HİSSE SENEDİ PİYASALARI
advertisement
HİSSE SENEDİ PİYASALARI HİSSE SENEDİ PİYASALARI Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey Lisansı Eğitimi EKİM 2012 1 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bu notlar, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından SPK Lisanslama Sınavlarına referans kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu notlarda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle İMKB’nin Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzundan, İMKB ve TSPAKB Eğitmenlerinden temin edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden doğabilecek zararlardan TSPAKB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir, ancak ticari amaçla çoğaltılamaz ve satılamaz. 2 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI GİRİŞ Bu kılavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey lisanslama sınavının konularından Hisse Senedi Piyasaları’nı içermektedir. Kılavuz, İMKB Hisse Senedi Piyasaları, İMKB Hisse Senetleri Piyasasının İşleyişi, Sermaye Artırımı ve Temettü Ödemelerinde Hisse Senetlerinin Teorik Fiyatlarının Belirlenmesi, Kotasyon, Pazar Açılması, Halka Arz ve İMKB’de İşlem Görme, Borsa Üyeleri ve Üye Temsilcileri, Hisse Senetleri Piyasası’nda Pazarlar ve İşlem Kuralları, Hisse Senetleri Piyasasında Genel İşlem Kuralları, Hisse Senetleri Piyasasında Endeksler ve İMKB Hisse Senedi Endeksleri, Gelişen İşletmeler Piyasası, Kredili Menkul Kıymet, Açığa Satış ve Menkul Kıymetlerin Ödünç Alma ve Verme İşlemleri, İçerden Öğrenenlerin Ticareti (INSIDER TRADING) ve Manipülasyon, Hisse Senetleri Piyasası ile İlgili Diğer Düzenlemeler olmak üzere on iki bölümden oluşmaktadır. Sınavlarda Hisse Senedi Piyasaları ile ilgili çıkacak soru sayısı 25’tir. Katılımcılara başarılar dileriz. TSPAKB 3 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 1. İMKB HİSSE SENETLERİ PİYASALARI ........................................................... 10 1.1. Temel Kavramlar .............................................................................................10 1.1.1. Hisse Senetleri Piyasası’nın İşleyişi İle İlgili Tanımlar ....................................... 10 2. İMKB HİSSE SENETLERİ PİYASASI’NIN İŞLEYİŞİ ......................................... 19 2.1. Alım Satım İle İlgili Genel Kurallar ...................................................................... 19 2.1.1. Hisse Senetleri Piyasasında İşlem Gören Menkul Kıymetler ............................... 19 2.1.2. İşlemlerin Takası........................................................................................19 2.2. Hisse Senetleri Piyasası’nda Fiyatların Oluşum Yöntemi .......................................... 19 2.2.1. Öncelik Kuralları ........................................................................................19 2.2.2. Fiyat Önceliği ............................................................................................20 2.2.3. Zaman Önceliği..........................................................................................20 2.2.4. Emir İyileştirilmesi-Kötüleştirilmesi Kavramları ............................................... 21 2.2.5. İşlem Yöntemleri ........................................................................................23 2.2.6. Sürekli Müzayede-Çok Fiyat yöntemi ............................................................. 24 2.2.7. Açılış Seansı ..............................................................................................26 2.3. İşlem Sisteminin Genel Yapısı ve Emir İletiminde Kullanılan Yöntemler ..................... 42 2.3.1. İMKB Express API (ExAPI) Kanalıyla Emir İletimi ............................................. 42 2.4. Emir ...............................................................................................................43 2.4.1. Borsa ve Müşteri Emri Kavramları ................................................................. 43 2.4.1.1. Müşteri Emirleri .........................................................................................43 2.4.1.2. Borsa Emirleri ............................................................................................43 2.5. Emir Çeşitleri ...................................................................................................44 2.5.1. Normal Emirler ..........................................................................................44 2.5.1.1. Limit Fiyatlı Emirler .................................................................................... 44 2.5.1.2. Kalanı İptal Et Emirleri (KİE) ........................................................................ 44 2.5.1.3. Özel Limit Fiyatlı Emir (OLFE) ...................................................................... 45 2.5.1.4. Özel Limit Değerli Emirler(OLDE) .................................................................. 46 2.5.1.5. Açılış Fiyatlı Emirler (AFE) ...........................................................................47 2.5.1.6. Kapanış Fiyatlı Emirler (KAFE) ...................................................................... 47 2.5.2. Özel Emirler ..............................................................................................47 2.6. Emir Girişinde Sınırlamalar ................................................................................49 2.6.1. Maksimum Lot Miktarı ................................................................................. 49 2.6.2. İşlem Değeri Sınırı .....................................................................................50 2.7. Emirlerde Geçerlilik Süresi ................................................................................. 50 2.7.1. Günlük Emir ..............................................................................................50 2.7.2. Anlık Emirler .............................................................................................50 2.7.3. Tarihli Emir ............................................................................................... 50 2.8. Emirlerde Düzeltme, Bölme ve İptal Kuralları (Sürekli Müzayede Seansı İçin) ............ 51 3. SERMAYE ARTIRIMI VE TEMETTÜ ÖDEMELERİNDE PAYLARIN TEORİK FİYATLARININ BELİRLENMESİ ........................................................................... 53 3.1. Tanımlar .........................................................................................................53 3.1.1. Teorik Fiyat ...............................................................................................53 3.1.2. Baz Fiyat ..................................................................................................53 3.1.3. Referans Fiyat ...........................................................................................54 3.1.4. Brüt Temettü .............................................................................................54 3.1.5. “Eski” Pay .................................................................................................54 3.1.6. “Yeni” Pay .................................................................................................54 3.1.7. Piyasa Değeri ............................................................................................ 54 3.1.8. Formüllerde Kullanılan Semboller ................................................................. 54 3.2. Temettü Ödemelerinde Teorik Fiyatın Belirlenmesi ................................................ 55 3.2.1. Temettünün tamamının nakit olarak dağıtılması durumunda; ............................ 55 4 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3.2.2. Temettünün tamamının pay olarak dağıtılması durumunda;.............................. 55 3.2.3. Temettünün kısmen nakit, kısmen payolarak dağıtılması durumunda; ................ 56 3.2.4. Temettünün taksitli olarak dağıtılması durumunda; ......................................... 56 3.2.5. “Yeni” payı bulunan bir şirketin genel kurul toplantısında temettü dağıtılmamasının kararlaştırılması durumunda; ...................................................................................56 3.3. Sermaye Artırımlarında Teorik Fiyatın Belirlenmesi ................................................ 56 3.3.1. Ortakların rüçhan haklarını tamamen veya kısmen kullanması durumunda; ........ 56 3.3.2. Ortakların rüçhan haklarının tamamen kısıtlanarak, payların Borsa Birincil Piyasada halka arz edilmesi veya Toptan Satışlar Pazarı’nda (TSP) satılması durumunda; .............. 60 3.4. Sermaye Azaltımlarında Teorik Fiyatın Belirlenmesi ............................................... 60 3.5. Devralma/Devrolma Suretiyle Birleşme İşlemlerinde Teorik Fiyatın Belirlenmesi ........ 61 3.5.1. Payları Borsa’da işlem gören bir şirketin, payları Borsa’da işlem gören şirketi/şirketleri devralması durumunda; ................................................................... 61 3.5.2. Payları Borsa’da işlem gören bir şirketin, payları Borsa’da işlem görmeyen şirketi/şirketleri devralması durumunda; ................................................................... 61 3.5.3. Payları Borsa’da işlem gören bir şirketin, payları Borsa’da işlem görmeyen bir başka şirkete devrolması ve devir sonrası devralan şirket paylarının Borsa’da işlem görmeye başlayacak olması durumunda; ................................................................................62 3.6. Kısmi Bölünmelerde Teorik Fiyatın Belirlenmesi .................................................... 62 3.7. Diğer Durumlar ................................................................................................62 4. KOTASYON, PAZAR AÇILMASI, HALKA ARZ VE İMKB’DE İŞLEM GÖRME ......... 63 4.1. Kotasyon Ve Halka Arz ......................................................................................63 4.1.1. Kotasyonun Tanımı .....................................................................................63 4.2. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda Genel Kotasyon Esasları .............................. 63 4.2.1. Tanımlar ...................................................................................................64 4.2.2. Kotasyona Konu Olacak ve Borsa'da İşlem Görecek Menkul Kıymetler (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 6) ...............................................................................64 4.2.2.1. Kota Alınmış Menkul Kıymetlerin İşlem Görmesi (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 7) ..............................................................................................................65 4.2.2.2. Kota Alınmamış Menkul Kıymetlerin Borsa'da İşlem Görmesi (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 27) ........................................................................................... 65 4.2.2.3. İlave Kotasyon Zorunluluğu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 11) ................. 66 4.2.3. Kotasyon Şartları .......................................................................................66 4.2.3.1. Ortaklık Haklarını Temsil Eden Menkul Kıymetlerin İlk Kotasyonu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 13) ........................................................................................... 66 4.2.3.2. Yatırım Ortaklıklarına Ait Hisse Senetlerinin Kotasyonu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 15) ............................................................................................................68 4.2.3.3. Yabancı Kuruluşlara Ait Menkul Kıymetlerin Kotasyonu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 19) ............................................................................................................68 4.2.4. Kottan Çıkarma..........................................................................................69 4.2.4.1. Borsa Kotundan Çıkarmayı Gerektiren Durumlar (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 24) ............................................................................................................69 4.2.4.2. Ortaklığın Kendi İsteği İle Menkul Kıymetlerin Borsa Kotundan Çıkarılması (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 25) .............................................................................. 70 4.2.4.3. Geçici veya Sürekli Kottan Çıkarılan Menkul Kıymetlerin Tekrar Borsa Kotuna Alınmaları (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 26)...................................................... 70 4.3. Halka Arz ve Borsa’da İşlem Görme .................................................................... 71 4.3.1. Şirketler ve Halka Arz .................................................................................71 4.3.1.1. Halka Arz Yöntemleri ..................................................................................72 4.3.1.2. Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri ............................ 74 4.3.1.3. Genel Esaslar ............................................................................................74 5 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.3.1.4. Halka Arza Aracılığa İlişkin Esaslar ................................................................ 75 4.3.1.5. Dağıtıma İlişkin Esaslar ............................................................................... 75 4.3.1.6. Talep Toplama Süresi .................................................................................75 4.3.1.7. Mükerrer Talepler .......................................................................................75 4.3.1.8. Bedellerin Yatırılması ..................................................................................75 4.3.1.9. Dağıtım Listesinin Kesinleşmesi, Bedel İadesi ve Teslim ................................... 76 4.3.1.10. Niteliği Belirlenmiş Ortaklıklar ................................................................ 76 4.3.1.11. Talep Toplama Yöntemi ......................................................................... 77 4.3.1.12. Sabit Fiyatla Veya Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplama Yönteminde Dağıtım İlkeleri .........................................................................................................77 4.3.1.13. Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Talep Toplama Yönteminde Dağıtım İlkeleri .......... 78 4.3.1.14. Talep Toplamaksızın Satış Yöntemi ......................................................... 78 4.3.1.15. Halka Arzlarda Uygulanacak Teşvikler ..................................................... 79 4.3.1.16. Halka Arzda İçsel Bilgiye Ulaşabilecek Konumdaki Kişiler............................ 79 4.3.1.17. Halka Arz Süreci ..................................................................................79 4.3.2. Borsa’da İşlem Görme Esasları ..................................................................... 81 4.4. Kamunun Aydınlatılması ....................................................................................81 4.4.1. Genel Anlamda Kamunun Aydınlatılması ........................................................ 81 4.4.2. İMKB’nda İşlem Gören Şirketlerin Yükümlülükleri ............................................ 81 4.4.2.1. Finansal Raporlarını Açıklama Yükümlülükleri ................................................. 81 4.4.2.2. Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği’ne Uyma Gereği ... 82 4.4.2.3. Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP): ...........................................................82 4.5. Hisse Senetlerinin Borsada İşlem Görmesi ........................................................... 83 4.5.1. İMKB’de Birincil Piyasa İşlemleri ................................................................... 84 4.5.1.1. Hisse Senetleri İMKB'de İşlem Görmeyen Ortaklıkların Birincil Piyasası ............... 84 4.5.1.2. İMKB'de İşlem Gören Şirketlerin Birincil Piyasa İşlemleri .................................. 91 4.5.2. İMKB’de İkincil Piyasa İşlemleri .................................................................... 93 4.6. İMKB’de Mevcut Hisse Senetleri Pazarları’na Kabul Esasları .................................... 93 4.6.1. Ulusal Pazar ..............................................................................................93 4.6.1.1. Kriterler ....................................................................................................93 4.6.2. İkinci Ulusal Pazar Esasları .......................................................................... 94 4.6.2.1. Amaç .......................................................................................................94 4.6.2.2. İşlem Görecek Hisse Senetleri Ve Pazara Kabul Şartı ....................................... 94 4.6.2.3. İşlem Görme Ve Takas Esasları .................................................................... 95 4.6.2.4. İkinci Ulusal Pazar’dan Çıkarma .................................................................... 95 4.6.3. Gözaltı Pazarı (GP) Kuruluş Ve Çalışma Esasları .............................................. 95 4.6.3.1. Amaç .......................................................................................................95 4.6.3.2. İşlem Görecek Hisse Senetleri ...................................................................... 96 4.6.3.3. İşleyiş Esasları ...........................................................................................96 4.6.3.4. Pazardan Çıkarma ......................................................................................97 4.6.3.5. Yükümlülükler ...........................................................................................97 4.6.4. Toptan Satışlar Pazarı'nın Kuruluş ve İşleyiş Esasları ....................................... 98 4.6.4.1. Amaç .......................................................................................................98 4.6.4.2. Kapsam ....................................................................................................98 4.6.4.3. Sorumluluk ...............................................................................................98 4.6.4.4. Başvuru ....................................................................................................98 4.6.4.5. Asgari İşlem Miktarı....................................................................................99 4.6.4.6. İşlem Fiyatı ...............................................................................................99 4.6.4.7. İşlem Esasları ............................................................................................99 4.6.4.8. İşlem Saatleri .......................................................................................... 100 4.6.4.9. İşlem Tarihi Ve İşlem Öncesi Duyurular ....................................................... 100 6 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.4.10. Satış Süresi ....................................................................................... 100 4.6.4.11. İşlemlerin Bültende İlanı ..................................................................... 101 4.6.4.12. Borsa Payı Ve TSP Pazar Kayıt Ücreti .................................................... 101 4.6.4.13. Takas Esasları ................................................................................... 101 4.6.5. Aracı Kuruluş Varantları ............................................................................ 102 4.6.5.1. Varantlara Yatırım .................................................................................... 102 4.6.5.2. Varant Yatırımının Riskleri ......................................................................... 103 4.6.5.3. Varant Fiyatını Etkileyen Faktörler .............................................................. 104 4.6.5.4. Varant-Opsiyon Karşılaştırması .................................................................. 105 4.6.5.5. Varantların Alım Satım Esasları .................................................................. 106 4.6.6. Kurumsal Ürünler Pazarı Esasları ................................................................ 107 4.6.6.1. Amaç ..................................................................................................... 107 4.6.6.2. İşlem Görecek Menkul Kıymetler ................................................................ 107 4.6.6.3. Başvuru .................................................................................................. 107 4.6.6.4. Başvurunun İncelenmesi ........................................................................... 108 4.6.6.5. Kurumsal Ürünler Pazarından Çıkarma ........................................................ 108 4.6.6.6. İşlem Görme Esasları ................................................................................ 109 4.6.6.7. Takas Esasları ......................................................................................... 109 4.6.7. Borsa Yatırım Fonları ................................................................................ 109 4.6.7.1. Borsa’ya Başvuru ve Kotasyon Esasları ........................................................ 109 4.6.7.2. BYF’nin Kurumsal Ürünler Pazarı’na Kabulü .................................................. 109 4.6.7.3. Kurumsal Ürünler Pazarı’ndan Çıkarma ........................................................ 110 4.6.7.4. Kotasyon Ücretleri ve Borsa Payı ................................................................ 110 4.6.7.5. İşlem Görmeye Başlama Duyurusu ............................................................. 110 4.6.7.6. BYF Katılma Belgelerinin Saklanması ........................................................... 111 4.6.7.7. BYF Katılma Belgelerinin Borsa’da Alım Satımı ve İşlem Kuralları ..................... 111 4.6.7.8. Fon Birim Pay Değeri ................................................................................ 112 4.6.7.9. Net Aktif Değer İlanı ................................................................................. 112 4.6.8. Aracı Kuruluş Varantları ............................................................................ 112 4.6.8.1. Tanım .................................................................................................... 112 4.6.8.2. Borsaya Başvuru ve Borsa Kotuna Alınma Esasları ........................................ 113 4.6.8.3. Kotasyon Başvurusu İçin Gerekli Belgeler .................................................... 113 4.6.8.4. Varantların Pazardan Çıkartılması ............................................................... 113 4.6.8.5. İşlem Görecek Varantların Özellikleri ........................................................... 114 4.6.8.6. Varant Piyasa Yapıcısının Belirlenmesi ......................................................... 114 4.6.8.7. Pazarın İşleyişi ........................................................................................ 114 5. BORSA ÜYELERİ VE ÜYE TEMSİLCİLERİ ...................................................... 122 5.1. Kurtaj Tarifesi ve Borsa Payı ............................................................................ 122 5.2. Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda Teminat ..................................... 124 6. HİSSE SENETLERİ PİYASASINDA PAZARLAR VE İŞLEM KURALLARI ............ 128 6.1. Ulusal Pazar .................................................................................................. 128 6.2. Kurumsal Ürünler Pazarı.................................................................................. 129 6.2.1. Emir Toplama Aşaması .............................................................................. 152 6.2.2. Fiyat Belirleme Aşaması ............................................................................ 153 6.3. İkinci Ulusal Pazar .......................................................................................... 158 6.4. Gözaltı Pazarı ................................................................................................ 158 6.4.1. Amaç ..................................................................................................... 158 6.4.2. Teknik Esaslar ......................................................................................... 158 6.5. Toptan Satışlar Pazarı ..................................................................................... 159 6.5.1. Amaç ..................................................................................................... 159 6.5.2. Asgari İşlem Miktarı.................................................................................. 159 7 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.5.3. İşlem Esasları .......................................................................................... 159 6.5.4. İşlem Saatleri .......................................................................................... 159 6.5.5. İşlem Fiyatı ............................................................................................. 160 6.6. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı) Kupon Pazarı İşlemleri ................................. 162 6.7. Pay Piyasası’nda “Eski – Yeni Uygulaması” ve “Yeni” Paylara İşlem Sırası Açma Kriterleri ............................................................................................................. 165 6.7.1. “Yeni” Paylarına İşlem Sırası Açma Kriterleri ................................................ 165 6.7.2. “Yeni” Payların “Eski” Paylara Dönüşmesi ..................................................... 166 6.7.3. Yeni Hisse Senetleri İçin Fiyat Marjları ve İşlemlerde Dikkat Edilecek Hususlar .. 167 6.7.4. Oydan Yoksun Paylar (OYP) ....................................................................... 167 6.8. Resmi Müzayedeler ........................................................................................ 169 6.9. Temerüt İşlemleri........................................................................................... 170 6.10. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları ............................................................. 170 6.11. Sermaye Piyasası Kurulu Kaydında Olup Hisse Senetleri Borsa’da İşlem Görmeyen Şirketlerin Hisse Senetlerinin Halka Arz Edilmeksizin Borsa’da İşlem Görmeye Başlamasına İlişkin Esaslar ...................................................................................................... 170 6.11.1. Amaç ..................................................................................................... 171 6.11.2. Hisse Senetlerinin İşlem Görebileceği Pazar ................................................. 171 6.11.3. Başvuru, Borsa’ya Verilecek Bilgi ve Belgeler................................................ 171 6.11.4. Borsa’da İşlem Görme Esasları ................................................................... 173 6.11.5. Başvurunun İncelenmesi ........................................................................... 173 6.11.6. Borsa Tarafından Kurul’dan Görüş İstenmesi ................................................ 174 6.11.7. Borsa Yönetim Kurulu’nca Şirket Başvurusunun Değerlendirilmesi ................... 174 6.11.8. İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formunun Tescil ve İlanı ..................................... 175 6.11.9. İMKB’de İşlem Görme Duyurusunun İlanı..................................................... 175 6.11.10. İlk Gün Uygulanacak Baz Fiyat ................................................................... 175 6.11.11. İşleme Başlama Tarihi .............................................................................. 176 6.11.12. Borsa’da İşlem Görmesi Amacıyla İlk Aşamada Aracı Kuruluşa Tevdi Edilen Hisse Senetlerinin Dışında Kalanların Borsa’da Satılması .................................................... 176 6.11.13. Borsa’ya Ödenecek Ücret .......................................................................... 176 6.11.14. Sermaye Piyasası Kurulu’na Ödenecek Ücret ................................................ 177 6.11.15. Hisse Senetlerinin Belirli Bir Süre İşlem Görmemesi Durumunda Yapılacak İşlemler ............................................................................................................. 177 6.11.16. İkinci Ulusal Pazar’dan Çıkarma .................................................................. 177 6.11.17. Diğer Hükümler ....................................................................................... 178 6.11.18. Yürütme ................................................................................................. 178 7. HİSSE SENETLERİ PİYASASINDA GENEL İŞLEM KURALLARI ....................... 179 7.1. Borsa Kaydına Alınan Fiyatlar ........................................................................... 179 7.2. Bir Hisse Senedinde İşlemlerin Geçici Olarak Durdurulması................................... 179 7.3. İMKB'de Kredili Menkul Kıymet, Açığa Satış İşlemlerine İlişkin Düzenlemeler........... 180 7.3.1. Kredili Menkul Kıymet İşlemleri Ve Açığa Satış İşlemlerini Konu Alan Menkul Kıymet Listeleri ............................................................................................................. 180 7.3.2. Açığa Satış İşlemleri ................................................................................. 181 8. PAY PİYASASINDA ENDEKSLER VE İMKB PAY ENDEKSLERİ ........................ 183 8.1. Genel Tanım .................................................................................................. 183 8.2. Pay Endeksleri ............................................................................................... 183 8.3. İMKB Pay Endeksleri ....................................................................................... 184 8.4. Türkiye ve Yunanistan 30 Endeksi (GT–30) ........................................................ 191 9. GELİŞEN İŞLETMELER PİYASASI ................................................................ 192 9.1. Gelişen İşletmeler Piyasası’nın Yapısı ................................................................ 192 8 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 9.1.2. GİP Listesi’ne Kabul Başvurusu ve İşlem Görmeye Başlama............................... 193 9.1.3. GİP Listesi’ne İlave Kabul Başvurusu Zorunluluğu ............................................ 194 9.1.4. İMKB Hisse Senetleri Piyasası Pazarlarına Başvuru Zorunluluğu......................... 195 9.1.5. Payları GİP’te İşlem Gören Şirketlerin İkinci Ulusal Pazar’a Geçişi ....................... 195 9.1.6. GİP Listesi’nden Çıkarılma ............................................................................ 196 9.2. Piyasa Danışmanlığı Görevi .............................................................................. 197 9.3. Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri .................................................................. 198 9.3.1. Finansal Raporlar ....................................................................................... 198 9.3.2. Şirketin Kamuyu Aydınlatma Yükümlülüklerini Yerine Getirmesinde Piyasa Danışmanının Rolü ............................................................................................... 198 9.3.3. Özel Durumların Kamuya Açıklanması ............................................................ 198 9.4. İşlem Yöntemleri ve İşlem Esasları ................................................................... 198 9.5. GİP’e Başvuru ve GİP’te İşlem Görme Maliyetleri ................................................ 201 9.6. HSP ile GİP Arasındaki Temel Farklar ................................................................ 202 9.7. KOSGEB Teşviği ............................................................................................. 203 10. KREDİLİ MENKUL KIYMET, AÇIĞA SATIŞ VE MENKUL KIYMETLERİN ÖDÜNÇ ALMA VE VERME İŞLEMLERİ ............................................................................. 205 10.1. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım İşlemleri ........................................ 206 10.2. Açığa Satış İşlemleri ................................................................................. 209 10.3. Sermaye Piyasası Aracı Ödünç Alma ve Verme İşlemleri................................. 211 11. İÇERDEN ÖĞRENENLERİN TİCARETİ (INSIDER TRADING) VE MANİPÜLASYON 213 11.1. İçerden Öğrenenlerin Ticareti (Insider Trading) ............................................ 213 11.2. Sermaye Piyasasını Yapay Olarak Etkilemek Amacıyla Sermaye Piyasası Araçlarının Alım ve Satımı (Yapay Piyasa ve Yapay Fiyat) (MANİPÜLASYON) ................................. 215 11.3. Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) ........................................................ 218 12. HİSSE SENETLERİ PİYASASI İLE İLGİLİ DİĞER DÜZENLEMELER ................. 219 12.1. Borsa İçi Küsurat İşlemleri ........................................................................ 219 12.2. Verasete Konu Olan Menkul Kıymetler ......................................................... 221 12.3. Bilgi Verme Yükümlülüğü Olan Hisse Senedi Alış ve Satış İşlemleri .................. 221 12.4. Halka Arz Sonrası İMKB Hisse Senetleri Piyasası’nda İşlem Görmeye Başlayacak Şirketlerin Hisse Senetlerinde Fiyat İstikrarını Sağlayıcı İşlemlere İlişkin Düzenleme ...... 223 12.5. İşlem Sırası Kapalı Hisse Senetleri Üzerinde Borsa Dışında Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilen Alım/Satım İşlemlerinin İMKB Borsa Dışı Toptan Satışlar Pazarı’nda Tescil ve İlan Esasları ........................................................................................................ 224 9 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 1. İMKB HİSSE SENETLERİ PİYASALARI 1.1. Temel Kavramlar 1.1.1. Hisse Senetleri Piyasası’nın İşleyişi İle İlgili Tanımlar Seans Kavramı Bir menkul kıymetin, ilgili olduğu pazarda, işlemlerinin başlatıldığı an ile bitirildiği an arasında geçen süre “Seans” olarak adlandırılır. Borsa'da işlem gören menkul kıymetler, her gün belirli saatler arasında alınıp satılmaktadırlar. Bu işlem sürecine "Borsa Seansı" adı verilmektedir. Aynı pazarda işlem gören tüm menkul kıymetlerin seansı aynı anda başlar ve biter. İşlem Miktarı Bir piyasada, bir seansta ya da belli bir dönemde alınıp satılan (el değiştiren) menkul kıymet adedidir. Borsa'da, her işlem günü, her iki seansın işlemleri için ayrı ayrı hisse senedi bazında işlem miktarı yayınlanır. Farklı pazarlarda işlem gören menkul kıymetlerin gerçekleşen işlem miktarları toplandığında, İMKB'nin o günkü işlem miktarı ortaya çıkar. İşlem Hacmi Gerçekleşen her sözleşmedeki işlem miktarı ile işlem fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır. Tüm hisse senetlerinin işlem hacimleri toplamı, Hisse Senetleri Piyasasının (HSP) toplam işlem hacmini oluşturur. İşlem Birimi Bir sermaye piyasası aracının, kendisi ya da katları ile işlem yapılabilecek asgari sayısını ya da değerini ifade eder. Hisse Senetleri Piyasası'nda işlem birimi olarak lot kullanılır. 1 lot 1 adet hisse senedi veya 1 TL nominal değerli hisse senedine denktir. Rüçhan Hakkı kuponları için bu 1 TL nom değerdeki hisse senedinin üzerindeki kuponu ifade etmektedir. Borsa Yatırım Fonu işlem sıralarında ise işlem birimi bir adet katılım payı ve katlarıdır. Örnek : 1 lotun 1 adet (1 TL nominal) olduğu hisse senetlerinde miktar bölümüne; 1 hisse, 1 lot olarak girilir. 10 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Hisse Kodu ve Özellik Kodu Ağırlıklı Ortalama Fiyat Bir sonraki seansta uygulanacak baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil eden, hisse senedinin miktar ağırlıklı fiyatıdır. Her hisse senedi için her seans öncesinde bir önceki seans işlemleri dikkate alınarak ağırlıklı ortalama fiyat hesaplanır. Hisse senetlerinin ağırlıklı ortalama fiyatları hesaplanırken, normal lot emirlerinin (fiyatı tescil edilen) karşılaşması sonucu gerçekleşen işlemler dikkate alınır (Fiyatın tescil edilmesi için işlemin lot işlemi olması ve gerçekleşmiş işlemin özel emir şeklinde olmaması gerekir). İşlem günü sonunda, her hisse senedi için aşağıdaki formül kullanılarak hesaplanır: İ=1 (Mix Fi) A.O.F. = --------------İ=1Mİ Mİ = İşlem miktarı Fİ = İşlem fiyatı 11 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Baz Fiyat Bir hisse senedinin seans içinde işlem görebileceği üst ve alt fiyat limitlerinin ve fiyat adımlarının belirlenmesine esas teşkil eden fiyattır. Bu fiyat, menkul kıymetin en son işlem gördüğü seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatın, adım kuralına uygun olmaması durumunda, alt ve üstündeki en yakın “adıma uygun” fiyatlar değerlendirilerek, en yakın olana yuvarlanması ile elde edilir. AOF olası her iki fiyata da eşit uzaklıkta ise yukarıya yuvarlanır. Temettü ödemeleri, sermaye artırımları ve şirketlerin bazı devralma-devrolma birleşme vs. durumlarında, baz fiyat Borsa tarafından belirlenerek sisteme girilir. Baz fiyatın belirlenmesinde uygulanacak yöntem Borsa Yönetim Kurulu'nca belirlenir ve Günlük Bültende yayınlanır. ÖRNEK 1 CCC12.E hisse senedinin 2. Seans sonunda ağırlıklı ortalama fiyatı 10,11 TL’dir. Bir sonraki günün ilk seansında hisse senedinin Baz Fiyatı ve uygulanacak fiyat adımı kaç TL’dir? Bu hesabın yapılmasında kullanılan yöntem şudur; ilk önce 10,11’nin Baz Fiyat – Fiyat Adım Tablosu’nda(Fiyat Adımı Başlığı altında bulunmaktadır.) hangi aralığa düştüğüne bakılır. 10,11 fiyatı bir Ağırlıklı Ortalama Fiyat olmasına ve tablonun ismi Baz Fiyat Adım tablosu olmasına rağmen AOF’den baz fiyata dönüştürürken bu tabloya bakılarak karar verilmektedir. Bu aralık 10,05-25,00 aralığıdır ve bu aralıkta fiyat adımı 0,05 TL’dir (5 Kr). Yani bu hisse senedinde 5 Kr ve katlarına uyan fiyatlarda emir girilebilir. (10,00, 10,05, 10,10, 10,15...) 10,11 adım kuralına uymadığı için, 10,11’e alttan ve üstten en yakın, adıma uygun fiyatlar belirlenir. Bu fiyatlar 10,10 ve 10,15’dir. 10,11 rakamı olası rakamlardan 10,10’a daha yakın olduğu için aşağı yuvarlanır ve Baz fiyat 10,10 olarak belirlenir. ÖRNEK 2 AAA11.E hisse senedinin 1. Seans sonunda ağırlıklı ortalama fiyatı 5,35 TL’dir. Bir sonraki seans hisse senedinin Baz Fiyatı ve uygulanacak fiyat adımı kaç TL’dir? İlk önce 5,35’in Baz Fiyat Adım Tablosu’nda hangi aralığa düştüğüne bakılır. Bu aralık 5,0210,00 aralığıdır ve bu aralıkta fiyat adımı 0,02 TL’dir (2 kr). Yani bu aralıkta emir girişinde 2 Kr ve katlarına uyan fiyatlarda emir girilebilir.(5,02, 5,04, 5,06, 5,08...). 5,35 bu kurala uymamaktadır. Dolayısıyla yuvarlanması gerekmektedir. Olası fiyat seviyelerinden 5,35’e alttan ve üstten en yakın, adıma uygun iki fiyat seviyesi 5,34 ve 5,36’dır. 5,35 bu iki fiyata eşit uzaklıkta tam ortada olduğu için, AOF olan 5,35 yukarı doğru yuvarlanmış ve baz fiyat 5,36 olarak belirlenmiştir. ÖRNEK 3 BBB55.E hisse senedinin 2. Seans sonunda ağırlıklı ortalama fiyatı 22,36 TL’dir. Bir sonraki seans hisse senedinin Baz Fiyatı ve uygulanacak fiyat adımı kaç TL’dir? 12 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 10.05-25.00 fiyat aralığında fiyat adımı 0,05 TL (5 kuruş) olduğu için, bu hisse senedinin sonraki işgünü 1. Seans baz fiyatı 22,35 TL’dir. ÖRNEK 4 DDDDD.Y hisse senedinin 2. Seans sonunda ağırlıklı ortalama fiyatı 10,03 TL’dir. Bir sonraki seans hisse senedinin Baz Fiyatı ve uygulanacak fiyat adımı kaç TL’dir? Bu örnekte özellikli bir durum bulunmaktadır. Baz Fiyat-Adım Tablosu’na bakıldığında 5,0210,00 ve 10,05-25,00 aralıklarında fiyat adımları tanımlandığı, fakat 10,03’ün düştüğü bir aralık olmadığı görülmektedir. Bu tabloda bunun gibi adımlar arası geçişlerde boşlukların olduğu görülmektedir. Yani 10,01 , 10,02 , 10,03 ve 10,04 gibi baz fiyatlar mümkün değildir. Bu hisse senedinin sonraki işgünü 1. Seans baz fiyatı 10,05 olur. Uygulanacak adım da 0,05 TL’dir (5 Kr). Bu hesabın yapılmasında kullanılan yöntem şudur; 10,03’e alttan ve üstten en yakın, olası baz fiyatlar 10,00 ve 10,05’dir. Daha yakın olduğu için 10,03 yukarı 10,05’e yuvarlanmıştır. Baz fiyat 10,05 TL’dir. 10,05-25,00 arasındaki baz fiyat aralığında da adım 0,05 TL’dir. ÖRNEK 5 XAAAX.F işlem kodlu Borsa yatırım fonunun işlem sırasında 2. Seans sonunda ağırlıklı ortalama fiyatı 14,11 TL’dir. Bir sonraki seans hisse senedinin Baz Fiyatı ve uygulanacak fiyat adımı kaç TL’dir? 10,02-25,00 fiyat aralığında fiyat adımı 0,02 TL (2 kuruş, (Bkz. Fon Pazarı başlığı altındaki Baz Fiyat Adım Tablosu)) olduğu için, bu hisse senedinin sonraki işgünü 1. Seans baz fiyatı 14,12 olur. Referans Fiyat İşlem görülebilecek en üst ve en alt fiyat limitlerinin belirlenmesinde esas teşkil etmeyen, rüçhan hakkı kuponlarının ilk işlem gördüğü seansta işleme baz fiyatla açılmaması nedeniyle, yatırımcılar açısından kuponun yaklaşık değerine ilişkin olarak bir referans olarak kullanılmak üzere, eski hisse senedinin bölünmeden önceki en son işlem gördüğü seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı ve bedelli artırım oranı kullanılarak bulunan bir fiyat türüdür. Bazı şirket birleşmelerinde de, şirketin sırasında tescil edilen bir işlemin gerçekleştiği ilk seans sonuna kadar kullanılmak üzere, Borsa tarafından bir referans fiyat ilan edilmektedir. Fiyat Adımları Fiyat adımı, her hisse senedi fiyatı için bir defada gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimidir. Hisse senetlerinin fiyat adımları, baz fiyatlarına göre belirlenir. Baz Fiyat Aralığı – Fiyat Adımı Tablosu adı verilebilecek aşağıdaki tabloda çeşitli baz fiyat aralıkları ve bu 13 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI aralıkların her biri için, belirli seviyelerdeki baz fiyat artışına paralel olarak artan bir biçimde, adımlar tanımlanmıştır. Emir girilirken bu fiyat adımlarına uymak zorunludur. Bu Baz Fiyat – Fiyat Adımı Tablosu Hisse Senetleri ve Rüçhan Hakkı Kuponları için geçerlidir. Borsa Yatırım Fonu hisse senetlerinin için ayrı bir Tablo bulunmaktadır. BAZ FİYAT ARALIĞI – TL A B C D E F G H I 0,01 – 5,00 5,02 – 10,00 10,05 – 25,00 25,10 – 50,00 50,25 – 100,00 100,50 – 250,00 251,00 – 500,00 502,50 – 1.000,00 1.005,00 ve üzeri FİYAT ADIMI - TL 0,01 0,02 0,05 0,10 0,25 0,50 1,00 2,50 5,00 Örnek 1 : RRRRR.E hisse senedinin en son seans ağırlıklı ortalama fiyatı 43,89 TL ise, yeni seans baz fiyatı 0,10 TL'lik fiyat adımına göre 43,90 TL olarak bulunur. Örnek 2 : NNNN.E hisse senedinin önceki seans ağırlıklı ortalama fiyatı 52,45 TL dir. Bu durumda ağırlıklı ortalama fiyat fiyat adımına uygun en yakın fiyata yuvarlandığında baz fiyatın 52,50 TL olduğu ortaya çıkacaktır. Bu baz fiyat 50,25 – 100,00 TL’lik baz fiyat aralığına girdiği için, fiyat adımı 0,25 TL (25 kuruş) olacaktır. Fiyat Değişme Sınırları Borsada işlem gören menkul kıymetler için teşekkül ettirilen pazarlarda arz ve talebin karşılaştırılması, ancak Borsa Yönetimi tarafından belirlenen yöntemle tesbit edilen fiyat aralıkları içinde yapılır. Her hisse senedi için, seans içinde işlem görebileceği en düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, o hisse senedi için "Fiyat Aralığı"’nı oluşturur. Bu sınırlar, o seansın baz fiyatı temel alınarak hesaplanır. Hisse senetleri piyasasında (lot ve özel emirler için), fiyat aralıkları, baz fiyatın %10 altı ve üstü ile sınırlıdır. Fiyat adımı kuralına uygun değilse, bu usulde hesaplanan üst sınır yukarıya, alt sınır ise aşağıya, ilgili “adıma uygun fiyat seviyesine” yuvarlanır. Alt ve üst sınırlar, dışarıya doğru ve fiyat adımlarının katlarına yuvarlandığı için, fiyat değişimi ağırlıklı ortalama fiyata göre öngörülen yüzdeyi geçebilmektedir. Özel Emirlerin fiyat aralığı standart fiyat aralıklarından farklı olarak Borsa Yönetim Kurulu'nca belirlenebilir. İlk işlem gördüğü ve baz fiyatın oluştuğu seans sonuna kadar serbest marjla işlem yapılan Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı'nda ise bu oran, baz fiyat +/- %25'tir. 14 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Genelde büyük miktarlı ve zaman zaman yönetim değişikliğine dahi sebep olan ve bu yüzden çeşitli ön incelemelere ve izne bağlı olan Toptan Satışlar Pazarı işlemleri de bu %10’luk sınırlamaya tabi değildir. Ayrıca daha önceleri serbest fiyatla emir girilebilen T. İş Bankası Kurucu hisse senedi sırasında, temsilcilerin sık sık karşılaştıkları hatalı emir girişini azaltarak üyelerin olası zararlarının önlenmesi amacıyla +/- %25 oranında fiyat marjı uygulanmaktadır. ÖRNEK 1 TTTTT.E Hisse senedi işlem sırasında bir önceki seans AOF’si 7,99 TL’dir. Bu durumda bir sonraki seans işlem sırasında uygulanacak baz fiyat, fiyat adımı ve alt ve üst işlem fiyatı sınırları kaç TL’dir? Baz Fiyat : İlk önce baz fiyat - fiyat adımı tablosunda AOF’nin hangi aralığa düştüğüne bakıyoruz. Bu aralık 5,02-10,00 aralığı bu aralıkta adım 0,02 TL olduğu için 7,99’a altan ve üstten en yakın adıma uygun fiyatları saptıyoruz. Bu fiyatlar 7,98 ve 8,00’dür. 7,99 tam ortada olduğu için yukarı yuvarlanır ve 8,00 baz fiyat olur. Fiyat Adımı : 0,02 TL Fiyat Marjı (%) : %10 Alt sınır (Taban Fiyat) : 8,00 – 0,80 (8,00*0,10) = 7,20 (0,02 TL’lik adıma uygun, herhangi bir yuvarlama yapılmaz.) 7,20 gelecek seans olası en düşük işlem fiyatıdır. Üst sınır (Tavan Fiyat) : 8,00 + 0,80 (8,00*0,10) = 8,80 (0,02’lik adıma uygun dolayısıyla herhangi bir yuvarlama yapılmaz.) 8,80 gelecek seans olası en yüksek işlem fiyatıdır. Fiyat Değişme Sınırları : 7,20 – 8,80 ÖRNEK 2 TTTTT.Y Hisse senedi işlem sırasında bir önceki seans sonunda AOF 50,86 TL’dir. Bu durumda bir sonraki seans işlem sırasında uygulanacak baz fiyat, fiyat adımı ve alt ve üst işlem fiyatı sınırları kaç TL’dir? Baz Fiyat : İlk önce baz fiyat – fiyat adımı tablosunda AOF’nin hangi aralığa düştüğüne bakıyoruz. Bu aralık 50,25-100,00 aralığı bu aralıkta adım 0,25 TL olduğu için 50,86’ye altan ve üstten en yakın adıma uygun fiyatları saptıyoruz. Bu fiyatlar 50,75 ve 51,00’dir. 50,86 yakın olan 50,75,’e yuvarlanır ve 50,75, baz fiyat olur. Fiyat Adımı : 0,25 TL Fiyat Marjı (%) : %10 Alt sınır (Taban Fiyat): 50,75 – 5,075 (50,75,*0,10) =45,675 (0,25 TL’lik adıma uygun olmadığı için yuvarlama yapılarak aşağı yuvarlanır. 45,50 gelecek seans olası en düşük işlem fiyatıdır Üst sınır (Tavan Fiyat) 50,75 +5,075 (50,75*0,10) = 55,825 (0,25 TL’lik adıma uygun olmadığı için yukarı yuvarlama yapılır.. 56,00 gelecek seans olası en yüksek işlem fiyatıdır. Fiyat Değişme Sınırları : 45,50-56,00 15 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI ÖRNEK 3 PPPPP.E Hisse senedi işlem sırasında bir önceki seans AOF’si 16,72 TL’dir. Bu durumda bir sonraki seans işlem sırasında uygulanacak baz fiyat, fiyat adımı ve alt ve üst işlem fiyatı sınırları kaç TL’dir? Baz Fiyat : İlk önce baz fiyat – fiyat adımı tablosunda AOF’nin hangi aralığa düştüğüne bakıyoruz. Bu aralık 10,05-25,00 aralığı ,bu aralıkta adım 0,05 TL olduğu için 16,72’ye altan ve üstten en yakın adıma uygun fiyatları saptıyoruz. Bu fiyatlar 16,70 ve 16,75’dir. 16,72 yakın olan 16,70’e yuvarlanır ve 16,70 baz fiyat olur. Fiyat Adımı : 0,05 TL Fiyat Marjı (%) : %10 Alt sınır (Taban Fiyat) : 16,70 – 1,67 (16,70*0,10) = 15,03 (0,05 TL’lik adıma uygun değil, alt sınır olduğu için aşağı 15,00 TL seviyesine yuvarlanır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta 15,03’ün 15,05’e 15,00’a göre daha yakın olmasına rağmen rakamın aşağı yuvarlanmasıdır.) 15,00 gelecek seans olası en düşük işlem fiyatıdır. Üst sınır (Tavan Fiyat) : 16,70 + 1,67 (16,70*0,10) = 18,37 (0,05’lik adıma uygun değil, yukarı adım hesabı olduğu için yukarı doğru 18,40’a yuvarlanır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta 18,37’nin 18,35’e 18,40’a göre daha yakın olmasına rağmen rakamın yukarı yuvarlanmasıdır.) 18,40 gelecek seans olası en yüksek işlem fiyatıdır. Fiyat Değişme Sınırları : 15,00-18,40 Fiyat sınırlarını belirlerken yapılan aşağı ve yukarı yuvarlamalarda en çok dikkat edilmesi gereken noktalardan biri de yuvarlama yapılırken kullanılan adımın yuvarlanacak olan fiyatın adım tablosundaki düştüğü bölgeye göre değil, hisse senedinin baz fiyatının bulunduğu bölgeye göre belirlenmesi gerektiğidir (Örnek 4). ÖRNEK 4 ÖRNEK : AA2AA Hisse senedi işlem sırasında bir önceki seans AOF’si 249,46 TL’dir. Bu durumda bir sonraki seans işlem sırasında uygulanacak baz fiyat, fiyat adımı ve alt ve üst işlem fiyatı sınırları kaç YTL’dir? Baz Fiyat: İlk önce baz fiyat adım tablosunda AOF’nin hangi aralığa düştüğüne bakıyoruz. Bu aralık 100,50-250,00 aralığı. Bu aralıkta adım 0,50 TL olduğu için 249,46’ ya altan ve üstten en yakın “adıma uygun” fiyatlar 249,00 ve 249,50’dir. 249,46 fiyatı ; 249,50’ye daha yakın olduğu için 249,50’ye yuvarlanır. Fiyat Adımı: 0,50 TL Fiyat Marjı (%): %10 Alt sınır (Taban Fiyat): 249,50 – 24,95(249,50*0,10) = 224,55 (0,50’lik adıma uygun değil, alt sınır belirleneceği için aşağı doğru yuvarlanması lazım) 224,50 Üst sınır (Tavan Fiyat): 249,50 + 24,95 (249,50*0,10) = 274,45 (0,50’lik adıma uygun değil, üst sınır belirleneceği için yukarı doğru yuvarlanması lazım) 274,50 Burada dikkat edilmesi gereken nokta şudur; Baz fiyatta %10 eklendikten sonra oluşan 274,45 rakamın baz fiyat-adım tablosunda hangi aralığa düştüğüne bakılarak adım 1,00 denilip bu adıma göre yuvarlama yapılmamasıdır. Yuvarlama yapılırken kulanılacak 16 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI adım baz fiyatın bulunduğu aralığa göre belirlenir. Burada baz fiyat 249,50 olduğuna göre adım 0,50 TL’dir. Dolayısıyla 0,50 adımına göre yuvarlanması gerekmektedir. Fiyat Değişme Sınırları: 224,50 – 274,50 Eski Ve Yeni Özellik Kodları Hisse senetleri borsada işlem gören bir şirketin bir önceki hesap dönemine ait temettüyü ödemeden sermaye artırımı yapabilir. Bu durumda, ihraç edilen hisse senetleri üzerinde bir önceki hesap dönemine ait temettü hakkı bulunmamaktadır. Bu hisse senetleri “Yeni” olarak adlandırılır ve “Y” özellik koduna sahiptirler. Bir önceki hesap dönemine ait temettü hakkı bulunan hisseler ise “Eski” olarak adlandırılır ve “E” özellik koduna sahiptirler. “Eski” ve “Yeni” hisse senetleri arasındaki fark temettüdür. Fiyat marjları aşağıdaki durumlarda serbest bırakılır; Tedavülde (işlem sırası açık) “Yeni” hisse senedi bulunan bir şirketin nakit temettü dağıtması durumunda; temettü dağıtımına başlandığı gün, “Yeni” hisse senetlerinin sırası kapatılarak, “Eski” sırasında işleme konu edilir. Hisse senedinin fiyatı, teorik fiyatı hesaplanmayarak, baz fiyat oluşuncaya kadar serbest bırakılır. 2. Tedavülde “Yeni” hisse senedi bulunan bir şirketin genel kurul toplantısında temettü dağıtılmamasının kararlaştırılması halinde; söz konusu genel kurul toplantı sonucunun Borsa’ya bildirildiği tarihi izleyen iş günü, baz fiyat hesaplanmayarak hisse senedinin fiyatı serbest bırakılır. 3. Sermaye artırımı sırasında; a.) Kayıtlı Sermaye Sisteminde Olan Şirketlerde; Bedelsiz ve/veya nakit sermaye artırım işlemlerinin başladığı gün, mevcut hisse senetlerine ödenecek brüt temettü oranı belli değil ve ileri bir tarihte ödenecekse veya mevcut hisse senetlerine temettü ödenip ödenmeyeceği belirlenmemiş ise; eski, yeni hisse senetleri ve yeni pay alma kuponlarının fiyatı, fiyat oluşuncaya kadar serbest bırakılır. b.) Esas Sermaye Sisteminde Olan Şirketlerde; i.) Bedelli ve bedelsiz sermaye artırımı yapılması, rüçhan haklarının kullanılıp, bedelsiz hakların ileri bir tarihte kullanılacak olması ve rüçhan hakkı kullanımının başladığı gün mevcut hisse senetlerine ödenecek brüt temettü oranı belli değil ve ileri bir tarihte ödenecekse veya mevcut hisse senetlerine temettü ödenip ödenmeyeceği belirlenmemiş ise; rüçhan hakkı kullanımının başladığı gün, mevcut hisse senedinin “bedelsiz hakları üzerinde” fiyatı ve yeni pay alma kuponlarının fiyatı, fiyat oluşuncaya kadar serbest bırakılır. ii.) Sermaye artırımı nedeniyle bastırılan hisse senetlerinin dağıtılmasına başlandığı gün mevcut hisse senetlerine ödenecek brüt temettü oranı belli değil ve ileri bir tarihte ödenecekse veya mevcut hisse senetlerine temettü ödenip ödenmeyeceği 17 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI belirlenmemiş ise; eski ve yeni hisse senetlerinin fiyatları, fiyat oluşuncaya kadar serbest bırakılır. 4. Şirket devralma ve devrolma durumlarının bazılarında marj serbest bırakılabilmektedir; a.) Hisse senetleri Borsa’da işlem gören bir şirketin, hisse senetleri Borsa’da işlem gören bir şirketi/şirketleri devralması durumunda devralma nedeniyle artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetlerinin dağıtımına başlandığı gün, hisse senetleri serbest marjla işlem görür. b.) Hisse senetleri Borsa’da işlem gören bir şirketin, hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen bir başka şirkete devrolması ve devir sonrası devralan şirket hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmeye başlayacak olması durumunda devrolma nedeniyle artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetlerinin devrolan şirket ortaklarına dağıtılmasına başlandığı gün, devralan şirketin hisse senetleri serbest marjla işlem görür. 5. Sırası beş işgünü ve üzerinde süre ile kapatılan hisselerde, Borsa Yönetim Kurulu tarafından aksine karar alınmadıkça, hisse senedinin sırası serbest marj ile açılır. 6. Bir aylık süre içinde işlem görmeyen hisse senedinin, bir ayı takip eden ilk seansta fiyat marjları serbest bırakılıp, Bültende ilan edilir. Fiyat marjlarının serbest bırakılmasını, takip eden beş işgünü süresince işlem gerçekleşmemesi halinde hisse senedi ilgili pazarlardan Yönetim Kurulu Kararına kadar Başkanlıkça geçici olarak çıkarılır. 18 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 2. İMKB HİSSE SENETLERİ PİYASASI’NIN İŞLEYİŞİ 2.1. Alım Satım İle İlgili Genel Kurallar 2.1.1. Hisse Kıymetler Senetleri Piyasasında İşlem Gören Menkul Hisse senetleri (Oydan Yoksunlar dahil), Borsa Yatırım Fonu Katılım Belgeleri, Aracı Kuruluş Varantları ve hisse senetlerinden ayrı olarak da menkul kıymet sıfatına sahip olan rüçhan hakkı kuponları piyasada işlem görmektedir. Şirketlerin ana sözleşmelerine dayanarak, belirli grup hisse senetlerine farklı oranda kâr payı (temettü) dağıtmaları, farklı oy kullanım hakkı tanımaları veya farklı zamanlarda yapılan apel ödemeleri söz konusu olduğunda ise, aynı şirketin farklı özellikte hisse senetleri oluşmakta ve her bir grup hisse seneddi için ayrı pazar açılmaktadır. Ayrıca, işlem gören hisse senetlerinin "Yeni" olarak adlandırılan tertiplerinin bulunması durumunda, Hisse Senedi Piyasasında yeni hisse senetlerine ayrı sıra açılmaktadır. Eski hisse senedi sırası için geçerli olan kurallar yeni hisse senedi sırası için de geçerlidir. 2.1.2. İşlemlerin Takası Borsada alım satımlar peşin esası üzerinden yapılır. Kıymetin ve bedelinin teslimi T+2 gününde (İşlem Günü + 2 Gün) Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu aracılığı ile yapılır. Yerli ve yabancı menkul kıymetler TL üzerinden alınıp satılır. Temerrüt işlemlerinde takas aynı gün yapılır. 2.2. Hisse Senetleri Piyasası’nda Fiyatların Oluşum Yöntemi 2.2.1. Öncelik Kuralları Verilen bir emrin karşı bir emir tarafından karşılanması sırasında, sistemin uyguladığı bir takım işlem kuralları vardır. Hisse senedi almak veya satmak isteyen üye temsilcisi, bir emrin içermesi gereken tüm bilgileri bilgisayar aracılığıyla sisteme aktarır. İşlemler hisse senetleri piyasası için belirlenen öncelik kurallarına uygun şekilde sistem tarafından otomatik olarak gerçekleştirilir. Bu kurallar, fiyat ve zaman önceliği kurallarıdır. Emirlerin işlem görme sıralamasında ilk önce fiyat, fiyatın aynı olması durumunda zaman önceliğine bakılmaktadır. 19 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 2.2.2. Fiyat Önceliği Daha düşük fiyatlı satış emirlerinin, yüksek fiyatlı satış emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirlerinin, düşük fiyatlı alım emirlerinden önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır. 2.2.3. Zaman Önceliği Girilen emirlerde fiyat eşitliği olması halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emrin daha önce işlem görmesini sağlayan öncelik kuralıdır. Örnek 1: XXXXX Hisse senedinde sürekli müzayede seansı başlar başlamaz girilen emirler şu şekildedir; 1.) 2.) 3.) 4.) 5.) 6.) 7.) 8.) 9.) Miktar: Miktar: Miktar: Miktar: Miktar: Miktar: Miktar: Miktar: Miktar: 100 Lot, Fiyat: 2,23, Alış Emri (Giriş Saati: 10:00:00) 15 Lot, Fiyat: 2,23, Alış Emri (Giriş Saati: 10:00:01) 200 Lot, Fiyat: 2,22, Alış Emri (Giriş Saati: 10:00:02) 40 Lot, Fiyat: 2,24, Alış Emri (Giriş Saati: 10:00:03) 50 Lot, Fiyat: 2,21, Alış Emri (Giriş Saati: 10:00:04) 20 Lot, Fiyat: 2,26, Satış Emri (Giriş Saati: 10:00:00) 70 Lot, Fiyat: 2,27, Satış Emri (Giriş Saati: 10:00:03) 80 Lot, Fiyat :2,27, Satış Emri (Giriş Saati: 10:00:04) 150 Lot Fiyat 2,25, Satış Emri (Giriş Saati: 10:00:04) Emirlerin fiyat ve zaman önceliğine göre sıralanışı nasıl olur? Tablo 1 Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 40 2,24 2,25 150 100 2,23 2,26 20 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 Tablo 2 Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 40 2,24 2,25 150 115(100+15) 2,23 2,26 20 200 2,22 2,27 150(70+80) 50 2,21 20 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Hisse senedinde beklemekte olan emirlerin herbirinin fiyat ve zaman önceliğine göre sıralanarak gösterildiği “Emir bazında açık emir dosyası” (yukarıdaki 1. tablo) ve her bir fiyat seviyesindeki açık emirlerin miktarını toplu olarak gösteren “Fiyat bazında açık emir” dosyalarına (Yukarıdaki 2, Tablo) hisse senedinin açık emir dosyası veya pasif dosyası denilir. Yukarıdaki 1. Tablo incelediğinde; Alış tarafında en öncelikli emrin (sıralamada en üstte, en iyi fiyatlı emir olarak da adlandırılır) alış emirleri arasında en yüksek fiyata sahip olan 2,24 seviyesindeki 40 lotluk emir olduğu görülür. Bu emrin giriş saatine bakıldığında sisteme alış tarafındaki emirler arasında 4, sırada girdiği görülmektedir. Buna rağmen fiyatı diğer alış emirlerinin hepsinden yüksek olduğu için en öncelikli emir olarak ilk sıraya yerleşmiştir. İki adet 2,23 fiyat seviyesindeki emirden 100 lot olanı sisteme daha önce girildiği için 15 lotluk emirden daha önceliklidir. Bu emirleri daha düşük fiyat seviyelerindeki (başka bir tabirle daha kötü fiyat seviyeleri) emirler takip etmektedir. Satış tarafında en öncelikli emir satış emirleri arasından en düşük fiyatlı olan 2,25 fiyatlı 150 lotluk emirdir. Onu daha kötü fiyatlı emirler izlemektedir. 2,27 seviyesindeki iki emirden 70 lotluk olan sisteme daha önce girildiği için 80 lotluk emrin önünde yeralmaktadır. Bu emirler sisteme girilmiş ancak en yüksek fiyatlı alış emri ve en düşük fiyatlı satış emri kesişmediği için işlem olmamıştır. 2.2.4. Emir İyileştirilmesi-Kötüleştirilmesi Kavramları Emir iyileştirilmesi kavramı alış emirleri için emrin fiyatının yükseltilmesi, satış emirleri için ise emrin fiyatının düşürülmesi anlamına gelmektedir. Emir iyileştirilmesi hisse senedinin işlem sırasının geçici olarak kapalı olduğu durum haricinde istenilen her an yapılabilir. Emir kötüleştirilmesi kavramı alış emirlerinin fiyatının düşürülmesi, satış emirlerin fiyatının yükseltilmesi anlamına gelmektedir. Emir iptalinin serbest bırakılması ile birlikte emir kötüleştirme tüm seans süresi boyunca yapılabilmektedir. Örnek1: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 21 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Hisse senedi sırasına girilen ve pasifte bekleyen yukarıdaki emirler arasından 2,23 fiyat seviyesindeki 15 lotluk emir 2 adım iyileştirilirse hisse senedinin “emir bazında piyasa dosyası’nın” son hali nasıl olacaktır? Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 15 2,25 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 2,23 fiyat seviyesindeki emrin fiyatının 2 adım iyileştirilmesi 0,02 TL (2 Kuruş) artırılması demektir. Çünkü bu hisse senedindeki emirlere bakıldığında bu hisse senedinde uygulanan adımın 0,01 kuruş olduğu görülmektedir. 2 adım iyileştirme sonrasında alış tarafındaki en iyi alış emrinin fiyatı 2,25 TL’ye yüksemiştir. Aynı örnek üzerinden devam edelim; Alıştaki emrin iyileştirilmesi sonrasında satış tarafındaki 80 lotluk emrin sahibi emrinin fiyatının bir adım (kademe) iyileştirilmesini istemiştir. Hisse senedinin emir baz dosyasının son hali nasıl olacaktır? Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 15 2,25 2,26 80 200 2,22 2,27 70 50 2,21 Görüldüğü üzere 80 lotluk emrin fiyatı 0,01 TL (1 kr) düşürülerek 2,26’ya indirilmiştir. Bu durumda satış tarafındaki öncelik sıralaması değişmiş ve 80 lotluk satış emri sistemde o an bulunan en iyi fiyatlı satış emri haline geldiği için satışta ilk sıraya yükselmiştir. Örnek 2: Fiyat kötüleştirilmesi konusunda bir örnek; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 100 4,58 4,62 500 200 4,58 4,63 400 300 4,57 4,66 1000 50 4,54 Emir bazında piyasa dosyası verilmiştir. 4,58 fiyat seviyesinde bulunan 100 lotluk alış emrinin sahibi yatırımcı, emrinin fiyatının 3 kademe kötüleştirilmesini istemiştir. 22 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Satış tarafındaki 4,62 fiyat seviyesindeki 500 lotluk emrin sahibi de emrinin bir kademe kötüleştirilmesini istemiştir. Bu kötüleştirme istekleri gerçekleştirildikten sonra hisse senedinin pasif emir dosyasının son hali nasıl olacaktır? Değişiklikler sonrasında pasif dosyası; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 200 4,58 4,63 400 300 4,57 4,63 500 100 4,55 4,66 1000 50 4,54 Hisse senedindeki emirlerden de anlaşılacağı gibi bu hisse senedindeki fiyat adımı 1 kuruştur. 4,58 seviyesindeki alış emrinin 3 adım kötüleştirilmesi sonucu fiyatı 4,55; 4,62’deki satış emrinin 1 adım kötüleştirilmesi sonucunda fiyatı 4,63 olmuştur. 2.2.5. İşlem Yöntemleri IMKB Hisse Senetleri Piyasası’nda “Açılış Seansı-Tek Fiyat” ile birlikte “Sürekli Müzayede Sistemi-Çok Fiyat” ve “Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede – Çok Fiyat” yöntemleri kullanılır. Hisse Senetleri Piyasası’nda işlemler gün başında yapılan açılış seansında ve Tek Fiyat bölümlerinde “tek fiyat” yöntemi ile belirlenirken arta kalan diğer sürelerde “Sürekli Müzayede Sistemi – Çok Fiyat” yöntemleri kullanılır. Aşağıda Sürekli Müzayede ve Açılış Seansı kavramları açıklanmaktadır. Piyasa yapıcılı Sürekli Müzayede ve Tek Fiyat işlem sistemlerine ilişkin bilgi daha sonraki bölümde yer almaktadır. HİSSE SENETLERİNİN GRUPLANDIRILMASI Sermaye Piyasası Kurul’unun aldığı karar doğrultusunda İMKB’de işlem gören hisse senetleri gruplandırılmıştır. İMKB’de payları işlem gören şirketlerin paylarının alım satım esaslarının farklılaştırılmasına yönelik olarak; i) a) Halka açık piyasa değeri 10 Milyon TL’nin ve dolaşımdaki pay sayısı 10.000.000 adetin altında olan şirketlerin, b) Halka açık piyasa değeri 45 milyon TL ve fiili dolaşımdaki pay oranı % 5’in altında olan şirketlerin, c) Borsa fiyatı birim pay değerinin 1,5 katı ve üzeri olan yatırım ortaklıklarının, payları B listesi kapsamında değerlendirilmektedir (Girişim Sermayesi ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları c maddesi kapsamı dışındadır.) 23 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI ii) a) Halka açık piyasa değeri için alt ve üst sınır belirlenmeksizin Gözaltı Pazarı’nda işlem gören şirketlerin b) Fiili dolaşımdaki pay sayısı 250.000’in altında yer alan şirketlerin c) Borsa fiyatı birim pay değerinin 2 katı ve üzeri olan yatırım ortaklıklarının payları C listesi kapsamında değerlendirilmektedir. (İlgili yatırım ortaklığının piyasa yapıcısı bulunması durumunda tek fiyat sisteminin uygulanmayarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede sisteminde işlem görmektedir.) (Girişim Sermayesi ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları c maddesi kapsamı dışındadır.) iii) Yukarıda yer alan şirketler dışındaki şirketlerin A listesi kapsamında değerlendirilmektedir. vii) A, B ve C listeleri kapsamında uygulanacak tedbirler ise aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. A GRUBU İŞLEM YÖNTEMİ İLAVE İŞLEM ESASLARI VERi YAYIN EKRANLARI Sürekli müzayede sistemine göre işlem görürler. B GRUBU C GRUBU Sürekli müzayede sistemine göre işlem görürler. Tek fiyat sisteminde işlem görürler. İstisnai olark Piyasa Yapıclık İşlem Yöntemi uygulanabilir.(Bkn. ii/c) Kredili işlem ve açığa Kredili işlem ve açığa Kredili işlem ve açığa satışa konu olabilirler satışa konu olmazlar satışa konu olmazlar Veri yayın Veri yayın Veri yayın ekranlarında ekranlarında hisse ekranlarında hisse hisse senetleri ile ilgili senetleri ile ilgili senetleri ile ilgili bekleyen emirlerde bekleyen emirlerde bekleyen emirlerde derinlik bilgileri tek satır derinlik bilgileri 5 satır derinlik bilgileri 5 satır olarak gösterilir olarak gösterilir. olarak gösterilir. 2.2.6. Sürekli Müzayede-Çok Fiyat Yöntemi Sisteme gönderilen alış ve satış emirlerinin seans boyunca farklı fiyat seviyelerinde eşleşebilmesi, dolayısıyla aynı seans içinde farklı işlem fiyatlarının oluşması nedeniyle bu yönteme “Sürekli Müzayede - Çok Fiyat Yöntemi” denir. Bu yöntemde emirler sisteme girildiği anda karşı taraftaki (örneğin alış emri giriliyorsa satış tarafı) emirler sistem tarafından kontrol edilerek girilen emrin fiyatı karşı tarafta beklemekte olan emirlerin fiyatlarıyla kesişiyorsa hemen işlem gerçekleştirilir. 