Microsoft PowerPoint - sporcu sa\360l\375\360\375-2

Spor yaralanmalarındaki
temel yaklaşımlar
Doku İyileşmesi
Enflamasyon dönemi
Tamir ve yenilenme fazı
Yeniden şekillenme (remodeling) fazı
Enflamasyon dönemi
Yaralanan bölgede damar bütünlüğü
bozulduğundan kanama oluşur,
lokal olarak dokunun parçalanması eziğe de
yol açar.
Vücut savunma ve tamir elemanlarını kan
yoluyla o bölgeye gönderir.
Bu onarım faaliyetleri topluca enflamasyon
cevabını olarak bilinir.
Enflamasyon-belirtileri
Bu cevap;
• şişlik,
• kızarıklık,
• sıcaklık artışı ve
• Ağrı
• Fonksiyon kaybı (bazen)
Yaralanmaya karşı organizmada gelişen
refleks cevap ile organizma o bölgeye
daha fazla kan göndermek ister, bu da o
bölgedeki damarlarda vazodilatasyona
(genişlemeye) neden olur.
Bu da yaralanmanın şiddetini daha da
artırır.
Bu nedenle enflamasyon cevabı kontrol
altına alınmalıdır.
Tamir ve Yenilenme Fazı
Bu faz inflamasyon fazından itibaren 4-6
haftaya kadar uzanabilir ve 3 faktöre
bağlıdır:
artık maddelerin ortamdan uzaklaştırılması
endotel hücrelerinin rejenerasyonu
fibroblastların üretimi-konnektif doku yapımı
için.
Yeniden ŞekillenmeRemodeling- Fazı
Bu fazda tamir olmuş dokunun eski
direncine ulaşması sağlanır.
Normalde akut yaralanmalarda ilk 3
haftada skar dokusu ve liflerinin gücünde
artış ile karakterizedir.
Skar dokusunun gücünün artışı 3 aydan 1
yıla kadar sürebilir.
Spor yaralanmalarının tedavisi
Ön tedavi:Akut yaralanma fazı
Kesin tedavi:Tamir fazı
Rehabilitasyon: Yeniden şekillenme fazı
İlkyardım-Ön tedavi
Başlangıçta yapılan her ilk
yardım müdahalesi bir
amaca yönelik olmalıdır;
Bu; yaralanmadan
kaynaklanan şişliğin
azaltılması olmalıdır.
Bu nedenle ön tedavi döneminde
vazodilatasyona yardım eden ve hızlandıran
sıcak uygulama yerine, damarlarda
vazokonstruksiyona (damar çeperinde
daralma) neden olan soğuk uygulamanın ilk
anda ve kanama devam ettiği sürece
kullanılması şarttır.
Soğuk uygulama ön tedavinin temel
anahtarıdır.
Sıcak uygulama yapılmamalıdır
Neden enflamasyon cevabı kontrol
altına alınmalıdır ?
Eğer başlangıçta şişlik kontrol altına
alınabilirse tam iyileşme ve
rehabilitasyon için gereken süre
önemli ölçüde azalacaktır.
Başlangıçta şişliği kontrol altına
almak için yapılan tedaviye ön
tedavi denilmektedir.
Ön Tedavi
Ön tedavi döneminde şişliğin ve
ezikliğin minimale indirilmesi yanında
ağrının azaltılması,
istemsiz kas spazmının çözülmesi ve
yaralanmış kısma gelebilecek
yüklenmeyi önlemek için bir derecede
immobilizasyon (hareketsiz bırakma)
sağlamak ta hedeflenmelidir.
PRICE
Spor yaralanmalarının tedavisinde ön tedavi
döneminde uygulanan yöntemler, dinlenme, buz,
kompresyon ve elevasyon dan oluşur.
Kısaca PRICE olarak isimlendirilir.
Protection-Koruma
Rest:istirahat
Ice: buz-soğuk
Compression: kompresyon
Elevation:elevasyon
Restdinlenme-istirahat-immobilizasyon
Bir vücut parçası bir kez yaralandığında iyileşme
ile ilgili olaylar hemen başlar.
Eğer yaralanan vücut parçası dinlendirilmezse
yada immobilize edilmezse iyileşme süreci asla
tam istendiği gibi devam etmez.
Sonuç olarak ta yaralanmış bölge iyileşmez ve
rehabilitasyon için gerekli süre belirgin olarak
artar.
İstirahat süresi yaralanmanın
ciddiyetine göre değişir.
İstirahat yaralanan kısmın
kullanılmaması esasına dayanır.
