Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda

TAF Preventive Medicine Bulletin
www.korhek.org
DOI: 10.5455/pmb.1-1398327138
Araştırma / Research Article
Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda
kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması
Patients admitted to tertiary health care center colorectal cancer
screening program awareness study
Serhat Pirinççi, Cenk Benli, Pınar Okyay
ÖZET
Amaç: Dünyada 2008 yılında 7,6 milyon kanser ölümü gerçekleşmiştir. Ülkemizde ölüme sebep olan hastalıklar
içerisinde %21,1 ile kanserler, ikinci sıradadır. Kolorektal kanserler dünyada üçüncü en sık izlenen kanserdir. Bu
araştırmada katılımcıların kolorektal kanserler ve tarama yöntemleri hakkındaki farkındalığının tespiti amaçlanmıştır.
Yöntem: Araştırma, kesitsel-tanımlayıcı bir araştırmadır. Bu araştırmada, 2013 Eylül ayında Aydın Adnan
Menderes Üniversitesi Araştırma ve Uygulama Hastanesi’nin 26 polikliniğine başvuran 50 yaş üstü 381 hasta ile
gerçekleştirilmiştir. Kişilere yüz yüze görüşme yöntemiyle 25 soruluk bir soru formu uygulanmıştır. Tanımlayıcı veriler,
yüzdelikler, ortanca (en az-en çok) olarak verilmiştir. Analitik değerlendirmede, ki-kare testi ve lojistik regresyon
analizi testi kullanılmıştır. Tip 1 Hata (α) düzeyi 0,05 olarak alınmıştır. Bulgular: Katılımcıların ortanca yaş değeri 51,
%55,7’si kadın ve %85,8’i evli, %44,1’i ev hanımıdır. Katılımcıların %56,2’si kolorektal kanser taramalarını, %17,6’sı
ise KETEM’i duyduğunu belirtmiştir. Katılımcıların %20,5’i kolorektal kanser taramalarını yaptırmışken, bunlardan
en sık %77 oranında gaytada gizli kan testini yaptırmıştır. Ailesinde kanser öyküsü bulunanlarda kolorektal kanser
taraması yaptırma sıklığı olmayanlarla benzerdir. Sonuç: Katılımcıların %82,4’ü KETEM’i duymadığından KETEM
bilinirliğini arttırılmalıdır. Kolorektal kanserli vakaların yakınlarını bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır. Tarama
yöntemlerine yönelik sorulara düşük oranlarda doğru cevaplar verildiğinden halkımız kolorektal kanser taramaları
yönünden bilgilendirilmelidir.
ABSTRACT
Aim: In 2008, 7.6 million cancer deaths occured in the world. In our country, second most common cause of
death is cancers with the rate of 21.1 %. The third most common cancer in the world is colorectal cancer. In this
research the detection of participants’ awareness about colorectal cancer and screening programmes were aimed.
Methods: Our study was a cross-sectional descriptive study. In our study, a 25-item questionnaire was applied to
381 patients who were over 50 years old and admitted to 26 clinics in the Adnan Menderes Medical Faculty with
the method of face to face interview. The descriptive data was given as percentages and median (min-max). In the
statistical evaluation chi-square test and logistic regression test were used. Type 1 error alpha level was taken as
0.05. Results: The median age of participants was 51. 55.7% were female. 85.8% of women were married and
44.1% of them were housewifes. The participants stated that they had heard the colorectal screening programmes
(56.2%) and KETEM (17,6%). 20.5% of the participants had colorectal cancer screening. The most common screening
method was fecal occult blood test (77%). The frequency of colorectal cancer screening was similar between the
participants who had family history of a cancer and who did not have. Conclusion: Because of 82.4% participants had
not heard about KETEM, the knowledge of KETEM should be increased. Awareness studies for relatives of patients
with colorectal cancer should be conducted. Due to low rates of correct answers were given to the questions of
methods for screening methods,our people should be informed about colorectal cancer screening.
