çocuklar, gençler

Ç O C U K L A R, G E N Ç L E R
Editör: Prof. Dr. Levent Salt›k
E GZ E RS İ Z
Be den sel Aktivite, Hare ket lilik…
Fiziksel (bedensel) hareketsizlik, kalp-damar
hastal›¤› gelifliminin, felç tehlikesinin en büyük risk faktörüdür. Ayr›ca, di¤er risk faktörlerinin (fliflmanl›k, yüksek tansiyon, yüksek
LDL (“kötü”) kolesterol ve fleker hastal›¤›)
kalp-damar sistemi ve damar sertli¤i geliflimi üzerindeki olumsuz etkilerini art›rmaktad›r.
l AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti), yukar›daki tehlikeleri önlemek için çocuklar ve
gençlerin her gün en az 60 dakika ortayüksek fliddette egzersiz yapmas›n› tavsiye etmektedir (Bak›n›z, Bölüm 5, Ders-6,
sayfa 401).
4.
BÖLÜM
181
ÇOCUKLAR, GENÇLER
182
Ço cuklar için Beden sel Akti vite nin
Öne mi:
Fiziksel aktivite (bedensel hareketlilik, egzersiz),
artm›fl yaflam beklentisi (daha uzun ve sa¤l›kl›
yaflamak) ve düflük kalp-damar hastal›¤› riski
(tehlikesi) ile iliflkili bulunmufltur (Bak›n›z Bölüm
3 ve Bölüm 5, Ders-6, sayfa 401).
Fiziksel aktivite veya egzersizin ayr›ca bedensel, psikolojik ve sosyal faydalar› da bulunmaktad›r. “Hareketsiz çocuklar, gelecekte de hareketsiz ve bedensel olarak tembel
eriflkin olurlar”.
Be densel Ak tivi te nin (egzersizi nin)
Faydalar›:
l Vücut a¤›rl›¤›n›n kontrolüne yard›m
eder, fliflmanlamay› önler.
l Kan bas›nc›n› düflürür.
l HDL (“iyi”) - kolesterolünü yükseltir.
l fieker hastal›¤› ve gelecekte baz› kanser
tiplerinin riskini azalt›r.
l Psikolojik ve ruhsal durumu düzeltir,
çocuk kendini iyi hisseder, kendine güveni ve sayg›s› artar.
Ço cu¤un Be densel Aktivitesini
Ar t›rma Yön tem le ri:
l Oturularak, hareketsiz geçen zaman (TV
seyretmek, bilgisayar ve video oyunlar›
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
veya telefonda konuflmak gibi) azalt›larak
bunun yerine fiziksel aktivite ve egzersiz
faliyetleri art›r›lmal›d›r.
l Fiziksel aktivite çocuklar ve gençlerde e¤lenceli olmal›d›r.
l Ebeveynler, kendilerinin de aktiv yaflam
fleklinde rol alacak modelleri denemelidir. Çocuklara fiziksel aktivitelerini art›racak imkanlar sa¤lamal›d›r.
fiiiflflm
man Çocuklar da
Uyumsuz ve ya fi
Yap›lmas› Gere kenler..
Bütün çocuklar, biraz uyumsuz olmalar›na
ra¤men fiziksel olarak aktiv olmay› isterler.
Aktivite, çocuklar›n hem bedenen hem
de ruhen sa¤l›kl› olmalar›na ve fliflmanl›k gibi vücut a¤›rl›¤› ile ilgili problemlerine özellikle yard›mc› olmaktad›r.
AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti)) Tavsiyeleri:
l 2 yafl ve üzerindeki bütün çocuklar günde
en az 30 dakika orta-a¤›r fliddette (ip atlama, koflma, bisiklet sürmek, yüzme,
topla tak›m oyunlar› oynamak gibi), e¤lenceli aktiviteler yapmal›d›r. Bunlar çocu¤un durumuna göre gelifltirilebilir.
l fiayet çocu¤unuz veya çocuklar›n›z, her
gün 30 dakikal›k aktiviteyi bir seferde ta-
183
ÇOCUKLAR, GENÇLER
184
mamlayamay›p ara veriyorsa; onlar›n yafllar›na, fiziksel ve duygusal geliflim evrelerine göre daha fliddetli aktiviteye geçebilmek için en az günde 2 defa 15 dakika veya 3 defa 10 dakika daha k›sa fas›lalar ile
de¤iflik aktiviteler sa¤lamay› deneyiniz.
Ç OC U KL A R
Sa¤l›kl› Beslenme; Lif ve Di¤er Sa¤l›kl›
Beslenme Modelleri…
♥ AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti)) Tavsi yesi:
l 2 yaflfl››ndan büyük çocuklara AHA tavsiyeleri tedricen benimsetilmelidir. Bunun anlam›
doymufl-ya¤ (“kötü ya¤”, hayvansal besinler) al›m› günlük total kalorinin %7’sinden az
miktarda, Trans-ya¤ (bitkisel margarinler)
ise çok az miktarda veya tüketilmemeli olmal›d›r. Diyetteki kolesterol günde 300
mg’› geçmemelidir. Çocuklar ihtiyaçlar› olan
kalorilerinin büyük bölümünü lifi fazla kar›flfl››k
karbonhidratlardan (tam-tah›llar, baklagiller,
taze meyve ve sebzeler) almal›d›r.
*
Hem eriflkinlerin hem de çocuklar›n yedikleri her 1000 kaloride 14 gram lif olmal›d›r.
Tablo 4-1’de çocuk la r›n yaflfllla r›na göre her
gün yemeleri ge reken lif mik ta r›n› göstermek te dir .
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
185
Tablo 4-1. Çocuklar›n yafllar›na göre hergün
yemeleri gereken lif miktar›
Yafl
Lif miktar› (gram)
1-3 yafl
4-8 yafl
19
25
9-13 yafl
K›z
Erkek
26
31
14-18 yafl
K›z
Erkek
29
39
l Bilimsel olarak, çocuklar›n kalp-damar
sa¤l›¤›n› korumak amac› ile beslenme
tavsiyelerinin güncellefltirilmesi için dikkate al›nmas› gereken noktalar:
1. diyetin içeri¤i (seçilen beslenme modelinin muhtevas›),
2. toplam kalori al›m› ve bedensel aktivite miktar› (çocuklar›n yüksek bedensel
aktivite düzeyini karfl›layacak kadar kalori al›m›).
Bu prensiplerin yerine getirilmesi ve baflar›l› olunabilmesi için çocu¤unuzun kalp
sa¤l›¤› için tavsiye edilen de¤iflikliklere evdeki tüm bireyler de aktif olarak kat›lmal›d›r.
* Çcuocbueksllaerndma,eKmalpo-ddealminianr islak¤2l›¤y›anfl› kcoivruary›un-da baflflllat›lmas› önemlidir.
186
ÇOCUKLAR, GENÇLER
2007-AHA’n›n (Amerikan kalp cemi♥2
yeti)), 2 ya flfl››ndan büyükler ve ai ledeki
tüm hasta lar ile bi rey ler için öner di ¤i
Pe diyatrik diyet tav si yele ri:
l Çocu¤un büyüme ve geliflmesini normal idame ettirebilmek için tüketti¤i g›dalar ile ald›¤› kaloriyi bedensel aktivite
ile harcad›¤› kalori ile dengeleyiniz.
l Çocu¤unuzun günde 60 dakika orta
veya fliddetli aktivite (oyun-spor) yapmas›n› sa¤lay›n›z
l Her gün taze sebze ve meyveler tüketilmelidir. Haz›r fleker ilave edilmifl
meyve-özsular›n› k›s›tlay›n›z.
l Evde tüketilen ya¤lar›n; kat›laflt›r›lm›fl bitkisel ya¤lar ve yumuflak margarinlerden
olmamas›na özen gösteriniz. Kat›laflt›r›lm›fl bitkisel ya¤lar ve yumuflak margarinlerde doymufl-ya¤ ve trans-ya¤ miktar›
hayvanlardan elde edilen tereya¤lar›na ve
yemeklerde kullan›lan di¤er ya¤lara göre
daha azd›r (Bak›n›z, Bölüm 3, sayfa 89).
l Yemek menünüzde ilave katk›s› olmayan tam tah›ll› ekmek ve di¤er tah›l
ürünlerini ve baklagilleri, rafine edilmifl
(ifllenmifl, margarin gibi katk› maddeleri ilave edilmifl) tah›l ürünlerine göre
daha fazla tercih ediniz.
l Çocuklar›n fleker ile tatland›r›lm›fl içecek ve yiyeceklerin al›m›n› azalt›n›z.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
l Evinizde, ya¤s›z veya az ya¤l› günlük
süt ürünlerini kullan›n›z.
l Özellikle ya¤l› bal›klar› (sardalya, tuna,
uskumru, ringa, somon, alabal›k) haftada 2 defa veya daha fazla yeyiniz (f›r›nlanm›fl, ›zgara fleklinde).
l Çocuklar›n ve ergen çocuklar›n tuz al›m›n›, tuzlanm›fl yiyecekler de dahil olmak üzere azalt›n›z.
187
Kolesterol,
doymufl ya¤
(tereya¤›),
trans ya¤
(margarin),
tuz ve fleker
ilave edilmifl
yiyecekler,
k›rm›z› et,
iç organlar›n
yenmesi.
AZALTIL MA LI
Yandaki diyet k› lavuzunu uy gula ya bilmek
için ebe veyn ler ve aileler için pra tik ipuçla r›:
ümüz: Sa¤l›kl› çocuk yetifltirmek
♥ Görüflflü
ciddi bir ifltir, ancak bu sorumlulu¤u tafl›yan bir anne-baba olmak bundan çok daha ciddi bir olayd›r.
l Evde haz›rlad›¤›n›z yiyeceklere fleker ilave etmeyin, flekerle tatland›r›lm›fl içecekler ve meyve sular›n› azalt›n›z (yerine bütün olarak taze yemeyi meyve veya s›k›lm›fl meyve sular›n› tercih ediniz).
l Yemeklerinizi haz›rlarken kat› ya¤lar›n (tereya¤› ve bitkisel margarinler) yerine soya,
m›s›r ya¤›, ayçiçe¤i veya di¤er doymam›fl
bitkisel ya¤lar› (zeytinya¤›, f›st›k ya¤› gibi)
kullan›n›z (bunlar› dahi az miktarda).
l Her yemekte, dondurulmufl ve konserve
Sebze, meyve,
ya¤s›z süt
ürünleri,
tam tah›l ve
hububatlar,
bal›k, kümes
hayvanlar›,
baklagiller,
fasulyeler,
suda eriyen
bitkisel lifli
besinler.
DAHA FAZLA
TÜKET‹LMEL‹
♥ Çocu¤un
normal boy ve
a¤›rl›k geliflimini sürdürmesi
için, besinler
ile al›nan enerji
ve fiziksel aktivite dengeli olmal›d›r.
188
ÇOCUKLAR, GENÇLER
sebzeler ve meyvelerin yerine taze olanlar›n› tercih edin ve kullan›n›z. Yiyeceklere sos ve fleker eklerken dikkatli olunuz
(çok az miktarda).
l Sofran›zda bafl-yemek olarak düzenli olarak bal›k tüketiniz.
l Yemeden önce kümes hayvanlar›n›n derisini ç›kar›n›z.
l Sadece ya¤s›z s›¤›r eti kullan›n›z (avuç içi
büyüklü¤ünde ve ince dilimlenmifl, ya¤lar› al›nm›fl olarak) ve ya¤l› et ve ürünlerini
(tereya¤›, sakatatlar, süt kuzusu, sucuk, sosis, past›rma, ya¤l› k›ymalar gibi) azalt›n›z
(piflirmeden önce görünen ya¤lar› temizleyin, piflerken ise ya¤l› suyu dökünüz).
l Yüksek kalorili soslar› k›s›tlay›n›z (krema
soslar›, peynir soslar›, mayonez, ketçap,
dondurma soslar›, çikolata soslar›, krem
flanti, kaymak gibi).
l Tam-tah›l ekmekler ve hububatlar› rafine
edilmifller yerine yeyiniz.
Haz›r yiyecek tarifelerini okuyunuz. Haz›r yiyecek tarifelerinde “Tam-tah›l”›n birinci s›rada yaz›l› oldu¤una emin olunuz.
l Bafl-yemek olarak etlerin yerine baklagilleri (fasulyeler) daha fazla tüketiniz.
l Ekmek, kahvalt›-tah›llar› ve haz›rlanm›fl
yiyeceklerin (çorbalar) tuz ve fleker miktar› yüksek olabilir. Lifi yüksek, tuz ve flekeri az ürünü seçmek için yiyecek tarifesini
okuyunuz (Bak›n›z Bölüm 3, sayfa 89).
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Ç OC U K L A RD A
T A N S İ Y O N…
Çocuklar ve küçük bebeklerde dahi yüksek
kan bas›nc› (hipertansiyon) olabilmektedir.
♥ AHA (Amerikan kalp cemiyeti) tavsiyesine göre, 3 yafl ve üzerindeki bütün çocuklar da kan bas›nc› y›lda bir defa ölçülmelidir.
Yüksek kan bas›nc› (hipertansiyon) eriflkinde kalp hastal›¤› ve felcin önemli risk faktörüdür. Çocuklarda, yüksek kan bas›nc›na
di¤er hastal›klar sebep olmaktad›r. Bunlar›n
bafl›nda kalp ve böbrek hastal›klar› gelmektedir. Bu hipertansiyona “‹kincil-hipertansiyon” denmektedir (eriflkinlerde bünyesel
veya asabi hipertansiyon da denen “esansiyel hipertansiyon” bulunmaktad›r).
fiayet çocuklardaki hipertansiyonda altta
yatan hastal›k baflar›l› olarak tedavi edilirse,
kan bas›nc› s›kl›kla normale dönmektedir.
Eriflkinlerin hipertansiyonunda ise alttaki sebep ço¤unlukla bulunamaz, bilinmemektedir.
Baz› ilaçlar yüksek kan bas›nc›na sebep
olmaktad›r, fakat bunlar kesildi¤inde tansiyon genellikle tekrar normale düfler.
♥ Baz› çocuklar›n, kan bas›nc› di¤erlerine
göre daha yüksektir (bunun sebebi bilinmemektedir). Bu çocuklardaki hipertansiyona,
189
190
ÇOCUKLAR, GENÇLER
“birincil veya esansiyel-hipertansiyon” denmektedir (eriflkinlerinkine benzer).
L Kan bas›nc›, fliflman çocuklarda fliflman olmayanlara göre daha yüksektir.
Baz› çocuklardaki hipertansiyon e¤ilimi
kan bas›nc› yüksek olan ebeveynlerinden
kendilerine miras kalm›flt›r (irsiyet faktörü).
fiiflman çocuklarda da, düzenlenmifl özel
beslenme modeli ve fiziksel aktivite kan bas›nc›n› düflürebilir.
Ço cuklar da yüksek kan bas›nc›n›n
s›n›f la mas›:
Çocuklukta, kan bas›nc› normalde yaflla yükselmektedir. Yafla, cinsiyete ve boy uzunlu¤una göre sistolik (büyük) ve diyastolik (küçük) kan bas›nc› persantillerini yap›lan cetvellerle olmas› gereken de¤erleri belirlemek
için çocu¤un yafl› cinsiyeti ve boy uzunlu¤u
önemlidir (TTab lo 4-2, say fa 191 ve sayfa
192).
♥ 2007 y›l›nda, Amerikan Kalp Cemiyetinin
(AHA) yeni tan›ml›¤› çocuklarda hipertansiyon kriterleri Tablo 4-3’de sunulmufltur.
BP
Persantila
%50
%90
Persantil: Yafla ve boy uzunlu¤u ve vücut a¤›rl›¤›na göre olmas› gereken tansiyon de¤eri.
