ı - Selçuk Üniversitesi Dijital Arşiv Sistemi
advertisement
T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANA BİLİM DALI ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ BİLİM DALI BALKAN SAVAŞLARI’NDAN MİLLİ MÜCÂDELE’NİN SONUNA KADAR TARSUS KAZASINDA ŞEHİT OLANLAR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA NURİ ÇOLAK YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman PROF.DR. NURİ KÖSTÜKLÜ KONYA 2010 i T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Öğrencinin BİLİMSEL ETİK SAYFASI Adı Soyadı NURİ ÇOLAK Numarası 014202051002 Ana Bilim / Bilim Dalı TARİH / ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ Tezli Yüksek Lisans x Doktora Programı Tezin Adı BALKAN SAVAŞLARI’NDAN MİLLİ MÜCADELE’NİN SONUNA KADAR TARSUS KAZASINDA ŞEHİT OLANLAR ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. Nuri ÇOLAK (İmza) ii ÖNSÖZ Bu araştırmanın amacı, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin sonuna kadar Tarsus Kazası’ndan şehit olanları tespit etmektir. 10 Yıl Savaş olarak da adlandırılan Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin sonuna kadar Anadolu’nun her yerinde olduğu gibi Tarsus’un da şehitlerini tam olarak tespit etmek mümkün olmayacaktır. Çünkü askerlik şubesi kanalıyla cepheye gidenlerin yanı sıra gönüllü olarak cepheye giden şehitlerimiz de mevcuttur. İşgaller sırasında şehit olan binlerce isimsiz kahraman da mevcuttur. Biz bu çalışmamızda sadece kaynaklarda adı geçen şehitleri tespit etmeye çalıştık. Araştırmamızın temel kaynağını Tarsus nüfus müdürlüğünde iki cilt halinde bulunan Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra Millî Savunma Bakanlığı tarafından hazırlanan “Şehitlerimiz” isimli eserdeki kayıtlardan da büyük ölçüde yararlanıldı. Her iki eserde de kayıtlı bulunan şehitler karşılaştırılarak aynı olan şehit isimleri birleştirildi. Farklı olan şehitler ise farklı listelerde gösterildi. Böylece Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin sonuna kadar Tarsus Bölgesi’nden şehit olanların kayıtları araştırmamız içerisinde sunulmuştur. Araştırmamız süresi içerisinde, şehitler üzerine yapmış olduğu benzer çalışmalarından, bilgi ve birikimlerinden yararlandığım tez danışmanım, hocam Prof. Dr. Nuri KÖSTÜKLÜ Bey’e, Haymana kazasında benzer çalışmayı yaparak benim için bir örnek oluşturan Halit BİLİCİ’ye teşekkürlerimi arz ederim. Araştırmamızın temel kaynağını oluşturan Tarsus Nüfus Müdürlüğü’nde bulunan Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinin incelenmesinde gerekli kolaylığı gösteren Nüfus Müdiresi ve çalışanlarına da teşekkürü bir borç bilirim. Nuri ÇOLAK iii İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI ..................................................................................................... i ÖNSÖZ ..................................................................................................................................... ii ÖZET ...................................................................................................................................... vii SUMMARY ........................................................................................................................... viii KISALTMALAR ..................................................................................................................... ix TABLOLAR LİSTESİ .............................................................................................................. x GİRİŞ ........................................................................................................................................ 1 I. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ............................................................................... 1 II. ARAŞTIRMANIN MUHTEVASI........................................................................................ 2 III. ARAŞTIRMANIN METODU ............................................................................................. 2 IV. ARAŞTIRMANIN KAYNAKLARI ................................................................................... 3 1. Askerlik Şubesi Kayıtları ................................................................................................. 3 2. Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri..................................................................... 3 a. Muhtevâ ve Şekil Bakımından Özellikleri ................................................................ 4 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHİ, SOSYAL ve İDARİ YÖNÜYLE TARSUS.......................................................... 6 I. TARİHÇE ............................................................................................................................... 6 1. Tarsus Adı ....................................................................................................................... 6 2. İslâmiyet’ten Önce Tarsus............................................................................................... 7 a. Kizvatna Krallığı ........................................................................................................ 7 b. Hititler Devri .............................................................................................................. 8 c. Kueliler Devri............................................................................................................. 8 d. Asurlular ve Mısırlılar Devri...................................................................................... 9 f. Makedonyalılar Devri ............................................................................................... 10 g. Selefkiler (Selefkoslar) Devri ................................................................................. 11 h. Romalılar Devri........................................................................................................ 12 ı. Bizanslılar Devri ....................................................................................................... 13 3. İslâm’ın İlk Yıllarında Tarsus ....................................................................................... 13 a. Selçuklular ve Memluklular Devrinde Tarsus.......................................................... 15 iv b. Türkmenlerin Bölgeye Gelişi................................................................................... 16 c. Osmanlılar Döneminde Tarsus................................................................................. 17 4. Millî Mücadelede Tarsus ............................................................................................... 18 a. Millî Mücadele Öncesi Genel Durum ...................................................................... 18 b. İşgal ve Sonrasındaki Olaylar .................................................................................. 22 c. Kuva-yı Millîye’nin Teşkilatlanması ....................................................................... 24 5. Millî Mücadele’de Tarsus Cephesi ................................................................................ 25 a. Birinci Eshâb-ı Kehf Savaşı ..................................................................................... 25 b. Kavaklıhan Savaşları................................................................................................ 26 c. Panzin (Kar Boğazı) Savaşı...................................................................................... 26 d. Ateşkes Antlaşması .................................................................................................. 27 e. Hacı Talip Savaşı...................................................................................................... 27 f. Bağlar Savaşı ............................................................................................................ 28 g. İkinci Hacı Talip Savaşı ........................................................................................... 29 h. Karadirlik Savaşı...................................................................................................... 29 ı. İkinci Eshâb-ı Kehf Savaşı........................................................................................ 29 i. Ankara Anlaşması ..................................................................................................... 30 k. Tarsus’un Kurtuluşu ve İşgal Sırasında Yapılan Tahribat ....................................... 30 II. TARSUS’UN SOSYAL YAPISI ........................................................................................ 32 1. Tarsus’un Demografik Yapısını Oluşturan Aşiret ve Boylar......................................... 32 2. Tarsus’ta Belli Başlı Boylar .......................................................................................... 35 a. Kusun Boyu.............................................................................................................. 35 b. Ulaş Boyu................................................................................................................. 36 c. Kuştemür Boyu ........................................................................................................ 37 c. Esenlü Boyu ............................................................................................................. 37 e. Gökçelü Boyu........................................................................................................... 38 f. Elvanlı Boyu ............................................................................................................. 39 g. Orhan Beğlü Boyu ................................................................................................... 39 III. İDARİ YAPI VA NÜFUS ................................................................................................. 40 v 1. Bugünkü Tarsus ............................................................................................................. 40 2. Tarsus İlçesi İdarî Birim Listesi..................................................................................... 41 İKİNCİ BÖLÜM TARSUS KAZASINDAN ŞEHİT OLANLARIN LİSTESİ............................................... 46 I. LİSTELERLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR............................................................................ 46 II. ŞEHİTLERİN SAVAŞ VE CEPHELERE GÖRE DÜZENLENMİŞ GENEL LİSTESİ ... 48 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ŞEHİTLER ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER................................................ 142 I. ŞEHİTLERİN GENEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ ........................................... 142 1. Şehitlerin Savaşlara Göre Genel Dağılımı ................................................................... 142 2. Şehitlerin Yaşlarına Göre Genel Dağılımı ................................................................... 143 3. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılım ............................................................ 144 4. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı............................................................................. 145 5. Şehitlerin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı........................................................... 150 II. TRABLUSGARP SAVAŞI VE ŞEHİTLERİ .................................................................. 153 III. BALKAN SAVAŞLARI VE ŞEHİT OLANLAR........................................................... 154 IV. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA ŞEHİT OLANLAR ................................................. 156 1. Birinci Dünya Savaşı’na Kısa Bir Bakış...................................................................... 156 2. Şehitler Üzerine Değerlendirmeler .............................................................................. 157 a. Şehitlerin Cephelere Göre Dağılımı ....................................................................... 157 b. Şehitlerin Şehitlerin Şahâdet Zamanları................................................................. 158 c. Şehitlerin Yaş Durumu........................................................................................... 158 d. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı ..................................................... 159 e. Şehitlerin İsimlere Göre Dağılımı .......................................................................... 160 f. Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı......................................................... 162 3. Çanakkale Cephesi’ne Kısa Bir Bakış ......................................................................... 165 4. Çanakkale Şehitleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler ................................................... 167 vi a. Şehitlerin Şehâdet Yerleri Üzerine Bir Değerlendirme.......................................... 167 b. Şehitlerin Yaş Durumu........................................................................................... 168 c. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı ....................................................................... 169 d. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı ..................................................... 170 e. Şehitlerin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı .................................................... 170 V. MİLLİ MÜCADALE’DE ŞEHİT OLANLAR ................................................................. 173 1. İstiklâl Savaşı’na Kısa Bir Bakış.................................................................................. 173 2. Şehitler Üzerine Değerlendirmeler .............................................................................. 176 a. Şehitlerin Şahâdet Yerlerine Göre Dağılımı .......................................................... 176 b. Şehitlerin Yaş Durumlarına Göre Dağılımı ........................................................... 177 c. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı...................................................... 178 d. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı....................................................................... 179 e. Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı ....................................................... 181 3. Tarsus’un Kurtuluşu’nda Şehit Olanlar ....................................................................... 182 a. Tarsus’un Kurtuluşu’na Kısa Bir Bakış ................................................................. 182 4. Şehitler Üzerine Değerlendirmeler .............................................................................. 184 a. Şehitlerin Şehâdet Yerlerine Göre Dağılımı .......................................................... 184 b. Şehitlerin Yaş Durumları ....................................................................................... 186 c. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı...................................................... 187 d. Şehitlerin İsimlere Göre Dağılımı.......................................................................... 188 e. Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı ........................................................ 189 5. İç İsyanlarda Şehit Olanlar........................................................................................... 190 SONUÇ VE ÖNERİLER..................................................................................................... 191 BİBLİYOGRAFYA ............................................................................................................. 193 SÖZLÜK ............................................................................................................................... 196 EKLER...................................................................................................................................201 vii ÖZET Bu çalışmamızda, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin sonuna kadar Tarsus Bölgesinden şehit olanları tespit etmeye çalıştık. Temel kaynağımız Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri oluşturmuştur. Bununla birlikte, Millî Savunma Bakanlığınca Şehitlerimiz kitabı da ikinci temel kaynağımız olmuştur. Araştırmamızda, Tarsus Nüfus Müdürlüğünde bulunan Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinin incelenmesi yapılmıştır. Yapılan inceleme sonucunda Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinde kayıtlı bulunan şehitlerin listesi çıkarılmıştır. Bu liste, MSB tarafından hazırlanan Şehitlerimiz isimli kitapta yer alan Tarsus Bölgesindeki Şehitlerle karşılaştırılarak kayıtların birleştirilmesi sağlanmıştır. Araştırmamızın ikinci bölümünde; Tarsus kazasından şehit olanların genel listeleri verilmiştir. Bu bölümde her iki kaynakta bulunan şehit isimleri ve bilgileri italik ve siyah punto ile, sadece VMVD’nde bulunan şehitler italik ve sadece Şehitlerimiz kaynağında bulunan şehitler ve bilgileri de normal yazı ile yazıldı. Çalışmamızın üçüncü bölümünde; şehitler üzerine bazı değerlendirmelerde bulunduk. Bu değerlendirmeler genel olarak, Şehitlerin savaşlara, cephelere, yaşlarına, isimlerine, medenî durumlarına, yerleşim birimlerine şahâdet yerleri ve zamanlarına göre dağılımları yapılmıştır. Tarsus bölgesindeki şehitlerin savaşlara göre dağılımları şöyledir: 1016 şehidin 2 tanesi Balkan Savaşları’nda, 1 tanesi İç İsyanlarda, 254 tanesi İstiklâl Savaşı’nda ve 749 tanesi de 1. Dünya Savaşı’nda şehit olmuşlardır. Şehitlerden 9 tanesinin de hangi savaşta şehit olduğu bilinmemektedir. Anahtar kelimeler: Milli Mücadele, Tarsus, şehit viii ABSTRACT In our study we aimed to find out the people who died a martyr till the end of the national struggle. Our fundamental sources are Vefâyâta Mahsus Vukuât Registers, and the book “Our Martyrs” prepared by the ministry of national defend. For our study we examined VMVR in Tarsus birth registration office. After the examination we had a list of the martyrs registered VMVR. We compared our list with the book ‘Our Martyrs’ which includes the list of the martyrs prepared by MND, and combined the two lists. In the second part of our study, general lists of the martyrs that die a martyr in the city of Tarsus are given. In this part, names of the martyrs available in both sources are given in bold and italics, the ones that are found in VMVR are given in italics, and the ones that are found only in ‘Our Martyrs’ are given in a regular way. In the third part of our study we made some comments on the martyrs according to the wars, fronts, their ages, their names, their marital status, their settlement places, the place and time they died a martyr. Distribution of martyrs according the wars in Tarsus is as follows: out of 1016 martyrs 2 in Balkan wars, 1 in local revolts, 254 in the war of independence, and 749 in the First World War. Additionally, it is not known in what war 9 people died a martyr. Key Words: National Struggle, Tarsus, martyr ix KISALTMALAR a.g.e. :Adı geçen eser. a.g.t. :Adı geçen tez Bkz. :Bakınız C. :Cilt Çev. :Çeviren Haz. :Hazırlayan Hst. :Hastane (si) K.E. :Kânun-ı Evvel K.S. :Kânun-ı Sâni M. :Milâdi Mhrb. :Muhârebe (si) MSB. :Millî Savunma Bakanlığı Msk. Nm. :Mesken Numarası R. :Rumi s. :Sayfa T.E. :Teşrin-i Evvel T.S. :Teşrin-i Sâni TVMVD :Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri VMVD :Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterri Yay. :Yayınları x TABLOLAR Tablo 1: Varsak Boylarının Cemaat Sayısı İtibariyle Tahrir Defterlerine Göre Dağılımı ....................................................................................................34 Tablo 2: Tarsus İlçesi İdarî Birim Listesi ..................................................................42 Tablo 3: Çamlıyayla İlçesi İdarî Birim Listesi...........................................................43 Tablo 4: Osmanlının Son Döneminde Tarsus’un Mahalleleri ...................................44 Tablo 5: Günümüzde Tarsus’ta Bulunan Mahalleler .................................................44 Tablo 6: Tarsus Şehitlerinin Listesi ...........................................................................49 Tablo 7: Tarsus Bölgesindeki Şehitlerin İsim Listesi ..............................................145 Tablo 8: Tarsus Bölgesindeki Tüm Şehitlerin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı ..................................................................................................151 Tablo 9: Birinci Dünya Savaşı Şehitlerinin İsim Listesi..........................................160 Tablo 10: Birinci Dünya Savaşı’ndaki Şehitlerin Yerleşim Yerlerine ve Cephelere Göre Dağılımı .........................................................................................162 Tablo 11: Çanakkale Şehitlerinin İsimlere Göre Dağılımı.......................................169 Tablo 12: Çanakkale Şehitlerinin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı..................171 Tablo 13: İstiklâl Savaşı Şehitlerinin İsimlere Göre Dağılımı................................179 Tablo 14: İstiklâl Savaşı’ndaki Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı ........181 Tablo 15: Tarsus Bölgesindeki Şehitlerinin İsimlere Göre Dağılımı.....................188 Tablo 16: Tarsus’un Kurtuluşundaki Şehitlerin Yerleşim Birimleri........................189 1 GİRİŞ I. ARAŞTIRMANIN AMACI VE MUHTEVASI Yakınçağ Türk tarihi çeşitli çalkantıların, problemlerin ve değişimin yaşandığı bir dönem olarak karşımıza çıkar. Özellikle Balkan Savaşları’ndan itibaren başlayan süreç, adeta Balkanlarda ve müteakiben Anadolu’da Türk varlığının tartışmaya açıldığı çok kritik gelişmeleri içerir 1. Millî Mücadele Dönemi millî tarihimizin en müstesna dönemlerindendir. Bu dönemin ehemmiyeti, Türk milletinin yaptığı mühim savaşlardan ve verdiği ağır imtihanlardan kaynaklanmaktadır. Zira bu dönemde Türk milleti bir “var olma- yok olma” mücadelesi vermiştir. Bu mücadele neticeleri itibariyle de ehemmiyet arz etmektedir. Eğer Millî Mücadele kaybedilmiş olsa idi, asırlardır üzerinde yaşadığımız vatanımız elimizden alınacak ve de millî birlik ve beraberliğimiz bozulmuş olacaktı. Millî Mücadelemizin zaferle neticelenmesi halinde de vatan ve millet bütünlüğümüz temin edilecek ve bu bütünlük ebediyete intikâl ettirilecekti. Nitekim netice Türk vatanının ve milletinin bütünlüğü şeklinde tecelli etmiştir. Yalnız 1918 ile 1922 yılları arasında cereyan eden bu büyük mücadele zaferle neticeleninceye kadar, milletimiz büyük sıkıntılar çekmiş ve bütün zorluklara rağmen olağanüstü bir gayret ve fedakarlık sergilemiştir 2. Bilindiği gibi, Millî Mücâdele tarihimiz henüz ilmî olarak bütün mahalleri ve yönleri ile ele alınıp incelenmiş değildir. Bir milletin varlığını ve istiklâlini koruması için artık en son imkânlarını seferber ettiği böyle bir mücâdelenin ilmî olarak incelenip tarihinin yazılıp, gelecek nesillere intikal ettirilmesi zarureti vardır. Bu zaruret yeni Türk devletinin bekâsı ile yakından ilgilidir. Çünkü, cumhuriyetten sonra yetişen ve yetişecek olan yeni nesiller, Türkiye Cumhuriyeti’nin hangi şartlarda, nasıl kurulduğunun ve bu uğurda ne kadar şehit verdiğimizin şuurunda olursa; ancak o zaman cumhuriyetin ve Atatürk İnkılâplarının 3 korunmasında daha azimli ve kararlı olacaktır . Millî hafızaya sahip çıkmayan, onları yeni nesillere aktarmayı bilmeyen milletler hassasiyet cevherlerini, yaşama güçlerini, enerjilerini kaybederler 4. Biz de bu noktadan 1 Nuri Köstüklü, Vatan Savunmasında Mevlevihaneler, Çizgi Kitabevi, Konya 2005, s. 1. Cihat Yıldırım, Millî Mücadele Döneminde İçel Sancağı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 1998, s.1. 3 Nuri Köstüklü, Millî Mücâdele’de Denizli, İsparta ve Burdur Sancakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1999, s. 9. 4 Nuri Köstüklü, Millî Mücâdele’de Denizli, İsparta ve Burdur Sancakları, s.15. 2 2 hareketle Balkan Savaşları’ndan, Millî Mücadele’nin sonuna kadar geçen sürede Tarsus kazasından “Şehit” olanlar yönünden bakmak istedik. II. ARAŞTIRMANIN MUHTEVASI Araştırma zaman olarak, Trablusgar Savaşı’ndan (1911) Millî Mücâdele’nin sonuna kadar (1922) geçen süreyi kapsamaktadır, ancak bazı değerlendirmelerde bulunabilmek için öncesine de atıflarda bulunulmuştur. Araştırma mekân olarak, bugünkü Tarsus ve Çamlıyayla ilçeleri ile bunlara bağlı köyleri kapsamaktadır. Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinin düzenlendiği dönemde Çamlıyayla (Namrun), Tarsus’un bir kasabası iken bugün ilçe olarak ayrılmıştır. III. ARAŞTIRMANIN METODU Araştırmamızın ilk safhasında Tarsus Nüfus Müdürlüğünde bulunan ve iki ciltten meydana gelen Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinin incelenmesi ile başlamıştır. Tarsus nüfus müdürlüğünde bulunan ve eski yazı ile yazılmış bu defterlerin tetkiki ile defterlerde bulunan şehitlerimizin listesi çıkartılmıştır. Bu liste Millî Savunma Bakanlığı tarafından hazırlanan “Şehitlerimiz” 5 isimli kitapta yer alan şehitlerle karşılaştırılarak doğru bir liste hazırlanmaya çalışılmıştır. Çalışmalarımızda karşılaştığımız güçlüklerden birisi de köylerin tespitidir. Günümüzde birçoğunun isimleri değişmiş veya önceden Tarsus sancağına bağlı iken bugün başka idarî birimlere bağlanmıştır. Şehitlerimiz adlı eserde bütün kayıtlar günümüz idarî durumuna göredir. Araştırmamızın I.Bölüm’ünde Tarsus tarihi hakkında genel bilgiler verilmiştir. II. Bölüm’de ise; Tarsus kazasından şehit olanların genel listesi verilmiştir. III. Bölüm’de ise Şehitler üzerine kısa değerlendirmelerde bulunulmuştur. 5 MSB, Şehitlerimiz, Osmanlı-Rus, Osmanlı-Yunan, Trablusgarp, Balkan, I.Dünya, İstiklâl, Kore, Kıbrıs, İç Güvenlik, Cilt I-V, Millî Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998. 3 IV. ARAŞTIRMANIN KAYNAKLARI 1. Askerlik Şubesi Kayıtları Millî Savunma Bakanlığı kayıtları dikkate alınarak hazırlanan Şehitlerimiz adlı V ciltlik eser, şehitlerle ilgili araştırmalarda önemli veriler sunmaktadır. Bu eserde, Osmanlı-Rus, Osmanlı-Yunan, Trablusgarp, Balkan, I.Dünya, İstiklâl, Kore, Kıbrıs, İç Güvenlik şehitleri illere göre verilmektedir. Bu yayında şehitlerle ilgili şu bilgiler bulunmaktadır: sıra no, savaş, cephe, birlik bilgileri, lâkap, baba adı, adı, sınıf, rütbe, doğum yılı, ilçe, bucak, köy, ölüm tarihi, ölüm yeri, askerlik şubesi ve özel birlik. 2. Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri VMVD, şehitler konusunda fevkalade kıymetli ve sağlıklı bilgileri içeren önemli bir kaynaktır. Özellikle Balkan Savaşları’ndan Millî Mücadele’ye uzanan tarih diliminde şehitler konusunun yanı sıra pek çok sosyal tarih konuları için de bize bazı kıymetli ipuçları sunan VMVD yakın dönem tarih araştırmalarında henüz yeterince fark edilmeyen kaynaklar arasındadır 6. VMVD, Osmanlı döneminde sancak veya kaza merkezi olup da günümüzde il veya ilçe olan idarî birimlerin nüfus müdürlükleri arşivlerinde bulunmaktadır. Ne yazık ki bunların birçoğu kıymetinin anlaşılamaması üzerine günümüze kadar saklanamamıştır. Birçoğu da yangın vs. gibi afetlerle yok olmuşdur. Mersin vilayet konağında 1924 yılında çıkan yangın neticesinde, burada bulunan VMVD de yok olmuştur. Günümüze kadar ulaşan defterlerin bir kısmının sayfaları yıpranmış ve bazılarının da üzerlerine yazılar yazılmıştır. VMVD kayıtları, 1900’lü yıllardan itibaren tutulmaya başlamıştır. Üzerinde çalıştığımız Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri, Rumi 1319, Milâdi 1903 yılı kayıtlarından itibaren başlamaktadır. Tarsus İlçe Nüfus Müdürlüğünde bulunan iki defter Ölüm 1 ve Ölüm 2 olarak adlandırılmış olsa da tarafımızdan Defter Numarası 1 ve Defter Numarası 2 olarak tasnif edilmiştir. 