24 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Örnek 1: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 40 2,24 2,25 150 100 2,23 2,26 20 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 Yukarıdaki tabloda görülen emirlerin bulunduğu bir hisse senedi işlem sırasına 20 lotluk 2,24 fiyatlı bir satış emri girildiğinde sistem alış tarafına bakacak, oradaki en iyi fiyatlı alış emrinden başlayarak emirleri kontrol edecek, girilen seviyeden alışta emir olduğu için satış emrini bekleme listesine yazmadan (pasife yazmadan) işlemi hemen gerçekleştirecektir. Alışta bekleyen 40 lotluk emirle 20 Lot satış emri karşılaşacak, 20 lot işlem olacak ve işlem sonucunda hisse senedinde beklemekte olan emirler aşağıdaki şekilde olacaktır; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 20 2,24 2,25 150 100 2,23 2,26 20 15 2,23 2,27 70 200 2,22 2,27 80 50 2,21 Görüldüğü üzere pasifte en iyi fiyat seviyesinde beklemekte olan 40 lotluk emrin 20 lotu işlem gördüğü için geriye 20 lot pasifte kalmıştır. Bu örnek üzerinden devam edelim; Bu defa 200 lot 2,26 fiyatlı bir alış emri geldiğini varsayalım. Bu durumda hangi fiyat seviyelerinden kaç lot işlem gerçekleşecektir? İşlemler sonrasında emir baz dosyası nasıl olacaktır? Sistem bu durumda satış tarafına bakacak ve uygun fiyatlı emir olup olmadığını kontrol ettiğinde girilen alış emrinin fiyatından daha düşük fiyat seviyesinden (2,25) bile satış emri olduğunu görecek ve işlem yapmaya o fiyat seviyesinden başlayacaktır. Yani ilk önce 2,25 fiyat seviyesindeki 150 lotla işlem yapacak (alış emrinin fiyatı 2,26 olduğu halde işlemin fiyatı, satışta 2,25’ten bekleyen emir olduğu için, 2,25 olmaktadır.), sonra henüz verilen işlem miktarı sınırı olan 200 lota ulaşılamadığı için verilen alış emrinin fiyatı olan 2,26 seviyesindeki 20 lotluk satış emri ile de işlem yapacaktır. Sonuçta girilen bu emir sonucunda 150 lot 2,25, 20 lot ise 2,26 fiyat seviyesinden işlem olacaktır. Emri veren kişi 2,26’dan almaya razıyken 150 lotu 2,25’ten satın almıştır. 25 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Yapılan toplam işlem miktarı 170 lot olduğu için 200 lotluk emirden kalan işlem görmemiş 2,26 seviyesinden 30 lotluk miktar alış tarafında emir baz dosyasına yazılacaktır. İşlem sonucu hisse senedinde pasifte bekleyen emirler şu şekilde olacaktır; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 30 2,26 2,27 70 20 2,24 2,27 80 100 2,23 15 2,23 200 2,22 50 2,21 Sonuçta alışta en iyi fiyat seviyesi değişmiş ve 30 lotluk alış emri bütün alış emirleri arasında en iyi (yüksek) fiyatlı olması nedeniyle öncelik sıralamasında en üst sıraya yerleşmiştir. Satış tarafında ise 2,25 ve 2,26 seviyelerinde emir kalmadığı için kalan emirler arasından zaman önceliğine sahip olan 2,27 seviyesindeki 70 lotluk emir en öncelikli emir olacaktır. 2.2.7. Açılış Seansı Belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin herhangi bir eşleşme yapılmaksızın Alım-Satım Sistemi’ne (Sistem) kabul edildiği ve bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan tek bir fiyat seviyesinin (Açılış Fiyatı) hesaplanarak, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştirildiği tek fiyat yöntemiyle çalışan özel bir seans uygulamasıdır. I. Açılış Seansı İşleyiş Esasları Açılış Seansı, belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin herhangi bir eşleşme yapılmaksızın Alım-Satım Sistemi’ne (Sistem) kabul edildiği ve bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan tek bir fiyat seviyesinin (Açılış Fiyatı) hesaplanarak, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştirildiği tek fiyat yöntemiyle çalışan özel bir seans uygulamasıdır. Açılış seansı temel olarak iki aşamadan oluşur: 1. Emir toplama: Bu süre zarfında emirler Sistem’e iletilir ve öncelik kurallarına göre sıralanır. Eşleştirme yapılmaz. 2. Açılış fiyatının belirlenmesi ve açılış işlemlerinin gerçekleştirilmesi: Bu süre zarfında Sistemde yer alan alış-satış emirleri üzerinden yapılan değerlendirme ile açılış fiyatı belirlenir ve fiyat-zaman önceliği açısından uygun durumda olan emirler, karşılığında yeterli miktarda emir bulunması şartıyla, açılış fiyatından işleme dönüşür. 26 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Açılış seansı sadece belirli bir piyasa (Ulusal, İkinci Ulusal vs.) ve/veya özellik kodundaki (Eski, Yeni vs.) hisse senetlerinin tamamı için toplu olarak gerçekleştirilebileceği gibi sadece belirli bir hisse senedi için de gerçekleştirilebilir. II. Seans Saatleri Hisse Senetleri Piyasası'nda 13 Ekim 2008 tarihinden itibaren yürürlüğe giren yeni düzenlemeler çerçevesinde disketle emir iletimi uygulaması yürürlükten kaldırılmış, elektronik emir iletim modu işleyiş kuralları ile birinci seans saatleri yeniden düzenlenmiştir. Disketle emir iletiminin sona ermesi nedeniyle üyelerimizin özellikle yoğun günlerde emirlerini rahatça iletebilmeleri amacıyla birinci seans başlangıcındaki açılış seansının toplam 15 dakikalık (10 + 5) süresi, mevcut durumda 10 dakika olarak uygulanan emir toplama bölümünün 5 dakika uzatılması suretiyle 20 dakikaya (15 + 5) çıkarılmıştır. Ayrıca, iki seans arasındaki 120 dakikalık öğle arasının 30 dakika kısaltılarak 90 dakikaya indirilmesine ve bu sürenin birinci seansın 12:00 olan bitiş saatine eklenerek, seansın yarım saat uzatılmak suretiyle 12:30 da bitirilmesine karar verilmiştir. Bu düzenleme sonucunda açılış seansının toplam süresi 5 dakika, sürekli müzayede seansının toplam süresi ise 25 dakika uzatılmış olmaktadır. 19 Ekim 2009 tarihinden itibaren yürürlüğe giren değişiklikle ikinci seansın 17:00 olan bitiş saati 17:30’a uzatılmıştır. 13 Kasım 2009 tarihinden itibaren devreye alınan yeni uygulamalar çerçevesinde Hisse Senetleri Piyasasında işlem görmekte olan ilgili tüm menkul kıymetlerde birinci seans başlangıcında yapılan açılış seansı uygulamasına ilave olarak ikinci seansın başında da açılış seansı yer almaya başlamıştır. III. Açılış Seansı Süreci a) Açılış Modu 1. Seans : 08:30-09:45 2. Seans : 13:45-14:15 - Girilen emirleri görmek, değiştirmek, bölmek ve iptal etmek için kullanılan sorgular haricindeki sorgu ekranları kullanım dışıdır. Piyasa izleme ekranı kapalıdır. b) Emir Girişi Aşaması 1. Seans : 09:30-09:45 2. Seans : 14:00-14:15 - ExAPI ve klavye ile emir girişi yapılır. 27 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI - ExAPI ve klavye ile emirler değiştirilebilir, bölünebilir. ExAPI ve klavye ile istendiği an emirler iptal edilebilir. c) Açılış İşlemleri Aşaması 1. Seans : 09:45-09:50 2. Seans : 14:15-14:20 - Emir girişi yapılamaz.(Kotasyon emri hariç) Emir değiştirme, bölme ve iptal yapılamaz. Açılış fiyatı hesaplanır. İşlemler gerçekleşir. Gerçekleşen işlemler piyasa izleme ekranı, tüm mesaj ekranı ve gerçekleşen işlemler/aktif durum sorgularından görülebilir. Hesaplanan açılış fiyatı piyasa izleme ekranı ve hisse sorgu ekranlarından görülebilir. İşlemler sonrası Sistem sürekli müzayede seansına hazır hale gelir. Açılış fiyatları, gerçekleşen işlemler, hisse senedi bazında kalan açık emirler ve endeks bilgisi veri yayın kuruluşlarına gönderilir. IV. Açılış Seansına İlişkin Önemli Hususlar a) Açılış Modu’nda Sorguların Durumu Emir Baz Kapalı Fiyat Baz Kapalı Açık Emirler Açık Aktif Durum Açık Emir Durum Açık Hisse Sorgu Açık Tüm Mesaj Ekranı Açık Açılış modu bittiğinde tüm sorgu ekranları açık hale gelir. b) Kullanılabilecek Emir Türleri Limit Fiyatlı Emir Evet. İlk aşamada sadece Limit Fiyatlı Emir kullanılacaktır. Açılış Fiyatlı Emir (AFE) İlk aşamada devreye alınmayacaktır. Açığa Satış Emri Hayır. Ayrıca AFE hiçbir durumda açığa satış olarak girilemeyecektir Kalanı (KİE) İptal Et Emri Hayır Özel Limit Fiyatlı Emir (OLFE) Hayır 28 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Özel Limit Değerli Emir (OLDE) Hayır Özel Emir Hayır c) Emir Değiştirme, Bölme ve İptal İşlevlerine İlişkin Kurallar Limit Emir Açılış Fiyatlı (AFE) Fiyatlı Emir Emir Bölme Sürekli müzayede seansındaki uygulamada geçerli kurallar dahilinde yapılabilir. Emir Değiştirme Emrin fiyatı iyileştirilebilir / kötüleştirilebilir; miktarı azaltılabilir / artırılabilir (miktar artırıldığında zaman önceliği kaybolur). Tarihli emirlerin süresi kısaltılabilir. Emir İptali Emirler istendiği an iptal edilebilir. Emir Bölme Yapılamaz Emir Değiştirme Emrin miktarı azaltılabilir, artırılabilir (miktar artırıldığında zaman önceliği kaybolur). AFE limit fiyatlı emre, limit fiyatlı emir AFE’ye çevrilemez. Emir İptali Emirler istendiği an iptal edilebilir. d) Açılış Seansı İle İlgili Diğer Özellikli Konular İşlem Görmeyen Emirlerin Sürekli Müzayede Seansı’na Aktarılması Açılış seansına iletilen ve seans sonunda işlem görmeyen veya kısmi olarak işlem gören limit fiyatlı emirler sürekli müzayede seansına/tek fiyata aktarılır. İleride uygulanması düşünülen Açılış Fiyatlı Emir (AFE) ise işlem görmediği takdirde işlem sistemi tarafından otomatik olarak iptal edilecek, dolayısıyla fiyatsız olan bu emirler sürekli müzayede seansına aktarılmayacaktır. 29 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Baz Fiyat ve Fiyat Marjı Gerçekleşen son seansın ağırlıklı ortalama fiyatları kullanılarak hesaplanan baz fiyat ve marjlar, hem açılış seansında hem de bu süreci takip eden sürekli müzayede aşamasında geçerlidir. Açılış işlemleri Birinci Seansın sürekli müzayede bölümündeki işlemlerle birlikte değerlendirilerek takip eden seansın baz fiyat ve fiyat marjlarının hesaplanmasında dikkate alınır. Maksimum Lot Miktarı Sürekli müzayede seansı ile aynı Fiyat Adımları Sürekli müzayede seansı ile aynı Uygulanacak Hisseler/Pazarlar Ulusal, Kurumsal Ürünler, İkinci Ulusa, GİP ile Gözaltı Pazarı’nda işlem gören hisse senetlerinin Eski (E) ve Yeni (Y) Özellik Kodlu işlem sıralarında ve Borsa Yatırım Fonu Pazarı’nda işlem gören (F) Özellik Kodlu işlem sıralarında açılış seansı yapılacaktır. V. Açılış Fiyatı’nın Hesaplanma Yöntemi Açılış fiyatı, aşağıda açıklandığı şekilde belirlenir: En çok işlem miktarının gerçekleşmesini sağlayan fiyat açılış fiyatıdır. Açılış fiyatının hesabında sadece limit fiyatlı normal emirler dikkate alınır. Açılış fiyatı olabilecek birden fazla fiyat var ise; a)Pasifte açılış fiyatından daha iyi fiyatlı emir kalmamasını sağlayacak en fazla iki fiyat seviyesi olabilir. Bu tür bir durumda açılış fiyatı olabilecek iki fiyattan düşük olanındaki “alış tarafı emir miktarı toplamı”, yüksek fiyattaki “satış tarafı emir miktarı toplamı” ile karşılaştırılır. “Alış tarafı emir miktarı toplamı” ve “Satış tarafı emir miktarı toplamı” sütunlarındaki rakamlar her bir fiyat seviyesindeki toplam emir miktarlarının en iyi fiyattan en kötü fiyata doğru - diğer bir ifadeyle alış tarafı için en yüksek fiyattan en düşük fiyata; satış tarafı için ise en düşük fiyattan en yüksek fiyata doğru - toplanması sonucu bulunmaktadır. Alış tarafı emir miktarı toplamı fazlaysa yüksek olan fiyat, satış tarafı emir miktarı toplamı fazlaysa düşük olan fiyat açılış fiyatı olarak belirlenir. b) Olası iki fiyat seviyesindeki alış ve satış tarafı emir miktarı toplamları da birbirine eşitse, açılış fiyatı olabilecek söz konusu iki fiyattan Açılış Referans Fiyatı’na (ARF) (*) yakın olanı açılış fiyatı olarak belirlenir. c) Hem alış ve satış tarafı emir miktarı toplamları eşit, hem de fiyatlar ARF’ye eşit uzaklıkta ise, ARF açılış fiyatı olarak belirlenir. Açılış fiyatı belirlenemiyorsa girilmiş olan tüm limit fiyatlı emirler sürekli müzayede seansına 30 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI aktarılır. Açılış fiyatı belirlenmiş ise girilmiş olan limit fiyatlı emirlerden işlem görmeyenler (bir kısmı işlem gördüyse kalan bölümü) sürekli müzayede seansına aktarılır. (*) Açılış Referans Fiyatı (ARF) Bilindiği üzere, Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği’nin 12’nci maddesinde tanımlanmış olan bir Referans Fiyat kuralı mevcuttur. Bundan ayrı olarak burada ile sadece açılış seansına özgü bir referans fiyat kavramı oluşturulmuş ve bu kavram “Açılış Referans Fiyatı – ARF” olarak adlandırılmıştır. ARF olarak o hisse senedinde işlem gerçekleşmiş en son seanstaki kapanış fiyatı kullanılır. Ancak; a) Sermaye artırımı, temettü ödemesi gibi hisse senedinin baz fiyatının değişmesini gerektiren ve dolayısıyla kapanış fiyatının gösterge olma işlevini kaybettiği durumlarda, hisse senedinin o seans için geçerli olan düzeltilmiş baz fiyatı ARF olarak kullanılır. b) Serbest marjlı bir hisse senedinde açılış fiyatı hesaplanırken ARF’ye bakma gereği ortaya çıkarsa kapanış fiyatı ARF olarak kullanılamaz. Bu durumda; 1) Eğer hisse senedi için Borsa tarafından belirlenmiş bir referans fiyat varsa (Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği 12’nci Maddede tanımlanan türden Referans Fiyat kastedilmektedir) bu fiyat ARF olarak alınır. 2) Eğer hisse senedi için belirlenmiş bir referans fiyat yoksa, açılış fiyatı olabilecek iki fiyatın ortalamasının baz fiyat aralığı-adım tablosuna uygun olarak en yakın fiyat adımına yuvarlanmış hali ARF olarak alınır ve bu fiyata yakın olan fiyat açılış fiyatı olarak seçilir. Eğer yuvarlama sonucu bulunan fiyat olası iki fiyata da eşit uzaklıkta ise ARF açılış fiyatı olur. c) Açılış seansında referans olarak alınacak fiyat ilgili hisse senedinde geçerli olan fiyat marjının dışındaysa (örneğin kapanış fiyatı bir sonraki seans marj dışında kalabilir), ARF o seans geçerli olan baz fiyattır. d) Açılış seansında ARF olarak alınan fiyat ilgili hisse senedinde geçerli olan fiyat adımına uymazsa, baz fiyat – adım tablosu dikkate alınarak fiyat adımına göre yuvarlanmış hali ARF olarak kullanılır. e) İMKB İkincil Piyasası’nda ilk defa işlem görmeye başlayan bir hisse senedinde, önceki kapanış fiyatı henüz bulunmadığı için, ilk işlem günü ARF olarak alınan fiyat, hisse senedinin halka arz fiyatının en yakın fiyat adımına yuvarlanmasıyla bulunan baz fiyatıdır. 31 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI f) İMKB Birincil Piyasası’nda halka arz edildikten sonra ikincil piyasada ilk defa işlem görmeye başlayan bir hisse senedinde ARF olarak alınacak fiyat, bu hisse senedinin birincil piyasasındaki son işlemin fiyatıdır. Bu fiyat marj dışında kalıyor ise baz fiyat ARF olarak alınır. Fiyatın adıma uygun olmaması durumunda ise en yakın adıma yuvarlama yapılır. İMKB Birincil Piyasası’nda halka arzı devam ederken ikincil piyasada da işlem görmeye başlayan bir hisse senedinde ARF olarak alınan fiyat, bu hisse senedinin birincil piyasasındaki son işlemin fiyatıdır. Bu fiyat marj dışında ise baz fiyat ARF olarak alınır. Fiyatın adıma uygun olmaması durumunda ise en yakın adıma yuvarlama yapılır. g) Bir hisse senedinin “Yeni” sırası işleme açıldığında; 1) Baz fiyat varsa, bu fiyat ARF olarak alınır. 2) Eğer Borsa tarafından tanımlanmış bir referans fiyat varsa, bu fiyat ARF olarak alınır. Bu fiyat adıma uygun değilse yuvarlanmış hali ARF olarak dikkate alınır. 3) Eğer “Yeni” sırası serbest marjla işleme açılıyorsa ve referans fiyat da yoksa, ARF’nin hesaplanmasında yukarıda serbest marjlı hisseler için belirtilen kural (b.2) uygulanır. h) Şirket birleşme, devralma, devir olma durumlarında; 1) Hisse senedinde baz fiyat varsa, söz konusu baz fiyat ARF olarak dikkate alınır. 2) Eğer hisse için Borsa tarafından hesaplanmış bir referans fiyat varsa, bu fiyat ARF olarak dikkate alınır. Bu fiyat adıma uygun değilse yuvarlanmış hali ARF olarak dikkate alınır. 3) Eğer hisse serbest marjlıysa ve referans fiyat da yoksa, bu hisse senedi için ARF’nin hesaplanmasında yukarıda serbest marjlı hisseler için belirtilen kural (b.2) uygulanır Borsa Yönetim Kurulu, önceden ilan etmek koşuluyla, yöntemlerden farklı bir şekilde belirlenmesine karar verebilir. ARF’nin yukarıda belirtilen VI. Açılış Fiyatlı Emirler (AFE) Sadece açılış seansında (Gün başındaki veya hisse bazındaki açılış seansı) kullanılabilen fiyatsız bir emir türüdür. Fiyat alanına sıfır (0), miktar alanına ise işlem yapılmak istenen miktar lot olarak yazılarak Sistem’e gönderilir. 32 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI AFE, açılış seansı uygulamasının ilk aşamasında devreye alınmayacaktır. Bu emir türünün ilerleyen zaman içinde gelişen koşullara göre devreye alınması planlanmaktadır. Uygulandığında AFE’nin işleyişi aşağıdaki esaslar çerçevesinde olacaktır: 1. AFE açılış fiyatı hesabında dikkate alınmaz. Açılış fiyatı sadece limit fiyatlı emirler dikkate alınarak belirlenir. 2. AFE karşı tarafta uygun fiyat seviyesinde yeterli miktarda fiyatlı emir veya AFE olduğu takdirde, açılış fiyatından işlem görür. Limit fiyatlı emir ve AFE’nin işlem görme önceliği konusu (VII) numaralı başlık altında anlatılmıştır. 3. Bir hisse senedinde açılış fiyatı oluşmazsa AFE’ler hiç işlem görmez ve açılış seansı sonunda sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Açılış fiyatı oluştuğu durumda ise kısmen işlem gören AFE’den kalan kısım açılış işlemleri sonrasında iptal edilir. Dolayısıyla AFE’ler sürekli müzayede seansına ve Tek Fiyat bölümüne aktarılmaz. Hisse senedinin sırası açılış sona ermeden işleme kapatılmışsa AFE’ler seans sonuna kadar korunacak, seans sonunda kapalılık devam ettiği takdirde 1. Seans bitiminde seanslık emirlerle birlikte AFE’ler de iptal edilecektir. 4. AFE’nin miktarı azaltılabilir, arttırılabilir. Ancak miktar arttırıldığında zaman önceliği kaybolur. 5. Değiştirilerek AFE limit fiyatlı bir emre, limit fiyatlı bir emir de AFE haline getirilemez. 6. AFE bölünemez. 7. AFE son emir olma koşulu aranmaksızın, açılış işlemleri aşaması haricinde, istendiği an iptal edilebilir. 8. AFE’ler öncelik açısından limit fiyatlı emirlerin altında yer alır, kendi aralarında ise zaman önceliğine göre sıralanırlar. 9. AFE’yle bir defada girilebilecek en yüksek miktar ilgili menkul kıymet için belirlenmiş olan maksimum lot miktarını aşamaz. 10. Üyelerimizin serbest marj ile işlem gören hisse senetlerinde açılış seansına AFE kabul ederken özellikle bu durumda risk arz eden iki temel hususu göz önünde bulundurarak emrin teminatını belirlemeleri yararlı olacaktır: a) Hisse serbest marjla işlem görmektedir yani o seans herhangi bir fiyat sınırı bulunmamaktadır. b) AFE yapısı gereği herhangi bir fiyat bilgisi içermemektedir, dolayısıyla işlem görüp görmeyeceği, görürse de hangi fiyattan işlem göreceği piyasa koşullarına bağlıdır. VII. Emirlerin İşlem Görme Sırası Açılış fiyatından daha “iyi” fiyat seviyelerindeki limit fiyatlı emirler (alışta daha yüksek, satışta daha düşük fiyatlı emirler) ve açılış fiyatı seviyesindeki limit fiyatlı emirler, karşı tarafta yeterli miktarda emir bulunması şartıyla, önce fiyat sonra zaman önceliği dikkate alınarak açılış fiyatından eşleşerek işlem görür. 33 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bir tarafta açılış fiyatı seviyesinde bekleyen limit fiyatlı emirler kalmasına rağmen karşı tarafta eşleşebilecek fiyat seviyesinde limit fiyatlı emrin bulunmadığı durumda, bu limit fiyatlı emirler karşı taraftaki AFE’ler ile eşleşerek işlem görür. AFE’ler arasındaki öncelik sıralaması emrin sisteme giriş zamanına göre belirlenir. Her iki tarafta da açılış fiyatı seviyesindeki limit fiyatlı emirlerin tükenmesinin ardından, alış ve satış tarafındaki AFE’ler birbirleri ile karşılaşarak açılış fiyatından işleme dönüşürler. VIII. Veri Yayını Gün başında ve 2. Seansın başında yapılan açılış seansının emir girişi aşamasında hisse senetlerine ve endekse ilişkin veri yayını yapılmaz. Açılış işlemlerinin başlamasıyla birlikte açılış fiyatları, gerçekleşen işlemler, işlemler sonrası kalan emirlere ilişkin bilgiler ve hesaplanan Endeks değerleri, veri yayın kuruluşlarına gönderilir. Gün başında ve 2. Seansın başında yapılan açılış seansında henüz açılış işlemleri yapılmadan bir hisse senedi sırasının geçici olarak işleme kapatılması sonucu bu süreçte ve devamındaki sürekli müzayede seansı boyunca kapalı durumda kalan bir hisse senedi, kapalı kaldığı bu süreç boyunca, dahil olduğu endekslerin hesabına işlem gördüğü son seanstaki kapanış fiyatı ile katılır. Bahsedilen geçici kapalılık hali Borsa tarafından hisse senedinde yaşanan önemli bir gelişme sonucu oluşan belirsizliğin sona erdirilmesi amacıyla şirketten bilgi istenmesi vs. sebeplerle yapılan işleme kapatmaları içermektedir. Gün başında ve 2. Seansın başında yapılan açılış seansındaki uygulamaya paralel olarak, hisse senedi bazında yapılan açılış seansında da emir toplama aşaması süresince söz konusu hisse senedine ilişkin olarak veri yayını yapılmaz. Emir giriş aşaması boyunca hisse senedi endeks hesaplamasına, işlem gördüğü son seanstaki kapanış fiyatı ile katılır. Hisse senedindeki açılış işlemlerinin bitişiyle birlikte veriler hemen yayına gönderilir, endeksin ilk güncellenişinde hisse senedindeki açılış fiyatı son işlem fiyatı olarak dikkate alınarak hesaplama yapılır. Bu tür açılışlar sonunda, açılış sonrası durumun değerlendirilmesi amacıyla, hisse senetleri geçici olarak işleme kapatılmakla birlikte, ikinci paragraftaki durumdan farklı olarak bu kapalılık sürecinde hisse senedi endeks hesabına açılış fiyatıyla katılır. IX. Gerçekleşen İşlemler ve İşlem Defterleri Üyeler açılış seansı işlemlerini Borsa ERD (Elektronik Rapor Dağıtım) sayfasından 1. Seans ve 2. Seans sonunda sürekli müzayede seansı işlemleriyle birleştirilmiş olarak temin edebileceklerdir. 34 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI X. Bültende Açılış İşlemleri Açılış seansında hisse senetlerinin gerçekleşen açılış fiyatları, Günlük Bültende ayrı bir kolonda açılış fiyatları olarak ilan edilir. Ancak açılış fiyatı dışındaki hisse bazında bilgiler – açılış seansında gerçekleşen işlem miktarı, işlem hacmi, sözleşme sayısı bilgileri- ayrı olarak yayınlanmaz. Bu bilgiler sürekli müzayede seansı bilgileri ile birleştirilerek yayınlanır. Piyasa (Ulusal, İkinci Ulusal vs.) bazında gerçekleşen açılış seansı işlem miktarı, işlem hacmi ve sözleşme sayısı bilgileri ise ayrı bir tablo halinde bültende yayınlanır. Açılış fiyatlarına göre hesaplanan Fiyat Endeksleri de Günlük Bültende Açılış Endeks Değeri olarak ayrı bir kolonda ilan edilir. AÇILIŞ FİYATI HESAPLAMASINA İLİŞKİN ÖRNEKLER: 1. En Çok İşlemin Gerçekleşebileceği Tek Bir Fiyat Seviyesi Bulunması Durumu Örnek - 1: Emirler Tür S A A A S S A Fiyat 3,22 3,21 3,20 3,20 3,20 3,18 3,18 Miktar 100 100 70 30 100 100 100 Emirlerin sisteme girişi tablodaki sırayladır. Bu emirlere göre oluşturulan aşağıdaki “Açılış Tablosunda” (Tablo-1) Alış Lot, Fiyat ve Satış Lot başlıkları bir tür Fiyat Baz dosyası olarak düşünülebilir. “Fiyat” sütununda sistemdeki emirlerin fiyat seviyeleri en yüksekten en düşüğe doğru sıralanmakta, Alış Lot ve Satış Lot sütunlarında ise bu fiyat seviyelerinde bulunan alış ve satış emirlerinin toplam miktarları gösterilmektedir. Tablo - 1 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı 0 100 200 300 Alış Lot 0 100 100 (70+30) 100 Fiyat 3,22 3,21 3,20 Satış Lot 100 0 100 3,18 100 Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı 300 200 200 İşlem Miktarı 0 100 200 100 100 35 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI “Alış tarafı emir miktarı toplamı” ve “Satış tarafı emir miktarı toplamı” sütunlarındaki rakamlar ise her bir fiyat seviyesindeki toplam emir miktarlarının en iyi fiyattan en kötü fiyata doğru - diğer bir ifadeyle alış tarafı için en yüksek fiyattan en düşük fiyata; satış tarafı için ise en düşük fiyattan en yüksek fiyata doğru- toplanması sonucu bulunmaktadır. Bu sütunların işlevi, açılış fiyatı olarak seçilen herhangi bir fiyat seviyesinden kaç lot işlem olabileceğinin hesaplanabilmesini sağlamaktır. Alış tarafı için, seçilen fiyat ve daha yüksek fiyatlardaki emirlerin miktarlarının, satış tarafı için ise seçilen fiyat ve daha düşük fiyatlardaki emir miktarlarının toplanması suretiyle hesaplanır. Örneğin, 3,20 fiyat seviyesi için alış tarafı toplamı bulunurken öncelik kuralına uygun olarak daha iyi bir fiyat seviyesi olan 3,21’deki 100 lotluk miktara 3,20’deki 100 lot eklenir ve 200 rakamına ulaşılır. 3,20 açılış fiyatı olarak seçilirse daha iyi fiyatlardan girilmiş emirler de dahil, işlem görebilecek toplam 200 lot alış emri var demektir. Ama bu miktarda işlem olması satış tarafında yeterli miktarda emir olup olmamasına bağlıdır. Satış tarafı toplamı bulunurken ise 3,20’den daha iyi bir fiyat seviyesi olan 3,18’daki 100 lotluk miktara 3,20’deki 100 lot eklenir ve 200 rakamına ulaşılır. 3,20 açılış fiyatı olarak seçilirse daha iyi fiyatlardan girilmiş emirler de dahil, işlem görebilecek toplam 200 lot satış emri var demektir. Tablo-1’in en son sütununda ise alış-satış tarafı emir miktarı toplamı sütunlarındaki miktarlara göre her fiyat seviyesinde, eğer açılış fiyatı olarak seçilirlerse, gerçekleşebilecek işlem miktarları gösterilmiştir. Gerçekleşebilecek işlem miktarı alış ve satış tarafı emir miktarı toplamlarından düşük olanına göre belirlenmektedir. 3,22’ye bakıldığında satış tarafı emir miktarı 300 olmasına rağmen alış tarafı emir toplamı 0(sıfır) olduğu için bu seviyede işlem gerçekleşemez. 3,21 açılış fiyatı olarak seçilirse işlem miktarı 100 lottur. 3,20 fiyat seviyesindeki alış tarafı toplamı da 200 lot (3,21’den 100 lot + 3,20’den 100 lot) – satış tarafı toplamı da 200 lottur. (3.18’dan 100 lot + 3,20’den 100 lot) Bu verilere göre 3,20 fiyat seviyesinden gerçekleşebilecek işlem miktarı 200 lottur. 3,18 fiyat seviyesindeki alış tarafı toplamı 300 lot satış tarafı toplamı ise 100 lottur. Dolayısıyla 3,18 açılış fiyatı olarak seçildiği takdirde gerçekleşebilecek işlem miktarı 100 lottur. Olası işlem miktarları arasından en yükseği olan 200 lotun gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesi olması nedeniyle, bu hisse senedinin açılış fiyatı 3,20’dir. İşlemler en iyi fiyatlı emirlerin karşılaştırılmasıyla başlayarak daha kötü fiyatlardakilere doğru giden bir eşleme mantığında ve belirlenen tek bir fiyattan (açılış fiyatından) yapılır. İlk önce alış tarafındaki en iyi fiyatlı emir olan 3,21 fiyatlı 100 lotluk emir, satış tarafındaki en iyi fiyatlı emir olan 100 lotluk 3,18 fiyatlı emirle tam olarak eşleşerek işlem görür. 2. ve 3. işlem ise sırasıyla 3,20 fiyat seviyesindeki 70(zaman önceliği nedeniyle ilk olarak bu emir işlem görecektir) ve 30 lotluk lotluk alış emirlerinin yine 3,20 seviyesindeki 100 lotluk satış emriyle eşleşmesi sonucunda oluşur. Açılış Fiyatı İşlem Miktarı 3,20 200 36 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Açılış sırasında işlem görmeyen veya kısmi olarak işlem gören limit fiyatlı emirler fiyat ve zaman öncelikleri korunarak sürekli müzayede seansına aktarılır. Açılış sonrasında 3,18 fiyat seviyesindeki 100 lotluk alış emri ile 3,22 fiyat seviyesindeki 100 lotluk satış emri işlem görmeden kaldığı için, hisse senedinin Açık Emirler Dosyası sürekli müzayede bölümü başlangıcında aşağıdaki şekilde olacaktır; Alış Lot Alış Fiyat Satış Fiyat Satış Lot 100 3,18 3,22 100 2) En Fazla İşlem Şartını Sağlayan İki Fiyat Seviyesinin Bulunması Durumu i) Alış tarafı emir miktarı toplamının satış tarafı emir miktarı toplamından fazla olması durumu Örnek - 2: Tablo - 2 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı Alış Lot Fiyat Satış Lot Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı İşlem Miktarı 100 100 30,50 100 300 100 200 100 30,40 0 200 200 220 20 29,50 100 200 200 220 0 29,20 100 100 100 270 50 29,00 0 0 0 Bu örnekte olabilecek en yüksek işlem miktarı 200 lottur ve bu miktarda işlem hem 30,40 hem de 29,50 fiyat seviyesinde gerçekleşebilmektedir. Burada alış ve satış tarafı emir miktarı toplamlarının karşılaştırılması kuralı devreye girmektedir. Bu karşılaştırma olası iki açılış fiyatından düşük olanındaki alış tarafı toplamı rakamının, yüksek fiyat seviyesindeki satış tarafı toplamı rakamıyla karşılaştırılması yoluyla yapılır. 29,50 seviyesindeki alış tarafı toplamı rakamı 220 lot iken 30,40 seviyesindeki satış tarafı toplamı rakamı 200 lottur. Dolayısıyla burada bir alış tarafı ağırlığı söz konusudur ve yüksek fiyat olan 30,40 açılış fiyatı olarak seçilecektir. Açılış fiyatı İşlem Miktarı ii) 30,40 200 Satış tarafı emir miktarı toplamının alış tarafı emir miktarı toplamından fazla olması durumu 37 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Örnek - 3: Tablo – 3 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı Alış Lot Fiyat Satış Lot Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı İşlem Miktarı 100 100 30,50 0 300 100 200 100 30,40 100 300 200 202 2 30,00 100 200 200 202 0 29,50 100 100 100 252 50 29,20 0 0 0 30, 40 ve 30,00 fiyat seviyelerinin ikisinde de 200 lotluk işlem gerçekleşebilir. Ancak satış tarafı emir miktarı toplamı rakamı 300 lot iken alış tarafı emir miktarı toplamı 202 lottur. Satış ağırlığı söz konusu olduğundan düşük fiyat olan 30,00 açılış fiyatı olarak seçilir. Açılış Fiyatı İşlem Miktarı iii) 30,00 200 Alış ve satış tarafı emir miktarı toplamlarının eşit, fakat fiyatlardan birinin Açılış Referans Fiyatı’na daha yakın olduğu durum Örnek - 4: Tablo – 4 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı 100 Alış Lot Fiyat Satış Lot 100 30,50 100 400 100 200 100 30,40 100 300 200 300 100 30,00 100 200 200 500 200 29,00 100 100 100 Önceki Kapanış Fiyatı Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı İşlem Miktarı 30,50 Bu örnekte en yüksek işlem miktarı olan 200 lotu sağlayan 30,40 ve 30 fiyat seviyelerindeki alış ve satış tarafı emir miktarı toplamları eşittir (300 lot). Açılış Referans Fiyatı’na bakma gereği doğmuştur. Sermaye artırımı vb. gibi özellikli bir durum olmadığı için Kapanış Fiyatı olan 30,50 Açılış Referans Fiyatı (ARF) olarak alınarak, bu fiyata daha yakın olan 30,40 Açılış Fiyatı olarak seçilecektir. Açılış Fiyatı İşlem Miktarı iv) 30,40 200 Alış ve satış tarafı emir miktarı toplamlarının eşit ve her iki fiyatın Açılış Referans Fiyatı’na eşit uzaklıkta olduğu durum 38 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Örnek - 5 Tablo – 5 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı Alış Lot Fiyat Satış Lot 100 100 31,00 100 400 100 200 100 30,80 100 300 200 300 100 30,20 100 200 200 500 200 30,00 100 100 100 Önceki Kapanış Fiyatı Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı İşlem Miktarı 30,50 Bu örnekte en yüksek işlem miktarı olan 200’ü sağlayan 30,80 ve 30,20 fiyat seviyelerindeki Alış ve Satış Tarafı Toplamları eşittir (300 lot). Açılış Referans Fiyatı’na bakma gereği doğmuştur. Kapanış Fiyatı olan 30,50 Açılış Referans Fiyatı (ARF) olarak alındığında olası Açılış Fiyatlarının ikisi de bu rakama eşit uzaklıktadır. Dolayısıyla ARF olan 30,50 Açılış Fiyatı olarak seçilecektir. Açılış Fiyatı 30,50 İşlem Miktarı 200 3. İki Olası Açılış Fiyatının Bulunduğu ve Açılış Referans Fiyatı Olarak Alınacak Bir Fiyatın Bulunmadığı Durum Örnek - 6 Tablo – 6 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı Alış Lot Fiyat Satış Lot Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı İşlem Miktarı 10 10 4,97 0 30 10 30 20 4,96 0 30 30 30 0 4,94 18 30 30 30 0 4,92 12 12 12 Baz Fiyatı Serbest Marj Kapanış Fiyatı 6.16 Bu hisse senedinde olası en yüksek işlem miktarı 30 lot 4,96 ve 4,94 seviyelerinin ikisinde de mümkün. Alış ve satış tarafı toplamları da eşit olduğu için ARF’ye bakma gereği doğmuştur. Kapanış fiyatı ARF olarak alınamaz; çünkü hisse senedi serbest marjla işlem görmektedir. Borsa tarafından tanımlanmış, Açılış Referans Fiyatı olarak kullanılabilecek bir 39 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Referans Fiyat da bulunmamaktadır. Bu durumda, olası iki fiyatın ortalaması olan 4,95 ((4,96+4,94)/2) rakamı ARF olarak kullanılır. Olası fiyatların ikisi de 4,95’e aynı uzaklıkta olduğu için Açılış Fiyatı 4,95 olarak seçilir. Açılış Fiyatı 4,95 İşlem Miktarı 30 4. Açılış Fiyatlı Emir Uygulamasına İlişkin Örnek Örnek - 7 Emirler: Tür Fiyat Miktar A 5,02 70 A 5,02 130 A 5,00 100 S 4,98 20 S 4,98 80 S 5,00 20 A AFE 50 A AFE 100 S AFE 50 S AFE 100 S 5,04 200 A 4,96 100 Emirlerin sisteme girişi tablodaki sırayladır. Tablo - 7 (Açılış Tablosu) Alış Tarafı Emir Miktarı Toplamı Alış Lot Fiyat Satış Lot Satış Tarafı Emir Miktarı Toplamı İşlem Miktarı 0 0 5,04 200 320 0 200 200 (70+130) 5,02 0 120 120 300 100 5,00 20 120 120 300 0 4,98 100 (20+80) 100 100 400 100 4,96 0 0 0 150 (50+100) AFE 150 (50+100) Önceki Kapanış Fiyatı 4,96 40 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Tablodan görüldüğü üzere, olabilecek en yüksek işlem miktarı 120 lottur ve bu miktarda işlem 5,02 ve 5,00 fiyat seviyelerinin ikisinde de gerçekleşebilmektedir. Burada alış ve satış tarafı toplamlarının karşılaştırılması kuralı devreye girmektedir. Alış tarafı toplamı rakamı 300 iken satış tarafı toplamı 120 lottur. Dolayısıyla yüksek fiyat olan 5,02 açılış fiyatı olarak seçilir. İşlemlerin hepsi açılış fiyatı olan 5,02 fiyat seviyesinden gerçekleşir. İşlemlerin sıralaması ise şu şekildedir; 1. İşlem: 4,98 fiyattan girilen 20 lot Satış emri 5,02’den girilen 70 lotluk Alış emri ile eşleşerek 20 lotluk bir işlem yaratır. 2. İşlem: 4,98 fiyattan girilen 80 lot Satış emri 5,02’de 50 lotla (70 lotluk emirden kalan) eşleşerek 50 lotluk bir işlem yaratır. 3. İşlem: 4,98 fiyat seviyesinde kalan 30 lot satış emri(80’den kalan) 5,02’deki 130 lotla eşleşerek 30 lotluk işlem yaratır. 4. İşlem: 5,00 fiyat seviyesindeki 20 lotluk satış emri 5,02’deki 100 lotluk (130 lottan artakalan) Alış emri ile karşılaşarak 20 lot işlem yaratır. 5. İşlem: Satış tarafında Açılış fiyatından daha iyi fiyatlı veya açılış fiyatında limit fiyatlı emir kalmamasına rağmen AFE emirleri olduğu için işlemler devam eder. 50 lot satış AFE emri 80 lotluk (130 lottan kalan) 5,02’lik Alış emriyle karşılaşarak 50 lot işlem yaratır. 6. İşlem: Satış tarafındaki ikinci AFE emri olan 100 lotluk emir 5,02 ‘deki 30 lotluk (130 lottan kalan) Alış emri ile karşılaşarak 30 lotluk bir işlem yaratır. 7. İşlem: Satış tarafındaki 70 lotluk AFE (100’den kalan) Alış tarafındaki 50 lotluk AFE ile karşılaşarak 50 lot işlem yaratır. 8. İşlem: Satış tarafındaki 20 lotluk AFE (100’den kalan) Alış tarafındaki 100 lotluk AFE ile karşılaşarak 20 lot işlem yaratır. Alış AFE’nin geri kalan 80 lotluk kısmı, karşılığında Satış tarafında emir kalmadığı için sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli nokta, açılış fiyatı hesabında sadece fiyatlı emirler dikkate alındığı için 120 lot olarak bulunan en yüksek işlem miktarı rakamının, AFE’lerin limit fiyatlı emirlerle ve AFE’lerle karşılaşarak işlem görmesi sonucunda 270’e yükselmiş olmasıdır. Açılış Fiyatı 5,02 İşlem Miktarı 270 41 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Açılış Sonrası Hisse Senedindeki Fiyat Baz Dosyası; Alış Lot Alış Fiyat 100 5,00 100 4,96 Satış Fiyat 5,04 Satış Lot 200 2.3. İşlem Sisteminin Genel Yapısı İletiminde Kullanılan Yöntemler ve Emir 2.3.1. İMKB Express API (ExAPI) Kanalıyla Emir İletimi İMKB Express-API (ExAPI), uzaktan erişim projesi kapsamında Hisse Senetleri Piyasası (HSP) Elektronik Alım Satım Sistemi ile üyelerin merkezi sistemlerini elektronik bir altyapı, iletişim protokolü ve kullanım yöntemi aracılığıyla bağlamak, üyelerin bu yapı vasıtasıyla emir işlemlerini (emir giriş, emir düzeltme, emir bölme, emir iptal, emir durum sorgusu fonksiyonlarını) elektronik ortamda yürütebilmelerini sağlamak için oluşturulmuş olan bir mesajlaşma arayüzüdür. Bu arayüz, üye sistemi ile Hisse Senetleri Piyasası Temsilci Ekranı (İMKB ExAPI Bilgisayarı) arasındaki iletişim yöntemlerini ve mesaj yapılarını belirlemektedir. Bu yapı sayesinde üyeler, “mesajlaşma” yöntemini kullanarak kendi bilgisayar sistemleri aracılığı ile İMKB Alım Satım Sistemine doğrudan (yani İMKB Kullanıcı Terminalleri ile klavye ve ekranların kullanılmasına gerek kalmaksızın) kendi bilgisayar sistemleri aracılığı ile erişebilmekte; emir gönderme, emir iyileştirme, emir bölme, emir iptali ve emir durum sorgusu gibi temel bazı fonksiyonları doğrudan gerçekleştirebilmektedir. Her iki seansın her aşamasında ExAPI yöntemi kullanılarak emir iletimi mümkündür. ExAPI aracılığı ile Ulusal, Kurumsal Ürünler, İkinci Ulusal, Fon, ve sadece 2. Seansta bu pazarlara ek olarak Gözaltı pazarındaki işlem sıralarına emir gönderilebilmektedir. Bu pazarlarda işlem gören Eski (E), Yeni (Y), Fon (F), Rüçhan (R) özellik kodlu işlem sıralarına emir girilebilmektedir. Yazılım geliştirme çalışmaları sonucu 19 Aralık 2008 tarihinde yürürlüğe giren yeni uygulamayla daha önceden izin verilmeyen Birincil Piyasa, Resmi Müzayede ve Temerrüt işlem sıralarına ExAPI aracılığıyla emir gönderimine imkan tanınmıştır. Yeni uygulama kapsamında; Eski, Yeni ve Fon hisse senetlerinin Birinci Piyasa işlemlerinin ayrımının özellik kodundan yapılabilmesi amacıyla, “B” özellik kodu uygulamadan kaldırılarak yerine “BE”, “BY” ve “BF” özellik kodlarının kullanılması için gerekli düzenleme yapılmış ve bu sıralara emir girilebilmesi sağlanmış, Eski, Yeni, Rüçhan ve Fon sıralarının Resmi müzayede işlemlerinin yapıldığı “ME” , “MY”, “MR” ve “MF” özellik kodlu işlem sıralarına emir girilebilmesi sağlanmış,(Geçici bir düzenleme ile resmi müzayede işlemleri E, Y, R, F özellik kodlu hisselere emir girilerek yapılmaktadır.) 42 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Eski, Yeni, Rüçhan ve Fon sıralarının Temerrüt işlemlerinin yapıldığı “TE”, ”TY”, ”TR” ve “TF” özellik kodlu işlem sıralarına emir girilebilmesi sağlanmıştır. ExAPI aracılığı ile Toptan Satışlar Pazarı'na emir girilememektedir. 19 Aralık 2008 tarihinde başlayan yeni uygulamanın getirdiği ilave imkanlarla ExAPI terminalleri aracılığıyla emir türlerinden Özel Emirler hariç tutulmak üzere Limit Fiyatlı Normal Emirler, (açılış seansı dışında) KİE, Özel Limit Fiyatlı Emir ve Limit Değerli Emir türündeki tüm emirler kullanılabilmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun (Kurul) Seri V, No:6 sayılı “Aracılık Faaliyetlerinde Belge ve Kayıt Düzeni Hakkında Tebliğ”inin emir girişlerinde müteselsil sıra numarası uygulamasına ilişkin 9’uncu maddesi hükmünün Borsa terminallerindeki uygulamasına ilişkin olarak Borsamızca yeni bir yöntem geliştirilmiş; bu yöntem, Borsamız ve TSPAKB arasında varılan mutabakat üzerine Kurul’a bildirilmiş ve Kurul’un onayıyla 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren devreye alınmıştır. Uygulanmaya başlanan yöntem ana hatları itibarıyla, Hisse Senetleri Piyasası Alım-Satım Sistemi’ne (Sistem) doğrudan bağlı Borsa terminallerinden girilen emirler ve gerçekleşen işlemlerin üye merkezine de gönderilerek üye tarafındaki sistemler tarafından takip edilebilmesi ve üye tarafından gerekli görüldüğünde söz konusu üye temsilcisinin işlemlerinin durdurulabilmesine imkan sağlanması şeklinde özetlenebilir. 2.4. Emir 2.4.1. Borsa ve Müşteri Emri Kavramları 2.4.1.1. Müşteri Emirleri Borsa üyelerine müşterileri tarafından verilen alım satım emirleri "Müşteri Emri" olarak adlandırılır. Müşteri emirleri limitli veya serbest fiyatlı olabilir. Limitli müşteri emrinde, emri veren alıcı, işlemin gerçekleşmesi için kabul ettiği en yüksek fiyatı; satıcı ise satmaya razı olduğu en düşük fiyatı belli eder. Müşteri, verdiği emirdeki fiyatı belirleme konusunda üyeyi serbest bırakmak istediğinde, "Serbest Fiyatlı" ibaresini taşıyan emir verir. Müşteri fiyat belirterek emir verdiği takdirde alış emirlerinde verdiği fiyat almak istediği en yüksek fiyat seviyesini, satış emirlerinde ise satmaya razı olduğu en düşük fiyatı ifade etmektedir. 2.4.1.2. Borsa Emirleri Müşteri emirleri, üye temsilcileri tarafından seans içinde Borsa bilgisayar sistemine aktarıldığında “Borsa Emri”’ne dönüşür. 43 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 2.5. Emir Çeşitleri 2.5.1. Normal Emirler İşlem birimi halinde verilmiş, küsuratsız, tam olarak 1 lot (1 adet ya da 1 TL nominal) ve katlarından oluşan emirlerdir. Normal Emirleri, dört ayrı gruba ayırmak mümkündür. Ancak tüm çeşitlerde bir fiyat limiti söz konusudur. 2.5.1.1. Limit Fiyatlı Emirler Fiyat ve miktarın girildiği emirlerdir. Girildiği anda kısmen veya tamamen işlem olmazsa, gerçekleşmeyen kısım fiyat ve zaman öncelik sıralamasına uygun olarak hisse senedinin açık emir dosyasına (pasif dosyasına) yazılır. Hisse Senedinin alış veya satış tarafındaki pasifinde bekleyen en iyi fiyatlardan daha kötü fiyatlarla bu emirlerin karşılanmak istenmesi durumunda (girilen satış emrinin fiyatının bekleyen en iyi alış fiyatından daha düşük, girilen alış emrinin fiyatının bekleyen en iyi satış fiyatından daha yüksek olması durumu) emir, yettiği oranda, fiyat ve zaman önceliğine göre emir dosyasında bekleyen iyi fiyatlı emir veya emirlerin fiyatından karşılanacak, miktar karşılanamadığı takdirde orijinal fiyata kadar işlem yapılacaktır. Yeni girilen bir emrin miktarı, emir dosyasında bekleyen emirlerin miktarından büyükse, bütün emirler karşılanana kadar, yeni emrin limit fiyatına eşit veya daha iyi fiyatlı olan bütün emirlerle eşleşecektir. Karşılanmayan miktar ise emir dosyasında, emir girişinde belirtilen fiyattan, yerini alacaktır. Yeni girilen bir emrin miktarı, emir dosyasındaki tek bir emrin miktarından düşük ise, yeni emrin tamamı karşılanacak ve emir dosyasında mevcut bulunan emrin karşılanmayan kısmı yine dosyada kalmaya devam edecektir. Sürekli Müzayede–Çok Fiyat başlığı altındaki örneklerde kullanılan emirlerin hepsi bu tür emirlerdir. Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede sisteminde bu tür emirlerin Sistem tarafından reddedilerek pasife yazılmadığı bazı durumlar bulunmaktadır. Ayrıntılı bilgi Varant başlığı altındaki Fiyat Oluşumu ve Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yöntemi Başlığı altındaki Kotasyon Fiyatı bölümünde açıklanmaktadır. 2.5.1.2. Kalanı İptal Et Emirleri (KİE) Fiyat ve miktarın girildiği, ancak sisteme gönderildiği anda hiç işlem görmezse tamamı, kısmen işlem gördüğü durumda görmeyen kısmın emir dosyasına pasif olarak yazılmayarak, sistem tarafından otomatik olarak iptal edildiği bir emir türüdür. 44 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Sistem karşı tarafta en iyi fiyat seviyesindeki emirlerden başlayarak girilen fiyat seviyesi sınır olmak üzere, yazılan miktar tamamıyla karşılanıncaya kadar işlem yapar. Emir miktarının tümü verilen fiyat sınırına kadar yapılan işlemlerle karşılanamadığı taktirde, kalan miktar sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Bu emir türü maksimum lot miktarı kuralına tabi değildir, ancak hacim sınırı olan 1,5 Milyon TL sınırı bu emir türü için de geçerlidir. Örnek: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 100 2,26 2,27 500 200 2,24 2,28 1000 300 2,22 150 2,21 GGGGG Hisse senedinin pasif emir dosyası yukarıdaki tabloda verilmiştir. Bu hisse senedine gönderilen 2,25 Fiyatlı 300 Lotluk bir KİE satış emri sonunda kaç lot işlem olur ve işlem sonrası pasif emir dosyasının son hali nasıl olacaktır? Emir girildiği anda sistem alış tarafındaki emirleri kontrol edecek ve en iyi fiyat seviyesi olan 2,26’daki 100 lotluk emirle işlem yapacak, sonra emrin orjinal fiyatı olan 2,25 seviyesinde emir olmadığını görecek ve geri kalan 200 lotluk kısmı pasife yazmadan iptal edecektir. Sonuçta 2,26 fiyat seviyesinden(satış emri 2,25’ten girilmiş olmasına rağmen) 100 lot işlem olmuştur. Alıştaki emirler arasından en iyi fiyatlı olan 2,24 ilk sırada yeralacak, satış tarafında herhangi bir değişiklik olmayacaktır. Pasif dosyasının son hali aşağıdaki şekilde olacaktır; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 200 2,24 2,27 500 300 2,22 2,28 1000 150 2,21 2.5.1.3. Özel Limit Fiyatlı Emir (OLFE) Emir miktarının "sıfır-0" olarak girildiği, sadece fiyat verilerek sisteme aktarılan emirlerdir. Varsa daha iyi fiyat seviyelerindekilerden başlamak üzere belirtilen fiyata kadar olan bütün emirleri karşılamak amacı ile girilir. Eğer girildiği anda işlem yapılabilecek emir yoksa pasifeyazılmayarak anında sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. Örnek: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 100 2,26 2,27 500 200 2,24 2,28 1000 45 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 300 2,22 150 2,21 2,29 2000 TTTTT Hisse senedinin pasif emir dosyası yukarıdaki tabloda verilmiştir. Bu hisse senedine gönderilen 2,28 Fiyatlı bir OLFE alış emri sonunda kaç lot işlem olur ve işlem sonrası pasif emir dosyasının son hali nasıl olacaktır? Sistem satış tarafındaki en iyi fiyat seviyesi olan 2,27 fiyat seviyesinden 500 lot emirle 2,27 fiyattan işlem yapar, sonra alış emrinde verilen fiyat sınırı olan 2,28’deki 1000 lotu da 2,28 fiyattan alır. İşlemler sonrasında pasif dosyası şu şekilde olacaktır; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 100 2,26 2,29 2000 200 2,24 300 2,22 150 2,21 Görüldüğü üzere alış tarafında herhangi bir değişiklik yok, fakat satış tarafında 2,27 ve 2,28 seviyesinde emir kalmadığı için tek ve en iyi fiyat seviyesi 2,29 olacaktır. 2.5.1.4. Özel Limit Değerli Emirler(OLDE) Özel limit fiyatlı emirlerin belirli bir tutar sınırı konmuş şeklidir. 1. Miktar "Sıfır-0" olarak girilir. 2. "Fiyat" girilir. 3. Emre maksimum işlem değeri "TL" olarak yazılır. Sistem, belirtilen tutardan fazla olmamak şartıyla, girilen limit fiyat seviyesini de dikkate alıp, en iyi fiyatlı emirlerden itibaren işlem gerçekleşmesine olanak sağlayacaktır. Eğer belirtilen fiyat seviyesine ulaşmadan, girilen tutar karşılandıysa, daha fazla işlem olmasına sistem izin vermeyecektir. Bu emir türü de pasife yazılamayan yani girildiği anda karşı tarafta emir varsa işlem gören, aksi takdirde otomatik olarak sistem tarafından iptal edilen bir emir türüdür. Örnek: Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 100 2,26 2,27 500 200 2,24 2,28 1000 300 2,22 2,29 2000 150 2,21 46 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI YYYYY hisse senedinin pasif dosyası yukarıda verilmiştir. Bu hisse senedine girilen 230 TL işlem hacmi sınırlı 2,27 TL fiyatlı bir alış emri sonucunda kaç lot işlem olur ve işlem sonrası hisse senedinin pasif dosyasının son hali nasıl olur? Sonuçta 2,27 fiyat seviyesinden 101 lot, hacim olarak da 229,27 TL’lik işlem gerçekleşir. Verilen 230 sınırının içinde kalınarak gerçekleştirilebilecek maksimum miktarda işlem yapılmıştır. İşlem sonrası pasifin durumu; Alış Lot Alış Fiyatı Satış Fiyatı Satış Lot 100 2,26 2,27 399 200 2,24 2,28 1000 300 2,22 2,29 2000 150 2,21 Görüldüğü üzere satışta 2,27’de 399 lot emir kalmıştır. Alış tarafında herhangi bir değişiklik yoktur. Özel Limit Değerli Emirler, Özel Limit Fiyatlı Emirlerin belirli bir tutar sınırı konulmuş şekli olduğundan dolayı Özel Limit Fiyatlı Emirler kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu nedenle İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliğinde ayrı bir emir türü olarak belirtilmemiş ancak buna ilişkin düzenlemeye, 224 sayılı Hisse Senetleri Piyasası Genelgesinde yer verilmiştir. 2.5.1.5. Açılış Fiyatlı Emirler (AFE) Açılış Seansı süresince yalnızca miktar belirtilerek fiyatsız girilen emirlerdir. Açılış fiyatından işlem görürler. Öncelik açısından açılış fiyatına eşit ve daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelir, kendi aralarında ise zaman önceliğine göre sıralanırlar. Açılış Fiyatlı Emirler (AFE), uygulamada henüz kullanılmamaktadır. 2.5.1.6. Kapanış Fiyatlı Emirler (KAFE) Kapanış Seansı süresince yalnızca miktar belirtilerek fiyatsız girilen emirlerdir. Kapanış fiyatından işlem görürler. Öncelik açısından kapanış fiyatına eşit ve daha iyi limit fiyatlı emirlerden sonra gelir, kendi aralarında ise zaman önceliğine göre sıralanırlar. Kapanış Seansı uygulaması henüz İMKB’de uygulanmamaktadır. Dolayısıyla, Kapanış Fiyatlı Emirler (KAFE) tıpkı Açılış Fiyatlı Emirler gibi uygulamada henüz kullanılmamaktadır. 2.5.2. Özel Emirler Borsa Yönetim Kurulu tarafından, menkul kıymet bazında belirlenen hisse sayısını aşan ve başka bir özel emir ile eşlendiğinde eksper onayıyla gerçekleştirilen, bölünmez bir bütün olarak işlem gören emirlerdir. 47 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Özel emir miktarının alt sınırı, hisse bazında geçerli olan maksimum lot sayısı ve baz fiyatı ile aşağıdaki şekilde ilişkilendirilmiştir; Baz Fiyat Aralığı 0 - 25,00 25,10 - 50,00 50,25 - 100,00 100,50 ve üzeri Minimum Özel Emir Miktarı Maksimum Maksimum Maksimum Maksimum lot lot lot lot miktarının 10 katı miktarının 6 katı miktarının 3 katı miktarının 1 katı Özel emirlerde bir seferde üye adına sisteme girilebilecek hisse miktarında üst sınır (azami miktar), şirket sermayesinin %10'u olarak belirlenmiştir. Kurucu ve imtiyazlı hisse senetleri de özel emir olarak yazılırlar. Özel emirler bir bütün olarak alınıp satılabilir, kısmen alınıp satılamazlar. Özel emir işlemleri, sistemde bekleyen özel emrin diğer bir özel emir ile eşleştirilip Kontrol tarafından onaylanmasıyla gerçekleşir. Özel emir sisteme girildiğinde, değiştirildiğinde, eşlendiğinde veya iptal edildiğinde tüm temsilcilere bilgi içerikli mesajlar geçilir. Eşleşen özel emirlere ait bilgiler Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü’nce incelendikten sonra, kurallara uymayan bir durumun olmaması halinde Kontrol tarafından onaylanır. Bir özel emrin zaman önceliği kazanabilmesi için diğerleri ile fiyatının ve ihtiva ettiği hisse senedi sayısının aynı olması gereklidir. Zira her özel emir, bölünemez oluşu nedeni ile ayrı bir bütündür. Miktarları farklı olmak kaydı ile en iyi fiyatlı özel emrin diğerlerine kıyasla önceliği yoktur. Bir üye, daha az veya daha çok hisse sayısı ihtiva eden bir emri en uygun fiyatlı emre tercih edebilir. Özel emri giren üye, yazdığı emir henüz işlem görmeden iptal edebilir. Özel emir eşleme işlemi seans bitiminden en geç 10 dakika önce gerçekleştirilmelidir. Bu süreden sonra eşlenen özel emirler Kontrol tarafından iptal edilir. Özel emir dosyasında, girilen özel emirle aynı miktarda ve aynı veya daha iyi fiyat seviyesinde karşıt bir emir varsa eşleştirme bu emirle yapılmak zorundadır. Lot piyasasında, özel emir fiyatı ve/veya daha iyi fiyatlardaki emirlerin toplamı, girilmek istenen özel emrin miktarına eşit veya daha büyükse, özel emir eşleşmesi sistem tarafından gerçekleştirilmez, satılacak veya alınacak miktarın piyasadan karşılanması istenir. Yeni bir özel emir sisteme girildiği anda veya bekleyen bir özel emir eşlenmeye çalışıldığı anda, normal emir dosyasında onu karşılayacak tutarda emir bulunması durumunda, sistem otomatik eşleme yerine, girilen veya eşleyen özel emri otomatik olarak iptal etmektedir. Böylece girdiği özel emri iptal edilen üye, normal emir dosyasında özel emrini karşılayabilecek kadar normal emir olduğunu anlayacak ve gerekirse işlemini normal emirleri karşılayarak gerçekleştirebilecek ya da özel emir işlemini piyasanın uygun duruma 48 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI gelmesine kadar bekletebilecektir. Lot piyasasındaki miktarın özel emir miktarı ile karşılaştırılması kuralı Tek Fiyat yöntemiyle işlem gören işlem sıralarında uygulanmayacaktır. Özel emir işlemleri, tescil edilmez (“tescil etmek” kavramı işlem fiyatının seans içinde hisse senedinin işlem gördüğü fiyatlar arasında sayılması ve AOF hesabına anlamında kullanılmaktadır), fakat miktar ve hacim hesaplamasına dahil edilirler. Gerçekleşen özel emir işlemleri Günlük Bültende toplu olarak ilan edilir. 2.6. Emir Girişinde Sınırlamalar Hisse Senetleri Piyasası'nda üye temsilcileri sisteme emirlerini aktarırken başlıca iki sınırlamaya uymak zorundadırlar. 2.6.1. Maksimum Lot Miktarı Limit Fiyatlı normal emirler, her hisse senedi için belirlenen bir defada sisteme girilebilecek maksimum lot miktarı ile sınırlandırılmıştır. Özel Emirler, Kalanı İptal Et, Özel Limit Fiyatlı Emir, Özel Limit Değerli Emir bu sınırlamaya tabi değildir. Maksimum Lot Miktarlarının Belirlenmesine Baz Teşkil Eden Kriterler Hisse senetlerine emir girişinde uygulanan “maksimum lot miktarları” aşağıdaki tabloda belirtilen “sözleşme başına düşen ortalama lot miktarları”na göre belirlenmektedir. Sözleşme Başına Ortalama Lot 25 Maksimum Lot Miktarı 0 - 250 26 - 50 500 51 - 100 1.000 101 - 250 2.500 251 - 500 5.000 501 - 1.000 10.000 1.001 - 2.500 25.000 2.501 - 5.000 50.000 5.001 - 10.000 75.000 10.001 ve üzeri 100.000 Maksimum lot miktarı, aylık sözleşme başına düşen ortalama lot miktarı 0-25 lot arasında olan hisse senetlerinde 250 lot; 26-50 lot arasında 500 lot; 51-100 lot arasında 1.000 lot; 101-250 lot arasında 2.500 lot; 251-500 arasında 5.000; 5011000 arasında 10.000; 1001-2500 arasında 25000; 2501-5000 arasında 50000; 49 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 5001-10000 arasında 75000; 10001 ve üzerindeki hisse senetlerinde 100.000 lot olarak uygulanmaktadır. Maksimum lot miktarlarının artış ve azalış hesaplamaları her ay başında, geçmiş ayın verileri değerlendirilerek ve eksperlerin görüşü alınarak piyasadaki gelişmelere uygun olarak yeniden belirlenmektedir. Piyasanın hızla gelişen ihtiyaçlarına cevap verebilmek için, hisse senetlerinin (EskiYeni-Rüçhan, Birincil Piyasa, Temerrüt-Resmi Müzayede sıralarında) maksimum lot miktarlarının gerek hissenin ilk pazar açılışında belirlenmesi, gerekse piyasasının gerektirdiği koşullarda ihtiyaca göre artırılıp/azaltılması yetkisi yukarıda belirlenen çerçeve dahilinde olmak üzere, uygulama kolaylığı sağlamak açısından Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü’ne aittir. Hisselerin maksimum lot miktarlarındaki değişiklikler, bülten duyurusu ile her ayın en geç 5. işlem gününde uygulamaya konulmaktadır. 2.6.2. İşlem Değeri Sınırı Bir defada sisteme girilebilecek her lot emri 1,5 milyon TL işlem değeri ile sınırlandırılmıştır. Bu sınır Kalanı İptal Et, Özel Limit Fiyatlı Emir, Limit Değerli Emir için de geçerlidir. Özel emir türü bu sınırlamaya tabi değildir. 2.7. Emirlerde Geçerlilik Süresi 2.7.1. Günlük Emir “Günlük Emir” olarak adlandırılmasına ve günde iki seans olmasına rağmen, yalnızca verildiği seans sonuna kadar sistemde işlem görmek üzere bekleyebilen emir türüdür, Seans sonuna kadar işlem görmezse, iptal edilecektir. Sistem, aksi belirtilmedikçe, bütün emirleri günlük emir olarak kabul edecektir. Emrin kısmen karşılanması durumunda, geriye kalan karşılanmamış miktar seans sonuna kadar bekletilecek ve yine karşılanmamışsa, sistem tarafından iptal edilecektir. 2.7.2. Anlık Emirler Emre iliştirilen bu koşul, emrin sisteme girildiği anda mümkün olan miktarının karşılanması ve kalan kısmın da pasife yazılmadan iptal edilmesi anlamına gelmektedir. Dolayısıyla bu emir türü sadece girildiği an için geçerli olan bir emir türüdür. KİE, OLFE ve OLDE türü emirler de anlık emir olarak nitelendirilebilir. 2.7.3. Tarihli Emir Emrin, karşılanmak üzere belirli bir tarihe kadar sistemde durmasını sağlar. İlk seans TAR olarak "1" (bir) girildiği takdirde emir (marj ya da adım dışı kalmamış, işlem görmemiş veya 50 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI kısmen işlem görmüşse) ikinci seansta da geçerli olacaktır. Ancak ikinci seansta da eşleşmez ise gün sonunda iptal edilecektir. 2’nci Seans içinde verilecek 1 günlük emir sadece 2’nci Seans için geçerli olacak ve gün sonunda iptal edilecektir. Mevcut uygulamada; 16 Kasım 1998 tarihinden itibaren emrin maksimum geçerlilik süresi 1 işgünüdür. Verilen tarihli emrin fiyatı, geçerlilik süresi içinde, ikinci seansa geçerken oluşan yeni baz fiyat ve fiyat marjları sonucunda marj dışında kalırsa emir sistem tarafından iptal edilir. Tarihli bir emir, bölündüğü veya iyileştirildiği zaman orjinal emirde verilen tarih geçerliliğini korur. Tarihli emirlerde, süre azaltılabilir ancak artırılamaz. Günlük (seanslık) bir emir tarihli bir emre dönüştürülemez ancak, tarihli bir emir günlük (seanslık) emre çevrilebilir. 2.8. Emirlerde Düzeltme, Bölme ve İptal Kuralları (Sürekli Müzayede Seansı İçin) Emir Düzeltme: Sisteme girilmiş ve beklemekte olan açık emirlerin miktarları azaltılıp artırılabilir (miktar artırıldığında emir sisteme yeni girilmiş bir emir olarak değerlendirildiği için zaman önceliğini kaybeder); emrin fiyatı düşürülüp yükseltilebilir (fiyat değiştirildiğinde de emir, sisteme yeni girilmiş bir emir olarak değerlendirildiği için zaman önceliğini kaybeder). Emir iyileştirilmesi, alış emri için fiyatı yükseltmek, satış emri için fiyatı düşürmek anlamındadır. İşleme geçici olarak kapatılmış hissede sadece fiyat kötüleştirme, miktar azaltma ve tarih kısaltma değişiklikleri yapılabilir. Emir Bölme: Bir emir bölünerek farklı fiyat düzeyinden, her birinin miktarı en fazla hisse senedinde uygulanan maksimum lot sınırına eşit olacak şekilde üç yeni emir daha yaratılabilmektedir. Bölme sonucu oluşan yeni emirlerin hepsi aynı fiyat seviyesinde ise bu emirlerin miktarlarının toplamı o hisse için tanımlanmış “bir defada girilebilecek maksimum lot miktarı” ile sınırlı kalacaktır. Bölme sonucu oluşan emirler bölme işleminin yapıldığı an itibariyle sisteme girilmiş olarak kabul edilecektir. Dolayısıyla ana emrin giriş zamanının yeni emirlerin hisse senedinin açık emir dosyasındaki yerini belirlemede herhangi bir etkisi yoktur. Örnek : Hisse Ana Emir : XXXXX, Maksimum Lot Miktarı : 200 lot – 8,00 TL (ALIŞ) : 5.000 lot Olası Durumlar Ana Emrin ilk miktarını aşmayan bölme Ana Emir 100 Farklı Fiyatlı Emirler Oluşturan Bölme 199 lot - 8,00 TL Aynı Fiyat Seviyesinde Bölme 199 lot - 8,00 TL 51 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI (kalan miktar) 1. Bölünen Emir 50 Lot – 8,02 1.000 lot - 8,02 TL 2. Bölünen Emir 30 Lot – 8,04 2.000 lot - 8,04 TL 2500 lot - 8,04 TL 3. Bölünen Emir 20 Lot – 8,06 5.000 lot - 8,06 TL 2000 lot - 8,06 TL Farklı fiyat düzeylerinden 3 yeni emir oluşturulabilir. Ama hiçbirisinin miktarı 5.000’den fazla olamaz. Aynı fiyat düzeyinden girilebilecek emir miktarı 5.000 lotla sınırlıdır. Yeni oluşturulan üç emir aynı fiyat seviyesinden olduğu için toplam miktarları en fazla 5000 olabilir. Yeni oluşturulan emirlerle birlikte toplam miktar 200 olarak kaldı Notlar 500 lot - 8,02 TL Örneklerden de anlaşılacağı üzere bölünerek oluşturulan emirler ve ana emirden kalan miktarın toplamı ana emrin ilk miktarı olan 200’den büyük olabilmektedir. Emir İptali: Sisteme girildiği anda işlem yapacak emir bulamadığı için hiç işlem görmemiş veya belirli bir kısmı işlem görerek (sisteme girildiği anda veya daha sonra beklemedeyken) kalanı açık emir olarak beklemekte olan emirler seans saatleri içerisinde istenildiği anda iptal edilebilmektedir. Sisteme girilmiş olan ve emirlerin açık emir olarak sistemde bekleyen normal ve özel (eşlenmiş olduğu durum haricinde ) iptal edilmesi mümkündür. Emir tamamen iptal edilebileceği gibi, miktarı da azaltılabilmektedir. Emrin fiyatı, fiyat limitleri dahilinde her iki yöne doğru da değiştirilebilecektir. Sistemde emrin tamamen iptal edilmesi veya emir miktarının azaltılması durumunda azaltılan her bir emrin azaltılan kısmının ve iptal edilen emrin tamamının TL hacminden milyonda 2,5 oranında ücret alınmaktadır. Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede ve Tek Fiyat işlem sistemlerinde Emir Değiştirme/Bölme/İptal kurallarında önemli farklılıklar vardır. Konuya ilişkin ayrıntılar Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yöntemi Uygulama Esasları başlığı altındaki Kotasyon Fiyat bölümünde ve Aracı Kuruluş Varantları ve Varant Pazarı başlığı altındaki Emirler bölümünde açıklanmıştır. 52 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3. SERMAYE ARTIRIMI VE TEMETTÜ ÖDEMELERİNDE PAYLARIN TEORİK FİYATLARININ BELİRLENMESİ İMKB’de işlem gören şirketlerin paylarının teorik baz/referans fiyatları, temettü ödemesi, sermaye artırımı, devralma/devrolma suretiyle birleşme, sermaye azaltımı, kısmi bölünme ve diğer durumlara ilişkin işlemler nedeniyle yeniden hesaplanmaktadır. Sermaye artırımı, temettü ödemesi, devralma/devrolma suretiyle birleşme, sermaye azaltımı, kısmi bölünme ve diğer durumlara ilişkin işlemlerin başlama tarihleri, Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) Seri:VIII No:54 sayılı “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği”nde belirtilen süre içinde şirketler tarafından Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP)’a bildirilir. KAP’a iş günlerinde saat 16:30’dan sonra (yarım günlerde 12:00’den sonra) yapılan bildirimler ile tatil günlerinde yapılan bildirimler, takip eden iş günü yapılmış sayılır. KAP’ta yayınlanmış olan bildirimler ile konuya ilişkin diğer Borsa mevzuatı dikkate alınarak, bir sonraki iş günü sermaye artırımı, temettü ödemesi, devralma/devrolma suretiyle birleşme, sermaye azaltımı, kısmi bölünme ve benzeri işlemlere başlayacak şirketleri gösteren liste, her gün saat 16:30 itibariyle kesinleştirilerek KAP’ta ve İMKB’nin Türkçe ve İngilizce internet sitesinde ilan edilir. Bir sonraki iş günü, yalnızca ilan edilen listede bulunan şirketlerin payları ilgili hakları kullanılmış olarak işlem görür, bu listede yer almayan tüm şirketlerin paylarıilgili hakları üzerinde işlem görür. 3.1. Tanımlar 3.1.1. Teorik Fiyat Payların temettü ödemesi, sermaye artırımı, devralma/devrolma suretiyle birleşme, sermaye azaltımı, kısmi bölünme gibi şirket faaliyetleri sonucunda hesaplanan teorik fiyatını ifade eder. 3.1.2. Baz Fiyat Payların bir seans süresince işlem görebileceği en üst ve en alt fiyat limitlerinin belirlenmesine esas teşkil eden fiyat olup, teorik fiyatların en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile elde edilir. 53 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3.1.3. Referans Fiyat Payların veya bedelli pay alma haklarının işlem görebileceği en üst ve en alt fiyat limitlerinin belirlenmesine esas teşkil etmeyen, baz fiyat oluşuncaya kadar üyelerce referans değer olarak kullanılması amacıyla hesaplanan fiyattır. 3.1.4. Brüt Temettü Borsa’da işlem gören 1 TL nominal değerli bir adet pay için, yönetim kurulu toplantısında genel kurula önerilmesi veya genel kurul toplantısında nakit olarak ödenmesi kararlaştırılan net temettü ile varsa dağıtım sırasında yapılan gelir vergisi tevkifatı toplamını ifade eder. 3.1.5. “Eski” Pay Artırım öncesi sermayeyi temsil eden ve bir önceki hesap dönemine ilişkin kardan pay alma hakkı bulunan payları ifade eder. 3.1.6. “Yeni” Pay Sermaye artırımı nedeniyle ihraç edilen ve bir önceki hesap dönemine ilişkin kardan pay alma hakkı bulunmayan payları ifade eder. 3.1.7. Piyasa Değeri Piyasa değeri, sermayeyi temsil eden toplam pay sayısının pay fiyatı ile çarpılması suretiyle hesaplanır. Piyasa değerinin hesaplanmasında “eski” ve (varsa) “yeni” payların fiyatları ayrı ayrı dikkate alınır. Ancak, işlem sırası açılmayan “yeni” paylar ile esas sermaye sistemine tabi şirketlerin yaptıkları sermaye artırımlarında sermayenin tescil ve ilanına kadar Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)’da oluşturulan geçici paylar için, “eski” payın fiyatı dikkate alınır. 3.1.8. Formüllerde Kullanılan Semboller Fey = Mevcut ve artan sermayeyi temsil eden payların ortak teorik fiyatı. Fe = Mevcut sermayeyi temsil eden “eski” payların teorik fiyatı. Fy = Sermaye artırımı nedeniyle verilen “yeni” payların teorik fiyatı. Fk = Bedelli pay alma hakkının referans fiyatı. 54 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Fağ = Payların sermaye artırımı ve/veya temettü ödemesi öncesi son seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı. n1 = Bedelsiz pay alma oranı. n2 = Rüçhan hakkı kullanma oranı. T = Brüt temettü R = 1 TL nominal değerli bir payın rüçhan hakkı kullanma fiyatı. 3.2. Temettü Ödemelerinde Teorik Fiyatın Belirlenmesi 3.2.1. Temettünün tamamının nakit olarak dağıtılması durumunda; a) “Yeni” pay bulunmuyorsa veya var olan “yeni” paylar ayrı bir sırada işlem görmüyorsa, teorik fiyat, “eski” payların son seans ağırlıklı ortalama fiyatından brüt temettü tutarı çıkarılarak bulunur. F F ğ T Örnek: AAA Şirketi’nin tüm paylarına %89 oranında brüt kâr payını 5 Mayıs tarihinden itibaren ödediğini ve payların 4 Mayıs tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatının 3,56 TL olduğunu varsayalım. Bu durumda payların kâr payı ödemesinin başladığı tarihteki teorik fiyatı; F 3,56 0,89 2,67TL olur. Bulunan fiyat en yakın fiyat adımına yuvarlanarak, baz fiyat belirlenir. b) Ayrı bir sırada işlem gören “yeni” pay bulunuyorsa, teorik fiyat hesaplanmaz. Paylar serbest marjla işlem görür. 3.2.2. Temettünün tamamının pay olarak dağıtılması durumunda; Temettünün pay olarak dağıtılması, bedelsiz sermaye artırımı olarak değerlendirilir. 55 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3.2.3. Temettünün kısmen nakit, kısmen payolarak dağıtılması durumunda; Temettünün nakit olarak dağıtılan kısmı brüt temettü ödemesi, pay olarak dağıtılan kısmı da bedelsiz sermaye artırımı olarak dikkate alınır. 3.2.4. Temettünün taksitli olarak dağıtılması durumunda; Her bir taksit ödemesi ayrı bir temettü ödemesi olarak dikkate alınır. 3.2.5. “Yeni” payı bulunan bir şirketin genel kurul toplantısında temettü dağıtılmamasının kararlaştırılması durumunda; a) Var olan “yeni” payları ayrı bir sırada işlem görmüyorsa, “eski” payların fiyatı düzeltilmez, son seans ağırlıklı ortalama fiyatı teorik fiyat olarak dikkate alınır. b) “Yeni” payları ayrı bir sırada işlem görüyorsa, teorik fiyat hesaplanmaz. Paylar serbest marjla işlem görür. 