%75
%95
%10
%25
%50
%75
%90
%95
%5
%25
%5
%10
Boy uzunlu¤una göre olmas› gereken (mmHg) küçük tansiyon (persantil) b
Vucut a¤›rl›¤›na göre olmas› gereken (mmHg) büyük tansiyon (persantil)b
a Tek tansiyon ölçümü ile belirlenen tansiyon persantili
b Uzunluk persantili standart büyüme e¤risinden belirlenmektedir.
Yafl
Tablo 4-2 .a. 1-17 Yafl›ndaki erkek çocuklarda boy uzunlu¤una göre 90-95 persantildeki tansiyon
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
191
BP
Persantil a
%50
%90
Persantil: Yafla ve boy uzunlu¤u ve vücut a¤›rl›¤›na göre olmas› gereken tansiyon de¤eri.
%75
%95
%10
%25
%50
%75
%90
%95
%5
%25
%5
%10
Boy uzunlu¤una göre olmas› gereken (mmHg) küçük tansiyon (persantil) b
Vucut a¤›rl›¤›na göre olmas› gereken (mmHg) büyük tansiyon (persantil) b
a Tek tansiyon ölçümü ile belirlenen tansiyon persantili
b Uzunluk persantili standart büyüme e¤risinden belirlenmektedir.
Yafl
Tablo 4-2 .a. 1-17 Yafl›ndaki k›z çocuklar›nda boy uzunlu¤una göre 90-95 persantildeki tansiyon
192
ÇOCUKLAR, GENÇLER
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
193
Tablo 4-3. ♥ AHA’n›n (Amerikan kalp cemiyeti)), 2007’de Ço cuklarda yüksek kan bas›n c› (Hipertan si yon) ve anormal kan ya¤lar› (Dis lipi demi) için
kararlar›
H‹ PERTANS‹ YON
KILAVUZ
Ön-hipertansi yon
Sistolik (büyük) veya diyastolik (küçük) tansiyon: yafl› ve cinsiyeti ne olursa 120/80 mmHg’
dan daha düflük.
Evre-1 Hi pertan siyon
Sistolik veya diyastolik tansiyon: Peflpefle yap›lan üç vizitte yafl› ve cinsiyeti ne olursa 140/90
mmHg’dan düflük.
Evre-2 Hi pertan siyon
Sistolik ve diyastolik tansiyon yafl› ve cinsiyeti
ne olursa 160/110 (+5) mmHg’den düflük.
To tal Ko les terol (mg/dL) :
S›n›r da
170 veya daha yüksek.
Anor mal
200 veya daha fazla.
LDL-Ko les terol (mg/dL) :
S›n›r da
Anor mal
100 veya daha fazla.
130 veya daha fazla.
HDL-Ko les terol (mg/dL) :
Anor mal
40’dan düflük.
Trigli serid (mg/dL) :
Anor mal
200 veya daha yüksek.
194
Ç OC U KL A RD A
ÇOCUKLAR, GENÇLER
ŞİŞMANLIK...
♥ AH A (Amerikan Kalp Cemiyeti)) Tav siye si:
fiiflman çocuklar, fliflman eriflkinlere çok benzemektedir. Çocuklukta fliflmanl›¤›n önlenmesi ve tedavisi eriflkinlikte geliflecek fliflmanl›¤›n riskini azaltabilir, buna ba¤l› olarak
eriflkinde kalp hastal›¤› ve di¤er hastal›klar›n
riski de azal›r.
Genç-eriflkin ve çocuklarda fliflmanl›¤› tarif
ederken, vücudun a¤›rl›¤› ve yap›s›n› düflünmek gerekmektedir (TTablo 4-4, sayfa 195).
6-11 yafllar›nda, büyüme-çizelgesindeki
vücut kitle indeksi (VK‹) kullan›larak ölçülen
vucut a¤›rl›¤›n bunun en üst de¤erinden daha yüksek bulunmas› fliflmanl›k olarak tan›mlanm›flt›r: (Erkek çocuklarda: %16,9, k›z çocuklarda %15,6 daha fazla bulunmas›) (fiekil
4-1, sayfa 196).
12-19 yafl için; afla¤›daki VK‹ (vücut kitle
indeksi)’nin en üst s›n›r› al›narak aç›klanan
de¤erler fliflmanl›kt›r: Bu de¤erleri Erkek-çocuklar için %17,9, k›z-çocuklar için %14,6
(Bak›n›z Bölüm 5’de VK‹’nin nas›l hesaplanaca¤› ve çizelgede çocu¤un fliflmanl›¤›n›n nas›l bulunaca¤› örneklerle gösterilmifltir, sayfa
406).
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
195
Tablo 4-4. Çocuklukta kilo fazlal›¤›n›n ve fliflmanl›¤›n de¤erlendirilmesi
– Kit le indeksi ni he sap lay› n›z:
• Kilogram cinsinden vücut a¤›rl›¤› metre cinsinden boyun karesine bölünerek hesaplan›r (kg/m2).
– Ai le öyküsü:
• Birinci derece akrabalarda obezite araflt›r›n›z.
• Birinci ve ikinci derece akrabalarda kardiyovasküler hastal›k, tip II fleker hastal›¤› ya da kanser öyküsünü araflt›r›n›z.
– Bes len me:
• Çocu¤un beslenmesinden sorumlu kiflileri belirleyiniz.
• Kalorisi fazla , besin de¤eri azalt›lm›fl ya da kaybedilmifl yiyecekleri belirleyiniz.
• Yeme fleklini de¤erlendiriniz (zamanlama, içerik, yemek ve at›flt›rmalar›n yap›ld›¤› yer).
– Ak ti vi te:
• Okula bisikletle ya da yürüyerek gitmenin s›n›rlar›n› belirleyiniz.
• Oyunda harcanan zaman› de¤erlendiriniz.
• Ders aras› ve fiziksel aktivite de¤erledirmesi yap›n›z (s›kl›¤›, süresi ve
yo¤unlu¤u).
• Okul sonras› ve haftasonu aktivitelerini de¤erlendiriniz.
• Ekran bafl›nda geçirilen zaman› de¤erlendiriniz (TV, video, DVD, video
oyunlar›).
• Sistem sorgusu (günlük yaflam flekli ve faaliyetleri) ve gözden geçiriniz.
ÇOCUKLAR, GENÇLER
A Erkek çocuklar, 2-20 y›l
B K›z çocuklar, 2-20 y›l
Vücut kilo indeksi (VK‹)
Vücut kilo indeksi (VK‹)
196
Yafl (y›l
Yafl (y›l
fiekil 4-1. K›z ve erkek çocuklarda 2-20 yafl aras›nda VK‹’ye göre fliflmanl›k. Yatay çizgide çocu¤un mevcut yafl› bulunup, buna dik ç›k›lan çizginin 95 no’lu e¤riyi kesti¤i nokta bulunur, bunun dikey çizgideki karfl›l›¤› (bu noktan›n dikey çizgi üzerindeki izdüflümü) bu yafla göre çocu¤un beklenen normal VK‹’sinin üst s›n›r›d›r. Çocu¤unuzun VK‹’si ise metre (m) olarak ölçülen boy uzunlu¤u ve kilogram (kg) tart›lan vucut a¤›rl›¤›na göre hesaplanabilir: Kg olarak vucut a¤›rl›¤›n›n
boyun metre karesine bölünmesi ile kg/m2) bulunur. Bu de¤erin 95. e¤ride bulunan de¤erin üzerinde ç›kmas› çocu¤unuzunun fliflman oldu¤unu gösterir.
• Örne¤in; 10 yafl›ndaki k›z çocu¤un hesaplanan VK‹’si 23’ü geçiyorsa (sa¤daki grafik), 15 yafl›ndaki erkek ço¤un ise 27’yi geçiyorsa (soldaki grafik) bu
Kaynak: NEJM 2005; 352/20:2100-9)
çocuklar fliflman kabul edilmelidir. (K
VK‹ hesaplama örne¤i: 10 yafl›ndaki erkek Çocu¤unuzun boyu: 1.4 m, vucut a¤›rl›¤›: 50 kg bulunmufltur. Çocu¤unuz VK‹’si= (50/1.6 x 1.6), 50 / 2.56 = 19,5.10
yafl›ndaki erkek ço¤un yafla göre beklenen en fazla VK‹ (soldaki figürde) 22’dir.
Sizin hesaplad›¤›n›z VK‹ 19.5 oldu¤undan; sizin çocu¤unuz “fifi‹fiMAN de¤ildir”.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
ABD’de 1999-2004 verilerine göre 6-11
yafllar›ndaki çocuklarda fliflmanl›k s›kl›¤› 197174’e göre %4,0’den %17,5’e yükselmifltir.
12-19 yafllar›ndaki genç-eriflkinlerde ise fliflmanl›k s›kl›¤› ise %6.1’den %17’ye ç›km›flt›r.
fiiiflflm
man l›k:
Ço cuk lar da fi
Nas›l Ko run mal› ve Tedavi Edilmeli:
Uygun vücut a¤›rl›¤›na ulaflmak ve onu
idame ettirmek önemlidir. Bunun için yeme
ve beslenme fleklinde küçük ve kal›c› de¤iflikliklere gidilmelidir. Bu önerilerin bafll›calar› (TTablo 4-4’de sunuldu):
l Kalori al›m›n›n azalt›lmas› en kolay de¤iflikliktir.
l Daha s›k› k›s›tlay›c› beslenme flekli, sevilen yiyecekleri de yasaklad›¤›ndan baflar›s›z olabilir.
l Çocu¤un daha aktif olmas› s›kl›kla tavsiye
edilmektedir. Bu nedenle evde d›flar›daokulda bedensel aktiviteyi teflvik eden ortam› yarat›n›z.
l fiiflman çocuklar›n yasak fleklini ve davran›fllar›n› de¤ifltirirken ebeveynlerinde
buna kat›l›m› önemlidir. Sa¤l›kl› beslenme ve aktivite flekline ebeveynler örnek olmal›d›r. Bu davran›fl çocuklar›n›n
sa¤l›¤›n› pozitif olarak etkilemektedir.
l fiiflman çocuklar›n tedavisinde en fazla
üzerinde durulmas› gereken; beklenen
197
198
ÇOCUKLAR, GENÇLER
boy uzamas› ve buna paralel olmayan
a¤›rl›¤›n daha fazla ve h›zl› art›fl›na dikkat edilip önlenmesidir.
l Vücut a¤›rl›¤›n› idame ettirmek için
önerilen düzenli bedensel aktivitenin
(egzersiz) artmas›n› desteklemek ve
beslenme ile al›nan çok fazla kalorinin
doktor ve diyetisyen kontrolu ve tavsiyesi ile yasaklanmas›d›r (TTablo 4-5).
fiiiflflm
man l›k ile Müca de le Etme: Baflflaa r›n›n
fi
Ön Belirle yici si (önceden tayin eden)
Faktör ler:
l S›k giriflimsel (vucut a¤›rl›¤› ve boy uzunlu¤una göre beslenme ve bedensel aktivite düzenlemesi) kontrolleri.
l Sa¤l›kl› beslenme program›na ebeveynlerin de dahil edilmesi ve kat›lmalar›n›n teflvik edilmesi.
Di¤er aile bireylerinden, uygulanan
beslenme program›na uygun yiyecekler
haz›rlan›rken buna önemli sosyal destek
vermeleri sa¤lanmal›d›r.
l Sosyal deste¤i de ihtiva eden (ailece birlikte, e¤lenceli aktiviteler) birlikte yap›lan
düzenli egzersiz.
Vücut a¤›rl›¤›n›n de¤ifltirilmesi ve normallefltirilmesi için en sa¤l›kl› yol egzersiz
ve sa¤l›kl› beslenme programlar›n›n tedricen uygulanmas›d›r.
*Kalori tahminleir sedanter yaflam flekline göre yap›lm›flt›r. Artm›fl fiziksel aktivite ek kalori al›m›n› gerektirir: 0-200 kcal/d orta derecede fiziksel aktivite
için ve 200-400 kcal/d daha ciddi fiziksel aktiviteler için 2 yafl ve üstü için; Amerikan beslenme k›lavuzunun (2005) Tablo 2, Tablo 3, ve Ekler A-2 k›sm›ndan uyarlanm›flt›r http://www.healthierus.gov/dietaryguidelines.
Her grubun besin ve enerji ihtiyac› her bir besin grubundaki besin yo¤unlu¤u tipine göre hesaplanm›flt›r (örne¤in, ya¤s›z et ve süt).
Süt ya¤s›z olarak belirtilmifltir (2 yafl›n alt›ndaki çocuklar hariç). %1, %2, ya da tam ya¤l› sütte her posiyon 19,39 ve ya 63 kcal yerine geçer, 2.6 , 5.1, ya
da 9 gr toplam ya¤ ve 1.3i 2.6, ya da 4.6 gr doymufl ya¤
Servis büyüklü¤ü 1/4 porsiyon 1 yafl›ndakiler için, 1/3 porsiyon 2-3 yafl için ve 1/2 porsiyon 4 yafl için. Sebze çefliti her hafta her bir alt gruptan seçilmelidir.
||Tüm hububat›n yar›s› ifllenmemifl olmal›d›r.
¶1 yafl›ndaki çocuklar için hesaplamalar %2 ya¤l› süte göre yap›lm›flt›r. Amerikan Çocuk Akademisi düflük ya da azalt›lm›fl ya¤l› süte 2 yafl›ndan önce
bafllamay› önermemektedir.
Tablo 4-5. Yafl ve cinsiyete göre kalorileri önerilen porsiyonlar› günlük hesaplanm›fl tah›llar, sebze ve
meyveler, süt/süt ürünleri (Kaynak: Circulation 2005; 112:2061-75):
1 Yafl
2-3 Yafl
4-8 Yafl
9-13 Yafl
14-18 Yafl
Kalori
900 kcal
1000 kcal
Kad›n
1200 kcal
1600 kcal
1800 kcal
Erkek
1400 kcal
1800 kcal
2200 kcal
Ya¤
30%-40% kcal
30%-35% kcal 25%-35% kcal 25%-35% kcal 25%-35% kcal
Süt/günlük
2 su barda¤›¶
2 su barda¤›
2 su barda¤›
3 su barda¤›
3 su barda¤›
Ya¤s›z et/fasulye
50 gr
60 gr
150 gr
Kad›n
90 gr
150 gr
Erkek
120 gr
180 gr
Meyve
1 porsiyon
1 porsiyon
1.5 porsiyon
1.5 porsiyon
Kad›n
1.5 porsiyon
Erkek
2 porsiyon
Sebze
3/4 porsiyon
1 porsiyon
Kad›n
1 porsiyon
2 porsiyon
2.5 porsiyon
Erkek
1.5 porsiyon
2.5 porsiyon
3 porsiyon
HububatII
60 gr
90 gr
Kad›n
120 gr
150 gr
180 gr
Erkek
150 gr
180 gr
210 gr
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
199
200
ÇOCUKLAR, GENÇLER
! Yak›n zamanda sonuçlar› aç›klanan bir çal›flmada; bedensel aktivitenin fliflman çocuklar›n zay›flamas›na etkisi bak›lm›flt›r:
l Sonuçta, çocuklar›n enerji tüketiminin fiziksel aktivite ile artmas›, özellikle enerji al›m›n› azaltan beslenme de¤ifliklikleri ile destekleniyorsa, bu çocuklar›n vücut a¤›rl›klar›
azaltacakt›r, ancak bilinmesi gereken; tek
bafl›na bedensel aktivite program› uygulamas› çocuklarda fliflmanl›¤› tedavi etmez,
yaflam-flekli de¤iflikli¤i (beslenmenin düzenlemesi ile) temelinde egzersiz fliflmanl›¤›n azalmas›na yard›mc› olur. Diyet tedavisi ile sedanter tav›rlar›n (oturularak geçirilen
zaman, hareketsizlik) süresinin azalt›l›p k›salt›lmas› art›r›lan bedensel egzersizden
daha etkili bulunmufltur (2005).
fiiiflflm
man ço cuklar da za y›flamak için izlefi
necek progra m›n 3 önem li ad›m ve bunlar›n s›ras›:
1. Enerji al›m›n› k›s›tlayan beslenme de¤ifliklikleri (TTab lo 4-5).
2. Oturarak geçen zaman› azaltmak.
3. Bedensel faaliyetleri, hareketleri, aktiviteyi art›rmak (egzersiz).
4. Bu 3 ad›m›n tedricen pefl pefle at›lmas›.
Bunun sonucunda baflar› (zay›flama) kesin
olacakt›r.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
K OL E ST ER O L V E
Ç OC UĞ UM U Z…
En yeni bilimsel t›p çal›flmalar›, kalp-damar
hastal›¤›n›n köklerinin çocukluk döneminde
var oldu¤unu göstermifltir. Çocukluktaki kolesterol düzeyinin önemi yak›n zamana kadar
tart›fl›lm›flt›r. Geçmifl y›llarda çocuklarda fliflmanl›k ve fazla kilodan kaynaklanan problemler dramatik olarak artm›flt›r. Baz› çocuk
doktorlar›, y›llar öncesine göre kolesterolu
yüksek çocuk say›s›n›n anlaml› olarak artt›¤›n› bildirmifllerdir. Yüksek kolesterol ile iliflkilendirilmifl problemler çocukluk döneminin
genelde ilk birkaç y›l›nda görülmez, dolay›s›
ile çocuklar›n kalp-damar sa¤l›¤› ile kolesterol aras›ndaki ba¤lant›y› kurmak zordur.