GİRİŞ
Dünyada 2008 yılında 57 milyon ölüm meydana
gelmiştir. Bunlardan 7,6 milyon ölüm kanser ölümleridir
(1). Ülkemizde ölüme sebep olan hastalıklar içerisinde
de %21,1 ile kanserler, ikinci sırada yer almaktadır
(2). Kolorektal kanserler Dünyada 3. en sık izlenen
kanser olup, ortalama her yıl 1 milyon yeni vaka ile
tüm kanser olgularının %9,4’ünü oluşturmaktadır (3).
Toplumumuzda ortalama yaşam süresinin artması,
obezite oranında artış, sigara ve alkol kullanımının
yaygınlaşması, diyabetes mellitus ve koroner arter
hastalığı oranlarındaki artış ve kişilerin diyette
Adnan Menderes Üniversitesi Halk
Sağlığı AD/Aydın-Türkiye.
Yazışma Adresi/Address for
correspondence:
Serhat Pirinççi,
Adnan Menderes Üniversitesi Halk
Sağlığı AD/Aydın-Türkiye
[email protected]
Anahtar Kelimeler:
Kolorektal Kanser, Kanser
Taraması, Farkındalık
Key Words:
Colorectalcancer, Cancer
Screening, Awareness
Gönderme Tarihi/Received
Date:
25.04.2014
Kabul Tarihi/Accepted Date:
16.07.2014
Yayımlanma Tarihi/Published
Online:
30.06.2015
daha çok konsantre ve hazır gıdalara yönelmesi
kolorektal kanser insidansını arttırmaktadır (4).
Kanser insidansındaki bu artış önemli morbidite ve
mortaliteye neden olmaktadır. Türkiye’de kolon ve
rektum kanseri sıklığı kadınlarda yüz binde 7,6’dır ve
meme kanserinden sonra ikinci sırada yer almakta,
erkeklerde ise yüz binde 7,4 ile dördüncü sırada yer
almaktadır. Sağlık Bakanlığı ülkemiz için kolorektal
kanser insidansını yüz binde 17 olarak bildirmektedir
(5). Son 50 yılda kadınlarda kolorektal kanserden ölüm
azalırken, oran erkeklerde değişmemiştir. Görülme
sıklığı 40 yaşlarından itibaren artış göstermeye başlayan
kolorektal kanser 60-70 yaşlarında tepe noktasına
TAF Prev Med Bull ● 2015 ● Vol 14 ● Issue 3
209
Pirinççi, v.d. : Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması
ulaşmaktadır (6). Yapılan çalışmalarda bir kişide hayatı
boyunca kolorektal kanser gelişme riskinin yaklaşık
%6 olduğu bildirilmektedir (7). Bu veriler ışığına,
kolorektal kanserler gerçek bir ciddi bir halk sağlığı
sorunu olarak görünmektedir.
Kolorektal kanser taramaları; kolorektal kanserler
preklinik belirti verdikleri için ikincil koruma açısından
çok önemlidir. Kolorektal kanserlerin 5 yıllık sağ
kalım oranı erken tanı konan lokalize hastalıkta %90;
regional yayılım gösteren hastalıkta %40-60; yaygın
metastaz durumlarında ise %6 civarındadır (8). Bu
durum sağlıklı insanlara tarama programlarının ne
kadar önemli olduğunun bir başka göstergesidir. Bu
nedenlerle Sağlık Bakanlığı kolorektal kanserleri tarama
kapsamına almıştır. Kolorektal kanser için risk grupları
tanımlanmış ve bu kişilere uygun kolonoskopi ile yıllık
izlem sıklığı belirlenmiştir. İkincil koruma kapsamındaki
bu taramalara ek olarak; ailesel kolorektal kanser
vakalarında genetik testler önerilmektedir.
Ülkemizdeki kolorektal kanser taraması ulusal
standartları; iki yılda bir uygulanacak gaitada gizli
kan testi (GGK) ve 10 yılda bir yapılacak kolonoskopi
taramasıdır. Hedef kitle 50-70 yaş arasındaki tüm erkek
ve kadınlardır (50 ve 70 yaş dahil). Bu yöntemler aile
hekimlerinin kayıtları esas alınarak davet yöntemiyle
yapılmaktadır. Yüksek riskli olgularda 40 yaşından
itibaren tarama prosedürüne başlanmalıdır (9).