3.3. Sermaye Artırımlarında Teorik Fiyatın Belirlenmesi 3.3.1. Ortakların rüçhan haklarını tamamen veya kısmen kullanması durumunda; a) Bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırım işlemlerinin başladığı gün mevcut hisse payların brüt temettüleri daha önceki bir tarihte ödenmiş ise; F F ğ n R 1 n n F F R n Örnek: AAA Şirketi'nin çıkarılmış sermayesinin 25 milyon TL (%25) mevcut ortaklara rüçhan hakkı kullandırılarak, 15 milyon TL mevcut ortakların rüçhan hakkı kısıtlanarak toplam 40 milyon TL bedelli, 25 milyon TL (%25) bedelsiz artırılarak 100 milyon TL'den 165 milyon TL'ye yükseltilmesine ilişkin rüçhan hakkı kullanımı ve bedelsiz pay dağıtım işlemlerine 14 Nisan tarihinde başlanacağını ve kâr paylarının ise 4 Nisan tarihinde ödendiğini varsayalım. Şirketin paylarının 13 Nisan tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatı 3,56 TL ise payların sermaye artırımı sonrası teorik fiyat ve bedelli pay alma hakkının referans fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır. 56 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3,56 0,25 1 1 0,25 0,25 F F 2,54TL Bulunan fiyat en yakın fiyat adımına yuvarlanarak, baz fiyat belirlenir. F 2,54 1 0,25 F 0,39TL b) Bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırım işlemlerinin başladığı gün, mevcut payların brüt temettüleri de ödeniyorsa; F F ğ 1 n R T n n F F R n Örnek: AAA Şirketi'nin çıkarılmış sermayesinin 25 milyon TL (%25) mevcut ortaklara rüçhan hakkı kullandırılarak, 15 milyon TL mevcut ortakların rüçhan hakkı kısıtlanarak toplam 40 milyon TL bedelli, 25 milyon TL (%25) bedelsiz artırılarak 100 milyon TL'den 165 milyon TL'ye yükseltilmesine ilişkin rüçhan hakkı kullanımı, bedelsiz pay dağıtımı ve %75 oranındaki brüt kâr payı ödemeleri işlemlerine 14 Nisan tarihinde başlanacağını varsayalım. Şirketin paylarının 13 Nisan tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatı 3,56 TL ise payların sermaye artırımı ve temettü ödemesi sonrası teorik fiyatı ve bedelli pay alma hakkının referans fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır. 3,56 F 0,25 1 0,75 1 0,25 0,25 F 2,04TL Bulunan fiyat en yakın fiyat adımına yuvarlanarak, baz fiyat belirlenir. F 2,04 F 1 0,25 0,26TL 57 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI c) Bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırım işlemlerinin başladığı gün, mevcut paylara ödenecek brüt temettü tutarının belirlenmiş, ancak sermaye artırımından sonraki bir tarihte ödenecek olması durumunda artırılan sermayeyi temsil eden paylar “yeni” olur. i) Şirket kayıtlı sermaye sistemindeyse; “Yeni” paylara ayrı bir işlem sırası açılıp açılmayacağına 6.7.1. bölümde yer alan kriterler çerçevesinde karar verilir. F F ğ 1 n R T n n F F T F R F n T F T R n Örnek: AAA Şirketi'nin çıkarılmış sermayesinin 25 milyon TL (%25) mevcut ortaklara rüçhan hakkı kullandırılarak, 15 milyon TL mevcut ortakların rüçhan hakkı kısıtlanarak toplam 40 milyon TL bedelli, 25 milyon TL (%25) bedelsiz artırılarak 100 milyon TL'dan 165 milyon TL'na yükseltilmesine ilişkin rüçhan hakkı kullanımı, bedelsiz pay dağıtımı işlemlerine 14 Nisan tarihinde başlanacağını ve %75 oranındaki brüt kâr paylarının ise 15 Mayıs tarihinden itibaren ödeneceğini varsayalım. Şirketin paylarının 13 Nisan tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatı 3,56 TL ise ve 6.7.1. bölümde yer alan kriterler çerçevesinde “yeni” paylara ayrı bir işlem sırası açılacağına karar verilmişse, “eski” ve “yeni” payların sermaye artırımı sonrası teorik fiyatları ve bedelli pay alma hakkının referans fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır. F 0,25 1 0,75 1 0,25 0,25 2,79TL F 2,79 F 2,04TL F 3,56 0,75 0,75 Bulunan fiyatlar en yakın fiyat adımına yuvarlanarak, baz fiyatlar belirlenir. F F 2,04 1 0,26TL 0,25 2,79 0,75 1 0,25 58 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI ii) Şirket esas sermaye sistemindeyse; Artırılan sermayeyi temsil eden “yeni” paylar sermaye artırımının tescili gerçekleşinceye kadar geçici kaydi pay olduklarından Borsa’da satışa konu olmaz ve bu paylar için işlem sırası açılmaz. Bu durumda; F F ğ 1 n R T n n F T F T R n Sermaye artırımının tescili ile birlikte geçici kaydi payların kaydi paya dönüştüğü gün temettü halen ödenmemişse, artırılan sermayeyi temsil eden bu “yeni” paylara ayrı işlem sırası açılıp açılmayacağına 6.7.1 bölümde yer alan kriterler çerçevesinde karar verilir. İşlem sırası açılması durumunda; F F T Örnek: BBB Şirketi'nin ödenmiş sermayesinin 35 milyon TL (%50) mevcut ortaklara rüçhan hakkı kullandırılarak, 15 milyon TL mevcut ortakların rüçhan hakkı kısıtlanarak toplam 50 milyon TL bedelli, 105 milyon TL (%150) bedelsiz olarak 70 milyon TL'den 225 milyon TL'ye yükseltilmesine ilişkin rüçhan haklarının 11 Nisan tarihinde kullandırılmaya başlanacağını ve %75 oranındaki brüt kâr paylarının da 31 Mayıs tarihinden itibaren ödenmeye başlanacağını varsayalım. Şirketin paylarının 10 Nisan tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatı 5,56 TL ise “eski” payların sermaye artırımı sonrası teorik fiyatı ve bedelli pay alma hakkının referans fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır. F F 5,56 0,5 1 0,75 1 0,5 1,5 2,52TL 0,75 Bulunan fiyat en yakın fiyat adımına yuvarlanarak, baz fiyat belirlenir. F F 2,52 0,75 0,39TL 1 0,5 Şirketin geçici kaydi payların kaydi paylara dönüşme tarihini KAP’ta 30 Nisan olarak duyurduğunu, şirket paylarının 29 Nisan tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatının da 2,85 TL olduğunu varsayalım. 59 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 30 Nisan tarihinden itibaren geçici kaydi paylar kaydi paya dönüşecek ve Borsada işlem görebilecektir. Artırılan sermayeyi temsil eden bu “yeni” paylara ayrı işlem sırası açılıp açılmayacağına 6.7.1. bölümde yer alan kriterler çerçevesinde karar verilecektir. İşlem sırası açılması durumunda; F 2,85 0,75 2,10 olacaktır. d) Bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırım işlemlerinin başladığı gün, mevcut paylaraödenecek brüt temettü oranı belli değil ve ileri bir tarihte ödenecekse veya mevcut paylara temettü ödenip ödenmeyeceği belirlenmemiş ise; “eski” payların ve 6.7.1. bölümde yer alan kriterler çerçevesinde işlem sırası açılan “yeni” payların teorik fiyatları ile bedelli pay alma hakkının referans fiyatı hesaplanmaz, baz fiyat oluşuncaya kadar serbest marjla işlem görürler. e) Payın “brüt temettü, bedelli ve bedelsiz hakları üzerinde” olan son seans ağırlıklı ortalama fiyatı rüçhan hakkı kullanma fiyatının altındaysa veya temettü ve bedelsiz hakları kullanılmış olarak hesaplanan teorik fiyatı rüçhan hakkı kullanma fiyatının altına düşüyorsa, teorik fiyatın tespitinde, rüçhan hakkı kullanma oranı ve değeri hesaplamaya dahil edilmez. Teorik fiyat, yukarıdaki formüllerde n =0 yazılarak belirlenir. 3.3.2. Ortakların rüçhan haklarının tamamen kısıtlanarak, payların Borsa Birincil Piyasada halka arz edilmesi veya Toptan Satışlar Pazarı’nda (TSP) satılması durumunda; a) Rüçhan hakları tamamen kısıtlanarak paylarınBorsa Birincil Piyasa’da halka arzına veya TSP’de satışına başlandığı gün fiyatta bir düzeltme yapılmaz, mevcut payların son seans ağırlıklı ortalama fiyatı o günün ikincil piyasa işlemlerinde teorik fiyat olarak alınır. b) Rüçhan hakları tamamen kısıtlanarak yapılan bedelli artırım ile birlikte bedelsiz artırım ve/veya brüt temettü ödemesi de yapılıyorsa, paylarınBorsa Birincil Piyasa’da halka arzına veya TSP’de satışına başlandığı gün teorik fiyat, brüt temettü ödeme tarihine göre madde 3.3.1.’deki formüllerde n =0 yazılarak belirlenir. 3.4. Sermaye Azaltımlarında Teorik Fiyatın Belirlenmesi Payların sermaye azaltımı sonrası teorik fiyatı aşağıdaki yöntemle hesaplanır: 60 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI (Şirketin Sermaye Azaltımı Öncesi Piyasa Değeri) = (Şirketin Sermaye Azaltımı Sonrası Piyasa Değeri) (Azaltım Öncesi Pay Sayısı X Azaltım Öncesi F ğ ) = (Azaltım Sonrası Pay Sayısı X Azaltım Sonrası Hisse Fiyatı (F ) ) F ŞirketinAzaltımÖncesiPaySayısıXAzaltımÖncesiF ŞirketinAzaltımSonrasıPaySayısı ğ Örnek: CCC Şirketi'nin 20.000.000 TL olan ödenmiş/çıkarılmış sermayesinin 10.000.000 TL'ye azaltılması işlemlerine 19 Mart tarihinde başlanacağını varsayalım. Şirketin paylarının 18 Mart tarihindeki son seans ağırlıklı ortalama fiyatı 0,60 TL ise payların sermaye azaltımı sonrası teorik fiyatı aşağıdaki şekilde hesaplanır. F 20.000.000X0,60 10.000.000 1,20TL Bulunan fiyat en yakın fiyat adımına yuvarlanarak, baz fiyat belirlenir. 3.5. Devralma/Devrolma Suretiyle Birleşme İşlemlerinde Teorik Fiyatın Belirlenmesi 3.5.1. Payları Borsa’da işlem gören bir şirketin, payları Borsa’da işlem gören şirketi/şirketleri devralması durumunda; Devralma sonucunda ulaşılan sermayeyi temsil eden paylar serbest marjla işlem görür. Referans fiyat, birbirlerine olan iştirak payları hariç, devralan şirket ile devrolan şirketin/şirketlerin paylarının son seans ağırlıklı ortalama fiyatlarına göre hesaplanan piyasa değerleri toplamının, devralan şirketin devralma işlemi sonrasındaki sermayesini temsil eden pay sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır. 3.5.2. Payları Borsa’da işlem gören bir şirketin, payları Borsa’da işlem görmeyen şirketi/şirketleri devralması durumunda; Devralan şirketin paylarının son seans ağırlıklı ortalama fiyatı teorik fiyat olarak alınır. 61 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3.5.3. Payları Borsa’da işlem gören bir şirketin, payları Borsa’da işlem görmeyen bir başka şirkete devrolması ve devir sonrası devralan şirket paylarının Borsa’da işlem görmeye başlayacak olması durumunda; Devralan şirketin payları serbest marjla işlem görür. Referans fiyat, devrolan şirket paylarının son seans ağırlıklı ortalama fiyatının 1 TL nominal değerli 1 adet devrolan şirket payı karşılığında verilen 1 TL nominal değerli devralan şirketin pay adedine bölünmesi suretiyle hesaplanır. 3.6. Kısmi Bölünmelerde Teorik Fiyatın Belirlenmesi Kısmi bölünme sonrasında payları serbest marjla işlem görür. Kısmi bölünmelerde referans fiyat, değerleme raporunda kullanılan değerleme yöntemi dikkate alınarak Borsa Başkanlığı tarafından belirlenir. 3.7. Diğer Durumlar Yukarıda 3.2., 3.3., 3.4., 3.5. ve 3.6. maddelerde belirtilen durumların dışında, payların teorik baz/referans fiyatları Borsa Başkanlığı tarafından belirlenir. 62 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4. KOTASYON, PAZAR AÇILMASI, HALKA ARZ VE İMKB’DE İŞLEM GÖRME 4.1. Kotasyon Ve Halka Arz 4.1.1. Kotasyonun Tanımı Kotasyon, menkul kıymetler borsalarındaki sürekli işlem görmesi talep edilen sermaye piyasası araçlarının ilgili borsa yönetmeliklerindeki şartları taşımaları durumunda ilgili Pazar listesine kayıt edilmesi ve işlem görmesinin kabul edilmesidir. Menkul kıymetler borsalarında alım satıma konu olabilecek sermaye piyasası araçlarının, ilgili borsa yönetmeliğinde işleyiş esasları belirlenen pazarlara kote edilmiş olması şarttır. Bir ortaklığın borsa kotuna alınan sermaye piyasası aracı, kota alındığı ilgili pazarda işlem görür. Menkul kıymetler borsalarında, sahiplerine ortaklık veya alacaklılık hakkı veren menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları ilgili borsa pazarına kote edilip sürekli işlem görebilir. Kote edilmeyen menkul kıymetler ise oluşturulan özel pazarlarda (Kot dışı pazar) işlem görebilir. Bir ortaklığın, borsanın bir pazarına kote edilecek sermaye piyasası araçlarının sahiplerine eşit haklar vermesi gerekir. Yönetime katılma, yönetim kuruluna üye seçme, oy kullanma, kardan pay alma, tasfiyeden pay alma bakımından farklı haklara sahip ortaklık hakkı taşıyan menkul kıymetler aynı işlem bölümünde işlem göremez. 4.2. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda Genel Kotasyon Esasları Menkul kıymetlerin borsa kotuna alınması ve menkul kıymetlerin Borsa’da işlem görmesi ile ilgili yapılan başvuruların incelenmesi ile hisseleri işlem gören şirketlerin izlenmesi başlıca kotasyon faaliyetleridir. Ayrıca İMKB’nda menkul kıymetlerin işlem göreceği pazarların oluşturulması ve işlem gören menkul kıymetlerin sağlıklı bir piyasada alınıp satılmasını sağlayacak ve fiyatlarını etkileyebilecek önemli bilgilerin ve gelişmelerin takibi ve kamuya duyurulmasına ilişkin işlemler de kotasyon faaliyetlerine paralel olarak yürütülmektedir. Menkul kıymetlerin Istanbul Menkul Kıymetler Borsası kotuna alınması, kotta kalması, kottan geçici ve sürekli çıkarılması, Borsa pazarlarında işlem görmesi ve işlemlerin sürekli veya geçici olarak durdurulması esaslarını düzenlemek; menkul kıymetlerin sağlıklı ve etkin bir piyasada açıklık ve dürüstlük içinde işlem görmesini sağlamak üzere menkul kıymetleri 63 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Borsa kotunda bulunan ve/veya Borsa Pazarlarında işlem gören ortaklıkların uyması gereken kurallar ile Borsa'ya verilmesi gereken bilgi ve belgeleri belirlemek amacıyla çıkarılan Istanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği 24 Haziran 2004 tarih ve 25502 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 4.2.1. Tanımlar Ortaklık: Menkul kıymetleri Borsa kotuna alınmış veya alınacak ve/veya Borsa pazarlarında işlem gören veya görecek anonim ortaklıkları, Mali Tablo: Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar için geçerli olan SPK’nun muhasebe düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanan ayrıntılı bilanço, gelir tablosu ve diğer tabloları, İlk Kotasyon: Ortaklık hisse senetlerinin ilk kez Borsa kotuna alınmasını, ortaklığın borçluluğu temsil eden menkul kıymetlerinin Borsa kotuna alınmasını, İlave Kotasyon: Başvuru tarihinde Borsa kotunda hisse senetleri bulunan ortaklığın sermaye arttırımı nedeniyle ihraç ettiği yeni hisse senetlerinin kotasyon işlemini, İMKB Saklama Merkezi: Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’ni ve/veya Yönetim Kurulunca belirlenen ve Sermaye Piyasası Kurulunca onaylanan diğer takas ve saklama kuruluşlarını ifade eder. 4.2.2. Kotasyona Konu Olacak ve Borsa'da İşlem Görecek Menkul Kıymetler (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 6) Borsa'da, ortaklık hakkı veya alacaklılık hakkı sağlayan ve SPK tarafından menkul kıymet olarak kabul edilen sermaye piyasası araçları kote edilebilir. Bu Yönetmelik ile kotasyon esasları düzenlenen menkul kıymetler dışında kalan diğer menkul kıymetlerin kotasyonu ile ilgili esas ve usuller, SPK'nın onayı ile Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. Menkul kıymetlerin Borsa'da işlem görmeleri esastır. Bir ortaklığın halka arz edilmiş hisse senetleri, esas olarak aynı işlem sırasında işlem görür. Ancak, ortaklığın halka arz edilmiş 64 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI farklı haklara sahip hisse senetleri bulunuyor ise, Yönetim Kurulu’nun kararıyla birden fazla işlem sırası açılabilir. Bir menkul kıymetin ilgili pazara kabulüne, ihraçcı kuruluşun veya elinde söz konusu menkul kıymetten Yönetim Kurulu’nca tespit edilecek asgari miktarda bulunduran borsa üyeleri ile ilgili menkul kıymetin halka arzına aracılık hizmeti veren aracı kuruluşun başvurusu üzerine Yönetim Kurulu karar verebilir. Aracı kuruluşlarca kotasyon başvurusu yapılmış ise ilgili ortaklık gerekli tüm bilgi ve belgeleri Borsa’ya vermekle ve kotasyon ücretlerini zamanında ödemekle yükümlüdür. Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetlerin Borsa pazarlarında işlem görebilmesi için, hisse senetleri halka arz olunmuş anonim ortaklık statüsü için Kanunda belirtilen ortak sayısından az olmamak üzere en az 250 gerçek ve tüzel kişiye satıldığının belgelenmesi şarttır. Satışa sunulan menkul kıymetlerden %5 ve üzerinde pay satın alan gerçek ve tüzel kişiler, kurumsal yatırımcılar hariç olmak üzere pay sahibi sayısının hesabında dikkate alınmaz. Bu menkul kıymetlerin Borsa’da satış yöntemiyle satılmış olması halinde pay sahiplerine ilişkin Merkezi Kayıt Kuruluşu kayıtları esas alınır. Türkiye’de veya dışarıda yerleşik yatırım ortaklıkları, yatırım fonları, özel emeklilik kuruluşları ve SPK’ca kurumsal yatırımcı olduğu kabul edilen diğer tüzel kişiler kurumsal yatırımcı olarak kabul edilir. 4.2.2.1. Kota Alınmış Menkul Kıymetlerin İşlem Görmesi (İMKB Kotasyon Yönetmeliği - Madde 7) Borsa'da kota alınmış menkul kıymetler için Yönetim Kurulu kararı ile hisse senedi pazarı, tahvil pazarı ve diğer menkul kıymet pazarları teşekkül ettirilebilir. Teşekkül ettirilen pazarlar ve buralarda işlem görecek menkul kıymet türleri Borsa bülteninde ilân edilir. Pazarlar teşekkül ettirildikleri usule göre kaldırılabilir. Kot içi pazarda işlem gören menkul kıymetler, bu Yönetmelik'te düzenlenen, kottan çıkarmayı gerektiren durumların oluşması halinde, Yönetim Kurulu kararı ile geçici veya sürekli olarak işlem görmekten men edilebilir. Yönetim Kurulu'nun işlem gören menkul kıymetlerin kottan geçici çıkarılmasına ilişkin kararında aksine hüküm yok ise, bu menkul kıymetler kot dışı pazarda işlem görür. Kottan geçici çıkarma süresi dolduğunda, söz konusu menkul kıymetler tekrar kot içi pazarda işlem görmeye başlar. 4.2.2.2. Kota Alınmamış Menkul Kıymetlerin Borsa'da İşlem Görmesi (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 27) Borsa'da Yönetim Kurulu'nun kararı ile kota alınmamış veya kottan çıkarılmış menkul kıymetlerin işlem göreceği pazarlar teşekkül ettirilebilir. Bu pazarlarda kottan çıkarılmış menkul kıymetler ile SPK kaydına alınmış ancak kota alınmamış menkul kıymetler işlem görürler. 65 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Hisse senetleri kot dışı pazarda işlem gören ortaklıkların sermaye artırımları nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin kot dışı pazar kaydına alınmasında da bu Yönetmeliğin ilave kotasyon zorunluluğu hükümleri uygulanır. Kot dışı pazarda işlem gören menkul kıymetler, bu Yönetmeliğin 24’üncü maddesinin b, c, d, e, f, h, i, j, k, m, n ve p bendi hükümleri dikkate alınarak Yönetim Kurulu kararı ile geçici veya sürekli olarak işlem görmekten men edilebilirler. 4.2.2.3. İlave Kotasyon Zorunluluğu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 11) Hisse senetleri Borsa kotunda bulunan ortaklıkların bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırımları nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin dağıtım tarihinin Borsa’ya bildirilmesi, bu Yönetmeliğin uygulanması bakımından ilave kotasyon başvurusu olarak kabul edilir. Bu ortaklıkların sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetleri, sermaye artırımının tamamlandığına ilişkin belgeler ile bilgi formu dışında, bu Yönetmeliğin 9’uncu ve 10’uncu maddelerinde belirtilen bilgi ve belgelerin verilmesi gerekmeksizin ve bu Yönetmelik’te yer alan kotasyon şartları aranmaksızın Borsa kotuna alınır. Sermaye artırımının tamamlandığına ilişkin SPK’dan alınan belge veya Ticaret Sicili tescil belgesi, alındıktan sonra bilgi formu ile birlikte 2 işgünü içerisinde Borsa’ya gönderilir. Hisse senetleri Borsa kotunda bulunan ortaklıkların sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetleri, ortaklara dağıtım tarihinden itibaren ilgili düzenlemeler çerçevesinde Borsa’da işlem görmeye başlar. 4.2.3. Kotasyon Şartları 4.2.3.1. Ortaklık Haklarını Temsil Eden Menkul Kıymetlerin İlk Kotasyonu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 13) Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetlerin ilk kotasyonunda aşağıdaki şartlar aranır. Ortaklık haklarını temsil eden menkul kıymetler, ilk kotasyon şeklinde kote ediliyor ise; başvurunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması ve ortaklığın; a) SPK düzenlemeleri çerçevesinde izahnamede yer alacak mali tablolar ile bağımsız denetim raporlarının Borsa’ya sunulmuş olması, b) Kuruluşundan itibaren en az 3 takvim yılı geçmiş olması,ve son 3 yıllık döneme ilişkin mali tablolarının yayınlanması, c) Ortaklığın aşağıda alternatif gruplarda yeralan koşullardan aynı grup içerisinde yer alan koşulların tamamını sağlaması, 66 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Halka arzedilen hisse senetlerinin piyasa değeri Vergi öncesi kar elde edilmiş olması Halka arz edilen hisse senetlerinin ödenmiş veya çıkarılmış sermayeye oranı Özsermaye Grup 1 Asgari 110.000.000 TL Son iki yıldan en az birinde - Grup 2 Asgari 55.000.000 TL Son iki yıldan en az birinde Asgari % 5 Grup 3 Asgari 27.500.000 TL Son 2 yıl Asgari 27.500.000 TL Asgari 17.600.000 TL Asgari 11.000.000 TL Asgari % 25 d)... e)... f) Finansman yapısının faaliyetlerini sağlıklı bir biçimde yürütebilecek düzeyde olduğunun Borsa yönetimince tespit ettirilmiş ve kabul edilmiş olması, g) Esas sözleşmenin Borsa’da işlem görecek menkul kıymetlerin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemekte olması, h) Ortaklığın bulunmaması, üretim ve faaliyetlerini etkileyecek önemli hukuki uyuşmazlıkların i) Borsa yönetimince geçerli kabul edilebilecek durumlar dışındaki nedenlerle son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato istenmemiş olması ve Borsaca belirlenen diğer benzeri durumların yaşanmamış olması,” j) Menkul kıymetlerin, piyasadaki mevcut ve muhtemel tedavül hacmi bakımından Borsa yönetimince önceden belirlenecek kriterlere uygun olması, k) Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile hisse senetlerinin hukuki durumunun tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi, şarttır. Oydan yoksun hisse senetleri ve imtiyazlı hisse senetleri gibi üzerinde taşıdığı haklar bakımından özelliği bulunan ortaklık hakkı veren menkul kıymetler için Yönetim Kurulu ilâve şartlar isteyebileceği gibi yukarıda belirtilen şartlardan bir kısmının aranmamasını da kararlaştırabilir. Bu maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen tutarlar, Türkiye İstatistik Kurumunun yıllık üretici fiyatları genel endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artışı oranı dikkate alınarak Yönetim Kurulunca arttırılabilir. 67 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.2.3.2. Yatırım Ortaklıklarına Ait Hisse Senetlerinin Kotasyonu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 15) Yatırım ortaklıklarınca ihraç edilen hisse senetlerinin ilk kotasyonunda aşağıdaki şartlar aranır. a) Çıkarılmış sermayelerinin ve halka arz edilen hisse senetlerinin nominal değerlerinin ödenmiş ya da çıkarılmış sermayesine oranlarının en az SPK’nın ilgili tebliğlerinde belirtilen tutar ve oranda olması, b) Esas sözleşmenin Borsa’da işlem görecek menkul kıymetlerin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemekte olması, c) Kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile hisse senetlerinin hukuki durumunun tabi oldukları mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi. 4.2.3.3. Yabancı Kuruluşlara Ait Menkul Kıymetlerin Kotasyonu (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 19) Yurtdışında yerleşik ve faaliyet gösteren yabancı kuruluşların menkul kıymetlerinin Borsa kotuna alınmasında bu Yönetmelikte yer alan kotasyon şartlarına ilave olarak ilgili Bakanlığın izni aranır. Ayrıca, başvurusu yapılan menkul kıymetlerin, çıkarıldıkları ülkenin en az bir borsasında kote edilmiş olması veya borsası bulunmayan ülkelerde çıkarılanların, Yönetim Kurulu'nca belirlenen kriterlere uygun olması gerekir. Yabancı kuruluşlar, menkul kıymetlerinin Borsa kotuna alınması için bu Yönetmelik'te öngörülen bilgi ve belgeler ile Borsa'ya ve ilgili Bakanlığa başvurur. Borsa kotuna alınacak yabancı kuruluşlara ait menkul kıymetlerin tedavülü için, söz konusu menkul kıymetlerin İMKB Saklama Merkezi'ne veya bir bankaya depo edilmesi ya da kendi ülkelerindeki bir saklama şirketine depo ettirilip depo belgelerinin teslim edilmesi ve depo edilmiş menkul kıymet sertifikalarının tedavül etmesi istenebilir. Bu durumda, depo edilmiş menkul kıymet sertifikalarına ilişkin SPK'nın düzenlemeleri ile Yönetim Kurulu'nun belirlediği ilke ve yöntemler esas alınır. Yönetim Kurulu, menkul kıymetlerin taşıdığı haklar ve tedavül kısıtlamalarına göre ya da çıkarıldıkları ülkelerin yasal düzenlemelerine göre, ilave şartlar isteyebileceği gibi, yerli ve yabancı kredi derecelendirme kuruluşlarınca derecelendirme çalışması yapılan borçlanma senetlerinin kotasyonunda bazı şartların aranmamasına da karar verebilir. 68 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.2.4. Kottan Çıkarma 4.2.4.1. Borsa Kotundan Çıkarmayı Gerektiren Durumlar (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 24) Aşağıdaki hallerde menkul kıymetler kotasyon komitesinin görüşü alınarak veya bu komitenin teklifi üzerine Yönetim Kurulu kararı ile sürekli veya geçici olarak Borsa kotundan çıkarılabilir. Yönetim Kurulu, kottan çıkarma kararını vermeden önce ilgili ortaklığı durumu düzeltmesi için uyarabilir ve süre verebilir. a) Ortaklığın hesap dönemi sonuna ait bilançosunda yer alan dönem zararı ve birikmiş zararlar toplamının, özsermayenin dönem zararı ve birikmiş zararlar dışında kalan diğer kalemlerinin toplamına ulaşmış olması, b) Bu Yönetmeliğin 9’uncu maddesinin birinci fıkrasının (p) bendinde belirtilen beyan yazısına uyulmaması, c) Kamunun aydınlatılmasında azami özenin gösterilmemesi ve yatırımcıların yatırım kararı almasında etkili olacak ve menkul kıymetin piyasa değerinde değişiklik yapabilecek her türlü bilgi ve belgenin derhal en seri haberleşme vasıtasıyla kamuya açıklanmak üzere ilgili düzenlemeler çerçevesinde Borsa'ya bildirilmemesi ve benzeri konularla ilgili olarak getirilen düzenlemelere uyulmaması, d) Borsa yönetimince yapılacak düzenlemelere ve ilgili mevzuata uyulmaması, e) Ortaklığın iflasına karar verilmiş olması veya Borsa yönetimince geçerli kabul edilebilecek durumlar dışındaki nedenlerle faaliyetlerinin 3 aydan uzun bir süre için durdurulmuş olması, f) Ortaklığın, tasfiye veya süre dolma gibi herhangi bir nedenle sona ermesi, g) Ortaklığın, borçlarını ödemekte güçlük içerisine girmiş veya finansman sıkıntısına düşmüş ya da konkordato mühleti talep etmiş olması, h) Ortaklığın Borsa'ya ödemekle yükümlü olduğu ücretleri ödememesi ya da aleyhine yapılan icra takibinin sonuçsuz kalması, i) Ortaklığın esas faaliyetini sürdürebilmesi için gerekli izin, lisans, yetki belgesinin iptal edilmesi veya ortadan kalkması, j) Türk Ticaret Kanunu kapsamında ortaklığın, aktiflerinin satış fiyatları esas olmak üzere düzenlenen ara bilançosuna göre sermayesinin 2/3'ünü yitirmesi, k) Borsa'ya sunulan ara dönemler de dahil olmak üzere son iki döneme ait bağımsız denetim raporunun (sınırlı, sürekli, özel) olumsuz görüş içermesi veya görüş bildirmekten kaçınılması, l) Her türlü yangın, doğal afetler, harp hali, terör faaliyetleri üretim faktörlerinin 2/3'ünün faaliyetten çıkması ve benzeri nedenlerle ortaklık faaliyetlerini önemli ölçüde etkileyecek gelişmelerin yaşanması, m) Ortaklığı temsile yetkili kişilerin veya ortaklık yönetiminde söz sahibi kişilerin, öncelikle Borsa'ya verilmesi gereken bilgi ve belgeleri, Borsa'ya vermeden önce Borsa dışındaki üçüncü kişilere, basın-yayın kuruluşlarına ve diğer kişi, kurum veya kuruluşlara vermiş olması, 69 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI n) Borsa kotunda bulunan borçlanma senetlerinin itfa edilmesi ya da bakiyesinin talep edilmemiş kıymetlerden oluşması, ortaklığın vadesi dolan borçlanma senetlerini ödeyememesi ya da faizlerini zamanında ödeyememesi veya borçlanma senedi sahiplerinin haklarını kullanmalarına engel olabilecek işlemler yapması, o) Menkul kıymetin piyasa değerinin, nominal değerinin çok altına düşmesi veya işlem hacmi ya da işlem sıklığının genel ortalamaların çok altına inmesi veya işlem görmesinin sürekli ya da geçici olarak durdurulması, p) Borsa'ca veya Borsa tarafından görevlendirilenlerce istenecek bilgilerin verilmemesi veya eksik veya gerçeğe aykırı bilgi ve/veya belge verilmesi, defter ve belgelerin bu görevlilere ibraz edilmemesi, saklanması, yok edilmesi veya Borsa görevlilerinin görevlerini yapmalarının engellenmesi. 4.2.4.2. Ortaklığın Kendi İsteği İle Menkul Kıymetlerin Borsa Kotundan Çıkarılması (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 25) Ortaklıklar, Borsa kotunda bulunan menkul kıymetlerinin kottan çıkarılması isteğiyle başvuruda bulunabilirler. Kottan çıkarılması talep edilen menkul kıymetler Borsa'da işlem görüyor ise; Borsa Yönetim Kurulu kottan çıkarma kararı verirken ilgili ortaklıktan, yatırımcıların mağduriyetlerinin önlenmesi amacıyla bir takım tedbirler almasını şart koşabilir. Herhalûkarda, menkul kıymetlerin ihraçcı ortaklıkların isteği ile Borsa kotundan çıkarılması için Borsa Yönetim Kurulu nihai karar merciidir. 4.2.4.3. Geçici veya Sürekli Kottan Çıkarılan Menkul Kıymetlerin Tekrar Borsa Kotuna Alınmaları (İMKB Kotasyon Yönetmeliği Madde 26) Sürekli olarak Borsa kotundan çıkarılmış menkul kıymetlerin Üçüncü Bölüm'de belirtilen kotasyon şartları gözönüne alınarak tekrar Borsa kotuna alınmalarına Yönetim Kurulu karar verebilir. Sürekli olarak Borsa kotundan çıkarılan menkul kıymetlerin tekrar Borsa kotuna alınabilmesi için Yönetim Kurulu'nca, belli bir süre geçmiş olma şartı aranabilir. Borsa kotundan geçici olarak çıkarılmış menkul kıymetlerin tekrar Borsa kotuna alınabilmesi için, öncelikle kottan çıkarma kararına esas teşkil eden nedenlerin ortadan kalkmış olması, Yönetim Kurulu'nun çıkarma kararında süre ve şartlar yer almış ise, bu şartların yerine getirilmiş olması ve verilen sürenin dolmuş olması gerekir. Yönetim Kurulu, geçici kottan çıkarma kararını, süre sonunda tekrar inceleyerek geçici kottan çıkarma süresini uzatmaya veya sürekli çıkarmaya dönüştürmeye karar verebilir. Borsa'da işlem görmekte iken yeterli işlem hacmine sahip olmaması veya belli bir süre işlem görmemesi nedeniyle kottan çıkarılan menkul kıymetlerin tekrar işlem görmesi ve kote 70 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI edilmesi için, yeterli pazar derinliği ile gerekli işlem hacmini doğurabileceği ve tedavül kabiliyeti olabileceği hususunda Yönetim Kurulu, ortaklıkça kendisine sunulan bilgi, belge ve gerekçelerin yeterli olduğuna karar vermiş olmalıdır. Yönetim Kurulu, Borsa kotuna tekrar alınacak menkul kıymetlerin bu Yönetmeliğin 13’üncü maddesinin ikinci fıkrasının (e) bendinde belirtilen miktardan aşağı olmayacak şekilde İMKB Saklama Merkezi'ne depo edilmesini şart koşabilir. 4.3. Halka Arz ve Borsa’da İşlem Görme Bir şirketin hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilmesi için öncelikle hisse senetlerinin halka arz edilmiş olması gereklidir. Bu bölümde sadece şirketler açısından Borsa’da işlem görme başvurusundan önce hisselerini nasıl halka arz edecekleri özet olarak verilmiştir. 4.3.1. Şirketler ve Halka Arz Sermaye Piyasası Kanunu açısından, halka arz, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulmasını; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesini; hisse senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem görmesini; SPK’na göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışını ifade eder. Hisse senetlerini halka arz etmek suretiyle halka açılan ve hisse senetleri Borsa'da işlem gören şirketler, halka arz yoluyla bir yandan sermayenin tabana yayılmasını sağlamakta, diğer yandan alternatif finansman yöntemleri arasında en ucuz kaynak niteliğinde olan fonlar ile yeni yatırımlara girebilme olanağına kavuşmakta, tasarrufçunun atıl fonlarını aktif hale getirmekte, kısa vadeli fonların uzun vadeli fonlara dönüşmesini sağlamaktadırlar. Halka açılan şirketlerin kurumlaşma süreci hızlanmakta ve modern yönetim tekniklerine daha kısa süre içinde kavuşabilmektedirler. Halka açık şirketlerin hisse senetlerinin Borsa'da işlem görmesi gerek şirkete gerekse şirket ürünlerine yaygın tanınma ve prestij avantajı sağlamaktadır. Borsa'da işlem görme ile birlikte şirket yabancılar tarafından tanınmış olacağından şirketin ürünlerine yeni pazarlar açılarak ihracatında artış sağlanabilecektir. Ayrıca yurtdışı kuruluşlarla ortak girişimlerde (Joint Venture vb.) bulunmada halka açıklık ve Borsa'da işlem görme çok önemli bir referans teşkil etmektedir. Ayrıca, şirket hisse senetleri likidite imkanı kazandığından, hisse senetlerinin organize pazarlarda istenilen zamanda, gerçek arz ve talebe göre oluşan fiyatlardan alınıp satılabilmesi imkanı doğmaktadır. 71 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Diğer yandan, hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmesi ile birlikte şirketlerin hisse senetleri bankalar ve benzeri kurumlarca teminat olarak kabul edilebildiğinden bankacılık kesiminden daha fazla kaynak temini mümkün hale gelmektedir. Halka açılacak açıklanmıştır. şirketlerin izleyecekleri yasal prosedür ilerideki bölümlerde kısaca 4.3.1.1. Halka Arz Yöntemleri Esas olarak, halka açılmada üç yöntem izlenebilir. a) Mevcut Payların Halka Arzı Pay sahiplerinin ortaklıkta sahip oldukları payları halka arz edebilmeleri için; a) Ortaklık sermayesinin tamamının ödenmiş olması, b) Paylarında rehin veya teminata verilmek suretiyle devir ve tedavülünün kısıtlayıcı ve pay sahiplerinin haklarını kullanmasına engel teşkil edici kayıtların olmaması, zorunludur. Ortaklık yönetim kurulunun, esas sözleşmesinin Kurul düzenlemelerine ve SPKn’nun amaç ve ilkelerine uygun hale getirilmesi için gerekli değişiklikleri içeren madde tadil tasarılarını hazırlayarak gerekli belgelerle birlikte Kurula başvurması ve esas sözleşme değişikliğine ilişkin Kurul onayının alınmasından sonra gerekli değişikliklerin yapılacak ilk genel kurul toplantısında karara bağlanması gerekir. Hissedarların paylarını satacak olan aracı kuruluş gerekli belgelerle birlikte payların Kurul kaydına alınması için başvuru yapar. Ortaklık yönetim kurulu, hissedar ve ilgili aracı kuruluşa, esas sözleşme değişikliği ve Kurul kaydına alınma sırasında gerekli belgeleri sağlamak ve satış sırasında mevzuatta öngörülen mükellefiyetleri yerine getirmek zorundadır. Özelleştirme kapsamındaki ortaklıklar adına Kurula başvuru Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından doğrudan yapılabilir. b) Halka Açık Olmayan Ortaklıkların Paylarının Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arz Halka açık olmayan ortaklıklar, yapacakları sermaye artırımlarında, ortakların yeni pay alma haklarını kısmen veya tamamen kısıtlayarak paylarını halka arz edebilirler. Bu ortaklıkların sermayelerinin tamamının ödenmiş olması zorunludur. Kurula başvuru öncesinde aşağıdaki işlemler yapılır. 72 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI a) Yönetim kurulu esas sözleşmenin Kurul düzenlemelerine ve Kanunun amaç ve ilkelerine uygun hale getirilmesi için gerekli değişiklikleri ve sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısını hazırlayarak gerekli belgelerle birlikte Kurula baçvurur ve esas sözleşme değişikliği için Kurul onayını alır. b) TTK hükümleri dahilinde genel kurulca sermayenin artırılmasına ve yeni pay alma haklarının sınırlandırılmasına ilişkin kararlar alınır. Bu işlemlerden sonra sermaye artırımı yoluyla halka arz için gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile payların kayda alınması için ortaklık veya aracı kuruluş tarafından Kurula başvurulur. Payları GİP’te işlem görecek ortaklıklar tarafından da Tebliğ’de belirtilen belgelerin eklendiği bir dilekçe ile payların kayda alınması için Kurula başvurulur. c) Halka Açık Ortaklıkların Sermaye Artırımları Yoluyla Halka Arzı Temel olarak anonim ortaklıklar iki tür sermaye sistemine tabi olabilirler. • • Esas sermaye sistemi Kayıtlı sermaye sistemi Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulu artırılacak sermaye miktarını ve satış esaslarını belirleyen bir karar alır. Esas sermaye sisteminde; yönetim kurulunca, esas sözleşmenin sermaye maddesinin değişikliğini içeren madde tadil tasarısı hazırlanır ve madde değişikliği için Kurulun onayını takiben TTK hükümleri dahilinde genel kurulca sermaye artırımı kararı alınır. Bu genel kurulda, yeni pay alma haklarının kısmen ya da tamamen kısıtlanmasının toplantı gündemine alınmış olması halinde yönetim kurulu tarafından yeni pay alma haklarının kısıtlanma nedenlerinin ve satış için ortaklara teklif edilen fiyatın gerekçelerinin açıklandığı bir raporun ortakların bilgisine sunulması zorunludur. Yeni pay alma haklarının tamamen veya kısmen kısıtlanmak istenmesi durumunda; bu hususun, - kayıtlı sermaye sisteminde esas sözleşme ile yetkili kılınmış yönetim kurulunun alacağı sermaye artırımı kararında, - esas sermaye sisteminde ise genel kurulun alacağı sermaye artırımı kararında, açıkça belirtilmesi gerekir. Kayıtlı sermaye sisteminde, yönetim kurulunun yeni pay alma haklarını kısıtlama kararı, Kurulun kayıtlı sermaye sistemine ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde, alındığı tarihten itibaren 5 iş günü içinde Ticaret Siciline tescil ve TTSG'nde ilan edilir. 73 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bu işlemlerden sonra gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile payların kayda alınması için Kurula başvurulur. Payları GİP Listesi’nde bulunan şirketlerin bu kapsamda ihraç edecekleri payların kayda alınması için gerekli belgelerin eklendiği bir dilekçe ile Kurula başvurulur. 4.3.1.2. Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemleri Sermaye piyasası araçlarının Sermaye Piyasası Kurulu'na kaydı yapılarak halka arz yoluyla satışında uygulanacak yöntemlere ilişkin esaslar Seri:VIII, No:66 sayılı “Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ” ile düzenlenmiştir. 4.3.1.3. Genel Esaslar Sermaye piyasası araçlarının halka arzında fiyat, satış ve dağıtım esasları ihraçcı ve/veya hissedar ile konsorsiyum lideri tarafından, niteliği belirlenmiş ortaklıkların paylarının halka arzı dışında, serbestçe belirlenir. Söz konusu hususlara izahnamede ayrıntılı olarak yer verilmesi zorunludur. Halka arz edilecek sermaye piyasası araçları, izahnamede nitelikleri tanımlanan herhangi bir yatırımcı grubuna satılmak üzere, her bir yatırımcı grubu için yapılacak tahsisat oranlarına izahnamede ayrıntılı olarak yer verilmesi suretiyle, tahsis edilebilir. Satış sırasında talep edilebilecek sermaye piyasası aracı miktarlarına ihraçcının yönetim kurulunca veya hissedar tarafından izahnamede belirtilmesi suretiyle asgari veya azami sınırlar konulabilir. Ancak getirilebilecek sınırlamalar ihraçcı, hissedar, aracı kuruluş ile sermaye, yönetim, denetim ve benzeri şekillerde ilişkisi bulunan kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanılamaz. Belirli bir yatırımcı grubuna tahsisat yapılmış olması halinde, söz konusu gruptan başvuru yapacaklar aranan nitelikleri taşıdıklarına dair izahnamede öngörülen bir belgeyi talep formuna eklerler. Halka arz edilecek sermaye piyasası aracının ek satış hakkı hariç olmak üzere en az % 10’u yurtiçi bireysel yatırımcılara ve % 10’u ise yurtiçi kurumsal yatırımcılara tahsis edilmek zorundadır. Söz konusu sınırlamalar borsada satış yöntemiyle halka arzlarda uygulanmayacaktır. Talep toplama yönteminde talep süresi sonunda belirli bir yatırımcı grubuna tahsis edilen tutarı karşılayacak miktarda talep gelmemiş ise o gruba ait tahsisatın karşılanamayan kısmı diğer gruplara aktarılabilir. Talep toplama süresinin sonunda her bir yatırımcı grubuna tahsis edilen tutarı karşılayacak kadar talep gelmiş olsa dahi, izahnamede esasları açıklanmış olmak koşuluyla tahsisat oranları gruplar arasında yurtiçi bireysel ve yurtiçi kurumsal yatırımcıların asgari tahsisat oranlarını azaltmamak üzere kaydırılabilecektir. 74 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Ancak herhangi bir yatırımcı grubu için izahnamede açıklanan tutarın %20 sinden daha fazla azaltma yapılamayacaktır. 4.3.1.4. Halka Arza Aracılığa İlişkin Esaslar Sermaye piyasası araçlarının halka arzı, halka arza aracılık yetki belgesi olan bir aracı kuruluş veya aracı kuruluşlardan oluşan konsorsiyum aracılığıyla gerçekleştirilir. Aracılık sözleşmesinde, aracı kuruluşlardan en az biri konsorsiyum lideri olarak belirlenir. Bu şekilde birden fazla konsorsiyum üyesinin eş lider olarak belirlenmesi mümkündür. Bu durumda her bir eş liderin görev ve sorumlulukları ile bunlardan Kurul nezdinde başvuru işlemlerini yürütecek olan aracı kuruluş aracılık sözleşmesinde açıkça belirtilir. Halka arza aracılığın, tek bir aracı kuruluş tarafından gerçekleştirilmesi halinde söz konusu aracı kuruluş konsorsiyum lideri için belirtilen görev ve sorumlulukları haizdir. 4.3.1.5. Dağıtıma İlişkin Esaslar Dağıtım sırasında nitelikli yatırımcı kapsamına girmeyen diğer yatırımcı gruplarına kendi dahil oldukları grup içerisinde eşit ve adil davranılması, taleplerin hangi aracı kuruluştan geldiğine bakılmaksızın aynı şekilde değerlendirilmesi esastır. Çalışanlara yapılacak tahsisatın dağıtım sırasında ayrı bir kategori olarak belirlenmesi ve bireysel yatırımcılarla aynı dağıtım yöntemine tabi tutulmaları gerekmektedir. Dağıtımın izahnamede yer alan esaslara uygun olarak yapılmasından ihraçcı ve/veya hissedar ile konsorsiyum lideri sorumludur. Dağıtıma ilişkin kayıtların düzenli bir şekilde ve dağıtım işlemine ilişkin ihtiyaç duyulabilecek detayları içerecek şekilde tutulmasından konsorsiyuma katılan tüm aracı kuruluşlar sorumludur. 4.3.1.6. Talep Toplama Süresi Talep toplama süresi, en erken sirküler ilanını izleyen ikinci işgünü başlayabilir. Talep toplama süresi en az 2 işgünü, en fazla 30 gün olarak belirlenebilir. 4.3.1.7. Mükerrer Talepler Talep toplama sonucunda sermaye piyasası araçlarının dağıtımı sırasında bir defadan fazla talepte bulunan yatırımcıların en yüksek miktarlı talep tutarları hesaplamada dikkate alınır ve diğer talepleri iptal edilir. Ancak, oransal dağıtım sisteminin uygulanması durumunda bir defadan fazla talepte bulunan yatırımcılar olup olmadığına ilişkin tespitin yapılması zorunlu değildir. 4.3.1.8. Bedellerin Yatırılması Satışa sunulan sermaye piyasası araçlarından almak isteyen yatırımcılar almak istedikleri miktara ilişkin bedelleri sirkülerde yer alan süre içinde, belirtilen banka hesabına aktarılmak 75 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI üzere yatırırlar ve halka arzı yürüten aracı kuruluşca düzenlenen talep formunu doldurup imzalarlar. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında tüm hukuki sorumluluğun aracı kuruluş ile ihraçcı ve/veya hissedarda olması kaydıyla likit fonlar, devlet iç borçlanma senetleri, döviz ve benzeri likiditesi yüksek varlıkların blokajı yoluyla talepte bulunulabilir. 4.3.1.9. Dağıtım Listesinin Kesinleşmesi, Bedel İadesi ve Teslim Talep toplama süresinin bitimini izleyen 2 işgünü içerisinde konsorsiyum lideri, bedelini ödeyerek sermaye piyasası aracı almak isteyen yatırımcıların adı/soyadını, T.C. Kimlik numaralarını, ticaret unvanlarını, vergi numaralarını, talep ettikleri sermaye piyasası aracı miktarını, teklif edilen fiyatı, miktar alt sınırlarını, talebin sisteme girildiği tarih ve saat ile sermaye piyasası araçlarının yatırımcılar arasındaki dağıtımını gösterir bir liste düzenleyerek ihraçcıya, mevcut payların halka arzında ise hissedarlara verir. İhraçcı ve/veya hissedar dağıtım listesinin teslimini izleyen 2 işgünü içinde listeyi onaylayarak aracı kuruluşa teslim eder. Karşılanamayan taleplere ilişkin bedel iadeleri aracı kuruluşlar tarafından dağıtım listesinin teslim alınmasını izleyen iki işgünü içerisinde yerine getirilir. Onaylanan dağıtım listesini alan aracı kuruluş ise karşılanan taleplere ilişkin sermaye piyasası araçlarının teslimini yerine getirir. Talep toplama yöntemi ile gerçekleştirilen halka arzlarda talep sahiplerinin edinmeye hak kazandıkları sermaye piyasası araçlarının kendileri adına açılmış hesaplara aktarılması zorunludur. 4.3.1.10. Niteliği Belirlenmiş Ortaklıklar Payları Borsa'da işlem gören ortaklıkların yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların satışı ile GİP’te ilk defa işlem görmek üzere başvuruda bulunan şirketlerin pay satışlarında "Borsa’da satış" yönteminin kullanılması zorunludur. Payları Borsa'da işlem gören ortaklıkların, Borsa’da hiç işlem görmemiş belirli bir gruba dahil paylarının olması durumunda, bu gruptaki paylara ilişkin yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların satışında “Borsa’da satış” yönteminin uygulanması zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, “Borsa’da satış” yönteminin uygulanmaması durumunda, yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan payların en az, borsada işlem gören ortaklık paylarının, Borsa’da halka arz süresinin sonundaki üç işlem gününde Borsa birincil piyasasında gerçekleşen günlük ağırlıklı ortalama fiyatlarının aritmetik ortalaması üzerinden satılması zorunludur. Payları Borsa’da işlem görmeyen halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımı yoluyla paylarının satışında, Kurulca belirlenen standartlara uygun olarak hazırlanmış son yıla ait bilançolarına göre, paylarının defter değeri nominal değerinin en az iki katı olan ortaklıkların; aynı bilanço üzerinden net dönem kârı elde etmiş olmaları ve bilanço aktif toplamının 10.770.000 TL'yi aşmış olmaları halinde, "Talep Toplama" yönteminin 76 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI uygulanması zorunludur. Ancak, yeni pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan tutarın, nakit karşılığı artırılacak sermayeye oranının % 5 ve altında kalması durumunda, yapılacak başvuru üzerine Kurulca uygun görülmesi halinde bu yöntem uygulanmayabilir. Kurul gerekli görmesi halinde talep toplama yönteminin kullanılmasını zorunlu tutabilir veya bu zorunluluğu kaldırabilir. Düzenlemede yer alan ve aşağıda belirtilen, talep toplama yöntemine, sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminde dağıtım ilkelerine, fiyat teklifi alma yoluyla talep toplama yönteminde dağıtım ilkelerine ve talep toplanmaksızın satış yöntemine ilişkin hükümlerin sadece yukarıda niteliği belirlenmiş ortaklıklarca uygulanması zorunludur. 4.3.1.11. Talep Toplama Yöntemi Talep toplama yönteminde, yatırımcıların satışa sunulan paylarına ilişkin talepleri toplanır ve bu taleplerin izahnamede yer alan usule göre değerlendirilmesi ile satışa sunulan paylar arasında dağıtıma tabi tutulur. Talep toplama yöntemiyle satış; "sabit fiyat", "fiyat teklifi alma" ve “fiyat aralığı” yoluyla aşağıda belirtilen esaslar çerçevesinde yürütülür. Sabit fiyatla talep toplama yönteminde, satışa sunulan aracın pay olması durumunda ihraçcı ve/veya hissedar tarafından sabit bir fiyat belirlenir. Fiyat teklifi alma yoluyla talep toplama yönteminde, sabit fiyatla talep toplama yönteminden farklı olarak ihraçcı ve/veya hissedar tarafından pay satışlarında asgari bir satış fiyatı belirlenir ve bunun üzerindeki fiyat teklifleri toplanır. Paylar fiyat aralığı ile Kurul kaydına alınmışsa ve sirküler fiyat aralığı ile ilan edilmişse fiyat aralığı yoluyla talep toplanabilir. Fiyat aralığı uygulanması durumunda tavan fiyat, taban fiyatın %20’sini aşmayacak şekilde belirlenir. Yatırımcılar istedikleri taktirde, almak istedikleri miktara ilişkin bir alt sınır belirleyebilirler. Aracı kuruluşlar talep formunu kabul etmeden önce yatırımcıların kimlik bilgilerini tespit etmekle yükümlüdürler. 4.3.1.12. Sabit Fiyatla Veya Fiyat Aralığı Yoluyla Talep Toplama Yönteminde Dağıtım İlkeleri Sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminin uygulandığı halka arzlarda, talep formlarını toplayan aracı kuruluş, talep toplama süresinin sona ermesinden sonra halka arzı yapılacak olan payların yatırımcılar arasında dağıtımını aşağıdaki esaslara göre yapacaktır. Başvuru taleplerinin satışa sunulan pay tutarından az olması halinde bütün talepler karşılanır. Taleplerin satışa sunulan pay tutarından fazla olması durumunda dağıtım şu şekilde gerçekleştirilir: Varsa belirli bir yatırımcı grubu için ayrılan kısım hariç olmak üzere, satışa sunulan toplam tutar, talep eden yatırımcı sayısına bölünür ve bu suretle bulunan 77 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI tutar ve altındaki alım talepleri karşılanır. Kalan tutar, talebi tamamen karşılanamayan yatırımcı sayısına bölünerek aynı şekilde dağıtılır. Bu şekildeki dağıtım işlemine satışa sunulan paylarının tamamı dağıtılıncaya kadar devam olunur. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda bir alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınır altında kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsürat ortaya çıkması durumunda, küsürat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında yönetim kurulunun veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. Sabit fiyatla veya fiyat aralığı yoluyla talep toplama yönteminin uygulandığı halka arzlarda istenmesi halinde, herhangi bir yatırımcı grubuna tahsis edilmiş bulunan toplam pay miktarının bu gruba gelen toplam talep miktarına bölünmesi ile arzın talebi karşılama oranı bulunduğu oransal dağıtım sistemi kullanılabilir. Söz konusu oran yatırımcıların talep ettikleri tutar ile çarpılarak, her bir yatırımcının talebi arzın talebi karşılama oranında pay tahsis edilmesi suretiyle karşılanır. 4.3.1.13. Fiyat Teklifi Alma Yoluyla Talep Toplama Yönteminde Dağıtım İlkeleri Talep formlarını toplayan aracı kuruluş, talep toplama süresinin sonunda payların yatırımcılar arasında dağıtımını aşağıdaki esaslara göre yapar. Toplanan teklifler, en yüksek fiyat teklifinden en düşük fiyat teklifine doğru olmak üzere, her fiyat düzeyinde talep edilen miktarlar ile birikimli miktarları gösteren bir tabloya dönüştürülür. Birikimli olarak en çok payın satılabildiği fiyat, satış fiyatı olarak belirlenir. Payların dağıtımında bu fiyatı karşılayan teklifler dikkate alınır. Belirlenen fiyat düzeyinde talep edilen toplam pay miktarının satışa sunulandan fazla olması durumunda, en yüksek fiyatlı talepten başlamak suretiyle dağıtım işlemi yapılır. Teşekkül eden fiyat seviyesinde birden fazla yatırımcının karşılanamayan talebi olması durumunda, yatırımcılar arasında dağıtım talep miktarı ile orantılı olarak yapılır. Dağıtım sonucunda ortaya çıkan miktarlar, miktar konusunda alt sınır koyan yatırımcılar açısından gözden geçirilir, ortaya çıkan miktarın bu alt sınırın altına kalması halinde yatırımcı isteğine uygun olarak listeden çıkarılır ve bu miktarlar tekrar dağıtıma tabi tutulur. Dağıtım hesaplamalarında küsürat ortaya çıkması durumunda küsürat tama iblağ edilerek talebi tamamen karşılanamayan yatırımcılar arasında ihraçcı veya hissedarın uygun gördüğü şekilde dağıtım yapılır. 4.3.1.14. Talep Toplamaksızın Satış Yöntemi Talep toplanmaksızın satış yöntemi, payları borsada işlem görmeyen halka açık ortaklıklardan, nitelikleri belirlenmiş ortaklıklar dışında kalanların paylarının kendileri ya da aracı kuruluşlar vasıtasıyla belirli bir fiyat tespit edilerek, yatırımcılardan talep toplanmaksızın halka arz yoluyla satışıdır. 78 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bu yöntemin uygulanması halinde; tasarruf sahipleri, sirkülerde belirtilen süre içinde pay bedellerini bir bankada açılan özel hesaba yatırarak sermaye artırımına katılırlar. Talep toplama yönteminin kullanılması durumunda, yeterli talepte bulunulmaması halinde, talep dışı kalan paylar için de yukarıdaki düzenleme uygulanır. 4.3.1.15. Halka Arzlarda Uygulanacak Teşvikler Halka arzda belirli yatırımcı gruplarına nakdi ve/veya gayrinakdi teşviklerin sağlanmasına, teşvik esaslarının tüm ayrıntılarının ve uygulama esaslarının tam ve doğru olarak ve abartılmış ve yanıltıcı bilgileri içermeyecek şekilde izahnamede yer alması ve söz konusu teşviklerin ihraçcı, hissedar, aracı kuruluş ile sermaye, yönetim denetim ve benzeri şekillerde ilişkisi bulunan kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması koşuluyla Kurulca izin verilebilir. Ancak söz konusu teşviklerin halka arzın önüne geçerek sağlıklı fiyat oluşumunu etkileyecek ve yatırımcıların yatırım kararlarını sağlıklı olarak ve serbestçe vermelerini engelleyecek nitelikte olmaması zorunludur. 4.3.1.16. Halka Arzda İçsel Bilgiye Ulaşabilecek Konumdaki Kişiler Payların halka arz yoluyla satışında; paylarını ihraç ve halka arzeden ihraçcılar ile halka arza aracılık eden aracı kuruluşların, payların değerini etkileyebilecek nitelikteki bilgiye ulaşabilecek konumdaki yöneticileri, ihraçcıların %5 ve üzerinde paya sahip ortakları ve halka arz nedeniyle hizmet aldığı diğer kişi/kurumların listesi, izahnamede açıklanmak suretiyle kamuya duyurulur. 4.3.1.17. Halka Arz Süreci 1. Ortaklık veya ortaklar hisse senetlerini halka arzetmeye karar verdiği takdirde, bu konuda yetkili aracı kuruluşlar ile aracılık yüklenim sözleşmesinin yapılması gerekecektir. 2. Ortaklık veya ortaklar hisse senetlerini halka arzetmeye karar verdiği takdirde halka arzedilecek hisse senetlerinin Sermaye Piyasası Kurulu'na kaydettirilmesi zorunludur. 3. Kurul'a kayıt başvurusuna Kurul'ca belirlenen bilgi ve belgeler eklenir. (SPK Seri: I, No: 40 sayılı tebliğ) 4. Sermaye piyasası araçlarının halka arzında açıklanacak bilgiler izahnamede yeralır. Izahnamede bulunacak bilgiler Kurul tarafından belirlenir. 5. Kurul'ca onaylanmış izahname ve kayıt belgesi 15 gün içinde ortaklık merkezinin bulunduğu yer Ticaret Sicili'ne tescil ve T. Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan ettirilir. 6. İzahname ve Sirküler tescili takiben ortaklığın internet sitesinde ve KAP’ta ilan edilir. 7. Sirkülerde belirtilen tarihlerde, izahnamede belirtilen satış yöntemine uygun olarak hisse senedi satış işlemine başlanır. Halka arzda, Sermaye Piyasası Kurulu'nun Seri: VIII, No: 66 sayılı Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine Ilişkin Esaslar Tebliği'nde belirtilen satış yöntemlerinden talep toplama veya Borsa’da satış ) biri seçilir. 79 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 8. Satış işlemleri yetkili aracı kuruluşlar tarafından gerçekleştirilir. Ayrıca sözkonusu yetkili aracı kuruluşlar tüm bu halka arz işlemleri boyunca ve halka arz işlemlerinden sonra yapılacak olan mevzuat uyarınca belirlenen hizmetleri yerine getirirler. 9. Satış işlemi tamamlanınca, tescil ve ilan için gerekli işlemler yapılır. Hisse Senetleri Borsa’da İşlem Görecek Şirketin Mali Yükümlülükleri Ve Halka Açılma Giderleri Aracılık Yüklenim ve Satış Komisyonu: Halka arza aracılık yapan aracı kuruluşa ve/veya konsorsyum üyelerine önceden yapılan özel anlaşma çerçevesinde halka arz edilen hisse senetlerinin yüklenim miktarı üzerinden yüklenim komisyonu ve dağılım listesine göre fiilen satışı gerçekleştirilen tutar üzerinden satış komisyonu ödenir. Hisse Senetlerinin Kayıt Ücretleri: SPK Kayıt Ücreti: İhraç edilen ve Kurul kaydına alınacak hisse senetlerinin toplam ihraç değeri üzerinden SPK’na %0.2 oranında (binde iki) kayda alma ücreti peşin olarak ödenir. Kota Alma Ücreti: Hisse senetleri Borsa’da işlem görecek şirketin işlem görme tarihi itibariyle nominal sermayesi üzerinden aşağıda yeralan tarifeye göre kota alma ücreti hesaplanır ve tebliğ tarihinden itibaren 7 gün içerisinde İMKB’na ödenir. Hisse senetleri Ulusal Pazar'da işlem görmeye başlayan şirketlerden kotasyon ücreti, İkinci Ulusal Pazar ve Yeni Ekonomi Pazarı'nda işlem görmeye başlayan şirketlerden ise pazar kayıt ücreti alınmaktadır. Ulusal Pazar kotasyon ücreti, şirket sermayesinin nominal tutarının binde biridir (%0,1). İkinci Ulusal Pazar kayıt ücreti, şirket sermayesinin nominal tutarının binde biridir (%0,1). Yeni Ekonomi Pazarı kayıt ücreti, şirket sermayesinin nominal tutarının onbinde beşidir (%0,05). MKK'ya ödenen ücretler: Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş., halka açılan şirketlerden çıkarılmış/ödenmiş sermayenin binde biri (%0,1, 2.000 TL'den az, 50.000 TL'den çok olmamak şartıyla) tutarında üyelik giriş aidatı almaktadır. Bağımsız dış denetim şirketi ücreti Tanıtım ve basım giderleri 80 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.3.2. Borsa’da İşlem Görme Esasları Halka arzedilen hisse senetlerinin Borsa'da işlem görebilmesi esasları aşağıdaki şekildedir. Borsa'ya belli formatta bir dilekçe ile işlem görme başvurusunda bulunulur. Borsa' ca istenen bilgi ve belgeler teslim edilir. Borsa uzmanları şirket merkez ve üretim tesislerini ziyaret ederler ve yöneticilerle görüşürler. Ilgili Müdürlükçe pazar başvurusu ile ilgili olarak rapor hazırlanır. Hazırlanan rapor Yönetim Kurulu'nda görüşülür. Menkul kıymetlerin Borsa'da işlem görmesi Borsa Yönetim Kurulu'nun olumlu kararına bağlıdır. Borsa Yönetim Kurulu'nca Borsa'da işlem görmesi uygun bulunan menkul kıymetlerin işlem göreceği pazar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. SPK’nın talebi üzerine izahnameye konulması için, ilgili mevzuat ve yönetmelik hükümleri çerçevesinde belirlenen, şirket hisse senetlerinin Borsa’nın hangi pazarında işlem göreceğine dair Borsa görüşü SPK’na gönderilir. Yönetim Kurulu'nun kararı olumlu ise işlem görme tarihi, işlem göreceği pazar ve diğer bilgiler KAP’ta ilan edilir ve belirlenen tarihte hisse senetleri Borsa'da işlem görmeye başlar. 4.4. Kamunun Aydınlatılması 4.4.1. Genel Anlamda Kamunun Aydınlatılması Menkul kıymetlerin değerini ya da yatırım kararlarını etkileyebilecek bilgilerin sürekli veya gerektiğinde kamuya açıklanmasıdır. 4.4.2. İMKB’nda İşlem Gören Şirketlerin Yükümlülükleri Menkul kıymetlerin değerini ya da yatırım kararlarını etkileyebilecek bilgilerin sürekli veya gerektiğinde kamuya açıklanmasıdır. 4.4.2.1. Finansal Raporlarını Açıklama Yükümlülükleri Sermaye piyasası araçları İMKB’de işlem gören şirketlerin finansal raporlarının kamuya açıklamalarına ilişkin esaslar SPK’nın Ser:XI No:29 sayılı “Sermaye Piyasasında Finansal Raporlamaya İlişkin Esaslar Tebliği”nde düzenlenmiştir. Sözkonusu Tebliğ kapsamında finansal raporlar, finansal tablolar (dipnotlarıyla birlikte bilanço, gelir tablosu, nakit akım tablosu ve özsermaye değişim tablosu), yönetim kurulu faaliyet raporları ve sorumluluk beyanlarından oluşan raporlardır. Şirketler, Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle Ululararası Muhasebe/Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarını uygularlar. Bu kapsamda, benimsenen standartlara aykırı olmayan, TMSK’ca yayımlanan TMS/TFRS esas alınır. 81 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Şirketler, finansal raporlarını yıllık ve üçer aylık dönemler itibariyle düzenlemektedirler. Yıllık finansal raporlar ile bunlara ilişkin bağımsız denetim raporları hesap döneminin bitimini izleyen 10 hafta içinde (konsolide finansal tablolar -14 hafta) kamuya açıklanır. Ara dönem finansal raporlar ise ilgili ara dönemin bitimini izleyen 4 hafta içinde (konsolide finansal tablolar 6 hafta) kamuya açıklanır. Ara dönem finansal tabloların bağımsız denetime tabi olduğu hallerde bu sürelere 2 hafta eklenir. 4.4.2.2. Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği’ne Uyma Gereği Sermaye Piyasası Kurulu 3794 sayılı Kanunla değişik 2499 sayılı Kanunun 1 ve 16/A maddeleri uyarınca, kamunun sürekli aydınlatılması temelinde, sermaye piyasasının açıklık ve dürüstlük içinde işleyişini sağlamak, tasarruf sahipleri, ortaklar ve diğer ilgililerin zamanında bilgilendirilmesini temin etmek amacıyla, sermaye piyasası araçlarının değerini ve yatırım kararlarını etkileyebilecek önemli olay ve gelişmelerde kamuya açıklanacak özel durumları ve bunların açıklanma esaslarını 06.02.2009 tarih ve 27133 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Seri:VIII, No:54 sayılı “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği” (Tebliğ) ve “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliği Çerçevesinde Hazırlanan Özel Durum Açıklamalarına İlişkin Rehber” (Rehber) ile düzenlemiştir. Tebliğ ile özel durumlar içsel bilgileri ve sürekli bilgileri doğuran olaylar olarak sınıflandırılmıştır. İçsel bilgi, sermaye piyasası aracının değerini ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek henüz kamuya açıklanmamış bilgiler; sürekli bilgi ise, içsel bilgi tanımı dışında kalan ve Tebliğ uyarınca açıklanması gerekli tüm bilgileri içermektedir. Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetim kontrolüne ilişkin değişiklikler, paya dayalı sermaye piyasası araçlarına ilişkin bildirim yükümlülüğü, ortaklığın kendi paylarını iktisap etmesi, ortaklığın oy hakları ve sermaye tutarındaki değişiklikler, ilave bilgilerin açıklanması, ortaklık haklarının kullanımına ilişkin bilginin açıklanması ile borçlanma araçlarına ilişkin bilginin açıklanması “sürekli bilgi” kapsamında düzenlenmiştir. 4.4.2.3. Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP): KAP, sermaye piyasası ve Borsa mevzuatı uyarınca kamuya açıklanması gerekli bildirimlerin elektronik imzalı olarak iletildiği ve kamuya duyurulduğu elektronik sistemdir. Elektronik imza da 15/01/2004 tarih 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nun 3. maddesinin 1. fıkrasının b bendinde tanımlanan imzayı ifade etmektedir. 82 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI SPK’nın Seri:VIII, No:61 sayılı “Bilgi, Belge ve Açıklamaların Elektronik Ortamda İmzalanarak KAP’a Gönderilmesine İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ”i ile a) Sermaye piyasası araçları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile aracı kurumlar ve katılma payları Borsa’da işlem gören fonların kurucuları tarafından sözkonusu Tebliğ kapsamındaki her türlü bilgi, belge ve açıklamanın elektronik ortamda imzalanması ve KAP’a; b) Bağımsız denetim kuruluşlarınca düzenlenen bağımsız denetim raporlarının elektronik ortamda hazırlanarak imzalanmasına ve ortaklıklar, aracı kurumlar ve fonlara elektronik ortamda gönderilmesine ilişkin usul ve esasları düzenlenmiştir. Bu Tebliğ’e göre kamuyu aydınlatmaya ilişkin her türlü bildirimin, sermaye piyasası ve Borsa mevzuatı uyarınca kamuya açıklanması gerekli bildirimlerin elektronik imzalı olarak KAP’a gönderilmesi gerekmekte olup, sözkonusu Tebliğ 01/06/2009 itibariyle yürürlüğe girmiştir. Ayrıca, Tebliğ’in “Düzenleme Yetkisi” başlıklı 11’inci maddesi “Kurul tarafından uygun görülen hallerde, KAP’a bildirim gönderilmesi esaslarına ilişkin olarak Borsa tarafından düzenleme yapılabilir.” şeklindedir. Buna istinaden Borsa Başkanlığı’nın 31.12.2009 tarih ve 317 sayılı Genelgesi ile özel durum açıklamaları, finansal raporlar ile diğer bildirimlerin kamuya duyurulmasına ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. 4.5. Hisse Senetlerinin Borsada İşlem Görmesi Hisse Senetleri Piyasası’nda birincil ve ikincil piyasa işlemleri gerçekleştirilir. a) Birincil Piyasa Hisse senetlerini halka arz eden şirketler ile alıcıların, yani tasarruf sahiplerinin, doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasadır. Birincil piyasada uzun vadeli fonların, tasarruf sahibinden ihraççı şirkete akışı söz konusudur ve birincil piyasada yapılan hisse senedi satışları sonucunda şirkete nakit sermaye girer. b) İkincil Piyasa Menkul kıymetleri ihraçtan (menkul kıymeti çıkartan şirket tarafından yapılan satıştan) alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. İkincil piyasa bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet borsaları bu tür piyasalara en iyi örnektir. İkincil piyasada el değiştiren menkul kıymetlerden sağlanan fonların bunları çıkaran şirketle bir ilgisi yoktur. İkincil piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak birincil piyasaya talep yaratmakta ve gelişmesini sağlamaktadır. 83 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.5.1. İMKB’de Birincil Piyasa İşlemleri Hisse senetleri birincil piyasasında, SPK’nın Birincil Piyasa işlemi saydığı ihraçlara ilişkin alış satış işlemleri yapılır. Borsada halka arz yoluyla satış yapmak isteyen hisse senedi ihraççısı veya ilgili aracı kuruluş SPK’nın kayda alma belgesinin yanı sıra, Borsa Yönetimi tarafından istenen belge ve bilgiler ile birlikte Borsaya başvurmaktadır. Halka arz uygulamalarında Borsa’da işlem görmeye başlama tarihini hızlandırmak amacıyla , Borsa Yönetim Kurulu’nun 04.02.2011 tarihli toplantısında; mevcut durumda KAP’ta ilanı izleyen 2. İşgünü işleme başlama uygulaması değiştirilerek , ilgili aracı kurum tarafından ,işlem görme öncesinde yatırımcı hesaplarına menkul kıymetlerin dağıtımının tamamlanacağına ilişkin taahhütname verilmesi kaydıyla , Borsa içinde veya dışında halka arz edilen paylar ile diğer menkul kıymetlerin , Borsa Yönetim Kurulu’nun verdiği işlem görme kararını takiben KAP’ta yapılacak ilanı izleyen iş gününden itibaren ilgili pazarda işlem görmeye başlamasına karar verilmiştir. Halka arz işleminin Borsa'da yapıldığı piyasa “Birincil Piyasa” olarak adlandırılmıştır. Yapılan işlemlerin Borsa birincil piyasası işlemi niteliğinde sayılması için, satışın halka arz şeklinde olması zorunludur. Tüm hisse senetlerinin birincil piyasa işlemleri saat 10:30–12:00 arasında yapılır. Birincil piyasa işlemleri için sistemde "BE" ve BY özellik kodu kullanılır. Blok satış şeklinde gerçekleşen birincil piyasa işlemleri Toptan Satışlar Pazarı'nda yapılmaktadır. Toptan Satışlar Pazarı'nda, rüçhan hakkı kullanımına kısıtlama getirilerek (mevcut ortaklara sermaye artırımına katılma hakkı tanımayarak) sermaye artırımı yoluyla ihraç edilen hisse senetlerinin, blok halinde satışı işlemi de şirkete nakit girişi sağladığı için bir tür birincil piyasa işlemidir. Ancak satış halka arz yerine blok satış şeklinde olursa, bu işlemler Toptan Satışlar Pazarı'nda gerçekleştirilir. Borsa'da birincil piyasa işlemleri hisse senetleri Borsa'da işlem gören ve görmeyen şirketler için iki grupta incelenebilir. 4.5.1.1. Hisse Senetleri İMKB'de İşlem Görmeyen Ortaklıkların Birincil Piyasası Borsa kanalıyla halka arz edilecek hisse senetleri İMKB'nin birincil piyasasında işlem görür. Bu piyasa, aşağıdaki dört durum için söz konusudur; 1. Hisse senetleri daha önce halka arz edilmemiş olan (halka açık olmayan) ortaklıkların veya bankaların hisse senetlerinin, hissedarlar tarafından halka arz edilmesi, 84 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 2. Hisse senetleri daha önce halka arz edilmiş veya arz edilmiş sayılan (halka açık) ortaklıkların hisse senetlerinin hissedarlar tarafından halka arz edilmesi, 3. Sermaye Piyasası Kurulu'nun kaydına girmiş, kayıtlı sermaye sistemine tabi olan ve yeni pay alma (rüçhan) haklarına sınırlama getirilmiş olan ortaklıkların, nakit karşılığı sermaye arttırımlarında hisse senetlerinin kısmen veya tamamen halka arz edilmesi, 4. Ortaklığın kuruluş aşamasında, hisse senetlerinin halka arz edilmesi Yukarıdaki ilk iki durumda da hisse senetlerinin hissedarlar tarafından halka arz edilmesi, esas itibariyle bir ikincil piyasa işlemi olmasına rağmen, bu olay Kurul iznine tabi tutulması nedeniyle birincil piyasa işlemi niteliğinde görülmüştür. İşleyiş Esasları Birincil piyasada ilk gün açılış fiyatı izahnamede yer alan halka arz fiyatıdır. Borsada satış yöntemiyle yapılan ilk halka arzların birincil piyasadaki ilk işlem gününde uygulanacak baz fiyat, izahnamede yer alan halka arz fiyatının en yakın fiyat adımına yuvarlanmasıyla bulunan fiyattır. Halka arz öncesi satış süresi olarak 2 gün talep edilmişse alt ve üst fiyat sınırlarının tespitinde Hisse Senetleri Piyasasında ikincil piyasa işlemlerinde geçerli olan oranlar uygulanır. 