K OL E S T ER O L
Kolesterol karaci¤erde yap›lan balmumsu bir
maddedir. Kandaki lipidlerden (ya¤lardan)
birisidir. Vücudumuzun yapt›¤› kolesterol,
hücre duvarlar›n›n yap›m›nda, baz› hormonlar ve dokular›n oluflmas›nda kullan›lmaktad›r (Bak›n›z, Bölüm 5, sayfa 289).
Sa¤l›kl› vücut fonksiyonlar› için karaci¤erde ihtiyac›m›z olan yeterli miktarda kolesterol yap›lmaktad›r. Karaci¤er günde 1,000
mg (1 gr) kolesterol yapmakta, geriye kalan› ise yedi¤imiz yiyeceklerden gelmektedir.
Bu nedenle normal ve temel vücut fonksiyonlar› için d›flardan afl›r› miktarda kolesterol
201
♥ He r ailede
dikkat edilmesi
flt›r›lmas›
ve araflt
gereken
önemli nokta:
Kolesterolu
yüksek
ebeveynler,
çocuklar›n›n
kolesterolunu
bilmelidir.
ÇOCUKLAR, GENÇLER
202
al›nmas› gerekmez. Hayvansal ürünler en
önemli ve zengin kolesterol kaynaklar›d›r.
Sebzeler ve meyveler ile baklagillerin hiç
kolesterolu yoktur.
Aflflaa¤›da ki hay vansal yiye cekler de
önemli mik tar lar da ko les te rol var d›r:
l Yumurta sar›s›
l Et
l Kümes hayvanlar› (özellikle derilerinde)
l Deniz-ürünleri
l Tam ya¤l› süt ve ürünleri (süt, peynir,
dondurma, kaymak, krema tereya¤›)
Ko les te ro lun etkile ri:
Kolesterol, vücudumuzda tek bafl›na hareket
etmemektedir. Protein ile birleflip kan ak›m›nda birlikte (kolesterol ve protein) hareket
ederek ihtiyaç olan yerlere ulaflmaktad›r.
Kolesterol ve birlikte hareket etti¤i proteine
“Li poprotein ” denmektedir.
‹nsanlar için çok önemli iki çeflit lipoprotein bulunmaktad›r; LDL: düflük-yo¤unluklulipoprotein (“kötü”), HDL; yüksek-yo¤unluklu-lipoprotein (“iyi”).
LDL as›l (birincil) kolesterol tafl›y›c›s›d›r.
l fiayet kanda çok fazla LDL bulunuyorsa;
bu kalp ve beyin damarlar›nda yap›laflmaya bafllar ve böylece damar duvar› daha
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
sert, daha dar hale gelerek bu damar›n t›kanmas›na sebep olan kal›n, sert maddelerden oluflan “damar-sertli¤i plakla r› n›”
meydana getirir.
“Damar-sertli¤i” (Atero-skleroz) ismi
atardamarlar›n sertleflmesinden gelmektedir. Bu plaklar›n y›rt›lmas› veya üzerlerinin afl›nmas› ile damar›n lümen yüzünde
(içinde) kan p›ht›s› oluflur ve damar duvar›ndaki pla¤›n kitlesi ile zaten daralm›fl
atardamar›n lümeni plak üzerine p›ht›
oturmas› sonucunda t›kan›r ve böylece
lumenden geçen kan ak›m› bloke olur veya engellenir. Atardamar t›kanmas› sonucunda kalp krizi ve felç meydana gelmektedir. Damarsertli¤i di¤er organlar› besleyen kan ak›m›n› da azaltmaktad›r (örne¤in barsaklar, göz, beyin, böbrekler, bacaklar).
l HDL (“iyi kolesterol” tafl›y›c›s›); Kalp krizi,
felç geçirmeden “daha sa¤l›kl› ve ani
ölüm tehlikesinden uzak olarak, daha
uzun yaflamam›z›, daha verimli ve a¤›r-çal›flmam›z› sa¤lamaktad›r”. Vücuttaki toplam kolesterolun LDL’den geriye kalan›n›
yani toplam kolesterolün 1/4-1/3’ünü tafl›maktad›r.
HDL’nin fonksiyonu; atardamarlar›n
duvar›nda birikmifl kolesterolü vücuttan
at›laca¤› karaci¤ere geri tafl›maktad›r.
203
204
ÇOCUKLAR, GENÇLER
l Yüksek LDL düzeyi kalp krizi ve felç riskini art›rmaktad›r. Yüksek HDL düzeyi ise
dolafl›m sisteminize yard›mc› olarak kalp
krizi ve felç riskini azaltmaktad›r.
Kandaki kolesterol miktar›n›n çok yüksek düzeylere ç›kmas› sa¤l›¤›m›z için büyük ve tehlikeli bir problem olmaktad›r ve
Hi perkoles te role mi” denmektedir.
“H
Ço cu¤u nu zun Koles terolu nu Ö¤ ren mek:
Yüksek kolesterol düzeyine sebep ve/veya
yard›mc› olan önemli faktörler:
♥ fiayet çocu-
¤unuz hareketli ve sa¤l›kl› yiyecekler yiyor,
ailesinde (anne, baba ve
nene, dede)
yüksek kolesterol hikayesi
bulunmuyor ve
fliflman de¤ilse; bu durumda kolesterol
ve kalp-damar
hastal›¤›ndan
endifle etmenizi gerektirecek
fazla bir sebebiniz yoktur.
1. Uygunsuz beslen me (Di yet): Özellikle bitkisel ya¤lar trans-ya¤ ve hayvansal doymufl-ya¤lar› ihtiva eden fazla ya¤l› yiyecekler (ikram edilen f›r›nda piflirilmifl haz›r
yemekler, hamburger, pizza, yemek aras›
yenen hafif yemekler, çerezler, çörek,
pasta, kek ve kurabiye, cipsler gibi).
2. Heredi te (ka l›t›m, irsi yet): Ebeveylerinin
veya nene ve dedelerinin kolesterolü
yüksek çocuklar.
fiiiflflm
man l›k: Yüksek kalorili, ya¤l› afl›r› bes3. fi
lenme ve egzersiz eksikli¤i çocuklarda
fliflmanl›kla yak›ndan ilgilidir.
♥ Kalp-damar hastal›¤›n›n di¤er risk faktörleri; yüksek kan bas›nc›, sigara ve fleker hastal›¤›d›r (bunlar›n özellikle ergenlik ça¤›nda
önemi gittikçe artmaktad›r).
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Yüksek Kolesterolde Yaklaşım:
Takip ve Tedavisi.. .
♥ Çocuklarda, özellikle kolesterolün yüksek
bulunma riski olan (ailelerinde yüksek kolesterol hikayesi olan) çocuklarda 2 yaflfl››ndan
sonra kolesterol ölçülmesinin teflvik edilmesi önerilmektedir.
Ço cu ¤unuzun Ko lestero lu nun Tet kik
Ediliip Ölçülmesini Gerektiren Durumlar:
l Ebeveyninin Kolesterolü 240 (mg/dL)’
dan yüksek.
l Ebeveyni (anne ve baba) ve büyükebeveyninde (nene ve dede) 55 yafl›ndan önce kalp ve damar hastal›¤› hikayesi bulunmas› (kalp krizi, felç kalp
ameliyat›, balon tedavisi).
l Aile hikayesi bilinmeyen (ailesinde
genç yaflta kalp-damar hastal›¤› varl›¤›ndan flüphelenilenler).
l Fazla kilolu veya fliflman çocuklar.
♥ AHA’ya (Amerikan Kalp Cemiyeti) göre
fl›n üzerindeki çocuklar da to tal
2 ya fl›
koleste rol de ¤erleri:
Koleste rol düz eyi nin
Total koleste rol
kategori ve dere ce si
(mg/dL)
Kabul edilebilir
S›n›rda
Yüksek
170’den küçük
170-199
200’den yüksek
205
206
ÇOCUKLAR, GENÇLER
l fiayet çocu¤un kolesterol düzeyinin “kabul edilebilir” oldu¤u düflünülüyorsa,
sonra her 5 y›lda çocu¤unuz tetkik edilmeli, total- kolesterolü ölçülmelidir (bunun yan›nda kan bas›nc› ve vücut a¤›rl›¤›
da kontrol edilebilir).
l fiayet çocu¤un total-kolesterolü 170
mg’dan yüksekse; daha sonra doktorunuz çocu¤un 12 saatlik açl›ktan sonra
“açl›k kolesterolü”nü ölçtürmenizi istemelidir.
l fiayet ilk tahlildeki bafllang›ç total-kolesterol düzeyi 200’den yüksek ise; doktorunuz hem açl›k kolesterolü’nü hem de lipoproteinleri (LDL-, HDL- kolesterolleri)
ölçtürmenizi önermelidir.
♥ Kolesterol
düzeyi, diyet
de¤iflikli¤inden ve ilaç
tedavisinden
3 ay sonra,
tekrar ölçülüp
ilk de¤erlerle
karfl›laflt›r›lmal›d›r.
l Çeflitli kalp-damar problemlerine sebep
olan kolesterol yüksekli¤inin çocuklukta
bafllad›¤›na inan›lmas›na ra¤men, çocukluktaki yüksek kolesterol düzeyinin kalpdamar hastal›¤›n›n tek sorumlusu oldu¤u
net olarak aç›k de¤ildir. Dolay›s› ile bu
problemi aflmak için önerilen tavsiyeler
öncelikli olarak; kalp-dostu sa¤l›kl› beslenme ile bedensel egzersiz al›flkanl›klar›na odaklanm›flt›r.
l Özellikle kolesterol ve lipoproteinleri daha yüksek bulunanlarda; kolesterol-düflürücü ilaçlar›n 10 yafl›n üzerindeki çocuklarda kullan›lmas› düflünülmelidir (beslen-
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
me ve egzersiz de¤ifliklikleri denendikten
sonra arzulanan etki sa¤lanamam›flsa).
Riskli-Çocuk lar da “Statin ” (koles terol düürücü ilaç) kul la n› m›.
flflü
Ailevi (ailesinde bir veya her iki cinste)
yüksek-kolesterol hastal›¤› olan çocuklarda
kolesterol yüksekli¤i için irsi (genetik) yatk›nl›k bulunmaktad›r. Bu hastalarda Statin
denilen kolesterol-düflürücü ilaçlar›n eriflkinlerdekine benzer etkinlik (fayda) ve güvenilirli¤i (yan etkisi) vard›r (Tablo 4-7).
fiiflman ve kolesterol düzeyi yükselmifl
çocuklarda, yaflam flekli de¤iflikli¤i en elveriflli tedavidir.
AHA 2006- Ço cuklar da Statin Tav si ye leri:
l fiiflman çocuklar›n aile hikayesini kontrol
edin (irsiyet faktörünü ö¤renmek için),
bunlar›n açl›k lipid düzeyine bak›lmal›d›r.
l fiiflman ve kan ya¤lar›nda anormallik bulunan çocuklarda “Metabolik sendromun” di¤er parametreleri de bak›lmal›d›r; yüksek
tansiyon, yükselmifl trigliseridler, düflük HDL
(“iyi”)- kolesterol ve yüksek açl›k flekeri.
l Yaflam-flekli de¤iflikli¤i bütün çocuklara
en
önerilmelidir. fiayet gerekiyorsa Statin (e
ük dozda baflflllat›lmal›); lipid-düflürücü
düflflü
tedavi kriterini karfl›l›yorsa ve kullan›lmalar› için yasak durum bulunmuyorsa.
207
208
ÇOCUKLAR, GENÇLER
Tablo 4-7. Çocuk ve ergenlerde yüksek riskli hiperlipideminin ilaçla
tedavisinde öneriler
Amerikan NCEP-III (Ulusal Kolesterol E¤itim Program›) n›n Uzman Önerileri
1. 10 yafl ve üzerindeki çocuklarda (özellikle k›zlarda adet kanamas›
görene kadar beklenmelidir) ve 6-12 aya kadar denenmifl ya¤ ve kolesterol k›s›tl› diyet sonras› ilaç tedavisini göz önünde bulundurmak gerekir
fla¤›daki durumlarda düflü
flünülmeli
2. ‹laç tedavisi afla
LDL düzeyi: 190 mg/dL ve üzeri ile LDL ise 160 mg/dL ve üzeri ve erken kalp ve damar hastal›¤› aç›s›ndan pozitif aile öyküsü varsa 2 ya da
daha fazla di¤er risk faktörleri olan çocuk ve ergenlerde bu risk faktörlerini etkin flekilde kontrol alt›na almak için etkin giriflim sonras›
3. Spesifik bir lipid merkezine yönlendirmek uygun olabilir
4. Tedavi hedefleri
En az, LDL (mg/dL): 130 ve az›
‹stenilen, LDL (mg/dL): 110 ve az›
fliklikler
Gün cel de¤i fli
1. Aile öyküsüne ek olarak fazla kilo ve obezitesi olanlarda açl›k lipid profiline bak›lmal›d›r.
2. Lipid anormalli¤i olan fazla kilolu ve obez çocuklar metabolik sendronum di¤er parametreleri aç›s›ndan de¤erlendirilmelidir (örne¤in; insülin direnci, tip II diyabet, hipertansiyon, fliflmanl›k ve afl›r› ya¤lanma)
3. Lipid düflürücü tedavi kriterlerini karfl›layan çocuklarda birinci basamakta statin tedavisi ile bafllanmas› önerilmektedir.