6 Nuri Köstüklü, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücadele’ye “Şehitler” Üzerine Yapılacak Bilimsel Araştırmalarda Metod ve Kaynak Meselesine Dair Bazı Düşünceler, Dokuzuncu Askeri Tarih Kongresi, Harbiye (İstanbul), 22-24 Ekim 2003, s.2. 4 a. Muhtevâ ve Şekil Bakımından Özellikleri VMVD’nin her sayfasında; en üstte “vukuât”, “vefat idenin” yazılarının altında sırayla “sicil numarası”, “kayıt tarihi”, “kaza”, “mahalle veya karyesi”, “sokağı”, “mesken numarası”, “nev-i mesken”, “ilm ü haber tarihi”, “isim ve şöhret ve sıfat ve sanatı”, “peder ve validesi isimleri”, “mahall ve tarih-i veladeti”, “milleti”, “Müteehhil ise kimin zevci veya zevcesi olduğu”, “mahall-i vefatı”, “tarih-i vefatı”, “sebeb-i vefatı”, “esasen nüfustaki mahall-i kaydı” matbu ifadelerinin yazıldığı sütunlar bulunmaktadır. Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinde kayıtlar 1319 (1903) senesinde itibaren tutulmaya başlanılmıştır. Birinci defterde müteselsil numarası 1’den başlayarak her sayfada 25’er kişilik kayıt yapılarak devam etmiştir. Defterlerdeki kayıtlar genel olarak incelendiğinde vefat sebepleri çoğunlukla hummadan, ishalden, eceliyle, şehiden vb.dir. Sebeb-i vefâtlarına bakılarak sosyal tarih açısından çok önemli sonuçlara ulaşılabilir. Defterlerin incelenmesi sırasında Rumi takvimden milâdi takvimin kullanılışına geçişi tespit etmek mümkündür. 2 numaralı defterin son sayfalarına doğru bazı tarihler milâdi olarak kayıt düşülmüştür. Defterlerde milâdi tarihlerin dışında Latin alfabesi hiç kullanılmamıştır. Defterlerin Tarsus Nüfus Müdürlüğünde hangi şartlarda muhafaza edildikleri tespit edilememiştir. 1 numaralı deftere 96’ya kadar sayfa numarası verilmiş iken sonrasındaki sayfalara tarafımızdan kurşun kalemle numara verilmiştir. 1 numaralı defter 295 sayfadan ibarettir. Defter 152. sayfada nüfus müdürünün mührü ile kapatılmış fakat defterin devamında başka kapatma olmamıştır. Müteselsil numarası da kaldığı yerden devam etmiştir. 1 numaralı defterin en son kaydı 21 K. Sani 1333 tarihlidir. Nüfus müdürlüğündeki memurlar tarafından 1333 (1917) tarihi 333 şeklinde yazılmıştır. Defterlerde böyle kısaltarak yazma bol miktarda vardır. 1 numaralı defterin sonuna kadar kayıt devam etmiş ve defterin son müteselsil numarası 7356’dır. 2 numaralı defterin ilk kaydı 2 K. Sani 334 (1918) olarak başlamıştır. Müteselsil numarası 1’den başlayarak devam etmiştir. Deftere hiç sayfa numarası verilmemiş, yalnız defter 202 sayfadan ibarettir. 1 numaralı defterden farklı olarak her yıl yeni numara ile başlamıştır. Yıl sonlarında ise heyetin kapatmasına riayet edilmemiştir. Defter 168’inci sayfaya kadar kullanılmış gerisi boş bırakılmıştır. 2 numaralı defterin bazı yerlerinde 5 kayıtlar milâdi olarak düşülmüştür. Defterin 136 ile 142. sayfalarının arası boştur. Defterdeki son kayıt tarihi 20 Eylül 927’dir. 2 numaralı defterin sonlarına doğru olan kayıtlarda bazı tutarsızlıklar da görülmektedir. Şehitlerin ölüm tarihleri olarak muhtemel ki kayıt tarihleri esas alınmıştır. TVMVD ile Şehitlerimiz kitabı muhteva bakımından karşılaştırıldığı takdirde bazı farklı türde bilgilerin bulunduğu görülmektedir. VMVD’de şehitlerin “anne ismi”, “medenî durumu” ve “eşinin adı” bulunurken, bu bilgiler “Şehitlerimiz” kitabında mevcut değildir. Şehitlerimiz kitabındaki “ Birlik VMVD’de bulunmamaktadır. Bilgileri”, “ Rütbe”, “Askerlik Şubesi” kayıtları 6 BİRİNCİ BÖLÜM TARİHÎ, SOSYAL VE İDARÎ YÖNÜYLE TARSUS I. TARİHÇE Eski zamanlarda Ovalık Kilikya denilen bugünkü Çukurova’nın, şimdiye kadar mevkiini muhafaza etmiş olan en eski şehirlerden bir olan Tarsus, çok uzun ve eski bir tarihi geçmişe sahiptir. Tarsus’un ilk çağlardan beri ma’mur bir şehir olduğu tarihi vesikalardan ve yapılan arkeolojik kazılardan anlaşılmaktadır. Ancak ilk olarak ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu hususunda kesin bir bilgiye sahip değiliz. Yapılan kazılarda M.Ö. 5000 yıllarına uzanan yerleşim kalıntılara rastlanmaktadır. Bu hususta en kuvvetli ihtimal Tarsus’un Fenikeliler tarafından kurulmuş olabileceğine dair fikirlerdir. Hem Heredot hem de Şemseddin Sami tarafından bu fikir ileri sürülmüştür. Gerçekten bu yörede ilk yaşayanların Fenikeliler olduğu bilinmektedir. Her ne kadar yapılan kazılar şehrin muhtelif tarihi devirlerindeki durumunu izaha kâfi değilse de, genel olarak Tarsus’un tarihî gelişimi hakkında bir fikir verdiği muhakkaktır. Hemen ifade edebiliriz ki, Tarsus, tarih boyu tek bir devletin elinde kalmış bir şehir değildir. Yapılan araştırmalarda tespit edilebildiği kadarıyla yaklaşık her 50 yılda bir el değiştirmiştir. Bunun sebebi şehrin son derece önemli stratejik bir noktada bulunmasıdır. Bu nedenle her kralın gözü orada olmuştur 7. 1. Tarsus Adı Tarsus şehri, Anadolu’nun yeri ve adı değişmeyen en eski beldelerinden biridir. Şehrin ismi kaynaklarda Tarsos (Taooos) ve Tarsol, Osmanlı kaynaklarında Tarsus, Tersus veya Tersis şeklinde kaydedilmiştir. Bunun yanı sıra, Tarsa, Tarse, Tarso, Tarsi ve Tarz isimleri kullanılmıştır 8. Bu şehre Tarsus isminin verilişi hususunda gerek Yunan mitolojisinde gerekse eski müelliflerin eserlerinde çeşitli bilgiler vermektedirler. Bunlardan bazıları kısaca özetlenirse: 7 Ahmet Akgündüz, Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul 1993, s.11. Ali Sinan Bilgili, Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Kültür Bak. Yay., Ankara 2001, s. 17. 8 7 1. Eski Yunan mitolojisine göre Pegasos yahut Bellerefontes Kilikya ovasında yolunu şaşırmış ve Tarsus’un bulunduğu yerde ayağı sakatlanmış olduğundan bu şehre, Yunanca ayak tabanı anlamına gelen Tarsos ismi verilmiştir. 2. Başka bir Yunan mitolojisine göre Perseus, bu vadide rüyasında attan inerken ayak tabanını kaybeder ve bu mevkide bir şehir inşa ettirir. 3. Başka bir efsanede, bu şehrin kurucusu eski Kilikya ilahı olarak da bilinen Herakles Sandon’dur. Gerçekten Herakles’in resmi (M.Ö. IV. asra ait) sikkeler üzerinde görülmektedir. 4. Kilikya’nın eski ilahı olarak bilinen ve zamanın hükümdarı olan Tarkon’un bu şehri kurmuş olabileceği üzerinde durulmaktadır. Bu fikre göre, Asur hükümdarları içinde Tarkon, Tarhund ismine sık sık rastlanmaktadır. Bu cümleden olarak Tarsus isminin Tarhon veya Tarhund’dan geldiğini kabul edebiliriz. Sonradan bu kelime Asurca Tarzı, Aramice Tarz, Yunanca’da Taros ve Latince’de de Tarsus’a dönüşmüş olmalı 9. Bu efsane ve rivayetlerden hangisinin daha sağlıklı olduğunu tespit etmek mümkün görünmemektedir. Bu da bizi Tarsus’un tam olarak kim tarafından, ne zaman kurulduğunun ve ilk kurulduğunda adının ne olduğunu net olarak tespit etmenin mümkün olmadığı sonucuna götürmektedir. Bilinen tek şey Tarsus’un eski tarihlerden beri meskun bir mahal olduğudur. 2. İslâmiyet’ten Önce Tarsus a. Kizvatna Krallığı Kizvatna Krallığının M.Ö. 1650’li yıllarda yaşadığı, yapılan araştırmalar sonucunda tespit edilmiştir. Hititlerin çağdaşı olan Kizvatnaların Hititler ile bir anlaşma yaptıkları Tarsus’taki Gözlükule mevkiinde yapılan kazılardan anlaşılmaktadır 10. Tarsus’taki bu kazılardan ve özellikle anlaşma metinlerinden anlaşılıyor ki, Kizvatna Krallığı Tarsus civarında yaşamıştır. M. Ö. XIV. yy’da Hitit İmparatorluğuna katılan Kizvatna Krallığı, 9 Ahmet Akgündüz, Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul 1993, s.11-12. Firuzan Kınal, Eski Anadolu Tarihi, Ankara 1962, s.102. 10 8 bundan sonraki mevcudiyetini Hitit İmparatorluğu içinde M.Ö. 1200 yıllarına kadar sürdürmüştür 11. b. Hititler Devri M.Ö. XIX. asırda Kızılırmak havzasına yarleşmiş olan Hititlerin buraya hangi yönden geldiği kesin olarak tespit edilememiştir. Arkeologlarla filologlardan bir kısmı Hititlerin, M. Ö. XX. asrın başlarında Kafkaslar yolu ile doğudan, diğer bir kısmı da boğazları aşmak suretiyle batıdan Kızılırmak havzasına geldikleri fikrindedirler 12. Tarsus, M.Ö. 1500 yıllarında Hitit Federasyonuna katılmıştır. Bundan sonra Tarsus, Hititlerin oldukça mühim bir şehri olduğu anlaşılmaktadır. Ancak Hititler M. Ö. XII. asrın sonlarında batıdan gelen akınların etkisiyle yıkılmış ve yerine birçok krallıklar kurulmuştur 13. c. Kueliler Devri Doğu ve batı sınırları henüz tespit edilemeyen bu krallığın güneydeki sınırı Akdeniz’e kadar uzanıyordu. Hititlerin yıkılmasından sonra Kilikya bölgesinin Kueliler hakimiyeti altına girdiği anlaşılmaktadır. Kue’ye ait bir çok şehir sayılıyordu. Fakat Kue’nin merkezi Silifke çevresinde Timur şehri olduğu ve Tarsus’un da bir ara Kue’ye başkentlik ettiği bilinmektedir. Hudutları hayli geniş olduğu anlaşılan Kuelilerin tarihleri hakkında fazla bir bilgiye sahip değiliz. Sonraları bazı olaylar yüzünden Kue Krallığı’nın, III. Tiklatpalasor ve halefi V. Salmanassar zamanlarında bir Asur eyaleti haline sokulmuş olduğu anlaşılmaktadır. II. Sargon (M. Ö. VIII. asır) devrinde ise Kue doğrudan doğruya Asurlar tarafından idare ediliyordu. Hatta bu tarihlerde Asur krallarının Tarsus’ta heykelleri dikilmiştir 14. 11 Kasım Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964, s.41. Akgündüz, a.g.e., s.19. 13 Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964., s.41-49. 14 Ener, a.g.e., s.239. 12 9 ç. Asurlular ve Mısırlılar Devri M. Ö. 1976 senesinde Asur Meliki Semramis’in Tarsus civarını zabt ettiği bilinmektedir. Bu bölge, M. Ö. 1612 senesine kadar Asurlular tarafından idare olunmuş ve o tarihte Mısır Firavunlarından VIII. sülalenin V. hükümdarı III. Totemosiz buraları istila etmiş ve tabii olarak bu yerler Asurlulardan Mısırlılara intikal etmiştir. Mısırlıların hükümeti çok genişlediği için bu yerler bir hareket noktası edinilmiş ve bu yüzden çok büyük önem kazanmıştır 15. M.Ö. 1015 tarihine kadar Mısırlıların elinde kalmış ve o tarihte tekrar Asur hükümdarı Tarsus’un bulunduğu yerleri geri almıştır. Ancak Asur hükümdarının kötü idaresinden dolayı sonra tekrar Mısırlıların eline geçmiştir. Daha sonra ortalama 50’şer yıl ara ile bazen Mısırlıların bazen de Asurluların eline geçmiştir 16. Asurlular için Çukurova’nın zengin gümüş yataklarının, bol ormanlarının mümbit arazisinin ve özellikle Akdeniz kıyısında önemli bir ticaret merkezi olan Tarsus’un çok büyük bir önemi vardı. Bu nedenle önce Kuelileri ortadan kaldırmışlar ve daha sonra bölgede kendilerine rekabet edecek olan Yunanlıları bertaraf etmişlerdir 17. Asur Kralı III. Salmanassar, Kilikya’ya karşı M.Ö. 839-834 senelerinde yaptığı dört sefer neticesinde Kral Katei’yi Kilikya’nın başkenti Tarsus’tan tard ederek, yerine Asurların dostu olan Kate’nin kardeşi Kirri’yi tahta geçirdiği bilinmektedir. O halde Tarsus bu tarihten itibaren istisnalar haricinde Asurların hakimiyetini tanıyan veyahut tamamen Asurlulara tâbi olan Kilikya Prenslerinin idare merkezi olmuştur. Bu vaziyetin Asurların son zamanlarına kadar devam ettiği kabul edilmektedir 18. Bu bölge Asurluların elinde iken devrin İran hükümdarı Keyhüsrev, Mısır firavunu ile ittifak ederek Anadolu’nun bu kısmını paylaşmışlardı. Bu kralların ölümü ile oğulları arasında çıkan anlaşmazlık sonucu bu bölge olduğu gibi İranlıların eline geçmiştir 19. 15 Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964, s.54 vd. Akgündüz, a.g.e., s.21. 17 Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964, s.58. 18 M. Necati Çıplak, İçel Tarihi (Tarihi-Turistik Zenginlikleri), Ankara 1968, s.36 vd. 19 Akgündüz, a.g.e., s.21. 16 10 e. Kilikyalılar ve Persler Devri Kilikyalılar, bir ara Asurlara bağlı olarak ve Asurların yıkılması (M. Ö. 612) ile de Çukurova’da müstakil bir devlet kurmuşlardır. Böylece Kilikya’da ilk defa yerli bir devlet kurmuş oluyordu. Bu krallık coğrafi ve stratejik durumdan faydalanmasını bilmiş ve kısa bir zamanda hudutlarını genişletmiştir. Kilikya Krallığı’nın kuruluşundan Syennessis’in büyük emeği vardır. Kendisi devletin kurucusu sayılır 20. Kilikyalılar doğudaki komşuları olan İranlılarla iyi geçinmek istiyorlardı. Fakat İranlılar daha farklı düşünerek Çukurova’yı ellerinde bulundurmayı amaçlıyorlardı. Nihayet M. Ö. 401 yılında Pers Hükümdarı Dârâ’nın oğlu Kyros, ordusu ile Tarsus üzerine yürümüştür. Kilikya Kralı Syeennesis, maiyeti ile birlikte dağlara çekilmiş ve Tarsus dolayısıyla Kilikya, Pers İmparatorluğuna bağlı bir Satraplık (Eyalet) haline gelmiştir 21. Kilikya Kralı Syeennesis, Kyros’la anlaşarak ona asker ve para yardımında bulunurken diğer yandan da oğlunu Pers İmparatoru Artakserkses’e göndererek kendisine sadık kalacağını bildiriyordu. M. Ö. 410 da Kyros’un Pers İmparatoru ağabeyi Artakserkses ile yaptığı savaşta İmparatorluğa bağlı bir Satraplık haline getirdi. Tarsus da bu tarihten itibaren İmparatorluğa bağlı Kilikya Satraplığı’nın merkezi durumunda kalmıştır 22. Kilikyadaki Pers egemenliği M. Ö. IV. yy. ortalarına kadar sürmüştür. Bu dönemde Tarsus sikkelerinde Pers Satrapları Tribazos, Parnabazos, Datames, Mazaios’un adları görülmektedir 23. f. Makedonyalılar Devri Genç yaşta Makedonya’nın XXIV. Kralı olan Büyük İskender tahta geçer geçmez doğu seferine başlayarak Asya’ya geçti. M. Ö. 333 senesinde Büyük İskender, Pers Kralı III. Darius ile karşılaşmak için orta Anadolu’dan hareketle Toroslara gelmiş ve Gülek Boğazı’ndan geçmeye muvaffak oldu. Buradan Tarsus’a doğru yapılan yürüyüş esnasında kendisine Pers Satrap’ı (Valisi) Arsames’in şehri tahliye etmek istediği haberi ulaştı. Fakat 20 Çıplak, a.g.e.,40 vd. Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Rehberi, (Tarsus Rehberi), 1986, s.23. 22 Akgündüz, a.g.e., s.22. 23 Tarsus Rehberi, s.23. 21 11 daha önce kendisine, halkın, Arsames’in Tarsus’u yağma ve tahrip etmesinden korktukları haberi verilmişti. Bunun üzerine İskender, en iyi süvari kıtalarını maiyetine alarak süratle Tarsus’a doğru hareket etti. Arsames hiçbir şey yapmaya fırsat bulamadan Tarsus’u terk edince şehir harpsiz teslim alınmış oldu 24. İran ordusunun İssos (Dörtyol) ‘ta toplandığını duyan İskender, süratle buraya gelerek III. Darius ile İssos harbini yaptı. Darius yenilerek kaçtı ve Tarsus Satrap’ı bu harpte öldürüldü. Tarsus vâliliğine İskender’in muhafızı Balakırros tayin edildi. Bu muharebeden sonra Tarsus, Makedonyalıların Kilikya’daki merkezi haline geldi 25. Tarsus, bu tarihten Büyük İskender’in İran’ı zaptettiği tarihe (H.Ö.956) kadar İranlıların elinde kaldı. Devrin İran hükümdarı Dârâ ile Büyük İskender arasındaki muharebe Tarsus yöresinde geçmiş olup, Dârâ’nın hemşerisi ve kızı Büyük İskender’e esir düşmüştür. Büyük İskender burada Dârâ’nın kızı Rukisâmâ ile evlendi ve Tarsus’u hareket merkezi haline getirdi. Burada kısa bir süre durduktan sonra Büyük İskender, karısı ve anasını hocası Arısto’ya bırakarak Hindistan’a sefere çıktı. Ayrıca Aristo’yu Tarsus’a vâli yaptığı da söylenmektedir. Ne var ki bu sağlam verilere dayanmamaktadır. Hindistan’dan galip olarak dönerken Babil’de vefat etmesi üzerine kumandanları, Büyük İskender’in ülkesini paylaştılar (H.Ö.933). Bu paylaşmada Tarsus, Büyük İskender’in seraskeri Selefkos’a düştü. Böylece bu bölgede Selefkiler devri başlamış oldu 26. g. Selefkiler (Selefkoslar) Devri İskender’in ölümünden sonra Selefkos’a kalan Tarsus’ta artık Selefkiler devri başlamıştır. Sonra bu kumandan vefat etmiş ve onun ülkesi de oğulları arasında paylaşılmıştır. Daha sonra Mısır hükümdarı Batlamyos burayı zapt etmiş ve bir vâli atamıştır. Dünya tarihi bakımından önemli bir dönem olan ve Doğu ile Batı’nın kaynaşacağı “Helenistik Çağ” böylece başlamıştır 27. 24 Akgündüz, a.g.e., s.23. Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964, s.72. 26 Akgündüz, a.g.e., s.23. 27 Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, C.III, Ankara 1986, s.354. 25 12 Tarsus ve civarı Selefkilerin elinde bulunduğu sırada meydana gelen III. Suriye Harbi’nde Tarsus, Mısırlılar tarafından zapt edildi ise da, şehir Mısırlıların elinde uzun müddet kalmayarak tekrar Selefkilerin hakimiyetine geçmiştir 28. Selefkiler döneminde Akdeniz kıyılarında ticaret bakımından Kilikya göze çarpmaktadır. Tarsus, İskenderiye’den sonra en önemli ilim ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Zira Selefkilerin, ticaret ve ilme fazlaca önem verdikleri bilinmektedir 29. h. Romalılar Devri Makedonya Krallığı ortadan kalktıktan sonra Roma’da Anadolu’ya ve Doğu Akdeniz’e doğru yayılma isteği başlamıştır. Akdeniz’de üstünlük kurmaya çalışan Romalılar, Kilikya kıyılarında üst üste yaptıkları baskınlarla bu bölgeyi kontrolleri altına almayı başarmışlar ve bölgeyi bir Roma eyaleti haline getirmişlerdir (M.Ö. 66) 30. Sezar, M. Ö. 47 senesinde Farnakes’e karşı yaptığı askeri harekât karşısında Tarsus’ta bulunarak orada vilayet meclisini toplamış ve eyaletin yeni idare nizamını kararlaştırmıştır. Sezar, Tarsuslulara iyi davrandığından dolayı olsa gerektir ki, Tarsus halkı Sezar’ın tarafını tutmuşlardır. Nitekim M. Ö. 43-42 senelerinde Tarsuslular Sezar taraftarı olduklarından şiddetli cezalara çarptırılmışlardır. Fakat Philippi muharebesinden sonra kendilerinin maruz kaldıkları bütün zarar ve ziyan fazlası ile telafi edilmiştir 31. Tarsus, Roma egemenliği altında iken yaklaşık üç yüz yıl kadar el değiştirmediği için bu mesut devre içinde fevkalâde bir inkişaf ve terakkiye mahzar olmuştur. Öteden beri Kilikya’nın başşehri olan Tarsus, Romalılar zamanında da bu yerini muhafaza ederek bütün eyaletin idarî ve siyasî merkezi olma vasfını korumuştur. “Umum Meclisi” burada toplanırdı ki, bu meclis daha sonra Karakalla (M. S. 211-217) zamanında “Müstakil Umumî Meclis” adını almıştır. Bu durum gösteriyor ki Tarsus’un, eyalet merkezi olarak, diğer şehirlerin hepsinin üstünde ayrı bir yeri vardı 32. 28 Akgündüz, a.g.e., s.24. Yurt Ansiklopedisi, İçel Mad. 30 Yurt Ansiklopedisi, İçel Mad. 31 Çıplak, a.g.e., s.62. 32 Akgündüz, a.g.e., s.26. 29 13 M. S. IV. yy,’ın sonuna doğru Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıyla Kilikya ve Tarsus, Doğu Roma’nın sınırları içinde kalmıştır. Daha sonraki yıllarda Tarsus, iç çekişmeler ve mezhep kavgaları yüzünden örf-âdet ve gelenekleri bozulmaya ve şehir gerilemeye başlamıştır 33. ı. Bizanslılar Devri Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılması (M.S. 476) sonucunda Batı Roma İmparatorluğu da çökmüştür. Dolayısıyla Roma İmparatorluğunun mirasına Doğu Roma yani Bizanslılar sahip çıkmışlardır. Bundan sonra Müslümanların Anadolu’ya gelişlerine kadar Tarsus, Bizanslıların hakimiyeti altında kalmıştır. 610 yılına kadar Bizans’ta taht kavgaları ve bir takım iktisadî sıkıntılar meydana gelmişse de topraklarını muhafaza etmişlerdir. 610 yılında Bizans imparatoru olan Heraklius, duruma hakim olmak istemişse de muvaffak olamamıştır. Bu arada Sasaniler, Suriye, Filistin ve Antakya’yı da işgal edip, Anadolu’ya yönelerek Üsküdar’a kadar gelmişlerdir. Bu arada Bizanslı Papazların Avrupa’ya çağrıları ile büyük bir Haçlı Ordusu hazırlayarak Sasanilerden işgal edilen yerleri geri almışlardır. Bu olay, Hıristiyanların I. Haçlı Seferleri olarak tarihe geçmiştir 34. Daha sonra İslâm orduları Tarsus ve çevresine birçok sefer düzenlemişlerdir. 3. İslâm’ın İlk Yıllarında Tarsus İslâmiyet’in doğuşundan kısa bir süre sonra, Hz. Ebubekir’in hilâfeti zamanında, Tarsus’un bağlı olduğu Suriye Bölgesi, siyasî ve askêri bakımdan çok hareketli bir safhaya girdi. Bu devrede, Tarsus’un bizzat kendisi fethedilmediyse de, şehrin idarî ve coğrafî durumu itibariyle bağlı olduğu Şam (Suriye) bölgesinin fethine 634-635 yılında başlandı. Halid b. Velid komutasındaki İslâm orduları Yermük ve daha sonra Bizans imparatoru Heraklios’u yenerek ileride bu bölgenin tamamının elde edilmesi bakımından önemli bir başarı elde etti. Yermük muhârebesi bütün Şam (Suriye) Vilâyeti’ni Müslümanların fütuhatına açtı. Ecnadeyn Muharebesi devam ederken Hz. Ömer halife seçildi. Halife Hz. Ömer(r.a.), Halid b. Velid (r.a.) in yerine Ebu Ubeyde’yi başkomutan olarak tayin etti. Bu 33 34 Akgündüz, a.g.e., s.26. Kurtuluş Savaşı Tarihinde İçel, Komisyon, İstanbul 1971, s. 116. 14 esnada yenilgiye uğrayan Bizans İmparatoru Heraklieos geri çekilmeye başladı. Ve Müslümanların Dimisk’a yani Şam’a doğru ilerleyişlerini durdurmak için bir antlaşma yaptı. Bu antlaşma, ilk etapta Müslümanlar için de çıkarlarına uygun idi. Antlaşmaya göre, Tarsus, Adana ve Misis gibi şehirler silahtan arındırılacak, Suriye ile Bizans arasındaki bu topraklarda bir tampon bölge oluşturulacaktı. Ancak, bu antlaşma, meydana gelen bazı olaylar ve şartların değişmesine binaen daha sonraki devirlerde Müslümanlar tarafından tanınmadı 35. Böylece Tarsus ve havâlisine yapılan ilk ciddi akınlar, Hz. Ömer (r.a.)’in hilafeti zamanında başlamış oldu. Halid b. Velid komutasındaki İslâm orduları 635’de Hımız’ın ve 636 tarihinde de Tarsus’un bağlı bulunduğu askeri mıntıkanın merkezi olan Kınnesrin üzerine yürüdü ve burayı ele geçirerek Bizans İmparatoru Heraklios’u bir defa daha yenilgiye uğrattılar. Kınnesrin’in fethi tamamlandıktan sonra Ebu Ubeyde ve onun komutanlarından Halid b. Velid, Meysere b. Mesruk ve Ubâde b. Es-Sâmit komutasındaki Müslümanlar, 637 yılında Halep ve Antakya bölgesini ele geçirerek biraz daha Tarsus’a yaklaşmış oldular. Bu fetihten kısa bir süre sonra da aynı yıl içinde Tarsus’u fethettiler 36. Halife Hz. Osman’ın ölümünden sonra, Muaviye ile Hz. Ali’nin arasının açılmasından Rumlar istifade ederek tekrar Kilikya’ya girerler ve Antakya’ya kadar olan İslâm memleketlerini alırlar. Muaviye Rumlarla yaptığı antlaşmada, Ceyhan Nehri’ne kadar olan araziyi Rumlara terk eder. Daha sonra, iç karışıklıkları düzelttikten sonra, Muaviye Kilikya’yı tekrar almak için bir ordu gönderir ve Yesir adlı bir kumandan idaresindeki bu ordu Rumlarda bulunan bu yerleri ele geçirir. Muaviye buraya bir vali gönderir. Muaviye’nin ölümü üzerine yerine geçen oğlu Yezit zamanında tekrar iç karışıklıklar olur ve bunları fırsat bilen Rumlar Kilikya’yı tekrar alır. Daha sonra da devam eden iç karışıklıklar yüzünden Anadolu tamamen unutulur ve Rumlar Kilikya’ya iyice yerleşirler. Arap valilerden bir kaçının da Rumlarla işbirliği yapması bunların yerlerini daha da sağlamlaştırır. Emevi halifeleri, buraların Suriye’ye yakınlığından dolayı, İçel’e çok önem vermişlerdir. Değişik valilerin idare ettiği Kilikya’ya , Mervan zamanında, Konya da dahil edilir (689). 718 yılında halifelik Emevilerden Abbasilere geçince, bu saltanat değişikliğinden faydalanan Rumlar Kilikya’yı tekrar ele geçirir ve 718 yılından 853 yılına kadar onların elinde kalır. 853 yılında Kilikya Ülkesi Abbasilerin bir eyaleti haline gelir. 35 36 Akgündüz, a.g.e., s.28-29. Akgündüz, a.g.e., s.29 vd. 15 Fakat Abbasiler devrinde de Rum mücadelesi dinmez. Aralıklarla Rumlar Kilikya’ya hücum ederler ama hiç birinde de netice alamazlar 37. a. Selçuklular ve Memluklular Devrinde Tarsus XI. yy. ortalarında Selçuklular yeni bir siyasî güç olarak tarih sahnesinde yerlerini almaya başladılar. Muhtelif yıllarda Anadolu’ya akın ya da keşif seferleri yapan Selçuklular, 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’ya yerleşmeye başladılar. Bu muharebede yenilen Bizans İmparatoru Romanos Diogenes ile bir barış antlaşması yapıldı. Daha sonra Ermenilerin elinde bulunan Tarsus taraflarına çekilen Romanos Diogenes, Bizans tahtına geçen Mihail Durasin’in kendisinin üzerine gönderdiği Antronikas Dukas ile girişiği muharebeyi de kaybetti ve daha sonra öldürüldü 38. Moğolların Tarsus bölgesini istila etmeleri üzerine, Selçukluların son devirlerinde bu bölgeye yerleştirilmiş olan Türkmenler de tâbi oldukları devletle bağlarını kopardılar. Türkmenlerin bir kısmı ise, Moğolların baskısına karşı çıkarak başka bölgelere özellikle Suriye tarafına göç ederek Memlüklere sığındılar. Bölgede mevcut olan Türkmenlerden Moğolların tabiiyetini kabul etmek istemeyen gruplar üzerine Hülagu ve Abaka zamanlarında kuvvet sevk edildi. İşte bu şiddete binaen Türkmenlerden bir kısmı Bizans uçlarına, bir kısmı da Memluk Devleti’ne sığındı 39. Bölgede Selçuklular, Moğolların baskısı altında idi. Zira hiçbir gücü kalmamış ve yıkılmaya yüz tutmuştu. Ancak bir süre sonra Moğolların da bölgedeki üstünlüğünün gerilediği görüldü. İşte tam bu devrede, gelecek yüzyıllarda, Tarsus bölgesi için çok önemli iki gelişme oldu. Bunlardan birincisi, Mısır’da, Abbasilerin zayıflaması üzerine, Türk vâlilerin kurmuş olduğu Memluk Devleti’nin hakimiyetinin güçlenerek Tarsus bölgesine doğru genişlemesi, ikincisi ise, Moğolların bölgedeki gücünün zayıflaması üzerine, daha önceki yüzyıllarda bölgeye yerleştirilmiş olan ve Moğolların himâyesini kabul etmeyen Türkmenler tarafından, Adana, Tarsus, Misis, Sis, Ayaş (Yumurtalık) ve Payas havâlisinde Ramazanoğulları Türkmen Beyliğinin kurulmasıydı 40. 37 İçel İl Yıllığı 1967, (Tertip ve Reaksiyon, Kâzım Erbil), Ankara, s.42-43; Akgündüz, a.g.e., s.32-51. Akgündüz, a.g.e., s.51-52. 39 Akgündüz, a.g.e., s.57. 40 Kâsım Ener, Ramazanoğulları Türkmen Beyliği, İstanbul 1985, s. 5. 38 16 b. Türkmenlerin Bölgeye Gelişi Bilindiği gibi Türklerle Müslümanların ilk münasebetleri Hz. Ömer devrinde başlamıştı. Türklerin ilk olarak İslâm Devleti hizmetine girmesi ise Muaviye’nin son yıllarına rastlamaktadır. Muaviye’nin komutanlarından Ubeydullah b. Ziyad, 674’te Buhara seferinde dönerken iki bin okçudan ibaret bir Türk birliğini getirerek Basra’ya yerleştirmişti 41. Abbasilerin hilafeti esnasında yine Anadolu seferlerine devam edildi. Müslümanların eline geçen Anadolu şehirlerine özellikle Horasan ordusundan önemli kuvvetler yerleştirildi. Halife Mehdi, Fergana, Esbicab, Belh, Harzem, Herat ve Semerkand halkı ile İranlılar, Sugutlar ve Türklerden pek çok ahaliyi Anadolu’ya gönderdi. Gerek bu suretle gerekse kendi isteği ile gelen bu Türkler, Tarsus, Misis, Anazarba, Adana, Maraş, Hades (Göynük), Malatya, Amid, Meyyafarik, Ahlat, Malazgirt, Kalikala şehirlerine yerleştirildiler 42. Bu şekilde Anadolu’nun güney ve doğu tarafları ve Tarsus sınır bölgesi kısmen Maveraünnehir Türkleri tarafından iskân olunmuştu. Halife Mehdi’nin halefleri zamanında ve bilhassa Harun Reşid, Memun ve Mutasım devrinde bu Türklerin miktarı daha da artırıldı. Halife Memun ordusunda bizzat kendisinin isteğiyle Türklerden bir nüve teşekkül ettirmiş ve zamanında meydana gelen bazı isyanların bastırılmasında bu Türklerin büyük rolü olmuştu. Mutasım zamanında da Türklerden muntazam ve planlı askerî birlikler teşkil edildi. Anadolu’nun Selçuklu Türkleri tarafından fethi, Müslüman Türkmenlerin Anadolu’ya doğru akınlarının tekrar yoğunluk kazandığı bir devredir. Sultan Alparslan ile başlayan Anadolu gazaları yıldan yıla artarak devam etti. Anadolu’nun bir kısmı fethedildikten sonra, o sırada Bizanslıların elinde bulunan Kilikya’ya yönelmişlerdi. Toroslar aşılıp Çukurova (Kilikya)’ya girildi 43. Ramazanoğulları Adana, Tarsus, Sis, Misis, Ayas, Payas ve havâlisine yerleşmiş Yüreğirli bir Türkmen boyuna mensup olup Oğuzların Üçoklu kolundandır. Bugünkü Tarsus’un köyleri arasında isimleri görülen Ulaş, Kuş-timur, Elvanlı, Gökçeli, Karaisalı, 41 Akgündüz, a.g.e., s.64. Akgündüz, a.g.e., s.64. 