2 günden daha uzun süreli bir satış talep edilmiş ise, bu durumda halka arz süresince her seans, baz fiyat olarak, halka arzın ilk günü geçerli olan baz fiyat kullanılır ve alt ve üst fiyat sınırlarının tespitinde Hisse Senetleri Piyasasında ikincil piyasa işlemlerinde geçerli olan oranlar uygulanır. İşlem göreceği ilk seansta uygulanacak baz fiyat, birincil piyasada halka arz süresince gerçekleşen tüm işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile belirlenir ve ikincil piyasadaki ilk işlem seansında kullanılacak alt ve üst fiyat sınırları belirlenen bu baz fiyat esas alınarak hesaplanır. Halka arz süresi, izahnamede belirlenen satış süresidir. Satış işlemi 5 günden önce tamamlanırsa, hisseleri halka arz eden aracı kuruluşun başvurusu halinde, Borsa Yönetim Kurulu kararı ile ikincil piyasa işlemleri başlatılabilmektedir. Bu durumda en son günün birincil piyasa seansının ağırlıklı ortalama fiyatı’nın yuvarlanması sonucu bulunan baz fiyat, ikincil piyasadaki ilk işlem seansında baz fiyat olarak kabul edilmektedir. Halka arz işlemi 5 günde tamamlanamazsa, 5’inci günün birincil piyasa seansının ağırlıklı ortalama fiyatı baz alınarak, hisse senetleri ikincil piyasasında işlem görmeye başlar. Bunun nedeni birincil piyasa’da alım yapan yatırımcıların, halka arzın tamamlanamaması dolayısıyla ikincil piyasanın açılmaması nedeniyle uzun bir süre ikincil piyasanın sağlayacağı yüksek likiditeden mahrum kalmasını engellemektir. 85 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Halka arz işlemleri tamamlanmadığı takdirde, birincil piyasa işlemleri ile ikincil piyasa işlemleri halka arz süresi boyunca birlikte sürer. Bu durumda, iki piyasada da kendine ait marjlar uygulanır. Borsa dışında halka arz edilen ortaklıkların hisse senetleri İMKB Yönetim Kurulu'nun olumlu kararı ile Borsa ikincil piyasasında işlem görmeye başlayabilir. Bu durumda, halka arz fiyatı işleme başlanan ilk seansta baz fiyat olarak alınır. Borsa dışında halka arz edilecek hisse senetleri için, Borsa İkincil Piyasasında işlem görme taleplerinin, halka arz başlangıç tarihinden en az 15 işgünü önce, gerekli tüm bilgi ve eklerle birlikte, Borsa Başkanlığı’na ulaştırılması gerekmektedir. Borsadaki Halka Arzın Verilen Süre İçinde Tamamlanamaması Durumunda; Kayıtlı sermaye sistemine tabi şirketlerin, satış öncesi taahhüt yoksa, satılamayan hisse senetleri, satış süresinin sona ermesini takiben 6 işgünü içinde noter huzurunda iptal ve imha edilir. Şirket esas sermaye sistemine dahilse, halka arz öncesinde, satılmayan payların ortaklar veya üçüncü kişilerce alınmasının taahhüdü zorunlu olduğundan, satılamayan paylar satış süresinin bitiminden itibaren 3 işgünü içinde taahhüdde bulunanlara satılır. (Seri:, No:22, md.18) Birincil Piyasa İşlem Yöntemleri Hisse Senetleri Piyasası işlem sistemi aracılığıyla Borsada halka arz edilecek hisse senetleri birincil piyasada "BE" ve “BY” pazar koduyla işlem görür. Bu piyasada işlemler 10:3012:00 saatleri arasında yapılır. 1-Hisse Senetleri Borsada İlk Defa İşlem Görecek Olan Ortaklıkların veya Payların Birincil Piyasası Hisse Senetleri Borsada İlk Defa İşlem Görecek Olan Ortaklıkların veya Payların Birincil Piyasasında aşağıdaki üç satış yönteminden biri uygulanabilir: 1- Sürekli Müzayede Yöntemi 2- Sabit Fiyatla Talep Toplama ve Satış Yöntemi 3- Değişken Fiyatla Talep Toplama ve Satış Yöntemi 1.1-Sürekli Müzayede Yöntemi Sürekli Müzayede yönteminde diğer paylar (Eski, Yeni ) için uygulanan hususlar burada Hisse Senetleri Borsada İlk Defa İşlem Görecek Olan Ortaklıkların veya Payların Birincil Piyasasında da geçerlidir. Sürekli Müzayede ile Borsada satış yönteminin kullanıldığı halka arzların süresi 2 iş günü ile sınırlandırılmıştır. Ancak daha uzun süreli bir satış planlanıyor ise halka arzın devam ettiği her gün, açılış fiyatı olarak, halka arzın ilk günü açıklanan baz fiyat kullanılacaktır. 86 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Borsada ilk defa işlem görecek olan ortaklıkların veya payların Sürekli Müzayede ile Borsa birincil piyasada halka arz işleminin 2 günde tamamlanması esastır. Ancak, halka arzı gerçekleştiren aracı kurum tarafından 2 günden daha uzun süreli bir satış yapılması da mümkündür. Halka arzın devam ettiği süre içerisinde ikincil piyasa işlemleri başlatılamaz. Sürekli Müzayede ile Borsa birincil piyasada ilk defa halka arz yöntemiyle satışı yapılan payların ikincil piyasadaki işlem göreceği ilk seansta uygulanacak baz fiyat, birincil piyasada halka arz süresince gerçekleşen tüm işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile belirlenir ve ikincil piyasadaki ilk işlem seansında kullanılacak alt ve üst fiyat sınırları belirlenen bu baz fiyat esas alınarak hesaplanır. 1.2-Sabit Fiyat Yöntemi Tüm emirler, hisse senetleri halka arz edilen şirket tarafından belirlenen ve duyurulan tek bir fiyat ile Sistem’e gönderilir. İşlemler bu tek fiyattan gerçekleştirilir. Dağıtım, birincil piyasa bitişini takiben Borsa tarafından belirlenen zamanda, otomatik yapılır. Aynı hesap numarası ile birden fazla alış emri iletilebilir. Bu durumda aynı hesap numarasına sahip emirlerden zaman önceliğine sahip ilk emirden başlanarak dağıtım yapılır, bu emir tükenmeden diğerlerine dağıtım yapılmaz. Sabit Fiyat ve Değişken Fiyatlı Talep Toplama Yöntemlerinde Ortak Olan Noktalar: Borsa birincil piyasada geliştirilen bu yeni yöntemler iki aşamadan oluşmaktadır: Talep Toplama Aşaması: Bu aşamada klavye ve ExAPI kanalıyla emirler toplanır. Emir toplama süresi en az bir iş günü, en fazla üç iş günüdür. Süre şirketin talebi üzerine Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. SPK’nın veya Borsa’nın aksi yönde alınmış bir kararının olmaması ve satıştan önce şirket veya halka arza aracılık eden kurum tarafından duyurulmuş olması şartıyla, talep toplama süresinin sonu beklenmeden (örneğin birinci gün birincil piyasa seansının sonunda veya ikinci gün birincil piyasa seansının sonunda) dağıtım yapılabilir. Talep Toplama aşamasında hisse senedinin emir bilgilerini içeren ekranları açılıştek fiyat seansı uygulamasında olduğu gibi kapalıdır. Bu hisse senedinde dağıtım yapılıncaya dek girilen emirlere ilişkin herhangi bir bilgi yayınlanmaz. Dağıtım Aşaması: Toplanan emirler aşağıda detayları açıklanan şekilde alıcılara dağıtılır. Talep Toplama Aşamasında Ortak Olan Noktalar: Seans Saatleri: Alış emirleri birincil piyasa seans saatleri içerisinde girilir. 87 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Emir Türleri: Sadece “limit fiyatlı” normal emir şeklindeki alış emirleri girilir (limit fiyatlı satış emri, açığa satış emri, kalanı iptal et emri, özel limit fiyatlı emir, özel limit değerli emir, küsurat emri ve özel emir girilemez). Emirlerin Geçerlilik Süresi: Emirler talep toplama süresinin sonuna kadar geçerlidir. Emrin süresi aracı kurumlar tarafından belirlenemez, emir girişi sırasında emrin geçerlilik tarihi Sistem tarafından otomatik olarak talep toplama süresinin son tarihi olarak verilir. Bu alan mevcut durumda “0” (seanslık) ya da “1” (günlük) olarak girilebilmektedir. Yeni yöntemlerde ExAPI’den emir girişinde her iki seçenek de kabul edilir. Ancak Sistem bu emirlerin geçerlilik süresini talep toplamanın son günü olarak belirler ve emirleri bu sürenin sonuna kadar tutar. - Emir İptali: Emirler birincil piyasa seans saatleri içerisinde istenildiği anda iptal edilebilir. - Emirler Üzerinde Değişiklik: Emirlerin miktarları, değiştirilemez, geçerlilik süreleri uzatılıp kısaltılamaz. - Emir Bölme: Emirlerde bölme yapılmaz. - Hesap Numarası Düzeltmesi: T+1’de yapılan hesap numarası ve AFK düzeltmelerine izin verilmez. Bu alanlarda hata yapılması durumunda emir iptal edilip yeniden girilir. Emir toplama süresi sonunda da üyeler tarafından düzeltme yapılamaz. - Maksimum Lot Miktarı: Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğünce belirlenir. Örnek: Satılacak miktar Gelen toplam talep Fiyat hesap numaraları, AFK’ları = 23 lot = 54 lot. = 5,00 TL Bir kurum aynı hesap numarası (aynı kişiye ait) ile birden fazla emir iletebilir. Zaman önceliğine göre sıralanmış emirlerden dağıtım yapılırken aynı hesap numarasına ait emirler birlikte değerlendirilir. Önce aynı hesap numarasına sahip emirlerden zaman önceliğine sahip ilk emre dağıtım yapılır, bu emir tükenmeden aynı hesap numaralı diğer emre veya emirlere dağıtım yapılmaz. İlk emir tükendiği takdirde zaman önceliğine göre sırası gelen diğer emir dağıtımdan pay almaya başlar ve dağıtım bu şekilde devam eder. Önemli Not: Hesap numarası özdeşliği aracı kurum içerisinde değerlendirilir. Farklı aracı kurumlardan gelen ve birbiri ile aynı olan hesap numaraları dağıtım açısından aynı olarak kabul edilmez. Bu örnekte tüm emirleri tek bir aracı kurumun girdiğini varsaydığımız ve “A” hesap numaralı kişi adına girilmiş 2 emir bulunduğu için, bu 2 emir arasından zaman olarak sisteme ilk girilen 3 lotluk dağıtıma önce girmekte o bittikten sonra giğer 6 lotluk emre sıra gelmektedir. 88 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Emir Sıra Numarası (1) (2) (3) (4) (5) Müşteri Hesap Numarası A B C A D Talep Edilen Lot Miktarı 3 14 23 6 8 Birinci Tur Sonunda Kalan 2 13 22 6 7 İkinci Tur Sonunda Kalan 1 12 21 6 6 Üçüncü Tur Sonunda Kalan 0 11 20 6 5 Dördüncü Tur Sonunda Kalan 0 10 19 5 4 Beşinci Tur Sonunda Kalan 0 9 18 4 3 Altıncı Tur Sonunda Kalan 0 8 17 3 3 İŞLEM MİKTARI 3 6 6 3 5 Gerçekleşen İşlemeler: Müşteri Hesap No (Alıcı) A B C A D Toplam İşlem Fiyatı 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 İşlem Miktarı 3 6 6 3 5 23 1.3-Değişken-Çoklu Fiyat Yöntemi Tüm emirler, hisse senetleri halka arz edilen şirket tarafından belirlenen ve duyurulan fiyat aralığından Sisteme gönderilir. Bu aralıktan farklı bir fiyattan gelen emirler Sistem’e kabul edilmez. Emrin fiyatı verilen aralık dahilinde (aralık fiyatları dahil) değiştirilebilir. İşlemler bu fiyat aralığında belirlenecek tek fiyattan gerçekleşir. Fiyat ve zaman önceliğine göre arzın tamamının karşılandığı fiyat seviyesi halka arz fiyatı olarak belirlenir. Bu yöntemde de Sabit Fiyat Yönteminde olduğu gibi aynı hesap numarası ile birden fazla alış emir iletilebilir. Bu durumda aynı hesap numarasına sahip emirlerden zaman önceliğine sahip ilk emirden başlanarak dağıtım yapılır, bu emir tükenmeden diğerlerine dağıtım yapılmaz. Her üç yöntemde de Payları Borsada ilk defa işlem görecek olan ortaklıkların birincil piyasasında özel emir girişi yapılamaz. Örnek : Satılacak miktar Fiyat aralığı Gelen toplam talep : 5.000 lot : 4,00 – 4,80 TL : 16.000 lot (Alış emirlerin tamamı aynı kurum tarafından girilmektedir) 89 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Fiyat ve zaman önceliğine göre sıralanan alış emirlerine ait bilgiler: - EMİR NO MÜŞTERİ HESAP NO FİYAT (ALIŞ) MİKTAR (ALIŞ) 3 2 1 8 4 6 5 7 A B A C D E F G 4,80 4,70 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 500 500 1.000 1.000 1.000 2.000 5.000 5.000 KÜMÜLATİF MİKTAR (ALIŞ) 500 1.000 2.000 3.000 4.000 6.000 11.000 16.000 Fiyat ve zaman önceliğine göre sıralanan emirlerde arzın tamamının karşılandığı fiyat seviyesi, satış fiyatı olarak belirlenir. Belirlenen bu fiyat seviyesinde talep miktarı arz miktarından yüksek olsa da bu fiyat seviyesi ve üzerindeki tüm alış emirleri dağıtıma dahil edilir. Örnekte satış fiyatı 4,30 TL’dir. Fiyatın belirlenmesinin ardından 4,30 TL’dan daha kötü fiyattaki emirler Sistem’de kalır ancak dağıtım sırasında dikkate alınmaz. - Dağıtım Tablosu EMİR NO MÜŞTERİ HESAP NO FİYAT (ALIŞ) 3 2 1 8 4 6 5 7 A B A C D E F G Toplam 4,80 4,70 4,60 4,50 4,40 4,30 4,20 4,10 MİKTAR (ALIŞ) 500 500 1.000 1.000 1.000 2.000 5.000 5.000 16.00 0 İŞLEM (1. TUR) İŞLEM (2. TUR) İŞLEM (3. TUR) KALAN 500 500 0 500 500 500 0 0 0 0 500 500 500 500 0 0 0 0 250 0 0 250 0 0 0 0 250 0 0 750 5.000 5.000 2.500 2.000 500 11.000 Gerçekleşen İşlemler: Alıcı Emir No 3 2 8 4 1 6 Alıcı Hesap No A B C D A E İşlem Fiyatı 4,30 4,30 4,30 4,30 4,30 4,30 Toplam İşlem Miktarı 500 500 1.000 1.000 750 1.250 5.000 90 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI - A hesabına 3 numaralı emirden 500 lot, 1 numaralı emirden 750 lot, B hesabına 500 lot, C hesabına 1.000 lot, D hesabına 1.000 lot, E hesabına 1.250 lot, dağıtılır. 2-Hisse Senetleri Borsada İşlem Görmekte Olan Ortaklıkların Birincil Piyasası Kullanılmayan rüçhan hakları sonrası kalan paylar ile ortakların rüçhan haklarının kısıtlanması sonucunda artırılan sermayeyi temsil eden payların birincil piyasada satışında Sürekli Müzayede işlem yöntemi geçerlidir. Rüçhan haklarının kısıtlanması durumda ise bir baz fiyat ve bu baz fiyata %10 alt üst sınır uygulaması yapılarak halka arz gerçekleştirilir. Rüçhan hakkı kullanımından kalan payların Borsa birincil piyasada halka arzında baz fiyat ve fiyat marjı uygulanmaz Birincil piyasada, yalnızca satışa aracılık eden üye satış emri verebilir. Payları satın alan diğer üyeler, aldıklarını bu piyasada yeniden satışa sunamazlar. 4.5.1.2. İMKB'de İşlem Gören Şirketlerin Birincil Piyasa İşlemleri Hisse senetleri İMKB'de işlem gören ortaklıkların nakit karşılığı sermaye artırımlarında yeni pay alma (rüçhan) haklarının kullanımı sonrasında arta kalan payların satışı, Borsa'da birincil piyasada yapılır. Rüçhan hakkı kullanımından sonra arta kalan payların miktarı ilgili hisse senedi için belirlenmiş olan özel emir miktarının altında ise, kalan payların tamamının satışı söz konusu olduğunda, özel emir olarak yazılmasına Borsa tarafından izin verilebilir. Rüçhan hakkı kullanımı için ihraççı şirket tarafından belirlenen sürelerin bitimini takiben, 15 işgünü içinde, rüçhan hakkı kullanımında aracılık yapan banka ya da aracı kurum tarafından, kullanılmayan rüçhan hakları nedeniyle artan hisse senetlerinin miktarı tespit edilerek, bir dilekçe ekinde halka arz edileceği tarihler ve satışa aracılık edecek kurum da bildirilmek suretiyle pazar açılması isteği ile Borsa’ya başvuruda bulunulmaktadır. Arta kalan payların Borsa’da satışında gerekli duyuru, satış başlangıcından en az iki gün önce Borsa tarafından Günlük Bülten aracılığıyla ilan edilmektedir. Halka arz süresinin son gününün resmi tatil gününe rastlaması halinde, işlemlere, izleyen ilk işgünü bitimine kadar devam edilmektedir. Satış süresi ortaklık önerisi de dikkate alınarak, Kurul'ca belirlenmektedir. 91 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Kayıtlı sermaye sistemindeki ortaklıkların birincil piyasa işlemlerinde alım yapan üyeler, aldıkları hisse senetlerini aynı gün, şirketin hisse senedinin işlem gördüğü pazarın seansı içerisinde satabilmektedirler. Üyelerin saklama hesapları takas gününde birincil piyasadan aldıkları hisse senetleri kadar alacaklandırılmakta ve hisse senetleri karşılığı ödemeler üye tarafından yapılmaktadır. Esas sermaye sistemindeki anonim ortaklıkların birincil piyasa işlemlerinde muvakkat makbuzların satılması nedeniyle alım yapan üyelerin aldıkları makbuzları, ihraççı şirket tarafından hisse senetleri ile değiştirilinceye kadar Borsa ikincil piyasadaki işlem sırasında satmaları mümkün değildir. Borsa bülteninde, satılacak miktar, satış tarihi ve satışa aracılık eden üye, satış işleminin yapılacağı tarihten en az 2 gün önce duyurulmaktadır. Birincil piyasada, yalnızca satışa aracılık eden üye satışa emir girebildiğinden, hisse senedini satın alan üyeler, aldıkları hisse senetlerini birincil piyasada satamazlar. Birincil piyasada satın alınan hisse senetleri, aynı gün satılmak isteniyorsa, ancak ikincil piyasada satılabilir. İşleyiş Esasları Üye temsilcisi tarafından birincil piyasada bir defada girilebilecek en yüksek emir miktarı Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü tarafından belirlenerek ilan edilir. Rüçhan hakkı kullanılmaması sonucu arta kalan payların satışında fiyat marjı uygulanmaz, üye temsilcileri nominal değerin altında olmamak üzere diledikleri fiyattan alış emri girebilirler. Satışa aracılık eden üyenin diğer bir müşterisi, rüçhan hakkı sonrası kalan hisse senetlerini birincil piyasada satın almak istiyorsa, bu üye de alış emri girebilir. Birincil piyasada satışa aracılık eden üye, seansın ilk 5 dakikası içinde miktar ve fiyat bildirmeye mecburdur. Bu süre içerisinde, satılması istenen hisse senetleri için değişik fiyattan alışlar girilir. Önerilen fiyatlar uygun görüldüğü takdirde, satışa aracılık eden üye işlemi gerçekleştirir. Satışa aracılık eden kurum, eğer bir özel emir girmek istiyorsa, özel emir olarak alıpsatmayı planladığı minimum miktarı, seansın ilk on dakikasında özel emir olarak girmek zorundadır. Satışa aracılık eden kurum, seansın son 5 dakikası içinde, o ana kadar biriken özel emir fiyatına eşit ve daha iyi fiyatlı lot alış emirlerini karşılamak zorundadır. Diğer üyelere yapılan bu satış işleminden sonra, satıcı aracı üye daha önce girdiği özel emrinin miktarını düzelterek eşleyebilir. Daha sonra girilecek lot emirleri, özel emir eşleşmesini geçersiz kılmaz ve eşleşme Kontrol tarafından onaylanır. Özel emir, Birincil Piyasa işleminin son gününde, süre yetersizliği veya net miktarın hesaplanamaması gibi nedenlerle yapılamadığında, satılamayan bölüm için seans sonrasında özel emir girişi Kontrol tarafından yapılarak, Birincil Piyasa işlemi sona erdirilmektedir. 92 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.5.2. İMKB’de İkincil Piyasa İşlemleri Şirketlerin kasasına nakit girişi sağlamayan sadece menkul kıymetlerin sahiplerinde değişiklik yaratan işlemler ise ikincil piyasa işlemleri olarak Borsa'da Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler Pazarı, İkinci Ulusal Pazarve Gözaltı Pazarı bünyesinde gerçekleştirilmektedir. Halka arzedilen hisse senetlerinin Borsa'da işlem görmesi İMKB Yönetim Kurulu kararıyla, hisse senetleri piyasası sisteminde sıra açılarak mümkün olmaktadır. Bunun için; 1. Borsaya belli formatta bir dilekçe ile başvurulması, 2. Borsa tarafından istenen bilgi ve belgelerin teslim edilmesi, 3. Borsa uzmanlarının şirket merkez ve üretim tesislerini ziyaret etmesi ve yöneticilerle görüşmesi gereklidir. 4. Daha sonra pazar başvurusu ile ilgili bir rapor hazırlanır. 5. Hazırlanan rapor yönetim Kurulu' nda görüşülür. Yönetim Kurulu'nun kararı olumlu ise işlem açılma tarihi, Günlük Bülten’de bu bilgilerin yayınlanmasından en az iki işgünü sonra olacak şekilde ve diğer bilgiler Günlük Bülten'de ilan edilmektedir. Şirketlerin, ana sözleşmelerine dayanarak, belirli tertip hisse senetlerine farklı oranda kâr payı (temettü) dağıtmaları, farklı oy kullanım hakkı tanımaları veya farklı zamanlarda yapılan apel ödemeleri söz konusu olduğunda, aynı şirketin farklı değerli hisse senetlerine, ayrı birer hisse senedi olarak işlem görme imkanı tanınmaktadır. İşlem gören hisse senetlerinin "Yeni" olarak adlandırılan tertiplerinin bulunması durumunda, bu hisse senetleri için eski hisse senedinin işlem gördüğü seansta işlem görme fırsatı tanınmaktadır. 4.6. İMKB’de Mevcut Hisse Senetleri Pazarları’na Kabul Esasları 4.6.1. Ulusal Pazar 4.6.1.1. Kriterler Şirketlerin hisse senetlerinin Ulusal Pazar’da (Kot Içi Pazar) işlem görebilmesi, şirketin kotasyon kriterlerini taşıması ile mümkün bulunmaktadır. 93 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 24.12.2004 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren Istanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği’nin “Kotasyon Şartları” başlıklı Üçüncü Bölümünde yer alan koşulları taşıyan şirketlerin hisse senetleri Borsa Yönetim Kurulu’nun alacağı karar çerçevesinde Ulusal Pazar’da işlem görebilirler. Hisse senetlerinin Borsa kotuna alınması için gerekli şartlar, IMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13’üncü maddesinde düzenlenmiştir. 4.6.2. İkinci Ulusal Pazar Esasları 4.6.2.1. Amaç Ikinci Ulusal Pazar'ın amacı, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği’ndeki kotasyon koşullarını sağlayamayan şirketler ile gelişme ve büyüme potansiyeli taşıyan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) sermaye piyasalarından kaynak temin etmelerine olanak sağlamak, söz konusu şirketlerden Borsa Yönetim Kurulu'nca Borsa'da işlem görmesi uygun görülenlerin hisse senetlerine likidite sağlamak ve bu hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmektir. 4.6.2.2. İşlem Görecek Hisse Senetleri Ve Pazara Kabul Şartı İkinci Ulusal Pazar’da işlem görecek hisse senetlerini belirleme yetkisi İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetim Kurulu'na aittir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği'nin 13'ncu maddesinde belirtilen şartları taşımayan şirketler ile Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) veya hisse senetleri kottan çıkarılan şirketlerden, Borsa Yönetim Kurulu'nca geçici veya sürekli olarak İkinci Ulusal Pazar’a alınmalarına karar verilen şirketlerin hisse senetleri İkinci Ulusal Pazar’da işlem görebilirler. Hisse senetlerinin İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmesi için başvuruda bulunan şirketlerin Pazar’a kabul şartı aşağıda verilmiştir. a) Başvurunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması, b) Ortaklığın halka arzedilen hisse senetlerinin piyasa değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmiş veya çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en az, 5.500.000 TL ve %15 olması ya da 11.000.000 TL ve %5 olması c) Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyici bir husus bulunmamak kaydıyla, ortaklığın mali ve hukuki durumu, faaliyetleri, hisse senetlerinin tedavül hacmi gözönüne alınarak yapılan değerlendirme sonucunda ortaklık hisse senetlerinin İkinci Ulusal Pazar’da işlem görebilmesine ilişkin olarak Borsa Yönetim Kurulu’nun olumlu karar vermesi 94 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI d) Borsa yönetimince geçerli kabul edilebilecek durumlar dışındaki nedenlerle son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya konkordato istenmemiş olması ve Borsaca belirlenen diğer benzeri durumların yaşanmamış olması. Bu maddenin (b) bendinde belirtilen tutarlar, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’nun yıllık üretici fiyatları genel endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artışı oranı dikkate alınarak Yönetim Kurulunca artırılabilir. 4.6.2.3. İşlem Görme Ve Takas Esasları Kot İçi Pazar'da (Ulusal Pazar) işlem görme ve takas esasları İkinci Ulusal Pazar için de geçerlidir. 4.6.2.4. İkinci Ulusal Pazar’dan Çıkarma Genel olarak Borsa'da hisse senetleri işlem gören şirketler için Sermaye Piyasası ve Borsa Mevzuatının ilgili hükümleriyle belirlenen yükümlülükleri yerine getirmeyen veya söz konusu düzenlemelerde belirtilen durumların oluştuğu şirketler Yönetim Kurulu kararıyla geçici veya sürekli olarak İkinci Ulusal Pazar’dan çıkarılabilirler. Borsa Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü hallerde, çıkarma kararından önce ilgili kuruluşu durumu düzeltmesi için süre vererek uyarabilir. 4.6.3. Gözaltı Pazarı (GP) Kuruluş Ve Çalışma Esasları 4.6.3.1. Amaç Gözaltı Pazarı (GP)’nın kuruluş amacı, hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri işlemleri ile ilgili olarak olağan dışı durumların ortaya çıkması; hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli özenin gösterilmemesi; yatırımcıların haklarının korunması ve kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı sunmaktır. 95 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.3.2. İşlem Görecek Hisse Senetleri Aşağıda belirtilen durumlardan birinin varlığı halinde, Borsa’nın diğer pazarlarında işlem gören hisse senetleri, Gözaltı Pazarı (GP)’na alınabilir: a) İlgili şirketin kamuya açıklamakla ve Borsa’ya göndermekle yükümlü olduğu bilgi ve belgeleri göndermemesi; gecikmeli, eksik, yanlış veya yanıltıcı göndermesi ya da Borsa tarafından getirilen düzenlemelere uymaması, b) Şirket ve/veya ilgili pazarda işlem gören hisse senetleri işlemlerine ilişkin olağan dışı durumların ortaya çıkması, c) Yatırımcıların haklarının korunması ve kamu yararı gereği, hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle şirketin izleme ve inceleme kapsamına alınması, Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü hallerde, hisse senetlerini GP’ye alma kararından önce ilgili şirketi durumu düzeltmesi için uyarabilir ve süre verebilir. 4.6.3.3. İşleyiş Esasları Gözaltı Pazarı’nda hisseler aşağıdaki işlem esasları kapsamında işlem görecektir : a) İşlem Esasları: Gözaltı Pazarında işlem görmekte olan payların C listesi kapsamında değerlendirilmektedir. C grubunda yer alacak şirketlerin tek fiyat yöntemiyle işlem görmektedir. İşlem saatleri aşağıdaki şekildedir. Açılış - Emir Toplama 14:00 – 14:15 Açılış - Fiyat Belirleme 14:15 – 14:20 Tek Fiyat - Emir Toplama 14:20 – 17:25 Tek Fiyat - Fiyat Belirleme 17:25 – 17:30 Baz Fiyat ve Fiyat Marjları; hisseler en son işlem gördüğü pazarda hesaplanmış son baz fiyat ile işleme açılacaktır. Borsa Başkanı, baz fiyatı farklı tespit edebilir. İlk gün baz fiyat oluşmaması durumunda; Ulusal Pazar’da geçerli yöntem uygulanır. Pazar bünyesindeki hisselere iletilecek tüm emirlerde; Müşteri/ portföy ayırımı belirtilecek ve müşteri hesap numaraları girilecektir. 96 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Endeks kapsamındaki hisseler; en az 5 iş günü ve üzerinde süre ile Pazara alındığında, ilgili dönem boyunca ait olduğu endekslerden çıkarılacaktır. Takas işlemleri ile ilgili olarak; Pazarda işlem görecek şirket paylarına ilişkin kayıtların, menkul kıymet bazında, işlemlerden önce Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda oluşturulması ve menkul kıymet takasının Takasbank bünyesinde kaydi olarak yürütülmesi istenebilir. Tarihli emirler; ilgili hissenin bir pazardan diğerine geçiş ile ilgili Borsa Başkanlığı duyurusunun Günlük Bültende yayınlandığı tarihi izleyen gün silinecektir. Diğer İşlem ve Takas Esasları; Ulusal Pazar İşlem Esasları ile aynıdır. Denetim raporları dikkate alınarak; Borsa Yönetim Kurulu, hisse bazında farklı takas ve işlem esasları belirleyebilir. 4.6.3.4. Pazardan Çıkarma GP’de işlem gören hisse senetleri için önceden işlem görme süresi belirlenmiş ise bu sürenin bitiminde hisse senetleri ilgili olduğu pazarda işlem görmeye devam eder. Geçici veya sürekli olarak, önceden belirlenmemiş bir süreyle GP’ye alınan hisse senetlerinin ilgili pazara geçmesine Yönetim Kurulu karar verebilir. Bu durumda, söz konusu hisse senetleri, konu hakkında Borsa bülteninde yapılan duyuruyu izleyen 2’nci iş günü ilgili pazarda işlem görmeye başlayabilir. GP’ye alınmasına neden olan durumların düzeltilmesi için Borsa Yönetim Kurulu ilgili şirkete süre vermiş ise, söz konusu sürede şirket tarafından bu durumların düzeltilmesi zorunludur. Aksi takdirde, şirket hisse senetleri Borsa pazarlarından sürekli çıkarılabilir. 4.6.3.5. Yükümlülükler GP’de hisse senetleri işlem gören şirketler, SPK ve Borsa düzenlemelerinde yer alan kamuyu aydınlatma ve diğer yükümlülüklere ilave olarak: a) Borsa Yönetim Kurulu’nun vereceği kararla, gerekli görülen bilgileri borsa bültenlerinde ve/veya basın yayın organlarında, tespit edilen süre ve esaslarda ilan ettirmek, söz konusu bilgileri Borsa re’sen ilan ettirmiş ise masrafı ödemek, b) Borsa Yönetim Kurulu’nca kararlaştırılacak bilgileri, bildirilecek süre ve esaslarda Borsa’ya vermek, c) Borsa Yönetim Kurulu’nca gerekli görülmesi halinde özel bağımsız denetim yaptırmak ve denetim sonuçlarını Borsa’ya göndermek, 97 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI d) Borsa Yönetim Kurulu’nca istenmesi halinde, istenen döneme ait mali tabloları ve açıklamalarını Borsa’ya vermek, e) Borsa tarafından açıklanması istenen hususları açıklamak, alınması istenen önlemleri almak, Borsa görevlilerine incelemelerinde her türlü yardım ve kolaylığı göstermek, tüm mali tablo, defter, kayıt, hesap ve işlemlerini incelemelere açık tutmak, zorundadır. 4.6.4. Toptan Satışlar Pazarı'nın Kuruluş ve İşleyiş Esasları 4.6.4.1. Amaç İMKB'nda Toptan Satışlar Pazarı’nın (TSP) oluşturulmasındaki amaç, önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi işlemlerinin, Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktır. 4.6.4.2. Kapsam Aşağıda belirtilen gerçekleştirilebilir: işlemler Borsa Başkanlığı'nın uygun görmesi halinde TSP'nda 1 – Hisse Senetleri Borsa'da İşlem Gören Şirketlerin; a) Sermaye artırımı yoluyla ihraç edilecek hisse senetlerinin veya bunları temsil eden belgelerinin, b) Mevcut ortaklarının sahip oldukları hisse senetlerinin veya bunları temsil eden belgelerinin, önceden belirli olan veya olmayan alıcılara, tahsisli veya toplu olarak satışı, 2 - Hisse Senetleri Borsa'da İşlem Görmeyen Şirketlerden; Özelleştirme kapsamında veya programında bulunan şirketler ile kamu kurum ve kuruluşlarının sahip olduğu şirket hisse senetlerinin veya paylarının satışı. 4.6.4.3. Sorumluluk Borsa dışında alıcı ve satıcı arasında anlaşma yapılıp fiyatı belirlenen TSP işlemlerinde, işlemin TSP’nda yapılmış olması Borsa’nın tekeffülü anlamına gelmez. 4.6.4.4. Başvuru TSP’nda satış başvuruları işlem yapılmasının talep edildiği tarihten asgari 2 işgünü önce Borsa Başkanlığı’na gerekli tüm bilgi ve belgelerle birlikte tam olarak yapılır. Hisse senetleri Borsa’da işlem gören veya görmeyen özelleştirme kapsamındaki şirketlerde, Sermaye 98 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Piyasası Kurulu’nca belirlenen şartların yerine getirilmesi kaydıyla Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın sahip olduğu payların TSP’nda satışında söz konusu süre aranmayabilir. TSP’nda satış başvurularında talep edilen işlem tarihi, SPK’nun ilgili düzenlemelerinde belirtilen minimum süreden erken olamaz. TSP satışlarında, satıcıların yetkili kıldığı aracı kurumun, örneği Genelge ekinde yer alan bir başvuru dilekçesi ile birlikte aşağıda belirtilen belgeleri Borsa Başkanlığı'na teslim etmeleri gerekmektedir. 4.6.4.5. Asgari İşlem Miktarı Hisse senetleri Borsa'da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinin TSP’da satışında asgari işlem miktarı, ilgili hisse senedi için geçerli özel emir miktarından az olamaz. Bu Genelge’nin III. Maddesi (2) No’lu bendi kapsamında yapılacak TSP işlemlerinde asgari işlem miktarı Borsa Başkanlığı'nca belirlenir. 4.6.4.6. İşlem Fiyatı TSP’nda yapılacak satışlarda işlem fiyatının gerçekçi fiyat olması şarttır. TSP’nin işleyiş esasları bakımından gerçekçi fiyat, başvuru tarihi itibariyle aşağıdaki esaslar kapsamında olan fiyattır. Borsa Başkanlığı, istenen satış fiyatının "gerçekçi fiyat" kavramına uygun olduğunun tarafsız kuruluşlarca tespit ettirilmesini ve fiyat tespit raporunda belirtilen esasların tamamının veya bir kısmının Borsa'da ilân edilmesini şart koşabilir. TSP’nda önceden belirlenmiş alıcılara kamu kurumlarınca veya yargı mercilerince belirlenen ya da onaylanan, ancak bu Genelge’de belirtilen marjlar dışında kalan bir fiyattan satılabilmesi, fiyatın tespiti ile ilgili bilgilerin Borsa Bülteni’nde yayınlanması şartıyla Borsa Başkanlığı’nın onayı ile mümkündür. 4.6.4.7. İşlem Esasları TSP'nda işlemler peşin esasına göre yapılır. Fiyat adımı 1 (bir) Kuruştur. Ancak, yapılan işlem peşin olmakla birlikte, Borsa Başkanlığı'nca uygun görülmesi halinde ödeme koşulları vadeli olan satışlar yapılabilir; bu durumda vade ve diğer ödeme esasları Borsa Bülteni'nde önceden ilân edilir. Pazar'da yapılacak alım satım işlemlerinin diğer esasları Borsa Başkanlığı'nca belirlenerek Borsa Bülteni'nde duyurulur. 99 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.4.8. İşlem Saatleri TSP kapsamına giren işlemler, saat 10:30-12:00 saatleri arası yapılır. 4.6.4.9. İşlem Tarihi Ve İşlem Öncesi Duyurular Borsa Bülteni'nde duyurulacak hususlar, Borsa Başkanlığı tarafından belirlenir. Satışa ilişkin bilgilerin SPK düzenlemelerinde öngörülen sürede kamuya açıklanmış olması ve en geç TSP işlem tarihi itibariyle satılacak hisse senetlerinin “Borsa’da işlem gören” statüsüne geçmiş olması halinde, TSP işlemine ilişkin Borsa Başkanlığı onayını takiben işlemin ayrıntıları hakkında Borsa Bülteni’nde yapılacak duyuruyu izleyen iş günü TSP işlemi gerçekleştirilebilir. Ancak, bu Genelge’nin III’üncü maddesinin (2) nci bendi kapsamında yapılacak satışlarda, TSP işlemine ilişkin Borsa Bülteni’nde yayınlanacak duyurunun ilan tarihini izleyen en erken 2’nci işgünü TSP işlemi gerçekleştirilebilir. Borsa’ya başvuru tarihinde satışa konu hisse senetlerinin "Borsa’da işlem gören" statüsünde olmaması durumunda hisse senetlerinin Borsada satılabilmesi için SPK’nın Seri:I, No:26 sayılı Tebliği’nin Ek:2 maddesi gereğince işlem yapılması gerekmektedir. Satışa konu hisse senetleri, takas işleminin Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’ne (MKK)’nda yapılacak olması halinde söz konusu düzenleme gereğince MKK tarafından hazırlanan duyurunun Borsa Günlük Bülteni’nde ilan edilmesini izleyen en erken 4’ncü iş günü, takas işleminin Borsa dışında gerçekleştirilecek olması halinde ise 6’ncı iş günü TSP’ nda satılabilir. Sermaye Piyasası Kurulu ve MKK’nın düzenlemelerinde yer alan diğer şartlar saklıdır. TSP’nda işlem yapılmasına ilişkin başvuru, başvuru tarihinde ilan edilir. Ayrıca TSP başvurusunun taraflarca geri çekilmesi için Borsa Başkanlığı’na başvurulması veya TSP başvurusunun Borsa Başkanlığı’nca uygun görülmemesi halinde, bu hususlara ilişkin bilgiler de Borsa Bülteni’nde ilan edilir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun ilgili düzenlemeleri kapsamına girecek özel durumlar, satış sonrası ilgililerce Borsa'ya açıklanır ve Günlük Bülten'de ilân edilir. 4.6.4.10. Satış Süresi TSP'nda satım işleminin kaç seans süreceği işleme konu tarafların talebi dikkate alınarak Borsa Başkanlığı'nca belirlenir ve Borsa Bülteni'nde ilân edilir. 100 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.4.11. İşlemlerin Bültende İlanı TSP bilgileri Borsa Günlük Bülteni'nde yer alır. 4.6.4.12. Borsa Payı Ve TSP Pazar Kayıt Ücreti TSP'nda gerçekleşen işlemler üzerinden alıcı ve satıcı Borsa üyelerinden, Hisse Senetleri Piyasasında uygulanan tarife esas alınarak Borsa payı tahsil edilir. Ayrıca hisse senetleri Borsa’da işlem görmeyen ortaklıkların TSP’nda işleme konu olacak hisse senetleri için, satış işlemini talep eden taraf, satışı teklif edilen toplam tutar üzerinden % 0.05 oranında "TSP Pazar Kayıt Ücreti" 'ni peşin olarak öder. Anlaşma yapılan fiyat söz konusu değil ise, işlemin gerçekleşmesini izleyen gün TSP Pazar Kayıt Ücreti Borsa'ya ödenir. Önceden alıcısı belirli olmayan işlemlerde, talep edilen fiyat üzerinden TSP Kayıt Ücreti işlem öncesi ödenir, işlemin gerçekleşmesi durumunda ödemeye esas alınan fiyattan farklı bir fiyat oluşmuş ise, ödenen ücrette ortaya çıkan farklar izleyen gün Borsa'ya ödenir. Hisse senetleri Borsa’da işlem gören ortaklıkların TSP’nda alım-satıma konu olacak hisse senetleri için TSP Pazar Kayıt Ücreti alınmaz. Hisse senetleri Borsa’da işlem gören veya görmeyen, özelleştirme kapsamındaki şirketlerde Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın sahip olduğu payların TSP’nda satışında Borsa Payı ve TSP Pazar Kayıt ücreti alınmaz. 4.6.4.13. Takas Esasları TSP’nda satışa konu olacak hisse senetlerinin Sermaye Piyasası Kurulu'nun düzenlemeleri uyarınca "Borsa’da işlem gören" statüsünde olması esastır. Bu çerçevede, Satışa konu hisse senetlerinin Borsa’da ilk kez satışa sunulmak üzere SPK’nın Seri:I, No:26 sayılı Tebliği’nin Ek:2 maddesi gereğince, bu düzenlemede belirtilen sürede satış öncesinde MKK’na depo edilmiş olması ve MKK tarafından hazırlanan duyurunun Borsa Günlük Bülteni’nde ilan edilerek kamuya duyurulmuş olması şarttır. TSP’de satılacak hisse senetlerinin en geç işlem tarihi itibariyle “Borsa’da işlem gören” statüsüne geçmiş olması zorunludur. TSP’nda yapılan işlemlerin takası işlem gününü izleyen 2’nci iş günü gerçekleştirilir. TSP'nda yapılacak işlemlerde, nakit takası Takasbank’ta müşteri detayında kıymet hareketleri MKK bünyesinde gerçekleştirilir. Ancak, alıcının ve satıcının yazılı talebi ile birlikte Borsa'nın, Takasbank’ın ve MKK’nın takas işlemlerinde sorumlu olmayacağına dair ibraname vermesi ve Borsa Başkanlığı'nın uygun görmesi halinde takas işlemleri Borsa dışında gerçekleştirilebilir. Borsa dışında yapılan takas işleminin sonucuna ilişkin bilgi ve belgeler, takas tarihini izleyen 2 iş günü içerisinde başvuruyu yapan aracı kurum tarafından Borsa Başkanlığı’na teslim edilir. 101 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.5. Aracı Kuruluş Varantları Elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullanıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade eder. Varant satın alan yatırımcı ödediği bedel karşılığında bir dayanak varlığı değil, o dayanak varlığı alma ya da satma hakkını satın alır. Varantlar; - Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş halidir; ▫ Borsaya kote edilir ve Pazar açılır. ▫ İkinci el piyasada işlem görür. ▫ Takası diğer menkul kıymetler gibi yapılır. - Yapılandırılmış ürünler sınıfından bir finansal araçtır. - İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir. - Tamamen ihraçcının şahsi sorumluluğu altındadır. - Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraçcıdan) alma ya da (ihraçcıya) satma hakkı verir. - Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış durumdadır. Varantların ihracı, kimler tarafından ihraç edilebileceği, kayda alınması ve alım satımına ilişkin temel esaslar Sermaye Pyasası Kurulu (SPK) tarafından Seri: III No: 37 sayılı Aracı Kuruluş Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği ile düzenlenmiştir. Söz konusu Tebliğ uyarınca varantlar İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında (İMKB/Borsa) işlem görür. Varantların Borsa’ya kotasyonu ve işlem görmesine ilişkin usul ve esaslar ise 05.01.2010 tarih ve 318 sayılı İMKB Genelgesi ile düzenlenmiş ve kamuya duyurulmuştur. Varantların İMKB’de işlem görebilmeleri için, ihraçcıları ya da ihraçcıların anlaştıkları aracı kurumlar tarafından yürütülecek bir piyasa yapıcılık faaliyeti ile desteklenmeleri gereklidir. Piyasa yapıcı kurum likit ve düzenli bir piyasa oluşmasına yönelik olarak sürekli alım-satım emri (kotasyon) vermekle yükümlüdür. 4.6.5.1. Varantlara Yatırım Varantlar yapılandırılmış ürünler sınıfında yer alan ve menkul kıymetleştirilmiş opsiyon özelliklerini taşıyan ürünlerdir. Varantlar, finansal bir varlığa ya da göstergeye dayalı olarak 102 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI çıkartılırlar. Varantların alım ya da satım hakkı verdiği bu finansal araçlar “dayanak” olarak adlandırılır. Varanta bağlı hakkın ilgili olduğu aracın, hisse senedinden (bir ya da daha fazla sayıda) oluşması durumunda “dayanak varlık” ifadesi kullanılırken hakkın ilgili olduğu aracın endeks olması durumunda “dayanak gösterge” ifadesi kullanılmaktadır. Varantların alma ya da satma hakkı verdiği “dayanak varlık” tek bir hisse senedi olabileceği gibi birden fazla hisse senedinden oluşan bir sepet de olabilir. Bu senetler İMKB Hisse Senetleri Piyasasında işlem gören ve İMKB 30 Endeksinde yer alan hisse senetlerinden seçilebilir. Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve ABC A.Ş. hisse senetlerini 20.12.2014 tarihinde, 6,00 TL’den alma hakkı veren bir varant. Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve ABC A.Ş. hisse senetlerini 20.12.2014 tarihinde, 5,00 TL’den satma hakkı veren bir varant. Endekse dayalı olarak çıkartılan varantlar ise ilgili olduğu endeksin belirli bir tarihteki değerine göre sahibine nakit akımı sağlarlar. Söz konusu endeksler, İMKB tarafından oluşturulan hisse senedi endeksleridir. Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve İMKB 100 Endeksini 80,500 puandan, 20.12.2014 tarihinde, alma hakkı veren bir varant. Örnek: Z Bankası tarafından ihraç edilen ve İMKB 30 Endeksini 70,500 puandan, 20.12.2014 tarihinde, satma hakkı veren bir varant. Varantlar, yatırımcısına hisse senetlerinin sağladığı - Kâr Payı Hakkı - Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı) - Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı - Şirket Yönetimine Katılma Hakkı - Oy Hakkı ve Bilgi Alma Hakkı gibi hakları sağlamazlar. Varant satın alan yatırımcı hisse senedini almış olmaz, hisse senedini alma ya da satma hakkını elde etmiş olur. 4.6.5.2. Varant Yatırımının Riskleri - Varantlar belirli bir vadeye sahiptirler (ömürleri sınırlıdır). 103 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI - Kaldıraç etkisi nedeniyle varant alım işlemi yapmanın piyasada lehte çalışabileceği gibi aleyhte de çalışabileceği ve bu anlamda kaldıraç etkisinin yüksek kazançlar sağlayabileceği gibi zararlara da yol açabileceği ihtimali göz önünde bulundurulmalıdır. - Piyasada oluşacak fiyat hareketleri sonucunda yatırılan paranın tümü kaybedilebilir. Ancak risk varanta ödenen bedel ve buna ek olarak ödenen komisyon ve diğer ücretler ile sınırlıdır. - Varant alım satımına ilişkin olarak yapılacak teknik ve temel analizlerin kişiden kişiye farklılık arz edebileceği ve bu analizlerde yapılan öngörülerin gerçekleşmeme olasılığının bulunduğu dikkate alınmalıdır. Varant ihracı nedeniyle ihraçcının maruz kaldığı risklere ilişkin risk yönetim politikasının izahnamede yer alması zorunludur. İzahname, Tebliğ uyarınca ihraçcı ile piyasa yapıcının internet sitesinde yayınlanır. İhraççının risk yönetim politikası, yatırım kararı verilmeden önce dikkatle incelenmelidir. 4.6.5.3. Varant Fiyatını Etkileyen Faktörler Dayanak Varlığın Fiyatı Dayanak varlığın fiyatı ile alım (call) varantın fiyatı arasında pozitif, satım (put) varantın arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Dayanak varlığın fiyatı yükseldikçe alım (call) varantlarının fiyatı artarken, satım (put) varantlarının fiyatı azalmaktadır. İşleme Koyma Fiyatı Varantın işleme koyma fiyatı ile alım (call) varantının fiyatı arasında negatif, satım (put) varantının arasında pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. İşleme koyma (Uzlaşma) fiyatı yükseldikçe alım (call) varantlarının fiyatı azalırken, satım (put) varantlarının fiyatı artmaktadır. Vadeye Kalan Gün Sayısı Vadeye kalan gün sayısı ile hem alım (call) hem de satım (put) varantları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Vadeye kalan gün sayısı arttıkça hem alım varantlarının (call) hem de satım varantlarının (put) fiyatı artmaktadır. Volatilite Dayanak varlığın volatilitesi (oynaklığı) ile hem alım (call) hem de satım (put) varantları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. Dayanak varlığın volatilitesi (oynaklığı) arttıkça hem alım varantlarının (call) hem de satım varantlarının (put) fiyatı artmaktadır. Piyasa Faiz Oranı Faiz oranı ile alım (call) varantının fiyatı arasında pozitif, satım (put) varantının arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Faiz oranı yükseldikçe alım (call) varantların fiyatı artarken, satım (put) varantlarının fiyatı azalmaktadır. 104 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Temettü (Kâr Payı) Dayanak varlığın ait olduğu şirketin ödediği temettü (kâr payları) ile alım (call) varantının fiyatı arasında negatif, satım (put) varantın arasında ise pozitif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Kâr payları yükseldikçe alım (call) varantlarının fiyatı azalırken, satım (put) varantlarının fiyatı artmaktadır. Varant Fiyatını Etkileyen Faktörler Dayanak varlığın fiyatı İşleme koyma fiyatı Vadeye kalan gün Volatilite Piyasa faiz oranı Temettü Varant Fiyatı (CALL) Varant Fiyatı (PUT) + + + + + + + + 4.6.5.4. Varant-Opsiyon Karşılaştırması Benzerlikler Varantlar da opsiyonlar gibi yatırımcıya dayanak varlığı satın almadan dayanak varlık üzerinde meydana gelen fiyat hareketlerinden yararlanma imkanı verir. Varantlar, opsiyonlara benzer şekilde sahibine, belirli bir miktarda dayanak varlık ya da göstergeyi, önceden tespit edilmiş bir fiyat üzerinden, vadeye kadar ya da vade tarihinde alma veya satma hakkı veren finansal araçlardır. Varantlar ve opsiyonlar işleme konulana kadar dayanak varlık üzerinde kontrol sağlamazlar. Her ikisi de bir hakkı ifade ederler. Farklar - Opsiyonlar sözleşme, varantlar ise menkul kıymettir. - Opsiyonlar vadeli işlem esasları ile işlem görürken varantlar spot (nakit) esasları ile işlem görür. - Opsiyonlar, özellikleri işlem gördüğü borsalar tarafından belirlenen standart kontratlardır. Varantların özellikleri ise ihraçcı tarafından belirlenir ve opsiyonlara göre daha esnektir (örneğin sabit vadeleri yoktur). - Opsiyonlarda satış yapan taraf opsiyonun yazıcısı konumundadır. Varantlarda ise her bir varantın tek bir ihraçcısı vardır. İhraçcı varantlarda kullanılacak olan hakkın tek muhatabı konumundadır. - Opsiyonlarda teminat ve teminat tamamlama söz konusuyken varantlarda yoktur zira ürünün tüm sorumluluğu ihraçcı kuruluştadır. O nedenle varant alım satımında yatırımcı açısından teminat gerektiren herhangi bir durum söz konusu değildir. 105 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.5.5. Varantların Alım Satım Esasları Varantların İMKB’de işlem görmesine ilişkin esaslar SPK düzenlemeleri doğrultusunda Borsa tarafından çıkartılan bir Genelge ile düzenlenmiştir. İşlem Yöntemi Varantlar İMKB’de Kurumsal Ürünler Pazarı altında yer alan Varant Pazarı’nda, “piyasa yapıcılı çok fiyat-sürekli müzayede sistemi” ile işlem görür. Bu yöntemde her bir varantta görevli olan bir piyasa yapıcı üye alış-satış kotasyonu verir ve üyeler (piyasa yapıcı üye de dahil olmak üzere) söz konusu varant için alış-satış emirlerini iletirler. Varantların piyasa yapıcı üyesi olmaksızın işlem görmesi mümkün değildir (alternatif işlem yöntemi yoktur). Piyasa Yapıcı Sorumlu olduğu varantlarda piyasanın dürüst, düzenli ve etkin çalışmasını sağlamak, likit ve sürekli bir piyasanın oluşmasına katkıda bulunmak amacıyla faaliyette bulunmak üzere, ihraçcı tarafından belirlenerek SPK tarafından onaylanan, kotasyon vermekle yükümlü olan Borsa üyesi aracı kuruluştur. Kotasyon Piyasa yapıcının likiditeyi sağlamak için İMKB Hisse Senetleri Piyasası Alım Satım Sistemine (Sistem) girdiği, almaya ve satmaya razı olduğu fiyat ile bu fiyat seviyesinden ne kadar alacağını/satacağını gösteren miktar bilgisini içeren çift yönlü emir çeşididir. Başlıca İşlem Kuralları -Verilen alış-satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir ve kotasyon aralığı dahilindeki fiyatlardan (kotasyon fiyatları dahil) karşı taraftaki uygun fiyatlı alış-satış emirleriyle ve/veya kotasyon emirleri ile eşleşerek işleme dönüşür. -Varantlara piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon girilir. Piyasa yapıcı üye kotasyon girmeden varantlara emir girişi yapılamaz. -Pazarda baz fiyat uygulanmaz. Dolayısıyla fiyat oluşumunda alt ve üst limit belirlenmemektedir (serbest marj uygulanır). -Pazarda, bütün işlemler piyasa yapıcının verdiği alım ve satım kotasyonları aralığı içinde (kotasyon fiyatları da dahil) gerçekleşir (piyasa yapıcının verdiği kotasyonlar işlemlerin gerçekleşebileceği fiyat aralıkları olmaktadır). Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen emirler de sisteme kabul edilir, ancak kotasyon aralığı içinde kaldığı sürece işlem görebilirler. -Varantlara açılış seansında emir veya kotasyon girilemez. -Varantlarda seans içinde emir iptali serbesttir. Seans Saatleri Varant işlemleri Hisse Senetleri Piyasası sürekli müzayede seans saatleri dahilinde gerçekleştirilir. Birinci seans 09:50 - 12:30 arasında, ikinci seans 14:20 - 17:30 arasında yapılır. 106 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.6. Kurumsal Ürünler Pazarı Esasları 4.6.6.1. Amaç İMKB Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki pazarların etkinliğinin artırılması amacıyla, öncelikle menkul kıymet ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinin, borsa yatırım fonları katılma belgelerinin, varantlar ve diğer yapılandırılmış ürünlerin ayrı bölümler halinde özel bir Pazar bünyesinde, işlem görmelerini ve fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmek üzere Kurumsal Ürünler Pazarı kurulmuştur. 4.6.6.2. İşlem Görecek Menkul Kıymetler Kurumsal Ürünler Pazarında; a) Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetleri, b) Borsa yatırım fonları katılma belgeleri, c) Varantlar ve SPK düzenlemeleri uyarınca Borsada işlem görebilir şekilde ihraç edilmiş diğer yapılandırılmış ürünler işlem görecektir. 4.6.6.3. Başvuru Menkul kıymet yatırım ortaklıkları ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları ile girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının hisse senetleri için; İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nde yer alan yer alan bilgi ve belgeler bir başvuru dilekçesi ekinde Borsaya iletilmesi zorunludur. Borsa yatırım fonları için; − Katılma belgelerinin kayda alınması için SPK’ya yapılan başvuru ile ilgili olarak verilmiş olan tüm bilgi ve belgelerin, − Kurul Kayıt Belgesinin, − Kurul tarafından onaylanmış izahname ve sirkülerin, − Şekli ve içeriği Borsa Başkanlığınca belirlenen forma uygun olarak halka arz sonrası satış sonuçlarının, − Borsa Başkanlığınca istenecek diğer bilgi ve belgelerin Borsa Başkanlığına iletilmesi gerekmektedir. Varantlar ve SPK düzenlemeleri uyarınca Borsada işlem görebilir şekilde ihraç edilmiş diğer yapılandırılmış ürünlerin işlem görmesi için yapılacak başvurularda Borsa Başkanlığınca belirlenen bilgi ve belgelerin Borsaya sunulması gereklidir. 107 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Borsa Başkanlığı menkul kıymetleri Kurumsal Ürünler Pazarında işlem görecek olan kuruluşlardan, gerekli gördüğü bilgi ve belgelerin ilânını isteyebilir veya gideri ilgili kuruluşça karşılanmak şartıyla, uygun gördüğü şekil, yer ve zamanda ilân ettirebilir. Başvuruların, menkul kıymetlerin kayda alınması için SPK’ya yapılan başvuru ile eş anlı olması gerekmektedir. Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik gereğince menkul kıymetlerin Borsa kotuna alınıp alınmayacağı konusunda yetkili merci, İMKB Yönetim Kuruludur. Menkul kıymetlerin çıkarılmalarında, halka arz için SPK tarafından izin verilmiş olması, İMKB Yönetim Kurulunun bu yetkisini etkilemez. 4.6.6.4. Başvurunun İncelenmesi Borsada işlem görmesi talep edilen menkul kıymetlerin ihraçcıları/kurucuları, İMKB tarafından istenecek her türlü bilgi ve belgeyi verilen sürelerde İMKB'ye iletmekle yükümlüdür. Kotasyon Yönetmeliği gereği, Borsa görevlileri ilgili ihraçcının/kurucunun merkezinde ve faaliyet birimlerinde inceleme yapabilirler. İhraçcılar/kurucular Borsa görevlilerine incelemelerinde her türlü yardım ve kolaylığı sağlamak ve mali tabloları ile her türlü hesap ve işlemlerini incelemeye açık tutmak zorundadırlar. İMKB Yönetim Kurulu, söz konusu menkul kıymetlerin İMKB Saklama Merkezine depo edilmesini isteyebilir. 4.6.6.5. Kurumsal Ürünler Pazarından Çıkarma Borsada menkul kıymetleri işlem gören ihraçcılar için Sermaye Piyasası ve Borsa Mevzuatı’nın ilgili hükümleriyle belirlenen yükümlülükleri yerine getirmeyen veya söz konusu düzenlemelerde belirtilen pazardan çıkma durumları oluşan şirketlerin menkul kıymetleri İMKB Yönetim Kurulu kararıyla geçici veya sürekli olarak kottan ve Kurumsal Ürünler Pazarından çıkarılabilir ve/veya işlem görmekten men edilebilirler. İMKB Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü hallerde, çıkarma kararından önce ilgili kuruluşu durumu düzeltmesi için süre vererek uyarabilir. Kurul düzenlemeleri uyarınca, borsa yatırım fonları katılma belgelerinin Kurul kaydından çıkarılması halinde, borsa yatırım fonları katılma belgeleri İMKB Yönetim Kurulu kararı ile fon pazarından ve kottan çıkarılır ve işlem görmekten men edilir. 108 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.6.6. İşlem Görme Esasları Kurumsal Ürünler Pazarı kapsamına alınan hisse senetleri ve borsa yatırım fonları sürekli müzayede yöntemi ile işlem görmeye başlamıştır. 4.6.6.7. Takas Esasları Kurumsal Ürünler Pazarında işlem gören düzenlemeler kapsamında gerçekleştirilir. 4.6.7. menkul kıymetlerin takası yürürlükteki Borsa Yatırım Fonları Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) 16.09.2004 tarih ve 38/1160 sayılı kararı doğrultusunda, Kurul’un Seri:VII, No:23 sayılı Tebliğin 10’uncu maddesi uyarınca SPK kaydına alınan Borsa Yatırım Fonları katılma belgelerinin Borsa kotuna alınması ve Borsa bünyesindeki Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem görmesine ilişkin usul ve esaslar aşağıda yer aldığı şekilde belirlenmiştir. 4.6.7.1. Borsa’ya Başvuru ve Kotasyon Esasları Başvuru için Gerekli Belgeler BYF kurucusu, katılma belgelerinin kayda alınması için SPK’ya yapılan başvuru ile eşanlı olarak Borsa Başkanlığı’na Borsa Fon Pazarı’nda işlem görme başvurusu yapılır ve yapılan bu başvuru çerçevesinde; a) Katılma belgelerinin kayda alınması için SPK’ya yapılan başvuru ile ilgili olarak verilmiş olan tüm bilgi ve belgeler, b) SPK Kayıt Belgesi, c) SPK tarafından onaylanmış izahname ve sirküler, d) Şekli ve içeriği Borsa Başkanlığı’nca belirlenen forma uygun olarak halka arz sonrası satış sonuçları, e) Borsa Başkanlığı’nca istenecek diğer bilgi ve belgeler Borsa Başkanlığı’na iletilir. 4.6.7.2. BYF’nin Kurumsal Ürünler Pazarı’na Kabulü BYF kurucusu tarafından oluşturularak Kurul kaydına alınan ve Kotasyon Yönetmeliği’nin 7’nci maddesi çerçevesinde Borsa'da Fon Pazarı’nda işlem görmesi için başvuruda bulunulan BYF katılım belgeleri; Kotasyon Yönetmeliği’nin 17’nci maddesi çerçevesinde SPK’nın yazılı 109 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI isteği doğrultusunda Borsa Yönetim Kurulu kararı ile Borsa kotuna alınarak işlem görmeye başlar. Borsa Yönetim Kurulu tarafından fon iç tüzüğünde yer alan azami fon tutarını temsil eden/edecek katılma belgelerinin tamamı Borsa kotuna alınır ve Borsa’da işleme başlama tarihi itibariyle ihraç edilmiş katılma belgeleri Borsa Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem görür. SPK’nın ilgili Tebliğ düzenlemeleri çerçevesinde azami fon tutarını aşmamak şartıyla çıkarılacak ilave katılma belgeleri Borsa’da işlem görebilir. Fon tutarının artırılması durumunda artırılan kısmı temsilen ihraç ve halka arz edilecek katılma belgeleri Kotasyon Yönetmeliği’nin 11’inci maddesi çerçevesinde kote edilir. 4.6.7.3. Kurumsal Ürünler Pazarı’ndan Çıkarma SPK düzenlemeleri uyarınca BYF katılma belgelerinin SPK kaydından çıkarılması halinde, BYF katılma belgeleri Borsa Yönetim Kurulu kararı ile Kurumsal Ürünler Pazarı’ndan ve kottan çıkarılır ve işlem görmekten men edilir. 4.6.7.4. Kotasyon Ücretleri ve Borsa Payı Borsa kotuna alınan BYF’nin içtüzüklerinde belirtilen fon tutarı üzerinden İMKB Kotasyon Yönetmeliği çerçevesinde kota alma ve kotta kalma ücreti ödenir. BYF’nin içtüzüklerinde belirtilen fon tutarının artırılması halinde ilave fon tutarı üzerinden ilave kotasyon ücreti alınır. Kota alma ücreti, kota alınan fon tutarı üzerinden % 0,01 (onbindebir) olarak alınır. Kotta kalma ücreti, kota alma ücretinin 1/5'i tutarındadır. Kota alma ve kotta kalma ücretlerinin tahakkuk ve tahsilinde Kotasyon Yönetmeliği’nde yer alan hükümler uygulanır. BYF işlemlerinden Ulusal Pazar’da geçerli Borsa Payı alınır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından geçici olarak kottan çıkarılan BYF’nin tekrar Borsa kotuna alınması durumunda, Kotasyon Yönetmeliği’nin ilgili hükümleri kapsamında hisse senetleri için uygulanan esaslara göre yeniden kota alma ücreti tahakkuk ettirilir. Yeniden kota alma ücretinin tahakkuk, tebliğ ve tahsilinde Kotasyon Yönetmeliği’nin hisse senetlerine ilişkin hükümleri uygulanır. 4.6.7.5. İşlem Görmeye Başlama Duyurusu BYF’ye ilişkin bilgilerin ve Borsa Yönetim Kurulu kararının Borsa Günlük Bülteni’nde ilanını izleyen 2’nci işgünü katılma belgeleri Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem görmeye başlar. 110 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.7.6. BYF Katılma Belgelerinin Saklanması Fon portföyünü oluşturan tüm menkul kıymetler İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdinde açılacak bir saklama hesabında tutulur. 4.6.7.7. BYF Katılma Belgelerinin Borsa’da Alım Satımı ve İşlem Kuralları Borsa’da işlem görmesi uygun görülen BYF katılma belgelerinin alım satımı Borsa’da Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki Kurumsal Ürünler Pazarı altında (F) özellik kodu ile yapılır. Alım satım işlemleri BYF’nin temel aldığı endeksi oluşturan kıymetlerin ait olduğu pazarın işlem saatleri içerisinde gerçekleştirilir. Baz fiyat, hisse senetlerinde olduğu gibi bir önceki seans işlemlerinin ağırlıklı ortalamasının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile bulunur. İlk işlem seansında ve Borsa’da fiyat oluşmayan seansı takip eden seansta kurucu ve/veya yetkilendirilmiş katılımcı tarafından ilgili seans öncesinde ilan edilen fon birim pay değeri üzerinden baz fiyat ilan edilir. Lot büyüklüğü 1 adet katılım payı olarak belirlenmiştir. Bir seferde sisteme girilebilecek maksimum emir miktarı Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü tarafından belirlenir. BYF Pazarı’nda Ulusal Pazar için uygulanan fiyat marjı uygulanır. Küsurat emir iletilemez. Özel emir işlemleri gerçekleştirilir. Hisse Senetleri Piyasası’ndaki mevcut kurallar çerçevesinde Fiyat adımları : Baz Fiyat Aralığı (TL) Fiyat Adımı (TL) 0,01 10,00 0,01 10,02 25,00 0,02 25,05 50,00 0,05 50,10 100,00 0,10 100,25 250,00 0,25 250,50 500,00 0,50 501,00 1000,00 1,00 1002,50 üzeri 2,50 Fon işlemlerinin takası işlem gününü izleyen ikinci işgünü (T+2) gerçekleştirilir. Fon Payı Oluşturma ve Geri Alma İşlemleri Takasbank aracılığıyla gerçekleştirilir. Bu işlemlerin esasları Takasbank tarafından düzenlenerek üyelere duyurulur. Diğer bütün işlem ve temerrüt kuralları Hisse Senetleri Piyasası işlem kurallarıyla aynıdır. 111 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 4.6.7.8. Fon Birim Pay Değeri Borsa’da işlem görecek BYF’nin birim pay değeri, en az 1 TL olacak şekilde belirlenir. 4.6.7.9. Net Aktif Değer İlanı İMKB Hisse Senetleri Piyasası işlem saatlerinde Kurucu, fon payının içinde yer alan varlıkların toplam değerini Tebliğ’de belirtilen şekilde hesaplar ve gösterge niteliğindeki net aktif değeri (NAD) kendi internet sayfasında ve en az iki veri yayın kuruluşunun ekranlarında seans saatleri dahilinde Fon içtüzüğünde ilan edildiği şekliyle güncelleyerek ilan eder. Kurucu, NAD ilanında bir aksama oluşması durumunda meydana gelen bu aksaklık hakkında yukarıda belirtilen yayın kuruluşları ve kendi internet sayfası aracılığı ile kamuoyunu derhal bilgilendirir. 4.6.8. Aracı Kuruluş Varantları Aracı Kuruluş Varantaları’nın İMKB Hisse Senetleri Piyasası bünyesinde işlem görebilmesi için Kurumsal Ürünler Pazarı başlığı altında “V” özellik kodu ile bir varant pazarı oluşturulmuştur. Sermaye Piyasası Kurulu’nun 04.10.2009 tarihli kararı doğrultusunda, SPK’nın Seri:III, No:37 sayılı “Aracı Kuruluş Varantlarının Kurul Kaydına Alınmasına Ve Alım Satım İşlemlerine İlişkin Esaslar Tebliği”nin 16’ncı maddesi uyarınca, Kurul kaydına alınan aracı kuruluş varantlarının Borsa kotuna alınması ve Borsa bünyesindeki Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem görmesine ilişkin usul ve esaslar İMKB Yönetim Kurulu kararı ile aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir. 4.6.8.1. Tanım Aracı kuruluş varantı; elinde bulunduran kişiye, dayanak varlığı ya da göstergeyi önceden belirlenen bir fiyattan belirli bir tarihte veya belirli bir tarihe kadar alma veya satma hakkı veren ve bu hakkın kaydi teslimat ya da nakit uzlaşı ile kullandırıldığı menkul kıymet niteliğindeki sermaye piyasası aracını ifade eder. Dayanak Varlık; İMKB 30 endeksinde yer alan hisse senedini ve/veya İMKB 30 endeksi kapsamında yer alan birden fazla hisse senedinden oluşan sepeti ifade eder. Dayanak Gösterge; Borsa tarafından oluşturulmuş hisse senedi endekslerini ifade eder. 112 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Diğer dayanaklar; SPK tarafından uygun görülmesi durumunda, yukarıda sayılan varlık ve göstergeler dışında kalan konvertibl döviz, kıymetli maden, emtia, geçerliliği uluslararası alanda genel kabul görmüş endeksler gibi diğer varlık ve göstergeler de varanta dayanak teşkil edebilirler. 4.6.8.2. Borsaya Başvuru ve Borsa Kotuna Alınma Esasları İhraç edilecek varantlar için öncelikle ihraçcı veya aracı kuruluş tarafından varantların Borsa kotuna alınması için kotasyon başvurusu yapılması, varantların satışı amacıyla sirküler ilan edilmeden önce de Borsada işlem görme başvurusunun yapılması gerekmektedir. Kotasyon başvurusu, varantların Kurul kaydına alınması için Kurula yapılan başvuru ile eşanlı olarak yapılır. Kotasyon başvurusunun, yetkili organ kararının alındığı tarihten itibaren 3 ay içerisinde yapılması zorunludur. Kurul’a bir yıllık dönem için varant ihraçlarının tümünü kapsayacak şekilde veya her bir ihraç için ayrı ayrı kayıt başvurusu yapılabildiği dikkate alınarak, Kurul’a yapılan başvuru şekline göre Borsa’ya aynı esaslarda kotasyon başvurusu yapılması gerekmektedir. 4.6.8.3. Kotasyon Başvurusu İçin Gerekli Belgeler Borsa Başkanlığına aşağıdaki belgeler iletilir. a) b) c) d) e) f) g) h) Kurul kayıt belgesi (Kuruldan alındığında Borsa’ya iletilecektir.), Kurul tarafından onaylanmış izahname (Kuruldan alındığında Borsa’ya iletilecektir.), Varant ihracına ilişkin yetkili organ kararı, İlgili mevzuatta varant ihracı için başka mercilerin karar veya onayı arandığı takdirde bu karar veya onaya ilişkin belge, İhraçcı, piyasa yapıcısı, aracı kuruluş ve varsa garantör ile ilgili diğer kurum ve kuruluşlar adına işlem yapmaya yetkili kişiler, ünvanları ile iletişim bilgileri, Varantların devir veya tedavülünü kısıtlayıcı veya sahibinin haklarını kullanmasını engelleyici bazı kayıtlara tabi tutulmuş olmadıklarını ve üzerlerinde intifa hakkı olup olmadığına ilişkin olarak yönetim kurulu veya ihraçcıyı temsile yetkili kişilerce verilecek beyan, Piyasa yapıcılık sözleşmesi, aracılık sözleşmesi, varsa garanti sözleşmesi ile halka arz ile ilgili diğer sözleşmelerin birer örneği, sözleşme taraflarını tanıtıcı bilgiler ile sözleşme taraflarının yetkili makamlarca tasdik edilmiş imza sirkülerleri, Borsa Başkanlığınca istenecek diğer bilgi ve belgeler 4.6.8.4. Varantların Pazardan Çıkartılması Borsada işlem gören varantlar, a) Varantın vadesinin dolması, 113 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI b) Sepet varantlar ve endekse dayalı varantlar hariç olmak üzere, varantın dayanak varlığının birleşme, devrolma veya diğer nedenlerle kottan çıkarılması durumlarında Borsa kotundan ve pazardan sürekli olarak çıkarılır. 4.6.8.5. İşlem Görecek Varantların Özellikleri Pazarda Avrupa ve Amerika tipi varantlar işlem görebilir. Pazarda hem alım (call) hem de satım (put) hakkı veren varantlar işlem görür. Sadece “eski” olarak tabir edilen (üzerlerinde geçmiş döneme ait kar payı kuponu bulunan) hisse senetleri üzerine yazılan varantlar işlem görür. Aynı özelliklerde farklı kurumlar tarafından varant ihracı: aynı hisse senedi, aynı sepet ya da aynı İMKB endeksi için birden fazla varant ihraçcısı olabilir. İhraçcısı, dayanak varlığı, vadesi, işleme koyma fiyatı, türü (call/put) aynı olan varantlar aynı sırada işlem görür. Belirtilen hususların birindeki farklılık ayrı sıra açılmasını gerektirir. 4.6.8.6. Varant Piyasa Yapıcısının Belirlenmesi Varantların Kurul kaydına alınması için yapılan başvuru sırasında ihraçcı tarafından bir aracı kurum piyasa yapıcı olarak belirlenerek Kurula bildirilir. Varantlarda piyasa yapıcı olabilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. 4.6.8.7. Pazarın İşleyişi a) İşlem Yöntemi: Varant Pazarında uygulanacak alım-satım yöntemi “piyasa yapıcılı çok fiyat – sürekli müzayede sistemi”dir. Verilen alış satış emirleri fiyat ve zaman önceliği kuralına göre sisteme kabul edilir ve kotasyon aralığı dahilindeki fiyatlardan (kotasyon fiyatları dahil) karşı taraftaki uygun alışsatış emirleriyle veya kotasyon emirleri ile eşleşerek işleme dönüşür. b) Baz Fiyat ve Fiyat Değişim Sınırları: Pazarda baz fiyat yöntemi uygulanmaz. Dolayısıyla fiyat oluşumunda alt ve üst limit yoktur (serbest marj uygulanır). Pazarda, bütün işlemler piyasa yapıcının verdiği alım ve satım kotasyonları aralığı içinde (kotasyon fiyatları da dahil) gerçekleşir (piyasa yapıcının verdiği kotasyonlar bir anlamda fiyat limitleri olur). Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen emirler de sisteme kabul edilir, ancak kotasyon aralığı içinde kaldığı sürece işlem görebilir. Kotasyonun alış fiyatından daha düşük limit fiyatlı alış emri, kotasyonun satış fiyatından daha yüksek limit fiyatlı satış emri verildiğinde bu emirler bekleyen emirler dosyasında 114 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI yerini alır. Ancak kotasyonun satış fiyatından daha yüksek fiyatlı ALIŞ emri veya kotasyonun alış fiyatından daha düşük fiyatlı SATIŞ emri verildiğinde söz konusu limit fiyatlı emrin işlem görmeyen kısmı iptal edilir. Kotasyon fiyat aralığı dışından girilmiş emirler daha sonra kotasyon fiyatlarında yapılan değişikliklere bağlı olarak kotasyon aralığı içine girebilir veya kotasyon fiyat aralığı içinde verilen emirler kotasyon fiyatlarındaki değişikliğe bağlı olarak kotasyon aralığı dışında kalabilir. Bu durumda sözkonusu emirler sistemde beklemeye devam eder. c) Fiyat Adımı: Varantlara emir ve kotasyon girişlerinde fiyat adımı her fiyat seviyesinde 1 kuruş olarak uygulanır. Varantların temerrüt, resmi müzayede ve toptan satışlar pazarına emir girişlerinde de 1 kuruşluk fiyat adımı uygulanır. d) Varant Piyasa Yapıcılığı Genel Kuralları: Piyasa yapıcı, sorumlu olduğu varantlarda mevcut düzenlemeler çerçevesinde alış-satış şeklinde çift taraflı kotasyon vererek piyasa oluşmasına ve işlem gerçekleşmesine katkıda bulunmakla yükümlüdür. Varantlarda sisteme giren tüm alım-satım emirleri öncelik kurallarına uygun olarak kendi aralarında ve/veya piyasa yapıcı kotasyonları ile eşleşerek kısmen veya tamamen işleme dönüşebilir. Her varantta bir piyasa yapıcı olması zorunludur ve her bir varantta sadece bir üye piyasa yapıcı olarak atanır. Diğer taraftan bir piyasa yapıcı üye birden fazla varantta piyasa yapıcılık yapabilir. Bir üyenin girdiği normal bir emir, öncelik kurallarına uygun olarak, ya bir kotasyonla ya da kendisinin ya da diğer bir üyenin girdiği normal bir emirle eşleşerek işlem görür. Varantlar açılış seansında alım-satıma konu olmaz. Varantlara açılış seansında emir iletilemez. Yalnızca; piyasa yapıcı kurum, açılış işlemleri sonrasında ilgili varanta alım satım kotasyonu iletebilir. Piyasa yapıcı üyenin ExAPI kullanıcıları ve şef brokerları kotasyon girişi/değişikliği yapabilir. Piyasa yapıcı üyenin girdiği kotasyonun işlem görerek miktarının sıfırlanması ve 3 dakika içinde piyasa yapıcı üyenin kotasyonunun miktarını en az kotasyon miktarı kadar tamamlamaması durumunda Sistem tarafından otomatik kotasyon ataması yapılır. Bu atama, kotasyonu giren piyasa yapıcı üye temsilcisinin kodu ve girilmiş kotasyona ait hesap numarası kullanılarak yapılır. Piyasa yapıcı üyeler, varantlara kotasyon girişi için belirlenen minimum kotasyon miktarından daha az kotasyon veremezler (250 lot). Piyasa yapıcı üye, her bir varant için ayrı ve sadece bu işlemlerde kullanılmak üzere belirlenmiş hesap numarasını/numaralarını kullanarak kotasyon girer. Bir varantta piyasa yapıcı tarafından kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlamaz. 115 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Tüm aracı kurumlara ait temsilciler emirlerini sisteme iletirler ve bu emirler, belirlenmiş kurallar çerçevesinde, sistem tarafından fiyat ve zaman önceliği kuralları çerçevesinde kotasyonlarla ya da kotasyon fiyatları dahilindeki normal emirlerle eşleşir. Piyasa yapıcılar, girmiş oldukları kotasyonlar üzerinde (kotasyon değişiklik kuralları çerçevesinde) her türlü değişikliği yapabilirler. Diğer üyeler, piyasa yapıcının verdiği kotasyon seviyelerinde (alış tarafında, satış tarafında veya her iki tarafta) bulunan kotasyon da dahil tüm emirlerin karşılanmaları durumunda, piyasa yapıcının kotasyonundan sonra gelen en iyi fiyatlı (kotasyondan daha kötü fiyatlı) emirlerle işlem yapamaz. Bu durumda piyasa yapıcının 3 dakika içerisinde kotasyonunu tamamlaması beklenir. Bu süre içerisinde kotasyon tamamlanmazsa Sistem minimum kotasyon miktarını (250 lot) mevcut, en son girilmiş olan kotasyon fiyatından otomatik olarak girer. Hisse Senetleri Piyasasında geçerli olan emir ve işlem kuralları aksi belirtilmedikçe varant işlemleri için de geçerlidir. e) Pazar Yapısı, Seans Saatleri ve Seans Aşamaları Pazar: Varantlar, İMKB Hisse Senetleri Piyasası Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP) altında, Varant Pazarında işelm görürler. Seans Saatlari: Varant işlemleri Hisse Senetleri Piyasası sürekli müzayede seans saatleri dahilinde gerçekleştirilir. Birinci seans 09:50 – 12:30 arasında, ikinci seans 14:20 – 17:30 arasında yapılır. Açılıl Seansı: Varantlar açılış seansına dahil edilmez. Açılış seansı emir toplama ve açılış işlemleri aşamasında varant sıralarına emir ve kotasyon girişi yapılamaz. Kotasyon İletimi Aşaması: Açılış işlemlerinin tamamlanmasıyla birlikte (yaklaşık saat 09:45:40’ta) başlar, sürekli müzayede aşamasının bitişiyle (ilk seans içim 12:30, ikinci seans için 17:30) birlikte sona erer. Birinci seans “Kotasyon İletimi Aşaması” başlangıcı ile sürekli müzayede başlangıcı arasındaki sürede varantlarda piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon girişi/değişikliği dışında hiçbir emir türünün girişine izin verilmez. İkinci seans “Kotasyon İletimi Aşaması” başlangıcı ile sürekli müzayede başlangıcı arasındaki sürede varantlarda birinci seansta girilmiş kotasyonlar üzerinde değişiklik yapılabilirken, hiçbir emir üzerinde değişiklik/bölme/iptal yapılamaz. f) Fiyat Oluşumu Gün başında, hisse senetlerinde açılış işlemlerinin sonuçlandırılıp sürekli müzayedeye geçildiği saatten itibaren (09:50’den itibaren) – kotasyon girilmişse – varant sıralarına diğer üyelerin emir girişi başlar. Piyasa yapıcının ilgili varant sırasına ilk kotasyon girişini yapmadığı durumlarda Sistem ilgili varantta ilk kotasyonu otomatik olarak vermez ve piyasa yapıcının kotasyon vermediği sıralara emir girişi yapılamaz. 116 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İşlemler piyasa yapıcının verdiği kotasyon fiyatları arasında veya bu kotasyon fiyatlarından gerçekleşir. Diğer üyeler piyasa yapıcının verdiği kotasyonlarda (alış tarafında, satış tarafında veya her iki tarafta) bulunan tüm emirleri karşılamaları durumunda, piyasa yapıcının kotasyonundan sonra gelen en iyi fiyatlı emirlerle işlem yapamaz. Başka bir ifade ile kotasyon ile belirlen fiyat sınırları dışında işlem gerçekleşemez. Piyasa yapıcı tarafından kotasyon girişi yapıldıktan sonra kotasyon dışında kalan fiyatlarla emir iletilmesi mümkündür, ancak bu emirlerin işleme dönüşebilmesi için (kotasyon fiyatlarında yapılan değişiklikler sonrasında) kotasyon fiyatları içerisinde yer almaları ya da bu fiyatlara eşit olmaları gerekmektedir. Bir üyenin girdiği emir, kendisinin ya da diğer üyelerin girdikleri emirlerle veya piyasa yapıcının verdiği kotasyonla fiyat ve zaman önceliği kuralları çerçevesinde eşleşerek işleme dönüşür. Üyelerin alışa girdikleri limit fiyatlı emirlerin, kotasyonun satış tarafının fiyatına eşit fiyatlı olanları ile kotasyonun satış tarafının fiyatından daha düşük fiyatlı olanlarının işlem görmeyen miktarı bekleyen emirler arasına alınır (pasife yazılır). Buna paralel olarak, üyelerin satışa girdikleri limit fiyatlı emirlerin, kotasyonun alış tarafının fiyatına eşit fiyatlı olanları ile kotasyonun alış tarafının fiyatından daha yüksek fiyatlı olanlarının işlem görmeyen miktarı bekleyen emirler arasına alınır. Ancak satış kotasyon fiyatından daha yüksek fiyatlardan girilen bir limit fiyatlı alış emrinin miktarı, satış kotasyon fiyatında ve satış kotasyon fiyatından daha iyi fiyat seviyelerinde bekleyen -kotasyon dahil- toplam satış emirleri miktarını aştığı takdirde söz konusu limit fiyatlı emir; - önce satış kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı emirler ile fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işleme dönüşür, - sonrasında satış kotasyon fiyatına eşit fiyatlı limitli emirlerle ve satış kotasyonuyla fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işlem görebildiği miktarda işlem görür, - arta kalan miktarı olur ise (pasifte) bekleyen emirler dosyasına yazılmadan doğrudan iptal edilir. Bu kapsamda, alış kotasyon fiyatından daha düşük fiyatlardan girilen bir limit fiyatlı satış emrinin miktarı, alış kotasyon fiyatında ve alış kotasyon fiyatından daha iyi fiyat seviyelerinde bekleyen -kotasyon dahil- toplam alış emirleri miktarını aştığı takdirde söz konusu limit fiyatlı emir; - önce alış kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı emirler ile fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işleme dönüşür, 117 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI - sonrasında alış kotasyon fiyatına eşit fiyatlı limitli emirlerle ve alış kotasyonuyla fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işlem görebildiği miktarda işlem görür, - arta kalan miktarı olur ise bekleyen emirler dosyasına yazılmadan doğrudan iptal edilir. Dayanak hisse senedinin işlem sırasının geçici olarak işleme kapatılması ve yeniden işleme açılması durumunda: - Dayanak hisse senedinin sırasının sürekli müzayede içerisinde tekil olarak Açılış Seansı ile işleme açılması: Bu durumda gün başına benzer şekilde, dayanak hisse senedinin sırasında sürekli müzayede işlemlerinin başlamasıyla birlikte piyasa yapıcı gün sonuna kadar sorumlu olduğu varant işlem sıralarına kotasyon girişi yapar. Kotasyonlar 1 günlük olarak girilir. Dayanak hisse senetlerinde açılış işlemlerinin sonuçlandırılıp sürekli müzayedeye geçildiği saatten itibaren – kotasyon girilmişse – varant sıralarına diğer üyelerin emir girişi başlar. Ancak piyasa yapıcı tarafından kotasyon girişi yapılmadan varant sıralarına emir girişi yapılamaz. Piyasa yapıcı ilk kotasyon girişini yapmazsa, Sistem ilk kotasyon girişini otomatik olarak yapmaz ve piyasa yapıcının kotasyon vermediği sıralara emir girişi yapılamaz. - Dayanak hisse senedinin sırasının sürekli müzayede ile işleme açılması: Piyasa yapıcı, dayanak hisse senedinin sırasında işlemlerin sürekli müzayede ile işleme başladığı saattten itibaren gün sonuna kadar sorumlu olduğu varant işlem sıralarına kotasyon girişi yapabilir. Kotasyonlar 1 günlük olarak girilir. Dayanak hisse senedinde sürekli müzayede işlemlerinin başladığı saatten itibaren – şayet kotasyon girilmişse – varant sıralarına emir girişi de başlar. Ancak kotasyon girişi yapılmadan varant sıralarına emir girişi yapılamaz. Piyasa yapıcı ilk kotasyon girişini yapmazsa Sistem ilk kotasyon girişini otomatik olarak yapmaz. Diğer taraftan, piyasa yapıcının kotasyon vermediği sıralara emir girişi yapılamaz. g) Emir Girişi ve Emir Türleri Hisse senetlerinde açılış işlemlerinin sonuçlandırılıp sürekli müzayedeye geçildiği saatten itibaren (09:50’den itibaren) – kotasyon girilmişse – varant sıralarına emir girişi başlar. Açılış seansında veya kotasyon iletim periyodunda varant sıralarına emir girilmez. Varant sıralarında kotasyon girişinin ardından emir girişine izin verilir. Kotasyon girilmeyen varant sırasına emir de iletilemez. Hisse senetlerinde kullanılan aşağıdaki emir türleri varantlar için de kullanılır: - Limit Fiyatlı Emirler - Kalanı İptal Et Emirleri - Özel Limit Fiyatlı Emirler - Özel Limit Değerli Emirler - Özel Emirler: 118 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Varantlarda özel emir işlemlerine izin verilir. Hisse senetlerinde uygulanan mevcut yapıda olduğu gibi normal emir dosyasından gerçekleştirilebiliyorsa özel emrin girişine ya da eşleşmesine izin verilmez. Ayrıca özel emir işlemleri kotasyon aralığı dışında da yapılabilir. Varantlarda açığa satış emri girişine ve açığa satış işlemine izin verilmez. Varantlarda emir iptali serbesttir. Hisse Senetleri Piyasası’nda uygulanmakta olan işlem iptaline ilişkin düzenlemeler varantlar için de geçerlidir. h) İşlem Kodu Varantlarda kısa ve uzun olmak üzere iki tür kod kullanılır. Söz konusu kodlar İMKB tarafından belirlenir ve duyurulur. Aşağıda dayanağı hisse senedi olan örneklere yer verilmiştir. Diğer dayanaklar üzerine olan varantlarda da benzer bir kodlama yöntemi uygulanmaktadır. Kısa Kod (Dayanağı Bir Hisse Senedi Olan Varantlar İçin) Dayanağı bir hisse senedi olan varantlar için kısa kod 5 karakterden oluşur. İlk iki karakter dayanak hisse senedini ifade eden harflerden oluşur. Tablo – 1: Kısa Kod Formatı VARANT KODU ÖZELLİK 1 2 3 4 5 6 7 A B X ... ... V - Yukarıda ABCDE.E’ye ait bir varantın kısa kodu görülmektedir. ABCDE.E’ye ait “A” ve “B” harflerinin devamında ihraçcı kuruluşu temsil eden bir harf yer alır. Sonraki iki karakter A-Z arası harflerden oluşur ve her varant için ayrı belirlenir. Uzun Kod Varanta ilişkin daha detay bilgilerin yer aldığı bir koddur. 32 karakterden oluşur (boşluklar hariç) ve varanta dayanak finansal ürünün özelliğine göre aşağıdaki tabloda yer alan bilgileri içerir. Tablo – 2: Uzun Kod Formatı YER 1-5 6 7-12 13-19 20-22 23-29 30-32 AÇIKLAMA Varantın dayanağını gösterir. Varant Türü: “C” (call) ya da “P” (put) Vade (GGAAYY). İşleme koyma fiyatı ya da seviyesi. İhraçcı kuruluş. Dönüşüm oranı veya endeks çarpanı. Referans. İlk karakter takas şeklini gösterir (N: Nakit, K: Kaydi). İkinci 119 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI karakter varant tipini gösterir (A: Avrupa, U: Amerikan) Örnek: Dayanağı bir hisse olan: - ABCDE.E’ye ait, - Alım hakkı veren, - 30 Aralık 2015 tarihli, - 30 TL işleme koyma fiyatlı, - XCH tarafından çıkartılan, - Dönüşüm oranı “50” olan, - Takası kaydi olan, - Avrupa tipi, varantının uzun kodu aşağıdaki gibidir: “ABCDE C 301215 0030.00 XCH 050:001 KA ” Örnek: Dayanağı sepet olan: - İçerisinde ABCDE, ABCDF ve ABCDG hisseleri bulunan, - Alım hakkı veren, - 30 Aralık 2012 tarihli, - 40 TL işleme koyma fiyatlı, - XCH tarafından çıkartılan, - Dönüşüm oranı “10” olan, - Takası nakit olan, - Avrupa tipi, varantının uzun kodu aşağıdaki gibidir: “ SEPET C 301212 0040.00 XCH 010:001 NA ” Örnek: Dayanağı endeks olan: - İMKB 30 Endeksine ait - Alım hakkı veren, - 30 Aralık 2012 tarihli, - 56.890 işleme koyma seviyeli, - Çarpanı “0,001” olan - XCH tarafından çıkartılan - Takası nakit olan, - Avrupa tipi, varantının uzun kodu aşağıdaki gibidir: “XU030 C 301212 0056890 XCH 00.0010 NA” I) Varantların Takası, Dönüşümü Ve Temerrüt İşlemleri Piyasada işlem gören varantların takası ile vade sonunda hak kullanımından dolayı gerçekleşecek işlemleri ayırt etmek amacıyla, alım satıma konu olan varantların el değiştirmesi işlemleri için “takas” ifadesi, vade sonunda hak kullanımı sonucunda gerçekleşen işlemler için, “varant dönüşümü” ifadesi kullanılmıştır. 120 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Aracı kuruluş varantları ihraçcıya sorumluluk yükleyen menkul kıymetlerdir. Borsanın bu üründe herhangi bir yükümlülüğü ve sorumluluğu bulunmaz. Hak kullanımında ihraçcının yaşayabileceği herhangi bir ödeme güçlüğünde risk tamamen yatırımcıya aittir. Hak kullanımında yatırımcıya yapılması gereken ödemenin yapılmaması, teslim edilmesi gereken dayanak varlıkların teslim edilmemesi, yatırımcıdan alınması gereken dayanak varlıkların satın alınmaması ve benzeri yükümlülük durumlarında ortaya çıkan mağduriyetler Garanti Fonundan karşılanmaz. Ancak İMKB’de gerçekleştirilen varant alım satımından doğan takas işlemlerinde hisse senetlerinde olduğu gibi Garanti Fonu kullanılabilir. Türkiye’de ihraç edilen varantlar için ISIN tahsisi İMKB Takasbank A.Ş. (Takasbank) tarafından yapılır. Yurtdışında yerleşik kurumlar tarafından ihraç edilecek varantlar için yurtdışında tahsis edilmiş ISIN kodu ihraçcı tarafından İMKB, Takasbank ve Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK)’ne bildirilir. İhraçcının Borsaya başvurusu ile birlikte MKK’ya da başvurması ve varant ile ilgili bilgileri MKK sistemine tanımlaması gerekmektedir. i) Takas İşlemleri Varantların takas işlemleri, İMKB Hisse Senetleri Piyasası takas işlemleri düzenlemeleri ve işleyiş esasları çerçevesinde gerçekleştirilir. j) Varant Dönüşümü (Varanttan Kaynaklanan Hakkın Kullanılması) Varant vadesinde ya da Amerikan tipi varantların vadeden önce dönüşümünde aşağıda yer alan dört durum sözkonusu olabilir: Nakit uzlaşı olur ve ihraçcı varant sahibi hesaplarına para aktarır. Kaydi teslimat olur ve ihraçcı varant sahibi hesaplarına hisse aktarır. Diğer taraftan varant sahibi de ihraçcı hesabına kullanım bedelini aktarır (Call). Kaydi teslimat olur ve varant sahibi ihraçcı hesaplarına hisse aktarır. Diğer taraftan ihraçcı da işleme koyma değerini varant sahibi hesabına aktarır (Put). İhraçcı ve varant sahibi arasında herhangi bir nakit ya da kıymet aktarımı yapılmaz (Varantın başabaşta ya da zararda olması durumu). Varantta son işlem günü vade sonu günüdür. Vade sonunda (V günü piyasa kapandıktan sonra) varantı elinde tutan hak sahibi, yukarıdaki dönüşüm koşullarında belirtilen şartları dönüşüm tarihinde yerine getirmeyi taahhüt eder. Merkezi Kaydi Sistemde (MKS) hak sahibi kayıtlarının oluşması için, son işlem gününde gerçekleşen işlemlerin takasının tamamlanması gerekmektedir (V+2 günsonu). Dolayısıyla varantın son hak sahipleri V+2'de belirlenir. Hak kullanım işlemleri en erken V+3'te başlar. 121 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 5. BORSA ÜYELERİ VE ÜYE TEMSİLCİLERİ Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından aracılık faaliyetinde bulunmak üzere yetki belgesi verilmiş olan aracı kurumlar, bankalar ve yetkilendirilmiş diğer gerçek ve tüzel kişiler borsalara üye olabilir. Üyeler, borsalardan izin almak kaydıyla, piyasa, pazar, platform veya sistemlerin her birinde ayrı ayrı işlem yapmak için üyelik başvurusunda bulunabilirler (Menkul Kıymetler Borsalarında Üyeliğe ve Kotasyona İlişkin Yönetmelik md.4) Halen Borsa üyeleri; a. SPK'dan "Alım Satıma Aracılık Yetki Belgesi" almış olan aracı kurumlar b. Bankalar Kanunu'na göre Türkiye'de faaliyette bulunan ve SPK'dan yetki belgesi almış olan bankalardan oluşmaktadır. Sermaye Piyasası Kurulu’nun almış olduğu ilke kararı doğrultusunda, Borsa üyesi bankalar 02.01.1997 tarihinden itibaren Pay Piyasası’nda işlem yapamamaktadırlar. Bu nedenle, tek başına veya birden fazla Borsa üyesi banka; biraraya gelerek mevcut yetki belgelerini bir aracı kurum kurarak bu aracı kuruma devretmek veya mevcut aracı kurumlardan birini satın almak suretiyle Pay Piyasası’ndaki işlemlerine devam edebilmektedirler. Pay Piyasası’nda işlem yapmayarak sadece Borçlanma Araçları Piyasası’nda işlem yapacak bankalar için bu zorunluluk bulunmamaktadır. Borsa’da sadece Borsa üyeleri işlem yapabilirler. Borsada alım satım yapmak isteyen yatırımcılar emirlerini Borsa üyeleri aracılığıyla Borsaya iletirler. Borsa üyeleri, Borsa'da üye temsilcileri tarafından temsil edilirler. Üye temsilcisi; Borsa üyesini borsa işlemlerinde ve/veya takas ve saklama işlemlerinde temsil edebilen ve kendisine temsil ettiği Borsa üyesi adına bildirimde bulunulabilen, imza yetkisine sahip kişidir. 5.1. Kurtaj Tarifesi ve Borsa Payı Üyeler, Borsada aracı olarak yaptıkları her işlem için müşterilerinden "Kurtaj" adı altında bir komisyon alırlar. Üyeler, müşterileri adına gerçekleştirdikleri tüm işlemler için işlem tutarı üzerinden kurtaj alırlar. Resmi Gazete’nin 05.01.2002 tarih ve 24631 sayılı nüshasında yayımlanarak yürürlüğe giren Menkul Kıymetler Borsalarının Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkındaki Yönetmelik’in 14’üncü maddesi ile “(…) Kurtaj tarifesi ile müşterilerden alınacak diğer ücret ve gider karşılıkları, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’nin önerisi üzerine, piyasa gelişmeleri ve ihtiyaçları göz önüne alınarak Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) onayıyla 122 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI kesinleşir” hükmüne yer verilmiştir. 21.11.2001 tarihinde gerçekleştirilen İMKB Olağanüstü Genel Kurulu toplansında alınan ve 06.01.2002 tarih, 24632 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İMKB Yönetmeliği’nin “Kurtaj” başlıklı 40’ıncı maddesindeki değişiklikle (SPK onayına tabii olmak suretiyle) Borsa yetkisinde bulunan komisyon oranlarının belirlenmesi yetkisi Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği’ne devredilmiştir. Daha sonra: Sermaye Piyasası Kurulu'nun 14.10.2005 tarih ve 40/1243 sayili karari ile; 1) Aracı kurumların hisse senedi alım-satım işlemlerinde müşterilerinden tahsil edecekleri aracılık komisyonlarının, 01.01.2006 tarihinden itibaren aracı kurum ve müşteri arasında serbest olarak belirlenebilmesi uygulamasına geçilerek asgari komisyon ve komisyon iadesi uygulamasına son verilmesine karar verilmiştir. 2) 01.01.2006 tarihinden itibaren, aracı kurumların, yatırımcıların hak ve yararlarını zedeleyici, iyi niyet kurallarına aykırı, abartılmıs, gerçeğe uymayan, müşterilerini veya kamuoyunu yanıltıcı bilgileri içermemek kaydıyla, uygulamaya başlamadan önce promosyon kampanyasının detaylarını Kurula yazılı olarak bildirmeleri ve kendilerine Kurul tarafindan 10 iş günü içerisinde aksi bildirilmedikçe promosyon kampanyası düzenleyebilmelerine imkan sağlanmasına karar verilmiştir. Üyelerin Borsa payı olarak ödeyecekleri ücret müşterileri, yönettikleri fonlar ve kendi portföyleri adına gerçekleştirdikleri işlemler için işlem hacimleri üzerinden %0,001 (yüzbinde bir) oranındadır. Borsa payı hem alıcı, hem satıcı üyeden alınır. Borsa dışında yapılan lot altı işlemlerde de aynı oranlar uygulanmaktadır. Hisse Senetleri Piyasası Bilgisayarlı Alım Satım Sistemi’ne iletilen emirlerde “Portföy”, “Müşteri” ve “Fon” (P/M/F) emirleri ayrımı yapılmakta ve tüm emirlere müşteri hesap numarası girilmektedir. Yatırım ortaklığı adına yapılan emir girişlerinde emrin müşteri, portföy ya da fon adına mı girilmekte olduğunun M/P/F harflerinden biriyle gösterildiği alanda emrin yatırım ortaklığı adına girildiğini ifade eden “F” belirtecinin girilmesi gereklidir. Sistem’e iletilen emir bilgilerinde hata olması durumunda ise bu emirlerin, T+1 gününde Borsaya bildirilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Hatalı kayıt düzeltme bildirimlerinde her emir düzeltme talebi için belirlenmiş olan maktu tutar ile emirlerin (varsa) işleme dönüşen kısımlarının işlem hacmi üzerinden hesaplanan oransal tutar kadar ilave Borsa payı alınmaktadır. Gerektiği durumlarda yıl sonunda Borsa Yönetim Kurulu tarafından değiştirilebilecek olan maktu bedel, düzeltme talebinde bulunulan emir başına 1,00 TL olarak belirlenmiş, oransal tutarın hesaplanmasında ise Borsa işlemlerine ilişkin yürürlükteki Borsa payı oranı esas alınmıştır. Maktu ve oransal ücret uygulaması aşağıdaki gibi belirlenmiştir. 123 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Hiç işlem görmeyen ancak hatalı olup üye tarafından düzeltilmek istenen emirler için sadece maktu ücret, Kısmen işlem görmüş emirlerden, hem emir başına maktu ücret hem de işleme dönüşen kısım üzerinden hesaplanacak Borsa payı oranındaki oransal ücret, Tümüyle işleme dönüşmüş emirler için yine maktu ücretle birlikte işlem hacmi üzerinden Borsa payı oranı esas alınarak hesaplanan oransal ücret. Üyeler her ay için borsa payı borçlarını, izleyen ayın 20'ine kadar T. İş Bankası Borsa şubesi nezdindeki 38 no'lu hesaba ya da İMKB veznesine ödemektedirler. Ödemelerdeki gecikmelerde, İMKB Yönetmeliği’nin 63’üncü Maddesi uyarınca kamu alacaklarına uygulanan faiz ve cezalar uygulanmaktadır (31.01.2002 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere bu oran %10’dan %7’ye, 01.12.2003 tarihinden itibaren %4’e, 02.03.2005 tarihinden %3’e, 21.04.2006 tarihinden itibaren ise %2,5’e ,19.10.2010 tarihinden itibaren %1,40’a düşürülmüştür). 5.2. Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda Teminat Aracı kuruluşlar, Borsa üyelerine, Borsaya ve müşterilerine verebilecekleri zararları karşılamak üzere Borsa adına üyelik teminatını ve faaliyet gösterecekleri herbir piyasa için ilgili Yönetmeliklerde belirlenen piyasa teminatlarını yatırmak zorundadırlar. Yatırılacak teminatların ve aidatın miktarı Yönetim Kurulunca belirlenmekte, SPK onayı ile yürürlüğe girmektedir (İMKB Yönetmeliği Md.12). Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda işlem yapan üyelerimizin yatırmak zorunda oldukları Toplam Teminat tutarları, Maktu Teminat, Oransal Teminat/Ortalama Teminat, Munzam Teminat, Lot Altı Teminat ve Varant ve Sertifika Pazarı Piyasa Yapıcılığı Teminatı tutarlarının toplamından oluşmaktadır. Maktu Teminat: Tüm üyelerimizce yatırılması gereken Maktu Teminat tutarı 500 TL. dir. Oransal Teminat: Oransal Teminat üçer aylık dönemlerde (1. Dönem: Ocak, Şubat, Mart; 2. Dönem: Nisan, Mayıs, Haziran; 3. Dönem: Temmuz, Ağustos, Eylül; 4. Dönem: Ekim, Kasım, Aralık ayları) üyelerimizin Pay Piyasası’nda gerçekleştirdikleri işlemlerin günlük ortalama tutarının %5’i olarak hesaplanmakta ve dönem sonunu izleyen ay içinde tamamlanması istenmektedir. Ortalama işlem hacmi hesaplanırken özel emir ve toptan satışlar pazarı işlemleri hesaplama dışında tutulmaktadır. Gelişen İşletmeler Piyasası ile Serbest İşlem Platformu’nda gerçekleşen işlemler ise hesaplamalara dahil edilmektedir. Ortalama Teminat: Ortalama Teminat, üçer aylık hesaplama dönemlerinde tüm üyeler için hesaplanan Oransal Teminat tutarlarının basit ortalamasıdır. Ortalama teminat hesaplamasında yalnızca bir önceki 3 aylık dönemde işlem hacmi bulunan üyelerin oransal 124 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI teminat tutarlarının toplamı dikkate alınır. Sözkonusu toplam tutar kendisi için oransal teminat hesaplaması yapılan üye sayısına bölünerek Ortalama Teminat bulunur. Bu teminat, Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda ilk defa işlem yapmaya başlayacak üyeler ile, faaliyetleri geçici olarak durdurulduktan sonra yeniden işlem yapma izni verilen üyelerden Oransal Teminat tutarı yerine tesis edilmesi istenen teminattır. Bu durumdaki üyeler, faaliyet izni verildikten sonra, bir önceki üç aylık dönemde hesaplanan Ortalama Teminat tutarı kadar teminatı diğer teminatlar ile birlikte yatırmakta; bundan sonra işlem yapmaya başlayabilmektedir. Ortalama Teminat tutarı bu üyelerin bir yıl (4 dönem) boyunca tesis etmeleri gereken asgari Oransal Teminat tutarıdır. Bir yıl süresince takip eden dönemlerde bu üyeler için hesaplanan Oransal Teminat ve yatırmış oldukları Ortalama Teminattan, fazla olanın yatırılması istenir. İMKB Yönetim Kurulu’nun 08.04.1997 tarih ve 554 sayılı toplantısında alınan karar ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun 15.05.1997 tarih ve 15 sayılı toplantısında verilen onaya istinaden, faaliyetlerinin durdurulmasına ilişkin kararın yargı yolu ile iptal edilmesi ya da kararın yürütmesinin durdurulması nedeniyle yeniden faaliyete başlayacak üyelerle sınırlı olmak üzere, bu üyelerden talep edilecek teminat tutarı, aracı kuruluşun faaliyetinin durdurulmasından önce tesis etmesi gereken teminat tutarından az olmamak kaydıyla, Borsa Yönetim Kurulu tarafından aracı kuruluşun durumu da dikkate alınarak belirlenmektedir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun 10.09.1998 tarih ve 74 sayılı toplantısında alınan karara istinaden; Ortalama teminat uygulamasında; aracı kurumun yeniden faaliyete başladığı tarihteki ortalama teminat tutarı ve uygulamanın başlangıç tarihi olarak da aracı kurumun yeniden faaliyete başladığı tarih esas alınmakta, bu tarihten itibaren bir yıl süre ile uygulanmaktadır. Öte yandan, ortalama teminat, aracı kurumun faaliyetlerinin durdurulma süresi dikkate alınmaksızın uygulanmaktadır. Faaliyetleri kendi talebi üzerine Sermaye Piyasası Kurulunca durdurulan üyeler için ortalama teminat yükümlülüğü içinde bulunulan dönem ve izleyen bir dönem (üç ay) boyunca uygulanır. İMKB Yönetim Kurulu söz konusu üyelerin işlem hacmini, faaliyet türlerini, mali durumunu ve risk unsurlarını dikkate alarak bu süreyi bir yıla (4 dönem) kadar uzatabilir. Munzam Teminat: Üçer aylık dönemler içinde (1. Dönem: Ocak, Şubat, Mart; 2. Dönem: Nisan, Mayıs, Haziran; 3. Dönem: Temmuz, Ağustos, Eylül; 4. Dönem: Ekim, Kasım, Aralık ayları) Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası işlemleri sonucunda takas yükümlülüğünü takas gününde yerine getirmeyerek temerrüde düşen üyenin, günlük toplam 10.000 TL ve üzerinde gerçekleşen nakit veya kıymet temerrütlerinin toplam tutarı her dönem sonunda Munzam Teminat hesaplaması için temerrüt matrahı olarak dikkate alınır ve üyemizden söz konusu temerrüt matrahının %10’unu Munzam Teminat olarak yatırması istenir. Devam 125 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI eden temerrütler hesaplamalarda tek bir temerrüt olarak dikkate alınır. Munzam Teminat, teminatın hesaplanmasına esas alınan temerrütlerin oluştuğu dönemi izleyen 3 aylık dönemin sonuna kadar iade edilmez. Üçer aylık dönemler itibariyle hesaplanan ve üyelerimize tebliğ edilen diğer teminat tutarları ile birlikte varsa Munzam Teminatların da tebligat tarihinden itibaren 10 iş günü içinde tesis edilmesi gerekmekte olup, eksik teminatın bu süre içinde tamamlanmaması halinde İMKB Yönetmeliğinin 12’nci maddesi uyarınca aracı kuruluşun üyeliği söz konusu yükümlülüğünü yerine getirinceye kadar askıya alınır ve üye Borsa’da işlem yapamaz. Diğer taraftan, işlem yaptığı Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda oluşacak temerrüdüne bağlı olarak ortaya çıkan yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle bu yükümlülükleri teminatından karşılanan üyeler için söz konusu temerrüt tarihini takip eden bir yıllık süre içerisinde aynı durumun tekerrürü halinde İMKB Yönetmeliği hükümleri uyarınca disiplin cezası uygulanır. Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün takas süresi içinde yerine getirilmemesi halinin, Borsa, Takas Merkezi veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından veya üyenin kendi iradesi dışında ortaya çıkan teknik veya benzeri diğer nedenlerden kaynaklanması ve bu hususların geçerli bilgi ve belgeler ile tespit edilmesi halinde temerrüt faizi alınmayacağı gibi Munzam Teminat da alınmaz. Temerrüt haline ilişkin itirazlar İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. bünyesindeki Temerrüt Komitesi tarafından değerlendirilmekte olup, temerrüt itirazları bu kuruma yapılır. Borsa dışı küsurat işlemleri (Lot Altı İşlemleri): İşlem yapmaya yetkili kuruluşların yatırmaları gereken ilave teminat tutarı 50.000 TL.’dir. Varant ve Sertifikalar için Piyasa Yapıcılığı Teminatı: Varant ve/veya sertifikalarda faaliyet gösteren piyasa yapıcıları, piyasa yapıcılığını üstlendikleri her bir ihraççı adına bir sefere mahsus ¨500.000 teminatı işlemlere başlamadan önce yatırmak zorundadırlar. Söz konusu teminat tutarını yatıran piyasa yapıcıları, adına teminat yatırdıkları ihraççı tarafından ihraç edilen tüm varant ve/veya sertifikalarda piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunabilirler. Teminat tesis işlemlerine ilişkin genel uygulama esasları ise aşağıdaki gibidir: Devlet iç borçlanma senedi olarak yatırılacak teminatlar üyelerimizin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki depo hesaplarından ilgili hesaba virman yapılarak teminata kabul edilmektedir. Buna göre, Borsa üyesi Bankalar, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde Borsa adına açılan ve üyelerimizce Devlet Tahvili olarak tevdi edilen teminatların izlendiği 936 no.lu Menkul Kıymetler Borsası Üyeleri Devlet Tahvili Deposu hesabına, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdindeki depo hesaplarından virman yoluyla kıymet devri yapabilmektedir. Açık Piyasa İşlemlerine taraf olan aracı kurumlar için, Türkiye Cumhuriyet 126 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Merkez Bankası şubesi nezdinde depo hesapları tesis edilmekte ve bu hesaplardan, sözkonusu hesaba kıymet devirleri hesaben yapılabilmektedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde hesabı olmayan aracı kurumlar ise, söz konusu Banka nezdinde hesabı olan banka ve aracı kurumlar vasıtasıyla, 936 no.lu hesaba devir yaptırabilmektedir. Üyelerimiz, devir taleplerini Borsa Muhasebe ve Finans Müdürlüğü’ne yazılı olarak bildirmektedir. Ayrıca, üyelerimizin fiziki devlet tahvillerini temin etmelerindeki güçlük nedeniyle, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası makbuzu olarak düzenlenmiş devlet tahvilleri de teminat olarak kabul edilmektedir. Borsa Başkanlığı tarafından uygun görülmesi halinde, üyelikten çıkarılan veya faaliyeti durdurulan üyelere ait olup, nakde dönüşen teminatlar ile üyelerin teminatları dışında Borsa nezdinde bulunan varlıkların Borsa Başkanlığı veya Yönetim Kurulu tarafından değerlendirilmesi ile ilgili olarak Sermaye Piyasası Kurulu’nun 10.09.1998 tarih ve 74 sayılı toplantısında alınan karara istinaden, üyelik teminatları ve işlem limiti karşılıkları ile ters repo yapan üyeler adına saklamada tutulan menkul kıymetlerin değerlendirilmesinde kural olarak üyenin yazılı talimatı alınmaktadır. Üye yetkililerine ulaşılamaması halinde, üyenin Borsa tarafından bilinen son adresine posta yolu ile tebligat yapılmakta ve tebligat tarihinden itibaren 10 işgünü içinde değerlendirmeye yönelik bir talebin bildirilmemesi halinde Borsa Başkanlığı tarafından re’sen işlem yapılarak devlet iç borçlanma senetlerinde değerlendirilmektedir. Ancak Borsa üyesinin iflasına karar verilmişse müflis şirketlerin teminatları Borsa tarafından iflas idaresine devredilmekte, iflas davası devam ediyorsa iflas kararı verilene kadar bu şirketlerin teminatları ve varlıkları Borsa nezdinde tutulmaktadır. Bu teminatların ve varlıkların değerlendirilmesi konusunda ise Borsa tarafından ilgili mahkemeye yapılacak bir başvuru çerçevesinde alınacak karara göre değerleme prosedürü belirlenmektedir. Diğer taraftan, teminatların tamamlanma süresi ile ilgili olarak Borsa Yönetim Kurulu’nun 24.11.1998 tarih ve 641 sayılı toplantısında alınan karar uyarınca, İMKB Yönetmeliği’nin 12’nci maddesinin 6’ncı fıkrasına istinaden, periyodik olarak üçer aylık dönemler itibariyle hesaplanan teminatlar bildirim tarihinden itibaren 10 iş günü içerisinde; bunun dışında, tesis edilen kıymetin piyasa değerinin düşmesi, teminatın kullandırılması ya da tesis edilen kıymetin teminat olma niteliğini kaybetmesi gibi nedenlerle teminat tamamlanmasının gerekli görüldüğü durumlarda ise 3 iş günü içerisinde üyelerimizce tamamlanması gerekmektedir. Eksik teminatın bu süre içinde tamamlanmaması halinde aracı kuruluşun üyeliği söz konusu yükümlülüğünü yerine getirinceye kadar askıya alınmakta ve Borsada işlem yaptırılmamaktadır. 127 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6. HİSSE SENETLERİ PİYASASINDA PAZARLAR VE İŞLEM KURALLARI İMKB Hisse Senetleri Piyasası'nda aşağıda belirtilen, altı pazar bulunmaktadır. Ulusal Pazar (Kot İçi) Kurumsal Ürünler Pazarı (Kot İçi, Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları, Gayri Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları, Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları, Borsa Yatırım Fonları ve Yapılandırılmış Ürünler) İkinci Ulusal Pazar (Küçük ve Orta Ölçekli Şirketler, Kot Dışı) Gözaltı Pazarı (Kot Dışı) Toptan Satışlar Pazarı (Sürekli işlem olan bir Pazar değildir) Fon Pazarı Varant Pazarı Gelişen İşletmeler Piyasası Ayrıca Hisse Senetleri Piyasası bünyesinde; Toptan Satışlar Pazarı işlemleri (LE ve LY özellik kodu ile), Birincil Piyasa işlemleri (BE, BY, BF özellik kodları ile), Resmi Müzayede işlemleri [ME (Eski Hisse Senedinde Müzayede), MY (Yeni Hisse Senedinde Resmi Müzayede), MR (Rüçhanda Resmi Müzayede), MF (BYF Resmi Müzayede), MV (Varant Müzayede) özellik kodu ile] ve Temerrüt işlemleri (TE, TY, TR, TF, TV özellik kodları ile) yapılmakta, rüçhan hakkı kuponları için de (R Özellik Kodu) kuponları satılacak hisse senedinin işlem gördüğü seans süresinde ayrı bir pazar açılmaktadır. 6.1. Ulusal Pazar İMKB’nin temel pazarı olan Ulusal Pazar, Borsa kotunda bulunan ve asgari tedavül kriterlerine haiz şirketlerin hisse senetlerinin, güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü pazardır. Ulusal Pazar; 09:30-12:30 ile 14:00-17:30 saatleri arasında yer alan iki seansta, Yönetim Kurulu kararıyla pazarı açılmış, İMKB Ulusal 100 Endeksi’ne dahil olan, olmayan ve Borsa kotunda yer alan her şirkete ait hisse senedi için alım satım işlemlerinin gerçekleştirildiği pazardır. 128 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.2. Kurumsal Ürünler Pazarı Ulusal Pazarda işlem görmekte olan menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim sermayesi yatırım ortaklıkları hisse senetleri ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri 13 Kasım 2009 tarihinden itibaren devreye alınan uygulama kapsamında kot içi pazar niteliğindeki Kurumsal Ürünler Pazarında (KÜP) sürekli müzayede yöntemi ile işlem görmeye başlamıştır.Ayrıca düzenleme çalışmalarının tamamlanmasının ardından aracı kuruluş varantları da Kurumsal Ürünler Pazarında yapılandırılmış ürünler başlığı altında işlem görmeye başlamıştır. Kurumsal Ürünler Pazarında uygulanması planlanan diğer işlem yöntemlerine (piyasa yapıcılı sürekli müzayede ve tek fiyat) ilişkin esaslar ayrıca düzenlenmiştir. YENİ İŞLEM YÖNTEMLERİ Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yöntemi: Kurumsal Ürünler Pazarında işlem gören borsa yatırım fonları, aracı kuruluş varantları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL’nin altındaki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında zorunlu olarak uygulanacak işlem yöntemidir. Kurumsal Ürünler Pazarında işlem görmekle birlikte İMKB 100 Endeksi hesaplamasına dahil edilen menkul kıymetler daima sürekli müzayede yöntemiyle işlem görecektir. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL ve üzerindeki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanacaktır. İMKB 100 Endeksinde yer alanlar hariç olmak üzere, KÜP’te sürekli müzayede yöntemi ile işlem gören menkul kıymetler, piyasa yapıcılık için başvuru olması ve onaylanması halinde piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görebilecektir. Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yöntemi Uygulama Esasları Tanımlar Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yöntemi: Sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlerde atanmış bir üye tarafından bu amaçla tanımlanmış hesap veya hesaplar kullanılarak çift taraflı sürekli kotasyon (fiyat ve miktar) verilmek suretiyle o menkul kıymette işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığının belirlendiği ve likiditenin hedeflendiği işlem yöntemidir. Piyasa Yapıcı Üye (Piyasa Yapıcı): Piyasa yapıcılık temel kriterlerini sağlayan üyelerden bir menkul kıymette piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak amacıyla yaptığı başvuru İMKB 129 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Yönetim Kurulu tarafından kabul edilen ve “İMKB Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Yapıcılık Taahhütnamesi”ni imzalayarak faaliyete başlayan üyedir. Yedek Piyasa Yapıcı Üye: Piyasa yapıcı bulunan bir menkul kıymette, piyasa yapıcı olarak atanmak üzere sırada bekleyen üyedir. Kotasyon: Piyasa yapıcı üye tarafından iletilen, iletildiği menkul kıymette seans anındaki değerleri itibarıyla işlem gerçekleşebilecek fiyat aralığını belirleyen, alış ve satış emri şeklindeki fiyat ve miktar bildirimidir. Minimum Kotasyon Yayılma Aralığı: Bir menkul kıymetteki alış ve satış kotasyon fiyatları arasında olabilecek minimum farktır. Maksimum Kotasyon Yayılma Aralığı: Bir menkul kıymetteki alış ve satış kotasyon fiyatları arasında olabilecek maksimum farktır. Kotasyon Miktarı Alt Sınırı: Piyasa yapıcı üyenin bir kerede girebileceği en düşük kotasyon miktarıdır. Kotasyon Miktarı Üst Sınırı: Piyasa yapıcı üyenin bir kerede girebileceği en yüksek kotasyon miktarıdır. Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi: İMKB Hisse Senetleri Piyasası üyelerinin piyasa yapıcı üye olarak atanmasına veya piyasa yapıcılık görevlerinin sona er(diril)mesine yönelik olarak gerekli çalışmaları yapan, Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü (HSP Müdürlüğü) ile Üye İşleri Müdürlüğü ve Gelişen İşletmeler Piyasası Müdürlüğünün katılımı ile oluşturulan bir komitedir. Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede İşlem Yöntemi Uygulaması Uygulanacak Pazarlar ve Menkul Kıymetler Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemi, Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP) bünyesinde yer alan menkul kıymetlerde uygulanır. Borsa yatırım fonları, aracı kuruluş varantları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL’nin altındaki menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hisse senetleri zorunlu olarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemi ile işlem görür. Alternatif İşlem Yöntemi Olarak “Tek Fiyat Uygulaması” Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem görmesi zorunlu olan, aracı kuruluş varantları hariç, yukarıda belirtilen menkul kıymetlerde, atanmış bir piyasa yapıcı üye 130 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI olmaması, piyasa yapıcının faaliyetinin herhangi bir sebeple sona ermesi, yerini alacak bir yedek piyasa yapıcı üye olmaması ya da yedek piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayamaması gibi durumlarda, düzenlemeler çerçevesinde ilgili menkul kıymet yapılacak duyuruda belirtilen tarihten itibaren aynı pazarda, alternatif işlem yöntemi olan tek fiyat yöntemi ile işlem görmeye başlar. Aracı kuruluş varantlarında bu durumlarda işlem sırası kapatılır, tek fiyat yöntemi uygulanmaz. Bu kapsamda tek fiyat yöntemi uygulanan menkul kıymetlerde (veya sırası kapatılmış aracı kuruluş varantlarında) bir piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayabileceğinin belirlenmesi halinde ilgili menkul kıymet, duyuruda belirtilen tarihten itibaren yeniden piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görmeye başlar. KÜP’te Sürekli Müzayede ve İsteğe Bağlı Piyasa Yapıcılık Kurumsal Ürünler Pazarında olmakla birlikte, İMKB 100 Endeksi hesaplamasına dahil edilen menkul kıymetler daima sürekli müzayede yöntemi ile işlem görür. Gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL ve üzerindeki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanır. Eşik değer olan 10 milyon TL’lik halka açık piyasa değeri gerekli görüldüğünde İMKB Yönetim Kurulu tarafından yeniden belirlenebilir. İMKB 100 Endeksinde yer alanlar hariç olmak üzere, KÜP’te sürekli müzayede yöntemi ile işlem gören menkul kıymetler, piyasa yapıcılık için başvuru olması ve onaylanması halinde piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görür. Piyasa yapıcının faaliyetine son verilmesi durumunda, alternatif işlem yöntemi olarak bu menkul kıymetlerde sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanır. Aracı kuruluş varantları yalnızca piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem görür. Menkul kıymet yatırım ortaklıklarının halka açık piyasa değerlerinin tespiti endeks belirleme dönemleri paralelinde yapılır ve zorunlu veya isteğe bağlı olarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görecek menkul kıymet yatırım ortaklığı hisse senetleri, İMKB 100 Endeksinde yer alacak menkul kıymetlerin duyurulmasını takip eden iş günü, Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi tarafından belirlenir ve duyurulur. Halka açık piyasa değerinin tespitinde, menkul kıymetin değerleme tarihinden önceki son 20 seansının ağırlıklı ortalama fiyatlarının ortalaması alınır ve halka açık piyasa değeri bulunan bu ortalama fiyat ile hesaplanır. Önceki değerleme döneminde halka açık piyasa değerinin 10 milyon TL ve üzerinde olması sebebiyle piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin isteğe bağlı olarak uygulandığı bir menkul kıymet yatırım ortaklığında bu işlem yönteminin zorunlu hale gelebilmesi için 131 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI ilgili menkul kıymet yatırım ortaklığının halka açık piyasa değerinin iki değerleme döneminde arka arkaya 10 milyon TL sınırının altında kalması gerekmektedir. Piyasa Yapıcılık İçin Temel Ölçütler Piyasa yapıcı üye olabilmek için iki temel ölçüt belirlenmiştir: 1. Halka arza aracılık ile türev araçların alım satımına aracılık yetki belgelerinin sahibi olmak, 2. Değerlendirme yapılan aydan geriye doğru son bir yıl içinde düştüğü 1 milyon TL tutarlı temerrüt sayısı bakımından 5’i aşmamış olmak. Yukarıda belirtilen temel kriterleri sağlayamayan, ancak başvurduğu menkul kıymette kurucu/ihraçcı olan veya başvurduğu menkul kıymet üyenin ait olduğu bir grup şirketi tarafından halka arz edilmiş olan ya da halka arzına aracılık etmiş olduğu bir menkul kıymet için başvuran ve uhdesinde piyasa yapıcılık faaliyetinde kullanabileceği menkul kıymet bulunan üyeler, İMKB Yönetim Kurulunun onaylaması halinde, sadece söz konusu menkul kıymetlerle sınırlı olmak üzere, piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak için yeterli temel kriterlere sahip üye olarak kabul edilir. Değerlendirmede, eğer belirtilmişse, hisse senetleri piyasa yapıcılığa konu olan şirketin tercihi de dikkate alınır. Bu kapsamda atanma başvurusunda bulunan üyeler atanma için belirlenmiş öncelikten yararlanır. Temel kriterleri sağlayamayan üyeler, söz konusu menkul kıymet/kıymetler dışında kalan menkul kıymetlere piyasa yapıcı olarak atanmak için başvuruda bulunamaz. Üyelerin piyasa yapıcı olma temel kriterlerine uygunluğu 3 ayda bir yeniden değerlendirilir ve duyurulur. Değerlendirme sonucunda ya da dönem içinde, geçerli temel kriterleri kaybetmiş olduğu belirlenen bir üyenin piyasa yapıcılık yetkisi kaldırılır ve atandığı menkul kıymetlerdeki piyasa yapıcılık faaliyeti sona erer. Ancak piyasa yapıcı üye olma temel kriterlerine uymayan veya bu kriterleri kaybeden üyelerin istisnai olarak piyasa yapıcı faaliyetinde bulunabilecekleri kapsamdaki menkul kıymetlerde piyasa yapıcılık faaliyeti devam eder. Bir sonraki değerlendirmede ya da dönem içinde temel kriterleri sağladığı belirlenen üye yeniden yetkilendirilir. Bu durumdaki bir üyenin daha önce piyasa yapıcı olarak faaliyette bulunduğu bir menkul kıymette yeniden atanabilmesi için yeni bir başvuru yapması gereklidir. Sermaye Piyasası Kurulunun (Kurul) Seri III, No:37 sayılı Tebliği ile yapılan düzenleme uyarınca aracı kuruluş varantlarında piyasa yapıcı olabilecek aracı kurumlara ilişkin şartlar Kurul tarafından belirlenir. 132 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Piyasa Yapıcılığına Atanma Piyasa Yapıcılığına Atanmada Genel Kurallar Piyasa yapıcılığının uygulandığı menkul kıymetlerde her bir menkul kıymete sadece bir üye piyasa yapıcı olarak atanabilir. Piyasa yapıcı olabilecek nitelikteki üyeler, birden fazla menkul kıymette piyasa yapıcı olarak atanmak amacıyla başvuru yapabilir. Piyasa yapıcı olarak atanılabilecek menkul kıymet sayısı İMKB Yönetim Kurulu tarafından üye bazında sınırlandırılabilir. Piyasa yapıcılığına atanmak üzere başvuruda bulunacak yetkili üyeler daha önce imzalamamışsa “İMKB Hisse Senetleri Piyasası Piyasa Yapıcılık Taahhütnamesi”ni imzalar ve atanmak için başvuruda bulunduğu her bir menkul kıymet için “Piyasa Yapıcı Atanma Başvuru Formu (başvuru formu)”nu doldurup, imzalayarak Borsa Başkanlığına iletir. Piyasa yapıcılığına atanmak üzere başvuruda bulunacak yetkili üyeler, piyasa yapıcılığı için gereken yazılımlarını tamamlamış, piyasa yapıcılığı konusunda İMKB tarafından verilen eğitime katılmış, gerektiğinde kotasyon vermek için Borsa terminallerini kullanabilecek, HSP Alım-Satım Sistemine (Sistem) giriş yetkilendirmesinde “baş temsilci (şef broker)” olarak tanımlanmış en az bir üye temsilcisine sahip olmalıdır. Piyasa yapıcı olma temel kriterlerini taşıyan ve gerekliliklerini sağlayan üyelerin bir menkul kıymette piyasa yapıcı olarak atanma talepleri “Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi” tarafından aşağıdaki öncelikler çerçevesinde değerlendirilerek İMKB Yönetim Kurulunun onayına sunulur ve yapılan değerlendirme sonucunda piyasa yapıcı olarak atanan üyeler duyurulur. Piyasa yapıcı üye, duyuruda belirtilen günden itibaren ilgili menkul kıymette/kıymetlerde piyasa yapıcılık faaliyetine başlar. Piyasa yapıcı üye, atanmak üzere başvurduğu her bir menkul kıymet için sadece kotasyon girişinde kullanacağı portföy hesap numarası ile sadece kotasyon girişinde kullanacağı müşteri hesap numarasını/numaralarını başvurusu sırasında, başvuru formu aracılığıyla Borsaya bildirir. Kotasyon emir girişinde kullanılmak üzere yeni açılacak bu hesap/hesaplar yukarıda belirtilen amaç dışında kullanılamaz. Piyasa yapıcı üye, kotasyon emri girişinde “hesap numarası” alanına sadece bildirmiş olduğu, onaylanmış hesap numaralarından birini girebilir ve bu hesap numarası seans boyunca değiştirilemez. Başvuru formu ekinde, başvuru sahibi üye ile kotasyon verilmesinde portföy hesabı dışında kullanılacak hesaplar için hesap sahibi müşteri tarafından da imzalanmış ve Kotasyon girişine özel açılan hesabın numarası, 133 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Kullanıma konu menkul kıymetin unvanı, Başlangıçta, kullanıma konu olan miktar, Varsa söz konusu miktarın kullanım süresi bilgilerinin yer aldığı matbu formun bir örneği yer alır. Piyasa yapıcı olarak atanan üye, gerektiğinde yeni hesap bildiriminde bulunabilir. Bildirilen yeni hesap numarası bildirimin yapıldığı gün kullanılamaz. Piyasa yapıcı üyenin kotasyon girişinde kullanacağını bildirdiği müşteri hesabına ve müşteri hesap numarası sayısına İMKB Yönetim Kurulu tarafından sınırlama getirilebilir. Üye, piyasa yapıcısı olduğu menkul kıymette, kotasyon girişlerinde kullanabileceği piyasa yapıcı hesaplarından herhangi biri ile bir özel emir işlemi gerçekleştirebilir. Bir üyenin piyasa yapıcılık faaliyeti, piyasa yapıcılık faaliyetini yürüttüğü menkul kıymetin İMKB 100 Endeksine dahil edilmesi, geçici olarak pazar değiştirmesi, işlem yönteminin değiştirilmesi gibi nedenlerden dolayı zorunlu olarak sona ermişse, ilgili menkul kıymetin yeniden piyasa yapıcılı olarak işlem görebilecek olması halinde öncelik son piyasa yapıcılık faaliyetini yürüten üyeye ait olacaktır. Üyenin piyasa yapıcılığına devam etmeyeceğini bildirmesi halinde piyasa yapıcılık, düzenlemeler dahilinde yedek piyasa yapıcı üyeye devredilir. Piyasa Yapıcılığına Atanmada Öncelikler Piyasa yapıcılık uygulamasının devreye alınacağı başlangıç aşamasında, piyasa yapıcı atanma başvuruları, piyasa yapıcılığına ilişkin başvuruların başlama tarihinden itibaren 10 iş günü boyunca toplanır ve öncelik, başvurudaki zaman önceliğine bakılmaksızın aşağıdaki esaslar göz önüne alınarak belirlenir. Gerekli görülmesi halinde bu süre İMKB Yönetim Kurulu tarafından yeniden belirlenir. Piyasa yapıcılık uygulamasının devreye alınacağı başlangıç aşamasından sonra, farklı günlerde yapılan başvurularda öncelik ilk yapılan başvurudadır. Aynı gün içinde İMKB’ye ulaşan başvurularda ise öncelik aşağıdaki esaslar göz önüne alınarak belirlenir: Başvuru Değerlendirmesinde Öncelik Sağlayan Durumlar: Başvurduğu menkul kıymette kurucu/ihraçcı olan veya başvurduğu menkul kıymet ait olduğu grup şirketi tarafından halka arz edilmiş olan ya da halka arzına aracılık etmiş olduğu bir menkul kıymet için başvuran ve uhdesinde piyasa yapıcılık faaliyetinde kullanabileceği menkul kıymeti bulunan üye ilgili menkul kıymette piyasa yapıcı olarak atanabilir. Değerlendirmede, eğer belirtilmişse, hisse senetleri piyasa yapıcılığa konu olan şirketin tercihi de dikkate alınır. 134 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI - Bir Üyenin Bir Tek Menkul Kıymette Piyasa Yapıcı Olmak İçin Başvurusu: Bir menkul kıymette piyasa yapıcı olmak için, değerlendirme tarihi itibarıyla başka bir menkul kıymette piyasa yapıcı olarak atanmamış ya da başka bir menkul kıymette piyasa yapıcılık için başvurusu olmayan, uhdesinde piyasa yapıcılık faaliyetinde kullanabileceği menkul kıymeti bulunan bir tek üyeden başvuru gelmişse söz konusu üye başvurduğu menkul kıymette piyasa yapıcı olarak atanabilir. Değerlendirmede, eğer belirtilmişse, menkul kıymetleri piyasa yapıcılığa konu olan şirketin tercihi de dikkate alınır. - Birden Fazla Menkul Kıymette Piyasa Yapıcı Olmak İçin Başvuru: Bir menkul kıymette piyasa yapıcı olmak için değerlendirme tarihi itibarıyla başka menkul kıymette/lerde piyasa yapıcı olarak atanmış ve/veya başka bir menkul kıymet için de piyasa yapıcılık başvurusu olan, uhdesinde piyasa yapıcılık faaliyetinde kullanabileceği menkul kıymeti bulunan bir tek üyeden ya da birden fazla üyeden başvuru gelmişse, atanma kararında/öncelik sıralamasında Başvurulan menkul kıymette piyasa yapıcı olarak kotasyon vermede kullanabileceği menkul kıymet portföyü/kaynağı, Piyasa yapıcı olarak atandığı ve/veya atanması muhtemel menkul kıymetlerin halka açık toplam piyasa değerinin üyenin öz sermayesine oranı, Piyasa yapıcı olarak atanmış ve/veya başvuruda bulunmuş olduğu menkul kıymet sayısı, Varsa, geçmiş piyasa yapıcılık performansı, Piyasa yapıcılığı eğitimi almış personel sayısı Eğer belirtilmişse, menkul kıymetleri piyasa yapıcılığa konu olan şirketin tercihi ölçütleri birlikte dikkate alınır ve değerlendirilir. Yedek Piyasa Yapıcılık Yedek Piyasa Yapıcı Üye Olma Yedek piyasa yapıcı üye, piyasa yapıcısı bulunan bir menkul kıymette, atanmış üyenin piyasa yapıcılık faaliyetinin sona ermesinden sonra piyasa yapıcı olarak atanmak üzere sırada bekleyen yetkili üyedir. Üye, başvuruda bulunduğu menkul kıymette yedek piyasa yapıcı olmayı kabul edip etmediğini başvuru formunda belirtir. Piyasa yapıcılıkta sürekliliğin sağlanması doğrultusunda, atanmış bir piyasa yapıcı üyenin var olduğu bir menkul kıymet için bir başka üye tarafından da piyasa yapıcı olmak amacıyla başvuru yapılmışsa, başvurusu İMKB Yönetim Kurulu tarafından onaylanan üye, başvurduğu 135 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI menkul kıymette piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunmak üzere yedek piyasa yapıcı olarak atanır ve duyurulur. Birden fazla üyenin yedek piyasa yapıcı olması halinde, sıralama ilgili genelgenin “Piyasa Yapıcılığına Atanmada Öncelikler” maddesine göre yapılır. Atanmış piyasa yapıcının bu faaliyetten çekilmesi nedeniyle sıradaki yedek piyasa yapıcı üyeye yapılan çağrının üye tarafından kabul edilmesi halinde, yeni piyasa yapıcı olarak atanan üye, duyuruda belirtilen günden itibaren piyasa yapıcılık faaliyetine başlar. Yedek piyasa yapıcı üyenin, İMKB tarafından bir menkul kıymette piyasa yapıcı olarak faaliyete başlamasına ilişkin yapılan çağrıya en geç takip eden iş günü içinde cevap vermemesi ya da faaliyette bulunmayı kabul etmediğini bildirmesi halinde o üye söz konusu menkul kıymetteki yedek piyasa yapıcıları arasından çıkarılır. Piyasa yapıcı olma çağrısı, varsa bir sonraki yedek piyasa yapıcı üyeye iletilir. Piyasa Yapıcılığı İsteğe Bağlı Olan Menkul Kıymetlerde Yedek Piyasa Yapıcılık Kurumsal Ürünler Pazarında işlem gören şirketlerden piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin “KÜP’te Sürekli Müzayede ve İsteğe Bağlı Piyasa Yapıcılık” maddesi kapsamında belirtildiği üzere İMKB 100 Endeksinde yer alanlar hariç olmak üzere, KÜP’teki sürekli müzayede ile işlem gören şirketlerin hisse senetleri, talep olması halinde piyasa yapıcılı olarak işlem görebilir. Dolayısıyla bu menkul kıymetlerde faaliyette bulunmak üzere piyasa yapıcılığı başvurusu yapılabileceği gibi yedek piyasa yapıcılığı başvurusu da yapılabilir. Bu amaçla “Piyasa Yapıcılığı Atanma Başvuru Formu” doldurulup, imzalanarak Borsa Başkanlığına iletir. Yapılan başvuru/başvurular ilgiligenelgenin “Piyasa Yapıcılığına Atanmada Öncelikler” maddesine göre değerlendirilerek sıralanır ve başvurusu kabul edilen üye/üyeler gerektiğinde piyasa yapıcılık faaliyetine başlamak üzere piyasa yapıcı ya da yedek piyasa yapıcı olarak belirlenir. Piyasa Yapıcının Sahip Olacağı Haklar Hisse Senetleri Piyasasında en az bir menkul kıymette piyasa yapıcı olarak atanan üyeler bu faaliyetleri süresince aşağıdaki teşviklerden faydalanır; Farklılaştırılmış Borsa Payı Oranları: Piyasa yapıcı üyenin, Sisteme gireceği kotasyon emirleri ile gerçekleşecek işlemlerine tahakkuk edecek Borsa payına aşağıda belirlenen oranlarda indirim uygulanır. Yedek piyasa yapıcısı olma durumu indirim hakkı sağlamaz. Aracı kuruluş varantlarındaki piyasa yapıcılık faaliyetleri aşağıdaki belirlenmiş indirim oranlarının uygulamasında göz önüne alınmaz. Aracı kuruluş varantlarındaki piyasa yapıcılık faaliyetlerinde borsa payı indirim oranı 05.01.2010 tarih ve 318 sayılı İMKB Hisse Senetleri 136 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Piyasası Müdürlüğü’nün belirlenmiştir. Varant Pazarı Genelgesinde bu ürüne özgü olarak ayrıca Tablo – 1 : Borsa Payı İndirim Oranları Piyasa Yapıcı Olarak Atandığı Menkul Kıymet Sayısı Borsa Payı İndirim Oranı 1 % 50 2 % 50 3 ve üzeri % 100 Sürekli Müzayede Öncesi Kotasyon Girişi: Piyasa yapıcı üye, sürekli müzayede öncesinde Sisteme girmekle yükümlü olduğu kotasyonu açılış fiyatlarının belirlendiği andan sürekli müzayede başlangıcına kadar olan süre içinde Sisteme girebilecek ve sürekli müzayede aşamasının başladığı andan itibaren verdiği kotasyon dahilinde işlemlerin gerçekleşmesine imkan sağlayabilecektir. Maksimum Lot Miktarının Üzerinde Kotasyon Girme Hakkı: Piyasa yapıcı üye, bir kerede girebileceği kotasyon miktarını ilgili menkul kıymetin maksimum lot miktarının 10 katı kadar belirleyebilecektir. Borsa Başkanlığı, menkul kıymet bazında maksimum kotasyon miktarını farklı olarak belirleyebilir. Kotasyon Emri Fiyat ve Miktar Düzeltme Hakkı: Piyasa yapıcı üye, son emir olma koşulu aranmaksızın, girmiş olduğu kotasyonun fiyatını ve miktarını ilgili genelgede yer alan kurallar çerçevesinde artırıp, azaltabilir. Bu değişikliklerde mevcut öncelik kuralları geçerlidir. Performans Değerlendirmesi Piyasa yapıcı üyelerin atandıkları menkul kıymetlerdeki performansları Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi tarafından aşağıdaki kriterlerin bir kısmı ya da tamamı dikkate alınarak değerlendirilir: - Menkul kıymetin fiyat oynaklığı, İşlem hacmi ve piyasa yapıcının işlem hacmindeki payı, Kotasyonların işlem hacmine etkisi, Kotasyon değiştirme sıklığı ve genel piyasa hareketleri ile ilişkisi, Sistem tarafından otomatik kotasyon verilme sıklığı, Yatırım ortaklıklarında, ilan edilen değerler ile gerçekleşen işlem fiyatları ilişkisi. 137 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Performans değerlendirmesi 3 aylık dönemlerde gerçekleştirilir. Piyasa yapıcılık faaliyeti dönemsel performans değerlendirmesinden önce sona eren üyelerin performansları da faaliyette bulunduğu süre için değerlendirilir. Gerekli görülmesi halinde, bir sonraki değerlendirme dönemi beklenmeden, daha kısa süreler için resen, yetkili üye ya da menkul kıymet bazında performans değerlendirmesi yapılabilir. Değerlendirme sonucunda üyenin uyarılmasını gerektiren hususların belirlenmesi halinde bu hususlar üyeye iletilir. Piyasa Yapıcılığı Faaliyetinin Sona Ermesi Piyasa yapıcı olarak atanmış bir üyenin bu faaliyeti aşağıdaki durumlarda sona erer. Bu faaliyeti herhangi bir nedenle sona eren üye, piyasa yapıcılık sıralamasındaki önceliğini kaybeder. Üyenin piyasa yapıcılığından kendi isteği ile ayrılması Piyasa yapıcı üye, bir menkul kıymetin piyasa yapıcılığından ayrılmak istemesi halinde bu talebini yazılı olarak Borsa Başkanlığına iletir. Başvuruda, piyasa yapıcı üye bu faaliyetini yürüteceği son iş gününün tarihini açıkça bildirir. Ayrılma başvurusu en az faaliyetin sona ereceği tarihten 2 iş günü öncesinde, İMKB’ye yazılı olarak yapılmış olmalıdır. Atanmış üyenin piyasa yapıcılığından ayrılma talebi, başvuruda bulunduğu tarihi takip eden iş günü itibarıyle HSP Müdürlüğü tarafından duyurulur. Bu faaliyetini kendi isteğiyle bırakan üye, faaliyetini bırakmasını takip eden 30 günden önce aynı menkul kıymette yeniden piyasa yapıcı olarak atanmak üzere başvuruda bulunamaz. Üyenin piyasa yapıcılığı temel kriterlerini kaybetmiş olması nedeniyle faaliyeti bırakması Üye, piyasa yapıcılık temel kriterlerini yitirmesi ya da gerektiğinde kotasyon vermek için Borsa terminallerini kullanabilecek yetkili tüm üye temsilcilerini kaybetmesi halinde, durumu İMKB’ye derhal iletmekle yükümlüdür. Atanmış üyenin piyasa yapıcı olma temel kriterlerini ve gereklerini kaybetmiş olduğunun İMKB tarafından anlaşıldığı günün sonunda üyenin “ Piyasa Yapıcılık İçin Temel Kriterler” başlığı altında belirtilen piyasa yapıcılığı temel kriterlerine sahip olmadan piyasa yapıcılık faaliyetinde bulunabileceği istisnai durumlar dışında, piyasa yapıcılığı faaliyetini yürüttüğü tüm menkul kıymetlerdeki piyasa yapıcılık 138 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI faaliyetleri sona erer. Aynı yükümlülük yedek piyasa yapıcı olarak atanmış üyeler için de geçerli olup, durum anlaşıldığında üyenin yedek piyasa yapıcı olma durumu ortadan kalkar. Üyenin piyasa yapıcılık faaliyetinin sona ermiş olduğu HSP Müdürlüğü tarafından aynı gün duyurulur. Üyenin piyasa yapıcılığında faaliyetinin durdurulması gösterdiği yetersiz performans nedeniyle bu Dönemsel olarak ya da resen yapılacak piyasa yapıcılığı performans değerlendirmesinde bir menkul kıymetteki performansının yetersiz olduğu anlaşılan üye, söz konusu menkul kıymetteki değerlendirmede düşük performans ortaya koyduğunu gösteren veriler bildirilmek suretiyle Borsa Başkanlığı tarafından uyarılır. Uyarıyı gerektiren durumun son 3 ay içinde ikinci kez tekrarında üyenin ilgili menkul kıymetteki piyasa yapıcılık faaliyeti durumun ortaya çıktığı günün sonunda Borsa Başkanlığı tarafından sona erdirilir. Atanmış üyenin bir menkul kıymetteki piyasa yapıcılık faaliyetine yetersiz performans nedeniyle son verilmiş olduğu HSP Müdürlüğü tarafından aynı gün duyurulur. Yetersiz performans nedeniyle piyasa yapıcılık faaliyetine son verilen üye 6 aydan önce aynı menkul kıymette yeniden piyasa yapıcı olarak atanmak üzere başvuruda bulunamaz. İMKB Yönetim Kurulu, bir üyenin piyasa yapıcılık faaliyetine menkul kıymet bazında ya da tümüyle resen son verebilir. Üyenin aracılık faaliyetlerinin durdurulması nedeniyle piyasa yapıcılığı faaliyetinin sona ermesi Aracılık faaliyetleri durdurulan üyenin tüm menkul kıymetlerdeki piyasa yapıcılık faaliyeti doğal olarak sona erer. Bu durumdaki üyeler yedek piyasa yapıcı listesinden de çıkarılır. Atanmış üyenin piyasa yapıcılık faaliyetinin sona ermiş olduğu HSP Müdürlüğü tarafından aynı gün duyurulur. Yeniden aracılık faaliyetine başlamasına izin verilen üyeler, piyasa yapıcılık temel kriterlerine ve gerekliliklerine uymaları halinde piyasa yapıcı olarak atanmak için başvuruda bulunabilirler. Üyenin menkul kıymetin işlem yönteminin/pazarının değişmesi nedeniyle piyasa yapıcılık faaliyetinin durdurulması Bir menkul kıymetin işlem yönteminin değişmesi halinde piyasa yapıcı üyenin faaliyeti sona erer. Bu menkul kıymette yeniden piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin 139 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI uygulanması halinde eski piyasa yapıcı üye, talep etmesi halinde faaliyetine devam edebilir. Bu üyenin yeniden talip olmaması halinde yedek piyasa yapıcı üyeye faaliyet hakkı verilir. Bir menkul kıymetin pazarının değişmesi halinde geçilen yeni pazarda piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemi uygulanıyor ise, piyasa yapıcı üye faaliyetini yeni pazarda da sürdürür. Geçilen pazarda piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemi ile işlem yapılmaması durumunda üyenin piyasa yapıcılığı faaliyeti ilgili menkul kıymet için kendiliğinden sona erer. Kotasyon Girme Yetkisi Kotasyon girişleri piyasa yapıcı olarak atanmış üyelerin ExAPI terminallerinden ve/veya Borsa terminallerinden yapılır. ExAPI terminallerinden yapılan kotasyon girişleri, piyasa yapıcı üye tarafından edinilen veya geliştirilen arayüz yazılımı ile gerçekleştirilir. Yazılım, İMKB’nin yayımladığı kurallar doğrultusunda yapılır. ExAPI terminallerinden kotasyon girişi yetkilendirmesi piyasa yapıcı üyenin kontrolündedir. Kotasyon belirlenmesi ve girişi sadece piyasa yapıcı üye yetkililerince yapılabilir. Üyenin kotasyon girişinde kullanacağını bildirdiği portföy dışındaki hesapların sahipleri kotasyonun belirlenmesinde hiç bir şekilde etkin olamaz. Kotasyonun üye yetkilileri dışında belirlendiğinin tespit edilmesi halinde İMKB Yönetim Kurulunca üyenin piyasa yapıcılık faaliyetine son verilir. Borsa terminallerinden kotasyon girme yetkisi, Sistemde baş temsilci (şef broker) olarak tanımlı, İMKB’nin düzenlediği piyasa yapıcılığı eğitimini tamamlamış olan üye temsilcilerine verilir. Bu şartların yerine getirilmesindeki sorumluluk piyasa yapıcı üyeye aittir. Genel Kurallar Hisse Senetleri Piyasasında sürekli müzayede için geçerli olan emir ve işlem kuralları aksi belirtilmedikçe piyasa yapıcılı sürekli müzayede uygulanan menkul kıymetler için de geçerlidir. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede uygulanan menkul kıymetlerde sürekli müzayede süresince piyasa yapıcı olarak atanmış üye tarafından alış ve satış tarafında sürekli olarak kotasyon (fiyat ve miktar) verilmesi esastır. Hisse Senetleri Piyasasında geçerli olan fiyat ve zaman önceliği kuralları kotasyon emirleri için de geçerli olup, sürekli müzayede başlamadan önce Sistemde kotasyonun tanımlanmış olması amacıyla piyasa yapıcısı üyeye sürekli müzayede öncesi kotasyon girme imkanı tanınır. 