4. Yüksek riskli lipid anormalli¤i ve ek risk faktörleri ya da yüksek riskli
durumlar› olan çocuklarda ilaç tedavisine bafllamak için gerekli olan
LDL düzeyi ve hedef LDL düzeyi daha düflüktür ve seçilmifl hasta grufllanmas› düflünülebilir. Bu risk faktörlebunda 10 yafl alt›nda tedavi bafll
flunlard›r:
ri ve yüksek riskli durumlar flu
– Erkek hastalar
– Erken kalp ve damar hastal›¤› ve olaylar aç›s›ndan güçlü aile öyküsü
– Düflük HDL, yüksek trigliserit ve düflük lipoprotein küçük (a) varl›¤›
(tablonun devam› sonraki sayfada
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
209
Tablo 4-7. Çocuk ve ergenlerde yüksek riskli hiperlipideminin ilaçla
tedavisinde öneriler (devam›)
– Fazla kilo, obezite ve metabolik sendromun di¤er parametrelerinin
varl›¤›
– fieker hastal›¤› HIV enfeksiyonu, sistemik lupus eritematozus, organ
transplantasyonu, çocukluk ça¤› kanserlerinde hayatta kalanlarda
oldu¤u gibi artm›fl aterosklerotik riskle iliflkili di¤er medikal durumlar›n varl›¤›
– Hipertansiyon varl›¤›
– Devam eden sigara içicili¤i ve pasif sigara içicili¤i (2. el, çevrede sigara içilmesi)
– Yeni ve acil risk faktörleri ve di¤er belirteçlerin varl›¤› (örne¤in; artm›fl lipoprotein(a), homosistein, C-reaktif protein
5. Yüksek riskli lipid anormalli¤i olan çocuklarda, özellikle ilaç tedavisini
uzun dönem etkinli¤i, güvenilirli¤i ve aterosklerotik hastal›k geliflimi
üzerindeki etkisi ile ilgili ileri araflt›rmalara ihtiyaç vard›r.
l Yüksek-riskli kan ya¤lar› anormalli¤i bulunan çocuklarda, ilave risk faktörleri(**) veya afla¤›da belirtilen yüksek risk durumlar› da bulunuyorsa; önerilen LDL “kötü”kolesterol düzeyinin düflürülmesi için ve
hedef LDL-kolesterol düzeyinin sa¤lan›p
bunun idame ettirilmesi amac›yla ilaç tedavisi bafllat›lmal›d›r.
♥ Yüksek riskler: erkek cinsiyet, erken (55
yafl›ndan önce) kalp-damar hastal›¤› veya
olaylar›n›n güçlü aile hikayesi (anne ve
baba) ve birlikte düflük HDL-kolesterol
bulunmas›, yüksek trigliseridler, küçük
yo¤unluklu LDL, yani Lipoprotein (küçük
210
ÇOCUKLAR, GENÇLER
a), fliflmanl›k, metabolik sendrom parametreleri ve damar sertli¤i riskini art›ran
di¤er t›bbi durumlar›n bulunmas›.
Kolesterolu yüksek çocuklar bu risk fak törlerden 1 veya 2’sini daha bulunduruyorsa yüksek risklidir.
l Yukar›daki görüfl lipid anormali¤i olan çocuklar›n büyürken yak›ndan takip edilmelerini tavsiye etmektedir: Bu çocuklarda
boy, vücut a¤›rl›¤›, vücut-kilo-indeksi
(VK‹), pubertenin (bulu¤ ça¤›) bafllamas›
ve açl›k lipoproteinleri (LDL, HDL) kontrol
edilmelidir.
Ailenizin (anne, baba ve çocuklar)
ürmenin 10 Yolu:
kolesterolünü düflflü
1. Sizin ve çocu¤unuzun kolesterol düzeyini
ölçtürüp ö¤reniniz.
2. Haz›r yiyeceklerin tarifelerini okuyunuz ve
tüm aile bireylerinin kolesterol ve doymufl-ya¤ (hayvansal ya¤lar) ve trans-ya¤
(bitkisel margarinler) al›m›n› k›s›tlay›n.
Kolesterol al›m› günde 300 mg’dan az olmal›. Ailenizin yedi¤i yiyeceklerde ne kadar
kolesterol oldu¤unu belirleyin, beslenme tarifelerini okuyunuz (gerekirse diyetisyen ile
görüflün).
♥ AHA’n›n (Amerikan Kalp Cemiyeti) öneri-
si; total ya¤ al›m› günlük total kalorinin
%30’u olmal›d›r ve doymufl-ya¤lar ise %10’u
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
olmal›d›r. Çünkü bunlar büyük miktarlarda
kolesterol ihtiva etmektedir, siz ve aileniz
bunlar› yasaklamaya gayret etmelisiniz.
l Doymufl-ya¤lar; genellikle hayvansal yiyeceklerin tümünde (baz› tropikal ya¤larda da)
bulunmaktad›r (Bak›n›z, Bölüm 3, sayfa 89).
3. Yemek aralar›nda yenen abur-cuburlardan
(çerezler ve f›r›nda piflirilmifl haz›r hamurlu tatl›lar) uzak durarak sa¤l›kl›, kolesterol
ve ya¤› az hafif besinleri tüketin. Örne¤in:
l Taze meyveler
l Piflirilmemifl taze sebzeler ve düflük-ya¤l›
soslar (ketçap, fleker ilave edilmemifl mayonez, f›nd›k ve f›st›k ezmeleri gibi).
l Tuzlanmam›fl, sade patlam›fl-m›s›r veya
ya¤s›z çubuk kraker.
l Az ya¤l› yo¤urt.
4. Baz› k›rm›z› et yemeklerini afla¤›daki proteini ve besin düzeyi yüksek yiyecekler ile
de¤ifltirin, örne¤in:
l Kümes hayvanlar›n›n derisi soyulmufl etleri (tavuk, hindi)
l Bal›k
l Fasulye, bezelye
l Di¤er baklagiller
l Mercimek
211
212
ÇOCUKLAR, GENÇLER
l Soya ürünleri (lezzetli olup marketlerde
birço¤u bulunmaktad›r; lezzeti soslar› sosis, piliç eti ürünlerini taklit etmektedir).
5. Tere ya ¤› ve ya sürülen-mar garin ler den aileni zi uzak tu tu nuz . Piflirmek için s›v› bitkisel ya¤lar› kullan›n.
6. Ticari olarak haz›rlanm›fl f›r›nda piflirilmifl
ürünler ve ikramlar›n (kurabiye, kraker,
börek, çörek ve hamurlu tatl›lar, kekler gibi) al›m›n› k›s›tlay›n›z
7. Gazoz ve flekerli meyve sular›n›n içilmesini yasaklay›n›z. Çünkü fazla fleker vücutta
ya¤lara dönüflmektedir.
8. Ço cu ¤u nu zun ya n› na okula giderken evekilde
de sizin ha z›r lad› ¤› n›z ve sa¤ l›k l› flfle
pa ketlen mifl ö¤ le ye me ¤i ve rin, çocuklara okul kantini ve kafeteryalardan en sa¤l›kl› yiyecekleri almay› ö¤retiniz
9. Bol eg zersiz. Aileniz ile toplan›p konuflun. Uzun yürüyüfl veya futbol, basketbol
veya yüzme, bisiklet sürme gibi ailece
hoflland›¤›n›z faaliyetleri düzenli olarak
birlikte yap›n›z.
Egzersiz, kanda HDL düzeyinin yükselmesine ve tansiyonunuzun normal de¤erlerde kalmas›na yard›m eder.
10. Kolesterol düzeyinizi kontrol etmek için
zaman zaman ölçtürün ve ailenizle yukar›dakileri birlikte uygulayarak sa¤l›kl› yaflay›n›z.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
♥ 20 03-AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti)):
fie
eker Has ta l›k la r› için Çocukluk
Ya¤ ve fi
ve Er gen lik te Da mar- Sert li ¤i Ris ki ni
Azalt mak için Tavsi yeler
A. Koleste rol Yakla flfl››m›:
He def:
l LDL (kötü”)-Kolesterolu: 160 mg/dL’den
(daha iyisi 130 mg/dL’den düflük) az olmal›.
l fieker hastalar›nda ise 100 mg/dL’den
düflük olmal›.
mak için tav siye ler:
Bu he de fe ulaflflm
1. Hedefin üzerinde kolesterolü yüksek
olanlar diyetisyen kontrolünde diyet de¤iflikli¤ine gitmelidir; buna göre tavsiye
edilen diyetin içeri¤inde; günlük kalorinin
%7’den az› doymufl-ya¤ (hayvansal ya¤lar), günlük kolesterol al›m› (hayvansal
besinler) 200 mg’dan az olmal›d›r.
2. Suda çözünür Liflerin miktar› diyette yafla
göre art›r›lmal›d›r (taze sebze ve meyveler, tam tah›llar ve baklagiller).
3. Çocu¤un Kilosunu yafl›na göre normale
getirin ve bedensel aktivitesini art›r›n›z
(daha fazla egzersiz).
4. fiayet LDL- Kolesterol hedefledi¤imiz de¤erlerin üzerinde kalmaya devam ediyor-
213
214
ÇOCUKLAR, GENÇLER
sa beslenme d›fl›nda LDL’yi yükselten
ikincil sebepleri araflt›r›n›z. Bunlar›n en s›k
rastlananlar›n› saptayabilmek amac›yla; tiroid hormonlar› (TSH bakt›r›n), karaci¤er
ve böbrek için kan testleri, idrar tetkiklerini yapt›rmak için doktorunuza müracaat
ediniz.
5. (a) Kolesterol yüksekli¤inden baflka kalpdamar hastal›¤› risk faktörü olmayanlarda
tek bafl›na LDL-kolesterol 190 mg/dL’
den yüksek ise, veya
(b) kolesterol yüksekli¤i (LDL- kolesterolu
160 mg/dL’den daha yüksekse) ile birlikte di¤er risk faktörleri de varsa (örne¤in;
yüksek tansiyon, fliflmanl›k, fleker hastal›¤›, ve ailesinde, anne-babas› ve di¤er birinci- derecedeki akrabalar›n›n genç yaflta
kalp-damar hastal›¤›na yakalanmas› gibi)
ve kolesterol-düflürücü ilaç tedavisi (statin) bafllan›lmas› düflünülmelidir.
6. Statinler birinci s›radaki kolesterol-düflürücü ilaçlard›r (çocuklara verilecekse;
mutlaka bir uzman kontrolünde bafllanmal›d›r).
B. Kan Ya¤la r›n›n Anor mal lik leri nde
Ulaflfl››lmas› Gereken Hedefler :
l Trigliseridler: açl›kta 150 mg/dL’den az.
l HDL (“iyi”)-Kolesterol 35 mg/dL’den
yüksek olmal›d›r.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Yaklaflfl››m Tavsi ye leri:
1. Açl›k Trigliserid düzeyi yükselmifl ve
HDL-kolesterolu düflmüfl kifliler ve çocuklar genellikle fliflman olup bunlarda insülin direnci (fleker hastal›¤›na aday) bulunmaktad›r. Bu çocuklara ve genç-eriflkinlere yaflam-flekli de¤iflikliklerinin temel
prensipleri uygulanmal›d›r; zay›flama ve
normal kilonun korunmas›. Bunun için uygun miktarda enerji al›m›na dikkat edilmelidir. “fieker (fleker ilave edilmifl besinler, içecekler, bonbon flekeri) al›m› azalt›lmal›d›r”.
2. fiayet açl›k trigliserid düzeyi yüksek kalmaya devam ediyorsa; bunun afl›r› beslenme d›fl›ndaki di¤er sebeplerini araflt›r›n›z, örne¤in; fleker hastal›¤› tiroid hastal›¤›, böbrek hastal›¤›, ve alkol al›flkanl›¤› (ergen veya gençlerde).
3. Sadece açl›k trigliserid düzeyi yüksek
olan çocuklarda; ilaç tedavisi önerilmemektedir.
4. *‹laç tedavisi; açl›kta kan trigliserid düzeyi 400 mg/dL’yi aflanlarda bafllanabilir, çünkü bu hastalarda yemek-sonras›
trigliserid düzeyinin 1000’i aflmas› ile
meydana gelen “Pankreas iltihab›” gelecekte fleker hastal›¤›na sebep olabilmekte (iltihaplanan pankreas kan flekerini
düzenleyen insülin hormonunu yapamaz).
215
ÇOCUKLAR, GENÇLER
216
fie
eker Has ta l›¤›n da Yaklaflfl››m›:
C. fi
Hedefler:
l Açl›k kan flekeri (mg/dL) normale yak›n
ve 120’den düflük tutulmal›d›r.
l ‹drarda HBA1c yaklafl›k %7’den düflük olmal›.
l Bu iki de¤er takip edilirken çocuklarda
yafla göre kan flekerinin afl›r› düflmemesine dikkat edilmelidir.
Yaklaflfl››m Tavsi ye leri:
fieker hastal›¤›na doktorlar Diyabetes Mellitus,
halk aras›nda ise “diyabet” denmektedir
(Bak›n›z, Bölüm 5, sayfa 304). Sebebi kan flekerini düzenleyen ‹nsülin denilen pankreastan salg›lanan hormonun yetersizli¤i veya buna karfl›
vücutta bir direnç oluflmas›d›r. Ailesel e¤ilim
çok yüksektir. K›saca iki tip fleker hastal›¤› vard›r.
Tip-1: ‹nsülin ile tedavi edilebilen (çocuklar
ve gençlerde), ve Tip-2: daha yafll›larda
a¤›zdan al›nan ilaçlar ile kontrol edilebilen
fleker hastal›klar› (eriflkinlerde).
1. Çocuklar ve erginlikte Tip-1 (insülin ihtiyac› var) ve -2 (insülin ihtiyac› yok) fleker
hastal›klar› mutlaka çocuk ve çocuk endokrin uzmanlar› ile birlikte takip edilmelidir (Bak›n›z; Bölüm 5, Ders-2, sayfa 304).
2. Tip-2 fieker hastal›¤›nda tedavi yaklafl›m›nda at›lacak ilk ad›m beslenme fleklinin
düzeltilmesi (porsiyon miktar› ve flekeri
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
217
azalt›lm›fl) ve günlük düzenli egzersiz faaliyetleri ile kilonun kontrol edilmesidir.
3. Ergenlikte fleker hastalar›nda damar hastal›¤›n›n birdenbire h›zlanma riski oldu¤undan (genç yafltaki kalp krizi ve felç ile
di¤er damar hastal›klar›n›na sebep olmaktad›r), bunlarda damar sertli¤inin di¤er risk faktörleri (kan bas›nc›, ya¤ anormallikleri gibi) fleker hastal›¤› ile daha s›k›
ve yo¤un tedavi edilmelidir.
♥ AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti)):
Çocuklar ve Gençlerde Kalp-Damar
Sa¤l›¤›n› Art›rmak için Beslenme
Modeli Tavsiyeler i
l Anne sütü, do¤umdan sonra ilk 4-6 ayda
normal büyüme ve geliflmeyi sa¤layan
yeterli ve ideal besindir. Anne-sütü ile
beslenmeyi ilk 12 aya kadar sürdürmeyi
deneyiniz. Di¤er besin kaynaklar›na geçmeye yaflam›n 4-6 ay›nda bafllay›n ve diyette yeterli miktarda küçük-besinciklerin
(vitamin ve mineraller) bulundu¤undan
emin olunuz.
l %100’lük konsantre özsular› (meyve,
sebze özsular›, et suyu gibi) çocu¤a vermek için 6 aya kadar bekleyin ve günde
120- 180 gramdan (1/2 su barda¤› kadar)
fazla vermeyin. Özsular›n› verirken sadece bardak kullan›n›z.
♥ Sa¤l›kl›
beslenme
modelini
çocuk
doktorunun
k›lavuzlu¤unda
uygulamaya
çocuklukta,
bebeklikte
baflflllay›n›z !
218
ÇOCUKLAR, GENÇLER
l Bebekler ve genç çocuklar› (okul ve oyun
ça¤›nda) fazla yedirmeyin, beslemeyin;
“bunlar ihtiyaçlar› olan kalori miktar›n› her
gün kendi kendilerine düzenlemektedir”.