Ülkemizde taramanın yürütüldüğü merkezler; Aile
Sağlığı Merkezi ve Toplum Sağlığı Merkezi bünyesindeki
Kanser Erken Teşhis Tarama ve Eğitim Merkezidir
(KETEM). Halk Sağlığı Müdürlüğü ise; toplum tabanlı
kolorektal kanser tarama çalışmalarının koordinasyon,
kayıt, izlem ve Sağlık Bakanlığına bildiriminden
sorumludur.
KETEM toplumun kanser ve kanserde erken teşhis
ile taramanın önemi hakkındaki farkındalığını eğitim
yoluyla arttırmak, erken yakalanabilir kanserlerde erken
teşhis ve toplum tabanlı tarama faaliyetlerini yürütmek,
tüm bu faaliyetler sonucunda da önlenebilir ve erken
yakalanabilir kanserlerin morbidite ve mortalitesini
azaltmak amacıyla kurulmuştur. Ülkemizde 81 ilde
82 merkez ile hizmet vermektedir. Aydın KETEM
ise 2003 yılından itibaren bu kapsamda faaliyetlerini
sürdürmektedir.
Bu çalışmanın amacı; üçüncü basamak bir sağlık
kuruluşuna başvuran kişilerin kolorektal kanserler,
kolorektal kanserlerin tarama yöntemleri, kolorektal
kanserlerin taramalarının yapıldığı yerler, kolorektal
kanserlerin tarama yöntemlerinin yapılma sıklığı
hakkında farkındalık düzeylerinin belirlenmesidir.
YÖNTEM
Araştırma, kesitsel-tanımlayıcı bir araştırmadır. Bu
210
araştırma 2013 Eylül ayında Aydın Adnan Menderes
Üniversitesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi’nin
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları polikliniği ve onkoloji
polikliniği dışındaki tüm polikliniklerde (n=26)
yapılmıştır. Pediatri poliklinikleri hedef yaş grubuna
uymadığından, onkoloji polikliniği ise hasta profilinin
kanser vakalarından oluşması sebebiyle yanlış sonuçlar
doğurabileceğinden araştırma kapsamına alınmamıştır.
Aydın merkez nüfusu 200 bin, daha önce yapılan benzer
çalışmalardaki farkındalık düzeyi %40 ve güven düzeyi
%95 olarak alındığında örneklem büyüklüğü 369 olarak
alınmıştır. Olası veri kayıpları göz önüne alınarak %10
yedek eklenmiştir. Böylece hedef grubun sayısı 381
olarak bulunmuştur.
40 yaş ve üzeri olan, belirtilen polikliniklere başvuran,
çalışmamıza katılmak isteyen, belirlediğimiz gün
ve saat diliminde poliklinik önünde bekleyen tüm
yetişkinler çalışmamıza dahil edilmiş; 40 yaş altında
olan ve çalışmaya katılmayı reddeden hastalar çalışmaya
alınmamıştır.
Kullanılan soru formu iki bölümden oluşmakta olup;
birinci bölümde katılımcıların sosyodemografik verileri
(yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu, medeni durumu,
çalışma durumu ve sağlık güvencesi) sorgulanmıştır.
Soru formunun ikinci bölümünde; kişinin kendisinde
veya ailesinde kanser öyküsü, barsak kanseri taramasını
duyup duymadıkları, tarama yapılmasının gerekli olup
olmadığı, taramaların amacı, barsak kanseri taraması
ile ilgili bilgileri nereden edindikleri, barsak kanseri
taramasını yaptırmak için en uygun merkezin neresi
olduğu, hangi yöntem/yöntemlerin kullanılacağı, bu
yöntemlerin hangisinin daha etkin olduğu ve hangi
sıklıkta yapılması gerektiği soruları sorulmuştur.
Geliştirilen anketi, Adnan Menderes Üniversitesi
Tıp Fakültesi 4. sınıf öğrencileri yüzyüze görüşme
yöntemiyle uygulamışlardır.
Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu
çalışma protokolünü değerlendirmiş ve onaylamıştır
(2014/321).