140 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Seans sırasında, Borsaya gönderilmek üzere bekleyen emirlerin üyenin sisteminde yaratacağı yoğunluk sonucu kotasyon iletiminde olabilecek gecikmelerin önlenmesi amacıyla, üyeler, kotasyon emir girişini ve kotasyon emirlerinde yapacakları değişiklikleri Sisteme öncelikli olarak iletebilir. Açılış seansı için kotasyon verilemez. Piyasa yapıcı tarafından verilen ilk kotasyon girildiği seans boyunca geçerlidir. Bu süreçte kotasyon fiyat ve miktarları mevcut kurallar çerçevesinde, değiştirme fonksiyonu kullanılarak artırılıp azaltılabilir, işlem görüp tükendikçe yeni kotasyon miktarları eklenebilir. Girilmiş kotasyon emirleri değiştirilebilir, ancak bölünemez ve iptal edilemez. Sisteme iletilen kotasyon emirleri, fiyat ve zaman önceliği kuralına uygun olarak, bekleyen limit fiyatlı emirler dosyasında yer alır. Girilen kotasyona ait miktar işlem görüp tükendiğinde değiştirme fonksiyonuyla yenilenir. Kotasyonlar verildiği seans için geçerlidir. Seans tamamlandığında gerçekleşmemiş bölümü Sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir. kotasyonun Bir menkul kıymetin işlemlerinin durdurulduğu süre boyunca Sistemde var olan bir kotasyon piyasa yapıcı tarafından iptal edilemez, ancak değiştirilebilir. Girilen bir normal emir kotasyon sınırları içinde olmak şartıyla öncelik kurallarına uygun olarak bir kotasyonla veya kotasyon haricindeki başka bir emirle eşleşerek işlem görebilir. Piyasa yapıcı üye, portföyünde karşılığı bulunmayan miktardaki kotasyon satışını kotasyon alışından önce gerçekleştirebilir. Satış kotasyonu girişinde açığa satış tuşu kullanılamaz. İlk Kotasyon İlk Kotasyon Girişi Seansın sürekli müzayede bölümünün başladığı anda Sistemde kotasyonun tanımlı olabilmesi amacıyla, piyasa yapıcı üye, ilk alış-satış kotasyonlarını açılış fiyatının belirlenmesinden hemen sonra, sürekli müzayedenin başlamasına kadar geçecek süre içinde Sisteme girer. Bu süre boyunca, girilmiş kotasyon üzerinde değişiklik yapabilir. Piyasa yapıcı tarafından girilen kotasyon, Sistemde açılışta işlem görmeyerek aktarılan emirlerle işleme dönüşebilecek nitelikte ise, bu işlemler sürekli müzayede başladığı anda ve öncelik sırasına göre gerçekleşir. Piyasa yapıcı tarafından sürekli müzayede seansının başlamasına 1 dakika kalıncaya kadar kotasyon girişinin tamamlanmamış olması halinde, ilk kotasyon, Sistem tarafından otomatik 141 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI olarak belirlenir ve gösterilir. Piyasa yapıcı üye isterse, otomatik olarak belirlenmiş olan kotasyonun fiyat ve/veya miktarını sürekli müzayede başlangıcına kadar ya da sonrasında değiştirebilir. Bu durumda, piyasa yapıcının değiştirdiği kotasyon geçerli olur ve ekranlarda görülür. Otomatik İlk Kotasyon Atama Kuralları İlk kotasyonun piyasa yapıcı üye tarafından belirlenmemiş olması nedeniyle Sistem tarafından otomatik olarak belirlenmesi durumunda; Sistem tarafından otomatik olarak üretilen ilk kotasyon emirleri, üyenin piyasa yapıcılığına başladığı ilk seansta başvuru formunda belirlediği hesap numarası ile Sisteme iletilir. Ancak piyasa yapıcının menkul kıymete kotasyon girmesinden sonraki seanstan itibaren Sistem tarafından yapılacak otomatik ilk kotasyon girişleri, piyasa yapıcı tarafından en son girilen kotasyonda belirtilen hesap numarası ile Sisteme iletilir. Sistem tarafından otomatik ilk kotasyon ataması piyasa yapıcı üyenin başvuru formunda bildirdiği ExAPI kullanıcı koduyla yapılır. İlk kotasyon miktarı, uygulamadaki en düşük maksimum lot miktarı (kotasyon miktarı alt sınırı) olarak belirlenir (mevcut uygulamada 250 lottur). İlk kotasyon fiyatları, Sistem tarafından aşağıdaki kurallar çerçevesinde otomatik olarak belirlenir. Açılış seansında işlem olmuşsa: Alış fiyat kotasyonu olarak açılış fiyatının bir adım altındaki fiyat, satış fiyat kotasyonu olarak açılış fiyatının bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. Açılış seansında işlem olmamışsa: a) Alış kotasyon fiyatı olarak menkul kıymetin alış tarafında bekleyen en iyi limit fiyatlı emrin fiyatı, satış kotasyon fiyatı olarak menkul kıymetin satış tarafında bekleyen en iyi limit fiyatlı emrin fiyatı Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. Bekleyen en iyi limit fiyatlı alış ve satış emri arasındaki fark, fiyat adımı sayısı bazında, o menkul kıymet için belirlenen maksimum adım sayısından (maksimum kotasyon yayılma aralığından) fazlaysa, alış ve satış fiyatlarının ortasındaki fiyat (adıma göre yuvarlanmış haliyle) hesaplanır ve alış kotasyonu olarak ortadaki fiyatın bir adım altındaki fiyat, satış kotasyonu olarak ise ortadaki fiyatın bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. 142 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI b) Menkul kıymette sadece alış tarafında bekleyen emir varsa; alış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı alış emrinin bir adım altındaki fiyat, satış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı alış emrinin bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. c) Menkul kıymette sadece satış tarafında bekleyen emir varsa; alış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı satış emrinin bir adım altındaki fiyat, satış kotasyon fiyatı olarak, bekleyen en iyi limit fiyatlı satış emrinin bir adım üstündeki fiyat Sistem tarafından otomatik olarak belirlenir. d) Açılış seansında işlem olduğu ve Açılış seansında işlemin olmadığı (b ve c maddelerinde belirtilen)şıkların uygulamasında; Sistem tarafından otomatik olarak belirlenen alış ya da satış kotasyonu menkul kıymette o seans geçerli olan fiyat marjının dışında kalıyorsa, Sistem marjın dışında kalan kotasyonu otomatik olarak taban ya da tavan fiyat olarak belirler. e) Açılış fiyatı belirlenmemiş ve pasifte bekleyen emir bulunmayan bir menkul kıymette piyasa yapıcı tarafından kotasyon girilmemişse, menkul kıymet Sistem tarafından otomatik olarak işleme kapatılır ve bu durum tüm piyasaya bir mesaj geçilerek duyurulur. Piyasa yapıcı tarafından kotasyon girilinceye kadar bu menkul kıymet seans boyunca işleme açılmaz. Piyasa yapıcının kotasyon girmesi durumunda, menkul kıymete kotasyon girildiği tüm piyasaya duyurulur ve kotasyon girişinden 5 dakika sonra menkul kıymet yeniden işleme açılır. Bir seans boyunca belirtilen nedenden dolayı kapalı kalan menkul kıymet, takip eden seansın açılış seansından itibaren yeniden işleme açılır. Menkul kıymet sırasının yukarıdaki nedenle iki seans arka arkaya kapanması ve seans boyunca kapalı kalması halinde sıra, takip eden işgününde Borsa Başkanlığı kararı ile geçici olarak alternatif işlem yöntemiyle açılabilir. Kotasyon Fiyatı Piyasa yapıcı üye, kotasyon fiyatlarını, menkul kıymete ait marj içinde kalacak şekilde, belirlenmiş kotasyon fiyat yayılma aralığı sınırları dahilinde serbestçe belirler. Alış ve satış kotasyonlarının fiyatı birbirine eşit olamaz. Alış kotasyon fiyatı satış kotasyon fiyatından yüksek olamaz. Piyasa yapıcı üyenin verebileceği alış ve satış kotasyon fiyatlarının birbirine olan minimum farkı (minimum kotasyon yayılma aralığı) 1 fiyat adımıdır. Piyasa yapıcı üyenin verebileceği alış ve satış kotasyon fiyatlarının birbirine olan maksimum farkı (maksimum kotasyon yayılma aralığı) menkul kıymetin bulunduğu baz 143 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI fiyat seviyesi dikkate alınarak, aşağıdaki tabloda yer alan fiyat adımı sayısına göre belirlenir. Tablo – 2 : Maksimum Kotasyon Yayılma Aralığı Baz Fiyat Seviyesi (TL) Maksimum Yayılma Aralığı Adım Sayısı 0,01 – 0,10 2 0,11 – 1,00 4 1,01 – 2,50 6 2,51 – 5,00 8 5,02 ve üzeri 16 Piyasa yapıcılı menkul kıymetlerde menkul kıymette geçerli olan fiyat aralığı (tavantaban) dahilindeki fiyatlardan pasif emir girilebilir, ancak işlemler, sadece Sistemde o an geçerli olan alış-satış kotasyonları dahilindeki fiyatlardan gerçekleşir. Menkul kıymette pasif olarak bekleyen en iyi limit fiyatlı satış emrinden daha yüksek fiyatlı bir alış kotasyonu, en iyi limit fiyatlı alış emrinden daha düşük fiyatlı bir satış kotasyonu verilemez, ancak alış kotasyonu pasifte yer alan en iyi satış, satış kotasyonu ise pasifte yer alan en iyi alış fiyatına eşit olabilir. Satış kotasyonundan daha yüksek fiyatlı bir alış emri, satış kotasyonuna eşit fiyatlı emirlerle eşleştikten sonra tükenmemiş ise işlem görebileceği daha yüksek fiyatlı pasif satış emirleri olsa dahi fiyatın satış kotasyon fiyatının dışında kalması nedeniyle kalan kısmı işlem göremez ve kalan miktar iptal edilir. Alış kotasyonundan daha düşük fiyatlı bir satış emri, alış kotasyonuna eşit fiyatlı emirlerle eşleştikten sonra tükenmemiş ise işlem görebileceği daha düşük fiyatlı pasif alış emirleri olsa dahi fiyatın alış kotasyon fiyatının dışında kalması nedeniyle kalan kısmı işlem göremez ve kalan miktar iptal edilir. Limit fiyatlı bir emrin fiyatı değiştirilerek kotasyon fiyatından daha iyi fiyata çekilmek istendiğinde, emrin miktarı emrin karşı tarafındaki kotasyon fiyatına eşit ve kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı bekleyen limit fiyatlı emirlerin toplam miktarından daha fazlaysa bu limit fiyatlı emir değişiklik isteği Sistem tarafından reddedilir, değiştirmeye izin verilmez. Benzer şekilde emir bölme fonksiyonuyla Sistem’e kotasyon fiyatından daha iyi fiyatla girilmek istenen bir emrin miktarı, karşı tarafta bekleyen kotasyon fiyatına eşit ve kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı bekleyen tüm emirlerin toplam miktarından fazlaysa bu emir bölme isteğine de izin verilmez. Alış-satış kotasyonlarının fiyatı, ayrı ayrı ya da birlikte, piyasa yapıcı üye tarafından serbestçe yükseltilebilir ya da düşürülebilir. Ancak fiyatı değişen kotasyon emri 144 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI önceliğini yitirir ve girilen yeni kotasyon Sistem tarafından öncelik kurallarına göre bekleyen emirler dosyasına yeniden yerleştirilir. Kotasyon güncelleme sırasında girilen yeni kotasyon alış fiyatı mevcut kotasyonun satış fiyatından daha yüksek, yeni kotasyon satış fiyatı mevcut kotasyonun alış fiyatından daha düşük olamaz. Piyasa yapıcı üye, kotasyon alış fiyatını menkul kıymetin üst fiyat limiti (tavan fiyat) olarak belirlemesi durumunda satış kotasyon fiyatı olarak menkul kıymetin üst fiyat limitini (tavan fiyat), satış kotasyon miktarı olarak da sıfır (0) girer. Benzer şekilde, kotasyon satış fiyatını menkul kıymetin alt fiyat limiti (taban fiyat) olarak belirlemesi durumunda alış kotasyon fiyatı olarak menkul kıymetin alt fiyat limitini (taban fiyat), alış kotasyon miktarı olarak da sıfır (0) girer. Bu seviyelerden kotasyon verilmeye devam edildiği sürece piyasa yapıcı üyenin tavan fiyatlı kotasyon durumunda satış kotasyon tarafı için, taban fiyatlı kotasyon verilmesi durumunda ise alış kotasyon tarafı için miktar girme zorunluluğu bulunmaz. Piyasa yapıcı üyenin talebi üzerine maksimum kotasyon yayılma aralığı sınırlarının o seans için genişletilerek iki katına çıkarılması konusunda HSP Müdürü, maksimum yayılma aralığı sınırlarının kaldırılarak serbest bırakılmasında Borsa Başkanı yetkilidir. Serbest fiyatlı menkul kıymetlerde maksimum kotasyon yayılma aralığı, menkul kıymet için piyasa yapıcı üye tarafından girilen alış kotasyon fiyatı esas alınarak, ilgili fiyat seviyesi için maksimum kotasyon yayılma aralığı tablosunda geçerli olan fiyat adımı sayısının iki katı olarak uygulanır. Serbest marjı hisse senetlerinde maksimum kotasyon yayılma aralığı, serbest marjlı menkul kıymetlere emir girişinde uygulanan fiyat adımı kuralı esas alınarak hesaplanır. Kotasyon Miktarı Kotasyon girişinde piyasa yapıcı üyenin bir kerede girebileceği en düşük miktar, “kotasyon miktarı alt sınırı” olarak ifade edilmektedir. Piyasa yapıcı üye, kotasyon olarak belirlediği fiyatlara en az kotasyon miktarı alt sınırı kadar miktar girmek suretiyle kotasyonlarını ilan eder. Kotasyon miktarı alt sınırı tüm menkul kıymetler için uygulamadaki en düşük maksimum lot miktarı (mevcut uygulamada 250 lot) olarak uygulanır. Sistem tarafından otomatik olarak girilen kotasyonlarda miktar, kotasyon miktarı alt sınırı kadardır. Sistemde mevcut bir kotasyona ait miktarın işlem görerek tükenmesi durumunda, piyasa yapıcı üye, emir tükendikten sonraki 3 dakika içinde, tükenen miktarı en az kotasyon miktarı alt sınırı kadar olmak üzere Sisteme girer. Bu süre içinde piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon için miktar girilmemesi halinde Sistem, tükenmiş olan alış ve/veya satış tarafı miktarı için, kotasyon miktarı alt sınırı kadar miktarı, son kotasyon 145 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI fiyatıyla, Sisteme ilk kotasyon girişini yapan piyasa yapıcı üye temsilcisinin/ExAPI kullanıcısının koduyla otomatik olarak girer. Kotasyon miktarının tükenmesi nedeniyle yeni miktar belirleme süreci devam ederken menkul kıymetin sırasının veya seansın durdurulduğu durumlarda 3 dakikalık yeni kotasyon miktarı belirleme süreci devam eder ve süre bitiminde menkul kıymet veya seans durdurulmuş durumda olsa dahi piyasa yapıcı tarafından miktar yenilenmemişse, Sistem kotasyon miktarı alt sınırı kadar miktarı, son kotasyon fiyatıyla, Sisteme ilk kotasyon girişini yapan piyasa yapıcı üye temsilcisinin/ExAPI kullanıcısının koduyla otomatik olarak girer. Sistemde mevcut bir kotasyona ait miktarın işlem görerek tükenmesi durumunda, yeni miktar girişi yapılana kadar geçecek süre içinde, en son girilmiş kotasyon fiyatlarının dışında kalan fiyatlardan işlem gerçekleşmesine izin verilmez. Son alış kotasyonunun işlem görerek tükenmesi ve alış kotasyonuna eşit fiyatlı başka alış emri bulunmaması halinde alış kotasyonundan daha düşük fiyattan satış emri, son satış kotasyonunun işlem görerek tükenmesi ve satış kotasyonuna eşit fiyatlı başka satış emri bulunmaması halinde satış kotasyonundan daha yüksek fiyattan alış emri girilemez. Bu tür bir emir girişi olması halinde emir iptal edilir ve iptalin nedeni bir mesajla emri gönderen temsilciye iletilir. Sistemde mevcut bir kotasyona ait miktarın işlem görerek tükenmesi durumunda, son kotasyona eşit fiyatlı başka bekleyen emir/emirler varsa, işlem görebilecek fiyatla girilen ancak kotasyon fiyat sınırı dışında kalan bir emir, bekleyen bu emirle/emirlerle eşleşir, gerçekleşmeyen bölümü Sistem tarafından iptal edilir. İşlem görerek miktarı minimum kotasyon miktarının altına düşen bir kotasyonun miktarını minimum kotasyon miktarına tamamlama zorunluluğu yoktur. Böyle bir durumda dahi kotasyonun fiyatları ve diğer tarafının miktarı kurallar dahilinde değiştirilebilir. Ancak minimum kotasyon miktarının altına düşen taraftaki miktar değişikliği sadece miktarı, minimum kotasyon miktarına veya üstüne çekerek yapılabilir. Kotasyonun miktarının işlem görerek sıfıra düşmesi durumunda ise miktar minimum kotasyon miktarına tamamlanmadan kotasyon üzerinde hiç bir değişiklik yapılamaz. Piyasa yapıcı üye, kotasyon girişlerinde maksimum lot uygulamasından muaf tutulur ve bir kerede “kotasyon miktarı üst sınırı” kadar kotasyon miktarı girebilir. Kotasyon miktarı üst sınırı, kotasyon verilen menkul kıymette uygulanan maksimum lot miktarının 10 katıdır. Kotasyon miktarı üst sınırı, Borsa Başkanlığı kararıyla menkul kıymet bazında farklılaştırılabilir. Alış-satış kotasyonlarına ait miktarlar, ayrı ayrı ya da birlikte, piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon miktarı üst sınırına kadar yükseltilebilir ya da kotasyon miktarı alt sınırına kadar düşürülebilir. Miktarı azalan kotasyonların önceliği değişmezken miktarı çoğalan kotasyonlar önceliğini yitirir ve mevcut kotasyon çoğalmış yeni miktarıyla Sistem tarafından öncelik kurallarına göre yeniden yerleştirilir. 146 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Olağandışı Durumlarda Piyasa Yapıcılık Uygulaması İşlemleri Geçici Durdurulan Menkul Kıymetlerde Kotasyon Giriş ve Değişiklik Kuralları Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören bir menkul kıymetin işlemlerinin geçici olarak durdurulması durumunda, bu menkul kıymete ait işlem sırasında bekleyen limit fiyatlı pasif emirlerin iptal edilmesine, fiyatlarının kötüleştirilip, miktarlarının azaltılabilmesine, geçerlilik sürelerinin kısaltılabilmesine izin verilir. Ancak yeni emir girişine ve bekleyen emirlerin bölünmesine, fiyatlarının iyileştirilmesine, miktarlarının arttırılmasına, geçerlilik sürelerinin uzatılmasına izin verilmez. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yönteminde işlem gören menkul kıymetlerin işlem sırasının durdurulması durumunda uygulanacak kotasyon girişi ve değişikliğine ilişkin kurallar aşağıda belirtilmiştir. Açılış Modundaki Menkul Kıymetlerin İşlemlerinin Durdurulması Halinde Kotasyon Kuralları Piyasa yapıcılı sürekli müzeyede yönteminde işlem gören bir menkul kıymetin sırası Açılış Modu sırasında (birinci seans 08:30-09:45, ikinci seans 13:45-14:15 saatleri arasında) geçici olarak durdurulduğunda, bu menkul kıymete piyasa yapıcının kotasyon girmesine izin verilmez. Benzer şekilde, sürekli müzayede seansı içinde tekil olarak açılış seansına alınmış olan menkul kıymetlerde açılış seansı emir toplama aşaması tamamlanmadan yapılacak geçici durdurmalarda da kotasyon girişine izin verilmez. Piyasa yapıcılı yöntemde işlem gören bir menkul kıymetin açılış seansı, seansın sürekli müzayede aşaması içinde yapılıyor ise: Açılış seansının emir toplama aşaması boyunca menkul kıymette kotasyon girişine izin verilmez, Menkul kıymetin açılış seansı emir toplama aşaması sona erdiği anda Sistem menkul kıymete ilk kotasyonu mevcut kurallar çerçevesinde otomatik olarak girer, Menkul kıymete Sistem tarafından girilen otomatik kotasyon piyasa yapıcı üye tarafından mevcut kurallar dahilinde değiştirilebilir, Menkul kıymet, ilk kotasyonun otomatik olarak Sistem tarafından girilmesi durumunda kotasyon girişini takip eden 5. dakikanın sonunda; ilk kotasyonun otomatik olarak atanamadığı durumlarda piyasa yapıcı üyesinin ilk kotasyonu girmesi sonrasındaki 5. dakikanın sonunda sürekli müzayede aşaması için işleme açılır. 147 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Açılış Modu Sonrasında (Sürekli Müzayede Sürecinde) Menkul Kıymetlerin İşlemlerinin Durdurulması Halinde Kotasyon Girişi ve Değişikliği Kuralları Açılış Modu bittikten sonra (birinci seans saat 09:45’ten sonra, ikinci seans saat 14:15’ten sonra) işlemleri geçici olarak durdurulan menkul kıymetlere mevcut kurallar çerçevesinde piyasa yapıcı üye tarafından kotasyon girilmesine veya girilmiş kotasyonların değiştirilmesine izin verilir. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yöntemindeki bir menkul kıymetin işlemlerinin seansın sürekli müzayede aşaması içerisinde durdurulması halinde, durdurulma sürecinde menkul kıymette bekleyen kotasyon mevcut kurallar çerçevesinde değiştirilebilir. Bir menkul kıymetin işlemleri açılış modu bittikten sonra, ancak Sistem tarafından ilk kotasyonun otomatik atama sürecinin başlangıcından önce kapatılırsa ve menkul kıymet kapatıldığında piyasa yapıcı üye henüz kotasyon girmemişse, bu menkul kıymete “Otomatik İlk Kotasyon Atama Aşaması”nda ilk kotasyon Sistem tarafından otomatik olarak atanmaz. Sürekli müzayede işlemleri için açıldığı anda bu menkul kıymete piyasa yapıcısı tarafından henüz kotasyon girilmemişse, otomatik kotasyon atama kuralları çerçevesinde menkul kıymete Sistem tarafından ilk kotasyon girilir. İşlemleri Geçici Durdurulan Menkul Kıymete İşlem Gerçekleşmesini Sağlayacak Fiyattan Kotasyon Girişi veya Değişikliği Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminde yer alan, işlemleri geçici durdurulmuş bir menkul kıymette piyasa yapıcısı tarafından girilen veya değiştirilen kotasyonun fiyatı/fiyatları işlem gerçekleşmesini sağlayabilecek seviyede ise: Kotasyon girildiği anda işlem olmasına izin verilmez ve kotasyon emri öncelik kurallarına göre Sistemde bekleyen emirler arasına alınarak temsilci ve veri yayın kuruluşları ekranlarında gösterilir, İşlem/işlemler menkul kıymet işleme açıldığı anda gerçekleşir. Seansın Durdurulması veya Kesintiye Uğraması Durumunda Kotasyon Giriş veya Değişiklik Kuralları Açılış işlemleri aşamasının başlamasından itibaren yapılacak seans durdurma veya ertelemelerinde, seansın sürekli müzayede aşaması başlatılmadan önce Borsa tarafından belirlenecek belli bir süre boyunca, piyasa yapıcı üyelere kotasyon girişi ve değişikliği yapma imkanı verilir. Sadece kotasyon girişi ve değişikliğinin yapılabileceği bu süreç boyunca emir girişine ve bekleyen emirlerin değiştirilmesine, bölünmesine veya iptal edilmesine izin verilmez. Bu 148 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI süreçte, sadece kotasyon girişi veya değişikliği yapılabilir, ancak kotasyon iptaline verilmez. izin Bu süreçte piyasa yapıcı üye tarafından girilen veya değiştirilen kotasyonun fiyatı işlem gerçekleşmesini sağlayabilecek seviyedeyse; Kotasyon girildiği veya değiştirildiği anda işlem olmasına izin verilmez ve kotasyon emri öncelik kurallarına göre Sistemde bekleyen emirler arasına alınarak temsilci ve veri yayın kuruluşları ekranlarında gösterilir, İşlem/işlemler seans açıldığı anda gerçekleşir. Diğer Hususlar Piyasa yapıcı üyenin başvurusunun Borsa Başkanlığınca uygun görülmesi halinde, kotasyon verme zorunluluğu geçici süre ile kaldırılarak alternatif işlem yöntemi devreye alınabilir, menkul kıymetin sırası kapatılabilir veya bir sonraki işlem gününden itibaren alternatif işlem yöntemi devreye alınabilir. Alış ve satış kotasyonları limit fiyatlı bir emir gibi fiyat ve miktar belirtilerek girilir. KİE, OLFE, OLDE şeklinde ya da özel emir olarak kotasyon girilemez. Ancak piyasa yapıcı üye, atandığı menkul kıymette piyasa yapıcı olarak kullandığı hesaplara özel emir yoluyla alış ve/veya satış yapabilir. Bir menkul kıymette özel emir girişi ve eşlemesi kotasyon dışı fiyatlardan da yapılabilir. Ancak mevcut özel emir kuralları piyasa yapıcılı menkul kıymetler için de geçerlidir. Bu kapsamda özel emrin miktarı, menkul kıymette özel emir fiyatı da dahil daha iyi fiyatlarda beklemekte olan limit fiyatlı emirlerin miktarları toplamına eşit veya daha azsa bu özel emir girişine izin verilmeyeceğinden piyasada mevcut emir koşulu oluşuncaya kadar menkul kıymete aynı fiyat ve miktarlı bir özel emir girilemez veya eşlenemez. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem gören menkul kıymetlere ait Yeni (.Y) sırasında piyasa yapıcılık zorunlu değildir. Piyasa yapıcı üye, Yeni sırası açılmadan önce HSP Müdürlüğüne bu menkul kıymette faaliyette bulunup bulunmayacağını bildirir. Piyasa yapıcının faaliyet yapmayacağı hallerde (.Y) özellik kodlu menkul kıymetler piyasa yapıcılığın zorunlu olduğu hisse senetlerinde alternatif yöntemle işlem görür. Piyasa yapıcı üyenin bir iş günü öncesinde bildirimde bulunmaması halinde piyasa yapıcının (.Y) sırasında faaliyette bulunmayacağı kabul edilir. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem gören menkul kıymetlere ait süreli pazarlarda (birincil piyasa, temerrüt, resmi müzayede, rüçhan hakkı kupon pazarı) piyasa yapıcı olmadan, sürekli müzayede yöntemiyle işlem yapılır. 149 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesi, Hisse Senetleri Piyasası (HSP) ile Üye İşleri ve Gelişen İşletmeler Piyasası Müdürlüklerinin yetkililerinden oluşur. Gerekli görülmesi halinde diğer müdürlük ve birimlerden yetkililer de komite çalışmalarında yer alır. Komite, gerektiği hallerde HSP Müdürlüğünün koordinasyonunda toplanır. Komitede yapılan çalışma ve değerlendirmelerin sonuçları Yönetim Kurulunda görüşülmek üzere İMKB Başkanlığına sunulur. Piyasa Yapıcı Değerlendirme Komitesinin Görevleri Piyasa yapıcılık temel kriterlerine göre yetkili üyeleri belirler, günceller, Atanma başvurularını değerlendirir, Atanma kararlarını başvuru sahibi üyeye iletir, duyurulmasını sağlar, Yedek piyasa yapıcıları belirler, Yedek piyasa yapıcı atanması halinde ilgili üyeyi bilgilendirir, İlgili müdürlük nezdinde, atanmış piyasa yapıcıların faaliyetlerinin sona ermesini içeren durumları takip eder, sonlandırır, duyurulmasını sağlar, Üyelerin performans değerlemeleri için ilgili müdürlüklerle iletişim kurar, Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminin düzenlemeler yürütülmesi için gerekli takibi yapar, koordinasyonu sağlar. Borsa Başkanlığınca gerekli görülen diğer işlemleri sonuçlandırır. çerçevesinde Piyasa Yapıcılığı Temsilci Eğitimi Piyasa yapıcılığına atanmak amacıyla başvuruda bulunacak üyelerin piyasa yapıcılığı konusunda İMKB tarafından verilen eğitimi tamamlamış, Sisteme girişte baş temsilci (şef broker) yetkisinde tanımlanmış, en az bir üye temsilcisine sahip olmaları zorunludur. Eğitimi tamamlamış baş temsilci yetkisinde üye temsilcisi bulunmayan üyelerin piyasa yapıcısı atanma başvuruları değerlendirmeye alınmaz. Piyasa yapıcı temsilci eğitimi Eğitim ve Yayın Müdürlüğü tarafından organize edilir ve HSP Müdürlüğü tarafından verilir. 150 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Diğer Hükümler İlgili genelgede hüküm bulunmayan hallerde, Borsa Başkanlığı genel mevzuat hükümleri çerçevesinde gerekli kararları alarak işlemlerin sağlıklı olarak yürütülmesini sağlar. Tek Fiyat İşlem Yöntemi: Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem görmesi zorunlu olan(aracı kuruluş varantları hariç) yukarıda belirtilen menkul kıymetlerde, atanmış bir piyasa yapıcı üye olmaması, piyasa yapıcının faaliyetinin herhangi bir sebeple sona ermesi, yerini alacak bir yedek piyasa yapıcı üye olmaması ya da yedek piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayamaması gibi durumlarda, düzenlemeler çerçevesinde ilgili menkul kıymet yapılacak duyuruda belirtilen tarihten itibaren aynı pazarda, alternatif işlem yöntemi olan tek fiyat yöntemi ile işlem görmeye başlayacaktır. Bu kapsamda tek fiyat yöntemi uygulanan menkul kıymetlerde (veya sırası kapatılmış aracı kuruluş varantlarında) bir piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayabileceğinin belirlenmesi halinde ilgili menkul kıymet, duyuruda belirtilen tarihten itibaren yeniden piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görmeye başlayacaktır. Hisse Senetleri Piyasası Tek Fiyat İşlem Yöntemi Uygulama Esasları Tek fiyat yöntemi, belirli bir zaman dilimi boyunca emirlerin eşleştirme yapılmaksızın İMKB Hisse Senetleri Piyasası Alım-Satım Sistemine (Sistem) kabul edilip, bu süre sonunda en yüksek miktarda işlemin gerçekleşmesini sağlayan fiyat seviyesinin hesaplandığı, tüm işlemlerin bu fiyat seviyesinden gerçekleştiği işlem yöntemidir. Bu işlem yönteminin uygulandığı menkul kıymetlerde her seans 2 kez olmak üzere günde 4 kez fiyat belirlenir ve belirlenen tek fiyattan işlemler gerçekleştirilir. Seansın ilk emir toplama ve fiyat belirleme süreci açılış seansıdır. İkinci emir toplama ve fiyat belirleme süreci ise sürekli müzayede bölümünün başlangıcı ile başlar ve bitiş saatinden 5 dakika önce son bulur. Tek fiyat işlem yöntemi süreçleri: Birinci Tek Fiyat Süreci (Açılış Seansı) İkinci Tek Fiyat Süreci (Tek Fiyat) Emir Toplama Fiyat Belirleme (*) ve İşlemler Emir Toplama Fiyat Belirleme (*) ve İşlemler 1. Seans 09:30 – 09:45 09:45 – 09:50 09:50 – 12:25 12:25 – 12:30 2. Seans 14:00 – 14:15 14:15 – 14:20 14:20 – 17:25 17:25 – 17:30 (*) Gerçekleşen işlem sayısına bağlı olarak değişmekle birlikte yaklaşık olarak 1 dakika sürmektedir. 151 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Geçici olarak işleme kapalı olduğu için birinci tek fiyat sürecine (açılış seansı) katılamayan bir işlem sırası, aynı seans (1. veya 2. seans) içerisinde tekrar işleme açılırsa, ikinci tek fiyat sürecine dahil edilir ve o işlem sırasında seans içinde sadece bir defa tek fiyat belirlemesi yapılarak seans tamamlanır. Tek fiyat işlem yöntemi temel olarak iki aşamadan oluşur: Emir Toplama: Bu süre zarfında emirler Sisteme iletilir ve fiyat-zaman önceliği kurallarına göre sıralanır. Eşleştirme yapılmaz. Fiyat Belirleme ve İşlemlerin Gerçekleştirilmesi: Emir toplama aşamasının hemen sonrasında başlayan bu aşamada Sisteme iletilmiş olan alış-satış emirlerinin değerlendirilmesi sonucunda en fazla işlem miktarının gerçekleşebileceği fiyat belirlenir ve fiyat-zaman önceliği açısından uygun durumda olan emirler, karşılığında yeterli miktarda emir bulunması şartıyla, belirlenen bu tek fiyat seviyesinden işleme dönüşür. Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü’nün 27.11.2006 tarih ve 255 sayılı Genelgesi ile duyurulan açılış fiyatının belirlenmesine ilişkin yöntem, tek fiyat işlem yöntemi fiyat belirleme aşamasında da aynen uygulanır. Aynı seans içindeki tek fiyat belirleme süreçlerinde Açılış aşamasında işlem görmeyerek kalan emirler bir sonraki sürece tek fiyat sürecine aktarılır. Günlük emir verilmesi durumunda kalan emirlerin birinci seanstan ikinci seansa aktarılması mümkündür. Tek Fiyat İşlem Yönteminde Süreçler Açılış/Tek Fiyat Modu Süreci - Birinci seansta: 08:45-09:45 ve 09:48-12:25; İkinci seansta : 13:45-14:15 ve 14:18-17:25 saatleri arasındadır. - Temsilcilerin girdikleri emirleri görmek, değiştirmek, bölmek ve iptal etmek için kullandıkları sorgular, hisse sorgu ekranı ve emir baz – özel emir ekranı (sadece seansın tek fiyat bölümünde açık olacaktır. Açılış aşamasında bu ekran kapalıdır) haricindeki ekranlar kullanım dışıdır. - Piyasa izleme ekranı kapalıdır. 6.2.1. Emir Toplama Aşaması Emir girişi, emir toplama aşaması olarak tanımlanan dönemde gerçekleştirilir. Emir toplama aşamaları birinci seansta 09:30-09:45 ve 09:50-12:25; ikinci seansta 14:00-14:15 ve 14:20-17:25 saatleri arasında gerçekleştirilir. 152 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bu aşamada; Emir girişleri ExAPI, uzaktan erişim ve borsa terminalleri aracılığıyla yapılabilir, Girilmiş olan emirlerin fiyatları iyileştirilebilir-kötüleştirilebilir, miktarları azaltılabilirartırılabilir (fiyat değiştirildiğinde ve/veya miktar arttırıldığında emrin önceliği değişir), Emirler sürekli müzayede yönteminde geçerli kurallar çerçevesinde bölünebilir, Emirler, son emir olma koşulu aranmaksızın, istendiği an iptal edilebilir, Seansın başında yer alan açılış seansları haricinde açığa satış emri girilebilir. 6.2.2. Fiyat Belirleme Aşaması Emir toplama aşamaları sonrasında, Sisteme iletilmiş alım-satım emirleri değerlendirilerek birinci seans 09:45’de ve 12:25’de, ikinci seans 14:15’de ve 17:25’de başlayan hesaplamaların yapılarak işlem fiyatının belirlenmesi ve uygun emirlerin eşleştirilmesi sonucu işlemlerin gerçekleştirilmesiyle sonuçlanan aşamadır. Bu aşama için ayrılan maksimum süre 5 dakika olup, eşleştirme süresi işlem yoğunluğuna bağlı olarak değişmekte ve yaklaşık olarak 1 dakika sürmektedir. Bu aşamada; Emir girişi yapılamaz, Emir değiştirme, bölme ve iptal yapılamaz, Açılış fiyatı / tek fiyat hesaplanır, İşlemler gerçekleşir, Gerçekleşen işlemler piyasa izleme ekranı, işlemler/aktif durum sorgularından görülebilir, tüm mesaj ekranı ve gerçekleşen Belirlenen işlem fiyatı, piyasa izleme ekranı ve hisse sorgu(sadece açılış fiyatı yer almaktadır) ekranlarından görülebilir, Belirlenen fiyatlar, gerçekleşen işlemler, hisse senedi bazında işlemler sonrasında oluşan fiyat baz bilgileri ve endeks bilgisi veri yayın kuruluşlarına gönderilir, İşlem görmeyen limit fiyatlı ve özel emirler mevcut kurallar dahilinde aynı gün içindeki bir sonraki sürece aktarılır, gün sonunda ise iptal edilir. TEK FİYATA İLİŞKİN ÖNEMLİ HUSUSLAR Açılış / Tek Fiyat Modu Aşamasında Sorguların Durumu 153 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Emir Baz (Lot emirleri) Kapalı Emir Baz (Özel emirler) Açık(Sadece Tek Fiyat Modunda) Fiyat Baz Kapalı Gerçekleşen İşlemler Kapalı Açık Emirler Açık Aktif Durum Açık Emir Durum Açık Hisse Sorgu Açık Tüm Mesaj Ekranı Açık Emir toplama aşaması bittiğinde tüm sorgu ekranları açık hale gelir. Kullanılabilecek Emir Türleri Limit Fiyatlı Emir Evet Açığa Satış Emri Seans başlarında yer alan açılış seansları dışında açığa satış emri girilebilir Açılış Fiyatlı Emir(AFE) Evet (Daha sonra devreye alınacaktır) Kalanı İptal Et Emri (KİE) Hayır Özel Limit Fiyatlı Emir (OLFE) Hayır Özel Limit Değerli Emir (OLDE) Hayır Özel Emir Açılış seansı aşamalarında girilemez. Sadece seansların ikinci tek fiyat belirleme aşamasında girilebilir ve/veya eşlenebilir. Tek Fiyat Yönteminde Emir Değiştirme, Bölme ve İptal Kuralları Limit Fiyatlı Emir Özel Emir Emir Bölme Sürekli müzayede yönteminde uygulamada geçerli olan kurallar dahilinde yapılabilir. Emir Değiştirme Emrin fiyatı iyileştirilebilir / kötüleştirilebilir; miktarı azaltılabilir / artırılabilir (miktar artırıldığında zaman önceliği kaybolur). Tarihli emirlerin süresi kısaltılabilir. Emir İptali Son emir olma koşulu aranmaksızın istendiği an iptal edilebilir. Emir Bölme Yapılamaz Emir Değiştirme Sadece seansların ikinci tek fiyat belirleme aşamasında: Emrin fiyatı iyileştirilebilir/kötüleştirilebilir; miktarı azaltılabilir, artırılabilir. Tarihli emrin süresi kısaltılabilir. Emir İptali Sadece seansların ikinci tek fiyat belirleme aşamasında: Eşlenmemiş Özel emirler istendiği an iptal edilebilir 154 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Eşleme Sadece seansların ikinci tek fiyat aşamasında yapılabilir. Tek fiyat emir toplama sürecinin son 10 dakikası içinde (12:1512:25, 17:15-17:25 arası) özel emir eşlenemez. Diğer Sürekli müzayede sisteminde geçerli olan ve piyasa yapıcılı sürekli müzayede sisteminde de uygulanacak olan; özel emirlerin pasifte beklemekte olan normal emirlerle fiyat ve miktar yeterliliği açısından karşılaştırması emir dosyası kapalı tutulduğundan yapılmayacaktır. Tek Fiyat Seansı İle İlgili Diğer Özellikli Konular İşlem Görmeyen Emirlerin Takip Eden Tek Fiyat Sürecine Aktarılması Açılış / tek fiyat süreçlerine iletilen ve sürecin sonunda işlem görmeyen veya kısmi olarak işlem gören limit fiyatlı emirler –geçerlilik süreleri bitmemişse- takip eden açılış/tek fiyat sürecine aktarılırlar. AFE, girildiği açılış / tek fiyat sürecinde işlem görmediği takdirde bir sonraki sürece aktarılmaz ve iptal edilir. Özel emirler, geçerlilik süresi bitmemişse, takip eden tek fiyat sürecine aktarılırlar. Baz Fiyat Marjı ve Fiyat Açılış ve tek fiyat belirleme sürecindeki işlemler birlikte değerlendirilerek, ağırlıklı ortalama fiyat (AOF) hesaplanır. Bir seansta geçerli olacak baz fiyat ve fiyat marjları, menkul kıymetin bir önceki seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı (AOF) üzerinden hesaplanır. Baz fiyat ve marjlar, ilgili seansın hem açılış sürecinde hem de bu süreci takip eden tek fiyat sürecinde geçerlidir. Veri Yayını Tek fiyat yönteminde işlem gören menkul kıymetlerde, açılış / tek fiyat süreçlerinin “emir toplama aşama”ları süresince girilen emirlere ilişkin hiçbir fiyat ve miktar bilgisi, veri yayın kuruluşlarına gönderilmez. Emir toplama aşamaları sona erdikten sonra belirlenen açılış fiyatları / tek fiyatlar, gerçekleşen işlemler, işlem görmemiş kalan emirler ve hesaplanan ilgili endeks değerleri veri yayın kuruluşlarına gönderilir. Gerçekleşen İşlemler ve İşlem Defterleri Üyeler, açılış ve tek fiyat sürecinde gerçekleştirdikleri işlemleri Borsamız ERD (Elektronik Rapor Dağıtım) ekranından seans sonlarında temin edebilirler. Fiyat Belirlenememesi Açılış fiyatı / tek fiyat belirlenemediği takdirde girilmiş 155 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Durumu olan limit fiyatlı ve özel emirler mevcut kurallar dahilinde takip eden emir toplama sürecine aktarılır. 2. seans sonunda işlem görmeyen emirler bir sonraki güne aktarılmaz, iptal edilir. Tek Fiyat Uygulanacak Menkul Kıymetler Piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemiyle işlem görmesi zorunlu olan, aracı kuruluş varantları hariç olmak üzere, Kurumsal Ürünler Pazarında işlem gören borsa yatırım fonları ile halka açık piyasa değeri 10 milyon TL’nin altındaki menkul kıymet yatırım ortaklıklarında, atanmış bir piyasa yapıcı üye olmaması, piyasa yapıcının faaliyetinin herhangi bir sebeple sona ermesi, yerini alacak bir yedek piyasa yapıcı üye olmaması ya da yedek piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayamaması gibi durumlarda, düzenlemeler çerçevesinde ilgili menkul kıymet yapılacak duyuruda belirtilen tarihten itibaren aynı pazarda, alternatif işlem yöntemi olan tek fiyat yöntemi ile işlem görür. Bu kapsamda tek fiyat yöntemi uygulanan menkul kıymetlerde bir piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayabileceğinin belirlenmesi halinde ilgili menkul kıymet, duyuruda belirtilen tarihten itibaren yeniden piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi ile işlem görmeye başlayacaktır. Ayrıca Sermaya Piyasası Kurulu tarafında alınan karar gereği; a) Halka açık piyasa değeri için alt ve üst sınır belirlenmeksizin Gözaltı Pazarı’nda işlem gören şirketlerin, b) Fiili dolaşımdaki pay sayısı 250.000’in altında yer alan şirketlerin, c) Borsa fiyatı birim pay değerinin 2 katı ve üzeri olan yatırım ortaklıklarının, payları C grubunda değerlendirilmekte ve Tek Fiyat Yöntemine tabi olmaktadırlar. C maddesinde belirtilen durumdaki yatırım ortaklıklarında piyasa yapıcısı bulunması durumunda tek fiyat sisteminin uygulanmayarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede sisteminde işlem görmektedir. Girişim Sermayesi ve Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları c maddesi kapsamı dışındadır. Süreli Pazarlarda İşlem Yöntemi Esas bağlı olduğu bir ana işlem sırasının alt pazarları olan ve geçici olarak, belirli bir süre için açılan aşağıdaki tabloda yer alan pazarlarda tek fiyat yöntemi uygulanmaz. 156 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI PAZAR İŞLEM YÖNTEMİ Resmi Müzayede Pazarı Çok Fiyat, Sürekli Müzayede Birincil Piyasa Çok Fiyat, Sürekli Müzayede Temerrüt Çok Fiyat, Sürekli Müzayede Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı Çok Fiyat, Sürekli Müzayede Toptan Satışlar Pazarı İşlemler eksperler tarafından gerçekleştirilir. Yeni Seans Saatleri: Yukarıda yer alan yeni işlem yöntemlerinin devreye alınacağı tarihten itibaren Hisse Senetleri Piyasasında uygulanacak işlem saatleri aşağıdaki gibi olacaktır: Tablo - Seans saatleri. 1.Seans Açılış Seansı Emir Toplama Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi Piyasa Yapıcı – İlk Kotasyon Girişi Sistem – Otomatik İlk Kotasyon Atama Sürekli Müzayede (SM) ve Piyasa Yapıcılı SM Seansı Tek Fiyat Seansı Emir Toplama Tek Fiyatın Belirlenmesi 09:30 – 12:30 09:30 – 09:50 09:30 – 09:45 09:45(+)* 09:45(+)*– 09:49 09:49 09:50 – 12:30 09:50 – 12:30 09:50 – 12:25 12:25(+)* – 12:30 2.Seans Açılış Seansı Emir Toplama Açılış Fiyatlarının Belirlenmesi Piyasa Yapıcı – İlk Kotasyon Girişi Sistem – Otomatik İlk Kotasyon Atama Sürekli Müzayede (SM) ve Piyasa Yapıcılı SM Seansı Tek Fiyat Seansı Emir Toplama Tek Fiyatın Belirlenmesi 14:00 – 17:30 14:00 – 14:20 14:00 – 14:15 14:15(+)* 14:15(+)* – 14:19 14:19 14:20 – 17:30 14:20 – 17:30 14:20 – 17:25 17:25(+)*– 17:30 Toptan Satışlar Pazarı Birincil Piyasa İşlemleri 10:30 – 12:00 Gözaltı Pazarı (Açılış seansı ile başlar) 14:00 – 17:30 RHKP, Yeni Hisse Senedi İşlemleri , Resmi Müzayede İşlemleri Hisse senedinin bulunduğu pazarın içinde, aynı seans 157 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI süresince gerçekleştirilecektir. RHKP’deki menkul kıymetler açılış seansına dahil edilmez. *(+)İşlemlerin tamamlanmasına bağlı olarak değişebilecek bir saati ifade eder. 6.3. İkinci Ulusal Pazar İkinci Ulusal Pazar'ın amacı, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Kotasyon Yönetmeliği’ndeki kotasyon koşullarını sağlayamayan şirketler ile gelişme ve büyüme potansiyeli taşıyan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (KOBİ) sermaye piyasalarından kaynak temin etmelerine olanak sağlamak, söz konusu şirketlerden Borsa Yönetim Kurulu'nca Borsa'da işlem görmesi uygun görülenlerin hisse senetlerine likidite sağlamak ve bu hisse senetlerinin fiyatlarının düzenli ve şeffaf bir piyasada, rekabet koşulları içinde oluşmasını temin etmektir.Borsa Yönetim Kurulu’nun 02.12.2010 tarihli toplantısında ,03.01.2011 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere , Yeni Ekonomi Pazarı’nın II. Ulusal Pazar bünyesinde birleştirilmesine karar verilmiştir. 6.4. Gözaltı Pazarı Borsa Yönetim Kurulu'nun 26 Kasım 1996 tarihli toplantısında, "Gözaltı Pazarı (GP)" adıyla Hisse Senetleri Piyasası’nda yeni bir pazar kurulmasına karar verilmiştir. 6.4.1. Amaç Gözaltı Pazarı’nın (GP) kuruluş amacı, hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri işlemleri ile ilgili olarak olağandışı durumların ortaya çıkması; hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler tarafından kamunun zamanında, tam ve sürekli olarak aydınlatılmasına ve mevcut düzenlemelere uyum konusuna gerekli özenin gösterilmemesi; yatırımcıların haklarının korunması ve kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan ve/veya işlem gördüğü pazardan geçici ya da sürekli çıkarılması sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği organize bir pazar oluşturmak ve söz konusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı sunmaktır. 6.4.2. Teknik Esaslar Gözaltı Pazarı’ndaki işlemler, Ulusal ve İkinci Ulusal Pazar ekranlarının dışında, ayrı bir ekranda yapılır. 158 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Ekranlar arası geçiş, klavyedeki “CTRL + Birincil Piyasa” tuşlarına basılarak yapılır. Ayrıca ALT (Klavyenin sol tarafındaki) + W tuşlarına basılarak da Gözaltı Pazarı’na geçilebilir. Pazarla ilgili bilgiler, Günlük, Haftalık ve Aylık Bültenlerde ayrı bir bölümde, diğer pazarlar ile aynı formatta gösterilir. Hisseler daha önce ait olduğu pazardaki aynı kodla işlem görür. İşlem görecek hisse senetleri ve pazara alma yetkisi, pazardan çıkarılma ve işlemlerin durudurulması, Bülten’de duyurulacak hususlar, yükümlülükler, ücretler gibi başlıklar altında yer alan bu konuyla ilgili ayrıntılı düzenlemeler, Kotasyon Müdürlüğü ile Hisse Senetleri Müdürlüğü tarafından ortak çıkartılan Genelgelerde yer almaktadır. 6.5. Toptan Satışlar Pazarı Toptan Satışlar Pazarı hisse senetlerinin sürekli işlem gördüğü bir pazar değildir. Toptan Satışlar Pazarı "LE" veya “LY” özellik koduyla işleme açılır. 6.5.1. Amaç İMKB'de Toptan Satışlar Pazarı’nın (TSP) oluşturulmasındaki amaç, önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi işlemlerinin, Borsa'da güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktır. 6.5.2. Asgari İşlem Miktarı Hisse senetleri Borsa'da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinin TSP’de satışında asgari işlem miktarı, ilgili hisse senedi için geçerli minimum özel emir miktarından az olamaz. TSP düzenlemesinin III’üncü maddesi (2) No’lu bendi kapsamında işlemlerinde asgari işlem miktarı Borsa Başkanlığı'nca belirlenir. yapılacak TSP 6.5.3. İşlem Esasları TSP'de işlemler peşin esasına göre yapılır. Fiyat adımı 1 (bir) Kuruş’tur. Ancak, yapılan işlem peşin olmakla birlikte, Borsa Başkanlığı'nca uygun görülmesi halinde ödeme koşulları vadeli olan satışlar yapılabilir; bu durumda vade ve diğer ödeme esasları Borsa Bülteni'nde önceden ilân edilir. Pazar'da yapılacak alım satım işlemlerinin diğer esasları Borsa Başkanlığı'nca belirlenerek Borsa Bülteni'nde duyurulur. 6.5.4. İşlem Saatleri TSP kapsamına giren işlemler, saat 10:30-12:00 saatleri arasında yapılır. 159 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İşlem Saatleri 10:30-12:00 Asgari İşlem Miktarı Hisse senetleri Borsa'da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinin TSP’da satışında asgari işlem miktarı, ilgili hisse senedi için geçerli özel emir miktarından az olamaz. Hisse Senetleri Borsa'da İşlem Görmeyen Şirketlerin TSP işlemlerinde asgari işlem miktarı Borsa Başkanlığı'nca belirlenir. Fiyat Tespiti 6.5.5. Gerçekçi fiyat aranmakta İşlem Fiyatı TSP’nin işleyiş esasları bakımından işlem fiyatı, başvuru tarihi itibariyle aşağıdaki esaslar kapsamında belirlenir. Borsa Başkanlığı, alıcı ve satıcı taraflarla ortaklık ilişkisi bulunmayan yetkili kuruluşlarca hazırlanmış bir fiyat tespit raporu varsa gönderilmesini, yoksa böyle bir raporun hazırlanmasını ve fiyat tespit raporunda belirtilen esasların tamamının veya bir kısmının Borsa'da ilân edilmesini şart koşabilir. TSP’nda önceden belirlenmiş alıcılara kamu kurumlarınca veya yargı mercilerince belirlenen ya da onaylanan, ancak iligli genelgelerde belirtilen marjlar dışında kalan bir fiyattan satılabilmesi, fiyatın tespiti ile ilgili bilgilerin Borsa Bülteni’nde yayınlanması şartıyla Borsa Başkanlığı’nın onayı ile mümkündür. A) Borsa’da İşlem Gören Hisse Senetlerinin Fiyatı: Hisse senetleri Borsa’da işlem gören anonim ortaklıkların hisse senetlerinin; şirket yönetiminin el değiştirmesi sonucunu verecek miktarda ve anılan anonim ortaklığın dahil olduğu grup dışındaki önceden belirlenmiş alıcı kişilere TSP’nda satışında fiyat serbest bir şekilde belirlenir. Hisse senetleri Borsa’da işlem gören anonim ortaklıkların dahil oldukları aynı grup içerisinde ve grup içi ortaklar arasında TSP’nda yapılacak hisse senedi alış veya satışlarına ilişkin işlemler ile şirket yönetiminin el değiştirmesine yol açmayacak TSP işlemlerinde; işleme baz alınacak fiyat başvuru tarihi itibariyle bir önceki haftanın son iş gününden geriye doğru 10 iş günü boyunca oluşmuş ağırlıklı ortalama fiyatlarının ortalaması alınıp en yakın fiyat adımına yuvarlanması suretiyle tespit edilir. İşlem fiyatı, baz fiyata +/- % 20 uygulanarak bulunan fiyat aralığında serbestçe belirlenir. Bu marjlar dahilinde taraflarca serbestçe belirlenen fiyattan işlemin TSP’de gerçekleşmesinin Borsa Başkanlığınca uygun görülmesi, işlem fiyatının Borsaca tekeffül edildiği anlamına gelmez. 160 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Ancak, aşağıda belirtilen hallerde TSP işlem fiyatı, fiyat marjları dışında belirlenebilir: a) Hisse senetleri Borsa’da işlem gören anonim ortaklıkların Sermaye Piyasası Kurulu’nun ilgili tebliği çerçevesinde, sermaye artırımı yoluyla halka arz edilmeksizin TSP’nda tahsisli hisse senedi satışı yapmaları durumunda, yukarıda belirtilen fiyat marjları dışında işlem yapılabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’nun yazılı izni aranır. b) Hisse senetleri Borsa’da işlem gören anonim ortaklıkların sermaye artırımı ve/veya mevcut ortakların sahip olduğu payların satışı suretiyle yurt içinde ya da yurt dışında yerleşik yatırımcılara halka arz yoluyla TSP’nda hisse senedi satışı yapılması durumunda, TSP’nda geçerli fiyat marjlarının uygulanması esastır. Sözkonusu satışlarda, yatırımcı talebini teşvik etmek amacıyla, farklı yatırımcı gruplarına veya farklı ödeme koşullarına bağlı olarak yapılacak ilave prim veya ilave iskonto uygulaması sonucunda oluşacak fiyatlar, Borsa Yönetim Kurulu’nca uygun görülmesi halinde, fiyat marjları dışında bulunabilir. c) Yukarıdaki (b) bendindeki TSP işlemlerinde belirli bir süre ile sınırlı olmak üzere alıcılara anlaşma fiyatından ilave hisse senedi alım hakkı verilmesi durumunda, konuya ilişkin bilgilerin önceden gerçekleşen satış işleminde kamuya açıklanması ve işlemin talep edildiği tarihten asgari 2 iş günü önce başvurulması kaydıyla, ilave satış işlemi anlaşma fiyatından TSP’nda gerçekleştirilebilir. Ek satış hakkı SPK’nın konu ile ilgili düzenlemelerine uygun olarak gerçekleştirilebilir. B) Hisse Senetleri Borsada İşlem Görmeyen Şirketlerden Özelleştirme Kapsamında veya Programında Bulunan Şirketler ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Sahip Olduğu Hisse Senetlerinin Satışı Durumunda TSP İşlem Fiyatı: Sözkonusu TSP işlemlerinde fiyat, taraflarca serbestçe belirlenir. Borsa Başkanlığı, alıcı ve satıcı taraflarla ortaklık ilişkisi bulunmayan yetkili kuruluşlarca hazırlanmış bir fiyat tespit raporu varsa gönderilmesini, yoksa böyle bir raporun hazırlanmasını ve fiyat tespit raporunda belirtilen esasların tamamının veya bir kısmının Borsa'da ilân edilmesini şart koşabilir. C) İşlem Fiyatına İlişkin Diğer Hususlar: Halka açık ve hisse senetleri Borsa’da işlem gören anonim ortaklıkların bu maddenin A bendinin ilk fıkrası dışında kalan hisse senedi satışlarının, ilgili genelgede düzenlenen fiyat marjları dahilinde olması veya SPK’ca marj dışında işlem yapılmasına izin verilmiş olması gerekmekte olup bu bağlamda TSP’da gerçekleştirilecek tüm işlemlerde Sermaye Piyasası Kanunu’nun 15’inci maddesi son fıkrasında belirtilen, hisse senetleri halka satılan bir anonim ortaklık, denetim veya sermaye bakımından dolaylı veya dolaysız olarak ilişkili bulunduğu diğer bir teşebbüs veya şahısla emsallerine göre bariz bir şekilde farklı fiyat, ücret ve bedel uygulamak gibi işlemlerde bulunarak yıllık kârını ve/veya mal varlığını azaltamaz hükmü açısından, alıcı ve satıcı halka açık anonim ortaklıkların sorumluluğu bulunmaktadır. 161 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.6. Rüçhan Hakkı (Yeni Pay Alma Hakkı) Kupon Pazarı İşlemleri Rüçhan hakkı; ortaklıkların bedelli sermaye artırımlarına mevcut ortakların öncelikle katılma hakkıdır. Hisse senedi kuponlarının temsil ettiği hak, ortaklığa karşı, sadece o hisse senedinin belge numarasını taşıyan “Yeni Pay Alma Kuponları” nın teslimi karşılığında ve hisse senedi ibrazına gerek kalmaksızın kullanılır. Borsada hisse senetleri işlem gören şirketlerin, sermayelerini nakdi olarak arttırma kararı almaları halinde; hissedarlar, hisse senetleri üzerinde bulunan "Yeni pay alma kuponu"nu kullanarak ve sermaye artış "bedeli"ni (mevcut hisselerin rüçhan hakkı kullanma değeri ile bedelli sermaye oranının çarpılması sonucu bulunur) ihraççı şirkete ödeyerek sermaye artışına iştirak etmekte ve sahip oldukları hisse senedi miktarını artırmaktadırlar. İstisnai olarak, yeni pay alma hakkı hisse senedinin nominal değerinden daha yüksek fiyat üzerinden de (primli fiyattan) kullandırılabilir. Rüçhan Hakkı kullanımı konusuna açıklık getirmek amacıyla birkaç örnek vermek gerekirse; Örnek 1: Sermayesi 1 Milyon TL olan bir şirket %100 bedelli bir artırım yaptığında sermaye artırımı öncesinde elinde 10 lot (adet) hisse senedi olan kişi sermaye artırımına katılması durumunda toplamda kaç adet hisse senedine sahip olacaktır? İlk önce % 100 oranında artırım ne anlama geliyor, neyin %’sini kastediliyor, bu konuyu açıklayalım. % 100 oranında sermaye artışı yapmak demek 1 Milyon TL olan eski sermayenin %100 oranında artırılması, yani 1 Milyon TL artırılarak 2 Milyon TL’ye çıkarılması demektir. Bu oran %50 olsaydı, sermaye 500.000 TL artırılacak ve artırım sonrası sermaye 1,5 Milyon TL olacaktı. Bu tür tanımlamalar bedelsiz sermaye artırımlarında da aynı şekilde kullanılır. Örneğin 1 Milyon TL sermayeli bir şirket %200 oranında bedelsiz bir sermaye artırımı yaptığı takdirde sermayesi 2 Milyon TL artarak 3 Milyon TL’ye ulaşacaktır. Sermaye %100 oranında bedelli artırıldığında rüçhan hakkı kullanıldığı takdirde(rüçhan haklarının kısıtlanarak eski ortaklar haricinde kişilere satılmadığını varsayıyoruz) sahip olduğunuz hisse senedi kadar daha hisse senedine sahip oluruz. Bu örnekte 10 lot(adet) hisse senedi olan yatırımcı rüçhan hakkını kullandığı takdirde 10 adet daha hisse senedine sahip olacak ve artırım sonrası toplamda 20 adet hisse senedine ulaşacaktır. 162 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Tabi bu hisse senetlerine sahip olmak için her bir hisse senedi için 1 TL nominal bedelin toplamı olan 10 TL kullanım ücretini ödemesi gerekmektedir (Rüçhan hakkının nominal değer olan 1 TL’den kullanıldığını kabul ediyoruz. Örnek 2: Sermayesi 10 Milyon TL olan bir şirket sermayesini %150 bedelsiz ve %50 bedelli artırmaktadır. Sermaye artırımı öncesinde 100 adet hisse senedi olan yatırımcının rüçhan haklarını da kullanması durumunda (1 TL nominal değerli hisse senedi için 1 TL ödediğini varsayıyoruz) sermaye artırımı sonrasında kaç adet hisse senedi olur? %150 bedelsiz artırım demek 1 hisse senediniz için 1,5 hisse senedi daha bedelsiz olarak almanız demektir. Yatırımcının 100 hisse senedi olduğuna göre bunların karşılığında 150 adet bedelsiz hisse senedi alacaktır. Ayrıca % 50 bedelli hakkını kullandığında her 1 hisse senedi için 0,5 adet hisse senedi, 100 adet hisse senedi olduğu için 50 adet hisse senedi daha alacaktır. Toplamda 150 adet bedelsizden gelen, 50 adet bedelliden gelen ve 100 adet eski hisse senediyle birlikte toplam 300 adet hisse senedine sahip olacaktır. Bedelli artırım nedeniyle aldığı 50 adet hisse senedi için 50 TL şirkete ödeme yapacaktır. Artırım sonrası şirketin sermayesi 30 Milyon TL olacaktır. Yeni pay alma ve bedelsiz pay alma hakkının kullanılmasında geçerli olacak yeni pay alma kuponu numaraları, yeni pay alma hakkının kullanımına ilişkin sirkülerde açıklanır. Ancak bazı hissedarların, sermaye artışına katılmayıp zarara uğramaları veya istemeyerek sermaye artışına katılmaları söz konusu olmaktadır. Bu ikileme bir çözüm olarak, yeni pay alma kuponlarının hisse senedinden bağımsız olarak, rüçhan hakkı kullanım süresi içinde alınıp satılabileceği hükme bağlanmış bulunmaktadır. Rüçhan Hakkı Kullanım süresi 15 günden az 60 günden fazla olamaz. Bu sürelerin son gününün resmi tatil gününe rastlaması halinde, işlemlere izleyen ilk işgünü bitimine kadar devam edilir. Satış süresi ortaklık önerisi de dikkate alınarak Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenir. Bu düzenleme çerçevesinde, 4 Ocak 1993’te Borsada "Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı" açılmıştır. Hisse senetleri Borsada işlem gören şirketlerin, nakdi sermaye artışı yapmak üzere belirledikleri rüçhan hakkı kullanma süresi içinde, söz konusu hisse senedinin üzerinde bulunan yeni pay alma kuponunun alınıp satılabilmesi için açılan pazardır. Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı’nın çalışma esasları şu şekilde sıralanabilir; 1. Pazar açılış günü, rüçhan hakkı kullanımının başlangıç günüdür. 2. Her hisse senedinin Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı o hisse senedinin işlem gördüğü pazarın açıldığı seansta açılır. 163 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 3. Rüçhan hakkı kupon pazarı işlemleri için "R" pazar kodu kullanılır. 4. Rüçhan hakkı kupon pazarında işlem birimi olarak "lot" uygulanır, 1 lot, 1 kupon (1 TL nominal değerli hisse senetlerinin üzerindeki yeni pay alma kuponu) değerine karşılık gelmektedir. 5. Rüçhan hakkı kupon pazarında normal emir ve özel emir verilebilir. 6. Öncelik kuralları ile bir kerede yazılabilecek azami lot miktarı, halen Hisse Senetleri Piyasası'nda uygulandığı şekildedir. 7. Pazar açıldığında işlem gerçekleşen ilk seans sonuna kadar rüçhan hakkı kuponlarında fiyat marjı yoktur yani serbest fiyattan işlem görür. Baz fiyat gibi marj belirlemesinde kullanılmamakla birlikte, ilgili hisse senedinin sermaye artırımının başlamasından önce işlem gördüğü son seanstaki ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak hesaplanan ve kuponunun teorik değeri konusunda fikir vermek amacıyla kullanılan “Referans Fiyat” Borsa Yönetimi'nce belirlenir ve ilk seansta duyurulur. İşlem gerçekleştikten sonra kupon baz fiyatı, bir önceki seansta gerçekleşen rüçhan hakkı kupon işlemlerinin ağırlıklı ortalama fiyatına göre belirlenir. Rüçhan Hakkı Kupon Pazarında işlem gerçekleşerek fiyat tescil oluncaya kadar, her gün hisse senedinin işlem gördüğü pazardaki ağırlıklı ortalama fiyatına bağlı olarak, referans fiyat hesaplanıp ilan edilir. 8. Rüçhan Hakkı Kupon Pazarında, fiyat marjları, pazar açılış günü ve fiyat tesciline kadar serbest; fiyat tescilini takip eden seanslarda ise %25’dir (Rüçhan hakkı kupon pazarı’nda gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatının yuvarlanması sonucu bulunan baz fiyatın %25 altı ve %25 üstüdür). 9. Fiyat adımları, diğer tüm Pazarlarda uygulandığı şekliyle geçerli olacaktır. (Bkz. Temel Kavramlar Bölümündeki Baz Fiyat-Adım Tablosu) 10.Rüçhan Hakkı Kupon Pazarında gerçekleştirilen işlemler için de hisse senetleri için uygulanan takas süreleri (T+2) geçerlidir. Rüçhan Hakkı Kupon Pazarında alım yapan üyeler, rüçhan hakkı bedellerini Takasbank’a ödemek suretiyle aldıkları kuponların karşılığı hisse senetlerini aynı gün içinde, Hisse Senetleri Piyasası’nda satabilirler. (Bu işlem sadece Kayıtlı Sermaye Sistemine tabi şirketlerin hisselerinde yapılabilir. Esas sermaye sisteminde hisseler daha sonra teslim edileceğinden bu işlem yapılamaz. Esas sermayeli şirketlere ait rüçhan hakkı kuponları rüçhan bedelleri ödendiğinde makbuz olarak saklanır. Şirket hisse senetlerini bastırdığında bu makbuzlar hisse senedine çevrilir.) 11.Pazar kapanış günü (son işlem günü), rüçhan hakkı kullanma süresi sonundan önceki 5’nci işgünüdür. Bu pazarda işlemlere başlanabilmesi için, rüçhan hakkı kullanma süresi başlamadan en geç iki işgünü önce, sermaye artışı yapacak şirketin, gerekli bilgi ve belgeleri Borsa Başkanlığı'na göndermesi gerekir. Alınan bilgi ve belgelerden derlenen haber, Borsa bülteninde, en geç rüçhan hakkı kullanma süresi başlangıcından 1 işgünü önce yayınlanır. 164 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.7. Pay Piyasası’nda “Eski – Yeni Uygulaması” ve “Yeni” Paylara İşlem Sırası Açma Kriterleri Payları Borsada işlem gören bir şirketin bir önceki hesap dönemine ait temettüyü ödemeden sermaye artırımı gerçekleştirmesi durumunda, ihraç edilen paylarınüzerinde bir önceki hesap dönemine ait temettü hakkı bulunmamakta; böylece üzerinde bir önceki hesap dönemine ait temettü hakkı bulunan, “ESKİ” olarak tabir edilen ve “E” özellik koduna sahip paylar ile aynı sırada işlem göremeyecek, temettü hakkı bulunmayan, “YENİ” olarak tabir edilen ve “Y” özellik koduna sahip paylar ortaya çıkmaktadır. “ESKİ” ve “YENİ” paylar arasındaki tek fark temettüdür. Kayıtlı Sermaye Sistemine tabi ortaklıkların bedelli sermaye artırımı nedeniyle çıkaracakları payların satış süresi içinde bedelli pay alma haklarının kullanımına ilişkin duyurunun (sirkülerin) yayınlandığı hesap dönemi sona ererse; hesap döneminin son gününü takip eden tarihten başlamak üzere, payların geçmiş hesap dönemine ilişkin temettü hakları iptal edilerek satılır. Aynı esaslar, bedelli pay alma haklarının kullanılmasından sonra kalan payların tasarruf sahiplerine satışında verilecek paylar için de geçerlidir. (Seri:IV, Tebliğ No:27, Md.5) Esas sermaye sistemindeki bir şirketin sermaye artırımı aynı hesap dönemi içinde tescil edilmemiş ise, artırılan sermayeyi temsil eden payların üzerinde sermaye artırımının başladığı yıla ait temettü hakları bulunmaz. (Seri IV, Tebliğ No.27, Md.5) 6.7.1. “Yeni” Paylarına İşlem Sırası Açma Kriterleri “Eski” ve “yeni” paylar arasında oluşabilen olağandışı fiyat farklarını gidermek, ayrıca temettü hariç aynı hakları temsil eden paylarda iki ayrı piyasa oluşturup likiditenin bölünmesini engellemek amacıyla, “yeni” paylara işlem sırası açılması için aşağıdaki kriterler uygulanır: a) “Yeni” pay miktarının “eski” pay miktarına olan oranına (Y/E) bakılır. i) İMKB 30 endeksine dahil olan paylarda, sermaye artırımı sonucunda ihraç edilen “yeni” pay miktarının “eski” pay miktarına oranı (Y/E) %7,5’dan düşükse, ii) İMKB 100 endeksine dahil olan, ancak İMKB 30 endeksine dahil olmayan paylarda, sermaye artırımı sonucunda ihraç edilen “yeni” pay miktarının “eski” pay miktarına oranı (Y/E) %15’den düşükse, iii) İMKB 100 endeksine dahil olmayan paylarda, sermaye artırımı sonucunda ihraç edilen “yeni” pay miktarının “eski” pay miktarına oranı (Y/E) %30’dan düşükse, “yeni” paylar için işlem sırası açılmaz. 165 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI b) 100 milyon TL ve üzerinde halka açık piyasa değeri olan ve “yeni” olarak ihraç edilen paylara yukarıda belirtilen oranlara bakılmaksızın sıra açılır. c) 1,5 milyon TL’nin altında (1,5 milyon hariç) halka açık piyasa değeri olan ve “yeni” olarak ihraç edilen paylara yukarıda belirtilen oranlara bakılmaksızın işlem sırası açılmaz. d) “Yeni” olarak ihraç edilen payların halka açık piyasa değerinin hesaplanmasında, “yeni” payların bölünme sonrası teorik fiyatı, teorik fiyat hesaplanamaması durumunda ise “eski” ve “yeni” payların hakları eşit kabul edilerek hesaplanan teorik fiyat kullanılır. e) “Brüt temettü, bedelli ve bedelsiz hakları üzerinde” fiyatı, rüçhan hakkı kullanma fiyatından daha az veya temettü ve bedelsiz hakkı kullanılmış olarak hesaplanan teorik fiyatı, rüçhan hakkı kullanma fiyatından daha az olan paylarda yukarıda belirtilmiş olan oran/değer kontrolü, rüçhan hakkı kullanımının başladığı tarih yerine, ortakların rüçhan haklarının kullanımı ve kalan payların Birincil Piyasada satışı sürecinin sonu itibariyle yapılarak “yeni” paylara işlem sırası açılıp açılmamasına karar verilir. Birincil Piyasada 100’den az kişiye yapılan satışlar, tahsisli satış gibi değerlendirilip, belirlenen oran/değer hesaplamasında dikkate alınmaz. Satış yapılan kişi sayısının en az 100 olması halinde birincil piyasada satılan paylar da belirlenen oran/değer hesaplamasında dikkate alınır ve “yeni” paylara ayrı sıra açılıp açılmamasına yukarıdaki kriterlere bakılarak karar verilir. f) Mevcut ortakların rüçhan haklarının kısıtlanması suretiyle yapılacak sermaye artırımlarında ihraç edilen ve önceki yıl faaliyetlerinden temettü alma hakları bulunmayan “yeni” payların tamamının veya bir kısmının tahsisli olarak Toptan Satışlar Pazarı’nda satılması söz konusu olduğunda, bu şekilde dolaşıma çıkan “yeni” paylar için işlem sırası açılmaz, artırılan sermayenin bir kısmının tahsisli satılması durumunda yukarıda belirtilen kriterler (oranlar/değerler) tahsisli satış dışında kalan sermayeye uygulanır ve “yeni” sırasının açılıp açılmayacağı belirlenir. g) Mevcut ortakların rüçhan haklarının kısıtlanması suretiyle yapılacak sermaye artırımlarında ihraç edilen ve önceki yıl faaliyetlerinden temettü alma hakları bulunmayan “yeni” payların tamamının veya bir kısmının SPK’nın Seri I No:40 sayılı tebliği uyarınca nitelikli yatırımcılara satılması söz konusu olduğunda, bu şekilde dolaşıma çıkan “yeni” paylar için yukarıda belirtilen kriterler (oranlar/değerler) doğrultusunda yapılan değerlendirme sonuçlarına göre “yeni” sırasının açılıp açılmayacağı belirlenir. Bu durumda nitelikli yatırımcı tarafından satın alınan payların tamamı gerek oranların gerekse piyasa değerinin hesaplanmasında dikkate alınır. h) Devralma/devrolma suretiyle birleşme nedeniyle gerçekleştirilen sermaye artırımlarında 100’den az kişiye tahsis edilen ve önceki yıl faaliyetlerinden temettü alma hakları bulunmayan “yeni” paylar için yukarıda belirtilen kriterlere bakılmaksızın işlem sırası açılmaz. Tahsis edilen kişi sayısının en az 100 olması halinde “yeni” paylara ayrı sıra açılıp açılmamasına yukarıdaki kriterlere bakılarak karar verilir. 6.7.2. “Yeni” Payların “Eski” Paylara Dönüşmesi Paylar arasındaki “eski” - “yeni” farkı, ancak bir önceki hesap dönemine ilişkin temettü dağıtılmaya başlandığında veya Genel Kurul'da temettü dağıtılmamasına karar verildiğinde ortadan kalkar. 166 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI a) Temettü dağıtılması durumunda; “yeni” paylar, temettü dağıtımına başlandığı gün geçerli olacak şekilde “eski” paya dönüşerek “eski” sırasında işleme konu edilir. b) Genel Kurul'da temettü dağıtılmamasına karar verilmesi durumunda; “yeni” paylar, söz konusu kararın KAP’a bildirildiği günü takip eden ilk iş günü geçerli olacak şekilde “eski” paya dönüşerek “eski” sırasında işleme konu edilir. 6.7.3. Yeni Hisse Senetleri İçin Fiyat Marjları ve İşlemlerde Dikkat Edilecek Hususlar Yeni Hisse Pazarının çalışma yöntemi aşağıdaki gibidir; 1. Açılış günü ve fiyat tesciline kadar baz fiyatı ve fiyat marjı (Dağıtılacak Temettü oranı veya dağıtılıp dağıtılmayacağı belli değilse) uygulanmaz. 2. Fiyat tescilini takip eden seanslarda, baz fiyat olarak, bir önceki seansta gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatı; fiyat marjı olarak ise, "eski" hisseye uygulanan marj esas alınır. İşlemler sırasında aşağıdaki konulara özellikle dikkat edilmesi gerekmektedir; 1. Emirler iletilirken "Eski" hisse senedi için mi, "Yeni" hisse senedi için mi olduğu belirgin olmalıdır. 2. Takas yükümlülüklerinin "Eski" ve "Yeni" hisse senetleri için ayrı ayrı yerine getirileceği unutulmamalıdır. 6.7.4. Oydan Yoksun Paylar (OYP) Kurulun Seri:I, No:36 sayılı “Oydan Yoksun Paylara İlişkin Esaslar Tebliğ” (Tebliğ) ile oydan yoksun payların ihracı, halka arzı ile pay sahiplerine tanınan haklar ve bu hakların kullanım şartlarına ilişkin esaslar düzenlenmiştir. Tebliğ ile, ortaklıkların sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, oy hakkı hariç, sahibine kâr payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma hakkında imtiyaz dışındaki diğer hususlarda imtiyaz ve diğer ortaklık haklarını sağlayan, istendiğinde belirli bir vade veya vadelerde, sabit veya değişken oranda ortaklığın oy hakkına sahip paylarını satın alma ve ortaklık payları ile değiştirme hakkı veren paylar, OYP olarak tanımlanmıştır. Ortaklıklar, sermaye artırımı suretiyle OYP ihraç edebilirler. OYP, hamiline veya nama yazılı şekilde ihraç edilebilir. Ancak nama yazılı OYP için TTK’nın 418’inci maddesi hükmü uygulanmaz ve yönetim kurulu bu payları pay defterine kayıttan imtina edemez. 167 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI OYP’nin itibari değeri, oy hakkı bulunan payların itibari değerine veya farklı itibari değerler varsa bunlardan herhangi birine eşit olmalıdır. Ortaklıkların OYP ihraç edebilmeleri için; a) Esas sözleşmelerinde OYP ihracına ilişkin hüküm bulunması, b) OYP ihracı için ortaklık yetkili organı tarafından karar alınması, c) Esas sözleşmede OYP’ye kâr payından ve istendiğinde bedelsiz pay alma dışındaki diğer hususlarda imtiyaz tanınması ve kâr payında imtiyaz oranının gösterilmesi, zorunludur. Belirli bir vade veya vadelerde ve sabit veya değişken oranda ortaklık paylarını satın alma hakkı veren OYP’yi ihraç edebilmek için yukarıda yer alan hususların yanında, esas sözleşme ile yetkili organa satın alma hakkı içeren OYP ihracı yetkisi verilmesi, ortaklığın kayıtlı sermaye sisteminde olması ve yeni pay alma haklarının kısıtlanmaması gerekir. Ortaklıkların çıkarabilecekleri OYP’nin itibari değer toplam tutarı, OYP’nin temsil ettiği sermaye tutarı dışındaki ödenmiş veya çıkarılmış sermayeyi geçmemek üzere esas sözleşmelerinde gösterilir. Limitin belirlenmesinde, daha önce ihraç edilmiş OYP miktarı hesaba katılır. OYP, belirli bir vade veya vadelerde ihraçcının payları ile değiştirme ve sabit veya değişken bir oran üzerinden ihraçcının oy hakkına sahip paylarını satın alma hakkı içerebilir. Belirlenen vade beş yıldan uzun olamaz. OYP sahibi tarafından satın alma hakkının kullanılması durumunda veya belirlenen son vade veya vadelerin sonunda değiştirme hakkı kapsamında kendiliğinden oy hakkı içeren paya dönüşür. Dönüşüm işleminde OYP ile ortaklık paylarının itibari değer farklılıkları dikkate alınır. OYP sahipleri diğer ortaklarla birlikte, Kanun, ilgili Kurul düzenlemeleri ve esas sözleşmede belirtilen miktarda kâr payı alırlar. Ayrıca OYP sahipleri için, esas sözleşmede gösterilecek oranda kâr payında imtiyaz tanınması zorunludur. OYP sahiplerine, imtiyazlı kâr payları nakden dağıtılır. OYP sahiplerine tanınan imtiyazlı kâr payı dağıtılmadıkça, başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kâr aktarılmasına ve yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işçilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi veya kurumlara kârdan pay dağıtılmasına karar verilemez. Ortaklık, esas sözleşmesinde hüküm bulunmak koşuluyla, OYP sahiplerine bedelsiz pay alma hakkındaki imtiyazlar dışındaki diğer hususlarda imtiyazlar tanıyabilir. 