En basit yöntem olarak üst
ekstremite yaralanmalarında üçgen
askı, alt ekstremite
yaralanmalarında koltuk değneği
verilerek yaralanan bölgeye yük
verilmediğinden emin olunmalıdır.
Ice –
buz-soğuk uygulama
Soğuk
uygulama enflamasyon
gelişen dokuda ısı artışının
azaltılması, yani dokunun
soğutulması işidir.
Bilinen en eski ve en etkili ön
tedavi yöntemidir.
Soğuğun yaralanmadan hemen
sonra en yaygın kullanım amacı;
Ağrıyı azaltmak,
Damarların lokal daralmasını
(vazokonstruksiyon) kolaylaştırmak,
Böylece kanama ve şişliği kontrol
altına almaktır.
Soğuk uygulamanın etkileri;
Ağrının azaltılması
Soğuk uygulamanın ağrıyı azaltıcı etkisi
onun en büyük yararıdır.
Soğuk uygulamada ilk cevap derin bir
ağrıdır,
Bu uygulamadan sonraki 5-60 saniye
içinde derin bir ağrının hissedilip bunun
çevre dokulara yayılması şeklinde
hissedilir.
Soğuk uygulamanın etkileri;
Ağrının azaltılması
Isı düştükçe ağrı artışı hızlanıp ilk dakika
içinde en yüksek değerine ulaşır.
Ancak bir müddet sonra ağrı doğrusal bir
şekilde azalmaya başlar.
Ağrı azaldıkça onun yerini önce iğnelenme
daha sonra uyuşma hissi alır.
Soğuk uygulamanın etkileri;
Ağrının azaltılması
Soğuğun ağrıyı azaltması ile ilgili olarak;
1-soğuğun sinir ileti hızını düşürmesi ve böylece
de ağrı duyusunun azaldığı,
2-soğuğun ağrı reseptörlerini soğukluk hissi ile
bombardımana tuttuğunu ve böylece ağrı
uyaranlarının kaybolduğu yada maskelendiği,
Şeklinde açıklanmaya çalışılmaktadır.
Soğuk uygulamanın etkileri;
Enflamasyonunşişliğin azaltılması
Soğuk uygulama ile sağlanan refleks
etki damar duvarındaki düz kasların
kasılmasına ve böylece de damar
çapının daralmasına
(vazokonstruksiyona) yol açarak
kanamayı kontrol etme imkanı sağlar.
Kanamanın bu şekilde kontrol altına
alınması şişliğin daha erken ortadan
kalkmasını sağlar.
Soğuk uygulamanın etkileri;
Kas spazmının azaltılması
Yaralanmalara karşı kaslarda refleks
olarak koruyucu spazmlar oluşur.
Kas spazmı “ağrı-spazm-ağrı” siklusu ile
ağrı ve dolaşım bozuklukları gibi
sorunların gelişmesine yol açar.
Bu nedenle spazmın giderilmesi
gereklidir.
Soğuk uygulamanın etkileri;
Kas spazmının azaltılması
Kas ısısının soğuk uygulama ile düşürülmesi
motor hareketleri (kasılma olaylarını
yavaşlatarak) engelleyerek kas aktivitelerin
yavaşlamasına neden olur.
Yine soğuk uygulama nedeniyle kas spazmının
oluşmasında görev alan refleks mekanizmadaki
sinir liflerinin ileti hızları da yavaşlar.
Böylece ağrıya yol açan kas spazmı giderilir.
Soğuk Uygulamanın Süresi
ve Sıklığı
Soğuk uygulama yaralanmadan sonraki 24-72
saat süreyle yapılır.
Bir gün içinde bir çok soğuk uygulama seansı
yapılabilir.
İlk gün ağrı ve şişliğin derecesine göre her 1-2
saatte bir 15 dakika, daha sonra 4-6 saatte bir
ile devam edilir.
Soğuk tedavisi gerektiğinde 7-10 güne kadar
tedavi amaçlı olarak devam edebilir.
Uygulama şekli ve dikkat edilecek
noktalar
Soğuk uygulama direkt olarak deriye asla
uygulanmamalıdır.
Uygulanan madde ile deri arasında mutlaka bir
şey bulunmalı, ayrıca en iyi sonuç için araya
konan materyal (havlu, bandaj vs.) soğuk su
ile ıslatılmalıdır.
Özellikle donmuş jel paketleri doğrudan deriye
uygulanmamalıdır, çünkü bu paketler buzdan
daha düşük ısı değerlerine ulaşır.
Uygulama şekli ve dikkat edilecek
noktalar
Buzun ısısına aşırı hassasiyet gösterenlerde
veya bulantı hissi şeklinde tepki gösterenlerde
buz yerine soğuk su tercih edilmelidir.