43 Osman Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971, s.70. 42 17 Esenli gibi isimler de Ramazanoğulları’nı meydana getiren aşiret beylerinin meskun oldukları yerlere verilen kendi isimlerinden başkası değildir 44. Üçokların Yüreğir boyundan bazı aileler, buraların fethinden önce bu bölgeye geldiler. Adana, Misis, Tarsus arasındaki ovaların otlaklık hakkını Ermenilerden satın alarak Çaldağı (Adana) çevresini kendilerine merkez edindiler ve bu boya ait cemaatler bu bölgeye yerleşince ikamet ettikleri yerlere kendi adlarını verdiler. Bugünkü Adana’ya bağlı Yüreğir kazası da bu isimlendirmeden kalma bir hatıradır 45. Ramazanoğulları ve diğer Türkmen grupları, 1336-1375 yılları arasında bölgedeki şehirlerin fethedildiği yıllarda buralara yerleşmelerini tamamladılar. Önce Ermeni topraklarında otlak ve ziraatla ilgili kiralama ve satın alma faaliyetleriyle; daha sonra da şehirlerin fethine binaen buralara yerleşmeye başladılar. Tarihî olayların akışı göz önünde tutulursa, 1338-1339 yılından itibaren bu bölgeye yerleşmeye başladıkları şüphesizdir. Çünkü 1337’de Kilikya Ermeni Krallığı Memluklara yenilerek cizye vermeye mecbur kalmıştı. 1338 yılında ise, Ayas şehri fethedildi. Memluk Sultanı Nâsır, bu başarısından sonra fethe katılan Türkmenlere ve emirlerinden bazılarına emirlikler verdi. Bu defa köylerin ve çiftliklerin imarında Ermeniler kullanılmaya başlandı ve 1339’da Ermenilerle barış yapıldı. Bunun üzerine Moğolların desteğini, bir kısım topraklarını, savaşlar ve Memluklara yenilmesi nedeniyle malî gücünü ve nüfusunu kaybeden Ermeniler, içine düştükleri bu sıkıntıdan kurtulabilmek için, muhtemelen 1338-1339 yılından itibaren Misis, Adana ve Tarsus ovalarının otlaklık hakkını Ramazanoğulları’na sattılar 46. Öyle anlaşılıyor ki; bu bölgede Ramazanoğulları Memluklara tabiiyeti kabul etmekle birlikte, fırsat buldukça kendi hesaplarına da hareket etmekten çekinmemişlerdir. c. Osmanlılar Döneminde Tarsus Osmanlılarla Memluklar arasında 1485’ten 1490 yılına kadar beş ya da altı yıl süren muhârebelerden sonra, 1491’de yapılan sulh antlaşması ile iki taraf arasında yeniden barış sağlandı. Ancak, bu barış, muhârebelerde yenik düşmüş olan Osmanlılar için bir mütâkere antlaşması mâhiyetinde idi. Ara sıra çıkan bazı engeller bertaraf edilmek suretiyle bu barış 44 Ener, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964, s.180. Kâsım Ener, Ramazanoğulları Türkmen Beyliği, İstanbul 1985, s. 7-9. 46 Kâsım Ener, Ramazanoğulları Türkmen Beyliği, İstanbul 1985, s. 7. 45 18 on beş sene kadar devam ettiyse de, Osmanlılar Memluklara karşı muvaffakiyetsizliği hazmedememişlerdi. İşte bu esnâda İran’a doğru hareket eden Osmanlı ordusu, nihâyet Çaldıran Savaşı’ndan dönerken savaşa katılmayan Dulkadiroğulları Bey’i Alâüddevle’nin üzerine yürüdü, onu öldürdükten sonra (13 Haziran 1515) Çaldıran Savaşı’nda yararlılıkları görülen Alâüddevle’nin kardeşi Ali Bey’e Dulkadir Beyliği verildi. Bu arada bazı bölgeleri ele geçirilen Tarsus, adana ve Sis gibi şehirlerin idaresi de Ali Bey’e verildi. Buraların idaresi muhtemelen 1516’da Memlukların üzerine giden ordunun bölgeyi tamamen eline geçirmesine kadar onun elinde kaldı 47. Osmanlı hükümdârı Yavuz Sultan Selim, Memlukların, kendisine karşı Şehzâde Kasım’ı yanlarında tutup Osmanlı tahtına namzet göstermelerini ve Safevi Hükümdârı Şah İsmail ile ittifâk etmelerini vesile yaparak Memluklarla harbe karar verdi. Kendisi maiyetindeki ordu ile 1516 Haziran’ında İstanbul’dan hareket etti. Ağustos 1516’da Mercidabık’ta karşı karşıya gelen her iki orduda da ileri gelen emirler vardı. Yapılan muharebede Memluk kuvvetleri dağıldı. Sultan Kansu Gavri muhârebe meydanından kaçarken üzüntüsünden meydana gelen nüzüll sebebiyle vefât etti. Bu muharebeden sonra Osmanlı ordusu daha da ilerleyerek Kilikya dahil bütün Halep ve Suriye bölgesini ele geçirdi. Memluklarla yapılan antlaşma ile onlara bırakılmış olan Tarsus bölgesi, bütün yöreleriyle bir daha terk edilmemek üzere Osmanlılar tarafından fethedilmiş oldu 48. 4. Millî Mücadele’de Tarsus a. Millî Mücadele Öncesi Genel Durum 1914’den 1918’e kadar dört yıl süren Birinci Cihan Savaşı’nda, bütün Türkler gibi Mersin ve Tarsus halkı da bu savaşlara katılmışlar, bütün cephelerde büyük kahramanlık ve fedakârlık göstermişlerdi. Bilhassa bu savaşın ilk yıllarında o zamanki askeri kurul ve konuşa göre aynı şehir halkından kurulan birlikler arasında Çanakkale muharebelerine katılan Mersin ve Tarsus’un en seçkin ve genç erleri bu savaşlarda büyük kayıplara uğramışlardı. Kaybı olmayan ev yok gibi idi. Durum yürekler acısı idi. Bu arada ocağı sönerek kapıları kapanan evler de az değildi. Köylerde tarım işleri yaşı geçkin ihtiyarlarla 47 48 Akgündüz, a.g.e., s.105. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi C.1, Ankara 1988, s.283-288. 19 kadın ve çocuklara kalmıştı 49. Mondros Mütârekesi’nin imzalanmasından hemen sonra Mersin ve çevresi Fransızlar ve İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Sonra buradan düşmanı atmak için Mersin ve çevresi Kuva-yı Milliye’nin en güçlü direniş cephelerinden birini oluşturmuştur. Tarsus, iktisadî hayatı felce uğratan I. Dünya Savaşı’nda çok şey kaybetti. Buna rağmen Fransızların ve İngilizlerin gözü bu bölgede idi. Özellikle Çukurova’nın verimliliği ve Tarsus’un tarihi ve stratejik bir konumda bulunması, bu ülkelerin iştahını kabartıyordu. Tarsus’taki Amerikan Koleji ve Fransız Rahibe Okulu, kültürel yayılma ve casusluk bakımından birer araç olarak kullanılıyordu. Nitekim daha savaş sürerken bu tür olaylardan biri bir tesadüf sonucu ele geçirilmişti. Temmuz 1918’de bir gece yarısı Mersin Limanı açıklarında bir sandalda ele geçirilen içi belge dolu bir torbayla ilgili soruşturma, kalabalık bir casusluk ağını ortaya çıkarmıştı. Kıbrıs’taki İngiliz casusluk merkezi ile bağlantı içinde oldukları ve liman açıklarında demirleyen bir İngiliz savaş gemisine askerî belge kaçırdıkları belirlenen bu teşkilatın üyeleri, ağır hapis cezasına çarptırılmışlardı. Ne var ki, Mondros Mütârekesi’nden sonra suçlular serbest bırakılmışlardır 50. I. Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti için bir kabusa dönüşmüş ve neticede Talat Paşa Hükümeti 8 Ekim 1918’de istifa etmiştir. Bu istifadan sonra Tevfik Paşa’ya hükümeti kurma görevi verilmiş, ancak Tevfik Paşa hükümeti kurmada başarısız olunca, 14 Ekim 1918’de A. İzzet Paşa sadrazam tayin edilmiş ve bir hükümet kurulmuştur. Ahmet İzzet Paşa Hükümetinin ilk icraatı, Osmanlı Devleti’nin aleyhine seyreden savaşı bitirmek olmuştur. Wilson Prensipleri çerçevesinde bir sulh yapmak düşüncesiyle İtilaf Devletleri’nden mütâreke talebinde bulunmuştur 51. Ahmet İzzet Paşa Hükümeti, padişahın da onayını almak kaydıyla Bahriye Nazırı Rauf Bey, Hariciye Nezareti Müsteşarı Reşat Hikmet Bey ve Kurmay Yarbay Sadullah Bey’i mütâreke görüşmeleri için görevlendirmiştir. 26 Ekim’den 30 Ekim 1918’e kadar süren müzakereler neticesinde 31 Ekim 1918 öğleden sonra işlemek üzere 25 maddelik Mondros Mütârekesi imzalanmıştır. Bunun üzerine Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, Yıldırım 49 Kurtuluş Savaşında İçel, (Haz. “Kurtuluş Savaşında İçel” Tarihini Yazma Komitesi, İstanbul 1971, s. 19. Akgündüz, a.g.e., s.517-518. 51 Cihat Yıldırım, Millî Mücadele Döneminde İçel Sancağı (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1998, s.16. 50 20 Orduları Grup Komutanlığına acele şifre ile ateşkes antlaşmasının imzalandığını bildirmiştir 52. “Yıldırım Orduları Grup Komutanlığına Fevkalâde müstaceldir: 2877 4, 20- sonra Bugün 31 Ekim 1918 öğleden sonra muteber olmak üzere Birleşik Devletlerle ateşkes imza edilerek bu Devletler Delegeleri olayı Bulgaristan, Suriye ve Irak’ta bulunan Orduları Komutanlarına bildirmişlerdir. Ateşkes şartlarına kesin surette uyulması ve bu bildirinin alındığının bildirilmesi gerektir. Geniş açıklama ayrıca bildirilecektir 31 Ekim 1918. Sadrazam ve Başkomutanlık Kurmay Başkanı Ahmet İZZET” 53 Mustafa Kemal Paşa, Yıldırım Orduları Grubu Komutanı olduktan sonra bir taraftan askeri durum ile uğraşırken diğer taraftan ileri günler için de komutanlar, idâre âmirleri ve halkla temasa geçmişti. Bu arada Sadrazam ve Başkomutanlık Kurmay Başkanı Ahmet İzzet Paşa ile yaptığı yazışmalar çok çetin olmuştu. Ateşkes şartlarının çok kaypak olması dolayısıyla İngilizlerin anlaşmaya uymayacaklarına dâir uyarmalarda bulunmuş, birtakım uydurma nedenlerle İskenderun ve güney bölgelerini işgal edeceklerine değinmiş, böyle bir durum karşısında ateşle mukabele edeceğini bildirmiştir 54. Osmanlı Devleti’nin bir nevi tasfiyesine temel teşkil eden Mondros Ateşkes Antlaşması imzalandıktan sonra, kısa bir süre içinde İtilaf Devletleri mütareke hükümlerini hayata geçirmeye başladılar. İtilaf Devletleri öncelikle Osmanlı ordularının terhisi ile ilgili hükümleri uygulamaya koymuşlar ve bu terhis ve teslim işlemlerinin takvimini dahi tespit etmişlerdir. Mütareke hükümlerinin uygulanışındaki bu önceliğin nedeni, daha sonrası için planlanan işgaller sırasında bir mukavemetle karşılaşmamaktır. Neticede Çukurova bölgesine bakarsak, bu havalideki askerî birlikler terhis edildiği ve kolordu ve tümen 52 Cihat Yıldırım, a.g.t.,s. 16; Kurtuluş Savaşında İçel, s. 24. Kurtuluş Savaşında İçel, s. 24. 54 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 24. 53 21 komutanlıkları Toroslar’ın kuzeyine çekildikleri için İngiliz ve Fransız işgal birlikleri hiçbir askeri mûkavemet ile karşılaşmadan işgalleri gerçekleştirmişlerdir 55. Mütâkerenin yürürlüğe girmesiyle birlikte Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’na atanan Mustafa Kemal görevi Liman Fon Sandres’ten devralmak için Raca’dan Adana’ya gelmiş ve bu göreve başlamıştır. Mütârekenin uygulanmasından doğabilecek herhangi bir işgale hazırlıklı olmak için Yıldırım Orduları Grup Komutanı Mustafa Kemal Paşa görevi devraldığı günlerde Erkan-ı Harbiye Riyaseti’ne ve diğer ordu komutanlarına şu tavsiye ve isteklerini bildirmiştir. 1- Askeri birlikler, ordu, kolordu ve tümenler dağıtılabilir. Ancak, jandarma iç asayişi sağlamakla görevli olduğundan kuvvetlendirilmesi zaruridir. Bu bakımdan genç muvazzaf subay ve astsubaylarla genç doğumlu erler jandarmaya kaydırılmalıdır. 2- Salıverilecek yedek subaylardan istekliler, bilhassa güneyde emniyet komiseri, komiser yardımcısı ve bucak müdürlüklerine atanmalıdır. 3- Menzil, depo ve askerî birliklerde fazla olan ağır ve hafif silâhlarla cephane ve malzeme Anadolu’ya ve Afyon bölgesine acele taşınmalı, yiyecekler ise birliklere ve jandarma kuruluşlarına dağıtılmalıdır. 4- Askerlerin salıverilmelerinde genç doğumlular geciktirilmelidir. 5- Güney bölgesi halkına bilhassa dağ köylerine bol silâh ve cephane dağıtılmalı, dağlar arasındaki müsait yerlerde ve emin ellerde silâh ve cephane saklanmalıdır. 6- Bezgin ve bitkin durumda olan halk gelecek için uyarılmalıdır 56. Mondros Mütârekesi imzalanınca, İtilaf Devletleri’nin ilk işlerinden biri Mütâreke’nin 16. maddesi gereğince 12 Kasım 1918’de İngiliz Generali Clark imzasıyla, II. Ordu Komutanı Nihat Paşa’ya şu notayı yolladılar: “1 Aralık 1918 Cuma günü öğleye kadar bütün Osmanlı birlikleri Ceyhan Irmağı’nın batısına, 5 Aralık’tan önce de Adana-Tarsus demiryolunun kuzeyine çekileceklerdir. 14 Aralık 1918’de ise Osmanlı birliklerinin tümü Pozantı’nın 55 56 Yıldırım, a.g.t., s.20-21. Yıldırım, a.g.t.,s. 21-22; Kurtuluş Savaşında İçel, s. 29. batısına geçmiş olacaktır. 22 Osmanlı birlikleri, bütün ağır ve hafif silahlarını Katma İstasyonu’nda İngilizlere teslim edecekler ve terhis işlerini Pozantı’nın batısında yapacaklardır 57.” b. İşgal ve Sonrasındaki Olaylar 16-17 Aralık 1918 gecesi bir İngiliz savaş gemisi Mersin Limanı açıklarına geldi. Sabahın erken saatlerinde gemiden iskeleye çıkan bir İngiliz subayı Mersin Mutasarrıfı Galip Bey’e İngiliz Hükümeti’nin bir notasını iletti. Tercüme edilen notada: “Ateşkesin 7. maddesi uyarınca ve son anlaşmaya göre asayişi sağlamak amacı ile Kilikya’nın işgâline Mersin’den başlanacağı, çıkarmanın istasyon yakınındaki iskeleden yapılacağı, Osmanlı idâresine ve memurlarına karışılmayacağı, işgâlin geçici olduğu, halkın heyecana kapılmaması, herhangi bir karşı koyma sorumluluğunun idâre âmirliğine ait olacağı” bildiriliyor ve “iskele civarı meydanlığı, İngiliz fabrikaları, istasyon binası ve Amerikan Koleji’nin işgâl edileceği ve gerekli tedbirlerin alınması” isteniyordu. Galip Bey, telgrafhanede Adana vâlisi ile yaptığı görüşme sonunda gerekli talimatı almış, İngilizlerin isteğine uyarak emniyet tedbirlerini işgâl edilecek bölgeye kaydırmıştı 58. İngilizlerin Amerikan Kolejine ve fabrikalara yerleştirdikleri Hintli birliklerin ardından 1500 kişilik bir Fransız birliği Mersin’e girdi. Bunlardan sadece 150’si Fransız askeri olup gerisi “Kamavor” denen Ermeni gönüllülerinden oluşuyordu. Hintli Müslüman askerlerin çıkışı Ermenileri hayal kırıklığına uğratmıştı. Silâhlarının kabzalarını kavramış, parmakları tetikte, hemen ateş edecek durumda iskele meydanına ilerleyen Hintli Müslümanlar, karşılarında Türk Jandarmalarını gördüklerinde “Şahadet Kelimesi” getirmeye başlamışlar, Türk Jandarmasının aynı şekilde karşılık vermesi üzerine anlaşmışlardı. Bu anlaşma, İngiliz işgâli süresince devam etmiş, birçok defalar Ermenilerin nankörce yaptıkları saldırılar bu askerlerin müdahalesiyle önlenmiştir 59. 19 Aralık 1918’de Fransızlar Tarsus’u işgal ettiler. Tarsus’ta o zaman daha sonra Mersin vâliliği de yapan Ahmet Hilmi Bey kaymakam bulunuyordu. Aynı gün Suriye’deki Fransız güçlerinin Mersin’e gelmesi ile Mersin- Tarsus yöresi Fransız askerinin yığıldığı bir bölge durumuna geldi. Bir süre sonra Tarsus işgal komutanlığına Yüzbaşı Coulet atandı. 57 Akgündüz, a.g.e., s.518. Kurtuluş Savaşında İçel, s. 39-40; Akgündüz, a.g.e., s.518. 59 Kurtuluş Savaşında İçel, (Haz. “Kurtuluş Savaşında İçel” Tarihini Yazma Komitesi, İstanbul 1971, s. 40-41. 58 23 İşgal komutanlarını sınırsız yetkilerle donatan Fransızlar, hemen hemen tüm görevlileri değiştirerek yerlerine Fransız subaylarını veya yandaş olarak gördükleri bazı kimseleri atıyorlardı. Yöredeki Türk askerî gücünü etkisiz duruma getirmek için jandarma teşkilatını karma bir yapıya dönüştürüp Ermenilere de burada görevler verdiler. İşgal komutanlığı ayrıca bir de milis teşkilatı ve gümrük kurdu 60. Ayrıca işgal komutanlığı bununla da kalmıyor ve yöre halkı içindeki azınlıkların sayısını artırmaya çalışıyordu. Özellikle Beyrut’tan getirilip buraya yerleştirilen Ermenilerle birlik olan gönüllü Ermeniler, köy ve kasabaları yağmalıyor, Müslümanların dinleri ile alay ediyor ve gelip geçenlere küfür ederek halkı tahrik ediyorlardı. Nitekim, Hancı Abdo adında bir Müslüman’ın dinine küfür edilmiş, o da dayanamayarak Ermenilere saldırmıştır. Ermeniler Abdo’yu göğsünden hançerle yaralamışlardı. Bunun üzerine zaten patlamaya hazır bomba haline gelen halk, “Abdo Olayı”nın neticesinde olayların şiddetlenmesi üzerine iç savaş tehlikesi ile karşı karşıya gelen Fransızlar, buradaki Karamovları çekerek yerlerine Tunus ve Cezayir’den getirdikleri askerleri yerleştirdiler 61. Vatanlarının elden gitmekte olduğunu anlayan yöre halkı, devletten yardım ve destek alamayınca, kendi başlarının çaresine bakmanın yollarını aramaya başlamışlardı. İşgale karşı ilk teşkilatlanma hareketi ilk günlerde başladı. Çeşitli yerlerde toplanan halkın ileri gelenleri, İslâm Hayır Cemiyeti adı altında bir teşekkül meydana getirdiler. Bunun yanında gizli teşkilatlar da kurulmaya başlandı. Teşkilatların çekirdeğini genelde Fransızların görevden el çektirdiği Osmanlı yöneticileri oluşturuyordu 62. İngiliz ve Fransızlar işgâlin başlamasından bir süre sonra işgâl mıntıkalarını iki nüfuz bölgesine ayırmışlardı. Suriye ve Kilikya Fransız, Irak, Filistin İngiliz nüfuz bölgesi idi. İngilizler, Nisan 1919’da bu bölgeler üzerinde bir antlaşmaya varmak için görüşmeye başlamışlardı. Buna göre, İngilizler, Suriye ve Anadolu’nun güney bölgesini Fransızlara bırakarak buralardan bütün birlik ve malzemelerini çekmişler, son olarak 20 Kasım 1919 tarihinde generalleri Mac Andrew de karargâhı ile Mersin’den ayrılmıştı. Fransızlar işgâl bölgelerini ikiye ayırmışlardı: 1- Düşman Arazi-i Meşgule-i Garbiyesi- Suriye Mıntıkası; 60 Akgündüz, a.g.e., s.519. Akgündüz, a.g.e., s.520. 62 Akgündüz, a.g.e., s.520. 61 24 2-Düşman arazi-i Meşgule-i Şimaliyesi- Urfa, Antakya Maraş dahil Batısı Mersin Alata çayına kadar Kilikya 63. İngilizlerin bu bölgeyi boşaltmaları bölge halkının işine yaramadı. Fransızları bu bölgenin tek hakimi yaptı. Zulümler iyice artmaya başladı. İngilizler ile Fransızlar arasındaki yetki karmaşası sona ermiş, zemin, Fransızların dilediklerini yapmaya müsait hale gelmişti. Bu durum da Kuva-yı Milliye’nin teşkilatlanmasını hızlandırıyordu. c. Kuva-yı Milliye’nin Teşkilatlanması İngiltere ve Fransa arasında görüşmeler sürerken Sivas’ta toplanan bir kongrede Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyetleri’nin yurt çapına yaygınlaştırılması kararlaştırılmıştı. Bu karar gereğince hemen hemen her kasabada kurulmuş olan teşkilatlar, Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin şubelerine dönüştürülüyordu. Tarsus’taki Müdafa-i Hukuk’un teşkilatlanmasına Belenkeşlik 64 eşrafı önderlik etti. Zira Tarsus, işgal altında idi. Bu nedenle şimdilik çalışmalarını Belenkeşlik’te yürütecekti. 19 Mart 1920’de oluşturulan bu teşkilatın başına Hacı İshak Efendi getirildi. Bu zatın idarecilik kabiliyetinin iyi olmadığı anlaşıldığı için kısa bir süre sonra Halimbeyzade Salih Bey, başkanlığa getirildi. Teşkilatta öncelikle Tarsus Nehri’nin doğusuna yerleşmeye başlayan gönüllü müfrezelerin yiyecek, giyecek ve malzeme ihtiyaçlarını koordineli bir şekilde karşılamak amacıyla çeşitli birimler oluşturuldu. Ayrıca yöredeki Fransız birliklerinin istihbaratı ile ilgili olarak bazı şahıslara vazife verildi. Tarsus Müdafa-i Hukuk Teşkilâtı’nın durumu: 1- Başkan: Belenkeşlik’ten Hacı İshak Ağa 65 2- Üyeler: Evcili’den Ramazan Hoca, 3- Koruma’dan Esat Mustafa Ağa, 63 Kurtuluş Savaşında İçel, (Haz. “Kurtuluş Savaşında İçel” Tarihini Yazma Komitesi, İstanbul 1971, s. 93-94. Belenkeşlik, Mersin’in kuzeyinde merkeze bağlı bir köy. O zamanki mülki teşkilâtta Belenkeşlik Tarsus’a bağlı idi. 65 Bağlar savaşında şehit olmuştur. 64 25 4- Esenli’den Halil Efendi; 5- Yampar’dan Hüseyin Efendi; 6- Çelebili’den Hacı Sakar Ömer Efendi: 7- Belenkeşlik’ten Mehmet Hoca Müdafa-i Hukuk’a bağlı olarak Binbaşı Emir Aslan Bey, gönüllü müfreze adı altında askeri teşkilat kurmaya çalışacaktı. Mart 1920’de tamamlanan bölge teşkilatlanmaları Mersin ve Tarsus Grup Komutanlıklarına bağlı olarak bir araya getirildiler. Bundan sonra durumu haber alan Fransız kuvvetleri ile ilk çatışmalar başladı 66. 5. Millî Mücâdele’de Tarsus Cephesi a. Birinci Eshâb-ı Kehf Muharebesi Tarsus Cephesinde Kuva-yı Milliye ile Fransızlar arasındaki ilk ve önemli çatışmadır. Eshâb-ı Kehf mağarası Tarsus’un 14 km kadar kuzeybatısında Bencülüs dağı yamaçlarında bulunmaktadır. 19 Nisan 1920’de anılan yer yakınlarında cereyan ettiği için bu adı almıştır. Tarsus’tan çıkan ve devrin modern silâhları ile donatılmış olan 300 mevcutlu bir düşman birliği Eshâb-ı Kehf dağı eteklerine kadar gelmiş, burada derme çatma silâhlarla ve o günlerin imkânları ile kurulmuş olan mevcudu 70 kişilik Yedek Üsteğmen Veli Haşim (Çiftçi) 67 komutasındaki Tozkoparan müfrezesi tarafından Sucular köyü civarında savaşa zorlanmıştır. Savaş şiddetli bir şekilde 2 gün devam etmiş neticede ilerlemek imkânını bulamayan düşman hayli zayiat vererek geri çekilmek zorunda bırakılmıştır. Bu savaş, Tarsus grubu cephesinde verilen ilk savaş olduğundan düşmanın başarı gösteremeden geri dönmesi mücahitlerin ve halkın moralini yükselttiği gibi diğer müfrezelerin de bir an önce kurulmasında etkili olmuştur 68. 66 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 165; Akgündüz, a.g.e., s.521-522; Yurt Ansiklopedisi, İçel Maddesi. Veli Haşim (Çiftçi), Mersin’in Musalı köyünde 1891 yılında doğmuştur. Asıl mesleği öğretmenlik ve çiftçilik olup 1928’de Mersin’de vefat etmiştir. 68 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 220; Akgündüz, a.g.e., s.522. 67 26 b. Kavaklıhan Muharebeleri Nisan- Mayıs 1920’de Tarsus-Pozantı yolu üzerindeki Kavaklıhan’da önemli çatışmalar oldu. Kavaklıhan savaşları daha çok keşif taarruzu şeklindedir.Bu taarruz ile düşman, Tarsus-Pozantı şosesini tutan kuvvetlerimiz hakkında bilgi edinmek ve muvaffak olduğu takdirde Pozantı’ya kadar ilerleyerek buradaki taburunu kurtarmak amacını güdüyordu. Biri Adana’dan diğeri de Tarsus’tan olmak üzere iki defa harekete geçen Fransız kuvvetleri başarı sağlayamamışlardır. Sinan Tekelioğlu komutasındaki bu çatışmalarda Fransızlar büyük kayıplar vermişlerdir 69. c. Panzin (Kar Boğazı) Muharebesi Fransızlar Kavaklıhan yenilgisinden sonra Tarsus- Pozantı şosesini yaramayacaklarını kesin olarak anlamışlardır. Bu nedenle Pozantı’dan hareket eden düşmanla, Kavaklıhan grubuna bağlı Kava-yı Milliyeciler, 28 Mayıs 1920 de Panzin çukurunda karşılaşmışlar ve çatışmaya girmişlerdir. Kuşatıldıkları bu çukurdan çıkamayan Fransız birlikleri, bütün silah ve cephâneleriyle birlikte Kara Afet komutasındaki Kara Bomba müfrezesine, Fransız komutan Menil, 6 subay, 300 nefer, 1 doktor ve 8 başıbozuk teslim olmak zorunda kalmıştır. Savaşta esir olan karşı tarafla bir anlaşmaya girilmesi gelenek olmadığı halde, Türkler Panzin’de esir aldıkları kimselerle anlaşma masasına oturmuşlardır.Türklerin savaş esirlerine yaptıkları muameleyi göstermesi açısından önemlidir. Binbaşı Menil tercümanı ile Panzin çukuruna gelerek hazırlanan bir evde 27/28 Mayıs 1920 gecesi uzun süren tartışmalardan sonra teslim şartları on maddede düzenlenmiş ve taraflarca imzalanmıştır. Bunlardan bazıları: Esirlerin hayatları ve üzerlerindeki silahtan başka bütün eşyaları emniyet altında bulundurulacaktır. Esirlerin iaşeleri Türk hükümetince karşılanacaktır. Subaylar hakkında Milletler Arası Hukuk’a göre muamele yapılacaktır. Binbaşı Menil’in kılıcı kendisine bırakılacaktır. Esirlerin memleketlerinden gönderilen koliler muayeneden sonra verilecektir. Hasta ve yaralılar hastanelerde tedavi altına alınacaktır 70. 69 70 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 246-250; Akgündüz, a.g.e., s.522-523. Kurtuluş Savaşında İçel, s. 250-256. 27 d. Ateşkes Antlaşması Çukurova Milli Mücêdele tarihinde “20 günlük Mütakere” diye adlandırılan ateşkes antlaşması, her bakımdan dikkate değer bir özellik ve önem taşımaktadır. Ankara Hükümeti’ni bu antlaşmayı kabule zorlayan sebeplerin başında, Birinci Cihan Savaşı galiplerinden büyük bir devletin ilk defa Büyük Millet Meclisi Hükümeti’ni resmen tanımış olması gelir. Fransızlar ise, yanaştıkları bu antlaşma ile güç bir durumda ve kuşatma altında bulunan Pozantı’daki Menil taburunu kurtarmak amacını gütmüşlerdir. Ancak 31 Mayıs 1920 gece yarısından başlayıp 20 Haziran 1920 gece yarısına kadar devam edecek olan antlaşmadan önce Pozantı’daki bu taburları millî kuvvetler tarafından esir edilmiş olduğundan bu antlaşmadan umdukları faydayı sağlayamamışlardır 71. Bu anlaşmanın asıl önemli yanı, Fransızların Ankara Hükümeti’ni tanımaları anlamına gelmesiydi. Neticede iki zafer birden elde edilmiş oluyordu. e. Hacı Talip Muhârebesi Fransızlar, Mersin-Tarsus arasındaki demiryolu ve şoseyi emniyet altında bulundurmak ve iki şehir arasındaki ulaşımı sağlamak amacı ile ateş kuvveti üstün kuvvetlerle buraları korumakta idiler. Fransızlarla imzalanan ateşkesin sona ermesinden 5 gün sonra 25 Haziran 1920’de, Tarsus Kuva-yı Milliye birlikleri Fransızların en güçlü karakollarından biri olan Hacı Talip İstasyonu’na bir baskın düzenlediler. İçinde çok sayıda Fransız askerinin barındığı ve istasyonun hemen yanı başında bulunan çiftlik binasına yapılan baskın gece yarısı başladı ve saatlerce sürdü. 25 Haziran 1920 günü saat 18 sularında biricik kudretli dağ topunun ve Kuva-yı Milliye’nin emrine verilen 2 makineli tüfekte taarruz başlamıştı. Çiftlik binasının dört tarafından kuşatılmış olmasına, ateş baskınımıza ve teslim olmaları için yüksek sesle Arapça ve Fransızca yapılan ihtarlara rağmen düşman büyük bir inatla direnmekte devam etmiştir. Bu durum karşısında çiftlik binasının yakılmasından başka çare kalmadığına karar verilmiştir. Ancak, çiftlik oldukça büyük ve muntazam bir yapı idi. Böyle bir yapının yakılıp yakılmamasının düşünüldüğü bir sırada orada hazır bulunan çiftlik sahiplerinden Hacı Talip Zade Hacı Ömer ve Suphi Beyler’in: 71 Kurtuluş Savaşında İçel, s.216. 28 “Memleketin kurtuluşu uğruna canımız feda olsun. Çiftliğin yakılması icap ediyorsa ne duruyorsunuz?” Demeleri üzerine orada bulunan harman sapları çiftliğin etrafına yığılmış ve gazla ateşlenerek yakılmıştır. Karşı cephede bulunan Cezayir ve Tunuslu askerler Arapça “Teslim ol!” ikazlarını duyunca “Ene Müslim”, “Ben müslümanım” diyerek Türk tarafına geçmişlerdir. Bunlar 32 kişi olup bir kısmı yaralı idi. Yaralılar hemen hastaneye kaldırıldı. Ayrıca bir teğmen, bir başçavuş ve 10 düşman erinin öldüğü anlaşılmıştır. Kuva-yı Milliye’nin zayiatı 3 şehit ve 8 yaralıdan ibarettir. Neticede Fransız askerleri teslim olmak zorunda kalmışlar ve Kuva-yı Milliye birlikleri çok sayıda cephâne malzemesi ele geçirmişlerdir 72. f. Bağlar Muhârebesi 20 günlük ateşkes anlaşması uyarınca düşmanın demiryolunun kuzeyinde bulunan bütün birliklerini bu hattın güneyine çekmesi gerekiyordu. Tarsus’un iki kilometre kuzeybatısındaki “Bağlar” diye anılan sırtlarda mevcut ve her çeşit silâhlarla donanmış 400 kişilik birliğini hattın gerisine çekmediği gibi, burasını Kuva-yı Milliye’nin kuzeyden Tarsus’a yapacakları hücumlarını engellemek için tahkim ederek sağlam bir dayanak noktası haline getirmişti. Müstahkem bir hale getirdikleri bu yere “Küçük Verdun” adını vererek öğündükleri işitiliyordu. Bunun içindir ki, Çukurova Millî Mücâdele tarihine “Bağlar Muhârebesi” diye geçen bu çatışma çok önemlidir. Düşmanın bu müstahkem kal’asını bertaraf etmek için, Sayköy yakınlarındaki Kuva-yı Milliye birlikleri 14 Temmuz 1920 de saldırıya geçmişlerdi. 3 gün süren savaş sonunda bozguna uğrayan düşman, Tarsus’a çekilmek zorunda kalmıştı. Bu mücadelede Tarsus Müdafa-i Hukuk Cemiyetinin eski başkanı Hacı İshak Efende de şehit olmuştur 73. Bağlar baskınını Tarsus’un güneyindeki Râsim Bey fabrikasına yapılan baskın izledi. 19 Temmuzda yapılan bu saldırıda Fransızlar söz konusu fabrika ve etrafını boşaltmak zorunda kaldılar 74. 72 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 221-222. İsmail Ferahim Şalvuz, Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar(Adana, Tarsus, Mersinliler), (Sadeleştiren: Halil Atılgan),Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002, s., 50-60; Kurtuluş Savaşında İçel, s. 222-231; Akgündüz, a.g.e., s.528. 74 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 232. 