168 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Tasfiye bakiyesinde imtiyaz tanınması halinde ortaklığın borçları ödendikten sonra kalan mevcudu, TTK’nın 401’inci madde hükmü saklı kalmak üzere, öncelikle tasfiye bakiyesinde imtiyazlı OYP sahiplerine, ortaklığa koydukları sermayenin ödenmesi için tahsis edilir. Ortaklıkların yapacakları sermaye artırımında, OYP sahiplerinin diğer ortaklarla birlikte, sermaye payları ile orantılı olarak yeni pay alma hakları vardır. İç kaynaklı sermaye artırımlarında OYP sahipleri, artırım tarihindeki sermaye payları oranında bedelsiz OYP alma hakkına sahiptirler. OYP sahiplerinin, oy hakkına sahip diğer ortaklar gibi bilgi alma hakları vardır. OYP sahipleri esas sözleşmede hüküm bulunmak kaydıyla, ortaklık genel kuruluna oy hakkı bulunmaksızın katılabilirler ve oylamalardan önce görüşlerini açıklayabilirler. OYP sahipleri özel bir kurul oluştururlar. OYP sahiplerinin haklarında değişiklik yaratan genel kurul kararları, toplantı tarihinden itibaren en geç bir ay içinde bu özel kurulca onanmadıkça hüküm ifade etmez. OYP sahipleri doğrudan veya dolaylı olarak uğradıkları zararların tazmini için yönetim kurulu üyeleri ve denetçileri aleyhine sorumluluk davası açabilirler. OYP sahipleri, azınlık hakkına sahiptirler. OYP, Kurul’un kaydileştirmeye ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden izlenir. 6.8. Resmi Müzayedeler İlgili resmi kurumların, resmi müzayede yoluyla satılması amacıyla İMKB’ye ilettikleri menkul kıymet satış talepleri, iletilen dosyada yer alan ve satışa uygun olduğu belirlenmiş menkul kıymetlerin Borsa pazarlarında satılması suretiyle gerçekleştirilir. Resmi müzayede satışı için yapılacak yazılı başvuruda Borsa Başkanlığı tarafından istenen bilgi ve belgelerin yanısıra, satışı talep edilen kıymetlerin MKK nezdinde haczinin yapıldığını teyit eden bilgi ve belgelerin de yer alması esastır. Sadece HSP’de işlem gören menkul kıymetler için resmi müzayede işlemi yapılabilir. Yapılan geçici bir düzenleme ile hisselerin mevcut özellik kodları (E, Y, F) üzerinden işlemler gerçekleştirilmektedir.. 169 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Satış işleminin tek bir günde tamamlanması esastır. Ancak sırasının işleme kapatılmış olması sebebiyle işlem günü resmi müzayede satışı gerçekleşmeyen menkul kıymetlerin satışı takip eden günlerde yapılır. 6.9. Temerüt İşlemleri Bilindiği üzere Hisse Senetleri Piyasasında yapılan işlemlerin takası T+2 yani İşlem Günü+2 gün prensibiyle yapılmaktadır. Yani Pazartesi günü işlem yapıldığı takdirde taraflar yükümlülüklerini Çarşamba akşamına kadar yerine getirmek zorundadır. Alıcı veya satıcı tarafın yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda T+3 günü Borsa yetkilileri tarafından temerrüt işlem sırası açılarak hisse senedi satanın borcuna yerine getirmemesi durumunda bu borcu kapatmak üzere hisse senedi alımı yapılmaktadır. Nakit temerrüdünün olması durumda ise temerrüt durumuyla karşılaşılması halinde takas işlemlerinin zamanında gerçekleştirilmesini ve alacakların mümkün olan en kısa sürede dağıtılmasını sağlamak amacıyla kullanılan “Garanti Hesabı” (Genelge No:272) adındaki hesap kullanılarak bu borç ödenmektedir. Bu işlemler için açılan işlem sıralarında özellik kodları TE (Eski hisse senedi için temerrüt işlem sırası özellik kodu) ve TY (Yeni Hisse senedi için temerrüt işlem sırası özellik kodu) kullanılır. Temerrüt işlem sıralarında yapılan işlemlerin takası temerrüt işlemin yapıldığı gündür (T+0). 6.10. Fon Pazarı ve Borsa Yatırım Fonları Fon Pazarı Fon Pazarı’nda Borsa Yatırım Fonları’nın işlem görmesi esastır. Sermaye Piyasası Kurulu’nun "Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliği"nin (Seri: VII, No:10) 37’nci maddesine dayanarak Borsa Yönetim Kurulu'nca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları katılma belgeleri için de Fon Pazarı bünyesinde pazar açılabilir. Borsa Yönetim Kurulu, Fon Pazarı’nda işlem görecek A tipi yatırım fonları katılma belgeleri için farklı emir ve işlem kuralları belirleyebilir. Borsa’da işlem görmesi uygun görülen BYF katılma belgelerinin alım satım işlemleri, Borsa’da Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP) altındaki Fon Pazarı’nda (F) özellik kodu ile yapılır. 6.11. Sermaye Piyasası Kurulu Kaydında Olup Hisse Senetleri Borsa’da İşlem Görmeyen Şirketlerin Hisse Senetlerinin Halka Arz Edilmeksizin Borsa’da İşlem Görmeye Başlamasına İlişkin Esaslar 170 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.11.1. Amaç 18.09.2008 tarih ve 289 sayılı Genelge, hisse senetleri Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul) kaydında olup İMKB pazarlarında işlem görmeyen şirketlerin hisse senetlerinin halka arz edilmeksizin Sermaye Piyasası Kurulu’nun 22.08.2008 tarih ve 23/924 sayılı Kurul kararı ile Borsa Yönetim Kurulu’nun 18.09.2008 tarihli kararı çerçevesinde Borsa’da işlem görmeye başlaması için uygulanacak usul ve esasları belirlemek ve açıklamak amacıyla düzenlenmiştir. 6.11.2. Hisse Senetlerinin İşlem Görebileceği Pazar Genelge kapsamında Borsa Pazarlarında işlem görecek hisse senetleri için, işleme başlamadan önce oluşmuş bir piyasa değeri mevcut olmadığından ve Kotasyon Yönetmeliği kapsamında piyasadaki mevcut ve muhtemel tedavül hacmi bakımından yapılması gereken değerlendirmelerin sağlıklı olarak yapılması imkanı bulunmadığından, Borsa Yönetim Kurulu’nca verilecek kararla sözkonusu şirketlerin hisse senetleri II. Ulusal Pazar’da işlem görmeye başlayacaktır. Söz konusu şirketlerin hisse senetleri, II. Ulusal Pazar’da işlem görmeye başladıktan sonra, Ulusal Pazar’a geçişlerde aranan ve 3 aylık dönemler itibariyle belirlenen asgari tedavül kriterleri çerçevesinde yapılacak değerlendirmelerde Ulusal Pazar için aranan işlem görme koşullarını sağlamaları halinde, Kotasyon Yönetmeliği’nde düzenlenen kotasyon şartlarının da sağlanması kaydıyla Borsa Yönetim Kurulu’nca alınacak kararla Borsa kotuna alınarak Ulusal Pazar’da işlem görebilecektir. 6.11.3. Başvuru, Borsa’ya Verilecek Bilgi ve Belgeler Hisse senetleri Kurul kaydında olan şirketlerden, Kurul’un Seri:IV, No:39 sayılı “İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliği”nin 7’nci maddesinde yeralan Kurul kaydından çıkarılmaya ilişkin muafiyet şartlarını taşımayan, Son 3 yıl Kurul kaydında bulunan şirketler, hisse senetlerinin halka arz edilmeksizin Borsa’da işlem görmesi için yönetim kurullarınca alınacak bir kararla aşağıda belirtilen bilgi ve belgeler ile birlikte Borsa Başkanlığı’na başvurabilir. İlgili şirket tarafından aynı zamanda hisse senetlerinin kaydileştirilmesini teminen üyelik için Merkezi Kayıt Kuruluşu’na da başvuru yapılır. 171 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından şirket hisse senetlerinin ne kadarının Kurul kaydında olduğuna ilişkin Kurul’dan bilgi alınır. Borsa’ya Verilecek Bilgi ve Belgeler: 1) Hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmesine ilişkin şirket yönetim kurulu kararı 2) İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu 3) İMKB’de İşlem Görme Duyurusu 4) Kotasyon Yönetmeliği’nin “Başvuruya Eklenecek Belgeler” başlıklı 9’uncu maddesinde belirtilen belgeler, 5) Kurul’un 17.07.2003 tarih ve 37/875 sayılı toplantısında belirlenen şartlara sahip iki değerleme şirketi tarafından hazırlanan referans fiyat tespit raporları, 6) İMKB’de İşlem Görme Duyurusu’nun ilan edileceği gazetelerin isimleri 7) Aracı kuruluşla yapılacak sözleşme 8) Hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilmesi için kaydileştirilmelerinin zorunlu olmasından dolayı, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 6’ncı maddesinin 3’üncü fıkrasında hükme bağlanan; kaydileştirilmek üzere teslim edilmeyen hisse senetlerine bağlı mali hakların, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda kayden izleneceğine ve bu hakların, senetlerini aynı maddede yer alan esaslara göre teslim eden hak sahiplerinin hesaplarına aktarılacağına ve yönetime ilişkin hakların Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kullanılacağına ilişkin hususların şirketin nama yazılı pay sahipleri ile adres bilgisi şirkette bulunan hamiline yazılı pay sahiplerine iadeli taahhütlü mektup ile bildirileceğine ilişkin şirket beyanı, 9) Genelge’nin IV.maddesinin (1) No’lu bendinde belirtilen asgari tutarlarda hisse senedini Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kaydileştirilecek en az 250 kişinin adı soyadı/ünvanı ve kaydileştirilecek hisse senedi tutarı bilgilerini içeren Şirket beyanı 10) Borsa tarafından istenecek diğer bilgi ve belgeler Borsa uzmanları tarafından başvuru ile ilgili incelemeler tamamlandıktan sonra Borsa Yönetim Kurulu’nca hisse senetlerinin II.Ulusal Pazar’da işlem görebileceğine karar verilmesini takiben 1 ay içerisinde aracı kuruluş tarafından, Genelge’nin IV. maddesinin (1) No’lu bendinde belirtilen asgari tutarlarda hisse senedinin en az 250 kişi adına Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kaydileştirme işlemleri gerçekleştirilir. Bu işlemler sonucunda aracı Kuruluş tarafından; - Hisse senetlerinin kaç adet yatırımcı adına kayden oluşturulduğuna ve oluşturulan hisse tutarına ilişkin Merkezi Kayıt Kuruluşu’ndan alınacak yazı ile - Hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebilir şekilde kaydileştirilmesi için Kurul kayıt ücretinin ödendiğine ilişkin Kurul’dan alınacak yazı Borsa’ya iletilir. 172 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.11.4. Borsa’da İşlem Görme Esasları Halka arzedilen hisse senetlerinin Borsa'da işlem görebilmesi esasları aşağıdaki şekildedir. • Borsa'ya belli formatta bir dilekçe ile işlem görme başvurusunda bulunulur. • Borsa'ca istenen bilgi ve belgeler teslim edilir. • Borsa uzmanları şirket merkez ve üretim tesislerini ziyaret ederler ve yöneticilerle görüşürler. • İzahnameye konulmak üzere ilgili mevzuat ve yönetmelik hükümleri çerçevesinde belirlenen şirket hisse senetlerinin Borsa’nın hangi pazarında işlem göreceğine dair Borsa görüşü SPK’na gönderilir. • İlgili Müdürlükçe pazar başvurusu ile ilgili olarak rapor hazırlanır. • Hazırlanan rapor Yönetim Kurulu'nda görüşülür. Menkul kıymetlerin Borsa'da işlem görmesi Borsa Yönetim Kurulunun olumlu kararına bağlıdır. • Borsa Yönetim Kurulunca Borsa'da işlem görmesi uygun bulunan menkul kıymetlerin işlem göreceği pazar Yönetim Kurulu tarafından belirlenir. • Yönetim Kurulunun kararı olumlu ise işlem görme tarihi, işlem göreceği pazar ve diğer bilgiler KAP’ta en az bir hafta önce ilan edilir ve belirlenen tarihte hisse senetleri Borsa'da işlem görmeye başlar. a - Kota Alma ve Pazar Kayıt Ücreti: Kota alınan menkul kıymetlerin nominal tutarı üzerinden %0.1 (Binde bir)’dir. Pazar kayıt ücreti de, Kota Alma Ücreti ile aynı esaslar çerçevesinde hesaplanarak ilgili ortaklıklara tahakkuk ettirilir. Bağlı ortaklıklar ve iştirakler hariç, Kamu İktisadi Teşebbüsleri, genel ve katma bütçeli daireler ve mahalli idareler tarafından çıkarılmış ve Hazine Müsteşarlığı'nın bağlı olduğu Bakanlık'ın yazılı isteği üzerine Borsa Kotuna alınmış menkul kıymetlerde kota alma ücretinin 1/2'si (yarısı) alınır. b - Kotta Kalma ve Kayıtta Kalma Ücreti: Kotta Kalma ücreti, Kota Alma ücretinin dörtte biri tutarındadır. Kayıtta Kalma ücreti de, Kotta Kalma Ücreti ile aynı esas ve usuller çerçevesinde hesaplanarak ilgili ortaklıklara tahakkuk ettirilir. 6.11.5. Başvurunun İncelenmesi Genelge kapsamına giren şirketler, Borsa Yönetimi'nce istenecek her türlü bilgi ve belgeyi verilen sürelerde Borsa'ya teslim etmekle yükümlüdür. 173 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesi gereği, Borsa görevlileri ilgili şirketin merkezinde ve faaliyet birimlerinde inceleme yapabilirler. Şirketler, Borsa görevlilerine incelemelerinde her türlü yardım ve kolaylığı sağlamak ve mali tabloları ile her türlü hesap ve işlemlerini incelemeye açık tutmak zorundadırlar. 6.11.6. Borsa Tarafından Kurul’dan Görüş İstenmesi Genelge kapsamında Borsa’ya başvuru yapan şirketlerle ilgili olarak Borsa Başkanlığı’nca; Şirket, şirketin ortakları ile yönetim ve denetim kurulu üyeleri nezdinde Borsa’da işlem görmesini etkileyecek önemde yürütülen veya sonuçlandırılan yasal bir takibat ya da bir çalışma veya “İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu” ve “İMKB’de İşlem Görme Duyurusu”na yazılmasına gerek görülen herhangi bir husus olup olmadığına, Söz konusu şirketlerin en az 3 yıldır Kurul kaydında olup olmadığına ve Kurul’un Seri:IV, No:39 sayılı “İhraçcıların Muafiyet Şartlarına ve Kurul Kaydından Çıkarılmalarına İlişkin Esaslar Tebliği’nin 7’nci maddesinde yeralan Kurul kaydından çıkarılmaya ilişkin muafiyet şartlarını taşıyıp taşımadığına ilişkin Kurul’dan görüş istenir. Kurul görüşü “İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu” ve “İMKB’de İşlem Görme Duyurusu”’nda ilan edilir. 6.11.7. Borsa Yönetim Kurulu’nca Şirket Başvurusunun Değerlendirilmesi Şirket başvurusu incelenerek, Kurul’dan istenen görüş de dikkate alınmak suretiyle Borsa Yönetim Kurulu’nca ilgili şirket hisse senetlerinin Borsa II. Ulusal Pazar’da işlem görüp göremeyeceğine karar verilir. Şirket hisse senetlerinin Borsa’da işlem görebileceği kararının verilmesi halinde, hisse senetlerinin Borsa’da işlem görme başvurusunun nihai olarak kabul edilebilmesi için sözkonusu karar tarihinden itibaren 1 ay içerisinde ilgili genelgenin IV.maddesinin (1) No’lu bendinde belirtilen asgari tutarda hisse senedinin en az 250 kişi hesabında Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde Borsa’da işlem görebilir şekilde kayden oluşturulması gerektiği hususu şirkete ve aracı kuruluşa bildirilir. Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kaydileştirme işlemlerinin başlaması için şirket hisse senetlerinin tamamının Kurul kaydına alınmış olması şartı aranır. Yukarıda belirtilen şekilde Borsa Yönetim Kurulu karar tarihinden itibaren hisse senetlerinin kaydileştirilmesi işlemlerinin 1 ay içerisinde gerçekleştirilememesi halinde, Borsa Yönetim Kurulu’nca 1 aylık ilave süre verilebilir. Aracı kuruluş tarafından belirtilen tutarda ve 250 kişi adına hisse senedinin Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden oluşturulduğuna ilişkin Merkezi Kayıt Kuruluşu’ndan alınan yazı ile Kurul kayıt ücretinin ödendiğine ilişkin yazı Borsa’ya ulaştırıldığında Borsa Yönetim Kurulu’nca hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmesi için nihai karar alınır. 174 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Borsa Yönetim Kurulu’nca alınan nihai karar sonrasında Genelge’nin VIII. ve IX. maddelerinde belirtilen sürelerde İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu ve İMKB’de İşlem Görme Duyurusu ilanları yapılır. 6.11.8. İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formunun Tescil ve İlanı İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu, Borsa Yönetim Kurulu’nca nihai işlem görme kararı alındıktan sonra 15 gün içerisinde ortaklığın kayıtlı olduğu Ticaret Sicili'ne tescil ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilir. Tescil ve ilana ilişkin belgeler Borsa’ya iletilir. Sermaye Piyasasi Kurulu’nun 22.08.2008 tarih ve 23/924 sayılı kararı uyarınca İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu ve İMKB’de İşlem Görme Duyurusu’nda yeralan bilgilerin gerçeği dürüst bir biçimde yansıtmasından ihraçcılar sorumludur. Ancak kendilerinden beklenen özeni göstermeyen aracı kuruluşlara da zararın ihraçcılara tazmin ettirilmeyen kısmı için müracaat edilebilir. Bağımsız denetim kuruluşları ise denetledikleri mali tablo ve raporlara ilişikin olarak hazırladıkları raporlardaki yanlış ve yanıltıcı bilgi ve kanaatler nedeniyle doğabilecek zararlardan hukuken sorumludur. 6.11.9. İMKB’de İşlem Görme Duyurusunun İlanı İMKB’de İşlem Görme Duyurusu, İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu’nun tescilinden itibaren 15 gün içerisinde bir gazetenin Türkiye baskısı ile ortaklık merkezinin bulunduğu yerde çıkan en yüksek tirajlı iki mahalli gazeteden birinde ilan edilir. İMKB’de İşlem Görme Duyurusu’nda, hisse senetlerinin Borsa’da işlem göreceği tarih ile Duyuru’nun ilan edileceği günden bir önceki gün itibariyle Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde Borsa’da işlem görebilir şekilde kayden oluşturulan hisse senetlerinin nominal tutarı ve yatırımcı sayısına ilişkin güncellenmiş bilgilere yer verilir. 6.11.10. İlk Gün Uygulanacak Baz Fiyat Şirket hisse senetlerine ilişkin olarak, Kurul’un 17.07.2003 tarih ve 37/875 sayılı toplantısında belirlenen şartlara sahip iki değerleme şirketi tarafından hazırlanan değerleme raporlarıyla tespit edilen referans fiyatların aritmetik ortalaması üzerinden hesaplanan ve ilgili fiyat adımına uyarlanan referans fiyat II. Ulusal Pazar’da işlemlerin başlayacağı ilk gün baz fiyat olarak uygulanır. II. Ulusal Pazar’da uygulanan fiyat marjı ve işlem yöntemi bu kapsamda işlem görecek şirketlerde de geçerlidir. 175 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 6.11.11. İşleme Başlama Tarihi İMKB’de İşlem Görme Duyurusu’nun gazetelerde ilan edildiği gün hisse senetlerinin Borsa’da işlem görmeye başlayacağı tarih ile Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kayden oluşturulan hisse senedi tutarına ve yatırımcı sayısına ilişkin bilgiler ile İMKB’de İşlem Görme Bilgi Formu Borsa Günlük Bülteni’nde ilan edilir. 6.11.12. Borsa’da İşlem Görmesi Amacıyla İlk Aşamada Aracı Kuruluşa Tevdi Edilen Hisse Senetlerinin Dışında Kalanların Borsa’da Satılması Borsa’da işlem görmek üzere kayden Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde oluşturulan hisse senetleri dışında kalan hisse senetlerinin Borsa’da satışa konu olabilmesi için Kurul’un Seri:I, No:26 sayılı Tebliği Ek Madde 2’nin 1’inci ve 2’nci fıkralarında hükme bağlanan, hisse senetleri Borsa’da halen işlem gören şirketlerde uygulanmakta olan mevcut esaslar geçerli olacaktır. Buna göre, hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, Kurul kaydında olan ancak Borsada işlem görmeyen hisse senetlerinin Borsada satılabilmesi için; aracı kurumlar vasıtasıyla; satışı talep edilen süre belirtilerek hisse senetleri Merkezi Kayıt Kuruluşu’na depo edilir. Söz konusu hisse senetlerinin nominal değeri ile müracaatın Merkezi Kayıt Kuruluşu evrakına giriş tarihindeki Borsa ikinci seans kapanış fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan Kurul kayıt ücretleri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Ankara Şubesindeki ilgili hesaplara yatırılır. Merkezi Kayıt Kuruluşu gerekli kontrolleri yaparak depo edilen tüm hisse senedi miktarlarını, öngörülen satış sürelerini, müracaatı yapan kişilerin isim veya unvanını kamuya duyurulmak üzere günlük olarak toplu halde Borsaya ve her ayı takip eden beş iş günü içinde Kurula yazılı olarak bildirir. Kurul tarafından aksi bildirilmedikçe depo edilen hisse senetleri üçüncü iş gününden sonra satılabilir. 6.11.13. Borsa’ya Ödenecek Ücret Genelge kapsamında işlem görecek şirketler için İkinci Ulusal Pazar’da uygulanan pazar kayıt ücretleri esas alınır. Buna göre, Pazar kayıt ücreti kayda alınan menkul kıymetlerin nominal tutarı üzerinden %0.1 (binde bir)’dir. Kayıtta Kalma ücreti de Pazar Kayıt ücretinin dörtte biri tutarındadır. Hisse senetleri II. Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerin sermaye artırımları nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin kot dışı pazar kaydına alınmasında da Kotasyon Yönetmeliğinin ilave kotasyon zorunluluğu hükümleri uygulanır. Bu çerçevede, hisse senetleri Borsa II. Ulusal Pazar’da işlem gören ortaklıkların bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırımları nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetlerinin dağıtım tarihinin Borsaya bildirilmesi, Kotasyon Yönetmeliğinin uygulanması bakımından ilave kayda alma başvurusu olarak kabul edilir. Bu 176 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI ortaklıkların sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetleri, sermaye artırımının tamamlandığına ilişkin belgeler ile Kotasyon Yönetmeliği’nin 9’uncu maddesinde belirtilen bilgi formu dışında, Kotasyon Yönetmeliğin 9’uncu ve 10’uncu maddelerinde belirtilen bilgi ve belgelerin verilmesi gerekmeksizin ve ilgili genelgede yer alan işlem görme şartları aranmaksızın Borsa kaydına alınır. Sermaye artırımının tamamlandığına ilişkin Kurul’dan alınan belge veya Ticaret Sicili tescil belgesi, alındıktan sonra yukarıda belirtilen bilgi formu ile birlikte 2 iş günü içerisinde Borsaya gönderilir. Hisse senetleri Borsa II. Ulusal Pazar’da işlem gören ortaklıkların sermaye artırımı nedeniyle ihraç edecekleri hisse senetleri, ortaklara dağıtım tarihinden itibaren ilgili düzenlemeler çerçevesinde Borsada işlem görmeye başlar. 6.11.14. Sermaye Piyasası Kurulu’na Ödenecek Ücret Borsa’da ilk aşamada işlem görmesi için aracı kuruluşa tevdi edilen paylar için, hesaplanan referans fiyat ile şirket paylarının nominal değeri üzerinde kalan kısmı üzerinden binde iki (% 0,2) oranında hesaplanacak Kurul kayıt ücretinin aracı kuruluş tarafından Kurul hesabına yatırılması gerekmektedir. 6.11.15. Hisse Senetlerinin Belirli Bir Süre İşlem Görmemesi Durumunda Yapılacak İşlemler İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği’nin “Belirli Bir Süre İşlem Görmeyen Hisse Senetleri” başlıklı 27’nci maddesinde düzenlenen “Bir aylık süre içinde işlem görmeyen hisse senedinin, bir ayı takip eden ilk seansta fiyat marjları serbest bırakılır ve Bülten'de ilân edilir. Fiyat marjlarının serbest bırakılmasını takip eden beş iş günü süresince işlem gerçekleşmemesi halinde hisse senedi ilgili pazardan Yönetim Kurulu Kararı'na kadar Başkanlık tarafından geçici olarak çıkarılır.” hükmü kapsamında belirli bir süre işlem gerçekleşmeyen hisse senetleri ile ilgili gerekli işlemler yerine getirilir. 6.11.16. İkinci Ulusal Pazar’dan Çıkarma Genel olarak Borsa'da hisse senetleri işlem gören şirketler için Sermaye Piyasası ve Borsa Mevzuatının ilgili hükümleriyle belirlenen yükümlülükleri yerine getirmeyen veya söz konusu düzenlemelerde belirtilen durumların oluştuğu şirketlerin hisse senetleri Borsa Yönetim Kurulu kararıyla geçici veya sürekli olarak II. Ulusal Pazar’da işlem görmekten men edilebilirler. 177 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Borsa Yönetim Kurulu, gerekli gördüğü hallerde, çıkarma kararından önce ilgili kuruluşu durumu düzeltmesi için süre vererek uyarabilir. 6.11.17. Diğer Hükümler Genelge'de belirtilen hükümleri yorumlamaya, açıklık bulunmayan hususlarda karar vermeye, uygulamayı düzenlemeye ve yönlendirmeye Borsa Yönetim Kurulu yetkilidir. Kurul kaydında olup, daha önce hisse senetleri Borsa pazarlarında işlem görmekten sürekli olarak men edilen şirketler ilgili genelge kapsamında başvuru yapamazlar. 6.11.18. Yürütme Genelge hükümleri Borsa Başkanı tarafından yürütülür. 178 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 7. HİSSE SENETLERİ PİYASASINDA GENEL İŞLEM KURALLARI 7.1. Borsa Kaydına Alınan Fiyatlar Borsada alım satımı gerçekleştirilen işlemler; işlem miktarı bir lot veya bunun üstünde ise Borsa tarafından kayda alınır. Sadece normal emirler arasındaki işlemler tescil edilirler, gerçekleşen özel emir işlemlerinin fiyatları tescil edilmez. Tescil işlemi için alıcı ile satıcının farklı olması gerekmez. Diğer bir ifadeyle, Borsa tarafından hesaplanan ve bültenlerde yayınlanan her hisse senedinin en düşük, en yüksek, kapanış ve ağırlıklı ortalama fiyatlarında tescil edilen normal emirler sonucu gerçekleşmiş işlemler dikkate alınır. İşlem miktarına ve hacmine ise özel emir işlemleri de dahil olmak üzere, tüm işlemler dahil edilir. Borsa Başkanlığı işlem fiyatlarının Borsa kaydına alınabilmesi için gereken asgari işlem miktarını en az bir hafta önceden ilan ederek değiştirebilir. 7.2. Bir Hisse Senedinde İşlemlerin Geçici Olarak Durdurulması Borsa Başkanı, aşağıdaki durumlardan birinin varlığı halinde ilgili hisse senedinin seansını geçici olarak durdurabilir: 1. Bir hisse senedinde ya da hisse senedini ihraç eden ortaklığa ait olarak alıcı ve satıcıların kararlarını etkileyecek önemde bilgiler olduğunun öğrenilmesi ve Borsa Yönetiminin bu bilgilerden borsa üyelerinin ve müşterilerinin haberdar edilmesini gerekli görmesi, 2. Bir hisse senedi için sağlıklı bir piyasa teşekkül etmesini önleyecek şekilde olağan dışı fiyat ve/veya miktarda alım satım emirlerinin sistemlere kaydedilmesi, 3. Bir hisse senedine ait emirlerin İMKB Hisse düzenlenen Toptan Alış-Satış kapsamına girmesi, Senetleri Piyasası Yönetmeliğinde 4. Bir seansın sağlıklı bir biçimde yürütülmesini engelleyen diğer unsurların ortaya çıkması. Borsa Başkanı, işlemlerin yeniden başlamasına aynı seans süresi içinde izin vermiş ve yeterli süre kalmışsa seans yeniden açılır. Borsa Başkanı bir hisse senedine ait işlemleri en fazla 5 işgünü için durdurulabilir. 5 işgününü aşan süreler için Borsa Yönetim Kurulu karar verebilir. 179 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bir hisse senedinin Borsada işlem görmesinin geçici olarak durdurulması halinde, bu durum Borsa Bülteninde ve Borsada gerekçesiyle birlikte duyurulur. Söz konusu hisse senetlerine ait işlemlerin yapılmasına aynı seansta izin verilmişse, seans yeniden başladığında gerekirse baz fiyatı Borsa Başkanı tarafından yeniden belirlenir ve Borsada ilan edilir. Geçici olarak durdurulma süresi bir seansı aşmışsa, söz konusu hisse senedinin tekrar işlem görmeye başlayacağı zaman ve baz fiyatı Borsa Başkanı’nca belirlenir ve Borsa Bülteni’nde ve Borsada ilan edilir. 7.3. İMKB'de Kredili Menkul Kıymet, Açığa Satış İşlemlerine İlişkin Düzenlemeler 7.3.1. Kredili Menkul Kıymet İşlemleri Ve Açığa Satış İşlemlerini Konu Alan Menkul Kıymet Listeleri Borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarından, sermaye piyasası araçlarının kredili alım ve açığa satış işlemlerine konu olacaklar ilgili borsanın yetkili organları tarafından piyasa kapitalizasyonu, likidite, dolaşımda bulunan pay sayısı, işlem sıklığı ve bu gibi hususlar dikkate alınmak suretiyle bir veya birden fazla gruba ayrılarak listelere alınır, Kurul'a bildirilir ve Kurul'un onayını müteakip ilan edilir. Kurul gerekli gördüğü hallerde, bazı sermaye piyasası araçlarının listelerden çıkarılmasını ilgili borsanın yetkili organından isteyebilir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:V, No:65 sayılı Tebliği’nin 6’ıncı maddesi çerçevesinde, “Kredili Menkul Kıymet İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi” İMKB pazarlarında işlem görme şartlarını sağlayan tüm şirketlerin hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. “Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi”nde, kredili menkul kıymet işlemine konu olan hisse senetleri ile açığa satışa konu olan hisse senetleri arasında paralellik sağlanması, likiditenin artırılması, yatırımcılara ve üyelerimize işlemlerinde esneklik sağlanması amaçlarıyla bazı değişiklikler yapılmıştır. Buna göre, 1 Mart 2006 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere; “Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi”, Gözaltı Pazarı hariç tutularak İMKB Pazarları’nda işlem gören tüm hisse senetlerini ve borsa yatırım fonlarını kapsayacak şekilde yeniden belirlenmiştir. Dolayısıyla, İMKB Ulusal, Kurumsal Ürünler, İkinci Ulusal Pazarları’nda işlem gören hisse senetleri ve borsa yatırım fonları hem kredili işleme hem de açığa satış işlemine konu olabilecektir. Gözaltı Pazarı’nda işlem gören hisse senetleri ise gerek kredili işlemlere gerekse açığa satış işlemlerine konu edilemeyecektir. SPK ‘nın işlem grupları karararına istinaden B ve C grubunda yer alan hisse senetlerinde kredili işlem ve açığa satış yapılmamaktadır. 180 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI SPK’nın 03.05.2001 tarih ve 21 sayılı toplantısında alınan ve 2001/18 sayılı SPK Haftalık Bülteni’nde yayımlanan karara istinaden İMKB Yönetim Kurulu’nun 12.06.2001 tarih ve 804 sayılı kararı doğrultusunda, Seri: V, No: 65 sayılı “Kredili Menkul Kıymet Açığa Satış ve Menkul Kıymetlerin Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliğ” uyarınca, işlem sıraları sürekli kapatılmış olan hisse senetleri hemen, işlem sıraları geçici durdurulmuş olan hisse senetleri ise kapalılık halinin 5 iş gününden fazla sürmesi ve Borsamız Yönetim Kurulu tarafından kapalılık halinin devamına karar verilmesi durumunda “Kredili Menkul Kıymet İşlemleri ile Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listesi”nden çıkartılır. 7.3.2. Açığa Satış İşlemleri Açığa satış işlemi; sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışa ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa satış sayılır. Açığa satış işlemleri yapmak için Kurul'dan yetki belgesi alan kurumlar Borsa'ya başvurarak Bilgisayarlı Alım Satım Sistemi'nde kendilerine bu yetkinin verilmesini sağlayacaklardır. Söz konusu başvuru Sermaye Piyasası Kurulu'nun izin belgesi ve belgenin ilan ettirildiği gazetelerle beraber Üye İşleri Müdürlüğü'ne yapılacaktır. Açığa satış işlemleriyle ilgili olarak sadece Hisse Senetleri Piyasası'nda hali hazırda geçerli olan limitler uygulanacaktır. Fiyat Sınırı Açığa satış işlemi, açığa satışa konu olan menkul kıymetin en son gerçekleşen fiyatının bir önceki fiyattan daha yüksek olması halinde açığa satış işlemi en son gerçekleşen fiyat düzeyinden yapılabilir. Emir Girişi Açığa satış emri girmek isteyen üye, normal emir girişinde kullandığı "Sat" tuşu yerine "Açığa Satış" tuşuna basarak emrini girecektir. Açığa satış işlemlerine ilişkin Özel Emir ve Tarihli Emir verilemez. Gözaltı Pazarında işlem gören hisse senetlerinde Açığa Satış emri verilemez. 8 Ocak 2008 tarih ve 298 No’lu Genelge uyarınca Sürekli Müzayede Seansının açılışında, en son gerçekleşen fiyat bir önceki seansın kapanış fiyatıdır ve açığa satış emri bu fiyatın bir adım üzerinden verilebilir. Baz fiyat serbest veya değiştirilmiş ise açığa satış emri işlem gerçekleştikten sonra verilebilir. Sistem fiyat sınırı ile ilgili kontrolleri yapacak, söz konusu düzenlemeye uymayan emir girişleri yapılamayacaktır. 181 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 8 Ocak 2009 tarih ve 298 No’lu Genelge uyarınca 20 Ocak 2009 tarihinden itibaren açılış seanslarında açığa satış emirleri gönderilememektedir. Açığa Satış İşlemlerinin Bültende İlanı Açığa satış işlemleri Bültende hisse bazında, her fiyat seviyesinde miktar ve sözleşme adedi belirtilerek ilan edilecektir. 182 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 8. PAY PİYASASINDA ENDEKSLER VE İMKB PAY ENDEKSLERİ 8.1. Genel Tanım Endeks, bir veya daha fazla değişkenin hareketlerinden ibaret olan oransal değişimi ölçmeye yarayan bir göstergedir. Endeksler, karmaşık olayların tek bir rakama indirgenmesini sağlayan, olaylar ve sonuçları hakkında yaklaşık bilgi verebilen araçlardır. Endeksler kullanılırken kapsamı, temsil yeteneği, hesaplama yöntemi ve sıklığı, avantajları, dezavantajları ve endeks üzerine yansımayan özelliklerin neler olduğu iyi bilinmelidir. Endeksler, zaman içinde bir süreklilik, dolayısıyla karşılaştırabilme imkanı sağlarlar. Böylece endekse konu olan değişken veya değişkenlerin yönü, değişimi veya gidişi belirlenebilir. Bu nedenle endeksin, incelenmek istenen olayı temsil etmesi gerekmektedir. "Gösterge" olarak da adlandırılabilecek endeksler, aynı veya farklı zaman dilimi içindeki iki veya daha fazla değişkeni karşılaştırma imkanı sağlarken, geleceği tahmin aracı olarak da kullanılmaktadırlar. Endeksler, ayrıca, aynı veya değişik mekanlardaki (örneğin diğer bir ülkedeki) aynı veya farklı değişkenlerin (örneğin pay getirilerinin) karşılaştırılabilmesini sağlarlar. Endeksler, iktisat, işletme ve sosyal olaylardaki konular arasında bir ilişki olup olmadığı hakkında fikir de verebilir. 8.2. Pay Endeksleri Pay piyasasının genel bir göstergesi olan pay endeksleri, endeks kapsamındaki payların fiyatları baz alınarak "piyasa performansı" hakkında genel bir bilgi verir. Pay endeksleri, genellikle piyasanın anlık durumunu yansıtır. Dünyada 1884 yılından beri kullanılmakta olan pay endeksleri (stock indices and averages) genellikle üç ayrı şekilde hesaplanmaktadır; 1. Aritmetik Ortalama Formülü İle, 2. Geometrik Ortalama Formülü İle, 3. Şirketlerin Piyasa Değerlerinin (Market Capitalization) Kullanıldığı Formüller İle. Pay Endeksleri, paylardaki fiyat hareketlerinden yola çıkılarak borsanın genel trendlerinin belirlenmesinde kullanılabileceği gibi günümüzde bir endeksi baz alan Borsa Yatırım Fonları (BYF) aracılığıyla ve Vadeli İşlemlere konu dayanak varlık olmasıyla finansal ürün olarak da kullanılabilmektedir. 183 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 8.3. İMKB Pay Endeksleri İMKB Pay Endeksleri, Borsa’da işlem gören payların gruplar halinde ortak performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur. Tanımlar ve Genel Kurallar: Piyasa Değeri Piyasa değeri, sermayeyi temsil eden toplam pay sayısının pay fiyatı ile çarpılması suretiyle hesaplanır. Piyasa değerinin hesaplanmasında “eski” ve (varsa) “yeni” payların fiyatları ayrı ayrı dikkate alınır. Ancak, işlem sırası açılmayan “yeni” paylar için ve esas sermaye sisteminde yapılan sermaye artırımlarında sermayenin tescil ve ilanına kadar Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)’nda oluşturulan geçici paylar için, “eski” payın fiyatı dikkate alınır. Fiili Dolaşımdaki Pay Oranı Fiili dolaşımdaki pay oranı, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından, İMKB piyasalarında işlem gören payların halka açıklık oranlarını gösterir bir kavram olarak tanımlanmış olup, MKK tarafından hesaplanarak ilan edilir. Fiili Dolaşımdaki Payların Piyasa Değeri Fiili Dolaşımdaki Payların Piyasa Değeri, toplam piyasa değerinin fiili dolaşımdaki pay oranı ile çarpılması suretiyle hesaplanır. A, B ve C Listeleri İMKB’de işlem gören payların SPK tarafından belirlenmiş kriterlere göre değerlendirilmesi suretiyle oluşturulan, alım satım esasları farklılaştırılmış ve farklı tedbirlerin uygulandığı listeleri ifade eder. Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu Kurumsal yönetim derecelendirme notu, SPK’nın “Sermaye Piyasasında Derecelendirme Faaliyeti ve Derecelendirme Kuruluşlarına İlişkin Esaslar Tebliği” kapsamında, SPK tarafından belirlenmiş derecelendirme kuruluşları listesinde bulunan derecelendirme kuruluşları tarafından, şirketin bir bütün olarak tüm kurumsal yönetim ilkelerine uyumuna ilişkin olarak verilen notu ifade eder. Döviz Kuru T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen Efektif Alış kurlarını ifade eder. Fiyat ve Getiri Endeksleri İMKB Pay Endeksleri hem Fiyat hem de Getiri olarak hesaplanır. Fiyat Endeksi ve Getiri Endeksi arasındaki tek fark nakit temettü ödemelerinde ortaya çıkar. Nakit temettü ödemelerinde; Getiri Endeksinin bölen değerinde ödenen temettünün endekse dahil paylara 184 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI ağırlıkları oranında yatırıldığı varsayımıyla düzeltme yapılırken, Fiyat Endeksinin bölen değerinde ödenen temettünün portföy dışına çıkarıldığı varsayımıyla düzeltme yapılmaz. Kapsam Dışı Paylar Gözaltı Pazarı’nda işlem gören paylar ile C listesinde yer alan paylar İMKB Pay Endekslerinin hiçbirine dahil edilmez. Endeksleri Hesaplamaya Başlama / Son Verme Kapsamındaki pay sayısı sabit olan endeksler hariç olmak üzere, yeni bir endeksin hesaplanmaya başlanabilmesi için kapsamında yer alan şirket sayısının 5’e ulaşmış olması gerekir. Hesaplanmakta olan herhangi bir endeksin kapsamındaki şirket sayısı 2’nin altına düşerse, yapılacak duyuruyu takip eden ikinci ayın ilk iş günü geçerli olacak şekilde endeksin hesaplanmasına son verilir. Değerleme Dönemi: İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka endekslerinin kapsamına ilişkin yapılan periyodik gözden geçirme sırasında, değerlemede kullanılan verilerin ait olduğu dönemi ifade eder. Değerleme dönemi, işlem hacmi verileri için Kasım, Şubat, Mayıs ve Ağustos aylarının son işlem gününden geriye doğru geçmiş 6 ay, piyasa değeri ve fiili dolaşımdaki pay oranı verileri için ise Kasım, Şubat, Mayıs ve Ağustos aylarının son işlem günüdür. Değerleme Günü: İMKB Temettü ve İMKB Temettü 25 endekslerinin kapsamına ilişkin yapılan periyodik gözden geçirme sırasında, değerlemede kullanılan verilerin ait olduğu günü ifade eder. Değerleme günü piyasa değeri ve fiili dolaşımdaki pay oranı verileri için Kasım ve Mayıs aylarının son işlem günüdür. Endeks Dönemi: İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka endekslerinin kapsamına ilişkin yapılan periyodik gözden geçirme sonucunda endekslerin kapsamında yapılan dönemsel değişikliklerin geçerli olacağı dönemi ifade eder. Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık olmak üzere 4 endeks dönemi vardır. İMKB Temettü ve İMKB Temettü 25 Endekslerinin kapsamına ilişkin yapılan periyodik gözden geçirme sonucunda endekslerin kapsamında yapılan dönemsel değişikliklerin geçerli olacağı dönemi ifade eder. Ocak-Haziran ve Temmuz-Aralık olmak üzere 2 endeks dönemi vardır. Dönemsel Değişikliklerin İlanı: İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100, İMKB 10 Banka, İMKB Temettü ve İMKB Temettü 25 endekslerinin kapsamında dönemsel olarak yapılacak değişiklikler, ilgili endeks dönemi başından en az 10 gün önce ilan edilir.Endekslerin Hesaplanma ve Yayın Saatleri 185 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Fiyat Endeksleri seanslar süresince her 10 saniyede bir hesaplanır ve eşanlı olarak yayınlanır. Getiri Endeksleri ise her seansın sonunda bir kez hesaplanır ve yayınlanır. Veri Hassasiyetleri VERİ HASSASİYETLERİ Endeks Değerleri Tam sayıdan sonra 2 hane Endeks Bölen Değerleri Tam sayıdan sonra 4 hane Fiili Dolaşımdaki Pay Oranları (FDPO) (%) FDPO<%1 ise tam sayıdan sonra 2 hane, FDPO>=%1 ise tam sayı Temettü Verimi: Temettü Verimi ÖdenenTemettü SermayeArtırımTutarı PiyasaDeğeri Temettü Verimii: “i”şirketinin Değerleme Günü itibariyle hesaplanan temettü verimini Ödenen Temettüi: “i”şirketinin içinde bulunduğu mali dönemde ödediği toplam brüt nakit temettü tutarını Sermaye Artırım Tutarıi: “i”şirketinin içinde bulunduğu mali dönemde ortaklara rüçhan hakkı kullandırarak yaptığı bedelli sermaye artırım tutarı ile rüçhan hakkı kullandırma fiyatının çarpılması sonucunda elde edilen tutarların toplamını Piyasa Değerii : “i”şirketinin Değerleme Günü piyasa değerini ifade eder. Hesaplanan Endeksler Gözaltı Pazarı’nda işlem gören paylar ile C listesinde yer alan paylar İMKB Pay Endekslerinin hiçbirine dahil edilmez. İMKB 100 Endeksi: İMKB Pay Piyasası için temel endeks olarak kullanılmaktadır. Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 100 paydan oluşmakta olup, İMKB 30 ve İMKB 50 endekslerine dahil payları da kapsar. 186 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İMKB 50 Endeksi: Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 50 paydan oluşmakta olup, İMKB 30 endeksine dahil payları da kapsar. İMKB 30 Endeksi: Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 30 paydan oluşur. İMKB 10 Banka Endeksi: Ulusal Pazar’da işlem gören bankalar arasından seçilen 10 paydan oluşur. İMKB 100-30 Endeksi: İMKB 100 Endeksine dahil olup, İMKB 30 Endeksinde yer almayan 70 paydan oluşur. İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi: İMKB pazarlarında işlem gören ve belirlenmiş asgari kurumsal yönetim derecelendirme notuna sahip olan şirketlerin paylarından oluşur. İMKB Tüm Endeksi: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları hariç olmak üzere, İMKB pazarlarında işlem gören şirketlerin paylarından oluşur. İMKB Tüm-100 Endeksi: İMKB Tüm Endeksine dahil olup, İMKB 100 Endeksinde yer almayan paylardan oluşur. Sektör Endeksleri ve Alt Sektör Endeksleri: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları hariç olmak üzere, İMKB pazarlarında işlem gören şirketlerin paylarından oluşur. İMKB Ulusal Endeksi: Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerin paylarından oluşur. İMKB İkinci Ulusal Endeksi: İkinci Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerin paylarından oluşur. İMKB Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Endeksi: menkul kıymet yatırım ortaklıklarının paylarından oluşur. İMKB pazarlarında işlem gören İMKB Şehir Endeksleri: İMKB pazarlarında işlem gören ve ana üretim/hizmet faaliyetlerinin gerçekleştiği ya da şirket merkezinin bulunduğu şehre göre gruplandırılmış paylardan oluşur. Holdingler hariç mali sektörde faaliyet gösteren şirketler ile perakende ticaret sektöründe faaliyet gösteren şirketler kapsam dışındadır. İMKB Temettü Endeksi: Ulusal Pazar ve İkinci Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen ve son 3 yılda nakit temettü dağıtan şirketlerin paylarından oluşur. 187 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İMKB Temettü 25 Endeksi: İMKB Temettü Endeksinde yer alan ve değerleme günü itibariyle temettü verimlerine göre büyükten küçüğe doğru yapılan sıralamada ilk 2/3’lük dilimde yer alan ve fiili dolaşımda bulunan kısmının piyasa değeri en büyük olan 25 paydan oluşur. İMKB Halka Arz Endeksi: Halka arz edilerek, Ulusal Pazar ve İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmeye başlayan şirketler ile Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem görmeye başlayan gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının paylarından oluşur. Payların Seçimi/Endekse Alınma Kriterleri İMKB 30, İMKB 50, İMKB 100 ve İMKB 10 Banka Endeksleri: Payların endekslere alınabilmesi için değerleme dönemi sonu itibariyle A veya B Listesinde yer almaları şarttır. C Listesinde yer alan paylar endekslere dahil edilmez. İMKB 30, İMKB 50 ve İMKB 100 endekslerinin kompozisyonu Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının paylarından, İMKB 10 Banka Endeksinin kompozisyonu ise Ulusal Pazar’da işlem gören bankaların paylarından oluşturulur. Payların endekslere alınabilmesi için, değerleme dönemleri sonu itibarıyla İMKB’de en az 60 gün süreyle işlem görmesi şarttır. Değerleme dönemi içinde belli bir piyasa değeri büyüklüğü şartını sağlıyor olması nedeniyle endekslere dahil edilen hisse senetleri için 60 gün süreyle işlem görme şartı aranmaz. Birden fazla grup payı ayrı sıralarda işlem gören şirketlerin, sadece bir grup payı endekslere dahil edilir. Endekslerde yer alacak payların seçimi aşağıdaki gibi yapılır. Paylar, değerleme dönemi sonu itibariyle fiili dolaşımda bulunan kısmının piyasa değerlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Paylar, değerleme dönemindeki günlük ortalama işlem hacimlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Günlük ortalama işlem hacimlerinin hesabında sadece özellik kodu “E” (Eski) ve “Y” (Yeni) olan normal emir işlemleri ile payların işlem gördüğü gün sayıları esas alınır. Nihai sıralama aşağıda açıklandığı şekilde yapılır: Her iki listede; birinci sırada yer alan pay varsa nihai listede ilk sıraya konur. Her iki listede; birinci sırada yer alan pay yoksa, ilk iki sıra içinde yer alan pay olup olmadığına bakılır. Nihai listede ilk sırada yer alacak pay belirleninceye kadar bu işlemler tekrarlanır. Nihai listede ilk sıraya konulacak payın belirlenmesinden sonra yukarıdaki işlem takip eden sıralar 188 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI için tekrar edilir. Her iki listede ilk n sıra içinde olma şartını sağlayan iki payın bulunması halinde piyasa değeri büyük olan nihai listede daha üst sıraya konur. Yapılan nihai sıralamada en üst sırada yer alan paylardan başlanarak ve aşağıda açıklanan endekslere alınmak veya çıkarılmak için gereken üst ve alt sıralar da gözetilmek suretiyle endekslere seçim yapılır. Belirlenmiş üst ve alt sıralar: İMKB 30 Endeksi için 25. ve 35. sıralar, İMKB 50 Endeksi için 45. ve 55. sıralar, İMKB 100 Endeksi için 90., ve 110. sıralar, İMKB 10 Banka Endeksi için 8. ve 12. sıralardır. Kurumsal Yönetim Endeksi: Şirketlerin paylarının Kurumsal Yönetim Endeksi kapsamına alınabilmesi için gereken asgari Kurumsal Yönetim Derecelendirme Notu 10 üzerinden 7 olarak belirlenmiştir. Derecelendirme notunun derecelendirme yaptırmak isteyen şirketin talebi nedeniyle verilmesi ve yıllık olarak yenilenmesi veya teyit edilmesi şarttır. Birden fazla derecelendirme kuruluşundan alınan derecelendirme notlarından en son bildirilen derecelendirme notu dikkate alınır. Bu derecelendirme kuruluşlarından herhangi birisinin derecelendirme sözleşmesi herhangi bir nedenle sona erdiğinde veya derecelendirme kuruluşunun SPK tarafından “Derecelendirme Kuruluşları Listesi”nden çıkarılması halinde diğer derecelendirme kuruluşu tarafından verilen not dikkate alınır. Asgari derecelendirme notu şartını sağlayan şirketlerin payları, derecelendirme notunun KAP’ta byayınlandığı günü takip eden iş gününde endekse alınır. (KAP’ta yarım günlerde saat 12:00, diğer günlerde saat 16:30’dan sonra yapılan bildirimler bir sonraki iş günü yayınlanmış kabul edilir.) Şehir Endeksleri: Üretim faaliyetinde bulunan şirketlerin üretimlerinin en az %50’sinin gerçekleştiği şehir, hizmet şirketlerinin faaliyet gelirlerinin en az %50’sinin elde edildiği şehir, üretimin/faaliyet gelirinin en az %50’sinin gerçekleştiği/elde edildiği bir şehir bulunmuyorsa şirket merkezinin bulunduğu şehir dikkate alınır. Haberleşme ve inşaat sektöründe faaliyet gösteren şirketler ile holdingler için şirket merkezinin bulunduğu şehir dikkate alınır. Holdingler hariç mali sektörde yer alan şirketler ile perakende ticaret sektöründe faaliyet gösteren şirketler kapsam dışındadır. Şirket paylarının endeks kapsamına alınabilmesi için, öncelikle şirketin faaliyet konusunun şehir endekslerinin kapsamına giriyor olması, aynı zamanda da kapsamına girdiği şehir için bir endeks hesaplanıyor/hesaplanabiliyor olması gerekir. 189 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İMKB Temettü Endeksi: Ulusal Pazar ve İkinci Ulusal Pazar’da işlem gören şirketler ile Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının payları arasından seçilir. Değerleme günü itibariyle, şirketlerin son 3 mali yılına ilişkin olarak SPK Mevzuatına göre hazırlanan yıllık finansal tablolarında Net Karı bulunan şirketlerden, takip eden mali yıl içinde ortaklara ödenen brüt nakit temettü tutarından, aynı mali yıl içinde ortaklara rüçhan hakkı kullandırılarak yapılan bedelli sermaye artırım tutarının (sermaye artırım tutarı ile rüçhan hakkı kullandırma fiyatının çarpılmasıyla bulunan toplam tutar) çıkarılması suretiyle hesaplanan ortaklara dağıtılan temettü tutarı pozitif olan şirketler endekse dahil edilir. Ödenen temettüler belirlenirken, şirketin Borsa’da işlem görmeye başladıktan sonra dağıttığı temettüler dikkate alınır. Değerleme günü itibariyle KAP’ta yayınlanmış olan en son finansal tablosundan geriye doğru 12 aylık dönemde zararı olan şirketler endekste yer almaz. İMKB Temettü 25 Endeksi: İMKB Temettü Endeksine dahil olan şirketler arasından seçilir. İMKB Temettü Endeksinde yer alan paylar temettü verimine göre büyükten küçüğe sıralanarak ilk 2/3’lük dilimde yer alan paylar belirlenir. Belirlenen paylar, fiili dolaşımda bulunan kısmının piyasa değerine göre büyükten küçüğe sıralanarak en üst sırada yer alan paydan başlanarak endekse seçim yapılır. Birden fazla grup payı ayrı sıralarda işlem gören şirketlerin, sadece bir grup payı endekse dahil edilir. Yukardaki maddeye göre yapılan sıralamada 25’den az pay bulunması durumunda, sıralamaya giremeyen paylar temettü verimlerine göre büyükten küçüğe doğru sıralanır. Sıralamada en üst sırada yer alan paydan başlanarak, birden fazla grup payı ayrı sıralarda işlem gören şirketlerin, sadece bir grup payı endekse dahil edilecek şekilde, endeksteki pay sayısı 25’i bulana kadar endekse seçim yapılır. İMKB Halka Arz Endeksi: Halka arz edilerek, Ulusal Pazar ve İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmeye başlayan şirketler ile Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem görmeye başlayan gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının payları, işlem görmeye başladığı ilk gün İMKB Halka Arz Endeksi kapsamına alınır ve 2 yıl endeks kapsamında kalır. Endeks kapsamında yer alan şirket sayısının 5’in altına inmesi durumunda, süresi dolan şirket, endeks kapsamına yeni bir şirket alınıncaya kadar kapsamda kalmaya devam eder. 190 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Bu istisnaya göre endeks kapsamında kalmaya devam eden şirketler, endeks kapsamına yeni bir şirket alındığında bekleme süreleri dikkate alınarak sırayla endeksten çıkarılır. Pazarın kesin olarak kapatılması, pazarın 5 iş gününden fazla süre için kapatılması (ilave halka arz nedeniyle kapatılmalar hariç), bulunduğu pazardan Gözaltı Pazarı’na alınma, A veya B listesinden C listesine alınma nedenleriyle Endeks kapsamından çıkarılan payların, bu sebeplerin ortadan kalkmasıyla yeniden endeks kapsamına alınması halinde, 2 yıllık sürenin hesabında pazarının kapalı kaldığı günler ile C listesi ve Gözaltı Pazarı’nda işlem gördüğü günler de dikkate alınır. 8.4. Türkiye ve Yunanistan 30 Endeksi (GT–30) İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB), Atina Borsası (ATHEX) ve STOXX Ltd. işbirliği ile oluşturulan ve kısa adı “GT-30” olan Türk-Yunan Ortak Endeksi, borsa yatırım fonları dahil yeni finansal ürünlere temel oluşturmak ve böylece piyasa katılımcılarına, İMKB ve ATHEX’de işlem gören paylara daha düşük maliyetlerle yatırım yapma imkanı sağlamak amacıyla oluşturulmuş özel bir endekstir. Her iki piyasada işlem gören ve toplam piyasa değeri en yüksek paylar arasından seçilen 15’er paydan oluşan endeks, STOXX Ltd. tarafından bağımsız olarak hesaplanmaktadır. Endeks, içeriğindeki paylar bakımından yılda iki kez (Mart ve Eylül aylarında), payların endeksteki ağırlıkları bakımından ise yılda dört kez (Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarında) gözden geçirilmektedir. GT-30 Endeksi hem Fiyat hem de Getiri Endeksi olarak, hem TL hem de EURO para birimleri bazında hesaplanmaktadır. Fiyat endeksleri 15 saniye aralıklarla, getiri endeksleri ise gün sonunda STOXX Ltd. tarafından CEF Feed (Deutsche Boerse sistemi) üzerinden veri yayın kuruluşlarına iletilmektedir. GT-30 Endeksini baz alan finansal ürün ihraç edilebilmesi için yatırım kuruluşları ile İMKB ve/veya ATHEX arasında lisans sözleşmesi imzalanması gerekmektedir. 191 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 9. GELİŞEN İŞLETMELER PİYASASI 9.1. Gelişme Gelişen İşletmeler Piyasası’nın Yapısı ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin sermaye piyasalarından fon sağlamak amacıyla ihraç edecekleri menkul kıymetlerin işlem görebileceği şeffaf ve düzenli bir ortam yaratmak amacıyla İMKB bünyesinde İMKB Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) kurulmuştur. İMKB GİP Yönetmeliği, 18 Ağustos 2009 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. GİP’te; Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kayda alınmış, ancak İMKB kotasyon şartlarını sağlayamayan şirketlerin menkul kıymetleri işlem görebilmektedir. Bununla birlikte GİP Listesi’ne (GİP Listesi; GİP’te işlem görebilecek menkul kıymetleri gösteren listedir) kabul başvurusunun, mevcut ortakların yeni pay alma haklarının kısmen veya tamamen kısıtlanması suretiyle sermaye artırımı ya da tahsisli sermaye artırımı sonucunda ihraç edilecek paylar için yapılmış olması gerekmektedir. Diğer bir deyişle mevcut ortakların paylarının satışı yapılarak halka açılma süreci GİP’te söz konusu değildir. Ayrıca GİP’te sermayenin tamamı değil sadece artırım yapılan kısmı GİP Listesi’ne kabul edilir. Halka arz yönteminin kullanılması durumunda birincil piyasada payların en az 250 yatırımcıya satılma şartı aranmamaktadır. Halka arz yapılmaması ve payları tahsisli olarak satın alacak gerçek ve tüzel kişilerin sayısının 100’ü geçmemesi halinde de izahname ve sirküler düzenleme zorunluluğu bulunmamaktadır. Firmaların halka açılma süreçlerinde Birincil Piyasa işlemlerinin Borsa’da yapılması, toptan satış işlemlerinin de 3 Ocak 2011 tarihli ve 360 sayılı Toptan Satışlar Pazarı’nda Yapılacak Gelişen İşletmeler Piyasası İşlemleri Genelgesi kapsamında yapılması zorunludur. GİP Listesi’ne Kabul Kriterleri ve Payların GİP Listesi’ne Kabulü 1- Şirket paylarının GİP Listesi’ne kabul başvurularında; a) Payların GİP Listesi’ne kabulü için başvuruda bulunan şirketin anonim şirket statüsünde olması, kuruluş ve faaliyet bakımından hukuki durumu ile paylarının hukuki durumunun tabi olduğu mevzuata uygun olduğunun belgelenmesi, b) GİP Listesi’ne kabul başvurusunun, mevcut ortakların yeni pay alma haklarının kısmen veya tamamen kısıtlanması suretiyle sermaye artırımı ya da tahsisli sermaye artırımı sonucunda ihraç edilecek paylar için yapılmış olması, 192 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI c) İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13 üncü maddesinin (b) bendinde yer alan koşul ile (c) bendinde yer alan alternatif grupların her biri için aynı grup içerisinde yer alan koşulların en az birinin şirket tarafından sağlanamamış olması, ç) Şirket ana sözleşmesinin işlem görecek payların devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya pay sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemesi, d) Şirket ile Piyasa Danışmanı Listesi’nde yer alan bir piyasa danışmanı arasında başvuru tarihi itibarı ile en az iki yıl süre ile geçerli bir piyasa danışmanlığı anlaşmasının imzalanmış olması, e) Başvuru tarihi itibariyle son yıl sonu finansal tablolarının bağımsız denetimden geçmiş olması, ancak bağımsız denetime esas bilanço tarihinden itibaren dokuz ay geçmesi halinde ayrıca altı aylık ara dönem finansal tablolarının da bağımsız denetimden geçmesi gerekmektedir. 2- Piyasa danışmanının şirkete ilişkin raporunun olumlu görüş içermesi durumunda, Yönetim Kurulu söz konusu raporu ve genel şartları dikkate alarak şirket paylarının GİP Listesi’ne kabul edilip edilmemesine karar verir. 3- GİP Listesi’ne kabul edilecek paylar sadece halka arz yoluyla yapılacak sermaye artırımı veya tahsisli sermaye artırımı yoluyla ihraç edilecek paylardan oluşur. Şirket payları GİP Listesi’nde bulunduğu sürece bu madde kapsamı dışında kalan ve GİP Listesi’nde bulunmayan paylar için ortakların yapacağı GİP Listesi’ne kabul başvurusu Borsa tarafından reddedilir. 9.1.2. GİP Listesi’ne Kabul Başvurusu ve İşlem Görmeye Başlama GİP Listesi’ne kabul başvurusu ihraççı şirket ve piyasa danışmanının birlikte imzalayacağı bir dilekçe ile yapılır. Dilekçe ekine GİP Yönetmeliği’nin “7. GİP Listesi’ne kabul başvurusunda eklenecek belgeler” başlıklı maddesinde belirtilen belgelerin eklenmesi zorunludur. Belge eksikliği durumunda gerekli belgeler tamamlanıncaya kadar başvuru değerlendirmeye alınmaz. Başvuru dilekçesi ile birlikte başvuruya eklenecek belgelerin piyasa danışmanı ve şirket yetkilileri tarafından hazırlanıp imzalanması esas olup, sunulan bilgi ve belgelerin doğruluğundan şirket yönetimi ve piyasa danışmanı birlikte sorumludur. İhraççı şirket gerek piyasa danışmanı gerekse Borsa tarafından talep edilecek her türlü bilgi ve belgeyi ibraz etmek zorundadır. GİP Listesi’ne kabul başvurusu, SPK kayıt başvurusu ile eşzamanlı olarak yapılır. 193 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Şirket payları, en erken GİP Listesi’ne kabul başvurusunun Yönetim Kurulu tarafından onaylanması kararının Bülten’de ilanını izleyen işlem gününde ikincil piyasada işlem görmeye başlar. GİP Listesine Kabul ve İşlem Görme 9.1.3. GİP Listesi’ne İlave Kabul Başvurusu Zorunluluğu Payları GİP Listesi’nde bulunan şirketin bedelli ve/veya bedelsiz sermaye artırımları nedeniyle ihraç edeceği payların sermaye artırımı öncesinde GİP Listesi’nde bulunan mevcut paylara karşılık gelen kısmı ile GİP Listesi’nde bulunmayan mevcut payların yeni pay alma haklarının kullanılmaması nedeniyle birincil piyasada satışa sunulacak kısmının GİP Listesi’ne kabulü için ilave kabul başvurusu yapılması zorunludur. Bunların dışında kalan paylar için GİP Listesi’ne ilave kabul başvurusu yapılamaz. GİP Listesi’ne ilave kabul başvurusunda bulunulacak payların GİP Listesi’ne kabulü için piyasa danışmanı ve şirketi temsile yetkili kişilerin birlikte imzalayacakları GİP Listesi’ne ilave kabul başvurusu dilekçesinin, sermaye artırımının tescil edildiğini gösteren Ticaret Sicili Tescil Belgesi ve GİP Listesi’ne ilave kabul bilgi formu ile birlikte ilgili belgelerin tamamlanmasından itibaren yedi iş günü içinde Borsa’ya gönderilmesi gereklidir. 194 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 9.1.4. İMKB Hisse Senetleri Piyasası Pazarlarına Başvuru Zorunluluğu Payları GİP’te işlem gören şirketin, bağımsız denetimden geçmiş son yıl sonu finansal tabloları esas alınarak İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 13 üncü maddesinin (a), (b), (c) bentlerinde belirtilen şartları birlikte sağlaması halinde, yıl sonu bağımsız denetim raporunun kamuya açıklanmasından itibaren sekiz hafta içinde paylarının İMKB HSP pazarlarından birinde işlem görebilmesi için başvuruda bulunması gereklidir. Bağımsız denetim raporunun kamuya açıklandığı tarih itibarı ile İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 6 ncı maddesi hükmü uyarınca en az 250 gerçek ve/veya tüzel kişi ortağı bulunmayan şirketler bu yükümlülükten muaftır. Başvurunun sonuçlandırılması için Borsa tarafından talep edilebilecek bilgi ve belgelerin tamamlanması gerekmektedir. Şirket, yıl sonu bağımsız denetim raporunun kamuya açıklanmasından itibaren en geç iki iş günü içinde, şirketin değerlendirmesini yapmak ve başvuru zorunluluğu doğdu ise bu durumu kamuya açıklamakla yükümlüdür. Paylarının HSP pazarlarından birinde işlem görebilmesi için gerekli başvurunun şirket tarafından süresi içinde yapılmaması halinde şirket paylarının işlem sıraları geçici olarak durdurulur. 9.1.5. Payları GİP’te İşlem Gören Şirketlerin İkinci Ulusal Pazar’a Geçişi Payları GİP’te işlem gören şirketlerin İkinci Ulusal Pazar’a geçisinde: a) Söz konusu şirket hisse senetlerinin GİP’te en az 1 yıl işlem görmesi, b) Şirketin son 2 yıla ait yıl sonu finansal tabloları ile ilgili ara dönem finansal tablolarının bağımsız denetimden geçirilmiş olması, c) Başvurunun, başvuru tarihine kadar ihraç edilmiş bu tür menkul kıymetlerin tamamını kapsayacak şekilde yapılmış olması, d) Ortaklığın halka arzedilen hisse senetlerinin piyasa değeri ile bu hisse senetlerinin ödenmiş veya çıkarılmış sermayeye oranının sırasıyla en az, 6.100.000 TL ve %15 olması ya da 12.200.000 TL ve %5 olması (Söz konusu tutarlar TÜİK’in yıllık üretici fiyatları genel endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artışı oranı dikkate alınarak İMKB Yönetim Kurulunca artırılabilir.), e) Hisse senetlerinin tedavülünü engelleyici bir husus bulunmamak kaydıyla, ortaklığın mali ve hukuki durumu, faaliyetleri, hisse senetlerinin tedavül hacmi gözönüne alınarak yapılan değerlendirme sonucunda ortaklık hisse senetlerinin İkinci Ulusal Pazar’da işlem görebilmesine ilişkin olarak Borsa Yönetim Kurulu’nun olumlu karar vermesi, f) Borsa yönetimince geçerli kabul edilebilecek durumlar dışındaki nedenlerle son 1 yıl içinde ortaklığın faaliyetlerine 3 aydan fazla ara vermemiş olması, tasfiye veya 195 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI konkordato istenmemiş yaşanmamış olması. olması ve Borsaca belirlenen diğer benzeri durumların şartları aranır. Bu maddenin (b) bendinde belirtilen bağımsız denetimden geçirilecek ara dönem finansal tabloların belirlenmesinde, SPK’nın halka arza ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde izahnamede yer alacak finansal tablolar ile bağımsız denetim raporları için uygulanan dönemler dikkate alınır. 9.1.6. GİP Listesi’nden Çıkarılma GİP Listesi’nde bulunan şirket payları aşağıdaki durumlarda Yönetim Kurulu kararı ile GİP Listesi’nden çıkarılabilir: a) Şirket paylarının İMKB HSP pazarlarından birinde işlem görebilmesi için yapılan başvurunun kabul edilmesi, b) Şirketin iflasına karar verilmiş olmasının, tasfiye veya süre dolma gibi herhangi bir nedenle sona ermesinin Borsa’ya bildirilmesi, c) Şirketin işlem sırasının herhangi bir nedenle dört ay süre ile kapalı kalması, ç) Şirketin kamunun aydınlatılması düzenlemeleri çerçevesinde Kamuyu Aydınlatma Platformu’na bilgi, belge ve açıklama gönderilmesine ilişkin usul ve esaslara uymaması, özel durum açıklaması yapılmasının gerekli olduğu durumlarda kamuyu aydınlatma yükümlülüklerine aykırı olarak Kamuyu Aydınlatma Platformu’na bilgi, belge ve açıklama göndermemesi ve/veya bu durumu birçok defa tekrarlaması, d) Şirketin GİP Listesi ücretlerini ödememesi ve Borsa’ya olan mükellefiyetlerini yerine getirmemesi, e) Şirketin piyasa danışmanı ile anlaşmasının herhangi bir neden ile sona ermesi ve piyasa danışmanı bulunmaması nedeniyle işlem sırasının kapanmasından itibaren dört ay içinde yeni bir piyasa danışmanı ile anlaşma imzalamaması, f) Şirketin esas faaliyetini sürdürebilmesi için gerekli izin, lisans, yetki belgesinin iptal edildiğinin veya ortadan kalktığının öğrenilmesi, g) Şirket hakkında hazırlanan son iki döneme ait bağımsız denetim raporlarının olumsuz görüş içermesi veya bağımsız denetçinin söz konusu raporlarda görüş bildirmekten kaçınması, ğ) Şirketin Borsa’nın sair düzenlemelerine uymaması. Yönetim Kurulu, GİP Listesi’nden çıkarılma kararını vermeden önce ilgili şirketi durumu düzeltmesi için uyarabilir ve süre verebilir. 196 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 9.2. Piyasa Danışmanlığı Görevi Gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin, sermaye piyasası mevzuatı ve Borsa mevzuatı hakkında bilgilendirilmesi ve menkul kıymetleri işlem gördüğü sürece mevzuat gereklerini yerine getirmede zorluk yaşamamaları amacıyla GİP’te piyasa danışmanı mekanizması oluşturulmuştur. Piyasa danışmanı, - Şirket paylarının GİP Listesi’ne kabulü öncesinde, GİP Listesi’ne kabul başvurusu için gerekli hazırlıkların tamamlanmasında şirkete yardımcı olunması ve Borsa’ya iletilen ve kamuya açıklanan bilgi ve belgelerin doğruluğunun işlem görecek şirket ile birlikte onaylanması, - Şirket paylarının GİP Listesi’ne kabul başvurusu sırasında Borsa’ya sunulacak belge, beyan ve raporun hazırlanması ve onaylanması, - Şirket paylarının GİP Listesi’ne kabulü sonrasında şirketin SPK ve Borsa düzenlemelerine uyumunun sağlanması için danışmanlık hizmeti verilmesi gibi görevleri üstlenmektedir. 18 Mayıs 2011 tarihli ve 369 sayısı İMKB Gelişen İşletmeler Piyasası’nda Piyasa Danışmanlığı Görevine İlişkin Usul ve Esaslar Genelgesi’ne göre piyasa danışmanı olabilecek şirket türleri şöyledir: “Yatırım Danışmanlığı Yetki Belgesi” veya “Halka Arza Aracılık Yetki Belgesi” sahibi olan aracı kuruluşlar, “Yatırım Danışmanlığı Yetki Belgesi”ne sahip portföy yönetim şirketleri, Girişim sermayesi yatırım ortaklıkları. Şirketler ile Piyasa Danışmanı arasında imzalanacak olan Piyasa Danışmanı Anlaşması’nın GİP Listesi’ne kabul başvurusu yapıldığı tarih itibariyle en az iki yıl geçerliliğinin olması zorunludur. Piyasa Danışmanı, her üç ayda bir gelecek altı aylık döneme ilişkin göreve devam açıklaması yapar ve bunu anlaşma imzaladığı firmaya ve Borsa’ya bildirir. GİP’e başvuracak olan şirketlere ilişkin İMKB tarafından herhangi bir inceleme yapılmamaktadır. Gerekli inceleme Piyasa Danışmanı tarafından yapılır ve Piyasa Danışmanı’nın hazırlayacağı Şirket raporu doğrultusunda İMKB Yönetim Kurulu kararıyla firmaların payları GİP Listesi’ne kabul edilir. Piyasa danışmanlığı mekanizmasının daha sağlıklı şekilde işlemesi amacıyla her yıl sonunda mevcut piyasa danışmanlarının performans ölçümü yapılır ve bu süreç Şubat ayı sonuna kadar tamamlanır. Piyasa Danışmanları ise her yıl Ocak ayı sonuna kadar piyasa danışmanlığı göreviyle sınırlı olmak kaydıyla performans değerlemesi yapılan döneme ilişkin bir rapor hazırlayarak Borsa’ya iletir. 197 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 9.3. Kamuyu Aydınlatma Yükümlülükleri 9.3.1. Finansal Raporlar Finansal raporların kamuya açıklanmasına ilişkin olarak; payları GİP’te işlem gören firmalar, Yıl sonu finansal tabloları ile bunlara ilişkin bağımsız denetim raporunu, Bağımsız denetimden geçmemiş altı aylık finansal tablolarını, Yıl sonu faaliyet raporunu kamuya açıklamak zorundadırlar. Payları HSP’de işlem gören şirketlerden farklı olarak payları GİP Listesi’nde bulunan şirketlerin 6 aylık finansal tablolarını bağımsız denetimden geçirme zorunluluğu bulunmamaktadır. Ayrıca, üç aylık ve dokuz aylık finansal tablolara ilişkin herhangi bir bağımsız denetim yaptırma veya kamuya açıklama zorunluluğu da bulunmamaktadır. Paylarının GİP Listesi’ne kabulü için başvuru yapan firmaların başvuru tarihi itibariyle son yıl sonu finansal tablolarının bağımsız denetimden geçmiş olması, ancak bağımsız denetime esas bilanço tarihinden itibaren dokuz ay geçmesi halinde ayrıca altı aylık ara dönem finansal tablolarının da bağımsız denetimden geçmesi gerekmektedir. 9.3.2. Şirketin Kamuyu Aydınlatma Yükümlülüklerini Yerine Getirmesinde Piyasa Danışmanının Rolü Kamuyu aydınlatma yükümlülüklerinin yerine getirilmesi payları GİP Listesi’nde bulunan şirketin sorumluluğundadır. Piyasa danışmanı, finansal raporlar, özel durumlar ve diğer bildirimlerin SPK ve Borsa düzenlemelerine uygun olarak kamuya açıklanması ve açıklamaların yapılması ile ilgili gerekli altyapıyı oluşturması hususunda şirkete danışmanlık hizmeti vererek şirketi bilgilendirir. 