Veri analizi için bir istatistik programı (SPSS for
Windows, version15.0, 1999, SPSS Inc, Chicago, IL,
USA) kullanılmıştır. Tanımlayıcı veriler, yüzdelikler,
ortanca (en az-en çok) olarak verilmiştir. Analitik
değerlendirmede, ki-kare testi ve lojistik regresyon
analizi testi kullanılmıştır. Tip 1 (α) hata düzeyi 0,05
olarak alınmıştır.
BULGULAR
Araştırmaya katılan bireylerin (n=381) ortanca yaş
değeri 51 (en az??-en çok??) , %55,7’si (n=212) kadın
ve %85,8’i (n=327) evlidir. Araştırmaya katılanların
demografik özellikleri Tablo-1’de verilmiştir.
TAF Prev Med Bull ● 2015 ● Vol 14 ● Issue 3
Pirinççi, et al. : Patients admitted to tertiary health care center colorectal cancer screening program awareness study
Tablo 1. Sosyodemografik Özellikler.
Değişkenler
Cinsiyet
Kadın
Erkek
40-49
Yaş
50-59
60 ve üzeri
Medeni Durum
Evli
Bekar
Okur yazar değil
Okur yazar
Eğitim Durumu
İlköğretim
Lise
Yüksekokul
Memur
Meslek
İşçi
Emekli
Ev hanımı
Sağlık Güvencesi
Var
Yok
n
%
212
169
153
55,7
44,3
40,2
130
98
34,1
25,7
327
54
19
14
85,8
14,2
5,0
3,7
218
70
60
54
57,2
18,4
15,7
14,2
89
70
168
23,4
18,3
44,1
362
19
95,0
5,0
Katılımcıların %9,2’sinin (n=35) daha önce kanser
öyküsü bulunurken, bunlardan en sık %2,1 (n=8) ile
meme kanseri, %1,6’sının (n=6) kolorektal kanser
öyküsü vardır. Katılımcıların %37,3’ünün (n=142)
birinci derece akrabalarında kanser tanısı almış birey
vardır.
Araştırmaya katılanların %56,2’si (n=214) kolorektal
kanser taraması diye bir şey duyduğunu belirtmiştir.
Katılımcıların kolorektal kanserler ve taramaları ile
ilgilibilgi ve davranışları Tablo-2’de verilmiştir.
Araştırmaya katılanların %56,2’si (n=214) kolorektal
kanser taraması diye bir şey duyduğunu belirtmiştir.
Katılımcıların kolorektal kanserler ve taramaları ile
ilgilibilgi ve davranışları Tablo-2’de verilmiştir.
Araştırmaya katılanlar Ulusal Kanser Taraması
Standartları’na göre kolorektal kanser için herhangi bir
risk faktörü taşımayan bir kişinin kaç yaşından itibaren
tarama yaptırması gereklidir sorusuna %17,2 (n=31)
oranında, dışkıda gizli kan testi kaç yılda bir yapılmalıdır
sorusuna %35,8 (n=73) oranında, rektosigmoidoskopi/
kolonoskopi kaç yılda bir yapılmalıdır sorusuna %6,6
(n=13) oranında doğru cevap vermiştir. Katılımcıların
kolorektal kanser tarama yöntemleri hakkındaki bilgi
durumu Tablo-3’de verilmiştir.
Tablo 2. Kolorektal Kanserler ve Taramaları ile İlgili Bilgi ve Davranışlar.
Değişkenler
Kolorektalkanser taraması diye bir
şey duydunuz mu? (n=381)
Kolorektal kanser taramalarının
yapılması sizce gerekli midir?
(n=214)
Kolorektal kanser taramasının
amacı sizce nedir?
(n=254)*
Kolorektal kanser taraması ile
ilgili bilgiyi nereden edindiniz?
(n=240)*
KETEM nedir biliyor musunuz?
(n=381)
KETEM’i duyduysanız nereden
duydunuz? (n=67)
Sizce kanser taraması yaptırmak
için en uygun merkez neresidir?