Buz torbası açık yara üzerine ve hassas deri
bölgelerine uygulanmamalıdır.
Soğuk allerjisi olan kişilere asla uygulanmalıdır
Soğuk uygulama yöntemleri
Buz masajı,
Soğuk paketler,
Buz torbaları
Soğuk havlular
Kimyasal torbalar
Endotermal soğuk paketler
Dondurulmuş sebze paketleri
Soğuk suya daldırma,
Soğutucu spreyler,
Soğutucu kompresyon makineleri, basınç
splintleri
Compression-Kompresyon
Lokal basınç uygulaması
Çoğu durumda akut bir yaralanmaya hemen
lokal basınç uygulaması soğuk ve elevasyonun
önemli bir tamamlayıcısı, bazı durumlarda da
onlardan daha öndedir.
Yaralanma bölgesine dışarıdan basınç
uygulaması kanamanın azaltılmasına ve şişlik
oluşumunun önlenmesine yardımcı olur.
Bu sıvı birikmesi için gerekli olan boşluğun
mekanik olarak azaltılması aracılığıyla oluşur.
Kompresyon uygulama
yöntemleri-1
Pek çok kompresyon yöntemi vardır.
Eğer saha büyük ve yaralanma yaygınsa
genel kompresyon elastik bandajla
sağlanabilir
Suya batırılmış ve soğutucuda
dondurulmuş bir elastik bandaj yeni
oluşmuş bir yaralanmaya
uygulanmasıyla hem kompresyon hem
de soğuk uygulama yapılmış olur.
Kompresyon uygulama yöntemleri2
Kompresyon uygulamanın zor olduğu vücut
bölgelerine keçe veya süngerden kesilmiş pedler
konulabilir.
At nalı ve halka şeklinde kopmpresyon pedleri
mevcuttur.
Örneğin at nalı şeklindeki pedlerin elastik bandaj
ve bantla birlikte malleol çevresine yerleştirilmesi
ayak bileği ödemini önlemek veya azaltmak için
mükemmel bir yoldur.
Kompresyon uygulama yöntemleri3
Soğuk uygulama ara ara yapılmasına karşın
kompresyon gün boyunca ve eğer mümkünse
de gece boyunca da uygulanmalıdır.
Kompresyon bandajı uzun süre uygulandığında
dokularda oluşan basınç ağrıya yol açabilir,
ancak ağrı olsa bile kompresyon bandajı
uygulanmaya devam edilmelidir, çünkü şişliğin
kontrol altına alınmasında kompresyon çok
önemlidir.
Kompresyon uygulama yöntemleri4
Kompresyon bandajı akut bir yaralanma
sonrasında en azından 72 saat süreyle
uygulanmalıdır.
Tendinit, tenosinovit ve özellikle de bursit gibi
pek çok overuse problemlerinde kompresyon
bandajı şişlik tam orak geçene kadar
uygulanmalıdır.
Kompresyon bandajı ekstremiteler elevasyon
durumunda iken yapılmalıdır.
Kompresyon bandajı uçtan yukarıya doğru
sarılmalı, yönü kalbe doğru olmalıdır
Elevasyon
Elevasyon yaralanmış bölgenin kalp
seviyesinin üzerinde tutulmasıdır.
Soğuk ve kompresyon ile birlikte
uygulanan elevasyon dokudaki iç
kanamayı azaltır.
Kanın ekstremitelerde göllenmesinde
yerçekiminin etkisini ortadan kaldırmak
için yaralanmış vücut bölümleri, özellikle
de ekstermiteler mutlaka eleve
edilmelidir.
Elevasyon
Elevasyon yaralanmadan sonra kompresyon
bandajı ve soğuk uygulamayla birlikte 2-3 gün
süreyle yapılır.
Başlangıçta 2 saate bir 20 dakika yukarıda
tutmak gerekir
Alt ekstremite yaralanmalarında elevasyon için
yatar pozisyonda 45 derce yükseltmek yeterlidir.
Kol yaralanmalarında oturma pozisyonunda
omuz seviyesinden 45 derece yukarıda
desteklemek yeterlidir.
Oturma pozisyonunda ayaktaki bir yaralanma
için ayağın omuz seviyesine kaldırılması
gereklidir.
Kesin tedavi dönemi
Fizik tedavi ajanlarının kullanıldığı bu
dönemin amacı iyileşme için dokuyu
stimüle etmek ve böylece egzersize
hazırlamaktır.