73 29 g. İkinci Hacı Talip Muhârebesi İlk savaşta Hacı Talip Çiftliği’ni ve İstasyonu’nu ele geçiren Millî Kuvvetler, MersinTarsus demiryolunu ve şosesini kontrol altına almışlardı. Ayrıca Bağlar Muhârebesi’ni de kaybeden düşman, Tarsus’ta tamamıyla kuşatılmış bir vaziyette idi. Buraları geri almak için makineli tüfek ve toplarla kuvvetlendirilmiş 200 mevcutlu bir kuvvetle yine Hacı Talip İstasyonu’na doğru yönelmişti. Buraları korumakla görevli Bozkurt müfrezesi Hacı Talip İstasyonu’na yerleşerek düşmanı beklemeye başladı. Bir pamuk tarlasında akşama kadar süren mücadele sonunda Fransızlara, 22 Temmuz 1920 de galip gelinmiş ve düşman Tarsus’a geri kaçmak zorunda kalmıştır 75. h. Karadirlik Muharebesi 19 Ekim 1920 günü Adana’dan yardım için çıkan top, makineli tüfek ve uçak ile takviye edilmiş düşmanın bir alay piyade ve süvariden mürekkep kuvveti Tarsus’un kuzeyinde Göçük köyü üzerinden Muhat Köprüsü istikametine ilerleyerek 22 Ekim 1920 de müfrezelerimizle savaşa tutuşmuş aynı zamanda Tarsus’tan çıkan bir düşman kuvveti de müfrezelerimizin sağ kanadını tehdide başlamış, yine Tarsus’tan çıkan bir başka kuvvetde batı istikametinde ilerleyerek Sarıibrahimli köyüne kadar gelmiş ve burasını işgâl etmiştir. Düşmanın yaptığı bu taarruz şimdiye kadar yaptıklarının en önemlisi olup 2 alaya yakın bir kuvvet kullandığı tespit edilmiştir. Bu taarruz karşısında güç durumda kalan müfrezelerimiz çekilmek zorunda kalmışlardır. Bir keşif taarruzu mahiyetinde olduğu anlaşılan bu taarruzdan sonra düşman geri çekilmiş ve müfrezelerimiz eski mevzilerine yerleşmişlerdir 76. ı. İkinci Eshâb-ı Kehf Muhârebesi Tarsus’u güven altında bulundurmak için Eshâb-ı Kehf tepesine gelen düşman, tepenin etrafını tel örgülerle çevirmiş, ağır silahlarını ve askerlerini buraya yerleştirmişti. Yaptıkları top atışları ve gece baskınları ile etraftaki birliklerimizi ve köylerimizi rahatsız ediyorlardı. Sadece rahatsız etmekle kalmıyor insan ve hayvan telefine de yol açıyordu. 75 76 Akgündüz, a.g.e., s.528. Kurtuluş Savaşında İçel, s. 244. 30 Ayrıca ulaşım emniyetini de etkiliyordu. 15 Aralık 1920 de gece yarısı birliklerimiz bu tepeye baskın yaptılar. İki gece bir gündüz devam eden savaşta, birliklerimiz tel örgüleri geçerek düşmana ağır kayıplar verdirmişleridir. Daha sonra yapılan Üçüncü Eshâb-ı Kehf çatışmasında ise Fransız birlikleri galip gelmiştir. Ancak Aralık 1920 de yapılan Emirler baskını ile düşmana ağır kayıplar verilmiştir. Tarsus bölgesinde yapılan bu savaşların hemen hemen hepsinde yenilen Fransızlar; Adana, Urfa, Maraş ve Antep bölgelerinde de tutunamamışlardır. Kahraman Türk, vatanını çiğnetmeyeceğini bir kere daha ispatlamıştır 77. i. Ankara Antlaşması Fransa’nın Aralık 1918’de büyük emellerle başlattığı Kilikya işgali tam bir fiyasko ile neticelenmişti. Fransızlar, Urfa ve Maraş’ta büyük yenilgilere uğramış, Antep’teki birliklerinin mevcudiyetini büyük kayıplar pahasına sürdürebilmişti. Adana- Mersin- Tarsus yöresinde ise yenilgi üzerine yenilgi almıştı. Sonuç olarak işgal çok pahalıya mal olmuştu. İktidardaki Briand Hükümeti iktidardan olmamak için Ankara Hükümeti ile barış yolları aramaya başladı. 20 Aralık 1921’de Fransızlar ile Ankara Hükümeti arasında Ankara’da bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşmaya göre Fransızlar, ellerindeki savaş malzemelerini bize bırakıp gideceklerdi 78. Ankara Antlaşması uyarınca genel af ilân edilmesine rağmen, işgâl sırasında çeşitli facialara meydan veren Ermenilerle Türk’e ihânet eden soysuzlar selâmeti kaçmakta buldular. Bir kısmı Mersin’den deniz yolu ile bir kısmı da karadan trenle Suriye’ye, Mısır’a ve sair ülkelere göçmeğe başladılar. Bu suretle güney bölgesi bu hainlerden hiçbir zor kullanmadan temizlenmiş oldu 79. k. Tarsus’un Kurtuluşu ve İşgal Sırasında Yapılan Tahribat Ankara Antlaşması’nın taraflarca onaylanmasından sonra Fransızlar işgal altında tuttukları Kilikya bölgesini boşaltmaya başladılar. Tarsus’u Fransızlardan teslim almak için Pozantı ve Adana’da bulunan bölge kumandanları Yenice’de birleşerek 27 Aralık 1921’de 77 Akgündüz, a.g.e., s.529. Akgündüz, a.g.e., s.530. 79 Kurtuluş Savaşında İçel, s. 272. 78 31 trenle Tarsus’a girmişlerdi. Bu nedenle bu tarih Tarsus’un kurtuluş günü olarak kutlanılmaktadır 80. Düşmanlar ve düşmanlarla işbirliği yapan Ermeni gönüllülerinin gerek savaş ve gerek sair suretlerle Tarsus ve köylerinde yaptıkları tahribat şu suretle özetlenmiştir. Tarsus’un Sarıibrahimli köyünde 60 ev, Evci köyünde 80 ev, Homurlu köyünde 3 çiftlik, Hacı Talip’te 2 çiftlik, Cincioğlu köyünde 6 çiftlik, Sapandere’de 2 çiftlik, Ali Fakılı köyünde 170 ev, Karafakılı’da 70 ev, Kulak’ta 30 ev, Nacarlı’da 30 ev, Sayköy’de 30 ev, Dedeler’de 30 ev, Şükraniye’de 25 ev, Sucular’da 15 ev, İbrişim’de 30 ev, Karadirlik’te 45 ev, Ulaş’ta 150 ev, Sıraköy’de 15 ev, Çeşmekaş’ında 5 ev yakılmış. Kayadibi, Çamtepe, Dadalı, Bayramlı, Karayayla köyleri kâmilen yakılmıştır. Ayrıca Tarsus’ta Hakkı Bey Çiftliği Ziya Bey Çiftliği, Bobuş Ağa’ların Çiftliği, Adil Bey Çiftliği, Kargılıdan Duran Efendi Çiftliği, Halıdağı Çiftliği tamamen tahrip edilmiştir. Yine Kürtmusa köyünden 120 ev, Ebülhadi köyünden 50 ev, Kamberhüyüğü köyünden 100 ev, Yenice köyünden 350 ev, Badras’tan 60 ev ve 12 çiftlik Nemiroğlu’ndan 30 ev, Avadan’dan 90 ev, Arıklı’dan 60 ev tahrip edilmiştir 81. 80 81 Akgündüz, a.g.e., s.530. Kurtuluş Savaşında İçel, s. 256-257. 32 II. TARSUS’UN SOSYAL YAPISI 1. Tarsus’un Demografik Yapısını Oluşturan Aşiret ve Boylar Osmanlı Döneminde Dulkadirli, Yeni-il, Şam, Ulu Yörük, Bozulus, Haleb gibi isimlerle bilinen Türkmen aşiretleri, bulundukları yerlerde mutlaka idarî ve malî bir statüye sahiptiler. Bu Türkmenlerden birisi de o ndürdüncü ve on beşinci asırlarda, büyük kısmı Tarsus ve Silifke’nin kuzeyindeki dağlık bölgede, bir kısmı da Taş-ili’de, on altıncı asırda ise büyük ölçüde ovalık bölgelerde yaşayan ve kaynaklarda “Varsak Türkmenleri” veya “Tarsus Türkmenleri” isimleriyle zikredilen Türkmen topluluğudur. Varsaklar, on altıncı asırda Tarsus’un yanı sıra İç-il, Niğde, Kırşehir, Kayseri, Bayburt, Teke, İsparta, Dulkadir, Kadirli, Lârende kazasının Eski-il, Ereğli kazasının Karacadağ nahiyelerine kadar yayılmışlardır 82. Tarsus ve çevresinde yaşayan Türkmen topluluğuna isim olarak verilen Varsak kelimesi, muhtelif kaynaklarda, şahıs (boy beyi), boy, yer (dağ), silah ve totem olarak kullanılan bir hayvan (Karsak) adı olarak kullanılmıştır. Varsak kelimesinin, bir şahıs adından gelebileceği fikri ağır basmaktadır. Varsakların kökenleri hususunda, tahrir defteri ve araştırma eserleri, bunların Oğuz veya diğer adıyla Türkmenlerden müteşekkil olduklarını ortaya koymaktadır 83. Tarsus Türkmenlerini oluşturan boyların mensup oldukları Üç-Oklu ve Boz-Oklu Türkmenlerinin Anadolu’ya göçleri, büyük ölçüde Malazgirt Zaferi’nden sonra başladı. Bu göçler Moğol istilası sırasında da Çukurova’ya doğru devam etti. On dördüncü yüzyılda Memluk, Karaman ve Ramazan kuvvetleri Kilikya Ermeni Krallığı’nın hakimiyetinde bulunan Çukurova’yı fethedince; ele geçirilen bölgelere Türkmenler yerleştirildi 84. Tarsus Türkmenleri, Çukurova’nın fethinde olduğu gibi, Osmanlı-Karaman ve Osmanlı-Memluk mücadelelerinde siyasî ve askerî bakımdan önemli rol oynadılar. Osmanlı-Karaman mücadelelerinde, Turgutlu ve Bayburtlu Türkmenleriyle birlikte çoğunlukla Karamanlıların yanında yer aldılar. Osmanlıların Karaman Beyliği’ni ortadan kaldırmasından sonra, Memluklar ile Çukurova’da hakimiyet tesis etmek maksadıyla 82 Ali Sinan Bilgili, Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Kültür Bakanlığı Yay, Ankara 2001, s.157. 83 Bilgili, a.g.e., s.158. 84 Bilgili, a.g.e., s.160-161. 33 giriştikleri mücadeleler esnasında ise, bu kez Memluk tarafını tuttular. Bu sebeple Osmanlılar, 1487’de Veziriazam Davut Paşa komutasında bir orduyu Varsaklar üzerine gönderdiler. Davut Paşa ile Anadolu Beylerbeyi Sinan Paşa karadan, Rumeli Beylerbeyi Hadım Ali Paşa denizden Varsak-ili’ni kuşattı. Bu kuşatmadan kurtulamayacaklarını anlayan Boğa-oğlu, Elvan-oğlu, İğdir-oğlu v.s. boy beyleri Osmanlılara bağlılıklarını bildirdiler; ancak 1488’de meydana gelen Ağa Çayırı muharebesinde tekrar Memluk tarafında yer aldılar. Ancak 1500’de Bulgar Dağı’nda yaşayan Varsaklar, Karaman sipahileri ile anlaşarak Karaman ailesinden olduğunu iddia eden Mustafa Bey’e destek verdiler. Osmanlılara karşı bu isyan hareketi, Veziriâzam Mesih Paşa tarafından bastırıldı (1501) 85. Varsakların Osmanlı hakimiyetine girmesi ise tam olarak Yavuz Sultan Selim’in Mercidâbık (1516) ve Ridaniye’de (1517) kazandığı başarılar neticesinde oldu. Osmanlı Devleti bünyesindeki diğer Türkmen illeri veya ulusları gibi, Tarsus Türkmenleri de boy yahut taife adını taşıyan teşekküllerden meydan gelmekteydi. Tahrir defterlerinde aynı boy için kimi zaman “boy”, kimi zaman “taife” tabirleri kullanılmıştır. Tarsus Türkmenlerinin kabile yapısı çerçevesinde boyların, kendilerine bağlı cemaatlerden teşekkül ettiği anlaşılmaktadır 86. Değişik tarihlerde Tarsus Türkmenleri arasında çeşitli boy isimleri görülse de her devirde mevcut olan belli başlı boylar şunlardır; 1. KUSUN BOYU 2. ULAŞ BOYU 3. KUŞTEMÜR BOYU 4. ESENLÜ BOYU 5. GÖKÇELÜ BOYU 6. ELVANLU BOYU 7. ORHAN BEĞLÜ BOYU 87 85 Bilgili, a.g.e., s.161-162. Bilgili, a.g.e., s.163. 87 Bilgili, a.g.e., s.165. 86 34 Bu boylar içerisinde bağlı cemaat sayısı itibariyle en büyük boy Kusun boyudur. Sonra, Ulaş ve Kuştemür boyları gelmektedir. Tablo 2: Varsak Boylarının Cemaat Sayısı İtibariyle Tahrir Defterlerine Göre Dağılımı 88 BOYLAR 1519 1523 1526 1536 1543 1572 Kusun 84 94 92 90 104 112 Ulaş 69 68 58 61 70 71 Kuştemür 38 40 34 31 38 47 Esenlü 35 34 34 37 37 37 Gökçelü 27 27 25 24 29 29 Elvanlu 20 18 18 16 15 15 Orhan Beğlü 18 17 18 18 18 18 Diğer Taifeler 10 10 9 13 15 15 Belli Olmayan 7 7 9 8 11 11 TOPLAM 308 315 297 298 337 355 Bu aşiret ve boylar hakkında, geniş bilgi vermeden önce, oymak, aşiret, boy ve cemaat kelimelerinin ne anlama geldiği konusunda, bilgi vermek istiyoruz. OYMAK: Halk, soy, boy, kavim, aile, köy, çok koyunu olan köylü, uruğ, kabile, şube, al, yabancı bir kavme mensup hayvancılıkla geçinen göçebe gibi çok çeşitli ve farklı anlamdadır. Kavim, kabile, aşiret anlamına gelir 89. AŞİRET: Arapça El-Aşire kelimesinden gelmiştir. Teşkilat ve bölümün ilk ve en küçük cemaat anlamına gelen kelime Türkçede göçebe ve yarı göçebe hayatı yaşayan oymak ve boy anlamında kullanılıyor 90. 88 Bilgili, a.g.e., s.166. Halit Bilici, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Haymana Kazasından Şehid Olanlar Üzerine Bir Araştırma(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004, s.31. 90 Halit Bilici, a.g.t., s. 31. 89 35 CEMAAT: Bir araya toplanmış insanlar demektir. Bir imama uyanlara cemaat denildiği gibi, bir mezhebe veya bir reise bağlı olanlara da cemaat adı verilmektedir 91. 2. Tarsus’ta Belli Başlı Boylar a. Kusun Boyu Kusun boyu, Tarsus Türkmenlerinin en büyük boylarından birisidir. Adını Türkmen beylerinden Kusun Bey’den almıştır. Boyun adına izafeten Tarsus Sancağı’nın kuzey kısmında yer olan bölgeye ve bir de kasabaya bu isim verilmiştir. Osmanlı fethinden sonra yapılan idarî taksimatta, Kusun boyunun yaşadığı bölge bir idarî ünite yapılmıştır. Nahiye-i Kusun denilmiştir. Kusun nahiyesinin, önemli bir bölümü dağlık arazidir. Gerçi Kusun boyu, yüksek dağ tepelerinde yaşamayı tercih eden bir özelliğe sahipti. Çukurova’yı Orta Anadolu’ya bağlayan Külek (Gülek) Boğazı ve Kalesi bu nahiye içerisinde yer almaktaydı 92. Boya ve bölgeye ismi verilen Kusun Bey, Osmanlı kayıtlarına göre Çukurova’ya gelen Üç-Ok beylerinden birisidir. Ramazan Bey tarafından kendisine, Eserkef kışlak, Gülek Boğazı’ndaki Beremedik ve Tekfur Beli yaylak olarak verilmiştir. Şikâri, Kerimüddin Karaman Bey devrinde (1256-1261) Karamanlıların hizmetine girdiğini ve Turgut Bey’in kızıyla evlenerek ona damat olduğunu ve de kendisinden sonra Kusunoğullarını müstakil hareketlerde bulunmakla birlikte umumiyetle Karamanlılara bağlı olarak hareket ettiklerini belirtmektedir. Ramazanlılar devrinde Kusunlu Kasabası yakınından geçen tüccarların mallarından alınan bâc, Kusunlulara ait iken, Osmanlıların bölgeyi fethinden sonra adil bulunmayarak yürürlükten kaldırılmıştır 93. On altıncı asırda Tarsus alaybeyliği genellikle bu aileye mensup kişilere verilmiştir. Tespit edilen ilk Tarsus alaybeyi Mustafa oğlu Alpi Bey’dir. Alpi Bey’den sonra bu makama, amcazâdesi Küçük Bey’in oğlu Hasan Bey geçmiştir. Hasan Bey’den sonra Tarsus alay beyliğine yine aynı sülâleden İsa Bey ve daha sonra da oğlu İsmail Bey geçmiştir. İsa Bey’in Mahmut isminde bir kardeşi vardı. 1572’de Alpi Bey’in tımar tasarrufu eden 91 Halit Bilici, a.g.t., s. 32. Bilgili, a.g.e., s.168. 93 Bilgili, a.g.e., s.168-169. 92 36 Karaman ve Derviş isimli iki oğlu bulunmaktaydı. Kusun ailesinden zaim Hüseyin, 17 Mayıs 1579 tarihli bir hükme göre, Mirza Oluğu, Sarı Işık ve Gülek derbentlerine serdar tayin edilmiştir 94. b. Ulaş Boyu Ulaş boyu, Tarsus Türkmenlerini oluşturan ikinci büyük boydur. Çukurova haricinde de bu boya mensup teşekküllere rastlanmaktadır. Boy adını, Türkmen beylerinden Ulaş Bey’den almıştır. Onun adına izafeten Tarsus’un kuzey-batı istikametinde yer alan ve Bulgar Dağı’na kadar uzanan bölgeye de Ulaş Yurdu denilmiştir. Osmanlı idarî düzenlemesinde tesis edilen nahiye ve kazaya da bu isim verilmiştir. Ulaş Bey’in hangi tarihte Çukurova’ya göç ettiği ve icraatları bilinmemektedir. Ulaşlılar hakkında tarihî bilgilerin ilkine, Fatih’in vezirlerinden Rum Mehmet Paşa’nın 1469 Karaman Seferi münasebetiyle rastlanmaktadır. Mehmet Paşa Karaman’dan sonra Varsak iline girdiğinde Uyuz Bey isimli bir Varsak beyinin hücumuna uğramış ve ağırlıklarını bırakıp çekilmiştir. Uyuz Bey’in asıl adı Hüseyin olup Ulaş ailesine mensuptu. Davut Paşa’nın 1487 Varsak Seferi münasebetiyle Uyuz Bey’den bahseden İbn Kemal onun Varsak beylerinin beyi olduğunu ve bu tarihten evvel vefat ettiğini yazmaktadır 95. Tahrir defterlerine göre, bu boy, muhtelif taifelerin buraya gelmesiyle oluşmuştur. Bu taifeler içerisinde gerek nüfus büyüklüğü ve gerekse bağlı cemaat sayısı itibariyle Oğuzların Bayındır ve Salur boyları en önemli yeri almaktadır. Boy içerisindeki cemaat sayısına ve nüfusa bakılarak, Ulaş ailesinin Bayındır boyundan olduğu söylenebilir. Diğer taraftan, Ulaş adı, bu boyun Salurlardan çıktığı izlenimini de vermektedir; çünkü Dede Korkut Destanları baş kahramanı Salur Kazan’ın babasının adı Ulaş’dır. Bu taifelerin yanı sıra, Orhan Beğlü, Yortan, Günerli, Kaplancı ve Kutlu Hanlu taifeleri Ulaş boyunu oluşturan diğer teşekküllerdendi 96. 94 Bilgili, a.g.e., s.170-171. Bilgili, a.g.e., s.171-172. 96 Bilgili, a.g.e., s.173. 95 37 c. Kuştemür Boyu Tarsus Türkmenlerini oluşturan önemli boylardan birisi de Kuştemür boyudur. Bu boya ismini veren Kuştemür Bey, diğer beyler gibi Üç-Oklara mensup boy beylerinden birisi idi. Kuştemür boyu büyük ölçüde Tarsus şehrinin güney-doğusuna yayılmıştır. Genel hatlarıyla bu günkü Seyhan Nehri ile Berdan Çayı arasındaki bölge Kuştemür boyunun yaşadığı saha idi. Bu bölge buğun dahi Kuştemür Ovası adını taşımaktadır. Zikredilen bölge, boyun adına izafeten tesis edilen nahiye statüsüyle idarî taksimattaki yerini almıştır. 1519 tarihinde Kuştemür boyundan bahsedilmekle birlikte, henüz idarî taksimattaki yerin almamıştı. Bu devrede boy, Tarsus merkez nahiyesi içerisinde kaydedilmiştir. 1523 yılından az evvel bu boyun yaşadığı bölge de Kusun ve Ulaş boyları gibi nahiye statüsüne getirilmiştir 97. Kuştemür Bey, Üç-Ok boy beylerinden birisi idi. Ramazan Bey, ona Tarsus’u kışlak ve Bulgar Dağı’nı yaylak olarak vermişti. Bu bilgilerin haricinde hakkında malumat bulunmamaktadır. Kuştemür boyu kabile yapısı itibariyle büyük ölçüde Kuştemür taifesi başta olmak üzere, Elvanlu, Arpaçlu ve Mustafalu taifelerinden teşekkül etmiştir. Bunun yanı sıra, 1572 yılından bir müddet önce İç-il’den gelen bir grup perakende Farsak ve Bozdoğan da Kuştemür cemaatleri arasında yer almıştır 98. c. Esenlü Boyu Tarsus kazasına bağlı en büyük nahiye Tarsus merkez nahiyesi olup bu nahiyede muhtelif boy veya taifelere mensup cemaatler yaşamaktadır. Bu boyların başlıcaları Esenlü, Elvanlu, Gökçelü ve Orhan Beğlü’dür. Bu boyların yanı sıra, Yenicelü, Mustafalu, Zekeriyalu, Ozanlar, Gurbetan ve Haymana-i Karaman taifeleri önem arz eden diğer teşekküllerdir. Tahrir defterlerindeki kayıtlardan Esenlü boyunun Tarsus şehrinin batısında, bugünkü Mersin şehrinin kuzeyinde yer alan, sonradan Esenli ismi verilen köyün bulunduğu havalide yaşadıkları anlaşılmaktadır. Bu köy, boy ailesinin kışlağı olmasından dolayı bu ismi almıştır 99. 97 Bilgili, a.g.e., s.174. Bilgili, a.g.e., s.176. 99 Bilgili, a.g.e., s.176. 98 38 Bu boy ismini, Esen adlı bir Türkmen beyinden almıştı. Ancak, Esen Bey hakkında kesin tarihi bilgilere rastlanılmamıştır. Şikâri, Esen Bey’i Kara Tatar beylerinden Devletşah’ın kardeşi Bâbuk Han’ın oğlu olarak göstermektedir. Bâbuk Han’ın Esen Bey’den başka, Mahmut, Ali Paşa, Teberrük ve Gelenca isimlerinde dört oğlunun daha olduğu söylenmektedir 100. Tahrir defterlerindeki kayıtlardan Esenlü boyunun 24 Oğuz Boyu’ndan Dodurğu Boyu’na mensup oldukları anlaşılmaktadır. Nitekim, defterlerdeki Esenlü-yi Bozca Dodurğa ve Esenlü-yi Ertene Beğ Dodurgası tabirleri hem bu boyun Dodurgulara mensup olduğunu, hem de Esenlü-yi Bozca ve Esenlü-yi Ertena olmak üzere iki kola ayrılmış olduğunu göstermektedir. Ordu olarak zikredilen her iki kol da Esenlü boyunun temel nüvesini oluşturmuştur 101. e. Gökçelü Boyu Tahrir defterlerindeki kayıtlardan Tarsus Sancağı’nın batı kesiminde hayat sürdükleri anlaşılan Gökçelü boyunun yurdu, bugünkü Mersin’in 10 km. doğusundaki Deliçay ile 8 km. batısındaki Mezitli Deresi arasındaki saha olup, bu saha kuzeyde Boklar Dağları’na kadar uzanmakta idi. Gökçelü boyu adını, diğer boylar gibi boy beyinden almıştır. Nitekim, Gökçelü boyunun temel nüvesi Ordu-yı Gökçelü cemaatidir. Bu cemaat ismindeki Gökçe tabiri bir şahsın adının boya verildiğini göstermektedir. Ancak, bu boy hakkında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Bu boya mensup cemaatler arasında ismi zikredilen Umur Beylü cemaatine isim veren Umur Bey, Şubat 1506 tarihinde Taş-ili’nin Varsak beylerinden birisi idi. Gökçelü boyuna mensup cemaatler arasında Oğuz beylerindan İğdir Boyu’nun adını taşıyan bir teşekkül de bulunmaktadır. Bu teşekkülün mevcudiyeti, Varsak bünyesinde umumiyetle İç-il bölgesini yurt tutan İğdirlilerin bir kısmının Tarsus Sancağı sınırları içerisinde yaşamakta olduğunu göstermektedir. 1487’de Davut Paşa’nın Varsak Seferi esnasında ona bağlılıklarını bildiren beyler arasında ismi zikredilen İğdir-oğlu bu kabilenin beyi idi. 1526’da Tarsus’ta yaşayan İğdir kabilesinin beyi İğdir oğlu Ömer Bey idi 102. 100 Bilgili, a.g.e., s.176. Bilgili, a.g.e., s.178. 102 Bilgili, a.g.e., s.178-179. 101 39 f. Elvanlı Boyu Tarsus Sancağı’nın en batı ucunda yaşayan Elvanlu boyunun yurdu 16. asrın başlarında Bulgar Dağı’dır. Boy Osmanlıların bölgeyi fethinden sonra, bugünkü MersinErdemli arasındaki kıyı şeridine inerek denize 4-5 km. uzaklıktaki Elvanlı Köyü’nün bulunduğu mevkie yerleşmiştir. Elvanlı boy ailesinin oturduğu yere de Elvanlı Köyü ismi verilmiştir. Bu yurt, kuzeye, yani Bulgar (Bolkar) Dağı’na doğru uzanmaktadır. Elvanlı boyu adını,Varsak beylerinden Elvan Bey’den almıştır. Şikâri’ye göre, Elvan Bey, Kusun Bey’in kardeşidir. Bir müddet Antalya muhafızlığında bulunmuş ve Karamanlı Şemseddin Mehmet Bey’in 1277’de Konya’yı zabtından sonra ülkede bir takım idarî düzenlemelerde bulunduğu sırada, Tarsus bölgesinin bir kısmını Elvan Bey’e vermiştir.1487’de Varsak iline giren Davut Paşa’ya bağlılık bildiren Varsak beyleri arasında Elvan-oğlu’da bulunuyordu. Elvanlı boyunun ana cemaatleri Ordu-yı Elvan ve Ordu-yı Hızırşah bin Elvan isimlerini taşımaktadır. Bu ordulara, diğer cemaatlerinde katılmasıyla Elvanlı boyu meydana gelmiştir 103. g. Orhan Beğlü Boyu Tahrir defterlerine göre, Orhan Beğlü boyuna mensup teşekküller, 1519-23 tarihleri arasında Ulaş nahiyesine yaşamaktaydı. Bu tarihten kısa bir süre sonra ise, Tarsus merkez nahiyesine göç ettiler. Burada büyük ölçüde bu günkü Mersin şehrinin bulunduğu yerleşme sahası ile bu sahanın hemen kuzeyinde; bugün Mersin iline bağlı Kuzucubelen ile Yalınayak köylerinin arasında kalan sahada yaşamaktaydılar. Orhan Beğlü’ye bağlı bir kısım cemaatler ise, bu günkü Mersin’den kıyı şeridi boyunca batıya doğru ilerlemiş ve yine Erdemli bölgesine yerleşmiştir. Erdemli ilçesine isim veren Orhan Beğlü boyuna bağlı Türkmenlerdir. Orhan Beğlü boyu ismini yine aynı adı taşıyan bir beyden almış olmalıdır. Fakat kendisi hakkında bilgi yoktur 104. 103 104 Bilgili, a.g.e., s.180. Bilgili, a.g.e., s.180. 40 III. İDARİ YAPI VE NÜFUS 1. Bugünkü Tarsus Tarsus, Mersin’in ilçelerinden en büyük ve en önemli ilçesidir. Orta Çağ ve Yeni Çağlarda Türk-İslam kültürünün yoğunlaştığı bir bilim merkezi olarak, yüzyıllar boyu varlığını sürdürmüş; özellikle 19. yüzyılda bölgenin en gelişmiş ticaret ve tarım merkezi olmuştur. Ancak bu yüzyıldan itibaren alüvyonal dolgu nedeniyle limanının işlevini yitirmesi, sığ akarsu ve Aynaz (Rhegma) gölünün büyük tonajlı gemilerin giriş ve çıkışına elverişli olmaması nedeniyle Adana ve Mersin gibi hızla gelişen iki büyük metropolün orta yerinde, bu iki kent sistemi içinde yer almıştır. Mersin limanına yakınlığı, kara ve demiryolları kavşağı üzerinde yer almasıyla; günümüzde de tarım, ticaret ve tekstil sanayiinde Mersin'den sonra gelişmiş en büyük ilçesidir. Tarsus, 1835 yılında Seyhan iline bağlı iken Mersin’in 1894’te Mutasarraflık haline getirilmesi ile Mersin’e bağlanmıştır. Mersin XIX. yy başlarında Tarsus’un Gökçeli bucağına bağlı bir köydü. Bu yüzyılın sonlarına doğru Çukurova’nın önemli bir iskelesi durumuna gelen Mersin, 1864 yılında Tarsus’tan ayrılarak ilçe merkezi haline geldi. 1888’de ise sancak merkezi oldu. 1894 tarihinde Tarsus, Gülek, Namrun, Karadiken’in birleşmesi ile Mutasarraflık (Liva) haline geldi. 1924 yılında il olan İçel’in 105 merkezi de Mersin olmuştur 106. Tarsus'ta toplam okul sayısı 274, toplam öğrenci sayısı 59.959, toplam öğretmen sayısı ise 2097'dir. Tarsus’ta 300 yataklı Tarsus Devlet Hastanesi, merkezde 6 adet olmak üzere toplam 20 Sağlık Ocağı, ayrıca Tarsus’ta 500 yataklı SSK 70. Yıl Tarsus Hastanesi ile 90 yataklı Ömer Sayar Hastanesi bulunmaktadır. Tarsus, günümüzde Mersin'den sonra ikinci ticaret ve sanayi merkezidir. Tarsus'un ekonomisinde tarım önemli gelir kaynağıdır. 202.400 hektarlık ilçe toprağının 104.902 hektarı tarım arazisi, 62.786 hektarı orman ve fundalık, 4080 hektarı çayır ve mera, 30.632 hektarı tarım dışı arazidir. Tarım alanlarının büyük bölümünün sulanması, gübrelenmesi ve yeni tekniklerin uygulanması ile toprağın verimi artırılmakta, ürünler iyi değerlendirilmektedir. Mersin ilinin en verimli ve en geniş tarım arazisi, Tarsus'un ovalık yöresindedir. Bununla beraber iklimin tarıma elverişli olması bu arazilerde her çeşit tarımın 105 106 İçel adı Bakanlar Kurulu Kararıyla Mersin olarak değiştirilmiştir. Akgündüz, a.g.e., s.531. 41 yapılmasını sağlamaktadır. Ovalık araziler de, ilkbaharda turfanda sebze ve meyveler, daha sonra sebze, kiraz ve üzüm ekilmektedir. Kış mevsiminde ise portakal, mandalina ve limon meyvelerinden başka kışlık sebzeler ekilir. Pamuk, susam ve soya gibi yağlı tohumlu bitkilerden tahılların her çeşidine kadar tarla ürünlerinin ekimi bu verimli arazilerde yapılır. Tarsus'un bazı köylerinde kurulan sığır ıslah istasyonlarında çok verimli Holştayn tipi sığırlar yetiştirilmektedir. Sanayi yönünden de Mersin'den sonra gelişmiş ilçesi Tarsus’tur. İlçenin tarım ürünlerini değerlendiren sanayi kuruluşları dışında, ülke ekonomisi için önemli olan tarım aletleri, makine yedek parçaları, takım tezgahları yapan fabrikalar, şekerli yiyecek imalâthaleri, tuğla ve seramik fabrikaları vardır 107. İlçenin belli başlı sanayi kuruluşları: Tekstil: Çukurova İplik Sanayi, Çukurova Dokuma Sanayi, Berdan Tekstil Sanayi, Yidaş iplik Sanayi, Aksantaş Tekstil Sanayi, Levent Tekstil Sanayi, Sümerbank Tekstil ve Boya Tesisleri. Gıda: Çukobirlik, Çırçır ve Yağ Sanayi, Un Fabrikaları, Meşrubat Sanayi, Helva, Cezerye, Lokum, Bisküvi Sanayi. Diğerleri: Çukurova Makine Sanayi, Samedoğlu Yonga Levha Sanayi, Taşa ve Toprağa Dayalı Sanayi, Yem Sanayi, PVC Kapı ve Pencere Sanayi. İlçede ayrıca küçük sanayi kollarında faaliyet gösteren 4000 kadar küçük esnaf vardır. Tarsus’ta üretilen tarımsal, hayvansal gıdalar ve sanayi ürünlerinin bir kısmı yörede ve yurt içinde tüketilirken bir kısmı da ihraç edilmektedir. 2. Tarsus İlçesi İdarî Birim Listesi Aşağıda verilen Tarsus’un köylerine ait liste, Tarsus İlçe Nüfus Müdürlüğünden ve Mersin il yıllığından alınan bilgilere göre düzenlenmiştir. Bazı köylerin karşısına parantez içinde, ismi değişen köylerin eski isimleri de eklenmiştir. Müdürlüğünden alınmıştır. 107 Bkz. www.mersin.gov.tr Eski isimler Tarsus Nüfus 42 Tablo 3: Tarsus İlçesi İdarî Birim Listesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 MERSİN İLİ TARSUS İLÇESİ İDARİ BİRİM LİSTESİ Ağzıdelik 46 Kulak 91 Kırıt Akçakocalı 47 Kurbanlı (Alakinli) 92 Kızılçukur (Tosmurlu) Akarsu (Zübeyir) 48 Mahmutağa (Kötüköy) 93 Kozoluk Akgedik 49 Mantaş 94 Kuşçular Aliağa 50 Nemiroğlu 95 Olukkoyağı Aliefendioğlu 51 Özbek (Kürtmusa) 96 Sandal Alifakılı 52 Parmakkurdu 97 Sıraköy Bağlaşbaşı 53 Pirömerli 98 Sanlıca (Fenk) Baharlı 54 Reşadiye (Heleke) 99 Taşobası Bahşiş 55 Sağlıklı 100 Yanıkkışla Ballıca 56 Sarıibrahimli 101 Yazlık Belen 57 Sarıveli 102 Yaylaçukuru Bolatlı (Ebulhadi) 58 Sayköy 103 Yeniköy Böğrüeğri 59 Sucular (Takbaş) 104 Çiftlikköy Aladağlı 60 Simithacılı 105 Arıklı (Abdurrahmankefhüda) 16 17 18 19 20 21 22 23 Cırbıklar Cinköy (Hacıhalildamı) Çağbaşı (Tiznik) Çakırlı Çamtepe Çataltepe Çayboyu Çiçekli (Frengülü) 61 62 63 64 65 66 67 68 Taşkuyu Taşcılı Tepeköy Şamlar Topaklı Muratlı Ulaş Verimli (Badras) 106 107 108 109 110 111 112 113 Avadan Baltalı Camilimanda Günyurdu (Nernek) Esenler (Tekfur) Hacıbozan Kamberhüyüğü 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 Çiriştepe Çöplü Dadalı Dedeler Deliminnet Çavdarlı Dorak Ebrişim Eskişehir Evci Gürlü Hasanağa İhsaniye İncirlikuyu Kalburcu Karaçerçili Karadirlik Karayayla Karadiken Kaklıktaşı 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 Yaramış Yunusoğlu Yeşilkuyu (Abdulhuyus) Yeniçay (Araplar) Karsavuran Nacarlı (Kölemusalı) Çatalca (Kocabucak) Alibeyli (Yanıkdam) Ardıçlı (Kenzin) Doğazpınar (Doğuzkinir) Çamalan Çavuşlu (Koçmurlu) Çokak Çukurbağ (Emmisili) Çevreli (Muhat) Damlama Eminlik Emirler Gömmece Göçük 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 Kargılı Kocaköy Konaklar Kumdere Kütüklü Tekeliören Tepecaylak Topçu Yenice Yunacık Yüksekköy Kelahmet Kerimler Kaburgediği Kadelli Kösebalcı Köselerli Karakütük Keşli Özlüce (NailihürriyetKazıkbaş) 43 44 45 Kayadibi Kefeli 89 Hacıhamzalı 90 İnköy Çamlıyayla ilçesi Tarsus’a bağlı bir kasaba iken 09.05.1990 tarihinde 3644 kanun numarası ile TBMM tarafından ilçe haline getirilmiştir. Bugün 12 yerleşim birimine sahiptir. Tablo 4: Çamlıyayla İlçesi İdarî Birim Listesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 MERSİN İLİ ÇAMLIYAYLA İLÇESİ İDARİ BİRİM LİSTESİ Bağçatağı Belçınar (Ulumeres) Beylice (Manaz) Darıpınarı Fakılar Körmenlik Kisecik Korucak Sarıkoyak Sarıkavak Sebil (B) Yalamak Tarsus’un mahallelerinin sayısı ve adları, tarih boyunca değişiklik göstermiştir. Bu değişiklik mahallelerin azalması ve çoğalması şeklinde de dikkati çekmektedir. Zamanla bir mahallenin muhtelif sebeplerle yerleşime daha uygun görümesi, mahallelerin birleştirilmesi, yeni iskânlar, göç durumu, içtimai durum, tahribat ve benzeri sebeplerle mahallelerin durumunda böyle değişiklikler olması, tarihi ölçüler içinde normal karşılanmaktadır. Tarsus’un 1516’da fethinden sonra ilk tahriri, 1519’da yapılmıştır. 