Çocuklar›n kalori al›m› s›kl›kla yemektenyeme¤e de¤iflmektedir aç de¤illerse yemeklerini bitirmeye zorlanmamal›d›rlar.
l Sa¤l›kl› yiyecekler verin ve bafllang›çta
geri çevirseler dahi teklif etmeye devam
edin. Besin de¤eri kapsaml› olmayan, sadece kalori veren basit yiyecekleri haz›rlamay›n (fleker eklenmifl besinler, f›r›nlanm›fl hamurlu tatl›lar, pizza, makarna gibi).
♥ AHA (Amerikan Kalp Cemiyetinin)):
Ailelerin, Yemek Düzeni için Tavsiyeler:
l Çocuklar için ailenizin yemek düzeni, içeri¤i ve miktar›; ö¤ün say›s› ve porsiyonlar
çocu¤unuzun normal büyüme ve geliflmesini sa¤layacak kadar yeterli enerji ihtiva etmeli ve böylece çocu¤un beklenen
vücut a¤›rl›¤›na ulaflmas›na yard›mc› olmal› ve bu geliflmeyi çocu¤un idame ettirmesini sa¤lamal›d›r (TTablo 4-5 ve Tablo
4-8, sayfa 223 ve sayfa 198).
l Doymufl-ya¤›, trans-ya¤›, kolesterolü, tuzu (sodyum) ve ilave edilmifl fleker miktar› az olan yiyecekler yeyiniz.
l Günlük total ya¤ al›m›; 2-3 yafl›ndaki çocuklar için; kalorinin %30-35’i, 4-18 yafl›ndaki çocuklar ve gençlerde; kalorinin
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
%25-35’i olmal›d›r. Yenilecek ya¤lar›n ço¤unlu¤u tekli- ve çoklu- doymam›fl ya¤
asidlerinden gelmelidir (ya¤l› bal›klar, bitkisel ya¤lar, f›nd›k, ceviz gibi kabuklu- kuruyemifller).
l Her gün, ihtiyaç olan yeterli miktarda karbonhidrat, protein ve di¤er besinleri almak için de¤iflik yiyecekleri seçiniz.
l Sadece sa¤l›kl› vücut yap›s›n› idame ettirecek kadar (a¤›rl›k, boy) kaloriyi yeyiniz.
Bedensel olarak hareketli olun; günde en
az 60 dakika düzenli egserisiz yap›n›z.
l Tam-taneli/lifi fazla ekmek ve baklagilleri,
rafine-edilmifl tah›l ürünlere tercih edip
çocu¤un tüketmesini sa¤lay›n›z. Yiyecek
tarifelerinde “tam-tah›llar›n” birinci madde olmas›na dikkat edin. Servis yapt›¤›n›z
tah›llar›n (taneliler, baklagiller, arpa, bu¤day, çavdar, yulaf gibi) en az yar›s›n›n
tam-taneli olmas›na dikkat edin (katk›s›
olmayan ve rafine edilmemifl).
Birinci yafl için önerilen tah›l al›m› günde yaklafl›k 60 gramd›r, 14-18 yafl›ndaki
erkek çocuk için günde yaklafl›k 210
gramd›r.
l S›k›lm›fl meyve-suyu al›m› k›s›tland›¤› sürece her gün de¤iflik meyve ve sebzeleri
servis yap›n›z. Her yemek ö¤ünü en az
bir porsiyon meyve veya sebze ihtiva etmelidir.
219
220
♥ Çocuklar›n
ihti ya c› olan
ka lori yi basitçe
flekil de hebu fle
sap la y›n›z :
“1 yafl›ndaki
çocukta günde 900 kaloriden 14-18 yafl›nda k›z-çocu¤unda
1,800 kaloriye, 14-18 yafl
erkek-çocu¤unda 2,200
kaloriye”.
ÇOCUKLAR, GENÇLER
a) Çocuklar›n meyve al›m› için önerilen
miktar; 1-3 yafl aras›nda günde bir su
barda¤›ndan (porsiyon büyüklü¤ü),
14-18 yafl›ndaki erkek çocuk için 3 su
barda¤›na kadard›r.
b) Sebze için önerilen al›nmas› gereken
günlük miktar; bir yafl›nda 3/4 bardaktan 14-18 yafl›nda erkek çocukta 3
barda¤a kadard›r.
l Baflyemek (ana yemek) olarak düzenli
olarak bal›k haz›rlay›n›z. Sat›lan k›zart›lm›fl
bal›¤› yasaklay›n›z.
l Ya¤s›z veya az ya¤l› süt ürünlerini servis
yap›n. Tavsiye edilen ve al›nmas› gereken
süt ve süt ürünlerinin günlük miktar›; 1-8
yafl›ndaki çocuklar›n günde 2 su barda¤›
süt veya eflde¤eridir. 9-18 yafl›nda erkek
çocukta ihtiyaç 3 barda¤›d›r.
l Çocu¤unuzu afl›r› beslemeyin ve zorlamay›n.
Yukar›daki yeme örne¤i bir çocu¤un normal büyüme ve geliflmesini destekleyecektir. Bunlar günlük total enerji, demir ve kalsiyum gibi tüm besin ihtiyac›n› ve fazlas›n›
karfl›lar.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
B E SL E NM E:
Yafl Gruplar› na Göre Diyet Tavsiyele ri
Çocuklar için beslenme tavsiye yap›l›rken
çocu¤un içinde yaflad›¤› aile ve kültürel ortamlar düflünülmelidir. Evde tüketilen yemeklerin büyük bölümü onlarca y›ldan beri
gelen al›flkanl›klara göre yenmektedir.
(A) Do¤um dan 2 ya flfl››na kadar:
Görüflfl;; kiflinin gelecekteki kalp-damar cevaplar›n›n “programlanmas›” rahim içinde
veya yaflam›n ilk evresinde beslenmenin
bafllamas› ve buna vücudun cevap vermesi
ile bafllamaktad›r.
Örne¤in; düflük-do¤um-tart›l› çocuklarda
do¤umdan sonra h›zl› kilo art›fl› olmaktad›r
(merkezi ya¤lanma; iç organlar›nda da ya¤lanma). Metabolik sendrom, fleker hastal›¤›
ve kalp-damar hastal›¤› eriflkin yafllarda bu
çocuklarda ortaya ç›kabilir. Gebelik yafl› (annenin gebe olma yafl›) büyük olan bebeklerde ise (annenin; fleker hastal›¤› veya gizlifleker hastal›¤› sonucunda) gelecekte fliflmanl›k riski daha yüksektir.
Önemli nokta, ebeveynler ve ebeveyn
olacaklar; özellikle gebeli¤in ilk döneminde
fliflman olan anneler, vücut a¤›rl›¤› sa¤l›kl›
çocuklara sahip olmal›d›r. Çünkü bunlar›n
221
222
ÇOCUKLAR, GENÇLER
çocuklar› gençlik y›llar›nda (genç çocukluk)
fliflmanlamaya e¤ilimlidir. Gebe kad›nlar gebelik s›ras›nda beslenme ve kilo art›fllar›n›
kontrol ettirmeli ve normal düzeyde tutmal›d›r. Annede afl›r› a¤›rl›k art›fl› bu annenin
gebelikten sonra fazla kilolu olma riskini 2-3
kat art›rmaktad›r.
Anne sütü bebeklerdeki en üstün beslenme fleklidir. Anne sütünün doymufl ya¤› ve
kolesterolü yüksek olmas›na karfl›n sodyumu azd›r.
Anne sütü ile beslenmenin kalp-damar
sa¤l›¤›na etkileri: Gelecekte fliflmanl›¤› önlemekte, çocuklukta kan bas›nc›n›n düflmesine
sebep olmaktad›r. Bir yafl›nda kolesterol düzeyi daha yüksek, ayr›ca eriflkinlerde kolesterol düzeyinin daha düflük olmas›na sebep
olabilir. Hayat›n ilk 4-6. aylar s›ras›nda h›zl›
kilo art›fl› gelecekteki fazla vücut-a¤›rl›¤› riski ile iliflkilidir. Bebeklerde ergen diyet tüketimi için anne sütünü kesme dönemi 4-6 aydan yaklafl›k 1-2 yafla kadar uzat›labilir. Afla¤›daki flekilde bebe¤in çocukluk y›llar›ndaki
besin içeri¤inin miktar ve çeflitlilik de¤ifliklikfie
ekil 4-2).
li¤i sunulmufltur (fi
An ne sü tü ke sildikten son ra bes len me
kalitesinin dü zel tilme si:
l Anne-sütü, Yaflam›n ilk 4-6 ay›nda bu
ola¤anüstü beslenme kayna¤› olup buna
devam ediniz.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
223
100
Di¤er içecekler,
flrubatlar
meflr
80
Masadaki yiyecekler
60
Çocuk, bebek yiye cekleri ve içecekleri
%
40
Çocuklar için tah›ll›
yiyecekler
20
‹nek sütü
0
4-6
7-8
9-11
12-14
15-18 19-24
Aylar
Formüller
Anne sütü
fiekil 4-2. Do ¤um dan sonra ilk y›l larda aylara göre ço cu ¤un al mas› ge reken
yemek çeflit leri nin ora n›. Bebe¤in, yiyecek tüketiminin ilk 2 yafl s›ras›nda
gösterdi¤i de¤iflim ve di¤er besinlere geçifl 4-6 aydan sonra bafllanmal›d›r ve
diyette küçük-besinciklerin (vitamin, mineraller) bulundu¤undan emin
olunmal›d›r.
Kaynak: Circulation 2005; 112:2061-75
l En az 6 aya kadar %100 (konsantre) g›da özsular›n› (meyve, sebze, et) vermeyi geciktirin ve günde120-180 gram (yaklafl›k 1/2-1
su barda¤› kadar) olarak k›s›tlay›n; bunlar›
çocuklara sadece bardak içerisinde verin.
l Çocu¤un doygunluk belirtilerine cevap
verin ve fazla beslemeyin. Bebekler ve
genç çocuklar genellikle kalori al›mlar›n›
kendi-kendilerine düzenleyebilmektedir;
aç de¤illerse yemeklerini bitirmeleri için
zorlamay›n, çocuklar›n kalori al›m› yemekten yeme¤e de¤iflmektedir.
ÇOCUKLAR, GENÇLER
224
(B) 2-6 Yaflfl::
l Bu yafltaki tavsiye edilen diyetin içeri¤i
daha yafll› kiflilerinkine benzemektedir
(TTab lo 4-8).
l Süt ürünleri, doymufl-ya¤ ve kolesterolün
en büyük kayna¤›d›r. Az-ya¤l› veya di¤er
ya¤› al›nm›fl-azalt›lm›fl süt ürünlerine geçilmesi önemlidir.
l Tatland›r›lm›fl içecekler ve di¤er fleker ilave edilmifl tatl›lar kalori al›m›n›n en büyük
kayna¤›d›r.
l Bu yafllardaki çocuklar›n yemek için ne
seçtikleri ve ne yediklerinden ebeveynleri birinci derecede sorumludur.
Tablo 4-8. ♥ AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti) 2 yafl üzeri çocuklar için
beslenme stratejileri
Bütün Hastalar ve Aileleri için Öneriler
– Normal büyümeyi sürdürmek için beslenme ile fiziksel aktivite
aras›ndaki dengeyi sa¤lamak
– Hergün 60 dakika hafiften daha hareketliye do¤ru oyun ya da fiziksel aktivite
– Hergün sebze ve meyve yemek, meyve suyunu s›n›rl› tutmak
– Tereya¤ ya da di¤er hayvansal ya¤lar yerine trans-ya¤ asiti ve doymufl
ya¤ oran› düflük bitkisel ya¤lar ve hafif margarinler tercih etmek
– Rafine edilmifl tah›l ürünleri yerine ifllenmemifl tah›ldan yap›lan ekmek
ve tah›l ürünlerini tercih etmek
– fiekerli yiyecek ve içecek tüketimini azaltmak
– Kayma¤› al›nm›fl ya da az ya¤l› ve günlük üretilen süt kullanmak
– Daha fazla bal›k yemek, özellikle f›r›nda ya da ›zgarada ya¤l› bal›k
– Tuz al›m›n›, özellikle ifllenmifl ürünlerden kaynaklanan (haz›r
yiyecekler ve çerezler gibi) tuz al›m›n› azaltmak
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
225
l Vücut kitle indeksi takip edilmelidir. Kan
bas›nc› ve kolesterol ölçümlerine ise gerek varsa bu yafllarda bafllanabilir.
(C) 6 yafl ve üzeri:
l Çocuklar büyüdükçe yiyecek kaynaklar›
ve bunlar›n seçiminde kendi kiflisel yeme
davran›fllar›n›n etkileri artmaktad›r. Gençlik y›llar› geliflme evresidir. Büyüme h›zland›¤› için, bu y›llar besinsel olarak hassas ve önemlidir. Bu dönemde bütün yeme¤in (ö¤ünlerin toplam içeri¤i) kalori ve
di¤er besin de¤erlerine (protein, vitamin
ve mineraller gibi küçük-besincikler) dikkat edilmelidir (TTab lo 4-9).
Tablo 4-9. Yafl ve cinsiyete göre günlük önerilen lif, sodyum ve potasyum
miktarlar›
Cinsiyet/Yafl
Lif, g*
Sodyum, mg
Potasyum, mg
1-3 y
4-8 y
Kad›n
Erkek
19
<1500
3000
25
25
<1900
<1900
3800
3800
9-13 y
Kad›n
Erkek
26
31
<2200
<2200
4500
4500
14 -18 y
Kad›n
Erkek
29
38
<2300
<2300
4700
4700
*Toplam lif minimum 14 g/1000 kcal önerilmektedir. Miktar›n› belirlemek için tüm paketlenmifl yiyeceklerin etiketlerinin okunmas› gereklidir. Kaynak: 2005 Amerikal›lar için Beslenme
K›lavuzunun Dan›flma Birli¤inin raporundan uyarlanm›flt›r. (Circulation 2005;112:2061-75)
226
ÇOCUKLAR, GENÇLER
l Küçük-besincikler yeterli miktarda tüketilmelidir. Bunlar: Kalsiyum, demir, çinko
ve potasyumdur. Vitaminler: A D ve C ile
Folik-asidtir.
♥ 2006-AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti):
Pediyatrik Gruplarda ( Çocuklarda) KalpDamar Hastal›¤› Risk Derecelenmesi
ve Yaklaflfl››m›
ADIM-1: Teh li ke nin Tari fi ve Önemi
Yük sek-risk li ço cuklar; Bunlarda 30 yafl›ndan önce ortaya ç›kacak kalp-damar hastal›¤›n›n klinik belirtileri (klinik veya laboratuar)
vard›r (örne¤in genç yafllarda kalp krizi oluflmas› beklenmektedir). Bu çocuklar s›kl›kla
Tip-1 fleker hastalar› (insülin kullanan) olup,
bunlara eriflkinde oldu¤u gibi kalp-damar
hastas› gibi davran›lmal›d›r.
Bu çocuklarda ailesel kaynakl›; kanda
yüksek-ya¤ hastal›¤› (yüksek kan ya¤lar›) ve
Tip-1 fleker hastal›¤› (insülin-kullanan) bulunmaktad›r.
Orta-riskli çocuk lar; 30 yafl›ndan önce h›zlanm›fl damar-sertli¤inin belirtileri bulunmaktad›r (genç yaflta boyun damarlar› flah-damarlar›nda, kireç plaklar›n›n oluflmas› beklenmekte ve bunlar›n tetkik edilmesi ile sapta-
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
nabilmektedir). Bu çocuklarda risk faktörlerinin hepsinin birlikte ve tam olarak de¤erlendirilmesi tavsiye edilmektedir.