Genelde sıcak uygulama esasına dayanan
bu dönemde ısı, ışık, hidroterapi ve
elektroterapi ajanları kullanılmaktadır.
Rehabilitasyon
Rehabilitasyon ise mümkün olan en kısa
süre içinde sporcuları yaralanma öncesi
seviyedeki fonksiyona yada performans
düzeyine ulaştırmak için gerekli olan
işlemlerin tümünü.
Rehabilitasyon yetersizlik modeline
dayanır ve 5 elementi vardır;
Patoloji
(yaralanma)
Fonksiyon
azalması
(impairment)
Fonsiyonel
sınırlılıklar
Yetersizlik(Sakatlık)
(disability)
Rehabilitasyonun amaçları
1-Enflamatuvar cevabın kontrolü.
2-Ağrının kontrolü.
3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku
esnekliğinin kazandırılması.
4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi.
5-Kas enduransının geliştirilmesi.
6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi.
7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi.
8-Gelişmeyi koruyan programlar.
Tüm fazlardaki ortak amaçlar ve
uygulamalar…
Ağrı nedeniyle oluşan rahatsızlık dolayısıyla ağrının
giderilmesi
Kas performansının bozulması nedeniyle kas kuvveti ve
dayanıklılığının yeniden kazanılması
Dayanıklılığın bozulması nedeniyle aerobik kapasite ve
dayanıklılığın devamlılığının sağlanması
Mobilitenin bozulması nedeniyle eklem hareket
genişliğinin restorasyonu ve esnekliğin artırılması
Bozulmuş nöromusküler fonksiyonların restorasyonu
Bozulmuş postüral stabilite için dengenin yeniden
kazanılması
Yeniden spora dönüşün sağlanması
Kas yaralanmaları
Tüm
spor yaralanmalrının % 10-30 u kas
yaralanmasıdır.
Direkt yada indirekt darbelerle gelişir.
Nedenleri
Koordineli olmayan kasılmalar
Zayıf kaslar ile spor yapma
Yanlış teknik ile hareketlenme
Yetersiz ısınma
Uygunsuz zemin yada alışılmamış saha ve
zeminler
Aşırı su ve mineral kaybı
İyi uyumamak ve dinlenmemek
Vücuttaki enfeksiyon odakları
Doping
yaşlanma
Kas yaralanmaları
Kas yırtıkları
Kas tutulması
Kramp
Kas yırtıkları
Fazla esneme veya aşırı yüklenme
nedeniyle yırtık/kopma
Darbe nedeniyle ezilme/kopma
Kas yırtıkları;
sınıflama
Kas çekmesi (strain)
Kısmi kas yırtığı
Liflerin olağanüstü gerilmesiyle oluşur, 1-2 günde ağrı
kaybolur, 1 hafta içinde doku iyileşmesi tamamlanır
Küçük bölgesel kas liflerinde kopmalar söz konusudur
Deride renk değişikliği, şişlik, ağrı oluşur, hareket
azalır.
İyileşme 2-3 hafta sürer
Tam kas kopmaları
En ağır kas yaralanmasıdır
kas bütünlüğü bozulur ve fonksiyon kaybı oluşur
Kas tutulması
Alışılmamış yüklenmeler sonucu kas
asiditesinini artışı, metabolizma artıkları ile
diğer yorgunluk maddelerinin birikimde
artış olur
Hamlama ağrıları-et kesmesi
Ertesi gün ortaya çıkar ve en geç bir hafta
içinde kendiliğinden geçer
Kramp
Bir kasın yada kas grubunun ani olarak
irade dışı ağrılı ve sürekli kasılmasıdır
Aşırı su ve elektrolit kaybı, soğuk ortam,
çevresel ısı değişimleri, yorgunluk, kötü
spor tekniği, aşırı zorlanma uygun
olmayan spor ayakkabıları kramplara
neden olabilir.
Kramp
Korunma
Yeterli sıvı ve elektrolit alımı
Dengeli beslene
İyi dinlenme
Uygun giyinme
İlkyardım
Ters yönde yavaş yavaş germe, bu pozisyonda birkaç
dakika tutma
Yüzeyel masaj
Lokal soğuk uygulama
Tendon yaralanmaları
Tendon yırtıkları
Tendinit
Tendon çevresindeki yapıların
yaralanması
Tendon yırtıkları
Metabolik hastalıklar,
Yapısal özellikler
Kronik iltihabi durumlar
Tekrarlayan travmalar
Önce kısmi yırtıklar yüklene sürerse tam
kopmalar görülür.