1919 tarihine göre, Tarsus’ta 25 mahalle bulunuyordu. Bunlardan iki tanesi Araplar ve Ermenilerle meskundu. Mahallelerde en dikkati çeken husus mahallelerin büyük çoğunluğunun bir mescidin adıyla anılıyor olmasıdır 108. Tarsus’un mahallelerinin sayısı ve isimlerinde değişik zamanlarda çeşitli değişiklikler olsa da bazı mahalleler (Sofular, Debbağhâne, Cami-i Nur) Osmanlının fethinden beri 108 Akgündüz, a.g.e., s.161. 44 isimlerini muhafaza ederek günümüze kadar gelmişlerdir. XIX. yüzyıldan günümüze kadar isimlerini muhafaza eden mahalleler ise şunlardır: Cami-i Atik, Cami-i Nur, Çataklı, Debbağhane (Dabakhane), Eski Ömerli, İnce Ark (İnce Hark), Kızıl Murat, Küçük Murat, Müftü, Sakızlı, Sofular, Şahin, Tekke, Yeni Ömerli, Zorbozok (Zorbaz) mahalleleridir. Tablo 5: Osmanlının Son Döneminde Tarsus’un Mahalleleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 OSMANLININ SON DÖNEMİNDE TARSUS MAHALLELERİ Cami-i Atik Mahallesi 12 Sofular Mahallesi Tekye Mahallesi 13 Yenimahalle Mahallesi Debbağhâne Mahallesi 14 Cami-i Nur Mahallesi Musalla Mahallesi 15 Kızılmurad Mahallesi Çıplak Mahallesi 16 Hristiyan Mahallesi Zorbaz Mahallesi 17 Küçük Minare Mahallesi Şamlı Mahallesi 18 Eski Ömerli Mahallesi Sakızla Mahallesi 19 Yeni Ömerli Mahallesi Çanaklı Mahallesi 20 (İnce) Hark Mahallesi İskiliç Mahallesi 21 Cami-i Cedid Mahallesi Müftü Mahallesi Tarsus Belediyesi İmar Müdürlüğünden aldığımız bilgilere göre bugün Tarsus’ta 54 mahalle bulunmaktadır. Osmanlının fethinden bu yana 20-25 arasında değişen mahalle sayısında son 20 yılda büyük artış görülmektedir. Bunun nedeni de Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinden yapılan göçlerdir. Tablo 6: Günümüzde Tarsus’ta Bulunan Mahalleler GÜNÜMÜZDE TARSUS MAHALLELERİ 1 82 Evler Mahallesi 28 İnceark Mahallesi 2 Akşemsettin Mahallesi 29 İsmet Paşa Mahallesi 3 Altaylılar Mahallesi 30 Kavalı Mahallesi 4 Anıt Mahallesi 31 Kemal Paşa Mahallesi 5 Bağlar Mahallesi 32 Kırklar Sırtı Mahallesi 6 Bahçe Mahallesi 33 Kızılmurat Mahallesi 7 B. Hayrettinpaşa Mahallesi 34 Küçük Minare Mahallesi 8 Beydeğirmeni Mahallesi 35 Mithat Paşa Mahallesi 9 Cami-i Atik Mahallesi 36 Müftü Mahallesi 10 Cami-i Cedid Mahallesi 37 Öğretmenler Mahallesi 11 Cami-i Nur Mahallesi 38 Reşadiye Mahallesi 12 Cumhuriyet Mahallesi 39 Sakızlı Mahallesi 45 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Çağlayan Mahallesi Çataklı Mahallesi Dabakhâne Mahallesi Duatepe Mahallesi Ergenekon Mahallesi Eski Ömerli Mahallesi Fahrettin Paşa Mahallesi Fatih Mahallesi Fevzi Çakmak Mahallesi Ferahim Şalvuz Mahallesi Gaziler Mahallesi Gazipaşa Mahallesi Girne Mahallesi Gözlükule Mahallesi Hürriyet Mahallesi 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 Sofular Mahallesi Şahin Mahallesi Şehit İshak Mahallesi Şehit Kerim Mahallesi Şehitler Tepesi Mahallesi Şehit Mustafa Mahallesi Tekke Mahallesi Tozkoparan Zahit Mahallesi Yarbay Şemsettin Mahallesi Yenimahalle Mahallesi Yeni Ömerli Mahallesi Yeşilevler Mahallesi Yeşil Mahallesi Yeşilyurt Mahallesi Yunus Emre Mahallesi 46 İKİNCİ BÖLÜM TARSUS KAZASINDAN ŞEHİT OLANLARIN LİSTESİ I. LİSTELERLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Tarsus Kazasından Şehit Olanlar Üzerine Bir Araştırma konulu çalışmamız neticesinde 1016 şehit tespit edilmiştir. Araştırmadaki temel kaynağımız Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri olmakla birlikte, Millî Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan Şehitlerimiz isimli kaynaktan da yararlanıldı. Şehitlerin listelenmesinde Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri (TVMVD) esas alınmış olup, 370 şehit tespit edilmiştir. Geriye kalan 646 şehit ise Millî Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan Şehitlerimiz isimli kaynaktan alınarak genel bir liste oluşturulmuştur. Şehitlerimiz eserinde şehit sayısı fazla olmakla birlikte her iki eserdeki şehitler karşılaştırılarak aynı şehitler italik ve siyah punto, sadece Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri (TVMVD)’nde bulunup da Şehitlerimiz eserinde bulunmayan şehitler italik ve sadece Şehitlerimiz adlı eserde bulunanlar ise normal yazı ile yazılmıştır. Çalışmamızda listeleri hazırlarken ayrı ayrı listeler kullanıp sayfa sayısını arttırmamak için listeleri birleştirip tek formatta hazırladık. İkinci sütunda bulunan defter, sayfa ve müteselsil numaraları yukarıdan aşağıya doğru sıra ile verildi. Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri (TVMVD)’nde bulunan defter numarası birinci satırda, sayfa numarası ikinci satırda ve müteselsil numarası da üçüncü satırda verildi. Sadece kayıt numarası bulunan şehitler ise Şehitlerimiz adlı kaynaktan tespit edilen şehitleri göstermektedir. Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri (TVMVD)’nde savaş ve cephe sütunları yoktur. Tespit edilebilenler araştırmacı tarafından eklenmiştir. Bunlardan bir kısmı da vefat ettikleri tarihe göre sınıflandırılmıştır. Bunlarla bir karışıklıklığa meydan vermemek için de savaş sütununda İstiklâl¹ veya 1.Dünya¹ şeklinde belirtilmiştir. Listelerde ele alınan temel başlıkların açıklamaları aşağıdaki şekildedir; Sıra No: Sıra numarası olarak araştırmacı tarafından verilmiştir. 47 Defter, Sayfa, Müteselsil No: İkinci sütunda bulunan defter, sayfa ve müteselsil numaraları yukarıdan aşağıya doğru sıra ile verildi. Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri (TVMVD)’nde bulunan defter numarası birinci satırda, ( 1 Numaralı Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defteri, 2 Numaralı Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuat Defteri), sayfa numarası olarak verilen ikinci rakam ise, araştırmamızdaki orijinal defterin sayfa numarasını ifade etmektedir. Müteselsil Numarası ise defterin düzenlenmesinde yıllara göre yapılan kayıttaki kayıt numarası kastedilmektedir. Defter Kayıt No: Şehitlerimiz kitabındaki defter sıra numarası kastedilmektedir. Defter numarası aynen yazılmış olup, istenildiğinde bu şehidin ilgili kaynaktaki kayıtlarına kolayca ulaşılmasını sağlamak içindir. Kimin Zevci veya Zevcesi Olduğu: Vefat eden kişinin evli olup olmadığı, hanımının veya kocasının isimlerinin belirtildiği sütundur. Doğum Tarihi: Vefat eden kişinin doğum tarihini kaynaklardaki orijinal halleriyle gösteren sütundur. Ölüm Tarihi: Vefat eden kişinin ölüm tarihlerinin gösterildiği sütundur. Vefât Yaşı: Kaynaklarda bu sütun bulunmayıp vefat edenin yaşının tespiti için tarafımızdan eklenen sütundur. Savaş: Vefât ettiği savaşı göstermektedir. Cephe: Şehidin vefat ettiği cepheyi göstermektedir. Mahal-i Vefâtı: Vefat ettiği yer belirtilmiştir. Mahalle- Karye: Şehidin bağlı bulunduğu mahalle veya köyü belirtmektedir. ?: Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterinden tarafımızca okunamayan bilginin varlığını göstermesi amacıyla konulan işarettir. -- : Orijinal metinlerde boş bırakılan yerleri göstermek için kullanılmıştır. 48 II. ŞEHİTLERİN SAVAŞ VE CEPHELERE GÖRE DÜZENLENMİŞ GENEL LİSTESİ Çalışmamızın esas kaynağı Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri olmakla birlikte, konumuz itibariyle Millî Savunma Bakanlığı’nca hazırlanan Şehitlerimiz kitabı da incelenmiştir. Burada; Tarsus Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterlerinde ve Şehitlerimiz’de verilen bilgiler tek bir listede toplu olarak sunulmuştur. Tablo 6: Tarsus Şehitlerinin Listesi Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor 2 104 7 Emir Cevat Kerime Mücerred 1318 3 Kanunisani 1341 23 0 1 0 Meydan-ı Harpte Sanlıca Karyesi 2 2 97 147 Abdullah Ali Fatma Mücerred 1315 340/6/30 25 0 1 0 -- Kızılmurat Mahallesi 3 2 107 100 Ali Garip Hasan Emine Yoktur 1313 8 Mart 1341 28 0 1 0 Meydan-ı Harpte Ballıca 4 2 109 147 İsmail Kerim Mehmet Ağa Elif Mücerred 1311 34/5/11 23 0 1 0 …? Atış Vazifesi Karaoluk Karyesi 5 2 114 261 Hızıroğlu İsmail Hızır Zeynep 17 Temmuz 1341 28 1 0 0 Talat Meydanında İncirlikuyu Mahallesi 6 2 118 19 Süleyman Hacı İlyasoğlu Osman Dudu Mücerred 1307 19 Kanunisani 1926 35 0 1 0 Karahüyük Karyesi Fakılar Karyesi 7 2 121 76 Durmuş Mustafa Meliha Mücerred 1316 23 Şubat 1926 26 0 1 0 Fakılar Karyesi Fakılar Karyesi 8 2 159 352 Şükrü Emrah Elif Sekbal Selin’in Zevci 1308 27.09.1927 35 1 0 0 Tarsus’ta Seyhan Mahallesi 9 2 167 697 Çura Ahmet Oğullarında Ahmet Durmuş Havva Elif’in Zevci 1320 21.11.1927 23 1 0 0 Göçük Karyesi Göçük Karyesi 10 1 122 2057 Mehmet Sarı Mustafa Oğlu Ömer Ümmü -- 1302 27 Teşrinievvel 1327 25 0 0 1 Trablusgarp Havran Muharebesinde Şehiden Sebil Karyesi 11 2242 Veli Abdulkerim 1306 00.00.0000 Balkan Balkan Muharebesi Çokak Defter Kayıt No 1 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Fatma’nın Zevci 1313 Savaş Cephe -- Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 49 Bilinmiyor Bekar Abdulcelil Savaş Evli 2073 Vefat Yaşı Mehmet Ali Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 12 Defter Sayfa Müteselsil 1287 00.00.0000 Balkan 1293 29 Mart 1333 40 0 0 1 1. Dünya -- Cami-i Atik Mahallesi 20 Teşrinievvel 1334 34 1 0 0 1. Dünya Silah Altında Keşli Karyesi Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi -- Balkan Muharebesi Karadiken 13 1 263 6587 Hafız Hakkı Hacı Mehmet -- 14 2 14 268 Mahmut Mustafa Gökmen 15 2 49 1137 Durmuş Ali Osman Fatma Mücerred 1307 3 Nisan 1334 28 0 1 0 1. Dünya Cebel-i Sahrada Sayköy Karyesi 16 2 79 1967 Emir Ali Kadınoğlu Mehmet -- Mücerred 1295 5 Eylül 1333 43 0 1 0 1. Dünya Aynalıkuyu Harbinde Şehiden Hacıhamzalı Karyesi 17 406 Mestan Memiş 0 01.03.1919 İç İsyanlar -- Mecmıa Gercebahşiş 18 755 Hasan Hacı Abdurrahman 1309 00.00.0000 1. Dünya -- -- Çevlik 19 1546 Abdulcabbar Hacı İbrahim 1296 00.00.0000 1.Dünya -- İki Huruç Hareketinde Bağlar Arasında Günyurdu 20 1572 Abdurrahman Mehmet Şah 1294 00.00.1916 1.Dünya -- -- -- 21 1606 Ahmet Kürt Ali 1304 00.00.0000 1.Dünya -- 4. Fırkada Avadan 22 1638 Ali Hasan 1304 23.03.1917 1.Dünya -- -- -- -- Güllü’nün Zevci 1300 39 39 50 1299 00.00.0000 1.Dünya -- -- -- 24 1642 Ali Köse Hüseyin 1298 00.00.0000 1.Dünya -- -- Göçük 25 1654 Ali Ahmet 1303 12.06.1917 30 1.Dünya -- Toros Dahilinde Gülek Hastahanesi Baltalı 26 1726 Bedi Hasan 1319 10.05.1917 14 1.Dünya -- Osmaniye Hastahanesi -- 27 1736 Cafer Musa 1285 02.09.1915 41 1.Dünya -- Hasanbeyli Hastahanesi -- 28 1742 Cumali Çulca Hacı 1310 00.00.0000 1.Dünya -- Şimşirtepe Civarı -- 29 1748 Davut Hasan 1312 13.04.1916 1.Dünya -- Medine-i Münevvere Civarındaki Muharebede -- 30 1758 Durmuş Aziz Mehmet 1292 00.00.0000 1.Dünya -- Seferberlikte -- 31 1761 Durmuş Mehmet 1310 00.00.1918 1.Dünya -- -- -- 32 1770 Durmuş Ali Osman 1308 00.00.0000 1.Dünya -- Kız Höyüğü Deresinde Kargılı 33 1804 Halil Ali 1315 10.03.1917 1.Dünya -- -- Yeniköy 20 24 18 Defter Kayıt No Bilinmiyor Kanber Anne Adı Bekar Ali Baba Adı Evli 1641 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 23 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 51 1294 00.00.0000 1.Dünya -- Seferberlikte -- 35 1831 Hazma Mehmet 1313 00.00.0000 1.Dünya -- -- -- 36 1835 Hasan Durmuş Ali 1297 00.00.0000 1.Dünya -- -- Alibeyli 37 1845 Hasan Hacı Ali 1313 00.00.0000 1.Dünya -- 4.Fırkada Avadan 38 1854 Hasan Turali 1311 00.00.0000 1.Dünya -- Alifakılı Grubunda -- 39 1878 Hüseyin Ahmet 1317 21.03.1917 16 1.Dünya -- Meydan-ı Harpte Çevreli 40 1891 Hüseyin Mehmet 1312 13.03.1918 22 1.Dünya -- Tarsus Hastahanesi -- 41 1906 İbrahim Kara Yaşar Mustafa 1299 00.00.1914 31 1.Dünya -- -- -- 42 1945 İsmail Abdurrahman 1299 00.00.0000 1.Dünya -- Molla Kerim Kolunda Yalamık 43 1946 İsmail Hayta Himmet 1304 24.03.1917 1.Dünya -- -- Çokak 44 1954 İsmail Mehmet 1311 00.00.0000 1.Dünya -- 1.Sat ile Müsademede Kargılı 29 Defter Kayıt No Bilinmiyor Hüseyin Anne Adı Bekar Hamit Şeyho Baba Adı Evli 1830 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 34 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 52 Mustafa 1296 14.03.1917 36 46 1985 Mahmut Nedim Efendi Süleyman 0 08.01.1917 1.Dünya -- Muhsin Çetesiyle Musademede -- 47 1994 Mehmet Kör Osman 1288 00.00.0000 1.Dünya -- -- Kerimler 48 2035 Mehmet Molla Hasan 1304 00.00.0000 1.Dünya -- Şemşirtepe Civarında Yunusoğlu 49 2148 Osman Hasan 1294 28.05.1915 37 1.Dünya -- 16.Fıkra seyyar Hastahanesi -- 0 8.03.1915 1.Dünya -- Hayrettin Barbaros Zırhlısı -- 1299 01.11.1918 35 1.Dünya -- Musademede -- 1299 00.00.0000 1.Dünya -- Seferberlikte -- 1316 31.08.1916 16 1.Dünya -- -- -- 1307 00.00.0000 1.Dünya -- -- -- 1310 00.00.0000 1.Dünya -- -- -- Defter Kayıt No Anne Adı 50 51 52 2169 2172 2215 Ömer Lütfü Efendi Ramazan Şaban Mahmut 53 2236 Veli Mustafa 2251 Yetim Mehmet İsmail Ahmet 54 Veli 1622 Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya -- Muharebe Esnasında İbrişim Veli 887 Bilinmiyor Kerim Baba Adı Bekar 1968 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 45 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Kiracı Derviş 53 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 55 1 264 6604 Kamil Süleyman -- -- 1301 26 Mart 1333 32 0 0 1 1.Dünya ¹ -- Musalla Mahallesi 56 1 264 6605 İsa Şid -- -- 1305 26 Mart 1333 28 0 0 1 1.Dünya ¹ -- Musalla Mahallesi 57 1 264 6606 Eyüb Ali Meryem Şerife’nin Zevci 1308 26 Mart 1333 25 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Abdulhuyus Karyesi 58 1 264 6607 Bekdaş Ali Aişe Hanife’nin Zevci 1295 26 Mart 1333 38 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Takbaş Karyesi 59 1 264 6606 İsmail Görün Havva Aişe’nin Zevci 1297 26 Mart 1333 36 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Yenice Karyesi 60 1 264 6610 Eymen Veli Aişe Ece’nin Zevci 1296 26 Mart 1333 37 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Avadan Karyesi 61 1 204 5177 Ramazan Mahmut Fatma -- 21 1297 Teşrinisanini 1331 34 0 0 1 1.Dünya ¹ Terizi Tepede Şehiden Yunusoğlu Karyesi 62 1 214 5389 Ayiş Amir Fatma 5 İhsan’ın Zevcesi 1292 Kanunuevvel 1331 39 1 0 0 1.Dünya ¹ Meydan Harbi Fakılar Karyesi 63 1 232 5848 Ahmet Mustafa Fatma Halime’nin Zevci 1309 15 Kanunisani 1331 22 1 0 0 1.Dünya ¹ Çiftlik Evci Karyesi 64 1 233 5856 Ali Hasan Medine Hamide’nin Zevci 1310 20 Ağustos 1332 22 1 0 0 1.Dünya ¹ Muharebede Emirler Karyesi 65 1 234 5883 Kızıloğullarından Abdülaziz Fazıl Ali Şerife Mücerred 1302 18 Nisan 1330 28 0 1 0 1.Dünya ¹ Muharebede Türkmen Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 54 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 66 1 236 5926 Mustafa Ahmet Havva Nemat’in Zevci 1310 31 Ağustos 1332 22 1 0 0 1.Dünya ¹ Ahmediye Takbaş Karyesi 67 1 237 5950 İbrahim Ali Miyase Dürüye’nin Zevci 1303 8 Ağustos 1332 19 1 0 0 1.Dünya ¹ Muharebede Evci Karyesi 68 1 239 6017 Hasan Oğlu Hasan Hüseyin Hasan Mümine Mücerred 1312 17 Teşrinisani 1332 20 0 1 0 1.Dünya ¹ Vasıf Bey…? Yunacık Karyesi 69 1 249 6253 Musa Hamid Zekeriya Emine Feride’nin Zevci 1312 1 Ağustos 1332 20 1 0 0 1.Dünya ¹ Asaf Bey….? Kızılmurat Mahallesi 70 1 263 6588 Salim Ali Hayriye -- 1313 26 Mart 1333 20 0 0 1 1.Dünya ¹ Harpde Cami-i Cedit Mahallesi 71 1 252 6336 İsmail Osman Havva -- 1313 19 Teşrinisani 1332 19 0 0 1 1.Dünya ¹ 55. Alay Evci Karyesi 72 1 260 6505 Fettahoğullarından Molla Hüseyin Mustafa Müteveffa Emine Hediye’nin Zevcidir 1303 9 Kanunisani 1332 19 1 0 0 1.Dünya ¹ Harpde Sebil Karyesi 73 1 263 6586 Mustafa oğlu Kasım Mustafa -- -- 1298 26 Mart 1333 35 0 0 1 1.Dünya ¹ -- İncirlikuyu Karyesi 74 1 263 6592 İhsan Halil İbrahim Aişe Mücerred 1312 26 Mart 1333 21 0 1 0 1.Dünya ¹ -- Kızılmurat Mahallesi 75 1 263 6593 Hüseyin Ali Osman Saire Şerife’nin Zevci 1311 26 Mart 1333 22 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Kölemusalı Karyesi 76 1 263 6594 Halim Halil Esme Emine’nin Zevci 1304 26 Mart 1333 19 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Eski Ömerli Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 55 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 77 1 266 6656 Çekerimzade Osman İsmail Müteveffiye Döndü Mücerred 1311 2 Şubat 1332 21 0 1 0 1.Dünya ¹ Kütülferde Cami Mahallesi 78 1 263 6596 Halil Kemal Göklünün Veli Mustafa Cemile Mücerred 1309 26 Mart 1333 24 0 1 0 1.Dünya ¹ -- Tekfur Karyesi 79 1 263 6597 Nuri Hacı Mehmet Hayriye Naime’nin Zevci 1293 26 Mart 1333 43 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Çıtaklı Mahallesi 80 1 271 6790 Raşit Salih Ümmügül-süm 35 1 0 0 1.Dünya ¹ -- Kızılmurat Mahallesi 81 1 281 7048 İsmail Hacı Mehmet Dudu 40 0 1 0 1.Dünya ¹ -- Debbağhâne Mahallesi 82 1 271 6793 Zekeriya Sakar Hafize 32 1 0 0 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi Kızılmurat 83 1 271 6794 Ali Süleyman -- -- 1303 7 Mayıs 1333 30 0 0 1 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi Musalla Mahallesi 84 1 271 6795 Halil Hasan -- -- 1296 7 Mayıs 1333 37 0 0 1 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi Musalla Mahallesi 85 1 271 6796 Ali Yusuf -- -- 1300 7 Mayıs 1333 33 0 0 1 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi Musalla Mahallesi 86 1 271 6797 Mehmet Mustafa -- -- 1300 7 Mayıs 1333 33 0 0 1 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi Musalla Mahallesi 87 1 271 6798 Zekeriya Şahin Zarife Mücerret 1300 7 Mayıs 1333 33 0 1 0 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi İnce Minare Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Fatma’nın Zevci 1308 7 Nisan 1333 Mücerred 1293 6 Teşrinisani 1333 Aişe ve Aynur’un 1301 7 Mayıs 1333 Zevci Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 56 Medeni Hali Bekar Bilinmiyor Mahalle Veya Karyesi 88 1 271 6799 Yahya İbrahim -- -- 1304 7 Mayıs 1333 29 0 0 1 1.Dünya ¹ Tarsus Hastahanesi Sağlıklı 89 1 271 6815 Mevlüd Ali -- -- 1304 7 Mayıs 1333 29 0 0 1 1.Dünya ¹ Adana Kölemusalı 90 1 272 6816 Abdulkerim İbrahim -- -- 1306 7 Mayıs 1333 27 0 0 1 1.Dünya ¹ Adana Baltalı 91 1 272 6818 Ali Hasan -- -- 1298 7 Mayıs 1333 35 0 0 1 1.Dünya ¹ Adana Bağlarbaşı 92 1 272 6819 Hacı Kara Ali -- -- 1304 7 Mayıs 1333 29 0 0 1 1.Dünya ¹ Adana Yüksek 93 1 272 6820 Hüseyin Mahmut -- -- 1305 7 Mayıs 1333 28 0 0 1 1.Dünya ¹ Adana Camilimanda 94 1 288 7220 Ali Ali Fatma -- 1294 19 Ağustos 1333 39 0 0 1 1.Dünya ¹ Silah Altında Araplar Karyesi 95 1 288 7222 Halil İbrahim Cavlak Halil Aişe Kerime’nin Zevci 1301 19 Ağustos 1333 32 1 0 0 1.Dünya ¹ Tarsus Şubesi Tekfur Karyesi 96 1 289 7243 Ali Osman Çavuş Fadime Mücerred 1307 29 Teşrinisani 1333 26 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Seyhan Karyesi 97 1 289 7247 Abdulkadir Mehmet Emine Fatma’nın Zevci 1307 1 Ağustos 1333 26 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Parmakkurdu Karyesi 98 1 290 7249 Dağlıoğlu Ali Ahmet Emine Dursun’un Zevci 1294 29 Teşrinievvel 1333 39 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Yunusoğlu Karyesi Defter Kayıt No Cephe Mahall-i Vefatı Savaş Evli Anne Adı Vefat Yaşı Baba Adı Ölüm Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Doğum Tarihi Sıra No Defter Sayfa Müteselsil 57 Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 99 1 293 7324 Salih Ahmet Saime Dudu’nun Zevci 1303 1 Temmuz 1333 36 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Yazlık 100 1 293 7329 Veli Mustafa Aişe Fatma’nan Zevci 1309 22 Kanunievvel 1333 24 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Yunusoğlu 101 1 293 7341 Halef Oğlu Memili ? Mürekkep Dökülmüş Fadime Mücerred 1307 7 Eylül 1333 26 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Debbağhâne 102 1 293 7342 Mahmut Oğlu İbrahim Mahmut Fahriye Mücerred 1313 7 Eylül 1333 20 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Baltalı Karyesi 103 1 293 7343 Haşim Ahmet Şükrü Güllü 12 Kanunievvel 1333 32 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Küçükminare Osman Oğlu Hasan Osman Sabriye Mücerred 1309 12 Kanunisani 1333 24 0 1 0 1.Dünya ¹ Harpte Çiftlik Mehmet Hasan Meryem Yokdur 1303 17 Kanunisani 1333 20 0 1 0 1.Dünya ¹ Şehiden Darıpınarı Karyesi 29 Şubat 1331 27 0 1 0 1.Dünya ¹ Islah Evinde Kızılmurat Mahallesi 18 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Reşadiye Mahallesi Adı Baba Adı Anne Adı Defter Kayıt No Sıra No Vefat Yaşı Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Cemile’nin Zevci 1301 2 104 4 22 2 105 6 60 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 106 2 8 125 Mehmet Nedim Halil İbrahim Aişe Mücerred 1304 107 2 9 126 Hüseyin Latif Hayriye Mücerred 1315 1 Eylül 1333 108 2 9 131 Hamit Yusuf Fatıma Mücerred 1309 14 Eylül 1331 22 0 1 0 1.Dünya ¹ Garda Keşbükü Karyesi 109 2 9 132 İbrahim Hüseyin Teslime Zeliha’nın Zevci 1304 12 Eylül 1333 29 1 0 0 1.Dünya ¹ Garda Karahüyük Karyesi 58 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 110 2 9 137 Halil İbrahim Ahi Fakı Zeynep Mücerred 1302 20 Kanunievvel 1333 31 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Ballıca Karyesi 111 2 9 138 Duran Mahir Huri Mücerred 1310 20 Kanunievvel 1333 23 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Kalburcu Karyesi 112 2 9 140 Mevlüd Kara Mustafa Şerife Zeliha’nın Zevci 1305 20 Kanunievvel 1333 28 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Çakırlı Karyesi 113 2 9 141 Kerim Abdurrahman Aişe Mücerred 1306 4 Şubat 1334 28 0 1 0 1.Dünya ¹ Meydan Hastahanesinde Şehiden Baltalı Karyesi 114 2 9 147 Garip Derviş Aişe Aişe’nin Zevci 1310 20 Kanunievvel 1333 23 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Pirhasan Karyesi 115 2 10 151 Selim Kul Ali Havva Zarife’nin Zevci 1296 5 Kanunievvel 1333 37 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Karadirlik Karyesi 116 2 12 216 Yusuf oğlu Selim Yusuf Kerime Mücerred 1292 4 Mart 1334 42 0 1 0 1.Dünya ¹ Şehiden Musalla Mahallesi 117 2 12 233 Şevki Ali Oğlu İbrahim Şevki Ali Hüsna Mücerred 1310 6 Mart 1334 24 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Musalla Mahallesi 118 2 13 229 Osman Saim Hayriye Şerife’nin Zevcidir 1295 8 Mart 1334 39 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Eski Ömerli Mahallesi 119 2 18 356 Abdul Abdul Mine Mücerred 1305 12 Mart 1334 29 0 1 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Alifakılı Karyesi 120 2 18 357 Mehmet Hamit Elif Mücerred 1315 24 Teşrinievvel 1333 28 0 1 0 1.Dünya ¹ Sihah Altında Cami-i Hürreyet Mahallesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 59 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 121 2 21 437 Hakkı Murat Zeyde Vâcide 1300 1 Haziran 1334 34 1 0 0 1.Dünya ¹ Silah Altında Musalla Mahallesi 122 2 18 326 Turan Oğlu Osman Turan Nedime Mücerred 1314 29 Teşrinievvel 1333 19 0 1 0 1.Dünya ¹ Mohan Hastahanesi Frengülü Karyesi 123 2 49 1136 Hasan Resul Güllü Hayriye’nin Zevci 1303 1 Nisan 1333 32 1 0 0 1.Dünya ¹ Niponya'da Yaralandığından Sarıibrahimli Karyesi 124 2 51 1222 Kerim Oğlu Fehmi Saidoğlu Kerim Safan 14 Nisan 1333 41 1 0 0 1.Dünya ¹ Meydan-ı Harpte Şehiden Fakir Mahallesi 125 2 52 1229 Hamza Mahmut Sanem -- 1310 27 Eylül 1335 25 0 0 1 1.Dünya ¹ Poyerde İstasyonu Civarında Namrun Kale Karyesi 126 1 193 4889 Cumali Hasan Müteveffiye Enise -- 1303 13 Mayıs 1331 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Frengülü Karyesi 127 1 193 4890 İbrahim Şaban Şerife -- 1293 13 Mayıs 1331 38 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Eski Ömerli Mahallesi 128 1 193 4891 Kara Hasan Oğlunun Osman Mustafa Eslim -- 1292 13 Mayıs 1331 39 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Yanıkkışla Karyesi 129 1 193 4892 Yusuf Mahmut Eşe -- 1294 13 Mayıs 1331 37 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Keşli Karyesi 130 1 193 4893 Kebapcı Kâsım Mahmut Meryem -- 1293 13 Mayıs 1331 38 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Küçükminare Mahallesi 131 1 193 4894 Bayram Boz Ali Müteveffiye Asiye -- 1295 13 Mayıs 1331 36 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Tekeliören Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Huriye’nin Zevci 1294 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 60 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 132 1 193 4895 Şaban Yaşarın Ahmet Sufihan -- 1300 13 Mayıs 1331 31 0 0 1 1.Dünya Çanakkale 133 1 194 4934 Mehmet Hasan Huriye -- 1303 29 Mayıs 1331 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Muharebesinde 134 1 195 4946 Mustafa Ali Fatma -- 1298 8 Mayıs 1331 33 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ’ı Merkez Hastahanesi Kuşçular Karyesi 135 1 195 4947 Veli Yusuf Aişe -- 1297 26 Nisan 1331 34 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ’ı Merkez Hastahanesi Alifakılı Karyesi 136 1 195 4948 Ahmet Süleyman Fatma -- 1303 26 Nisan 1331 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ’ı Merkez Hastahanesi Bağlarbaşı Karyesi 137 1 209 5292 Abdulkadir Şaban -- -- 1290 4 Kanunisani 1331 41 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Lapseki Dorak Karyesi 138 1 214 5381 Mehmet Halil -- -- 11 1292 Kanunuevvel 1331 39 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Şamlar Karyesi 139 1 215 5403 Sadık Mehmet Halime -- 17 1295 Kanunuevvel 1331 36 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Çapar Karyesi 140 1 215 5404 Mehmet Ali Abdullah Zeynep -- 17 1294 Kanunuevvel 1331 37 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Ulaş Karyesi 141 1 229 5752 Yahya Hamal Mehmet Fatma Hediye’nin Zevci 1305 5 Temmuz 1332 27 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Kızılmurat Mahallesi 142 1 229 5753 Halil İbrahim Ahmet Zeynep Enise Zevci 1294 5 Temmuz 1332 38 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Çıplak Mahallesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Çanakkale Muharebesi Musalla Mahallesi İbrişim Karyesi 61 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 143 1 229 5754 Mehmet Hamza Aişe Mücerred 1306 5 Temmuz 1332 26 0 1 0 1.Dünya Çanakkale Kitre Muharebesi Hacıhamzalı Karyesi 144 1 229 5755 Hüseyin Mustafa Şerife Mücerred 1309 5 Temmuz 1332 23 0 1 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Göçük Karyesi 145 1 229 5756 Kolluoğullarından Ömer Abdurrahman -- Anime’nin Zevci 1296 4 Temmuz 1332 36 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Seddülbahr Alifakılı Karyesi 146 1 229 5757 Hacı Oğullarından İbrahim Süleyman Eşe 9 Temmuz 1332 23 0 1 0 1.Dünya Çanakkale Seddülbahr Şamlı Mahallesi 147 1 234 5885 Arap Kasım….? Penbe 19 Temmuz 1331 25 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Şükraniye Karyesi 148 1 240 6032 Habeli Asım Ahmet -- -- 1303 30 Teşrinievvel 1332 29 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Ağzıdelik Karyesi 149 1 240 6033 İsa Mustafa -- -- 1300 30 Teşrinievvel 1332 32 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Musalla Mahallesi 150 1 240 6034 İbrahim Ömer -- -- 1298 30 Teşrinievvel 1332 34 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Alifakılı Karyesi 151 1 240 6035 Ramazan Topal Mahmut -- -- 1297 30 Teşrinievvel 1332 35 