Bu çocuklarda ailesel olarak, Tip-2 fleker
hastal›¤› (insülin kullanmayan) ve kanda
yüksek- ya¤ hastal›¤› bulunmaktad›r.
ADIM-2: Teh li ke nin Tet kik ve
De¤er len dirilme si
Orta ve yüksek riskli çocuklarda kalp-damar hastal›¤›n›n bütün risk faktörleri de¤erlendirilmelidir.
Kalp-Damar Hastal›¤›n›n Risk Faktörleri
l Açl›k kan ya¤lar› (total kolesterol, trigliseridler ve HDL, LDL),
l Sigara hikayesi (ergenlerde).
l Ailesinde genç yafllarda kalp ve damar
hastal›¤› hikayesinin bulunmas› (erkeklerde 55 yafl ve öncesi, kad›nlarda 65 yafl ve
öncesi).
l Yüksek kan bas›nc› (üç ayr› ölçümde saptanan).
l Artm›fl vücut kitle indeksi (VK‹).
l Yüksek açl›k kan flekeri.
l Bedensel aktivitenin geçmifli ve çocu¤un
günlük yaflant›s›n›n hikayesi.
227
228
ÇOCUKLAR, GENÇLER
Normal çocuklar›n aksine, altta yatan
özel durumlar› (afla¤›da belirtilen) bulunan
çocuklarda, h›zlanm›fl damar-sertli¤i erken
kalp-damar hastal›¤›na sebep olmaktad›r.
Varolan altta yatan hastal›k durumu ilk belirtisini vermeden ve kalp-damar olay›na
(kalp krizi, felç gibi) sebep olmadan önce
tan›n›p düzeltilmeli; henüz klinik belirti vermeyen damar sertli¤inin erken de¤erlendirerek gelifliminin saptanmas›, tedavisinin
belirlenmesi hayati önem tafl›maktad›r.
Da mar Sertli ¤inin Ço cuk lukta Baflfllla ma s›na
Sebep Olan Önemli Ba z› Çocuk Hastal›klar›:
1. Ailesel yüksek-kolesterol hastal›¤›.
2. Ebeveyn veya kendilerinde Tip-1 ve Tip-2
fleker hastal›¤› (insülin ihtiyac› olan, olmayan) çocuklar.
3. Müzmin böbrek hastas› çocuklar.
4. Do¤umsal kalp hastal›¤› bulunanlar.
5. Müzmin iltihabi hastal›lar (romatizmal
hastal›klar ve durumlar, kötü a¤›z ve difl
bak›m›).
6. Çocukluk kanserlerinden kurtulanlar.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
♥ 2006-AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti)
Öne rile ri Ö¤ret men ve Okul
Yö neticilerine Uyar›lar…
Ço cuklar ve Gençler de Be den sel
Akti vite nin Des teklenme si:…
Genel olarak, ö¤rencilerin okul günlerinde
yapt›¤› bedensel aktiviteler teneffüste, ders
aralar›nda, okula yürüyerek veya bisikletle
gidip gelirken olmaktad›r. 21. yüzy›lda, çocuklarda kalp-damar sa¤l›¤› alarm vermektedir ve bu korkutucu tablo okullar› ve sistemin yöneticilerini genç insanlar›n bedensel
aktivitelerini art›rmak için destekleyici yeni
programlar sunmaya zorlamaktad›r (Bak›n›z,
Bölüm 6, sayfa 449).
l Sorunun önemi yans›tan Amerika Birleflik
Devletlerinden (ABD) verilen örneklemelerde, geçmifl 20 y›lda ABD’de çocuklar
ve gençlerde fliflmanl›k s›kl›¤›n›n “roketh›z›na” ulaflt›¤› bildirilmifltir.
6-11 yafllar› aras›ndaki çocuklar›n;
%15,8’i fliflman ve %31.2’si ise fliflmanl›k riski alt›ndad›r.
12-19 yafl aras› gençlerin ise; %16,1’i fliflman, %30,9’u ise fliflmanl›k riski alt›ndad›r.
ABD’li araflt›rmac›lar bunun sebebi olarak;
günlük beden e¤itimi derslerine al›nan ö¤-
229
230
ÇOCUKLAR, GENÇLER
renci say›s›n›n veya bu ders faaliyetlerine ayr›lan sürenin 1993’den 2003 y›l›na do¤ru
gittikçe azalmas›n› göstermektedirler. Beden E¤itimi derslerine kat›lan Ö¤renci say›s›
ve ders program› %41,6’dan %28,4’e düflmüfltür. Ayr›ca okullara bedensel aktif gidiflgelifller de (yürüyerek veya bisiklet ile) önceki nesile göre azalm›flt›r. Çocuklar›n okula
giderken sadece üçte biri 1,5 kilometreden
k›sa yolu yürüyerek veya bisiklet kullanarak
gitmektedir.
l ABD ve di¤er geliflmifl bat›-toplumlar›nda
y›llardan beri; Kamu-sa¤l›¤› görevlileri,
T›p ve E¤itim-bakanl›¤› uzmanlar› okullar›n ö¤rencilerin bedensel aktivite koflullar› ve programlar›na daha fazla dikkat etmelerini söylemifl ve ça¤›r›da bulunmufllard›r. Beden e¤itimi programlar›n›n geniflletilmesini tavsiye etmifllerdir. “Günlük, düzenli ve bilimsel olarak kaliteli bedensel e¤itim programlar› ve dersleri”
sa¤lanmal› ve bu faaliyetler standart her
okulun amac› olmal›d›r.
l Geçmifl 10 y›lda bilimsel ve gönüllü birçok organizasyon; çocuklar ve gençlere
her gün en az 60 da ki ka veya da ha faz la
orta-fliddette bedensel aktivite yapmay›
önermektedir.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
♥ 2006-AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti)
Çocuklukta Baflflllayan Damar-Sertli¤ine
Ba¤l› Kalp-Damar Hastal›¤› K›lavuzu
Önerileri…
Kaynak: Circulation 2003;107:1562-1566)
(K
l Çocuklar ve gençlerin beklenmeyen ani
ölümlerinin sebebi bunlar›n koroner damarlar›nda küçük yafllarda geliflen damarsertli¤inin hasarlar› olabilir. Yüksek LDL
(kötü) kolesterolü, yüksek trigliserid düzeyi; yüksek sistolik ve diyastolik (büyük
ve küçük tansiyon) kan bas›nc›; artm›fl vücut kitle indeksi (fliflmanl›k) ve sigara içilmesi gibi risk faktörleri, koroner damarlarda damarsertli¤i hasarlar›n›n erken
meydana gelmesine ve gençlerin küçük
yafllarda birdenbire ölmesine sebebi olmufltur.
l Kalp-damarlar›nda damar-sertli¤i erken
çocukluk yafllar›nda bafllamaktad›r. fiiflmanl›k, son y›llarda çocuklar ve gençlerde çok önemli tehlike haline gelmifltir.
l Çünkü, fliflmanl›k, hipertansiyon (yüksek
kan kan bas›nc›), fleker hastal›¤› (insüline
ihtiyaç olmayan, tip-2) ve kan ya¤lar› hastal›¤› (dislipidemi) aras›ndaki güçlü iliflki
çocuklukta bafllamakta ve eriflkin yaflam›n
içerisine kadar girmekte ve devam etmektedir.
231
ÇOCUKLAR, GENÇLER
232
Ço cuklar ve Gençler de, Kalp- Damar
Sa¤l›¤›n› ‹zleme K›lavu zu (doktorlar
ve anne-babalar için) :
Hedefler ve Yaklaflfl››m K›lavuzlar› …
SA⁄LIKLI HEDEFLER:
TAVS‹YELER:
D‹ YET
Kap sam l› sa¤ l›kl› ye me mo de li :
– Her vizitte diyeti de¤erlendiriniz vücut a¤›rl›¤›n› ve kan
ya¤lar›n› kontrol ediniz
Uy gun vücut a¤›r l›¤› :
– Normal büyüme geliflme için
daha fazla enerjiye ihtiyaç vard›r
Arzu edi len ya¤ profili :
– Vücut a¤›rl›¤›n›n idamesi ve
gerekirse zay›flama
TANS‹YON
Arzu la nan kan ba s›n c› :
– Çeflitli sebze, meyve, tam-tah›llar, süt ürünleri, bal›k, baklagiller, kümes hayvan›, ya¤s›z
et ile desteklenmeli.
– 2 yafl öncesi ya¤ k›s›tlanmamal›. 2 yafl›ndan sonra; doymufl↓), (günlük kalorinin %10’
ya¤ (↓
dan az›). Kolesterolu (günde
300 mg’dan az) fazla yiyecekler ve trans-ya¤lar k›s›tlanmal›.
– Tuz al›m› günde 6 gramdan az.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
S‹GARA
Sigaraya yeni baflfllla m›flfl::
– Her vizitte ebeveynlere sigara
kullan›m›n› sormal›.
Çevre de siga ra kulla n›m› :
– 10 yafl›ndan sonra her vizitte
sigaray› sor.
‹çenle rin tam b›rak mas›:
– Sigaraya bafllamaya karfl› bilgilendirici ö¤üt vermek.
– Evde, iflinde, okulda ikinci-el
içicili¤ini yasaklamak.
BEDENSEL AK T‹V‹TE
Hergün
be densel – Her vizite aktiviteyi de¤erlendiriniz
aktif olmak:
Oturarak geçen za man› azalt:
– Gençler her gün en az 60 dakika orta fliddetli bedensel
aktivite yapmal›.
– Bedensel aktivite çocuklar ve
gençler için e¤lenceli olmal›.
– Çal›flmaya direnen gençlerde;
10-15 dakikal›k orta fliddetteki
tekrarlar uygulay›n›z, Araya
aerobik programlar› koyun.
– Oturma zaman› k›s›tlanmal›d›r
(TV zaman› en fazla günde 2
saat.
233
ÇOCUKLAR, GENÇLER
234
Kalp-Da mar Has tal›¤› Ris ki Yüksek
Ço cuklar ve Gençle ri De ¤er len dir me
ve Yön len dir me (Tavsiye) K›lavuzlar›
(Kaynak: Circulation 2006;114:1214- 1224)):
A. Pediyat rik Sa¤l›k Sistemi nin He defleri:
l
Hedef al›nm›fl risk faktörlerinin de¤erlendirilme zamanlamas›n› do¤ru yapmak önemlidir.
l
Aileler ile temasa geçerek onlara sonuçlar› aç›klamak.
Tav siye ler:
Aile hikayesini (Birinci derece akrabalar:
anne ve baba, nene ve dede, hala ve amca, teyze ve day›); düzenli olarak yenilemeli: fiiflmanl›k, yüksek tansiyon, kan ya¤lar›n›n anormalli¤i, fleker hastal›¤›, sigara
içilmesi, ve erkeklerde 55 yafl›ndan, kad›nlarda 65 yafl›ndan genç kalp ve damar
hastal›¤›n›n varl›¤› sorgulanmal›.
B. Ebe veynle rin Hedef le ri:
l Kalp-damar hastal›¤›n›n gelifliminde anlaml› olan risk faktörlerini tan›mak (özellikle ailesel olanlar›).
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Tav siye ler:
Vucut kitle indeksi (VK‹): Her muayenede
de¤erlendir.
a. Kan bas›nc›: 3 yafl›ndan sonra her muayenede ölçmek; yafl, cinsiyet ve boya
ve cinsiyete göre çizelge ç›kartmak
Bak›n›z Tablo 4-1, sayfa 185).
(B
b. Diyet ve bedensel aktivite: Her vizite
doktor taraf›ndan de¤erlendirilmeli.
c. Sigara içme: 9-10 yafllarda sigaraya
bafllama araflt›r›lmal›.
Kalp-Damar Hastal›¤›n›n Özel Olarak
Risklerinin Araflfltt›r›lmas› için ‹lgi li
De¤er ler:
1. Ya¤ lar ve Li pop ro tein ler:
l
Total kolesterol; s›n›r 170’den büyük
200’ün üzeri yükselmifl kabul edilmekte.
l
LDL (kötü) Kolesterol; 110 üzeri s›n›r,
130’un üzeri yükselmifl kabul elmekte.
l
Trigliseridler: 150’den yüksek.
l
HDL-Kolesterol 35’den düflük.
235
ÇOCUKLAR, GENÇLER
236
Tavsi yeler:
a. Çocuklarda kan ya¤lar›n›n tetkik edilmesi, ailesel ya¤ hastal›¤› veya genç
yaflta kalp-damar hastafll›¤› bulunanlarda 2 yafl›ndan sonra yap›lmal›.
b. Ailesel hikayesi bilinmeyen ancak di¤er
risk faktörleri bulunan çocuklarda ya¤lar
ve lipoproteinler ölçülmelidir.
c. fiayet 3 kez bak›lan açl›k ya¤ tetkiki sonucunun ortalamas› s›n›r›n üzerinde ise afla¤›daki tablodaki tavsiyeler uygulanmal›d›r.
2. Kan Ba s›nc› (Tansi yon):
l
Küçük (diyastolik) ve büyük (sistolik) tansiyon; yafla, cinsiyete ve boya göre olmas› gerekti¤inin %90’dan büyük (TTablo 4-2,
sayfa 191-192).
Tavsi yeler:
a. Uygunu tansiyon ölçme tekniklerini biliniz (özellikle tansiyon aleti manfletinin
büyüklü¤ü).
b. Yafl, cinsiyet ve boya göre ölçülen tansiyon de¤erini yorumlay›n (TTablo 4-2,
sayfa 191-192).
3. Vücut büyüklü¤ü (VK‹: Vucut Kitle ‹ndeksi):
Olmas› gerekenin %85’den fazla bulunmas› fliflmanl›k riski; %95’den fazla olmas› ise
Bkz, fi
fie
ekil 4-1, sayfa 195).
fliflmanl›kt›r (B
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Tavsiye:
a. VK‹ çizelgeye iflaretlenmelidir (sayfa
196’da).
b. Olmas› gereken VK‹; hesaplanm›fl›n
%95’ine yaklaflan; 9 yafl›ndan sonra erkek çocuklar için + 13 yafl, k›z çocuklar
için ise +14 yafl çizgisi (%95 e¤risini
kesti¤i nokta) bak›lmal›
Riski ta n›mlan m›fl Ço cuklar ve Gençler de
Kalp-Damar ris kini azaltma Gi riflfliim leri:
(Kaynak: Circulation 2006;114:1214- 1224)):
1. Kan kolestero lu nu ölçmek
Hedef: (a) LDL-kolesterol 160’dan daha iyisi 130’dan, hatta düflük olmas› idealdir. (b)
fieker hastalar›nda ise 100’den düflüktür.
Öneriler:
l
fiayet LDL-kolesterol hedefin üstünde
ise, ilave olarak tedavi edici yaflam flekline bafllay›n; diyet: kalorinin %7’den
az› doymufl ya¤lardan, günde 200
mg’dan az kolesterol olmal› (örne¤in
bir avuç içi büyüklü¤ünde, kurflun
kalem kal›nl›¤›nda s›¤›r eti), diyetisyen
ile temasa geçiniz.
l
LDL-kolesterolunu düflüren beslenme
flekli seçeneklerini düflünün (suda çözünür Lifler; 15 yafl›na kadar toplam
237
ÇOCUKLAR, GENÇLER
238
günde 25 grama ulafl›lana kadar her
yafl + 5 -10 gr eklenmeli).
l
Kiloya dikkat ederek, bedensel aktiviteyi art›r›n›z.
l
fiayet LDL-kolesterol normalin üzerinde kalmaya devam ediyorsa, di¤er kolesterol yüksekli¤i sebeplerini araflt›r›n›z (tiroid ve böbrek hastal›¤› için kan
ve idrar tahlilleri yapt›r›n).
l
Baflka kalp-damar hastal›¤› risk faktörü
bulunmuyor ve LDL-kolesterolu 190’n›n
üzerinde ise; veya 160 üzerinde olup
di¤er risk faktörleri (yüksek kan bas›nc›,
fliflmanl›k, ailesel genç yaflta kalp-damar
hastal›¤› bulunmas›) de bulunuyorsa ilaç
tedavisi düflünülmelidir.
l
‹laç tedavisi olarak statinler ilk s›rada
olmal›d›r (ilaç kullan›lmas› için mutlaka
konunun uzman› ile konsülte edilmelidir).