(n=110)
Evet
Hayır
Evet
Hayır
Kolorektal kanser gelişimini önlemek
Kolorektal kanseri erken dönemde yakalamak
Kolorektal kanseri tedavi etmek
Kolorektal kanserin organlara yayılımını tespit etmek
Sağlık profesyonelleri
Arkadaş
Gazete, dergi
Televizyon
İnternet
Evet
Hayır
Sağlık profesyonellerinden
Yüz yüze görüştüm
Broşürlerini gördüm
Aile hekimi
Devlet hastanesi
Üniversite hastanesi
Özel hastane
KETEM
n
%
214
167
207
7
39
177
22
16
68
58
33
70
11
67
314
48
15
4
5
11
76
2
16
56,2
43,8
96,7
3,3
15,3
69,7
8,7
6,3
28,3
24,1
13,8
29,2
4,6
17,6
82,4
72
22
6,0
4,5
10,0
69,2
1,8
14,5
*Birden çok seçenek işaretlenmiştir.
TAF Prev Med Bull ● 2015 ● Vol 14 ● Issue 3
211
Pirinççi, v.d. : Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması
Tablo 3. Katılımcıların Kolorektal Kanser Tarama Yöntemleri Bilgi Düzeyi.
Bilgi Düzeyi Değişkenleri
Dışkıda gizli kan testi
Kolorektal kanser taramasında hangi yöntem/ler kullanılır?
(n=230)*
Taramalarda kullanılan yöntemlerden hangisi en
değerlidir?
(n=192)
Şimdiye kadar hiç kolorektal kanser taraması yaptırdınız
mı? (n=381)
Kolorektal kanser taraması yaptırdığınızda hangi test
uygulandı? (n=78)
Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi
n
%
34
14,8
130
56,5
Tomografi
35
15,2
Bilmiyorum
31
13,5
Dışkıda gizli kan testi
66
34,4
Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi
71
37,0
Tomografi
55
28,6
Evet
78
20,5
Hayır
303
79,5
Dışkıda gizli kan testi
60
77,0
Rektosigmodioskopi/ Kolonoskopi
16
20,5
2
2,5
Tomografi
*Birden çok seçenek işaretlenmiştir.
Çalışmamıza katılanların %53’ü (n=202) 50-70 yaş
grubunda olup (50 ve 70 yaş dahil), bunların %18,3’ü
(n=37) herhangi bir kolorektal kanser tarama yöntemini
yaptırmıştır.
hem de kadınlarda rektosigmodioskopi/kolonoskopi
yöntemidir. Katılımcıların cinsiyete göre kolorektal
kanser tarama ve yöntemlerinin farkındalığı Tablo-4’de
verilmiştir.
Kolorektal kanser taramalarını kadınlar %57,5 (n=123),
erkekler ise %42,5 (n=91) oranında duyduklarını
belirtmişlerdir. Katılımcılar arasında kolorektal kanser
tarama yöntemlerinden en fazla bilineni hem erkeklerde
Katılımcılardan kolorektal kanser taramalarını duyanlar
ile duymayanlar arasında, kolorektal kanser taramasını
duyanlar kolorektal kanser taramasını daha fazla
yaptırmıştır (p=0.001).
Tablo 4. Cinsiyete Göre Kolorektal Kanser Tarama ve Yöntemlerinin Farkındalığı
Erkek
Farkındalık Değişkenleri
Kolorektal kanser taramalarını duyanlar
Kolorektal kanser taramasında hangi yöntemler
kullanılır?(n=230)*
Kadın
n
%
n
%
91
42,5
123
57,5
Dışkıda gizli kan testi
Rektosigmodioskopi/
Kolonoskopi
Tomografi
15
6,5
19
8,3
54
23,6
76
33,1
13
5,6
22
9,6
Bilmiyorum
13
5,6
18
7,8
*Birden çok seçenek işaretlenmiştir.