Tendinit
Aşırı yüklenme nedeniyle tendonun
tutunma noktalarında küçük hasarlarla
başlayarak ilerleyen tendon problemleri
Bu noktalar tendonun kan dolaşımının
daha zayıf olduğu bölgelerdir
Tendinit belirtileri
Kasılmada yapışma yerinde ağrı
Dinlenme veya gece ağrısı
Hasarın olduğu kas yada kas gruplarının
hareketinde azalma
Kuvvet kaybı
Tendona dokunulduğunda ağrı ve
duyarlılık
Tendon çevresindeki yapıların
yaralanması
Bursit
Tendovajinitis
Kemik ve eklem yaralanmaları
Kırıklar
Çıkıklar
Diğer kemik yaralanmaları
Kırıklar
Spor yaralanmalarının tümünün % 47 sini
kırıklar oluşturur
Kırıklar;
Travmalara bağlı
Stres kırıkları
Patolojik kırıklar olarak meydana gelir.
Travmaya bağlı kırıklar
Kapalı kırıklar
Kemik çevresindeki deri hasar görmez
Açık kırıklar
Ciddi enfeksiyon riski
Karmaşık kırıklar
Açık kırıkla beraber görülen kemik uçlarının
damar, sinir veya başka organları zedelediği
kırıklar
Stres kırıkları
Yorgunluk kırıkları
Tekrarlayan kemik zorlanmaları kemik
zarında başlayan hasara yol açar.
Zorlanma sürerse tam kırığa dönüşebilir.
Belirtileri haftalar içinde tedrici olarak
artabileceği gibi bazen birden bire de
ortaya çıkabilir.
Çıkıklar (luksasyon)
Eklemi oluşturan eklem yüzeylerinin
birbirinden ayrılması ve eklemin normal
işlevinin bozulmasıdır.
Çıkıkların % 50 si omuz çıkığıdır.
Kırık- çıkık belirtileri
Travmaya ait belirtiler
Kırığa ait özel belirtiler
Ağrı
Hematom (kan toplanması)
Ekimoz (morarma)
Fonksiyon kaybı
Anormal hareket
Kıtırtı sesi
Gözlem
Palpasyon belirtileri
Radyolojik belirtiler
Çıkığa ait özel belirtiler
Duruş-şekil bozukluğu
Eklem hareket kaybı
Diğer ekstremiteye göre uzunluk farkı
Ağrı ve şişlik
Kemiklerdeki diğer yaralanmalar
Epifiz hasarları
Kemik zarı enfeksiyonları (periostitis)
Kemik enfeksiyonları
Kemik tümörleri
Kırıklarda ilkyardım
Açık kırıklar
Dışarıdaki kemik parçasının etrafı temiz bir
pansumanla desteklenerek sarılır ve hasta
sarsılmadan hastaneye taşınır.
Kırık bölgesi kontrol altına alınır-anormal
hareketler engellenir
Kırık kaza yerinde atellenir.
Kırıklarda tespit...
Tespit hastanelerde alçı ile yapılır.
Uzun kemikler için genel olarak
Üst ekstremitede 8 hafta
Alt ekstremitede 12 hafta
Omurga kırıklarında 3-6 ay tespit gerekir.
Diğer kemikler için daha kısa süreler
yeterlidir
Çıkıklarda ilkyardım
Çıkık yerine konmaya çalışılmadan eklem
hareketi engellenecek şekilde
immobilizasyon yapılır ve sarsmadan
hastaneye taşınır.
Bağ yaralanmaları-burkulmalar
Sprain
Burkulmalara yol açan darbeler eklem
bağlarını zorlayarak yaralanmalarına
neden olur.
Bu sırada eklem kapsülü ve eklem
kıkırdaklarında da harabiyet oluşabilir.
Bağ yaralanmaları en sık diz ekleminde ve
ayak bileği ekleminde gözlenir.
Burkulmaların sınıflandırılması
1. derece burkulmalar
2. derece burkulmalar
Hafif hasarlardır
Aşırı gerginlik nedeniyle esneme oluşur, hareket
kaybı yoktur
Orta derecede hasarlardır
Bağların bir kısmı kopmuştur
Hareket kısıtlılığı, kontrol kaybı oluşur
3. derece burkulmalar
Ciddi, ağır bir sakatlıktır
Bağlar tam olarak kopmuştur
Hareket kısıtlılığı vardır
Eklem stabilitesi kaybolmuştur
Diz ekleminde görülen bağ
yaralanmaları
Yan bağların (kollateral ligament)
yaralanmaları
İç yan bağ
Dış yan bağ
Çapraz bağların (Curiciat ligament)
yaralanmaları
Ön çapraz bağ(ACL)
Arka çapraz bağ(PCL)