2. Ya¤lar ve Li pop rotein ler :
Hedefler: (a) Açl›kta trigliseridler 150’den
az, (b) HDL-kolesterol 35’den fazla.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Öne ri ler:
l
Yükselmifl trigliserid ve azalm›fl HDL (iyi)kolesterol s›kl›kla fliflmanl›k ve insülin direnci ile birliktedir. Tedavi edici yaflam
flekli de¤iflikli¤ine afl›r› enerji tüketimi ve
al›m›n›n kilonun düzeltilmesi ile bafllanmal› ve basit flekerlerin al›m› azalt›lmal›d›r.
l
fiayet açl›kta trigliseridler yüksek kalmaya devam ediyorsa fleker hastal›¤›,
tiroid ve böbrek hastal›klar› araflt›r›lmal›d›r (ve gençlerde alkol al›flkanl›¤›).
l
Sadece açl›k trigkliseridleri yüksek olan çocuklara ilaç tedavisi önerilmemektedir.
‹laçlar sadece trigliseridleri açl›kta 400’den,
toklukta ise 1000’den yüksek olanlarda
bafllanabilir (pankreas iltihab› tehlikesi).
3. Kan Bas›n c› (Tan siyon) Yak la flfl››m›:
Hedef: Yafl, cinsiyet boya göre beklenen büyük(sistolik) ve küçük (diyastpolik) tansiyonun
%95’den küçük olmal› (TTablo 4-2, sayfa 191).
Öne ri ler:
l
Uygun kiloyu sa¤lamak için zorlay›n.
l
Diyetteki tuzu azalt›n. Sebze ve meyve
tüketimini art›r›n
l
fiayet tansiyon beklenenin %95’nin
üzerinde seyretmeye devam ediyorsa,
di¤er sebepleri düflünün (böbrek hasta-
239
ÇOCUKLAR, GENÇLER
240
l›¤› ve do¤umsal aort damar›n›n bölgesel band gibi bo¤ulup daralt›lmas› gibi).
l
fiayet yaflam fleklinin düzeltilmesine
ra¤men tansiyon beklenin %95’nin üzerinde seyretmeye devam ediyorsa ve
baz› organlar›n bundan etkilendi¤ine ait
belirtiler bulunuyorsa (sol-kar›nc›ktaki
kalp adalesinin kal›nlaflmas›, idrarda albumin ç›kmas› ve gözdibi damarlar›nda
bozulma gibi) ilaç tedavisi düflünülmeli.
l
‹laçla yüksek tansiyonun tedavisi mutlaka çocuk tansiyon uzmanlar› ile birlikte yap›lmal›d›r.
4. Vücut A¤›rl› ¤›n da Yaklaflfl››m ve Teda vi:
Hedef: VK‹’yi yafl ve cinsiyete göre beklenenin %95’den daha afla¤›da seyretmesini
fie
ekil 4-1, sayfa 195).
sa¤lay›n (fi
Öneri ler:
l
fiiflman vücut a¤›rl›¤› fazla (beklenenin
%85’inden fazla) veya beklenenin
%95’den fazla; yaklafl›m program›
enerjinin dengelenmesi ile bafllat›lmal›d›r (beslenme ile al›nan ve bedensel
aktivite ile harcanan kalori).
l
Kilo ile ilgili sorunlara yaklafl›m ve tedavi
aile-meclisinin toplant›s›nda ailede fliflman,
kilosu fazla olan herkese yöneltilmelidir.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
l
Vucut a¤›rl›¤›n›n tedavisinde mutlaka
diyetisyen ile görüflülmelidir.
fie
eker Has ta l›¤›n da Yak laflfl››m ve Te da vi:
5. fi
Hedefler: (a)Açl›k kan flekeri normale yak›n
(120’den az). (b) HbA1c normal (%7’den
az). (c) Açl›k kan flekeri ve HbA1c düzeyi kiflinin yafl› ve yüksek kan flekeri tehlikesi dikkate al›narak düflünülmelidir.
Öne riler:
l
Tip-1 ve Tip-2 fleker hastas› çocuklar ve
gençlerde tedavi çocuk endokrin uzmanlar› ile birlikte yönlendirilmelidir
l
Tip-2 fleker hastal›¤› tedavisi için birinci
ad›m; vucut a¤›rl›¤› yaklafl›m› için diyet
ve egzersiz fleklinin düzeltilmesidir
l
Çünkü h›zlanm›fl kalp-damar hastal›¤›
riski ve di¤er riskleri (tansiyon yüksekli¤i, kandaki ya¤lar›n anormalli¤i) fleker
hastalar›n›n daha yo¤un ve daha ciddi
flekilde tedavi edilmesini gerektirmektedir.
6. Sigara n›n içil mesi nin kesil me si:
Hedef: Çocuklar ve ebeveynleri sigara
içilmesini tamamen b›rakmal›d›r.
241
K A L P v e DA M A R S A Ğ L I Ğ I İ Ç İ N
AKLINIZDA OLAN SORULARIN
DOĞRU CEVAPLARI
fi:: Kitab›m›z›n amac›; toplumun her kesiG‹R‹fi
mini kalp-damar sa¤l›¤› konusunda bilgilendirmektir. Bunu yaparken prensibimiz: Bilimsel araflt›rmalar ile kan›tlanm›fl do¤ru bilgileri aktarmak olmufltur. Konunun uzman›
bilim adamlar›n›n görüflleri ikinci planda tutulmufltur.
Kitab›n içeri¤i 2 yafl›ndan bafllay›p ileri
yafllara kadar “çocukluktan-yaflflll›l›¤a” herkesi
kapsayacak oldukça genifl bir çerçevede çizilmifltir ve kolay anlafl›lan bir üslup kullan›lmaya çal›fl›lm›flt›r, buna ra¤men günlük yaflamda s›k kulland›¤›m›z baz› t›bbi kelime ve
tan›mlar kitab›n“Sözlük” bölümünde basitce
kolay anlafl›l›r bir flekilde tarif edilmifltir.
Damar sertli¤inden korunmak için her kifli damar sertli¤i ile kendi savafl›n› kendisinin
yapmal›d›r. Bu savaflta kiflilere en büyük
destek flüphesiz doktorlar ve ilgili sa¤l›k unsurlar›ndan (diyetisyen, t›bbi tahlil laboratuarlar› gibi) gelecektir.
Bu kitap,
doktorlar d›fl›ndaki kiflilere kesinlikle
doktorluk
mesle¤ini ö¤retmemektedir ve doktorlar d›fl›nda
bu amaçla
kulan›lmas›n›
da tavsiye
etmiyoruz!!
243
244
ÇOCUKLAR, GENÇLER
“Kitab›m›z bilginin kitab›d›r”
Sizin, kendinizi ve ailenizi kalp-damar
hastal›klar›ndan koruyabilmeniz için do¤ru
bilgi donan›m›na sahip olman›z flartt›r. Bu
nedenle kitab›m›z sadece sizin de¤il tüm aileniz ve yak›n çevrenizin kitab›d›r.
Kitab›n size sundu¤u bilgilerden maksimum fayda sa¤lamak için gerekti¤inde doktorunuz ve bir diyetisyenle görüflmenizi
özellikle tavsiye etmekteyiz!
Kitapta “Bölüm 6”da verilen baz› özel ilaç
s›n›flar›n›n tablolar›na bakarak kendi kendinize
ilaç al›p kullanman›z sa¤l›¤›n›z için zararl› ve
çok tehlikeli olabilir, piyasam›zda bulunan ilaçlar›n piyasa isimleri (ve muadillerinin), dozlar›
ve üreten firmalar›n isimlerinin aç›klanmas›n›n
amac›: ilaç al›m› ve kullan›m›nda ortaya ç›kan
istenmeyen yanl›fll›klar› ortadan kald›rmak:
doktor reçetesinde yaz›l› olan ancak bulunmayan ilac›n yerine “benzeri, muadilidir” denilerek verilen tamamen farkl› içerikteki ilac›n do¤urdu¤u yanl›fllar› en aza indirmek içindir: daha bilinçli ilaç tüketicisi ve kullan›c›s› yaratmak.
Kitab›n tüm bilgilerinin yüksek bilimsel de¤eri olup; size, ailenize ve çevrenize ömür
boyu Kalp krizi ve Felçten uzak daha sa¤l›kl›
ve kaliteli bir yaflam sunmay› amaçlamaktad›r.
K›sacas› kitab›m›z bilimsel bir eserdir. Bilmin paha biçilmez do¤ru bilgilerini kolay anlafl›l›r bir üslup ile aya¤›n›za, hatta gözünüzün önüne kadar getirilmeye çal›fl›lm›flt›r.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Afla¤›da, kitab›n bölümlerinde genifl olarak anlat›lan ve hep akl›n›zda olupta sorup
ö¤renmeyi ihmal etti¤iniz sorular tamamen
bilimsel kaynaklara dayan›larak cevapland›r›lm›flt›r.
fiiiflflm
man gençlere (13-19 yaflflllar›n da)
1. fi
egse risiz tav siye le ri?
l
Çocuklar›n kalp-damar hastal›¤›n›n riskini
azaltmak için; haftada en az 3 defa 90 dakika egserisiz yap›lmas› gereklidir. Çocu¤un hofllanaca¤› egzersizlerin seçilmesi
önemlidir.
l
fiiflman çocuklarda özellikle tavsiye edilen egzersiz tipleri: Futbol, basketbol,
topla grup halinde oynanan di¤er oyunlar
ve yüzme.
fiiflman gençlerin egzersiz programlar›n›
düzenli olarak sürdürülebilmesi için; çocuk
doktorunu (veya iç hastal›klar› uzman› ve fizyoterapist) düzenli ziyaret etmesi ve ayr›ca
ebeveynleri taraf›ndan çocu¤un devaml›
olarak destek ve teflvik edilmesi flartt›r. Baz›
çocuklar› ise kalp-damar sa¤l›¤› konusunda
e¤itmek daha do¤ru bir yaklafl›md›r: Onlara,
“büyüdükleri zaman sa¤l›klar›n› kötü etkileyecek tehlikeli faktörlere (fliflmanl›k, hareketsizlik gibi) sahip olduklar› söylenmelidir, ancak bunlar› yenip düzeltebilecekleride kendilerine anlat›lmal› ve bunun için teflvik edilmelidirler”.
245
ÇOCUKLAR, GENÇLER
246
Ebeveynlerin bilmesi gereken: Afl›r› kilonun kalp sa¤l›¤›na etkisi ergenlikte ortaya ç›kabilecektir; bu bozukluklar›n ilk iflaretleri:
20 yafl›nda kalbin anormal büyümesi ile kalbin ifl yükü artmakta, pompalama fonksiyonu ise azalmaktad›r. Bu tahribat fliflmanl›¤›n
çok erken döneminde bafllamaktad›r.
fiiflman çocuklar ve gençlerde (VK‹ 30 veya üzeri) damarsertli¤inin belirtileri de erken
bafllamaktad›r (ileri tetkiklerle flah-damar›nda saptanabilir).
Çocu¤unuzun fliflman oldu¤unu anlamak
ve VK‹’sini hesaplamak için bak› n›z sayfa
195, Tablo 4-1.
l
Çocuklarda zay›flamak için sadece egzersiz yapmak baflar›s›z olabilir, birlikte mutlaka diyetisyen kontrolunda düflük kalorili,
sa¤l›kl› beslenme modeli uygulanmal›d›r!
Çocuklarda derecesi yükseltilmifl düzenli bedensel aktivite (egzersiz) programlar› uzun dönemde onlar›n sa¤l›kl› vucut a¤›rl›klar›n› koruma ve kontrol etmelerine yard›mc› olmufltur.
l
Ancak fliflman çocuklar, sadece egserisiz
yapmakla zay›flayamam›flt›r. Buna karfl›l›k
daha sa¤l›kl› beslenme yaklafl›m› ile oturarak ve hareketsiz geçen sürenin azalt›lmas›na yönelik davran›flsal giriflimler bu
çocuklarda fliflmanl›¤›n azalt›lmas›nda ve
tedavisinde bedensel egserisizlerden daha etkili oldu¤u gösterilmifltir. K›sacas›
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
yaflam fleklinin de¤ifltirilmesi tedavi
amaçl› yaklafl›mlardan daha faydal›d›r.
l
Özet olarak; Çocu¤unuzda düzenli bedensel aktivite (egzersiz), sadece 8 hafta
sonra çocu¤un daha kilosu de¤iflmeden
önce damarlar›n› damarsertli¤ine karfl›
korumaya bafllamaktad›r, bunun anlam›
erken, genç yafllarda damarsertli¤inin geliflmesinin anlaml› olarak önlenmesidir.
Tav siyemiz: Çocuklar›n›zda sadece beslenme modelinin düzenlenmesinin ötesinde
buna eklenecek düzenli bedensel egserisiz
programlar› ve bunlar› içeren yaflam flekli
de¤ifliklikleri, 1-2 ay içerisinde fliflman çocuklar ve gençlerde tansiyonu düflürüp damarlar›n› damarsertli¤ine karfl› korumaya
bafllayacakt›r.
Uzun dönemde ise egzersiz programlar›n›n art›r›larak ve devaml›l›¤›n›n teflvik edilmesi sadece fliflmanl›¤› azaltmay›p, özellikle bu
çocuklar eriflkin yafllara geldiklerinde damarsertli¤inin sebep oldu¤u tehlikeli olaylardan
da koruyacakt›r (kalp krizi, felç gibi ve metabolik sendrom, fleker hastal›¤› geliflmesi).
Sa¤l›kl› beslenme modelini ve düzenli
bedensel egzersiz yapma al›flkanl›¤›n› çocu¤unuza küçük yafllarda kazand›rmaya çal›flmal›s›n›z ve bunun ömür boyu sürdürülmesini teflvik etmelisiniz.
247
ÇOCUKLAR, GENÇLER
248
2. Bal›k tü ke timi, Omega-3 ya¤ asidle ri
hayat kur tar› c› m›d›r?
l
Omega-3 ya¤ asidlerinden zengin bal›¤›n
orta miktarlarlarda (haftada 2-3 porsiyon)
yenilmesi kalbin elektrik sisteminin daha
iyi çal›flmas›na direk etki yap›p kalp durmas›na ba¤l› ani ölüm ve aritmilerin (kalp
vurular›n›n düzensiz atmas›) oluflmas›n›
önlemektedir (“Ani kalp durmas›na ba¤l›
ölümün koruyucusu”). Böylece kalbin
at›fllar› (ritmi) daha düzenli olmaktad›r.
l
65 yafl›n üzerinde haftada sadece 1-2 defa bal›k yenmesi (porsiyon büyüklü¤ü:
yaklafl›k 100-150 gram) istirahatte kalp
h›z›n› yavafllat›r.
Burada çok fazla miktarda bal›k yenmesinden veya bal›k-ya¤› kapsüllerinin al›nmas›ndan bahsedilmemektedir, sadece haftada
1-2 defa makul miktarlarda bal›k yenmesi
tavsiye edilmektedir. Makul miktarlarda bal›k tüketiminin daha mant›kl› ve faydal› olabilece¤i önemlidir.