Tablo 5. Kolorektal Kanser Taramalarının Bilinirliği ile Sosyodemografik Özelliklerin İlişkisi
Modeldeki Değişkenler
Beta
Standart Hata
p
OR
%95 Güven Aralığı
Yaş
0,100
0,252
0,691
1,106
0,674-1,813
Cinsiyet
0,228
0,219
0,298
1,256
0,817-1,931
Eğitim
0,434
0,349
0,213
1,543
0,779-3,055
Sağlık Güvencesi
2,481
0,759
0,001
11,259
2,700-52,968
212
TAF Prev Med Bull ● 2015 ● Vol 14 ● Issue 3
Pirinççi, et al. : Patients admitted to tertiary health care center colorectal cancer screening program awareness study
TARTIŞMA
Kişinin kendisinde veya ailesinde kanser öyküsü
olması kolorektal kanser açısından yüksek risk olarak
adlandırılmaktadır (10). Bu çalışmada katılımcıların
%37,3’ünün (n=142) birinci derece akrabalarında
kanser tanısı almış birey vardır. Yapılan çalışmalarda
bu oran %7,8 ile %47,6 arasında değişmektedir (11).
Bayçelebi’nin yapmış olduğu uzmanlık tezi çalışmasında
katılımcıların %35,8’inde ailesinde kanser öyküsü vardır
(12).
Araştırmaya katılanların %56,2’si (n=214) kolorektal
kanser taramalarını duyduğunu belirtmiştir. Bunlardan
%14,8’i (n=34) gaitada gizli kan testini, %56,5’i
(n=130) rektosigmoidoskopi/ kolonoskopi tetkikini,
%15,2’si (n=35) tomografi tetkikini duymuş; ancak,
%13,5’i (n=31) kanser taramalarını duymasına rağmen
yöntemler hakkında fikri yoktur. Vaizoğlu ve arkadaşları
tarafından yapılan çalışmada katılımcıların %80,6’sı
gaitada gizli kan testini duymuştur (7). Araştırmamızda
kolorektal kanser taramalarını duyanlar arasında
(n=214) dışkıda gizli kan testini erkekler %6,5 (n=15),
kadınlar %8,3 (n=19) oranında, rektosigmoidoskopi/
kolonoskopi tetkikini erkekler %23,6 (n=54), kadınlar
%33,1 (n=76), tomografi tetkikini erkekler %5,6
(n=13), kadınlar %9,6 (n=22) oranlarında duymuştur.
Bayçelebi’nin yapmış olduğu uzmanlık tezi çalışmasında
50 yaş üstü 1023 kadının % 51’i gaitada gizli kan testini,
%52,7’si rektosigmoidoskopi tetkikini ve 50 yaş üstü
922 erkeğin % 50,7’si gaitada gizli kan testini, % 48,3’ü,
rektosigmoidoskopi tetkikini duymuştur.(12)
Bu araştırmaya katılanların %20,5’i daha önce kolorektal
kanser taraması yaptırdığını belirtmiştir. 50-70 yaş
grubunda (50 ve 70 yaş dahil) kolorektal kanser taraması
yaptırma oranı %18,3 (n=37) olup oldukça düşük bir
orandır. Yaptıranların %77,6’sı dışkıda gizli kan testini,
%21,6’sı rektosigmoidoskopi/kolonoskopi yaptırmıştır.
Yapucu ve arkadaşları tarafından, Ege Üniversitesi Tıp
Fakültesine yatan hastaların refakatçilerinden oluşan 356
kişinin katıldığı bir çalışmada, bu çalışmaya katılanların
%94,6’sı son 10 yılda kolorektal kanser ile ilgili herhangi
bir tarama yaptırmamıştır (13). Walsh ve arkadaşları
tarafından 50-74 yaş aralığındaki 1013 kişiyle gaitada
gizli kan taraması ve kolorektal kanser taraması yaptırma
oranlarıyla ilgili bir çalışma yapılmıştır. Katılımcıların
%38’i gaitada gizli kan testi yaptırmış, %66’sı ise herhangi
bir kolorektal taraması yaptırmıştır (14).
KETEM ülkemizde kolorektal kanser taramalarının
yürütüldüğü merkezlerin başında gelmektedir. Bu
çalışmaya katılanların %82,4’ü KETEM’i duymamıştır.