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yunusoğlu Karyesi 152 1 240 6036 Mustafa Süleyman Fatma -- 1306 30 Teşrinievvel 1332 26 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Dedeler Karyesi 153 1 240 6037 Haydar Ali -- -- 1309 30 Teşrinievvel 1332 23 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tekeliören Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Mücerred 1309 Tariye’nin Zevci 1306 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 62 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 154 1 240 6038 Yusuf İsmail -- -- 1298 30 Teşrinievvel 1332 34 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yunusoğlu Karyesi 155 1 240 6039 Raşit Süleyman -- -- 1295 30 Teşrinievvel 1332 37 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kelahmet Karyesi 156 1 240 6040 Hasan Abdulkadir -- -- 1304 30 Teşrinievvel 1332 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Cami-i Cedid Mahallesi 157 1 240 6041 Abdulkerim İbrahim -- -- 1301 30 Teşrinievvel 1332 31 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Emirler Karyesi 158 1 240 6042 (?) Resul -- -- 1297 30 Teşrinevvel 1332 35 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yunusoğlu Karyesi 159 1 240 6043 Halil Hasan -- -- 1290 30 Teşrinievvel 1332 42 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Küçükminare Mahallesi 160 1 240 6044 Nuh Yusuf -- -- 1296 30 Teşrinievvel 1332 36 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yenice Karyesi 161 1 240 6045 Veli Ali -- -- 1305 30 Teşrinievvel 1332 27 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Bağlarbaşı Karyesi 162 1 240 6046 Mehmet Ali Sarı Osman -- -- 1294 30 T. Evvel 1332 38 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Hasat Karyesi 163 1 240 6047 Yener Küçük Ali -- -- 1304 30 T. Evvel 1332 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Eminlik Karyesi 164 1 240 6048 Mustafa Hacı Veli -- -- 1299 30 Teşrinievvel 1332 33 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Sofular Mahallesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 63 Ölüm Tarihi Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor 165 1 240 6049 Hasan Mehmet Ali -- -- 1307 30 Teşrinievvel 1332 25 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Alibeyli Karyesi 166 1 241 6050 Şaban Şaban -- -- 1302 30 Teşrinievvel 1332 30 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yenice Karyesi 167 1 241 6051 Mehmet Hasan Ali -- -- 1308 30 Teşrinievvel 1332 24 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yunusoğlu Karyesi 168 1 241 6052 Ali Mehmet -- -- 1302 30 Teşrinievvel 1332 30 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yanıkkışla Karyesi 169 1 241 6053 Hasan Halil -- -- 1295 30 Teşrinievvel 1332 37 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Akçakocalı Karyesi 170 1 241 6054 Hasan İsmail -- -- 1295 30 Teşrinievvel 1332 37 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Körustun Karyesi 171 1 241 6055 Can Mehmet Afgan Hacı -- -- 1305 30 Teşrinievvel 1332 27 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Afgan Mahallesi 172 1 241 6056 Mahmut Aydar Hasan -- -- 1306 30 Teşrinievvel 1332 26 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tekfur Karyesi 173 1 241 6057 İsmail Himmet -- -- 1304 30 Teşrinievvel 1332 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Çokak Karyesi 174 1 241 6058 Mahmut Hüseyin -- -- 1305 30 Teşrinievvel 1332 27 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tekfur Karyesi 175 1 241 6059 İbrahim Mustafa -- -- 1307 30 Teşrinievvel 1332 25 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Küçükminare Mahallesi Defter Kayıt No Savaş Sıra No Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Medeni Hali Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 64 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 176 1 241 6060 Halil Ali -- -- 1301 30 Teşrinisani 1332 31 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Cami-i Nur Mahallesi 177 1 241 6061 Hüseyin İsmail -- -- 1306 30 Teşrinisani 1332 26 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tekeliören Karyesi 178 1 241 6062 Mehmet Şahin Hacı Hasan -- -- 1306 30 Teşrinisani 1332 26 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yaramış Karyesi 179 1 241 6063 Mustafa Hacı Halil -- -- 1304 30 Teşrinisani 1332 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi İnce Hark Mahallesi 180 1 241 6064 Hacı Sefer Ömer Efendi -- -- 1307 30 Teşrinisani 1332 25 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kürtmusa Karyesi 181 1 241 6065 Mehmet Hakkı Yusuf -- -- 1299 30 Teşrinisani 1332 33 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Cami-i Cedit Mahallesi 182 1 241 6066 Asım Halil -- -- 1302 30 Teşrinisani 1332 30 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Eminlik Karyesi 183 1 241 6067 Mehmet Abdullah -- -- 1307 30 Teşrinisani 1332 25 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yanıkkışla Karyesi 184 1 241 6068 Bayram Bilal -- -- 1300 30 Teşrinisani 1332 32 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tekke Mahallesi 185 1 241 6069 Güçlü Halil Ragıp -- -- 1307 30 Teşrinisani 1332 25 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tosmurlu Karyesi 186 1 241 6070 Ali Ali -- -- 1296 30 Teşrinisani 1332 36 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Alibeyli Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 65 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 187 1 241 6071 Mustafa Hüseyin -- -- 1302 30 Teşrinisani 1332 30 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tosmurlu Karyesi 188 1 241 6072 Mustafa Hacı İbrahim -- -- 1294 30 Teşrinisani 1332 38 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kargılı Karyesi 189 1 246 6186 Kadir Hacı Ömer Zeliha Fatma’nın Zevci 1295 30 Teşrinisani 1332 37 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Şehiden Müftü Mahallesi 190 1 249 6252 Haydar Hüseyin Müteveffiye Döndü Fadime’nin Zevci 1301 5 Haziran 1331 30 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Bağlarbaşı 191 1 251 6300 Ali Abdullah Aişe Zevcesi Vardır 1307 6 Ağustos 1331 24 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Dorak Karyesi 192 1 254 6368 Dursun Karaca İbrahim Elife Döndü’nün Zevcesi 1307 3 Mart 1332 25 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Anafartalar’da Yarıklı…? Karyesi 193 1 255 6400 Salihoğlu Ahmet Ümran Emine Zeliha’nin Zevci 1309 5 Şubat 1332 23 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Kızılmurat Mahallesi 194 1 258 6455 Mehmet Mahmut Sema Cevriye’nin Zevci 1301 23 Teşrinisani 1331 30 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Mürseloğlu Karyesi ...? 195 1 258 6436 Zülgadir Ali -- -- 1300 9 Teşrinievvel 1332 32 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Tekfur Karyesi 196 1 258 6461 Hacı Ali Murat Döndü Şerife’nin Zevci 1296 11 Mart 1333 37 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Küçükminare Mahallesi 197 1 264 6611 Mehmet Hasan Aişe Berrin’in Zevci 1297 26 Mart 1333 36 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Aliağa Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 66 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 198 1 269 6748 Mahmut Ahmet Elif Aişe’nin Zevci 1307 30 Nisan 1333 26 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Çavuşlu Karyesi 199 1 275 6896 Ahmet’in oğlu Mehmet Ahmet Zeynep Mücerreddir 1308 21 Mayıs 1333 25 0 1 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Kelahmet Karyesi 200 1 282 7076 Ahmet Deyyab -- -- 1301 15 Eylül 1333 32 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Arıburnu’nda Adanalıoğlu 201 1 292 7305 Hasan Sarı Osman Fatma Dudu’nun Zevci 1287 1 Temmuz 1333 46 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Bağlarbaşı 202 2 4 17 Osman Ali Fatma Fatma’nın Zevci 1291 3 Kanunisani 1333 42 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnunda Namrun 203 2 5 37 Mustafa Hasan Aişe Zeynep’in Zevci 1307 9 Kanunisani 1334 27 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Müftü Mahallesi 204 2 8 110 Ahmet Salih Seyyid -- Meryem’in Zevci 1306 27 Kanunisani 1334 28 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu’nda Sofulu Mahallesi 205 2 26 571 Mehmet Niyazi Hacı Mustafa Aişe 30 Ağustos 1334 27 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’da Şamlar Karyesi 206 2 26 572 Şakir Efendi Ahmet Derviş Fatma 16 Mayıs 1334 40 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Kalburcu Karyesi 207 2 50 1192 Mustafa Mehmet -- Aişe’nin Zevci 1300 5 Teşrinisani 1333 33 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Sahariyesinde Yanıkkışla Karyesi 208 2 66 1553 Cafer İbrahim Fatma Fatma 1298 21 Eylül 1333 39 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Şehiden Çanakkale’de Arıklı Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Raziye’nin Zevci 1307 Dudu’nun Zevci 1294 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 67 Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 209 2 69 1652 Yasin Süleyman Rukiye Sariye’nin Zevci 1307 29 Kanunisani 1331 31 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Eski Ömerli Mahallesi 210 2 79 1960 Emin Hüseyin -- Emine’nin Zevci 1292 8 Ağustos1331 46 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Cami-i Atik 211 2 92 3 Mustafa Mehmet Emine -- 1314 8 Kanunisani 1333 26 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Kırhüyüğü Deresinde Ballıca Karyesi 212 2 117 345 Abdulcabbaroğullarından Bayram Oğlu Zeynel Bayram Fatma Mücerred 1316 29 Kanunievvel 1331 15 0 1 0 1.Dünya Tarsus Civarında Şehiden Tekeliören Karyesi 213 1 195 4949 Mustafa Ali Çavuş Müteveffiye Aişe -- 1308 13 Mayıs 1331 23 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Gülhane Hastahanesi Evci Karyesi 214 1 201 5096 Ali Molla Ömer Hasan Ümmügül-süm -- 1304 10 Ağustos 1331 27 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Yanıkkışla Yanıkkışla Karyesi 215 1 234 5882 Ahmet Halil Aişe Mücerred 1303 15 Teşrinievvel 1330 27 0 1 0 1.Dünya Çanakkale Muharebede Kusurlu Karyesi 216 1 263 6591 Mehmet Mustafa -- -- 1300 26 Kanunisani 1333 33 0 0 1 1.Dünya Çanakkale -- Karahüyük Karyesi 217 1 264 6602 Hızır Hasan Hüseyin -- Mücerred 1304 26 Mart 1333 29 0 1 0 1.Dünya Çanakkale -- Yaramış Karyesi 218 1 264 6603 Şükrü Osman Hatice Mücerred 1305 26 Mart 1333 28 0 1 0 1.Dünya Çanakkale -- Tiznik Karyesi 219 1 264 6608 İdris Yusuf Aişe Fatma’nın Zevci 1302 26 Mart 1333 31 1 0 0 1.Dünya Çanakkale -- Kösebalcı Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Defter Kayıt No Sıra No Vefat Yaşı Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 68 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 220 1 264 6612 Hacı Bekir Mahmut -- -- 1302 26 Mart 1333 31 0 0 1 1.Dünya Çanakkale -- Karakütük Karyesi 221 1 271 6792 Ahmet Kör Yusuf -- -- 1292 7 Mayıs 1333 41 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Tarsus Hastahanesi Küçükminare Mahallesi 222 1 288 7215 Ahmet Mustafa Darıca Elif’in Zevci 4 1291 Kanunievvel 1333 42 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Şehiden Silah Altında Reşadiye Karyesi 223 1 290 7252 Mevlüd Abdi Elif -- 1301 17 Temmuz 1333 32 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Silah Altında Çokak Karyesi 224 1 290 7270 Recep Mansur Sacide Güllü’nun Zevci 1305 7 Temmuz 1333 28 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Silah Altında Araplar Karyesi 225 2 49 1130 Azat Mehmet Fatma 2 Teşrinisani 1332 28 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Şehiden Naili Karyesi 226 2 55 1284 Hasan Hüseyin Cennet Dudu’nun Zevci 1306 12 Mart 1332 26 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Silah Altında Kızılçukur Karyesi 227 2 70 1658 Hasan Hüseyin Hurşid Rabiâ Zarife’nin Zevci 1310 30 Kanunisani 1333 28 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Fazlı Meydan Harbinde Çokak Karyesi 228 1 194 4933 Osman Mehmet Fatma -- 1295 29 Mayıs 1331 36 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Kağıthane Hastahanesinde Kahta Karyesi 229 1 214 5383 Mustafa Ahmet -- -- 1303 5 Şubat 1331 28 0 0 1 1.Dünya Çanakkale Mekteb-i Mecruhin Hastahanesi Şamlar Karyesi 230 2 28 618 Hamid Ali Salman Sultan Aişe’nin Zevci 1299 6 Eylül 1334 35 1 0 0 1.Dünya Çanakkale Amme Mahallerde Marmara Sahrabolu Tekke Mahallesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Fethiye’nin Zevci 1304 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 69 14.07.1915 31 1.Dünya Çanakkale Hilal-i Ahmer Beyoğlu Hastanesi -- Mehmet 1307 20.07.1915 24 1.Dünya Çanakkale Hilal-i Ahmer Beyoğlu Hastanesi -- İsmail Mehmet 1292 26.06.1915 39 1.Dünya Çanakkale Hilal-i Ahmer Beyoğlu Hastanesi -- 205 Osman İmam Muhni 1295 27.02.1915 36 1.Dünya Çanakkale Gülhane Hastanesi -- 236 496 Abdulazim Yusuf 1299 27.05.1915 32 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’da Sarıkavak 237 497 Abdullah Hacı Kadir 1296 16.02.1915 35 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muhaberesi Sarıkavak 238 499 Ali Ğül Ömer 1305 24.03.1915 26 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 239 500 Ali Sarı Mehmet 1301 07.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 240 510 İsmail Ömer Hoca 1300 07.03.1915 31 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Sebil 241 511 Mehmet Kesif Ahmet 1303 07.03.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Sebil Meryem Defter Kayıt No Anne Adı 231 2 28 617 Ahmet Ali Mustafa 232 73 Edip İbrahim 233 102 Hızır 234 124 235 Zarife’nin Zevci 1316 Bilinmiyor 1300 Baba Adı Savaş Bekar 18 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli 22 Mart 1334 Sıra No Vefat Yaşı Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 1 0 0 1.Dünya Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Çanakkale 44. Seyyar Hastahane Debbağhâne Mahallesi 70 Yusuf 1304 05.03.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Çamlıyayla Merkez 243 517 Tortul Mehmet Mehmet 1301 07.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Sebil B. 244 518 Turan Mehmet 1290 23.04.1915 41 1.Dünya Çanakkale -- Darıpınarı 245 812 Mustafa İsmail 1301 12.07.1915 30 1.Dünya Çanakkale Maltepe Hastahanesi Alanyalı 246 835 Yusuf İbrahim 1309 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Çevlik 247 1116 Ahmet Mustafa 1303 17.03.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Ovacık 248 1540 Abbas Mehmet 1305 03.06.1915 26 1.Dünya Çanakkale 16. Fırka Seyyar Hastahanesi -- 249 1541 Abbas Yunus 1301 06.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 250 1543 Abdil Şekerci Ahmet 1298 07.04.1915 33 1.Dünya Çanakkale Kaya Tepe Muharebesinde -- 251 1545 Abdülaziz Ali 1302 18.02.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Günyurdu 252 1549 Abdulfettah İsa 1308 20.05.1915 23 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Mustafa Baba Adı Bekar 514 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 242 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 71 Hacı Ömer 1298 15.05.1915 33 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 254 1552 Abdulkadir Mehmet 1307 31.05.1915 24 1.Dünya Çanakkale Meydan 4. Harpde Gülek B. 255 1555 Abdulkasım Mehmet 1295 19.04.1915 36 1.Dünya Çanakkale -- -- 256 1556 Abdullah Kahya Mahmut 1294 00.00.1915 37 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Göçük 257 1557 Abdullah Ali 1309 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Yenice Harbi Konaklar 258 1558 Abdullah Hacı Durmuş 1296 18.07.1915 35 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- 259 1559 Abdullah Hasan 1305 04.10.1915 26 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 260 1561 Abdullah Şükrü Ahmet 1297 26.05.1915 34 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde -- 261 1575 Abdurrahman Tosun Ağa 1292 31.06.1915 39 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Beylice 262 1576 Abdurrahman Mehmet Şah 1294 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Günyurdu 263 1582 Ahmet Ali Usta 1310 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi’nde Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Abdulkadir Baba Adı Bekar 1551 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 253 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi -- 72 1293 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 265 1584 Ahmet Davarcı Ali 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 266 1585 Ahmet Hacı Mehmet 1310 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 267 1586 Ahmet Hasan 1305 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Reşadiye 268 1588 Ahmet Kara Veli 1302 24.04.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Gömmece 269 1589 Ahmet Ömer Ağa 1309 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 270 1590 Ahmet Toplü Hamza 1293 16.08.1915 38 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Esenler 271 1591 Ahmet Abdulcelil 1302 06.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 272 1592 Ahmet Abdullah 1307 20.09.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 273 1593 Ahmet Ahmet 1300 23.11.1915 31 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Emirler 274 1594 Ahmet Cevat İbrahim 1303 28.05.1915 28 1.Dünya Çanakkale Maltepe Hastahanesi -- 29 Defter Kayıt No Bilinmiyor Bade Abdullah Anne Adı Bekar Ahmet Baba Adı Evli 1583 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 264 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 73 Göde Koca 1305 06.03.1915 26 1.Dünya Çanakkale Şehir Emaneti Çapa Hastahanesi -- 276 1596 Ahmet Habip 1307 22.09.1915 24 1.Dünya Çanakkale Azmak Derede Siperde -- 277 1597 Ahmet Hacı Ali 1291 11.02.1915 40 1.Dünya Çanakkale Topçu Mektebi Hastahanesi Reşadiye 278 1600 Ahmet Halil 1303 15.08.1915 28 1.Dünya Çanakkale Hasköy Hastahanesi Kalburcu 279 1602 Ahmet Hasan Hüseyin 1314 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Karyesinde Konaklar 280 1603 Ahmet Hıdır 1301 25.05.1915 30 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’da -- 281 1605 Ahmet İbrahim 1303 24.03.1914 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kamberhüyüğü 282 1607 Ahmet Mal Ömer 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Günyurdu 283 1608 Ahmet Molla Ömer 1302 06.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 284 1609 Ahmet Molla Yusuf 1302 25.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Karayürek Deresi -- 285 1610 Ahmet Muhsin 1301 06.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Karaburgu Dere Muharebesi -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Ahmet Baba Adı Bekar 1595 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 275 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 74 0 02.03.1915 287 1613 Ahmet Süleyman 1303 26.02.1915 288 1615 Ahmet Veli 1302 289 1617 Ahmet Osman 290 1618 Ahmet 291 1634 292 Defter Kayıt No Bilinmiyor Osman Anne Adı Bekar Ahmet Baba Adı Medeni Hali Evli 1612 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı Ölüm Tarihi 286 Sıra No Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Lapseki Harp Hastahanesi -- 28 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Hastahanesi -- 27.04.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1292 24.02.1915 39 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- Süleyman 0 24.02.1915 1.Dünya Çanakkale Akbaş Hastahanesi -- Ahmet Nebi Seyit 1304 06.03.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1635 Ali Ali Cemal 1296 01.10.1915 35 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt Harbi -- 293 1637 Ali Çolak Halil 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Eminlik 294 1639 Ali Hüseyin 0 21.05.1915 1.Dünya Çanakkale -- -- 295 1640 Ali İbrahim 1309 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Göçük 296 1643 Ali Karaca Mehmet 1297 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Hacıhamzalı 75 1293 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 298 1646 Ali Mehmet 1303 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Hacıhamzalı 299 1647 Ali Sarı Mehmet 1301 06.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Memiroğlu 300 1649 Ali Mehmet 1296 19.05.1915 35 1.Dünya Çanakkale 3.Kolordu Şimal Grubu Ağır Mecruhin Dedeler 301 1652 Ali Abdullah 1303 07.03.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 302 1653 Ali Ahmet 1297 07.06.1915 36 1.Dünya Çanakkale -- Hacıhamzalı 303 1655 Ali Ahmet Tahir 1302 28.06.1915 29 1.Dünya Çanakkale -- -- 304 1657 Ali Bektaş 1296 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Civarında Kefeli 305 1658 Ali Halil 1307 27.05.1917 26 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Baharlı 306 1659 Ali Halil 1302 19.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi Eminlik 307 1660 Ali Halil 1304 07.10.1915 27 1.Dünya Çanakkale Feriköy Mecruhin Hastahanesi Belen Defter Kayıt No Bilinmiyor Mehmet Anne Adı Bekar Ali Baba Adı Evli 1644 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 297 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 76 Hasan 1304 23.06.1915 27 1.Dünya Çanakkale Kırmızıtepe Muharebesinde Yanıkkışla 309 1662 Ali Hasan 1305 27.06.1915 26 1.Dünya Çanakkale Şimal Gurubu Ağır Mecruhin1.Sey. Has. -- 310 1663 Ali Hasan 1304 06.06.1915 27 1.Dünya Çanakkale 16. Fırka Seyyar Hastahanesi Akçakocalı 311 1664 Ali Hasan 1296 05.07.1915 35 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 312 1665 Ali Hasan 1305 00.02.1915 26 1.Dünya Çanakkale Bitlis Civarında -- 313 1666 Ali Hasan Hüsayin 1312 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Karyesinde Konaklar 314 1667 Ali Hüseyin 1292 27.05.1915 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde Sandal 315 1668 Ali İbrahim 0 13.03.1915 1.Dünya Çanakkale 2 Numaralı Hastahane Konaklar 316 1669 Ali İbrahim 1295 26.05.1915 36 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde -- 317 1672 Ali İsa 1294 24.05.1915 37 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta Yenicay 318 1676 Ali Mehmet 1302 26.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Meydan-ı Harpde Çevreli Defter Kayıt No Anne Adı 39 Bilinmiyor Ali Baba Adı Bekar 1661 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 308 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 77 Mehmet 1304 04.06.1915 27 320 1678 Ali Mehmet Çermikli 1300 00.00.0000 321 1679 Ali Memiş 1302 27.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yanıkkışla 322 1680 Ali Mezarcı Ahmet 1297 13.03.1915 34 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde Hacıhamzalı 323 1681 Ali Molla İsmail 1303 25.05.1915 28 1.Dünya Çanakkale 16.Fırka Seyyar Hastahanesi Taşçılı 324 1683 Ali Muhsin 1304 30.05.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesinde -- 325 1685 Ali Turan 1304 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Baltalı 326 1686 Ali Yarım Mehmet 1309 30.04.1915 22 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 327 1688 Ali Ahmet 1292 19.04.1915 39 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi Kerimler 328 1706 Ali Ferah Cuma Ali 1296 30.09.1915 35 1.Dünya Çanakkale -- -- 329 1707 Mustafa Ali Mustafa 1306 31.05.1915 25 1.Dünya Çanakkale Akbaş Hastahanesi Akarsu Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Ali Baba Adı Bekar 1677 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 319 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Avadan 78 Ali 1301 23.05.1915 30 1.Dünya Çanakkale Meydan-ı Harpte -- 331 1711 Arap Fehm Tavayaki 1306 19.05.1915 25 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 332 1712 Arabacı Mıstık Ali 1296 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Kargılı 333 1713 Arap Fehim 1306 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de -- 334 1715 Arap Süleyman Hızır 1295 07.03.1915 36 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 335 1719 Arif Hasan 1296 10.07.1915 35 1.Dünya Çanakkale Şehit Muhtarbey Hastahanesi -- 336 1720 Aşır Ali 1392 28.05.1915 39 1.Dünya Çanakkale Meydan Harpte -- 337 1722 Battal İsa 1292 07.05.1915 39 1.Dünya Çanakkale -- -- 338 1727 Bekir Ahmet 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Hacıhamzalı 339 1728 Bekir Osman 1303 06.03.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Sanlıca 340 1730 Bekir Kör Mahmut 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- Defter Kayıt No Anne Adı 28 Bilinmiyor Ali Şar Baba Adı Bekar 1710 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 330 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 79 Osman 1302 05.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 342 1737 Cemal Zenci Sait 1303 02.04.1915 28 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi İhsaniye 343 1740 Cumali Ali 1310 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkalede Baltalı 344 1741 Cumali Siraç 1296 29.09.1915 35 1.Dünya Çanakkale Siper Muharebesinde -- 345 1743 Cumali Dede Hüseyin 1299 19.04.1915 32 1.Dünya Çanakkale Haydarpaşa Hastahanesi Çiçekli 346 1744 Cumali Hasan 1305 14.07.1915 26 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mecruhin Seyyar Hast. -- 347 1745 Cumali Veli 1300 26.05.1915 31 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırtta Avadan 348 1752 Dibyo İbrahim 1300 14.07.1915 31 1.Dünya Çanakkale Galatasaray Harp Hastahanesi -- 349 1759 Durmuş Gani 1309 00.00.1915 22 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 350 1763 Durmuş Cumali 1305 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Meydan Muharebesi Yunusoğlu 351 1764 Durmuş Eyüp Halil 1308 27.05.1915 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- Defter Kayıt No Anne Adı 23 Bilinmiyor Bekir Baba Adı Bekar 1731 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 341 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 80 Hacı İsmail 1303 26.05.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 353 1766 Durmuş Mehmet 1309 27.05.1915 22 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 354 1767 Durmuş Mehmet 1302 05.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 355 1771 Dursun Çan Mehmet Mustafa 1302 15.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesinde -- 356 1773 Emin Halil İbrahim 1306 03.07.1915 25 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- 357 1777 Eyüp Mustafa 1303 16.08.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 358 1781 Gazi Mehmet 1307 21.03.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Avadan 359 1782 Habip Ahmet 1307 21.09.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 360 1783 Hacı Uzun Ali 1305 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Kuşçular 361 1786 Hacı Mehmet İbrahim 1308 20.04.1915 23 1.Dünya Çanakkale Lapseki Harp Hastahanesi 362 1793 Hacı Halil Sadık 1295 20.05.1915 36 1.Dünya Çanakkale Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Durmuş Baba Adı Bekar 1765 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 352 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 125. Alay Tabur Kırmızı Sırtta -- Bağlarbaşı 81 Mustafa 1294 07.06.1915 37 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 364 1795 Hacı Mehmet Halil 1303 15.08.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 365 1796 Hacı Mehmet Mustafa 1305 21.2.1915 26 1.Dünya Çanakkale Akbaş Nakliyat Hastahanesi İscirlikuyu 366 1797 Hacı Mehmet Süleyman 1300 04.09.1915 31 1.Dünya Çanakkale -- -- 367 1798 Hacı Mehmet Zeybek 1300 13.03.1915 31 1.Dünya Çanakkale Çapa Hastahanesi -- 368 1800 Hacı Osman Arap Ahmet 1301 13.