Izgara veya f›r›nda piflirilmifl Tuna veya di¤er ya¤l› bal›klar›n (somon, ringa, sardalya,
uskumru, alabal›k gibi) aksine ya¤da k›zart›lm›fl bal›klar›n kalbin elektrik sistemine faydal› etkisi gösterilememifltir. Izgara bal›k veya
f›r›nda piflirilmifl yiyenlerde kalp ritmi daha
düflük (yavafl) bulunmufltur.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Bal›¤›n sa¤lad›¤› faydan›n ço¤una haftada
1-2 defa bal›k yemekle ulafl›laca¤›na inan›lmaktad›r. Ayr›ca düzenli ya¤l› bal›k tüketimi
kalp aritmilerinnin (kalbin düzensiz vurmas›)
riskini azaltmakta ve bunlara ba¤l› ani kalp
ölümünden korumaktad›r.
3. Çok se vilen ler; çiko la ta, kakao, ye flfliil
çay , flflaa rap
Antioksidanlar, genellikle do¤al besin
olarak tarif edilmektedirler. Bu grupta meyveler, sebzeler bulunmaktad›r. Bitkisel besinler ve onlar›n ürünlerinde bulunan antioksidanlara; Flavonoyid denmektedir (flarap,
yeflil çay, meyve ve sebzeler) bunlardan
zengin besinlerin tüketimi ile kalp-damar
hastal›¤› riski aras›nda ters iliflki vard›r. Bunlar›n tüketimi artt›kça risk azalmaktad›r. Antioksidan flavonoyidler atardamar›n duvar›n›
koruyarak damarsertli¤ini önlemektedir.
Kakao veya siyah çikolata en yo¤un Flavonoyid bulunduran besinlerdendir.
Ancak faydalar›na ra¤men hergün siyahçikolata yeme al›flkanl›¤› olmayanlara daha
fazla çikolata yemeye bafllamalar› tavsiye
edilmemektedir. Bunun yerine çeflitli sebze
ve meyveler daha fazla tüketilmelidir.
249
ÇOCUKLAR, GENÇLER
250
4. As pirin diren ci : “Aspirin bende etkisiz
mi, vucudum aspirine al›flt› m›?””
l
Aspirin kan›n p›ht›laflmas›n› sa¤layan kandaki hücrelerin (“trombosit”) atardamar
duvar›na yap›flmas›n› bloke etmektedir,
böylece damar›n t›kan›p kalp krizi ve Felç
geçirilmesini önlemektedir. fieker hastalar›, sigara içenler ve kolesterolu yüksek
seyredenlerde Aspirinin faydas› azd›r.
Hergün 80 mg Aspirin alanlarda, tedavi
s›ras›nda Aspirin direncinin görülmesi
çok düflüktür (%5’den az), bu oran fleker
hastalar›nda daha yüksektir, ancak Aspirin dozu art›r›ld›kça (325 mg Aspirin) fleker hastalar›ndaki Aspirin direnci daha
fazla düflmektedir, dolay›s› ile fleker hastalar› yüksek doz Aspirinden daha fazla
fayda görmektedir.
l
Ancak unutulmamas› gereken: Aspirin direnci, yani aspirinin faydal› etkisinin azalmas› veya kaybolmas›n›n önemli sebebi:
1) ‹lac›n yanl›fl kullan›lmas›; yemeklerle,
süt ve di¤er süt ürünleri ile birlikte al›nmas›d›r.
2) Aspirinin al›nmas›ndan önce veya birlikte romatizma ilaçlar›n›n al›nmas›.
3) Midenize dokunmas›n diye birlikte al›nan antiasitler (beyaz fluruplar veya
çi¤nenen kireç gibi haplar gibi), mide
salg›s›n› azaltan ilaçlar.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Baz› antibiyotikler ise Aspirinin barsaktan emilimini etkilemektedir.
4) En önemli sorun ise aspirinin düzensiz
kullan›lmas› veya kesilip bir süre sonra
tekrar al›nmaya bafllanmas›d›r.
Unutmay›n: Barsakta çözünen ve yutulan
anormal Aspirin ayni miktarlarda ayni etkiyi
yapmazlar, çünkü barsakta çözünen aspirinin çözünürken miktar›n›n %15 kadar› kaybolmaktad›r (100 mg barsakta çözünen Aspirin, 80 mg normal Aspirine eflittir). Aspirin
yutulunca mutlaka birlikte 1-bardak su içilmelidir; daha kolay çözünmesini ve mideye
daha çabuk ulaflmas›n› sa¤lar).
En etkili Aspirin dozu: 100 mg’den fazla,
Dispril” tableti).
300-350 mg’d›r (1 adet “D
5. Ni ko tin Yamas›: “Sigaray› b›rakt›m…..
Nikotin yamas› kullanay›m m›, zararl›
m›…??”.
Nikotin yamalar›n›n en büyük faydas›; sigaran›n b›rak›lmas› ile ortaya ç›kan eksiklik
flikayetlerini azaltmas›d›r, böylece kiflinin
tekrar sigaraya bafllama ihtimali azalmaktad›r (sigara perhizinin bozulmamas›na yard›mc›).
Kalp-damar hastal›¤› ve buna ba¤l› flikayetleri olanlarda (anjina gibi gö¤üs a¤r›s›,
koroner damarlarda anjiyoda ciddi darl›k
gösterilmifl olanlar), sigara kesildikten Niko-
251
252
ÇOCUKLAR, GENÇLER
tin yamalar›n›n kullan›lmas› hastan›n flikayetlerini ve koroner damarlar›ndaki hastal›klar›
olumsuz etkilememifl ve kalp-damarlar› ile
ilgili yan etki meydana getirmemifltir.
K›saca Nikotin yamalar›n›n kalp-damar
hastalar›nda kullan›m› güvenlidir, zarars›z
olup tehlike yaratmamaktad›rlar. Aksine sigaran›n tekrar içilmeye bafllanmas›n› önlemek ve sigara pehrizinin bozulmamas›
önemli faydal› etkisidir.
6. Mazot , egzos gazlar› , hava kir lili¤i ne
ka dar teh likeli?
Bu gazlara ve bunlar›n kirletti¤i havaya
maruz kalanlarda, özellikle kalp-damarlar›
hasta olanlarda kalp adalesinin kans›zl›¤› artm›fl ve belirgin EKG de¤ifliklikleri meydana
gelmifltir; yan›c›lar›n meydana getirdi¤i hava
kirlili¤i ile kalp krizi aras›nda anlaml› iliflki
gösterilmifltir. Dolay›s› ile flehir havas› kalp
krizinin risk faktörü kabul edilebilir. Buna flehir yaflam›n›n bedensel ve ruhsal stresi (en
önemlisi ifl ve trafik stresi) eklenince tehlikesi katlan›p artmaktad›r.
Cevap; Özellikle gün boyu flehir içi trafikte oluflan egzos gazlar›n›n yaratt›¤› kirli havaya (soludu¤umuz havan›n oksijeni azalm›fl, karbon monoksit gibi zehirli gazlar›
art›rm›flt›r) maruz kiflilerin, kalp ve damar
sisteminde geliflen olumsuz etkiler tansiyon-
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
da yükselmeye ve kalbin daha h›zl› atmas›na
sebep olmakt›r, bunlar›n sonucunda kalbin
ifli, yükü artmaktad›r(oksijen ihtiyac› atmakta) ve bunlar kalp krizine davetiye ç›karabilirler (kalp adalesinin oksijen ihtiyac› artar).
l
Buna ilave olarak sigara içmek, bedensel
yorgunluk ve ruhsal stres, sinirlenme, a¤›r
yemek yemek (ya¤l›, hayvansal besinler
ve hamurlulardan zengin) kalp üzerinde
flok etkisi oluflturup, hava kirlili¤inin zararlar›n› (kalp vurular›n›n düzeninin bozulmas›, öldürücü ritm bozukluklar› ve kalp
krizi riskini katlanarak art›racakt›r.
7. Grip salg›n›n da gr ip aflfl››s› kalp-damar
has tas› n› ko ruyabiliyor mu?
AHA (Amerikan Kalp Cemiyeti); yak›n zamanda, kalp doktorlar›na normalde de yapabilecekleri bu ifllemi yapmalar›n› istemifltir- hastalar›n›za grip afl›s› verin (2006). Örne¤in, kalp-damar hastal›¤› bulunanlara burundan sprey olarak kullan›lan grip afl›s› al›nmamal›d›r.
Kalp-damar hastalar› “‹nfluenza”dan (grip
salg›n› yapan bir mikrop), di¤er müzmin durumlara (müzmin bronflit, astma gibi) göre
daha fazla kalp-damar hastas› ölmektedir.
Araflt›rmalar kalp-damar sisteminin müzmin durumlar› (özellikle, müzmin kalp yetersizli¤i ve müzmin koroner damar veya kalp
253
254
ÇOCUKLAR, GENÇLER
adalesinin hastal›¤›) bulunan eriflkin ve çocuklarda “y›ll›k grip afl›lar›”n›n ölümleri önledi¤i gösterilmifltir.
Buna ra¤men Kalp-damar hastal›¤› bulunan her 3 eriflkinden sadece birisi gribe karfl› afl›lanm›flt›r (2005 y›l›nda). fiayet koroner
damar hastalar›n› “‹nfluenza”ya karfl› afl›layacak olursa her y›l birçok hastan›n gripten ölmesi önlenecektir.
Hedefimiz; kalp hastalar›n›n 65 yafl›ndan
küçük olanlar›n›n %60’›, 65 yafl üzerindekilerin ise herkesin afl›lanmas›d›r. Bu kampanya
ve ça¤r›ya çocuk ve iç hastal›klar› uzmanlar›,
pratisyen ve aile hekimleriminin kat›l›m›
sa¤lanmal›d›r.
Unutmay›n›z; kalp-damar hastalar› özellikle ‹nfluenza gribine karfl› hassast›rlar (ölebilirler). Çünkü grip kalp hastal›¤›n›n flikayetlerini fliddetlendirebilir ve ayr›ca daha tehlikeli olan Zatüree tiplerine sebep olabilir
(bakteri veya virus Zatüreeleri gibi), grip
kalp-damar hastal›¤›n›n alevlenmesine de
sebep olabilir. Sonuç olarak grip kalp-damar
hastas›n› di¤er sa¤l›kl› kiflilere göre daha
hasta yapar, hasta hastaneye gitmelidir.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
2006 AHA K›lavu zu nun Tav siye si:
l
Kalp-damar olaylar›n›n tekrarlamas›n›
önlemek için kalp-damar hastalar›n›n
hepsine y›ll›k grip afl›s› yap›lmas› önerilmifltir.
l
‹nfluenza afl›s›, günümüzde kalp-damar hastal›¤›n›n kolesterol ve yüksek
tansiyon gibi de¤ifltirilebilen risk faktörlerini kontrol etmek için önerilmektedir. Çok yeni çal›flmada grip afl›s›
olan kalp hastalar›, olmayanlara göre
gelecek y›l içinde daha az ölmüfltür
(1/2).
l
Bütün bunlara ra¤men kalp doktorlar›
muayene ettikleri kalp hastalar›n›n ancak yar›s›na muayenehanelerinde veya
hastanede grip afl›s› yapmaktad›r.
l
Kalp-damar hastalar›na her y›l Kas›m
ay› sonunda grip afl›s› verilmelidir.
Ocak veya sonras›nda verilen afl›n›n
gribe karfl› halen koruyuculu¤u devam
etmektedir (grip mevsimi Marta kadar
uzayabilir).
l
Kalp-damar hastalar›na burun spreyi
fleklinde verilen canl› veya hafifletilmifl
afl› almamal›d›r. Canl› afl›lar özellikle
yüksek riskli kiflilerde (yafll›lar, kalp yetersizli¤i ve müzmin akci¤er veya havayolu hastal›¤› olanlar gibi) influenzaya sebep olabilmektedir.
255
ÇOCUKLAR, GENÇLER
256
Geçen y›l›n afl›s› bu y›l koruyucu de¤ildir,
çünkü ‹nfluenza virusu her y›l de¤iflmektedir. Afl›n›n etkili olmas› için yap›ld›ktan sonra 2 hafta geçmesi gerekmektedir.
l
Her y›l ‹nfluenza aflfl››lamas› için tavsiye
edilenler: (a) 50 yafl ve üzerindekiler, (b)
yafl› 6 ay ile 59 ay (5 yafl›ndan küçükler)
aras›ndaki çocuklar. (c) Grip mevsiminde
hamile olacaklar. (d) Di¤er müzmin hastal›k durumlar› olan çocuklar ve eriflkinler
(fleker hastal›¤›, kalp ve akci¤er, böbrek
hastal›¤› gibi).
l
Cevap; Kalp krizi geçirmifl, balon tedavisi
ve damar de¤ifltirme ameliyat› (Bypass)
olmuflsan›z veya bunlara ba¤l› kalbinizin
kan› pompalamas› bozulmufl ve kalp yetersizli¤i flikayetleri ortaya ç›km›flsa (eforla nefes darl›¤›, yorgunluk ve röntgende
kalbiniz büyük) her y›l Kas›m ay›nda grip
afl›s› olmal›s›n›z. Ayr›ca 50 yafl üzerindeki
bütün fleker hastalar› da her y›l grip afl›s›
olmal›d›r.
8. Ko ro ner damar› ba lon la aç›lan ve kafes
tak›lan lar kan in celti ci ilaçla r› ne kadar
kullan ma l›?
Tak›lan kafesin tipi, hastan›n alaca¤› ilaçlar› ve süresini belirlemektedir. Tak›lan kafesin kan p›ht›s› ile t›kanmas›n› engellemek
için kan incelticiler kullan›lmaktad›r.
KALP DAMAR SA⁄LI⁄I KILAVUZU
Bunlar›n bafl›nda Aspirin ve Klopidogrel
gelmektedir (Plavix veya Pingel)
l
fiayet size normal kafes tak›lm›flsa (ilaç
kapl› olmayan) Aspirin (günde 325 mg)
ve Plavix (günde 75 mg, 1 tablet) tedavileri 1 ay birlikte kullan›lmal›d›r.
l
fiayet size ‹laçl› kafes tak›lm›flsa bunun
t›kanmas› 1 aydan sonra aylar sonra olaca¤›ndan Aspirin (325 mg günde) ve
Plavix (günde 75 mg 1 tablet) en az 6 ay
birlikte kullan›lmal›d›r (tercihan 1 y›ldan
fazla).
Bun dan öte si bu has ta la r›n bil me si gerek önem li: Bu tedaviler (balon, kafes,
ameliyat), sadece damarsertli¤inin o ana
kadar koroner damarlar›n içinde oluflturdu¤u sorunlar› (t›kan›kl›k, darl›klar) geçici olarak çözmüfllerdir. Ancak damarsertli¤inin
sinsi yang›n› tüm damarlarda yanmaya devam etmekte ve bunu kontrol alt›na almak
için koruyucu önlemlere (risk faktörlerinin
kontrolu: düzenli egserisiz, sa¤l›kl› beslenme, vucut a¤›rl›¤›n›n normal ölçülerde tutulmas› ve verilen ilaçlar›n›n doktor kontrolunda sürdürülmesi) flimdi daha fazla
dikkat edilmeli ve bunlar ömürboyu sürdürülmelidir.
Tav siyemiz: T›kal› koroner damar›n›za balon yap›ld›ktan sonra stent tak›lm›flsa hasta-
257
258
ÇOCUKLAR, GENÇLER
neden ç›kmadan önce doktorunuza ne yapman›z gerekti¤ini mutlaka sorunuz (-kullanaca¤›n›z ilaçlar›n dozu ve süresi, yaflam
flekli tavsiyeleri ve özellikle egzersiz ve bu
ifllemin hastaneden ç›kt›ktan sonra görülebilecek yan etkileri gibi) ve kontrol randevunuzu mutlaka al›n›z.