KETEM bilinirliği ile ilgili bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Çalışmamız üçüncü basamak bir sağlık merkezinde
yapıldığından KETEM bilinirliğinin daha yüksek olması
beklenir. Ayrıca KETEM’i duyanların %28’i KETEM
faaliyetleriyle KETEM’i öğrenmiştir. Bu da tüm grupta
ancak 19 kişiye denk gelmektedir. Bu veri, KETEM’in
bilinirliğini arttıracak çalışmalar yapılması gerektirdiğini
göstermektedir. Bu çalışma gerçekleştirildiğinde, Aydın
KETEM bünyesine yeni bir gezici mammografi cihazı
alınmış ve bu yönde bir tarama çalışması başlatılmıştır.
Bir başka araştırma ile bu çalışmanın etkilerinin
değerlendirilmesi önemli görünmektedir.
Kolorektal kanserli hastalarda kalıtımsal predispozisyon
önemlidir. Bu çalışmada daha önce kanser tanısı
almış bireyler kolorektal kanser taramalarını daha
çok yaptırırken (p=0.034), ailesinde kanser öyküsü
bulunanlarda kolorektal kanser taraması yaptırma
konusunda anlamlı fark bulunamamıştır.(p=0.302) Oysa
ailesinde kolorektal kanser öyküsü bulunanlarda tarama
yaptırmak çok önemlidir.
Kolorektal kanser taramasını duyanlar arasında kaç
yaşından itibaren tarama yapılmalıdır ve tarama
yöntemlerinin hangi sıklıkta yapılmalıdır sorularına
düşük oranlarda doğru cevaplar verilmiştir. Ayrıca,
kolorektal kanser taramalarını duyanlar arasında
taramaların amacı %69,7 oranında doğru bilinmiştir.
Bu nedenle, halkın kolorektal kanser taramaları
yönünden bilgilendirilmeye gereksinimi olduğu
görünmektedir. Bu gereksinimin karşılanmasında
farklı kaynaklar kullanılmalıdır. Katılımcıların ancak
%28,3’ü kolorektal kanser taramaları hakkındaki
bilgilerini sağlık profesyonellerinden almışlardır. Geri
kalan %71,7’si ise medyadan ve arkadaş çevresinden
öğrenmiştir. Bu nedenle, kolorektal taramaların önemi
konusunda da akran eğitimi ve medya okur-yazarlığı
önemli görünmektedir.
Kolorektal kanser taramalarının bilinirliği ile
sosyodemografik özelliklerin ilişkisi (Tablo-5) analizinde
anlamlı çıkan sağlık güvencesi değişkenin güven aralığı
dikkate alınarak okunmalıdır.
Katılımcıların %69,2’si kolorektal kanserlerin taramaları
için en uygun merkezin üniversite hastanesi olduğunu
belirtmiştir. Kolorektal kanser taramaları üniversite
hastanelerine kalmamalı ve birinci basamaktan itibaren
yaygınlaştırılmalıdır. Tüm basamaklarda muayene
bekleme dönemleri broşürlerle veya bu konuda özel
eğitimli personel ya da öğrenciler vasıtasıyla bilgi
verilerek eğitim fırsatları değerlendirilmelidir. Bu
bakış açısı, dünya nüfusunun artan yaş ortalaması,
özellikle düşük ve orta gelir düzeyindeki ülkelerde
meydana gelecek yaşlı nüfus artışı ile kolorektal kanser
taramasının bu ülkelerde hayata geçirilememesi,
tarama ile mortalitenin azaldığı bilinen ve izlem için de
kaynakları sınırlı olan bu ülkelerdeki sağlık eşitsizliğinin
giderilmesi açısından çok önemlidir.(14)
Bu ça lışma, üç ünc ü b as ama k bir hast ane de
gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle, topluma yansıtma
açıcından yeterli değildir; ancak çalışmanın bu kısıtlılığı
bir bakış açısıyla da daha büyük bir ihtiyaca işaret
TAF Prev Med Bull ● 2015 ● Vol 14 ● Issue 3
213
Pirinççi, v.d. : Üçüncü basamak sağlık merkezine başvuranlarda kolorektal kanser tarama programı farkındalık çalışması
etmektedir. Bu kişiler, üçüncü bir sağlık kurumuna
başvuruncaya kadar sağlık sisteminin diğer tüm
kaynaklarına başvurmuş oldukları ve tüm basamaklarda
elde ettikleri deneyimlerle sağlık bilgilerinin daha
yüksek oldukları varsayılabilir. Bu nedenle bu çalışmada
elde edilen bulgulardan, özellikle bilgi ve pozitif
sağlık davranışının toplumda daha da düşük olduğu
öngörülebilir. Çalışmanın bir başka kısıtlılığı da
katılımcıların çoğunun kadınlardan, evlilerden , sağlık
güvencesi olanlardan oluşmasıdır. Ancak çalışma bir
durum tespiti niteliğindedir ve polikliniklere ilgili zaman
diliminde başvuranlar dahil edildiğinden bu konuda bir
şey yapılamamıştır.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
WHO, Global Status Report on Noncommunicable
Diseases. 2010. http://www.who.int./nmh/publications/
ncd_report2010/en/ [Ulaşım tarihi: 8 Haziran 2013].