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yeniçay 369 1801 Hacı Veli Süleyman 1305 28.05.1915 26 1.Dünya Çanakkale Akbaş Hastahanesi -- 370 1802 Halpet Halil 1302 30.07.1915 29 1.Dünya Çanakkale -- -- 371 1805 Halil Arap Cafer 1301 07.10.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 372 1806 Halil Davut 1297 00.00.1915 34 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Göcük 373 1807 Halil Halil Ahmet 1306 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Yanıkkışla Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Hacı İsmail Baba Adı Bekar 1794 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 363 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 82 1306 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi İbrişim 375 1809 Halil Topal Abdullah 1293 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Hacıhamzalı 376 1810 Halil Abdullah 1296 25.06.1915 35 1.Dünya Çanakkale Eriklice Hafif Mecruhin Hastahanesi Hacıhamzalı 377 1811 Halil Abdurrahman 1303 19.03.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 378 1811 Halil Abdurrahman 1303 19.03.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 379 1812 Halil Ali 1305 01.10.1915 26 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 380 1813 Halil Ali 1307 25.05.1915 24 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- 381 1814 Halil Cafer 1301 13.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Bahriye Merkez Hastahanesi Bağlarbaşı 382 1816 Halil Hasan 1296 15.07.1915 35 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mucruhin Seyyar Hastahanesi -- 383 1817 Halil Mustafa 1300 21.03.1914 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 384 1818 Halil Mustafa 1303 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Yüksekköy Defter Kayıt No Bilinmiyor Mustafa Anne Adı Bekar Halil Baba Adı Evli 1808 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 374 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 83 Süleyman 1297 13.03.1915 34 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Karadiken 386 1827 Halim Mustafa 1300 26.05.1915 31 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 387 1833 Hasan Abdullah 1304 13.04.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharesesi -- 388 1834 Hasan Ak Hasan 1306 12.03.1916 25 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Tepede Kızılçukur 389 1836 Hasan Mehmet 1292 06.03.1915 23 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 390 1837 Hasan Mehmet Arif 1297 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi’nde Kuşçular 391 1838 Hasan Mustafa 1308 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 392 1839 Hasan Sağır Mehmet 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Göçük 393 1841 Hasan Abdullah 1288 12.06.1915 43 1.Dünya Çanakkale -- Bağlarbaşı 394 1843 Hasan Ahmet 1305 14.06.1915 26 1.Dünya Çanakkale Hilâl-i Ahmer Taksim Hastahanesi Taşkuyu 395 1844 Hasan Arif -- 23.05.1915 1.Dünya Çanakkale -- -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Halil Baba Adı Bekar 1819 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 385 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 84 Hüseyin İpek 1316 02.06.1915 15 397 1848 Hasan İsmail 1297 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Kargılı 398 1849 Hasan Mehmet -- 015..3.1915 1.Dünya Çanakkale -- Akarsu 399 1850 Hasan Mehmet 1305 05.03.1915 26 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kefeli 400 1852 Hasan Miktad 1293 17.07.1915 38 1.Dünya Çanakkale 16. Fırka Seyyar Has. -- 401 1853 Hasan Salih 1306 05.03.1915 25 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Reşadiye 402 1855 Hasan Yalnızdamlı 1300 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Kargılı 403 1856 Hasan Ali 1295 15.04.1915 36 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Keşli 404 2269 Zekeriya Şahin 1305 22.08.1915 26 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mecruhin Hastahanesi -- 405 1865 Hasan Hüseyin Ali 1300 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Hacıhamzalı 406 1868 Hasan Sırrı Durmuş Ali 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Hasan Baba Adı Bekar 1846 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 396 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesi’nde -- 85 Mukadat 1294 05.04.1915 37 408 1871 Haydar Hacı Hasan -- 18.06.1915 409 1872 Hayrettin İbrahim 1303 21.05.1915 410 1873 Hayri Hasan 1301 00.00.0000 411 1875 Hilmi Mehmet 1302 25.04.1915 29 1.Dünya Çanakkale -- -- 412 1877 Hüseyin Ahmet 1298 30.03.1915 33 1.Dünya Çanakkale -- -- 413 1879 Hüseyin Ali 1305 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale -- Reşadiye 414 1880 Hüseyin Halil 1295 28.08.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 415 1881 Hüseyin Kara Mehmet 1304 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Reşadiye 416 1882 Hüseyin Kurt Durmuş 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Alibeyli 417 1888 Hüseyin İbrahim Kahya 1295 28.05.1915 1.Dünya Çanakkale -- -- Defter Kayıt No Anne Adı 28 36 36 Bilinmiyor Hasan Yusuf Baba Adı Bekar 1869 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 407 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1.Dünya Çanakkale Bomba Tepesi -- 1.Dünya Çanakkale -- -- 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 86 İsmail 1302 01.08.1915 29 419 1890 Hüseyin Kara Veli 1294 00.00.0000 420 1892 Hüseyin Mehmet 1301 24.05.1915 421 1899 Hasan Hüseyin Hacı Latif Kahya 1293 00.00.0000 422 1901 Hüseyin İpekçi Hasan Hüseyin 1298 28.05.1915 423 1902 Hüseyin İpekçi İsmail 0 22.02.1915 424 1903 İbo İbrahim Sarı Abdullah 1290 13.02.1915 41 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 425 1905 İbrahim İbrahim 1282 00.00.1915 49 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 426 1907 İbrahim Kasım 1306 20.04.1915 25 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 427 1908 İbrahim Molla Abdulkadir 1297 07.04.1915 34 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Tepe’de -- 428 1910 İbrahim İbrahim 1295 25.05.1915 36 1.Dünya Çanakkale Merkez Tepesi -- Defter Kayıt No Anne Adı 30 33 Bilinmiyor Hüseyin Baba Adı Bekar 1889 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 418 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Tekeliören 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Günyurdu 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Esenler 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde Avadan 1.Dünya Çanakkale Gülhane Hastahanesi -- 87 Abdulkaffar 1297 07.06.1915 34 1.Dünya Çanakkale -- Karakütük 430 1912 İbrahim Ali 1302 06.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kaklıktaşı 431 1914 İbrahim Hacı Mehli 1303 05.04.1915 28 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırtta -- 432 1915 İbrahim Hacı Musa 1304 05.06.1915 27 1.Dünya Çanakkale -- Özbek 433 1918 İbrahim Hasan 1303 05.03.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Çavuşlu 434 1920 İbrahim Hasan 1037 30.04.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Atalar B. 435 1921 İbrahim İbo 0 08.03.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Bağlarbaşı 436 1922 İbrahim Karabucak Zade 0 18.04.1915 1.Dünya Çanakkale Bomba Tepesi Yunacık 437 1923 İbrahim Mehmet 1305 12.03.1915 26 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 438 1924 İbrahim Mehmet 1303 10.09.1915 28 1.Dünya Çanakkale 5.Ordu Menzil Müfettişliğine Merbut F. -- 439 1925 İbrahim Mustafa 1307 28.05.1915 24 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor İbrahim Baba Adı Bekar 1911 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 429 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 88 Mustafa Durdu 1307 08.05.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 441 1928 İbrahim Süleyman 1293 19.04.1915 38 1.Dünya Çanakkale Haydarpaşa Hastahanesi -- 442 1929 İbrahim Süleyman 1292 28.05.1915 39 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 443 1930 İbrahim Süleyman 0 26.05.1915 1.Dünya Çanakkale Conktepe’de -- 444 1931 İbrahim Süleyman 1297 09.06.1915 34 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Mecruhin Hastahanesi -- 445 1932 İbrahim Zehra Ahmet 1295 23.04.1915 36 1.Dünya Çanakkale -- Aliağa 446 1933 İbrahim Zeyni Ali 1304 05.03.1915 27 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- 447 1934 İbrahim Karabacak 1299 12.04.1915 32 1.Dünya Çanakkale Maydos -- 448 1940 İlyas Topal Mehmet 1304 15.02.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 449 1942 İsa Ömer 1294 27.05.1915 37 1.Dünya Çanakkale Meydan-ı Harpte -- 450 1943 İsa Selim 1295 23.09.1915 36 1.Dünya Çanakkale Taşkışla Hastahanesi -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor İbrahim Baba Adı Bekar 1926 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 440 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 89 1299 00.00.0000 452 1950 İsmail Berber İsmail 1305 06.03.1915 25 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Tepe Harbinde -- 453 1961 İzzet Kel Mehmet 1304 25.05.1915 27 1.Dünya Çanakkale Seferberlikte -- 454 1952 İsmail İbrahim 1299 07.05.1915 32 1.Dünya Çanakkale -- -- 455 1953 İsmail İbrahim 1293 08.03.1915 38 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 456 1955 İsmail Mıstık Ali 1290 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkalede Kargılı 457 1956 İsmail Mustafa 1294 07.06.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kamberhüyüğü 458 1957 İsmail Sakat Ahmet 1297 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Günyurdu 459 1958 İsmail Mevlüt 1288 18.06.1915 43 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Hastahanesi -- 460 1965 Kamil Hüseyin 1306 20.04.1915 25 1.Dünya Çanakkale -- Tekeliören 461 1969 Koca Hüseyin Sarı Abdullah 1287 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 37 Defter Kayıt No Bilinmiyor Berber İbrahim Anne Adı Bekar İsmail Baba Adı Evli 1949 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 451 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- 90 1292 00.00.0000 463 1971 Mahmut Süleyman 1302 00.00.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 464 1972 Mahmut Abdullah 1294 25.05.1915 37 1. Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Baltalı 465 1973 Mahmut Abdurrahman 1306 26.05.1915 25 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Verimli 466 1974 Mahmut Ali 1303 15.05.1915 28 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Hastahanesi -- 467 1975 Mahmut Dibap 1302 08.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 468 1976 Mahlut İbrahim 1304 05.03.1915 27 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi Yunusoğlu 469 1978 Mahmut Veli Abdullah 1292 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de Baltalı 470 1988 Mehmet Abdullah 1298 28.06.1915 33 1.Dünya Çanakkale -- Çevreli 471 1989 Mehmet Ahmet 1299 00.00.1915 32 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde -- 472 1990 Mehmet Ali 1290 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- Defter Kayıt No Bilinmiyor Kör Ahmet Anne Adı Bekar Kel Ali Baba Adı Evli 1967 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 462 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Kerimler 91 1307 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 474 1992 Mehmet Haydar Efendi 1302 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 475 1993 Mehmet İsmail 1303 10.04.1915 28 1.Dünya Çanakkale Kanlı Harpte Olukkoyağı 476 1995 Mehmet Kurun Mehmet 1302 07.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 477 1996 Mehmet Latif 1308 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Yanıkkışla 478 1997 Mehmet Mısırlı İbrahim 1306 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- 479 2002 Mehmet Toplu Hasan 1302 06.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 480 2003 Mehmet Osman 1300 29.05.1915 31 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 481 2005 Mehmet Abdullah 1303 15.09.1915 28 1.Dünya Çanakkale İsmailoğlu Tepesi Muharebesi -- 482 2006 Mehmet Ahmet 1302 07.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnunda Yörük Deresinde Özbek 483 2007 Mehmet Ahmet 1290 17.03.1915 41 1.Dünya Çanakkale Kanlıdere’de -- Defter Kayıt No Bilinmiyor Hasan Anne Adı Bekar Mehmet Baba Adı Evli 1991 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 473 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 92 Ahmet 1302 06.03.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Miharebesi Gülek B. 485 2010 Mehmet Ali 1309 28.11.1915 22 1.Dünya Çanakkale Haydarpaşa Hastahanesi Tepeköy 486 2011 Mehmet Ali 1290 18.07.1915 41 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- 487 2012 Mehmet Ambar Ahmet 0 07.03.1915 1.Dünya Çanakkale Akbaş Nakliyat Hastahanesi -- 488 2013 Mehmet Bakkal Ömer 1302 27.05.1915 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 489 2015 Mehmet Durmuş Ali 1299 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkalede Çöplü 490 2017 Mehmet Hacı Mehmet 1305 24.05.1915 26 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- 491 2018 Mehmet Hacı Mehmet 1305 05.07.1915 26 1.Dünya Çanakkale Hilâl-i Ahmer Taksim Hastahanesi -- 492 2019 Mehmet Hacı Veli 1295 01.08.1915 36 1.Dünya Çanakkale -- -- 493 2021 Mehmet Halil 1305 05.03.1915 26 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi Eminlik 494 2025 Mehmet Hüseyin 1288 04.03.1915 43 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- Defter Kayıt No Anne Adı 29 Bilinmiyor Mehmet Baba Adı Bekar 2008 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 484 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 93 Hüseyin 1300 07.06.1915 31 1.Dünya Çanakkale Gülek Hastahanesi Yenice Merkez 496 2027 Mehmet İbrahim 1298 08.03.1915 33 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta Yeniçay 497 2031 Mehmet Mahmut 1309 28..05.1915 32 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 498 2032 Mehmet Mehmet 1294 17.09.1915 37 1.Dünya Çanakkale İsmailoğlu Tepesi Muharebesi -- 499 2033 Mehmet Mehmet Ali 1306 06.05.1915 25 1.Dünya Çanakkale -- -- 500 2034 Mehmet Mehmet Ali 1306 07.03.1915 25 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde -- 501 2036 Mehmet Molla Hüseyin 1305 00.00.1915 26 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Mecruhin Hastahanesinde Esenler 502 2037 Mehmet Mustafa 1291 07.03.1915 40 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 503 2040 Mehmet Mustafa 1308 00.00.000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Civarında Ballıca 504 2042 Mehmet Mustahfız 1301 23.09.1915 30 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mecruhin Hastahanesi -- 1309 13.07.1915 22 1.Dünya Çanakkale Şimâl Grubu Ağır Mecruhin Hastahanesi -- Defter Kayıt No Anne Adı 505 2043 Mehmet Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Osman Bilinmiyor Mehmet Baba Adı Bekar 2026 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 495 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 94 507 508 509 510 511 512 513 514 2046 2047 2048 2049 2050 2071 2075 2079 Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Ali Mehmet İsa Mehmet Teyfik Usta Hüsayin Zülgaffar Ali Ali Sarı Osman 515 516 2084 2086 Molla Kasım Musa 13.06.1915 22 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- 1300 05.04.1915 31 1.Dünya Çanakkale Kırmızısırt Muharebesinde -- 1301 05.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi Gülek B. 1302 28.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 0 27.05.1915 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 1292 15.04.1915 39 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Arıklı 1294 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Çevreli 1295 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Hacıhamzalı 1308 19.09.1915 23 1.Dünya Çanakkale 12 Numaralı Siperde Tahkimat İcra Ederken -- 1302 01.08.1915 29 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mecruhin Hastahanesi -- 1301 05.05.1915 30 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta Yeniçay Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Molla Ahmet 1309 Cephe Süleyman Osman Kahya Bilinmiyor Bekar Recep Savaş Evli 2045 Vefat Yaşı Mehmet Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 506 Defter Sayfa Müteselsil Abdullah Ali Çavuş 95 518 519 520 2088 2092 2093 Musa Mustafa Mustafa 521 2094 Mustafa Edepli Tahir Halil 522 523 524 525 526 527 2098 2102 2103 2104 2106 2107 Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa 02.06.1915 28 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesinde -- 1305 25.05.1915 26 1.Dünya Çanakkale Kırmızı Sırt Muharebesinde Çağbaşı 1301 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- 1302 00.00.1915 29 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Göçük 1297 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Hacıhamzalı 1288 08.03.1915 43 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Merkez Hastahanesi -- 0 23.05.1915 1.Dünya Çanakkale -- -- 1307 04.05.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Sanlıca 1302 24.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Yeşilsırt Muharebesi -- 1305 29.07.1915 26 1.Dünya Çanakkale Albayrak Muharebesinde -- 1296 28.06.1915 35 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Hisarcı Ömer 1303 Cephe Mikâil Bilinmiyor Bekar İsmail Savaş Evli 2087 Vefat Yaşı Musa Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 517 Defter Sayfa Müteselsil Ali Derviş Durmuş Hacı Çelebi Hacı Mehmet Kara Ahmet 96 535 536 537 538 2111 2112 2114 2116 2117 2118 2119 2120 2122 Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Mikâil Musa Osman Osman Ağa Rahim Tahir Bilinmiyor 534 2110 Bekar 533 Kula Ahmet Savaş Evli 532 2108 Vefat Yaşı 531 Mustafa Anne Adı Ölüm Tarihi 530 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 529 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 528 Defter Sayfa Müteselsil 0 26.03.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1307 12.03.1915 24 1.Dünya Çanakkale Gelibolu Hastahanesi -- 0 05.03.1915 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- 1290 21.07.1915 41 1.Dünya Çanakkale 16.Fırka Seyyar Hastahanesi Göçük 1291 24.02.1915 40 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Avadan 1305 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Günyurdu 1298 20.04.1915 33 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi İbrişim 1292 18.10.1915 39 1.Dünya Çanakkale -- Yanıkkışla 1297 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesinde Ağzıdelik 1306 05.03.1915 25 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 1307 13.02.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 97 546 547 2138 2140 2141 2146 2149 2150 2151 Nail Niyazi Nuri Osman Osman Osman Osman Osman Osman İsmail Abdullah İmam Mehmet Ali İsmail Küçük Veli Molla Hasan 548 549 2152 2160 Osman Ömer Bilinmiyor 545 2135 Bekar 544 Abdulhalim Savaş Evli 543 2123 Vefat Yaşı 542 Mustafa Anne Adı Ölüm Tarihi 541 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 540 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 539 Defter Sayfa Müteselsil 1302 23.08.1915 29 1.Dünya Çanakkale -- Göçük 1307 06.03.1915 24 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Baltalı 1313 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale’de -- 1309 30.04.1915 22 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesinde -- 1295 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi Çevreli 1301 30.05.1915 30 1.Dünya Çanakkale Anafartalar Muharebesi -- 1307 26.03.1915 24 1.Dünya Çanakkale Tekirdağ Merkez Hastahanesi -- 1271 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Adana Cephesinde Avadan 1294 24.06.1915 37 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Karakütük 1309 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Meydan Muharebesi -- 1293 13.06.1915 38 1.Dünya Çanakkale -- -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Ramazan Molla Ömer 98 557 558 559 560 2163 2164 2175 2176 2178 2179 2180 2184 2186 Ömer Ömer Ömer Recep Recep Resul Resul Resul Rıza Sadık Baba Salih Ömer Süleyman Mugur Ali Hüseyin Hüseyin Hüseyin Muhsin Durmuş Ali Bilinmiyor 556 2162 Bekar 555 Arpacı Mustafa Savaş Evli 554 2161 Vefat Yaşı 553 Ömer Anne Adı Ölüm Tarihi 552 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 551 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 550 Defter Sayfa Müteselsil 1300 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- 1303 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Muharebesi -- 1293 9.06.1915 38 1.Dünya Çanakkale Hilal-i Ahmer Beyoğlu Hastahanesi -- 0 11.03.1915 1.Dünya Çanakkale Seniozef Hastahanesi -- 1305 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1302 20.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta Karakütük 1303 17.07.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yunusoğlu 1303 17.07.1915 27 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Yunusoğlu 1300 27.05.1915 31 1.Dünya Çanakkale 16.Fırka Seyyar Hastahanesi -- 1304 25.05.1915 27 1.Dünya Çanakkale -- Karakütük 1303 10.04.1915 28 1.Dünya Çanakkale Kaşlı Harpte Olukkoyağı Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 99 568 569 570 571 2193 2197 2198 2199 2200 2201 2204 2205 2206 Salih Seyyit Süleyman Süleyman Süleyman Süleyman Süleyman Süleyman Süleyman Süleyman Mehmet Hacı Ali Ahmet Ali Civali Süleyman İbrahim Kut Hacı Hüseyin Mustafa Sait Süleyman Bilinmiyor 567 2191 Bekar 566 Ömer Savaş Evli 565 2187 Vefat Yaşı 564 Sait Anne Adı Ölüm Tarihi 563 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 562 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 561 Defter Sayfa Müteselsil 1306 5.03.1915 25 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi Esenler 0 6.03.1915 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1311 5.03.1915 20 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Kargılı 0 19.04.1915 1.Dünya Çanakkale -- -- 1301 16.03.1915 30 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi -- 1302 22.07.1916 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi Karadiken 1301 08.07.1915 30 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- 1304 1.07.1915 27 1.Dünya Çanakkale -- Karadiken 1296 28.06.1915 35 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta Çevreli 1295 7.05.1915 36 1.Dünya Çanakkale -- -- 1302 26.05.1915 29 1.Dünya Çanakkale Arıburnu Muharebesi -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 100 579 580 581 2219 2220 2222 2223 2227 2230 2231 2237 Şerif Şeyh Ahmet Şeyh Ali Şükrü Şükrü Talip Topaç Ali Turan Veli İbrahim Mustafa Hasan İsmail Ömer Mehmet Mantar Ali Abdil Ahmet 582 2240 Veli 1291 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Seferberlikte -- 1303 28.07.1915 28 1.Dünya Çanakkale -- Yunusoğlu 1293 27.05.1915 38 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 1301 24.05.1915 30 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- 1304 06.03.1915 27 1.Dünya Çanakkale Kara Yorgi Deresi Muharebesi -- 1301 23.05.1915 30 1.Dünya Çanakkale Gülhane Hastahanesi -- 1299 16.05.1915 32 1.Dünya Çanakkale Kanlısırt’ta -- 1296 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Alibeyli 1293 23.02.1915 38 1.Dünya Çanakkale Haydarpaşa Hastahanesi -- 1289 19.06.1915 42 1.Dünya Çanakkale Mektep-i Harbiye Hastahanesi -- 1296 08.08.1915 35 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mecruhin Hastahanesi -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Bayram Bilinmiyor 578 2218 Bekar 577 Şeyh Hamit Savaş Evli 576 2216 Vefat Yaşı 575 Şaban Anne Adı Ölüm Tarihi 574 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 573 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 572 Defter Sayfa Müteselsil 101 584 585 586 587 588 589 590 2258 2259 2261 2262 2263 2265 2266 Yusuf Yusuf Yusuf Yusuf Yusuf Yusuf Ceday Zekeriya Bilinmiyor Bekar İbrahim Savaş Evli 2255 Vefat Yaşı Yusuf Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 583 Defter Sayfa Müteselsil 1306 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 1306 14.7.1915 25 1.Dünya Çanakkale Hilal-i Ahmer Taksim Hastahanesi -- 1308 28.05.1915 23 1.Dünya Çanakkale Meydan Harbi -- 1299 7.04.1915 32 1.Dünya Çanakkale Gümüşsuyu Hastahanesi Yunusoğlu 1294 19.04.1915 37 1.Dünya Çanakkale -- -- 1303 31.06.1915 28 1.Dünya Çanakkale Şimal Grubu Ağır Mecruhin Hastahanesi Ulaş 1301 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale -- 1307 00.00.0000 1.Dünya Çanakkale Çanakkale Civarında -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Ali Hacı Halil İsmail Mehmet Mehmet Mahmut Mehmet 591 2 90 187 Zekeriya Şaki Ömer Cemile Mücerred 1307 32/11/30 32 0 1 0 1.Dünya Arabistan 8 Temmuzda 129. Alayın Sayha Mürettebası Alifakılı Karyesi 592 1 222 5577 Yunus Yusuf Çavuş Mücerred 1312 20 Haziran 1332 20 0 1 0 1.Dünya Arabistan Medine Hastahanesi Eski Ömerli 593 1 263 6599 Arif Abdulkadir Müteveffiye İsmihan Mücerred 1307 26 Mart 1333 26 0 1 0 1.Dünya Arabistan Tarsus’ta Hüseyin Beyin Karyesi 102 1305 17 Kanunusani 1327 22 1 Bilinmiyor Evli Huriye’nin Zevcidir Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Bekar Vefat Yaşı Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Doğum Tarihi Adı Defter Kayıt No Sıra No Defter Sayfa Müteselsil Mahalle Veya Karyesi 0 0 1.Dünya Arabistan Yemen’de Sinan Paşa Muadelesi Küçükminare Mahallesi 594 1 117 2299 Süleyman Hasan 595 2 25 536 Arif Abdulkadir -- Kerima’nin Zevci 1307 16 Temmuz 1334 27 1 0 0 1.Dünya Arabistan Taif'te Hasanağa Karyesi 596 2 53 1230 Muharrem Zülfü Fatma Mücerred 1307 17 Ağustos 1332 25 0 1 0 1.Dünya Arabistan Taif’te Tekeliören Karyesi 597 2 79 1972 Memili Aydın Ahmet Meryem Mücerred 1316 19 Eylül 1333 22 0 1 0 1.Dünya Arabistan Mısırda İngilizlerin Haddehanesinde Reşadiye Karyesi 598 217 Resul Bilâl 1313 00.09.1914 17 1.Dünya Arabistan Medine Merkez Meşreris Hastahanesi -- 599 1046 Osman Osman 1307 28.03.1916 25 1.Dünya Arabistan Mekke Müsademesi Çömelek 600 1611 Ahmet Mustafa 1307 02.05.1916 25 1.Dünya Arabistan Taif’te -- 601 1747 Davut Hasan 1312 13.04.1916 20 1.Dünya Arabistan Medine-i Münevverede Birül Aleve Kary -- 602 2274 Ziya Hacı Mustafa 1307 28.03.1916 25 1.Dünya Arabistan Mekke-i Mükerremede Cedvel Kışlasında -- 603 1895 Hüseyin Mustafa 1303 01.04.1916 29 1.Dünya Arabistan Cidde’nin Cenup İstikametinde Karadiken 604 2028 Mehmet İsmail 1308 16.03.1917 25 1.Dünya Arabistan Medine-yi Münevvere Mecruin Hastahanesi Dadalı 103 Bekar Bilinmiyor Ali Savaş Evli 2072 Vefat Yaşı Mehmet Ali Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 605 Defter Sayfa Müteselsil 0 22.05.1916 1.Dünya Arabistan Taif’te Beylice Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 606 1 264 6620 Oklarzadenin İbrahim Ali -- -- 1306 1 Nisan 1333 26 0 0 1 1.Dünya Irak Irak’da Çöplü Karyesi 607 1 264 6621 Abdullah Abdulkadir -- -- 1308 1 Nisan 1333 25 0 0 1 1.Dünya Irak Irak’da Hallaç Yusuf’un Karyesi 608 1 264 6622 Kâmil Mehmet -- -- 1308 1 Nisan 1333 25 0 0 1 1.Dünya Irak Irak’da Eskişehir Karyesi 609 1 272 6836 İbrahim Ali Basri -- -- 1297 21 Mart 1333 36 0 0 1 1.Dünya Irak Irak Keşli 610 1 122 5578 Yusuf İsmail -- -- 1306 1 Haziran 1332 26 0 0 1 1.Dünya Irak Karaman Afgan Mahallesi 611 1 125 