9.3.3. Özel Durumların Kamuya Açıklanması Sermaye piyasası araçlarının değerini ve yatırım kararlarını etkileyebilecek olan veya yatırımcıların haklarını kullanmalarına yönelik önemli olay ve gelişmelerin şirket tarafından kamuya açıklanması zorunludur. Özel durum açıklamalarının kapsam, usul ve esaslarında SPK düzenlemelerine uyulur. 9.4. İşlem Yöntemleri ve İşlem Esasları GİP’te işlemler büyük ölçüde HSP’de uygulanan kurallar ve düzenlemeler çerçevesinde gerçekleşir. Bununla birlikte GİP’te yapılan işlemler HSP ile aynı işlem sistemi üzerinde ve aynı seans saatlerinde yapılmaktadır. GİP’te, HSP’de halihazırda uygulanmakta olan sürekli 198 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI müzayede işlem yönteminden farklı olarak tek fiyat yöntemi ve piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi uygulanmaktadır. GİP’te ikincil piyasa işlemlerinde esas olarak piyasa yapıcılı sürekli müzayede yöntemi uygulanır. Bir menkul kıymette atanmış bir piyasa yapıcı üye olmaması, piyasa yapıcının faaliyetinin herhangi bir nedenle sona ermesi ve yerini alacak yedek bir piyasa yapıcı üyenin olmaması ya da yedek piyasa yapıcı üyenin faaliyete başlayamaması gibi durumlarda düzenlemeler çerçevesinde ilgili menkul kıymete ilişkin olarak yapılacak duyuruda belirtilen tarihten itibaren ilgili menkul kıymet alternatif işlem yöntemi olan tek fiyat yöntemi ile işlem görmeye başlar. Piyasa yapıcılı sürekli müzayede işlem yönteminde HSP’de uygulanan esaslar GİP için de geçerlidir. HSP’de işlem yapma yetkisi bulunan tüm üyeler GİP’te de işlem yapma yetkisine sahiptir. GİP’te gerçekleştirilen işlemler için Borsa üyelerinden, yüz binde bir (%0,001) oranında Borsa payı alınır. GİP, büyüme potansiyeline sahip ve düşük maliyetle fon ihtiyacını karşılamak isteyen işletmeler için ara bir piyasa niteliğindedir. Bu piyasada bulunacak olan firmalar zaman içerisinde belirli kriterleri sağlamaları durumunda HSP pazarlarına geçiş yapabileceklerdir. 9.4.1. GİP’te Birincil Piyasa İşlemleri GİP birincil piyasa işlemleri; a) Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK) Seri: VIII, No: 66 Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Tebliği’nin “Niteliği belirlenmiş ortaklıklar” başlıklı 12’nci maddesinin birinci fıkrasında yer alan “Payları Borsada işlem gören ortaklıkların yeni pay alma haklarının kullandırılmasından sonra kalan paylarının satışı ile GİP’te ilk defa işlem görmek üzere başvuruda bulunan şirketlerin pay satışlarında Borsa’da satış yönteminin kullanılması zorunludur.” hükmü gereğince GİP Listesi’ne kabul edilmesi uygun görülen şirket paylarının halka arz yoluyla satışını, b) Payları GİP’te işlem gören şirketlerin, ortakların yeni pay alma haklarının kısıtlanması sonucunda arttırılan sermayeyi temsil eden payları ile sermaye artırım sürecinde kullanılmayan yeni pay alma hakları sonrası kalan payların satışını kapsar. Birincil piyasa işlemleri HSP’de uygulanan işlem esasları ve yöntemleriyle, aynı zaman dilimi içerisinde yapılır. 199 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Payları GİP’te İlk Defa İşlem Görecek Şirketlerin Birincil Piyasası GİP Listesi’ne kabul başvurusunda bulunulan payların Birincil Piyasa’da halka arz edilmesi için yapılan başvurunun İMKB Yönetim Kurulu’nca uygun görülmesi halinde, durum işlemin yapılacağı tarihten en az iki gün önce Borsa Bülteni’nde ilan edilir. Bu kapsama giren işlemler HSP’de düzenlendiği şekli ile gerçekleştirilir. Payları GİP’te İşlem Gören Şirketlerin Birincil Piyasası Payları GİP’te işlem gören şirketlerin, ortakların yeni pay alma haklarının kısıtlanması sonucunda artırılan sermayeyi temsil eden paylar ile sermaye artırım sürecinde kullanılmayan yeni pay alma hakları sonrası kalan paylar SPK kaydına alınmak suretiyle Birincil Piyasa’da halka arz edilebilir. Söz konusu payların satış duyurusu satış başlangıcından en az iki gün önce Borsa Bülteni’nde ilan edilir. Toptan Satışlar Pazarı’nda (TSP) Gerçekleşecek GİP ile İlgili İşlemler SPK’nın Seri:I, No:40 Payların Kurul Kaydına Alınmasına ve Satışına İlişkin Esaslar Tebliği’nin “Halka açık ortaklıklar ile payları GİP’te işlem görecek ortaklıkların paylarının tahsisli satışı” başlıklı 13’üncü maddesinin beşinci fıkrası “Payları Borsa’da işlem gören ortaklıklar ile payları GİP’te işlem görecek ortaklıkların, sermaye artırımı suretiyle tahsisli olarak gerçekleştirecekleri pay satışının Borsa’nın ilgili pazarlarında gerçekleştirilmesi zorunludur.” hükmünü içermektedir. Bu kapsamda, a) GİP Listesi’ne kabul başvurusunda bulunulan payların tahsisli satış işlemleri, b) GİP Listesi’nde bulunan paylara ilişkin belirli bir miktarın üzerindeki işlemler toptan alış-satış emirleri ile gerçekleştirilir. Bu kapsamdaki payların önceden anlaşma yapılmış ya da yapılmamış alıcılara, tahsisli/toplu olarak satışı, toptan alış-satış işlemleri için ayrı bir işlem sırası açılarak yapılır. Toptan alış-satış işlemlerinin nakit ve kıymet takası, sorumluluğu alıcı ve satıcıya ait olması ve Borsa Başkanlığı tarafından uygun görülmesi kaydıyla Takasbank dışında yapılabilir. GİP Listesi’nde bulunan payların TSP işlemleri peşin esasına göre yapılır. Ancak, yapılan işlem peşin olmakla birlikte, Borsa Başkanlığı’nca uygun görülmesi halinde ödeme koşulları vadeli olan satışlar yapılabilir. TSP’de gerçekleştirilecek GİP ile ilgili işlemler TSP’de gerçekleşen HSP işlemlerinin gerçekleştiği zaman dilimi içerisinde gerçekleştirilir. 200 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI GİP’te Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemleri GİP Listesi’nde yer alan şirketlerin payları SPK’nın Seri:V, No:65 Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Hakkında Tebliği’nin “İşlemlere konu olabilecek sermaye piyasası araçları” başlıklı 6’ncı maddesi çerçevesinde Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listesi’nde yer almaları şartı ile söz konusu işlemlere konu edilebilirler. Payları GİP Listesi’ne ilk defa kabul edilen şirketlerin paylarının Kredili Menkul Kıymet ve Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listesi’nde yer almalarına ilişkin değerlendirme söz konusu Tebliğ’de belirtilen hususlar göz önüne alınarak payların GİP’te işlem görmeye başlamasını takip eden üç aylık dönem sonunda yapılacak değerlendirme sonucunda belirlenir. HSP’de kredili alım-satım ve açığa satış yetkisi bulunan üyeler GİP’te de söz konusu işlemler için yetkilidir. 9.5. GİP’e Başvuru ve GİP’te İşlem Görme Maliyetleri SPK, İMKB ve MKK, payları GİP’te işlem görecek olan firmalardan alacakları ücretleri standart ücretlerinin onda biri seviyesine indirmiştir. Bu kurumlara ödenecek olan ücretler ile GİP’e ilişkin diğer maliyetler şöyledir: Borsa Ücreti: GİP Listesi ücretleri GİP Listesi’ne kabul ve GİP Listesi’nde bulunma ücretleri olmak üzere iki türdür. GİP Listesi’ne kabul ücreti başvuruya konu olan payların nominal tutarı üzerinden on binde bir oranında alınırken GİP Listesi’nde bulunma ücreti GİP Listesi’ne kabul ücretinin dörtte biridir ve kabul ücretinin alındığı yıl alınmamaktadır. Ancak GİP şirketlerine 2013 yılına kadar söz konusu Borsa ücretlerinden muafiyet getirilmiştir. SPK Kayıt Ücreti: SPK’ya kayda aldığı payların ihraç değeri üzerinden %0,02 (onbinde iki) oranında kayda alma ücreti ödenir. MKK Ücreti: MKK’ca şirketlerden üyelik için sermayelerinin %0,01’i (onbinde bir) oranında (200 TL ile 5.000 TL arasında olmak üzere) ve GİP’te işlem görmek üzere yapılan kaydi pay ihraçlarında nominal tutarın %0,005’i (yüzbinde beş) oranında ücretler alınmaktadır. Bağımsız Denetçi Ücreti: Yıllık bağımsız denetim raporu hazırlanması için anlaşılan ücret denetçi şirkete ödenir. 201 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Piyasa Danışmanı Ücreti: Bir piyasa danışmanına ödenecek ücret olup taraflarca serbestçe belirlenir. Hukuki Danışmanlık Ücreti: GİP başvurusunda şirketin hukuki durumunun uygunluğunun belgelenmesi için alınabilecek hukuksal danışmanlık hizmeti için ödenecek ücrettir. Aracılık Ücretleri: Halka arz veya tahsisli satış işlemlerini gerçekleştirecek aracı kuruluşlara ödenecek ücretlerdir. Diğer Ücretler: Başvuru hazırlıkları, tanıtım çalışmaları vb. işler için yapılabilecek, yukarıda sıralanan ücretler dışında yer alan harcamalardır. 9.6. HSP ile GİP Arasındaki Temel Farklar HSP GİP Başvuru Şekli Açısından Şirketler HSP’de işlem görebilmek için Kotasyon Yönetmeliği’ne tabi olarak İMKB’ye başvuruda bulunur. Şirketler GİP’te işlem görebilmek için GİP Yönetmeliği’ne tabi olarak İMKB’ye başvuruda bulunur. Kotasyon Yönetmeliği’nde İMKB kotuna alınarak kot içi pazarda işlem görebilmek için nicelik ve/veya niteliğe ilişkin kriterler (karlılık, faaliyet süresi, sermaye büyüklüğü, piyasa değeri gibi unsurlara bağlanmış şartlar) tanımlıdır. Kot dışı pazarlarda işlem görmek için değerlendirmeler ise ilgili genelgeler çerçevesinde yapılır. GİP Yönetmeliği’nde başvurunun kabulü için nitelik veya niceliğe ilişkin bir kriter tanımlanmamıştır. Gerekli inceleme İMKB tarafından yapılır, şirket kot içi veya kot dışı pazarlardan uygun olanında İMKB Yönetim Kurulu kararı ile işlem görebilir. Gerekli inceleme piyasa danışmanı kuruluş tarafından yapılır ve inceleme sonuçları bir rapor ve ekli belgelerle İMKB’ye sunulur. Piyasa danışmanının şirket hakkında hazırladığı raporda olumlu görüş belirtmesi halinde Yönetim Kurulu kararı ile şirket payları GİP Listesi’ne alınabilir. HSP’de mevcut ortakların sahip oldukları paylar işlem görebilir. GİP’te ancak GİP Listesi’nde bulunan paylar işlem görebilir. Mevcut ortakların sahip olduğu paylar işlem göremez. İşlem Görme Açısından Halka arz yöntemiyle gelebilir. Halka arz veya tahsisli satış yöntemiyle Halka arz sermaye artırımı ve/veya ortak satışı gelebilir. şeklinde yapılabilir. Sadece sermaye artırımı şeklinde yapılabilir. İMKB tarafından, kot içi pazarda halka arzın en Kişi sayısında herhangi bir sınırlama yoktur. az 250 gerçek ve tüzel kişiye yapılmış olması şartı aranır. 202 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İşlem Yöntemi Açısından Sürekli Müzayede Yöntemi, Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi, Tek Fiyat İşlem Yöntemi uygulanmaktadır. Piyasa Yapıcılı Sürekli Müzayede Yöntemi ve/veya Tek Fiyat İşlem Yöntemi uygulanmaktadır. SPK, İMKB ve MKK’ya Ödenen Ücretler Açısından SPK kayıt ücreti: %0,2 (binde iki) SPK kayıt ücreti: %0,02 (on binde iki) İMKB kota alma ücreti: Menkul kıymetlerin nominal tutarı üzerinden %0,1 (binde bir) İMKB kotta kalma ücreti: Kota alma ücretinin dörte biri MKK üyelik giriş ücreti: (2.000 TL'den az, 50.000 TL'den çok olmamak şartıyla) ödenmiş/çıkarılmış sermayenin %0,1 (binde biri) İhracın nominal tutarı üzerinden: %0,05 (on binde beş) GİP Listesi’ne kabul ücreti: Başvuruya konu payların nominal tutarı üzerinden %0,01 (on binde bir) GİP Listesi’nde bulunma ücreti: GİP Listesi’ne kabul ücretinin dörte biri İMKB 2012 yıl sonuna kadar GİP Listesi’ne kabul ve GİP Listesi’nde bulunma ücreti almamaktadır. MKK üyelik giriş aidatı: (200 TL'den az, 5.000 TL'den çok olmamak şartıyla) ödenmiş/çıkarılmış sermayenin %0,01 (on binde biri) İhracın nominal tutarı üzerinden: %0,005 (yüz binde beş) Finansal Raporların Kamuya Açıklanması Bağımsız denetimden geçmiş 6 aylık ve yıllık Yıl sonu finansal tablolar ile bunlara ilişkin finansal tablolar bağımsız denetim raporu Bağımsız denetimden geçmemiş 3 ve 9 aylık Bağımsız denetimden geçmemiş 6 aylık tablolar finansal tablolar Yıl sonu faaliyet raporu kamuya açıklanır. Yıl sonu faaliyet raporu kamuya açıklanır. Yatırımcı Açısından Yatırımcı ile aracı kurum arasında çerçeve Çerçeve sözleşmesinin yanı sıra Risk Bildirim sözleşmesi imzalanması gerekmektedir. Formu imzalamaları gerekmektedir. Halka arzlarda zorunludur. İzahname Düzenleme Açısından izahname düzenlemek Halka arzlarda izahname düzenlemek zorunludur. İhracın tahsisli satış yöntemi ile yapılması durumunda izahname düzenlenme şartı aranmaz. 9.7. KOSGEB Teşviği SPK, KOSGEB, İMKB ve TSPAKB arasında 04.02.2011 tarihinde imzalanan işbirliği protokolü kapsamında, GİP’te işlem görmek üzere, sermaye piyasası araçlarını halka arz edecek KOBİ’lerin halka arza ilişkin belirlenecek maliyetlerinin finansmanının sağlaması için KOSGEB tarafından “Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı” oluşturulmuştur. 203 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI KOSGEB, “Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı” ile üst limiti toplam 100.000TL olmak üzere aşağıdaki tabloda belirtilen şekilde geri ödemesiz destek sağlayacaktır. Destek Unsurları Destek Ödemesi Oranı Üst Limiti (%) (TL) Piyasa danışmanı danışmanlık hizmet bedeli (azami 2 yıl) 60.000 75 Bağımsız denetim hizmeti bedeli 20.000 75 SPK kurul kaydına alma ücreti, İMKB Gelişen İşletmeler Piyasası 10.000 Listesine kabul ücreti, Merkezi Kayıt Kuruluşu masrafı 100 Aracı kuruluşa ödenecek aracılık komisyonu 75 10.000 “Gelişen İşletmeler Piyasası KOBİ Destek Programı” kapsamına dahil olmak isteyen KOBİ’lerin KOSGEB’e kayıtlı olması gerekmektedir. 204 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 10. KREDİLİ MENKUL KIYMET, AÇIĞA SATIŞ VE MENKUL KIYMETLERİN ÖDÜNÇ ALMA VE VERME İŞLEMLERİ Aracı kuruluşların, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç alma ve verme işlem esasları, 3794 sayılı Kanun'la değişik 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nun 22'nci maddesinin (L) bendi uyarınca SPK'nın 14.07.2003 tarih 25168 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Seri:V, No:65 tebliği ile düzenlenmiştir. a) Kredili Menkul Kıymet, Açığa Satış ve Menkul Kıymetlerin Ödünç Alma ve Verme İşlemlerini Yapabilecek Kuruluşlar Sermaye piyasası araçlarının kredili alım, açığa satış ve ödünç alma ve verme işlemlerine, sermaye piyasası araçlarının alım satımına aracılık yetki belgesine sahip aracı kurumlar Kuruldan ayrıca izin almaksızın aracılık edebilirler. 8 Ocak 2009 tarih ve 298 No’lu Genelge ile yapılan düzenlemelerle birlikte açılış seanslarında açığa satış işlemi yapılamamaktadır. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemleri; aracı kurumlar, bankalar ve Takasbank tarafından Seri:V, No:65 sayılı Tebliğde yer alan esaslar çerçevesinde Kuruldan ayrıca izin alınmaksızın gerçekleştirebilir. Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemleri için Takasbank bünyesinde oluşturulacak piyasaya kabul koşulları, işlem yapma kural ve biçimleri ile uygulanacak diğer hükümler Takasbank yönetim kurulunun önerisi üzerine Kurul onayı alınmak kaydıyla yönetmelikle belirlenir. b) İşlem Konusu Menkul Kıymetler ve İşlem Sınırı 11 Haziran 2001 tarih ve 150 sayılı Genelge ile konu hakkında getirilen düzenleme sonucunda; “Kredili Menkul Kıymet İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymet Listesi” İMKB pazarlarında işlem görme şartlarını sağlayan tüm şirketlerin hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. “Açığa Satış İşlemlerine Konu Olan Menkul Kıymetler Listeleri” da İMKB pazarlarında (Gözaltı Pazarı hariç) işlem görme şartlarını sağlayan tüm şirketlerin hisse senetlerinden oluşturulmaktadır. Kurul gerekli gördüğü hallerde, bazı menkul kıymetlerin listelerden çıkarılmasını, ilgili Borsa'nın yetkili organından isteyebilmektedir. 205 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İşlem sınrları ilgili tebliğ ile Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Genel ve Özel İşlem Sınırları olmak üzere iki bölüme ayrılarak ele alınmıştır. Buna göre: Genel İşlem Sınırları: Aracı kurumların belirli bir anda kullandırdıkları kredilerin toplam tutarı ile müşterileri ve/veya kendi hesaplarına açığa sattıkları hisse senetlerinin değerinin toplamı her faaliyet için ayrı hesaplanmak üzere içinde bulunulan aydan önceki üç ay için ay sonları itibariyle hesaplanan özsermayelerin ortalamasının iki katını geçemez. Ancak, ortalamaya dahil olan son aya ait özsermaye rakamının ortalamadan düşük olması durumunda, limit hesaplamalarında son üç aylık özsermaye rakamlarının ortalaması yerine son aya ait özsermaye rakamı dikkate alanır. Kurul'un aracı kurumların sermayelerine ve sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerinde yer alan sermayenin güçlendirilmesine ilişkin özel hükümler saklıdır. Özel İşlem Sınırı: Aracı kurumların bir müşteriye açacakları kredi tutarı, tebliğin 7’nci madde çerçevesinde hesaplanan ortalama özsermaye tutarının %10 (yüzde on)'unu aşamaz. Sürdürme teminatının kredili işlem süresince %50 oranında ve üzerinde uygulanması kaydı ile aracı kurumların bir müşteriye açabilecekleri kredi tutarı iki katına kadar artırılabilir. Ancak bu hüküm Kurulun aracı kurumların sermayelerine ve sermaye yeterliliğine ilişkin düzenlemelerinde yer alan sermayenin güçlendirilmesine ilişkin özel hükümlerden yararlanan aracı kurumlar için uygulanmaz. c) Kredi Hesabı Aracı kurumlar sermaye piyasası araçlarının kredili alımı ve açığa satış işlemlerinde bulunacak gerçek veya tüzel kişiler adına "kredi hesabı" açmak zorundadırlar. Müşterilerin hem sermaye piyasası araçlarının kredili alımı hem de açığa satış işlemlerinin aynı anda olması halinde her iki işlem türü için de ayrı hesap açılır. 10.1. Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım İşlemleri Kredili sermaye piyasası aracı alımı işlemi, ilgili Tebliğde yer alan esaslar çerçevesinde kredi kullanılması suretiyle müşteri tarafından sermaye piyasası aracı alınmasıdır. Müşteri tarafından, alım emrinin kredili sermaye piyasası aracı işlemi olduğunun emrin verilmesi esnasında bildirilmesi zorunludur. Kredili olmayan bir alım emri nedeni ile müşterinin ödemekle yükümlü olduğu tutarın tamamının veya bir kısmının takas günü itibarıyla tevdi edilmemesi veya söz konusu tutarın takas tarihi itibariyla müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması 206 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI durumunda, herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın işlemin Tebliğin 7 ve 8’inci maddelerdeki limitler açısından kredili işlem olduğu kabul edilir. a) Sermaye Piyasası Araçlarının Özkaynağın Korunması: Kredili Alım İşlemlerinde Özkaynak ve Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde özkaynak, işleme konu kıymetlerin Tebliğin 13’üncü maddenin birinci fıkrasındaki esaslara göre belirlenen cari değerleri ile bu kıymetlere ödenen kâr payı, faiz ve benzeri gelirler toplamından verilen kredi tutarının ve günlük olarak tahakkuk etmiş faizlerinin düşülmesi suretiyle hesaplanır. Müşteri sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işleminde, başlangıçta asgari %50 oranında özkaynak yatırmak zorundadır. Başlangıçta yatırılacak özkaynak, açılan kredi ile satın alınan menkul kıymetlerin cari piyasa değeri kadar nakit veya menkul kıymetin peşin olarak yatırılmasını ifade eder. Kredili sermaye piyasası aracı işlemlerinin devamı süresince özkaynak oranının asgari %35 olması zorunludur. Özkaynak oranının hesaplanmasında; [(İşleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri-kredi tutarı)/işleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri] formülü kullanılır. b) Özkaynak Tamamlama Bildirimi Aracı kurumlar müşterilerinin kredi hesabındaki özkaynak tutarını, Tebliğe uygun olarak her iş günü itibarıyla hesaplamak ve raporlamak zorundadırlar. Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi karşılığı yatırılan özkaynak tutarı, işleme konu kıymetlerin cari değerindeki değişmeler sonucunda gerekli özkaynak tutarının altına düştüğü takdirde, aracı kurumlar eksikliğin tespit edildiği gün itibarıyla, özkaynak oranını Tebliğin 17’nci maddesinde yer alan başlangıç özkaynak oranına tamamlayacak şekilde nakit ve/veya sermaye piyasası aracı yatırmak üzere müşteriye en seri iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) ulaşarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunur ve teyit alırlar. Özkaynağın, tamamlama bildiriminin müşteriye yapıldığı tarihten itibaren iki iş gününü geçmeyecek şekilde sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesinde belirlenen süre içerisinde tamamlanmaması halinde, aracı kurum ayrıca bir ihbarname göndermesine gerek kalmaksızın, kredili olarak alınan ve/veya özkaynak olarak verilen sermaye piyasası araçlarını satarak krediyi kapatma yetkisine sahiptir. Kendisine özkaynak tamamlama bildirimi gönderilmiş müşterinin hiçbir alım emri, bildirim gününden özkaynak tamamlanıncaya kadar geçecek süre boyunca yerine getirilmez. 207 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI c) Hesaptan Nakit Çekilmesi ve Yeniden Yatırım Müşteri, hesabındaki özkaynak tutarının, asgari özkaynak oranını sağlayan tutarın üzerine çıkması halinde, özkaynak fazlasını nakit olarak çekebileceği gibi, aracı kurum tarafından kabul edilmesi halinde yeni sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde özkaynak olarak kullanabilir. d) Menkul Kıymetlerin Sağladığı Hakların Kullanımı Müşterinin kredili olarak satın aldığı ve/veya özkaynak olarak yatırdığı sermaye piyasası araçlarından doğan, faiz ve temettü gelirleri müşteriye aittir. Bu gelirler, sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesinde aksine hüküm bulunmaması halinde müşteri adına aracı kurum tarafından tahsil edilir. Hisse senetlerinden doğan oy hakkı müşteriye aittir. Kredi karşılığı alınan ya da özkaynak olarak yatırılan hisse senetlerinin bedelsiz hisse senedi alma ve yeni pay alma hakları müşteri hesabına aracı kurum tarafından kullanılır. e) Aracı Kurumların Müşterilerine Kullandırmak Amacı Ile Kredi Alması: Aracı kurumlar Tebliğde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütülecek sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemlerinde sermaye piyasası aracı teminatı karşılığında müşterilerine kullandırmak üzere bankalar, Takasbank ve Kurul'un uygun gördüğü diğer kurum ve kuruluşlar ile organize ödünç piyasalarından kredi alabilirler. Aracı kurumlar bu krediler karşılığında, müşteri bazında kredinin özkaynağı olarak kredi kuruluşu tarafından talep edilen miktardan daha fazla sermaye piyasası aracını teminat olarak veremez. Teminat olarak verilen sermaye piyasası araçları, sadece o müşteriye kullandırılmak üzere alınan krediye teminat teşkil eder. Aracı kurumların kredi kullandığı kurum ve kuruluşlar ile piyasalar, kredi karşılığında kendisine verilen sermaye piyasası araçlarını kredinin teminatı olarak alır ve bu sermaye piyasası araçlarını başka bir kişi veya kuruma satamaz, teminat gösteremez ve ödünç veremez. Aracı kurum ile kredi alınan kuruluşlar arasında imzalanan sözleşmelerin kredinin sona ermesi ve geri ödemeye ilişkin hükümleri saklıdır. f) Kredinin Muacceliyeti: Kredi borcu aşağıdaki hallerde muaccel hale gelir: 1) Aracı kurum tarafından yapılan özkaynak tamamlama bildirimine rağmen müşterinin süresi içerisinde özkaynağı tamamlamaması, 2) Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesi ile belirlenen kredi süresinin sona ermesi, 3) Sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi yapılan sermaye piyasası araçlarının, ilgili listeden çıkarılması, 208 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Muaccel hale gelen kredi karşılığında, sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, özkaynak olarak yatırılan kıymetler nakde dönüştürülmek suretiyle tasfiye edilebileceği gibi, aracı kurumun hesabına da geçirilebilir. Bu durumda söz konusu kıymetler Tebliğin 13’üncü maddesinde yer alan değerleme hükümleri çerçevesinde değerlenir. Kredi borcunun muaccel hale gelmesi durumunda Tebliğde hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası araçlarının kredili alımı işlemi çerçeve sözleşmesi ve genel hukuk hükümleri uygulanır. g) Menkul Kıymetlerin Saklanması Kredili olarak alınan veya özkaynak olarak yatırılan sermaye piyasası araçları aracı kurum adına ve müşteriler itibarıyla, aracı kurumlar tarafından Tebliğin 21’inci maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde kredi kullanılması halinde teminata verilen sermaye piyasası araçları ise ilgili kredi veren kuruluş adına Takasbank'ta saklanır. Ayrıca, bankalar tarafından müşterilere açılan krediler karşılığında özkaynak olarak alınan sermaye piyasası araçları müşteriler bazında banka kayıtlarında izlenir. Kredinin özkaynağını teşkil eden hisse senetlerinin rehni taraflar arasında kararlaştırılmış ise, rehin, genel hükümler çerçevesinde ve aracı kurum vasıtasıyla Takasbank nezdinde gerçekleştirilir. 10.2. Açığa Satış İşlemleri Açığa satış işlemi; sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını ya da satışa ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getirilmesi de açığa satış sayılır. Sermaye piyasası aracının satış emrinin verilmesi anından önce, satın alınmış veya sermaye piyasası aracının devri konusunda her iki tarafı da bağlayıcı sözleşme yapılmış olunmasına rağmen henüz teslimatın yapılmamış olması durumlarında satışı yapan kişinin söz konusu sermaye piyasası aracına sahip olduğu varsayılır. Müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğunun emrin verilmesi esnasında aracı kuruma yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Satıma konu olan sermaye piyasası araçlarının satım emrinin verildiği an itibarı ile müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması veya söz konusu yükümlülüğün ilgili sermaye piyasası aracının ödünç alınması sureti ile yerine getirilmesi durumunda herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın müşteri tarafından verilen satım emrinin Tebliğ hükümleri ve açığa satış işlemlerine ilişkin borsa işlem kuralları açısından açığa satış olduğu kabul edilir. 209 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Ancak müşterinin satışı yapılan sermaye piyasası aracını tevdi edebilecek durumda olduğunu ve satışa konu sermaye piyasası aracının takas tarihine kadar aracı kuruma iletileceğini yazılı veya herhangi bir iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) beyan etmesi durumunda işlem açığa satış işlemi sayılmaz. Müşteri söz konusu beyanın doğruluğundan sorumludur. Aracı kurum müşteri tarafından yapılan söz konusu beyanın doğruluğunun araştırılmasından, gerekirse doğruluğunun teyit edilmesinden ve gerekli belgelerin temin edilerek saklanmasından sorumludur. a) Açığa Satış Işlemlerinde Özkaynak Ve Özkaynağın Korunması Açığa satış işlemlerinde özkaynak; işleme konu kıymetlerin Tebliğin 13’üncü maddenin birinci fıkrasındaki esaslara göre belirlenen cari değerleri ile açığa satıştan elde edilen hasılatın toplanması suretiyle hesaplanır. Müşteri açığa satış işleminde başlangıçta asgari %50 oranında özkaynak yatırmak zorundadır. Başlangıçtaki özkaynak, açığa satılacak menkul kıymetlerin cari piyasa değeri kadar nakit veya menkul kıymetin peşin olarak yatırılmasını ifade eder. Açığa satış işlemlerinin devamı süresince özkaynak oranının %35 olması zorunludur. Özkaynak oranının hesaplanmasında; [(İşleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri-açığa satışa konu sermaye piyasası aracının piyasa değeri)/işleme konu kıymetlerin cari piyasa değeri] formülü kullanılır. b) Açığa Satış Emrinin Bildirilmesi Müşteri tarafından açığa satış emri olduğu yazılı olarak bildirilen emirlerin alınması veya aracı kurum tarafından bir işlemin açığa satış olduğunun tespit edilmesi yahut aracı kurumun kendi hesabına açığa satış işlemi gerçekleştirecek olması durumunda, aracı kurum emri Borsaya iletirken emrin açığa satış emri olduğunu açıkça belirtir. Müşteri tarafından açığa satış emri olduğu aracı kuruma yazılı olarak bildirilen ancak aracı kurum tarafından Borsa'ya açığa satış emri olduğu bildirilmeyen ve/veya aracı kurum tarafından açığa satış niteliğinde olduğu tespit edilen ancak aracı kurum tarafından Borsa'ya açığa satış olduğu bildirilmeyen emirlerden dolayı cezai sorumluluk aracı kuruma aittir. Müşteri ve aracı kurum, yapmakla yükümlü oldukları her bir açığa satış bildiriminden dolayı ayrı ayrı olarak Tebliğ hükümlerine aykırılıktan sorumludurlar. c) İşlemlerde Fiyat Sınırı Aracı kurumun müşteri adına veya kendi hesabına açığa satış işlemi gerçekleştirmesi durumunda açığa satış işlemi, açığa satışa konu olacak sermaye piyasası aracının en son gerçekleşen işlem fiyatından daha yüksek bir fiyat üzerinden yapılır. 210 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Ancak, en son gerçekleşen fiyatın bir önceki fiyattan daha yüksek olması halinde açığa satış işlemi en son gerçekleşen fiyat düzeyinden yapılabilir. 8 Ocak 2009 tarih ve 298 No’lu Genelge ile yapılan düzenlemelerle birlikte açılış seanslarında açığa satış işlemi yapılamamaktadır. d) Açığa Satış Işlemi Yapma Yasağı: Sermaye piyasası aracı ihraç eden şirketin yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey personeli ve %10 veya daha fazla paya sahip ortakları ile bu kişilerle birlikte hareket ettiği tespit edilen kişiler ve bu kişilerin eş ve velayeti altında bulunanların söz konusu ihraççının sermaye piyasası aracında açığa satış işlemi yapmaları yasaktır. 10.3. Sermaye Piyasası Aracı Ödünç Alma ve Verme İşlemleri Sermaye piyasası aracı ödünç alma ve verme işlemi, ilgili çerçeve sözleşmede belirlenen esaslar dahilinde, ödünç veren tarafından ödünç alan tarafa, belirli bir dönem için sermaye piyasası araçlarının verilmesi ve aynı cins sermaye piyasası aracının mislen geri alınmasını ifade eder. Aracı kurumlar, kendi nam ve hesaplarına tuttukları sermaye piyasası araçları ile müşteriler veya portföy bulunduran diğer kişi ve kurumlar tarafından yetki verilmiş olması şartıyla, müşterilerin veya portföy bulunduran diğer kişi ve kurumların hesaplarında bulunan sermaye piyasası araçlarını her ödünç verme işleminden önce müşterinin yazılı veya herhangi bir iletişim aracı ile (faks, telefon, elektronik ortam ve benzeri) talimatını alarak başka kişi ve kuruluşlara ödünç verebilirler. a) Ödünç Alınan Menkul Kıymetlerden Doğan Hakların Kullanımı Ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının ödünç verene tesliminden önce, ihraçcı ortaklık tarafından temettü veya faiz ödenmesi durumunda, söz konusu ödemeler ödünç alan tarafından ödünç veren tarafa sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde ödenmek zorundadır. Ödünç alınan hisse senetlerinin ödünç verene tesliminden önce, ihraçcı ortaklığın sermaye artırımı sonucu yeni pay ve bedelsiz pay alma hakkı kullanımı söz konusu olduğunda, tarafların yükümlülükleri sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi hükümleri dahilinde serbestçe belirlenir. Ödünç alan aracı kurum tarafından verilen özkaynak tutarı ile ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının cari değeri arasındaki fark Tebliğin 4 nolu ekinde yer alan ödünç alınan menkul kıymetler izleme formu ile izlenir. 211 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI b) Ödünç Alınan Sermaye Piyasası Araçları Karşılığında Özkaynak Verilmesi: Ödünç alan, ödünç aldığı sermaye piyasası araçları karşılığında, ödünç veren tarafa ödünç alınan sermaye piyasası araçlarının cari değerinin %100'ünden az olmamak kaydıyla, aralarında serbestçe belirlenecek tutarda özkaynak verir. Verilecek özkaynağın, Tebliğin 12’nci maddede belirlenen özkaynak olarak kabul edilebilecek kıymetlerden oluşması gereklidir. Ancak, DİBS piyasa yapıcıları tarafından gerçekleştirilecek ödünç alma ve verme işlemlerinde, özkaynak olarak kabul edilecek kıymetler Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve Hazine Müsteşarlığının görüşü alınarak ilgili Borsa tarafından belirlenir. Özkaynak tutarı ile ödünç verilen sermaye piyasası araçlarının cari değeri arasındaki fark ödünç veren adına ilgili aracı kurum tarafından günlük olarak Tebliğin 5 nolu ekinde yer alan ödünç verilen menkul kıymetler izleme formu düzenlenerek takip edilir. Özkaynak tutarı, sermaye piyasası araçlarının cari değerinin %100'ünün altına düştüğü takdirde, ödünç alan tarafa aynı gün içinde en seri haberleşme aracı ile yazılı olarak özkaynak tamamlama bildiriminde bulunulur. Ancak ödünç alan tarafın aracı kurum, ödünç veren tarafın ise aracı kurumun kendi müşterisi olması durumunda bildirime gerek olmaksızın aracı kurumun özkaynak tutarını başlangıç seviyesine tamamlaması gerekir. c) Ödünç İşleminin Sona Ermesi ve Muacceliyeti Ödünç alma ve verme işleminden doğan borç aşağıdaki hallerde muaccel hale gelir. 1) Aracı kurum tarafından yapılan özkaynak tamamlama bildirimine rağmen müşterinin özkaynağı tamamlamaması, 2) Sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi ile belirlenen ödünç alma ve verme işlemi süresinin sona ermesi, 3) Açığa satışı yapılan sermaye piyasası araçlarının ilgili listeden çıkarılması. Muaccel hale gelen borç karşılığında, sözleşmede hüküm bulunması kaydıyla, özkaynak olarak yatırılan kıymetler nakde dönüştürülmek sureti ile tasfiye edilebileceği gibi, aracı kurumun hesabına geçirilebilir. Bu durumda söz konusu kıymetler 13’üncü maddede yer alan değerleme hükümleri çerçevesinde değerlenir. Ödünç alma ve verme işlemlerinden doğan borcun muaccel hale gelmesi durumunda bu Tebliğde hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası araçları ödünç alma ve verme işlemi çerçeve sözleşmesi ve genel hükümleri uygulanır. 212 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 11. İÇERDEN ÖĞRENENLERİN TİCARETİ (INSIDER TRADING) VE MANİPÜLASYON 11.1. İçerden Öğrenenlerin Ticareti (Insider Trading) Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanarak, sermaye piyasasında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozacak şekilde mameleki yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek, içerden öğrenenlerin ticaretidir. Bir insiderin yapmak istediği şey, sahip olduğu, fiyat üzerinde etkili olabilecek bir kamuya açıklanmamış bilgiyi, fiyat üzerinde etkisini göstermeden önce kullanmaktır. Bu durum yani bazı kişilerin piyasadaki diğer kişilere nazaran daha fazla bilgiye sahip olmaları, bunun sonucunda bir menkul kıymetin değerini daha doğru bir şekilde değerlendirebilmeleri piyasadaki rekabeti bozacaktır. İçerden öğrenenlerin ticaretinde (insider trading) asli unsur, işlemde taraflardan birinin karşı tarafın sahip olmadığı kamuya malolmamış, fiyata etki gücü olan bir bilgiye sahip olmasıdır. Menkul kıymet piyasalarında içerden öğrenenler ticaretinin yasal düzenlemelerle yasaklanıp para ve hapis cezalarına bağlanmasındaki neden ise dengesizlik kaynağı bilginin niteliği ve edinme şeklidir. Yasaklamaya konu olan bilgi kamuya malolmamış, fiyat üzerinde etkide bulunabilecek önemde olan bilgidir. İçerden öğrenenlerin ticareti suçu, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47’nci maddesinin 1’inci fıkrasının A-1 bendinde tanımlanmıştır. Buna göre "Sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanarak sermaye piyasasında işlem yapanlar arasındaki fırsat eşitsizliğini bozacak şekilde mameleki yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek içerden öğrenenlerin ticaretidir". Kanun'un suçun oluşumu için bazı unsurların birlikte varlığını aradığı görülmektedir. Bu suçun işlenebilmesi için; a) Kullanılan bilgilerin sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek nitelikte olması, b) Henüz kamuya açıklanmamış bilgiler olması, c) Bu bilgilerin kullanılması suretiyle sermaye piyasasında işlem yapanlar arasındaki fırsat eşitliğini bozacak şekilde bir mameleki yarar elde edilmiş olması veya bir zararın bertaraf edilmiş olması gerekmektedir. 213 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Son derece gizli, açıklanması zorunlu veya değil, bir bilginin sermaye piyasası aracının fiyat oluşumuna etkisi yoksa bu bilginin kullanılması sonucunda içerden öğrenenlerin ticareti suçu oluşmaz, zira suçun maddi unsuru oluşmamıştır. İçerden Öğrenenlerin Ticareti suçu kasıtlı bir suçtur. Fail, elde ettiği bilginin sermaye piyasası aracının değerini etkileyebilecek vasıfta olduğunun bilincinde olmalıdır. Belli nitelikteki bilgilerin kullanılması iradesi yetmez ayrıca failin kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla hareket etmiş olması, yani özel kast aranır. Sermaye Piyasası Kanunun md.47/A-1 hükmü incelendiğinde suçun şu kişiler tarafından işlenmesi mümkün görülmektedir. a) SPKn 11’inci madde kapsamındaki ihraçcılar, b) sermaye piyasası kurumlarının veya bunlara bağlı veya bunlara hakim işletmelerin; - Yönetim kurulu başkan ve üyeleri, - Yöneticileri, - Denetçileri, - Diğer personeli, c) Meslekleri veya görevlerini ifa etmeleri sırasında bilgi sahibi olabilecek durumunda olanlar, (örneğin avukatlar, muhasebeciler, aracılar, danışmanlık şirketleri, vergi idareleri, İMKB, Merkez Bankası ve Sermaye Piyasası Kurulu gibi bu kamuya açıklanmamış bilgiye önceden ulaşabilecekler, vs.) d) Bunlarla temasları nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak bilgi sahibi olabilecek durumda olanlar, Bundan maksat, içeriden öğrenenler (insider) ile ilişki sonunda bilgi sahibi olanlardır. Bunları iki grupta toplamak mümkündür. a) Bizzat insider'ın bilgi verdiği kişiler, b) Insider'ın farkında olmadan bilgi verdiği kişiler, (insider'ın konuşmalarını duyan taksi şoförü, garson, berber vs. gibi.) Görülüyor ki, Kanun içeriden bilgi edinen kişiler kategorisini "insider"larla sınırlamamış, bu kategoriyi "insider"lardan bilgi edinenleri de kapsayacak şekilde geniş tutmuştur. İçeriden Öğrenenlerin Ticareti suçunun yaptırımı, Kanun’un aynı bendinde "Diğer kanunlara göre daha ağır bir cezayı gerektirmediği takdirde, fiilin önem ve mahiyetine göre birlikte veya ayrı ayrı hükmolunmak üzere 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 10.000.-TL’den 25.000.TL’ye kadar ağır para cezası" olarak öngörülmüştür. Suçun işlenmesinde, bu bentte yazılı hallerden iki veya daha fazlasının birleşmesi durumunda, hapis cezasının asgari haddi 3, azami haddi 6 yıldır. 214 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Aynı maddede verilecek ağır para cezalarının, üst sınırla bağlı olmaksızın suçun işlenmesi suretiyle temin edilen menfaatin üç katından az olamayacağı belirtilmiştir. Cezanın verilmesini gerektiren fiilin tekrarı halinde, verilen ceza yarı oranında artırılmaktadır. Faillerin kovuşturmaya tabi tutulabilmesi Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Cumhuriyet Savcılığına suç duyurunda bulunmasına, yargılanmaları ise Kurulun başvurusu üzerine savcılığın takip kararı vererek kamu davası açmasına bağlıdır. Savcılığın takipsizlik kararına karşı Kurulun ilgili mahkeme nezdinde itiraz hakkı bulunmaktadır. Bu Kanun kapsamındaki ihraçcılarla sermaye piyasası kurumlarının yönetim kurulu üyeleri, denetçileri, müdür ve diğer personeli ve yatırım fonu temsilcileri ile sorumlularının ortaklığın, kuruluşun veya fonun paraları ve diğer malları ile sermaye piyasası araçları, defter, evrak, dosya, kayıt ve diğer belgeleri üzerinde işledikleri suçların genel hükümlere göre belirlenen cezaları yarı oranında artırılarak hükmolunur. 11.2. Sermaye Piyasasını Yapay Olarak Etkilemek Amacıyla Sermaye Piyasası Araçlarının Alım ve Satımı (Yapay Piyasa ve Yapay Fiyat) (MANİPÜLASYON) Sermaye piyasalarında manipülasyon geniş anlamda, serbest arz ve talep güçlerini hedef alan kasıtlı müdahaleleri ifade etmektedir. Manipülatif hareket, normal şartlarda serbest arz ve talep koşulları altında oluşacak fiyattan farklı bir fiyat oluşturmayı ve menkul kıymetin söz konusu yapay fiyattan işlem görmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Manipülasyon’un; “menkul kıymetlerin arz ve talebinin, dolayısıyla da etkin bir piyasanın varlığının temel koşullarından biri olan fiyatlarının herhangi bir bilgiye ya da iktisaden anlamlı bir nedene dayanmadan etkilenmesine yönelik her türlü müdahaleler” olarak tanımlanması mümkündür. Diğer bir ifadeyle manipülasyon, sermaye piyasası araçlarının fiyatını yapay yollarla etkilemek veya kontrol etmek suretiyle yatırımcıları aldatmayı veya yanıltmayı amaçlayan tüm kasıtlı eylemleri kapsamaktadır. Manipülasyon fiilleri SPKn.’nun 47/A-2 ve 47/A-3 maddelerinde tanımlanmıştır. Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47/A-2 maddesinde manipülasyon "Yapay olarak, sermaye piyasası araçlarının, arz ve talebini etkilemek, aktif bir piyasanın varlığı izlenimini uyandırmak, fiyatlarını aynı seviyede tutmak, artırmak, veya azaltmak amacıyla alım ve satımını yapmak" şeklinde tanımlanmıştır (işlem bazlı manipülasyon). Bu çerçevede; görülmektedir. işlem bazlı manipülasyonun üç temel unsurunun mevcut olduğu 215 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 1. Menkul kıymetlerin arz ve talebini, dolayısıyla da fiyatlarını etkilemeye yönelik işlemler gerçekleştiren kişi ya da kişilerin bulunması, 2. Bu kişi veya kişiler tarafından gerçekleştirilen işlemlerin, menkul kıymetin fiyatının serbest arz ve talep koşullarından farklı olarak oluşmasını sağlama amacını taşıması ve/veya işlemlerin menkul kıymetin aktif bir piyasasının olduğu izleniminin yaratılmasına yönelik olması, 3. Bu işlemlerin, işlemleri gerçekleştirenler tarafından, menkul kıymetin fiyatını etkilemek ve ayrıca piyasanın diğer katılımcılarını menkul kıymeti almaya ya da satmaya yönlendirmek amacıyla gerçekleştirilmesi, Suçun maddi unsurunu asıl itibarıyla sermaye piyasası araçlarının alım satımıdır. Ancak, kanun koyucu, maddi unsurun varolabilmesi için alım satımın yukarıda sayılan amaçlarla yapılmasını şart koymuştur. Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47/A-3 maddesinde ise "sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek yalan, yanlış, yanıltıcı, mesnetsiz bilgi verilmesi; haber yayılması; yorum yapılması ya da açıklamakla yükümlü olunan bilgilerin açıklanmaması" fiilleri suç kapsamında sayılmıştır (bilgi bazlı manipülasyon). Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47’nci maddesindeki bu fiillere uygulanacak cezalar aynı maddede aşağıdaki şekilde yer almaktadır. Manipülasyon suçunun yaptırımı, Kanun’un aynı bendinde "2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve beşbin günden onbin güne kadar adlî para cezası " olarak öngörülmüştür. Aynı maddede verilecek ağır para cezalarının, üst sınırla bağlı olmaksızın suçun işlenmesi suretiyle temin edilen menfaatin üç katından az olamayacağı belirtilmiştir. Cezanın verilmesini gerektiren fiilin tekrarı halinde, verilen ceza yarı oranında artırılmaktadır. Bu Kanun kapsamındaki ihraçcılarla sermaye piyasası kurumlarının yönetim kurulu üyeleri, denetçileri, müdür ve diğer personeli ve yatırım fonu temsilcileri ile sorumlularının ortaklığın, kuruluşun veya fonun paraları ve diğer malları ile sermaye piyasası araçları, defter, evrak, dosya, kayıt ve diğer belgeleri üzerinde işledikleri suçların genel hükümlere göre belirlenen cezaları yarı oranında artırılarak hükmolunur. Ayrıca yukarıda yeralan ve SPK uyarınca suç sayılan fiillere doğrudan ya da dolaylı iştirak ettikleri Sermaye Piyasası Kurulu tarafından tesbit edilen gerçek veya tüzel kişilerin, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda geçici veya sürekli olarak işlem yapmalarının önlenmesini teminen SPK gerekli tedbirleri almaya yetkilidir (4487 sayılı kanun ile 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa eklenen 46’ncı Madde i bendi uyarınca). Manipülasyon kavramı TC mevzuatına esasen 3794 sayılı Kanunla değişik 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile yerleşmiştir. Diğer taraftan, SPKn.’nda yer alan genel yasaklama hükümleri ile birlikte İMKB Yönetmeliği’nde de manipülatif işlemlere ilişkin 216 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI hükümler bulunmaktadır. İMKB Yönetmeliği’ndeki manipülatif işlemlere ilişkin düzenlemeler “yapay fiyat ve piyasa” başlıklı 24’üncü maddede yer almaktadır. Düzenlemeye göre Borsa Üyeleri, yapay piyasa oluşturmak maksadıyla aşağıdaki faaliyetlerde bulunamazlar. 1. Bir menkul kıymete gerçeğe uygun olmayan ve görüntüde aktif bir piyasa izlenimini yaratmak maksadıyla: a. Menkul Kıymetin sahipliğinde gerçek anlamda değişim yaratmayan bir dizi alım satım yapmak, b. Fiyat ve miktar bakımından piyasayı yanlış yönlendirecek mahiyette Borsa emri vermek. 2. Bir menkul kıymette tek başına veya başkaları ile birlikte, diğer üyeleri o menkul kıymeti alıp satmaya yöneltmek maksadıyla bir dizi işlem gerçekleştirerek: a. Menkul kıymet için görünürde aktif bir piyasa olduğu izlenimini yaratmak b. Menkul kıymetin fiyatında yapay olarak artış veya düşüşe neden olmak 3. Bir menkul kıymetin fiyatının artması veya azalmasına neden olacak aktif bir piyasanın olduğu veya olacağı şeklinde gerçek dışı bilgi dolaştırarak veya yayarak o menkul kıymetin alım satımını teşvik etmek, 4. Bir menkul kıymetle ilgili olarak, diğer menkul kıymetlerin alım veya satımını teşvik etmek maksadıyla, bilerek gerçeğe aykırı veya yanıltıcı bilgi yaymak, 5. Piyasayı yanıltmak maksadıyla bir menkul kıymette fiyatı desteklemek, sabitlemek veya stabilize etmek üzere, dolaylı veya dolaysız olarak, bir veya daha fazla kişi ile anlaşarak bir dizi alım satım yapmak, 6. Piyasayı yanıltmak maksadıyla, yanıltıcı veya yanlış izlenim uyandıracak, gerçeğe aykırı sözlü veya yazılı beyanda, fiil ve davranışlarda bulunmak. Borsa üyesi aracı kurumları ve temsilcilerini bağlayan bu hükümleri işleyen Borsa üyeleri ve üye temsilcilerine Borsa üyeliğinden veya üye temsilciliğinden sürekli çıkarmaya varan disiplin cezaları verilebilmektedir. Manipülasyonla ilişkili maddelere Türk Ceza Kanunu’nda da rastlanmaktadır. Ancak manipülasyona ilişkin olarak SPKn.’nda ve İMKB Yönetmeliği’nde yer alan düzenlemeler TCK’nda yer alan düzenlemeden daha kapsamlıdır. Ülkemizdeki genel yasal çerçeve içerisinde manipülasyon incelemeleri esas olarak SPKr. tarafından sonuçlandırılmaktadır. Mevcut sistemde menkul kıymetlerdeki olağandışı fiyat ve miktar hareketleri gerek SPKr. gerekse İMKB Teftiş ve Gözetim Kurulu Başkanlığı tarafından izlenmekte olup, İMKB Teftiş ve Gözetim Kurulu müfettişleri tarafından yapılan incelemeler 217 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI neticesinde düzenlenen raporlar SPKr.’na iletilmektedir. Bu çerçevede, SPKr. da manipülasyona ilişkin nihai kararını gerektiğinde incelemeleri derinleştirmek suretiyle belirleyerek konuyu ilgili Cumhuriyet Savcılıkları’na iletmektedir. 11.3. Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) 4208 Sayılı Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun uyarınca şüpheli işlemlerin tespitiyle bildirim, usul ve esasları belirleme yetkisi Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı’na verilmiştir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Bankası A.Ş, sermaye piyasası aracı kurumları ve portföy yönetim şirketleri, yatırım fonu yöneticileri, yatırım ortaklıkları, kıymetli madenler borsası aracı kuruluşları şüpheli işlemleri bildirmekle yükümlü kurumlar arasında yer almaktadırlar. Bildirim, şüpheli işlemleri bildirmek zorunda olanlara ait şube, acente, temsilci ve ticari vekilleri ve benzerleri tarafından yapılır. a) Menkul kıymetler ve vadeli işlemler piyasasında açılan hesaplarda işlem yapılıyormuş görüntüsü vermek amacıyla birbirini karşılayacak tutarlarda ve bir amaç veya olağanüstü bir durum olmadığı halde alım-satım emirlerinin verilmesi, b) Borsada işlem yapmak üzere aynı anda açılan, sürekli kar ve zarar sonucu veren işlemlerin yapıldığı iki veya daha fazla hesapta, benzer işlemlerin yapılması ve bu hesaplardan yararlanan kişilerin aynı olduğundan şüphelenilmesi veya bilinmesi, c) Aracı kurum nezdinde açılan hesaplardaki büyük boyutlu zararın sürekli bir başka yatırımcıdan gönderilen nakitle kapatılması veya başka hesaplardaki karın sürekli aynı yatırımcıya aktarılması, d) Aracı kurumlar nezdinde nakit olarak çok yüksek miktarlı hesapların açılması ve ödemenin hesap açılırken veya takas gününde nakit olarak yapılması, e) Aracı kurumlar nezdinde işlem miktarının ve hareketleri dikkat çekici kılmamak amacıyla, aynı tür işlemlerin yapıldığı çok sayıda hesabın açılması. Yukarıda sayılan şüpheli işlem türleri rehber mahiyetindedir. Şüpheli işlem başka bir tarz ve mahiyette de oluşabilir. Şüpheli işlemler ile şüpheli işlem olarak değerlendirilecek diğer işlemler Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı’na iletilir. Yükümlüler, karşılaştıkları şüpheli işlemleri herhangibir parasal sınır gözetmeksizin Şüpheli İşlem Bildirim Formuyla bildirirler. Şüpheli işlemler, işlemin tespit edildiği tarihten itibaren en geç 10 gün içinde Başkanlığa bildirilir. Ancak gecikmesinde sakınca görülen hallerde şüpheli işlem ve işleme taraf olanlar derhal Başkanlığın yanısıra yetkili ve görevli Cumhuriyet Savcılığı’na da bildirilir. Şüpheli işlemleri süresinde ve usulüne uygun olarak bildirmeyen yükümlüler 6 aydan 1 seneye kadar hapis ve 12.000 TL’den 120.000 TL’ye kadar ağır para cezası ile cezalandırılır. 218 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 12. HİSSE SENETLERİ PİYASASI İLE İLGİLİ DİĞER DÜZENLEMELER 12.1. Borsa İçi Küsurat İşlemleri 01.01.2005 tarihinden itibaren İMKB Hisse Senetleri Piyasasın’da küsürat işlemleri yapılmamaktadır. Borsa Dışı Küsurat (Lot Altı) İşlemler Borsa dışı küsurat işlemleri, yalnızca Borsa dışında, Borsa işlem birimi olan 1 lotun altında kalan miktarlarda yapılan, lot altı alım-satım işlemleri olarak da anılan küsurat işlemleridir. Ancak, lot altı alım-satımlarda, gerek üye gerekse müşterinin, tam bir lota tekabül eden tek kupürle yaptıkları alım-satımlar lot altı işlemi olarak kabul edilir. Sermaye Piyasası Kurulu tarafından teknik ve bilgisayar altyapısı ile merkez dışı örgüt yaygınlığı değerlendirilerek yetki verilen, Borsa Yönetim Kurulu’nun kararıyla kendi nam ve hesaplarına Borsa dışı küsurat işlemleri yapmaya kabul edilen ve yetkileri Borsa Bülteni’nde yayınlanan Borsa üyeleridir. Yetkili Borsa üyelerine onay verilirken, üyelerin merkez dışında hangi şubelerde küsurat işlemi yapabilecekleri de gösterilir. Yetki alan üyelerin işlem yapacakları merkez ve şubeleri Borsa Bülteni’nde yayınlanır. Borsa dışı küsurat işlemleri İMKB’deki pazarlarda işlem gören tüm Eski (E) ve Yeni (Y) özellik kodlu hisse senetleri üzerinde yapılabilir. Üyeler işlem yapacakları hisse senetlerini Borsa’ya bildirirler. Bildirilen hisse senetleri bir aydan kısa bir süre içinde değiştirilemez. Bir hisse senedinin İMKB’de Yeni (Y) sırasının açık olduğu süre boyunca, bu hisse senedini Borsa dışı küsurat işlemleri kapsamında bulunduran üyenin de o şirkete ait Yeni (Y) özellik kodlu hisse senetlerinde işlem yapması zorunludur. Lot altında işlem görecek Yeni Hisse Pazarı sırası, ayrıca bildirimde bulunmaya gerek olmaksızın, İMKB’deki pazara paralel olarak açılır ve kapanır. Üyeler Borsa dışı küsurat işlemlerini yalnızca müşterileri için gerçekleştirebilirler. Müşterinin talep etmesi halinde, karşılanmayan her emir için, müteselsil numaralı, emrin verildiği saat, dakika bilgilerini içeren ve hisse senedi adı, alış satış, fiyat ve miktar bilgilerinin yer aldığı “Müşteri Emir Formu” müşteriye verilir. İşlem olması durumunda, üye aynı bilgileri içeren alım satım bordrosu düzenler. İşlem tutarının yuvarlanmak suretiyle sıfır (0) olmasına neden olacak miktarlardan emir girilemez. Yetkili üyeler, işlem tutarlarında yuvarlamalara yol açan emir girişlerine hisse senedi ve/veya hesap bazında sınırlama getirebilirler. 219 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI Borsa dışı küsurat işlemlerinde bir hisse senedinin işlem görebileceği en yüksek ve en düşük fiyat, birinci seans sonundan ikinci seans sonuna kadar yapılan işlemlerde o günkü ikinci seans için Borsa’da oluşan fiyat marjı, ikinci seans sonundan ertesi seans sonuna kadar yapılan işlemlerde ise, bir sonraki ilk seans için oluşan fiyat marjı dahilinde olmalıdır. Gözaltı Pazarı’nda ise bir hisse senedinin işlem görebileceği en yüksek ve en düşük fiyat, her gün seans bitiminde oluşacak ağırlıklı ortalama fiyata göre, bir sonraki seans için oluşan fiyat marjı dahilinde olmalıdır. Alış satış fiyatları arasındaki maksimum fark, tüm hisseler için %5’tir. Ancak, Borsa’da 0,01 TL fiyat adımının geçerli olduğu hisse senetlerinde, Borsa’da oluşmuş marj dahilinde kalmak kaydıyla, alış-satış fiyat farkı % 10’a kadar genişletilebilir. Bir hisse senedinin çeşitli nedenlerle fiyat marjının serbest bırakılması durumunda, o hisse senedinde marj oluşuncaya kadar borsa dışı işlem yapılmaz. Günlük olarak uygulanmak üzere, üyeler, müşteri emri bulunması koşuluyla, her hissede alış ve satışta Borsa Hisse Senetleri Piyasası’nda maksimum lot miktarı 250, 500, 1.000 ve 2.500 olarak belirlenen hisse senetlerinde 100 lotluk, maksimum lot miktarı 5.000 ve üzerinde belirlenen hisse senetlerinde ise 250 lotluk tavan içinde, minimum alış yaptığı miktar kadar satış, satış yaptığı miktar kadar alış yapmak zorundadır. Lot altı işlemi yapmaya yetkili üyelerin nezdlerinde bulunan her bir hesap adına yapılacak alım satım toplamı, günlük bazda 5.000 TL ile sınırlandırılmıştır. Bu sınır, gerektiğinde İMKB Yönetim Kurulu’nun teklifi ve Sermaye Piyasası Kurulu’nun onayı ile yeniden belirlenebilir. Borsa dışı küsurat işlemlerde, hisse senetlerinin teslimi ve bedellerinin ödenmesi aynı anda yapılır. Ancak (Y) özellik kodlu Yeni hisse senetlerinin fiziki teslimatı ya da virmanı talep edildiğinde bu talep üye tarafından İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) imkanları dahilinde karşılanabilecektir. Yetkili üyeler, Borsa dışı küsurat işlemlerinden dolayı müşterilerinden kurtaj talep edemezler. Üyeler bu işlemler üzerinden, hisse senedi kurtaj tarifesi esas alınarak hesaplanacak Borsa payını diğer Borsa payları ile birlikte öderler. Borsa dışı küsurat işlemleri için gerekli ek teminat tutarı 50.000 TL’dir. Borsa dışı küsurat işlemi yapma yetkisi alan üyeler, işleme başlama tarihinden en az beş işgünü önce ek teminat tutarının tamamını TC Merkez Bankası nezdinde bulunan Borsa Başkanlığı hesabına yatırmak zorundadırlar. 220 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI İşlemler, yetkili Borsa üyeleri tarafından işlemi takip eden gün saat 10:00’a kadar tescil ettirilmek üzere disketle Borsa’ya gönderilir. Borsa yönetimi, hisse bazında gerçekleşen işlemlere ait bilgileri, işlem gününü izleyen ilk işgünü Borsa bülteninde yayınlar. Borsa dışı küsurat işlemlerinde alınıp satılan hisse senetlerinin SPK ve İMKB mevzuatının ilgili maddelerinde belirtilen nitelikleri taşımasından ya da eksik veya sahte olmasından satan yetkili üye sorumludur. Diğer taraftan, Borsa Yönetim Kurulunun 13 Ocak 2010 tarihli toplantısında, mevcut koşullar dikkate alınarak, küsurat bakiyelerin işleme konu edilebilmesi için yeni bir uygulamaya karar verilmiştir. Bu karar uyarınca; müşteri hesaplarında atıl kalan küsurat miktarlarının değerlendirilebilmesi amacıyla isteyen üyeler, talep eden müşterilerinin hesaplarında bulunan lottan daha küçük miktarları 1 Mart 2010 tarihinden itibaren satın alabilecektir. Üyelerimizin bu düzenleme kapsamında işlem yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Müşteri ve/veya kıymet bazında işlem yapılmasından imtina edilebilecektir. 12.2. Verasete Konu Olan Menkul Kıymetler Vefat eden kişilerin varislerine bıraktıkları menkul kıymetlerin değer takdiri için defterdarlıklar, mahkemeler veya varislerin kendileri veya avukatları İMKB Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü'ne yazı ile başvurarak vefat eden kişinin ölüm tarihi itibari ile sahibi bulunduğu menkul kıymetlerin fiyatının bildirilmesini isterler. Bu yazıda vefat edenin adı, ölüm tarihi, menkul kıymetin cinsi (varsa tertibi) bildirilir. Müdürlüğün gönderdiği cevabi yazıda menkul kıymetin Borsada kote olup olmadığı ve ölüm tarihi itibari ile kapanış fiyatı bildirilir. Borsaca bildirilen bu fiyatlar baz alınarak hesaplanan matrah üzerinden vârislere "veraset ve intikal vergisi" tahakkuk ettirilir. 12.3. Bilgi Verme Yükümlülüğü Olan Hisse Senedi Alış ve Satış İşlemleri Aşağıdaki durumlarda, ilgili kişi veya kurumun Borsa’ya bilgi vermesi gerekir. 1. Bir gerçek veya tüzel kişinin veya bu gerçek veya tüzel kişi ile birlikte hareket eden diğer gerçek veya tüzel kişilerin, doğrudan veya dolaylı olarak ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermayenin en az %5, %10, %15, %20, %25,1/3,%50, 2/3 ve %75’ine veya daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi durumunda, en seri haberleşme vasıtasıyla aynı gün Borsaya özel durum açıklaması göndermesi gerekmektedir. 221 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 2. Hisse senedi Borsa'da işlem gören ortaklıkların; yönetim kurulu başkan ve üyeleri, genel müdür ve yardımcıları, ortaklıkta önemli karar ve yetki sorumululuğu taşıyan diğer kişiler ve sermayenin veya toplam oy haklarının doğrudan veya dolaylı olarak %5 veya daha fazlasına sahip ortaklarının veya söz konusu kişilerle birlikte hareket edenlerin ortaklık hisse senetlerini almaları ya da satmaları durumunda işlemi yapan kişilerce, izleyen ayın ilk haftası içinde alınan veya satılan hisse senetlerinin miktarı, fiyatı ve işlem tarihleri belirtilerek Borsa'ya yazılı olarak açıklama yapılması zorunludur. 3. Hisse senetleri Borsada işlem gören anonim ortaklıkların, Borsada işlem görmeyen hisse senetlerin Borsada satış işlemlerinin tamamlandığı tarihte işlemlere ilişkin bilgiler, satışı gerçekleştiren ortak tarafından Tebliğde belirtilen esaslar çerçevesinde Borsaya bildirilir. Daha önce belirlenen sürede işlem tamamlanmamışsa, bu durum süre sonunda gerekçeleri ile birlikte açıklanır. 4. Sermaye piyasası araçlarından herhangi biri bir Borsada işlem gören ortaklıklarca, Tebliğde belirtilen özel durumlar veya özel durumlardaki değişiklikler ortaya çıktığı veya öğrenildiği anda en seri haberleşme vasıtasıyla ilgili Borsaya bu özel durum hakkında bir açıklamanın ulaştırılması zorunludur. Açıklama en geç durumun ortaya çıktığı günü izleyen iş günü saat 09:00’a kadar ilgili Borsaya ulaştırılır. Kurul tarafından uygun görülen hallerde Borsa tarafından bazı özel durumların bildirim esaslarına ilişkin olarak ayrıca düzenleme yapılabilir. 5. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, Kurul kaydında olan ancak Borsada işlem görmeyen hisse senetlerinin Borsada satılabilmesi için; a) Aracı kurumlar vasıtasıyla; satışı talep edilen süre belirtilerek hisse senetleri Takasbank’a depo edilir. Söz konusu hisse senetlerinin nominal değeri ile müracaatın Takasbank evrakına giriş tarihindeki Borsa ikinci seans kapanış fiyatı arasındaki fark üzerinden hesaplanan Kurul kayıt ücretleri TC Merkez Bankası Ankara şubesindeki ilgili hesaplara yatırılır. Takasbank gerekli kontrolleri yaparak depo edilen tüm hisse senedi miktarlarını, öngörülen satış sürelerini, müracaatı yapan kişilerin isim veya ünvanını kamuya duyurulmak üzere günlük olarak toplu halde Borsa’ya ve her ayı takip eden beş iş günü içinde Kurula yazılı olarak bildirir. b) Kurul tarafından aksi bildirilmedikçe depo edilen hisse senetleri üçüncü iş gününden sonra satılabilir. c) Satılması planlanan hisse senetlerinin Kurul kaydında olmaması halinde yukarıdaki işlemler söz konusu hisse senetlerinin Kurul kaydına alınmasından sonra gerçekleştirilir. d) Resmi müzayedelere ilişkin hükümler saklı kalmak üzere , hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların, Borsada işlem görmeyen mevcut hisse senetlerinin her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması yoluyla halka arz edilmek istenmesi halinde Kurula başvurulması zorunludur. 222 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI 12.4. Halka Arz Sonrası İMKB Hisse Senetleri Piyasası’nda İşlem Görmeye Başlayacak Şirketlerin Hisse Senetlerinde Fiyat İstikrarını Sağlayıcı İşlemlere İlişkin Düzenleme Sermaye Piyasası Kurulunun Seri: I, No: 40 sayılı Tebliği’nin 21’inci maddesi uyarınca Tebliğ’in 5 ve 6’ıncı maddelerinde belirtilen halka arzlar sonrası fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerde uygulanacak emir ve işlem kuralları. İMKB Hisse Senetleri Piyasasında fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler aşağıdaki kurallar çerçevesinde gerçekleştirilir. Tanımlar Tebliğ: Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:I, No:40 sayılı Tebliği. İstikrar sağlayıcı işlemler: Tebliğ’in 21’inci maddesi kapsamında düzenlendiği üzere, hisse senetleri Borsada işlem görmeye başladıktan sonra, halka arza ilişkin izahnamede gerekli açıklamaların yapılmış olması koşuluyla, halka arza aracılık eden ve izahnamede belirtilen aracı kurum tarafından fiyat istikrarını sağlamak amacıyla yapılan destekleme alımları. İstikrar alım emri: Sermaye Piyasası Kurulunun Seri:I, No:40 Tebliği’nin 21’inci maddesi kapsamında, istikrar işlemlerinden sorumlu aracı kurum tarafından verilen alım emri. İlk istikrar işlemi fiyatı: İstikrar işleminden sorumlu aracı kurum tarafından fiyat istikrarı sağlayıcı işlemler kapsamında ve halka arz fiyatı veya altında olmak üzere piyasada gerçekleşen son işlem fiyatının üzerinde verilen ilk alım emri ile gerçekleşen işlemler sonucu oluşan fiyat. Aracı kurum: Halka arza aracılık eden ve izahnamede istikrar sağlayıcı işlemlerde bulunmayı planladığı bildirilen aracı kurum. Bağımsız üyeler: İstikrar işlemlerini yapmakla yükümlü olmayan diğer aracı kurumlar. Halka arz fiyatı : Borsa dışında yapılan halka arzlarda işlem gerçekleştirilen halka arz fiyatı esas alınır. Borsada yapılan halka arzlarda ise halka arz işlemleri tamamlandıktan sonra tüm işlemler üzerinden hesaplanan ağırlıklı ortalama fiyat esas alınır. Kurallar Tebliğ’in 21’inci maddesi uyarınca, halka arz sonrası yapılan fiyat istikrarını sağlayıcı işlemler, ilgili payların Borsada işlem görmeye başladığı tarihten itibaren en çok 30 gün 223 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI süreyle gerçekleştirilebilir. Bu süre bitiminden önce istikrar sağlayıcı işlemler amacıyla satın alınmış paylar halka arz fiyatının altında bir fiyattan tekrar satılamaz. İstikrar sağlayıcı işlemlerden sorumlu aracı kurum yapacağı istikrar işlemlerini yeni açacağı bir hesapta takip eder ve Borsaya bu kapsamda ilettiği emirlerde bu hesap numarasını kullanır. Fiyat istikrarını sağlamaya yönelik alım işlemleri paya ait piyasa fiyatının halka arz fiyatının altına düşmesi halinde yapılabilir. Fiyat istikrarı sağlamak üzere işlem yapacak olan aracı kurumun halka arz fiyatı veya altında olmak üzere piyasada gerçekleşen son işlem fiyatının üzerinde vereceği ilk istikrar alım emri sonucunda oluşan fiyat ilk istikrar işlemi fiyatı olarak belirlenir. İlk istikrar işleminin fiyatı bu şekilde belirlendikten sonra; Piyasada bağımsız üyelerce ilk istikrar işlemi fiyatının üzerindeki bir fiyattan herhangi bir işlem gerçekleştirilmiyorsa, aracı kurum ilk istikrar fiyatına eşit veya altındaki fiyatlardan istikrar sağlayıcı alım yapabilir. Bağımsız üyelerce işlem gerçekleştirilmediği sürece ilk istikrar fiyatı üzerindeki fiyatlardan istikrar sağlayıcı işlem yapılamaz. Piyasada ilk istikrar fiyatının üzerindeki fiyatlarla işlem gerçekleştirildiği takdirde artık yeni azami istikrar işlemi fiyatı bağımsız üyelerce gerçekleştirilen son işlem fiyatı olur. Aracı kurum yeni azami istikrar fiyatı seviyesinden veya daha düşük fiyat seviyelerinden istikrar sağlayıcı alım işlemleri yapabilir. Ancak, fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlerde halka arz fiyatının üzerinde emir verilemez. Fiyat istikrarını sağlayıcı işlemlere ilişkin sürenin sona ermesini takip eden iş günü, Tebliğ’in 9 no’lu ekinde yer alan bilgiler, işlemi gerçekleştiren aracı kurum tarafından özel durum açıklamasıyla kamuya duyurulur. Ancak, aracı kurum fiyat istikrarı sağlayıcı işlemleri izahnamede öngörülen işlem süresi tamamlanmadan sona erdirmeyi kararlaştırırsa, bu durumu, Tebliğ’in 9 no.lu ekinin (1-6) ncı maddelerinde yer alan bilgiler ve gerekçesiyle birlikte aynı iş günü özel durum açıklamasıyla kamuya duyurur. 12.5. İşlem Sırası Kapalı Hisse Senetleri Üzerinde Borsa Dışında Yatırımcılar Tarafından Gerçekleştirilen Alım/Satım İşlemlerinin İMKB Borsa Dışı Toptan Satışlar Pazarı’nda Tescil ve İlan Esasları Yaşanan olağandışı gelişmeler neticesinde Borsa’da işlem gören hisse senetlerinin değerini değiştirebilecek ve yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilecek önemde bilgilerin kamuya tam, doğru ve eşit olarak duyurulamaması ve sağlıklı bir piyasa teşekkül etmesini 224 TSPAKB HİSSE SENEDİ PİYASALARI engelleyen belirsizliklerin oluşması nedeniyle işlem sıraları kapatılan hisse senetleri üzerinde, Sermaye Piyasası Kurulu’nun 19/07/2002 tarihli düzenlemesi çerçevesinde Borsa dışında yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen alış/satış işlemlerinin ilan edilmek üzere Borsa’da tescili ile ilgili esasların belirlenmesidir. İşlem sırası kapalı hisse senetleri üzerinde aracı kuruluşlar vasıtasıyla Borsa dışında gerçekleştirilen işlemler 1 TL nominal ve katları üzerinden yapılır. İşlem sırası kapalı hisse senetlerinin Borsa dışında yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen alış/satış işlemlerinin Borsa’da tescili, Borsa dışında oluşan söz konusu işlemlere ait bilgilerin kamuya duyurulması amacına yönelik olup, Borsa’nın tekeffülü anlamına gelmez. Borsa üyelerinin Borsa dışında yatırımcılara yapılan alış ve satışların tescili için Borsa’ya bildirim yapmaları, bu düzenleme gereğince alınması gereken belgeleri tam olarak yatırımcılardan temin ettikleri anlamına gelir. Borsa dışında yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen alış/satış işlemleri, üyeler tarafından Borsa’nın belirlediği formata uygun olarak elektronik ortamda işlemin yapıldığı gün kamuya açıklanmasını teminen tescil edilmek üzere saat 17:00’ye kadar Borsa’ya bildirilir. Tescil Sonuçlarının İlanı ve Borsa Payı Borsa dışında yatırımcılar tarafından gerçekleştirilen alım/satım işlemleri, tescil tarihinde Günlük Bülten’de İMKB’ce belirlenen esaslar çerçevesinde ilan edilerek kamuya açıklanır. Bu kapsamda gerçekleştirilen işlemlerin tutarı üzerinden Hisse Senetleri Piyasası’nda uygulanan tarife esas alınarak hesaplanan tutarın %25’i oranında Borsa payı, ilgili aracı kurumlara mevcut uygulama esasları çerçevesinde tahakkuk ettirilir. 225 TSPAKB