TUİK, Ölüm nedeni istatistikleri. 2010,2011,2012.
http:www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15847
[Ulaşım tarihi: 5 Haziran 2013].
WHO,IARC,GLOBOCAN. http://globocan.iarc.fr/factssheet.
asp [Ulaşım tarihi: 3 Haziran 2013].
Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Kanser Daire Başkanlığı
Değerlendirme Raporları, Kolorektal Kanser Taramaları;
2013,2-5.
Sağlık Bakanlığı, Kanser Kayıtçılığı, http://www.kanser.gov.
tr/index.php/daire-faaliyetleri/kanser-kayitciligi.html [Ulaşım
tarihi: 5 Haziran 2013].
Vaizoğlu S, Turhan T, Temel F, Bolat Ö, Baydar O, Bacanlı
A, Asarcıklı F, Güler Ç. Birinci Basamakta 50 Yaş ve
Üzeri Bireylerde Kolorektal Kanser ile İlişkili Olabilecek
Bazı Faktörlerin ve Gaitada Gizli Kan Tetkikine Uyumun
Değerlendirilmesi. Türk Geriatri Dergisi 2010, 13:79-86.
Greenlee RT, Hill-Harmon MB, Murray T, Thun M.
Cancerstatistics 2001, CA Cancer J Clin2001, 51(1):15-36.
Borum ML. Colorectal Canser Screening; Primary Care.
ClinicsDn Office Practice. 2001,28 (3): 661-674.
Remzi FH, Öncel M.Kolon Kanserinde Tarama ve Takip. Kartal
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi. 2006,17(1):50-57.
Açıkgöz A, Çehreli R, Ellidokuz H. Kadınların Kanser
Konusunda Bilgi Ve Tutumları İle Erken Tanı Yöntemlerine
Yönelik Davranışları. DEÜ Tıp Fakültesi Dergisi.2011,
25(3);145-154.
Bayçelebi G. Trabzon Bölgesinde Risk Gruplarının Kanser
Erken Tanısına Yönelik Tarama Testlerini Yaptırma Oranları.
Yayınlanmış Uzmanlık Tezi, Tıp, İç Hastalıkları Anabilim Dalı,
Trabzon, 2011 Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi.
Yapucu GÜ, Zaybak A, Eşer İ, Khorsid L. Sağlıklı Bireylerde
Kanser Risk Faktörleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek
Okulu Dergisi 2007, 2:13-22.
Walsh JM, Salazar R, Kaplan C, Nguyen L, Hwang J, Pasick
RJ. Healthycolon, healthy life (colonsano, vida sana).
Colorectal Cancer Screening Among Latinos in Santa Clara,
California J Cancer Educ. 2010,25:36-42.
Okyay P, Kolorektal Kanser Epidemiyolojisi. Türkiye Klinikleri
J Med Oncol-Special Topics 2013;6(3).
© GATA. This is an open access article licensed under the terms
of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License
(http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits
unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction
in any medium, provided the work is properly cited.
Source of Support: Nil, Confl ict of Interest: None declared
214
TAF Prev Med Bull ● 2015 ● Vol 14 ● Issue 3