktesebata uyum doğrultusunda gündeme
alınması gereken kısa ve orta vadeli öncelikleri ve AB’nin bu süreci kolaylaştırmak adına
yapabileceği mali yardımları içeren Katılım Ortaklığı Belgesi de hazırlanıp, düzenli olarak
güncellenmektedir. Katılım Ortaklığı Belgesi’ne cevaben, Aday Ülkeler tarafından bahse konu
önceliklerin nasıl yerine getirileceği ayrıntılı biçimde ve bir zaman çizelgesi dâhilinde
belirlendiği, bunun için ayrılacak mali kaynaklar ve insan kaynaklarının da yer aldığı Ulusal
Programlar hazırlanmaktadır.