5660 Ali Yusuf Esmihan Zahide’nin Zevci 1308 25 Mayıs 1332 24 1 0 0 1.Dünya Irak Kanal Muharebesi Yenice Karyesi 612 1 263 6589 Talip Süleyman Aişe Mücerred 1303 26 Mart 1333 30 0 1 0 1.Dünya Irak -- Abdulhuyus Karyesi 613 2 18 383 Mahmut Mehmet Ali Ayşe Mücerred 1309 10 Mayıs 1333 24 0 1 0 1.Dünya Irak Silah Altında Yanıkdam Karyesi 614 1 236 5945 Halil Mehmet Karaca Halil Döndü Bahar’ın Zevci 1297 19 Ağustos 1332 35 1 0 0 1.Dünya Irak Süleymaniye Tekeliören Karyesi 615 783 Mehmet Hacı Abdurrahman 1312 00.00.0000 1. Dünya Irak Irak Muharebesi’nde Çevlik 104 1310 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Cephesinde -- 617 1560 Abdullah Mahmut Çavuş 1315 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Cephesi Yunusoğlu 618 1601 Ahmet Hasan 1299 28.10.1916 1.Dünya Irak 6.Ordu Menzil Müfet Merbut Bağdat Hilâl -- 619 1636 Ali Bekir 1308 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesi -- 620 1648 Ali Yunus 1303 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesi -- 621 1733 Beyhan Hıdır 1302 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde -- 622 1734 Cabbar Mahmut 1315 28.01.1918 1.Dünya -- -- Baltalı 623 1754 Durali Şeyh Afganlı 1301 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde -- 624 1760 Durmuş Kara Halil 1295 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde Kuşçular 625 1778 Eyüp Sabri Mustafa 1290 11.10.1915 41 1.Dünya Irak Bağdat Askeri Merkez Hastahanesi -- 626 1823 Halil İbrahim Abdulgani 1297 25.10.1917 36 1.Dünya Irak Irak Muharebesi’nde İbrişim 33 19 Defter Kayıt No Bilinmiyor Afgan Mehmet Emin Anne Adı Bekar Abdülaziz Baba Adı Evli 1544 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 616 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 105 Abdulgani 1303 07.09.1917 30 628 1840 Hasan Şeyh Süleyman 1310 00.00.0000 629 1916 İbrahim Hacı Ömer 1298 01.06.1916 34 1.Dünya Irak Felahiye Muharebesi -- 630 1917 İbrahim Hacı Ömer 1300 01.06.1916 32 1.Dünya Irak 51.Fırka Sıhhiye Bölüğü Avadan 631 1948 İsmail Ali 1295 05.11.1916 37 1.Dünya Irak 18. Kolordu Seyyar Hastahanesi -- 632 1960 İsmail Hakkı Mustafa Efendi 1302 19.11.1918 32 1.Dünya Irak Şam-ı Vatan Hastahanesi -- 633 1998 Mehmet Mustafa 1310 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde Göçük 634 1999 Mehmet Nesim Yahya 1304 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde -- 635 2000 Mehmet Şeyh Yahya 1304 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde -- 636 2001 Mehmet Topal Resul 1310 00.00.000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde Kuşçular 637 2090 Musa Efendi Ömer Muhtar 1308 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Halil İbrahim Baba Adı Bekar 1825 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 627 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Irak Ebihof Civarındaki Muharebede İbrişim 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde Göçük 106 645 646 2143 2147 2165 2182 2189 2194 2221 2234 Osman Osman Ömer Reşit Salih Sofu İbrahim Şeyh Mehmet Vakkas Molla Mehmet Halil İbrahim Aşık Hasan Süleyman Acem Ahmet Mahmut Çopur Abdurrahman Hasan Bilinmiyor 644 Ömer Bekar 643 Musa Rıfkı Efendi Savaş Evli 642 2091 Anne Adı Vefat Yaşı 641 Baba Adı Medeni Hali Ölüm Tarihi 640 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Doğum Tarihi 639 Defter Kayıt No Sıra No 638 Defter Sayfa Müteselsil 1307 09.09.1915 24 1.Dünya Irak -- -- 1304 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde -- 1310 00.00.0000 1.Dünya Irak Bağdat Cephesinde -- 1303 10.07.1917 30 1.Dünya Irak Kerkük Menzil Hastahanesi Çokak 1295 27.05.1916 37 1.Dünya Irak Esad Abadda -- 1303 09.09.1915 28 1.Dünya Irak Selman Pakda Çağbaşı 1311 00.00.0000 1.Dünya Irak Irak Muharebesinde Gücük 1294 12.09.1915 37 1.Dünya Irak Selmanpak’da -- 1294 14.02.1917 39 1.Dünya Irak 6.Ordu Şarkan 2 Nolu Merkez Hastahanesi -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 647 1 189 4810 Süleyman Mehmet Şeyho Necibe -- 1309 4 Nisan 1331 22 0 0 1 1.Dünya Filistin Kanal 73. Alay 5. Bölükte Şehiden İnce Hark Mahallesi 648 1 189 4811 Kerimoğullarından Arif Derviş Hatice -- 1307 4 Nisan 1331 24 0 0 1 1. Dünya Filistin Kanal 73. Alay 5. Bölükte Şehiden Topaklı Karyesi 107 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 649 1 263 6595 Sarı Süleyman Mele Mustafa Emire Hayriye Mücerred 1309 26 Mart 1333 24 0 1 0 1. Dünya Filistin -- Avadan Karyesi 650 1 290 7261 Necip Hacı İsmail Hatice Fatma’nın Zevci 1294 29 Teşrinievvel 1333 39 1 0 0 1.Dünya Filistin Silah Altında Hamam Karyesi 651 2 9 133 Arif Deli Mehmet Ümmügül-süm Mücerred 1308 20 Kanunisani 1333 25 0 1 0 1.Dünya Filistin Hurre Muharebesi Karahüyük Karyesi 652 2 9 134 Yusuf Hasan Fatma Mücerred 1308 5 Kanunisani 1333 25 0 1 0 1. Dünya Filistin Silah Altında Tekfur Karyesi 653 2 9 136 Ahmet Hacı Mehmet -- Mücerred 1310 1 Şubat 1334 24 0 1 0 1. Dünya Filistin Silah Altında Kölemusalı Karyesi 654 2 9 143 İbrahim Ali Keziban Mücerred 20 1305 Kanunievvel 1333 28 0 1 0 1.Dünya Filistin Gazze’de Nail-i Hürriyet Karyesi 655 2 9 142 Ali Şaban Mustafa Emine Mücerred 1305 20 Kanunievvel 1333 28 0 1 0 1.Dünya Filistin Gazze'de Hacıhamzalı 656 2 27 578 Zekeriya İbrahim Aişe Mücerred 1311 21 Ağustos 1334 23 0 1 0 1. Dünya Filistin Silah Altında Şamlar Karyesi 657 2 49 1153 Osman Zencir Abdi Zeliha Mücerred 1303 33.4.17 20 0 1 0 1. Dünya Filistin Gazze'de Şehiden Sakız Karyesi 658 2 70 1636 Mehmet Mustafa Cennet Mücerred 1316 29 Kanunisani 1338 22 0 1 0 1.Dünya Filistin 56. Alay Evcili Karyesi 659 1 275 6885 Halil Hacı Ali -- -- 1304 28 Mart 1333 19 0 0 1 1.Dünya Filistin Gazze’de Karacaoğlan Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 108 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 660 2 6 71 Ali Mustafa Aişe Fatma’nın Zevcidir 1302 13 Kanunisani 1333 31 1 0 0 1. Dünya Filistin Gazze'de Alifakılı Karyesi 661 2 13 237 İshak Mustafa Satı Mücerred 1302 19 Kanunisani 1334 32 0 1 0 1. Dünya Filistin Şam Tekke Mahallesi 662 2 12 222 Kürt Veli Oğlu Rüstem Kürt Veli Aişe Huriye’nin Zevci 1299 2 Mart 1334 35 1 0 0 1.Dünya Filistin Halep Alifakılı 663 2 53 1231 Kâsım Mehmet Dursun Mücerred 1311 14 Nisan 1334 24 0 1 0 1.Dünya Filistin Gazze'de Baltalı Karyesi 664 2 61 1453 Rüstem Vaab -- -- 1310 19 Ağustos 1334 24 0 0 1 1. Dünya Filistin Gazze'de Adanalıoğlu 665 2 74 1849 Tahir Karamollaoğlu Mehmet Fatma Mücerred 1309 14 Mart 1333 29 0 1 0 1. Dünya Filistin Gazze'de Yaylaçukuru Karyesi 666 2 76 1889 Abdulkadir Ahmet Fatma Mücerred 1308 28 Mart 1333 30 0 1 0 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Kalburcu Karyesi 667 186 Mustafa Mehmet 1307 19.02.1917 26 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- 668 515 Osman Mehmet 1312 04.11.1917 21 1. Dünya Filistin Ara Tepede Fakılar 669 776 Kasım Mehmet 1311 24.03.1917 22 1. Dünya Filistin Gazze’de Adanalıoğlu 670 1135 Ali Küçük Halil 1307 00.00.0000 1.Dünya Filistin Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Tosmurlu 109 İbrahim 1313 22.04.1916 21 1.Dünya Filistin Medine Müsevvere Hastahanesi Tosmurlu 672 1542 Abdi Behçet Efendi Abdullah 1305 20.05.1917 28 1.Dünya Filistin Birüs-Sebi Muharebesi Alibeyli 673 1547 Abdulcabbar Osman Çavuş 1314 11.03.1918 20 1.Dünya Filistin Hicaz Şimendifer Hattı Üzerinde Asilerce Özlüce 674 1553 Abdulkadir Mehmet 1307 01.05.1917 26 1.Dünya Filistin Meydan Muharebesi’nde Ardıçlı 675 1554 Abdulkadir Yusuf 1293 03.11.1917 40 1.Dünya Filistin Gazze’de Esenler 676 1578 Abdulkerim Abdullah 1306 26.01.1917 27 1.Dünya Filistin Gazze’de Baltalı 677 1580 Afgan Ali Mümin 1301 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- 678 1587 Ahmet Kara Süleyman 1303 03.03.1917 30 1.Dünya Filistin -- -- 679 1650 Ali Mehmet 1308 29.09.1916 24 1.Dünya Filistin Şeria Civarında Muharebede Kamberhüyüğü 680 1651 Ali Mustafa 1300 27.01.1917 32 1.Dünya Filistin Meydan Harbi Alifakılı 681 1670 Ali İbrahim 1297 15.01.1918 36 1.Dünya Filistin -- -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Osman Baba Adı Bekar 1485 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 671 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 110 İbrahim 1301 15.01.1918 32 1.Dünya Filistin -- Atalar B. 683 1674 Ali İsmail 1310 12.11.1917 23 1.Dünya Filistin Gazze’de Takbaş 684 1675 Ali Karaca Mehmet 1294 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Kargılı 685 1684 Ali Mustafa 1307 26.05.1917 26 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Tepeköy 686 1708 Ali Niyazi Mustafa 1302 11.12.1917 31 1.Dünya Filistin 3.Gazze Meydan Muharebesi Hacıhamzalı 687 1721 Aya Koca Şeyh Ali 1295 31.01.1917 38 1.Dünya Filistin Osmaniye Hastanesi -- 688 1729 Bekir Koca Mehmet 1293 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Günyurdu 689 1735 Cafer Ahmet 1306 20.02.1917 1.Dünya Filistin El Meşrika Muharebesi Yaramış 690 1739 Cumali Ahmet 1311 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesi’nde Kargılı 691 1749 Derviş Ahmet 1288 28.04.1918 1.Dünya Filistin Nasıra 2. Grup Hastahanesi Aliefendioğlu 692 1762 Durmuş Ali 0 29.03.1918 1.Dünya Filistin Ekşiye Müsademesinde -- Defter Kayıt No Anne Adı 27 46 Bilinmiyor Ali Baba Adı Bekar 1671 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 682 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 111 Ali 1313 29.10.1916 19 1.Dünya Filistin El Hamra ile Cedide Arasında -- 694 1828 Hâlit Hacı 1300 16.05.1918 34 1.Dünya Filistin -- -- 695 1829 Hamit Yusuf 1309 06.09.1917 24 1.Dünya Filistin Meyden Harbi Kocaköy 696 1832 Hancer Hüseyin Kasap Nazif 1315 09.05.1917 19 1.Dünya Filistin Sina Cephesinde Reşadiye 697 1874 Hilmi Ali 1313 29.10.1916 19 1.Dünya Filistin El Mecid ile Cedide Arasında -- 698 1876 Hüseyin Abdülhamit 1309 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- 699 1885 Hüseyin Hacı Abdurrahman 1309 11.10.1917 1.Dünya Filistin Hicaz Hattı Muhit İstasyonunda Çiftlikköy 700 1886 Hüseyin Hüseyin 1311 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- 701 1909 İbrahim Ali 1305 06.09.1917 28 1.Dünya Filistin Meydan Harbi Özlüce 702 1919 İbrahim Hasan 1315 04.11.1917 18 1.Dünya Filistin Meydan Harbi -- 703 1268 Zekeriya Tahir 1302 26.05.1917 31 1.Dünya Filistin Gazze’de -- Defter Kayıt No Anne Adı 24 Bilinmiyor Hacı Baba Adı Bekar 1784 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 693 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 112 Abdulbâki 1314 10.11.1916 18 705 2009 Mehmet Ahmet 1308 00.00.0000 706 2016 Mehmet Hacı İsmail 1308 19.07.1917 25 1.Dünya Filistin Medurda Asi Araplar Tarafından -- 707 2023 Mehmet Hamza 1315 27.09.1917 18 1.Dünya Filistin Ebu Esfur Muharebesinde -- 708 2024 Mehmet Hasan 1311 19.02.1917 22 1.Dünya Filistin Gazze’de -- 709 2029 Mehmet İsmail Efendi 1313 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesi’nde Avadan 710 2030 Mehmet Kasım 1301 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Kefeli 711 2081 Mevlüt Mustafa 1305 29.09.1917 28 1.Dünya Filistin Meydan Harbi Yunacık 1302 11.12.1917 31 1.Dünya Filistin 3.Gazze Meydan Muharebesi Yunacık 1304 26.01.1917 29 1.Dünya Filistin Gazze’de Yenice 1313 11.03.1918 21 1.Dünya Filistin Hicaz Şimendifer Hattı Üzerinde Asilerle Çağbaşı Defter Kayıt No Anne Adı 712 713 714 2082 2083 2097 Mevlüt Mevlüt Mustafa Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Filistin Halep Vatan Hastahanesi -- 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- Mustafa Hacı Ali Mehmet Ali Bilinmiyor Mehmet Baba Adı Bekar 2004 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 704 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 113 722 723 724 725 2136 2142 2144 2153 2170 2185 2188 2195 2207 Mustafa Nebi Osman Osman Osman Ramazan Ruhsar Efendi Salih Süleyman Süleyman Mehmet Mehmet İsa Molla Mehmet Tuğran Ahmet Hilmi Efendi Musa İsa Şeyho Bilinmiyor 721 2113 Bekar 720 Mehmet Savaş Evli 719 2109 Vefat Yaşı 718 Mustafa Anne Adı Ölüm Tarihi 717 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 716 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 715 Defter Sayfa Müteselsil 1313 25.10.1917 20 1.Dünya Filistin Babtoma Hastahanesi -- 1312 25.10.1917 21 1.Dünya Filistin Babtoma Hastahanesi -- 1309 03.01.1916 23 1.Dünya Filistin Meydan Harbi -- 1296 05.10.1917 37 1.Dünya Filistin Meydan-ı Harpte Karadiken 1304 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Özbek 0 29.08.1917 1.Dünya Filistin Maan Menzil Hastahanesi Çiçekli 1304 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde Yunusoğlu 1310 6.09.1917 23 1.Dünya Filistin Ebuhof Muharebesinde -- 1309 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- 1292 5.08.1917 41 1.Dünya Filistin Meydan Harbi Karadirlik 0 21.11.1915 1.Dünya Filistin Süveyş Kanalı Harbinde -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 114 2253 Ümran Yusuf Süleyman Abdurrahman Bilinmiyor 2233 Bekar Mehmet Savaş Evli 2232 Vefat Yaşı Turan Anne Adı Ölüm Tarihi 728 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 727 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 726 Defter Sayfa Müteselsil 1310 19.03.1918 24 1.Dünya Filistin İbnurreşit Bataryasında Nacarlı 1312 10.06.1918 22 1.Dünya Filistin -- -- 1309 00.00.0000 1.Dünya Filistin Gazze Cephesinde -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 729 1 236 5948 Mehmet Mustafa Ümmügül-süm Hatice’nin Zevci 1309 21 Ağustos 1332 23 1 0 0 1.Dünya Şark (Kafkas) 53. Fırka Bucak Karyesi 730 1 253 6351 Hafız Halil Efendi Hafız Yusuf Efendi Mutelleğa Sacibe -- 1302 15 Temmuz 1332 30 0 0 1 1.Dünya Şark (Kafkas) Kafkas Muharebesinde Tekfur Karyesi 731 2 25 540 Hacı Ali İsmail Elif Fatma’nın Zevci 1310 17 Temmuz 1334 24 1 0 0 1.Dünya Şark (Kafkas) Meydan-ı Harpde Takbaş Karyesi 732 2 18 368 Süleyman Süleyman Musâbe Mücerred 1308 21 Teşrinisani 1332 24 0 1 0 1.Dünya Şark (Kafkas) Palu Hastahanesi …. Hikmet ...? 733 1550 Abdulkadir Mehmet 1307 00.05.1917 26 1.Dünya Şark (Kafkas) Cuma Alakırıncı Gülek 734 1573 Abdurrahman Bedri 0 23.05.1916 1.Dünya Şark (Kafkas) Katbadamlar -- 735 1574 Abdurrahman Mehmet 1299 16.09.1917 34 1.Dünya Şark (Kafkas) Babtomat Cerrahi Hastahanesi -- 736 1738 Cumali Ahmet 1294 12.11.1916 38 1.Dünya Şark (Kafkas) Mevki Harbinde Yunusoğlu 115 Hasan 1296 15.11.1915 35 738 1787 Hacı Ali Halil 0 28.09.1917 1.Dünya Şark (Kafkas) 22. Kolordu 35 Nolu Seyyar Has. Kuşçular 739 1803 Halil Ahmet Kahya 1293 00.00.0000 1.Dünya Şark (Kafkas) Kafkas Cephesinde -- 740 1883 Hüseyin Ali 1311 31.01.1916 21 1.Dünya Şark (Kafkas) Bitlis’in Deliklitaş Civarında Nacarlı 741 1884 Hüseyin Ali 1311 15.02.1916 21 1.Dünya Şark (Kafkas) Siirt Hastahanesi -- 742 1887 Hüseyin İbrahim 1291 27.06.1916 41 1.Dünya Şark (Kafkas) 2113 rakamlı tepede -- 743 1893 Hüseyin Molla Halil 1310 26.06.1916 22 1.Dünya Şark (Kafkas) -- Yanıkkışla 744 1947 İsmail Ahmet 1310 09.08.1916 22 1.Dünya Şark (Kafkas) 2.Kolodu 4.Seyyar Hastahanesi -- 745 2014 Mehmet Cumali 1308 00.00.0000 1.Dünya Şark (Kafkas) Kafkasya Cephesi -- 746 2078 Mehmet Şükrü Efendi Hayri 0 31.11.1915 1.Dünya Şark (Kafkas) -- -- 1295 27.05.1916 36 1.Dünya Şark (Kafkas) Esad Abadda -- Defter Kayıt No Anne Adı 747 2181 Reşit Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Şark (Kafkas) Çiftlik Muharebesinde (Erzurum) -- Selim Bilinmiyor Durali Baba Adı Bekar 1753 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 737 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 116 749 2196 Süleyman 2202 Süleyman Abdülkerim 2214 Süleyman Efendi Mehmet 2224 Şükrü Salih 2239 Veli 1.Dünya Şark (Kafkas) Erzurum Muharrem Gözesi Muharebesinde -- 1298 15.09.1916 34 1.Dünya Şark (Kafkas) Diyarbakır Merkez Hariciye Hastahanesi Karakütük 0 9.12.1915 1.Dünya Şark (Kafkas) Padişah Tepesinde -- 0 12.01.1915 1.Dünya Şark (Kafkas) Zeytune Dermesi Eşkiyası Müsademesi -- 1310 30.06.1916 22 1.Dünya Şark (Kafkas) Siirt Hastahanesi -- 1310 6.02.1916 22 1.Dünya Şark (Kafkas) Siirt Hastahanesi Eminlik Ömer 753 27 752 01.12.1915 751 1304 750 Bilinmiyor Bekar Halil Savaş Evli 2190 Vefat Yaşı Salih Anne Adı Ölüm Tarihi Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 748 Defter Sayfa Müteselsil Ali Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 754 1 271 6812 Ahmet Hüseyin Refi Mücerret 1311 7 Mayıs 1333 22 0 1 0 1.Dünya Romanya Romanya Muhat Karyesi 755 1 293 7340 Ali İsmail Meryem Fatma’nın Zevci 1295 29 Nisan 1333 38 1 0 0 1.Dünya Romanya Silah Altında Küçükminare 756 1 272 6830 Ahmet Molla Ali -- -- 1311 21 Mart 1333 22 0 0 1 1.Dünya Romanya Romanya Çapar 757 2 75 1853 Mustafa Yelli Mehmet Fatma Mücerred 1307 2 Mart 1338 31 0 1 0 1.Dünya Romanya Romanya’da Debbağhane Mahallesi 758 2173 Rasim Halil 1308 21.07.1916 24 1.Dünya Romanya Amuzak Civarında -- 117 Mehmet 1308 10.10.1916 24 760 1913 İbrahim Ali 0 26.06.1916 761 2101 Mustafa Bülbül Mehmet 1307 00.08.1916 25 1.Dünya Defter Kayıt No Anne Adı 762 2 67 1587 763 2 67 1588 Hasan Hüseyin 764 2 69 1651 765 Bilinmiyor Hüseyin Baba Adı Bekar 507 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 759 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 1.Dünya Romanya Meydan Harbi -- 1.Dünya Galiçya Meydan Harbi -- Galiçya Romanya’da -- Aişe -- 1267 12 Teşrinisani 1337 70 0 0 1 İstiklâl Kamberhöyüğü Karyesi Kamberhöyüğü Karyesi Celil Hüseyin Fatma Molla Hasanların Hayriye’nin Zevci 1289 15 Teşrinisani 1337 48 1 0 0 İstiklâl Yenice ve Kızılhüyüğü Arasındaki Derede Kamberhöyüğü Karyesi Ziyaeddin Mustafa Cuma Ali Dursun Zevci Yokdu 1325 29 Kanunisani 1338 13 0 1 0 İstiklâl Yenice Muharebesinde Yenice Karyesi 2 70 1660 İsa Tüysüz Hasan Hadime Mücerred 1317 30 Kanunisani 1338 21 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Darıpınarı Karyesi 766 2 70 1661 Mehmet Derviş Muteveffiye Aişe Dudu’nun Zevci 1310 30 Kanunisani 1338 28 1 0 0 İstiklâl Afyon’un Garında Yanıkdam Karyesi 767 2 70 1662 Ahmet Ali Usta Emine Sultan’ın Zevci 1313 30 Kanunisani 1338 25 1 0 0 İstiklâl Afyon’un Ğarında Boğazpınar Karyesi 768 2 70 1663 Mustafa Molla Ali Mukaddes Mücerred 1318 30 Kanunisani 1338 20 0 1 0 İstiklâl Bağlarbaşı Harbinde Kalburcu Karyesi 769 2 70 1664 İsmail Ali Hanife Mücerred 1317 30 Kanunisani 1338 21 0 1 0 İstiklâl Bağlarbaşı Harbinde Çakırlı Karyesi Fatma Mehmet 118 Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 30 Kanunisani 1338 38 1 0 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Kemer Mahallesi 1307 30 Kanunisani 1338 31 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Çiriştepe Karyesi Cennet’in Zevcidir 1299 30 Kanunisani 1338 39 1 0 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Körmenlik Karyesi Müteveffiye Fatma Zevcesi Yokdur 1301 30 Kanunisani 1338 37 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Sarıkavak Karyesi Sarı Mehmet -- Mücerred 1308 30 Kanunisani 1338 30 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Namrun Kale Karyesi Sami -- Fatma Elif’in Zevci 1302 30 Kanunisani 1338 36 1 0 0 İstiklâl Zalimlerce Bağlarbaşı Karyesi 2 70 1671 Mustafa Süleyman Fatma Mücerred 1313 30 Kanunisani 1338 35 0 1 0 İstiklâl Nacarlı Deresinde Evci Karyesi 777 2 70 1673 Mehmet Nedim Ahmet Aişe Mücerred 1317 30 Kanunisani 1338 21 0 1 0 İstiklâl Bağlar Harbinde Namrun Kale Karyesi 778 2 70 1672 Ali -- Fadime Mücerred 1316 30 Kanunisani 1338 22 0 1 0 İstiklâl Nacarlı Deresinde Namrun Kale Karyesi 779 2 70 1674 İbrahim Hasan Fatma Kadın’ın Zevci 1303 30 Kanunisani 1338 35 1 0 0 İstiklâl Sadık Paşa Bağyeri Bağlarbaşı Karyesi 780 2 70 1675 İbrahim Hüseyin Muteveffiye Gülsüm Saime’nin Zevci 1311 30 Kanunisani 1338 27 1 0 0 İstiklâl Sardunya Bağlarında Kölemusalı Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Defter Kayıt No Sıra No Vefat Yaşı Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu 770 2 70 1665 Hasan Ahmet Arife 771 2 70 1666 Abdi Hacı Ali Müteveffiye Cennet Mücerred 772 2 70 1667 Kerim Hasan MüteveffiyeTeslime 773 2 70 1668 Mehmet Molla Mustafa 774 2 70 1669 Ali 775 2 70 1670 776 Zarife’nin Zevci 1300 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 119 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 781 2 70 1676 Halil Hüseyin Hatice Zevcesi Vardır 1314 30 Kanunisani 1338 24 1 0 0 İstiklâl Sadık Paşa Bağyeri Bağlarbaşı Karyesi 782 2 70 1677 Kürt Ali Mehmet Ali Aişe Mücerred 1312 30 Kanunisani 1338 26 0 1 0 İstiklâl Sadık Paşa Bağyeri Ulaş Karyesi 783 2 71 1678 Mehmet Mustafa Sariye Mücerred 1316 30 Kanunisani 1338 22 0 1 0 İstiklâl Sadık Paşa Bağyeri Çakırlı Karyesi 784 2 71 1679 Mehmet Mehmet Ümmügül-süm Mücerred 1309 30 Kanunisani 1338 29 0 1 0 İstiklâl Ulaş Harbinde Namrun Kale Karyesi 785 2 71 1680 Mehmet Yusuf Fatma Mücerred 1313 30 Kanunisani 1338 25 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Tepesinde Namrun Kale Karyesi 786 2 71 1681 Duran Mehmet Aişe Mücerred 1313 30 Kanunisani 1338 25 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Tepe Harbinde Namrun Kale Karyesi 787 2 71 1682 Durmuş İsa Cemile Emine’nin Zevci 1294 30 Kanunisani 1338 44 1 0 0 İstiklâl Ziyaret Tepe Harbinde Tekir Karyesi 788 2 71 1683 Duran Deli Hacı Dudu Mücerred 1309 30 Kanunisani 1338 29 0 1 0 İstiklâl Meydan Harbinde Sarıkavak Karyesi 789 2 71 1684 Peder Hüseyin Müteveffiye Hayriye Mücerred 1304 30 Kanunisani 1338 34 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Tepe Harbinde Kızılmurat Mahallesi 790 2 71 1685 Osman Halil Ahmet Dudu Mücerred 1311 30 Kanunisani 1338 27 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Tepe Harbinde Karadiken Karyesi 791 2 71 1691 Süleyman Oğlu Ali Müteveffa Süleyman Fatma Aişe’nin Zevci 1290 4 Ağustos 1338 48 1 0 0 İstiklâl Tarsus Evci Karyesi Civarında Kuva-i Milliyede İhsaniye Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 120 Evli Bekar Bilinmiyor 7 Ağustos 1338 21 1 0 0 İstiklâl Yenice Harbi Mola Kerim Kolunda Yanıkdam Karyesi 1286 7 Ağustos 1338 52 0 0 1 İstiklâl Yenice Harbinde Molla Kerim Kolunda Yanıkdam Karyesi Hayriye’nin Zevci 1294 7 Ağustos 1338 44 1 0 0 İstiklâl Yenice Harbinde Molla Kerim Kolunda Yanıkdam Karyesi Kiraz Zevci Yokdu 1319 15 Mart 1338 19 0 1 0 İstiklâl Molla Kerim Kolunda Cami-i Cedit Mahallesi Mahmut Hediye -- 1309 25 Mayıs 1338 29 0 0 1 İstiklâl Ziyaret Cephesinde Topaklı Karyesi Ahmet Ali Rahime Nazire’nin Zevci 1314 29 Mart 1339 25 1 0 0 İstiklâl Molla Kerim Kolunda Ayvagediği Karyesi 2 74 1848 Mustafa Kara Halil Oğlu Emir Halime 38/3/5 26 0 1 0 İstiklâl Afyon Cephesinde…..Kalecik…? Sebil Karyesi 799 2 76 1902 Mollo Hasan Durmuş Fatma 41 1 0 0 İstiklâl Yenice Karyesi Alibeyli Karyesi 800 2 77 1905 Mustafa Ali Fatma Yokdur 1322 6 Mayıs 1338 16 0 1 0 İstiklâl Mersin Hebilli 801 2 77 1907 Molla Mehmet Ali Asiye Hayriye’nin Zevci 1303 8 Mayıs 1338 35 1 0 0 İstiklâl Pozantı’da Yanıkdam 802 2 77 1910 Şaban Asker Mevlüd Naime Zevcesi Yoktur 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Tepede Şehiden Sarıveli Defter Kayıt No Savaş Sıra No Vefat Yaşı Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu 792 2 71 1696 Süleyman Mehmet Emine 793 2 71 1697 Hasan Ali Emine -- 794 2 71 1698 Mehmet Ağa Ahmet Emine 795 2 72 1786 Hamza Emir 796 2 73 1826 Mehmet 797 2 74 1844 798 Hasan Kız 1317 Fatma’nın Zevci Mücerred 1312 Emine’nin Zevci 1297 2 Mayıs 1338 -- 16 Mayıs 1338 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 121 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 803 2 77 1821 Ali Rıza İbrahim Mukaddes Aişe’nin Zevci 1311 21 Mayıs 1338 27 1 0 0 İstiklâl Tarsus’ta Şehiden Afgan Mahallesi 804 2 79 1959 Osman Ağa Veli Ağa Emine Mücerred 1300 1 Ağustos 1338 38 0 1 0 İstiklâl Fransızlarla Harpte Avadan 805 2 79 1968 Mustafa Şaban Fatma Mücerred 1313 6 Mayıs 1338 25 0 1 0 İstiklâl Tarsus Hattında Evci Karyesi 806 2 83 14 Durhasan Şükrü Dayı Emine Zevcesi Yoktur 1309 38/7/20 29 0 1 0 İstiklâl Adana Sahası…? Harbinde Afgan Mahallesi 807 2 83 21 Mehmet Yaşar Oğlu Mehmet Emine Fatma’nın Zevci 1308 39/1/29 31 1 0 0 İstiklâl Elvanlı Mahallerinde Sayköy 808 2 84 27 Ümran Hacı Yusuf Fatma Emine’nin Zevcider 1309 39/2/6 30 1 0 0 İstiklâl Eskişehir Sarıfuran Karyesi Ceyhan Mahallesi 809 2 84 48 Ali Mehmet Hatice Mücerred 1309 39/3/7 30 0 1 0 İstiklâl Kılıçarslan Muharebesinde Şehiden Evcili Karyesi 810 2 85 72 Mustafa Mehmet Efendi Zarife Elif’in Zevcidir 30 1 0 0 İstiklâl Kılıçarslan Muharebesinde Şehiden Sofular Mahallesi 811 2 88 150 Turan Deli Ziya Sultan Mücerred 1320 7 Teşrinisani 1339 19 0 1 0 İstiklâl Nacarlı Deresinde Yenice Karyesi 812 2 89 165 Osman Durmuş Ali Recep Havva’nın Zevcidir 1316 24 Teşrinisani 1339 23 1 0 0 İstiklâl İncirlikuyu’da Fransızlar tarafında Şehiden Hacıhamzalı Karyesi 813 2 98 156 Hakkı Mehmet Huriye Elif’in Zevci 1319 14 Ağustos 1340 21 1 0 0 İstiklâl Ziyaret Harbinde Şehiden Kalburcu Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 1309 9 Nisan 1339 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 122 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor 814 2 99 193 Emir Hüseyin Ağa Hüseyin Refiye Rabiâ’nın Zevci 1299 28 Teşrinievvel 1340 41 1 0 0 İstiklâl Yenice Harbinde Baltalı 815 2 107 87 İbrahim Mehmet Aişe Yoktur 1315 11 Mart 1341 26 0 1 0 İstiklâl Molla Kerim Kolunda Şehiden Cinköy 816 2 116 301 Mehmetoğlu İbrahim Mehmet Cennet Mücerred 1316 18 Teşrinisani 1341 25 0 1 0 İstiklâl Afyon Karahisar’ında Sarıibrahimli Karyesi 817 2 116 305 Ferhat Hasan Hüseyin E. Zarife -- 1319 23 Teşrinisani 1341 22 0 0 1 İstiklâl Tarsus Civarında Kuva-i Milliyede Şehiden Sofular Karyesi 818 2 116 308 Recep İsa -- Ümran’ın Zevci 1304 16 Teşrinisani 1341 37 1 0 0 İstiklâl Frengülü Civarında Dervişli Karyesi 819 2 116 318 Aydın Efendi Sofu Emin Efendi Nazife -- 1317 1 Kanunisani 1341 24 0 0 1 İstiklâl Karadirlik Cephesinde Sofular Mahallesi 820 2 97 139 İbrahim Kara Mehmet Fatma Aişe’nin Zevcidir 1308 28 Mayıs 1340 32 1 0 0 İstiklâl Dedeler Karyesinde Ziyaret Tepe Harbinde Pirömerli Karyesi 821 2 118 1 Hasan Hüseyin Cafer Fatma 23 Teşrinisani 1341 42 1 0 0 İstiklâl Çamtepe Karyesinde Fakılar Karyesi 822 2 122 125 Garih Osman Oğlu Mustafa Garip Osman Esmehan 1294 22 Mart 1926 48 1 0 0 İstiklâl İncirlikuyu Müdefasında Vukuu Bulan Fransızlarla Mücadelede Olukkoyağı Karyesi 823 2 123 132 Abdulhay İbrahim Ümmügül-süm Mustafa Efendi 1296 Kızı Cezmiye’nin 27 Mart 1926 48 1 0 0 İstiklâl Fransızların Harbinde Tiznik Karyesi 824 2 126 223 Mehmet Yakup Selur 15 Haziran 26 23 0 1 0 İstiklâl Bağhan Çukurbağ Defter Kayıt No Savaş Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Fatma’nın Zevci 1299 Nedime’nin Zevci Mücerred 1319 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 123 Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 926/8/24 30 0 1 0 İstiklâl Ziyaret Tepe Muharebesinde Çapar Karyesi 41 1 0 0 İstiklâl Fransızlar Harbinde Korum Karyesi 27 Eylül 1926 27 0 0 1 İstiklâl Ziyaret Tepe Harbinde Kalburcu Karyesi 1299 23 Teşrinievvel 1926 43 1 0 0 İstiklâl Beğlarbaşı Karyesi Bağlarbaşı Karyesi Yoktur 1317 4 Kanunisani 1926 25 0 1 0 İstiklâl Bekirde Kızılmurat Mahallesi -- Yoktur Şehiden 1310 4 Kanunisani 1926 32 0 1 0 İstiklâl Yenice Harbi Kızılmurat Hüseyin Fatma Fadime’nin Zevci 1297 25 Kanunisani 1927 46 1 0 0 İstiklâl Muhat Karyesinde Göçük Karyesi Emir Mehmet Elif Yoktur 1317 29 Kanunisani 1927 26 0 1 0 İstiklâl Karahüyüğü Deresi Cami-i Cedit Mahallesi 2 150 126 Mustafa Cevat Ali asker oğlu Murat Fadime Yoktur 1308 28 Nisan 1927 35 0 1 0 İstiklâl Tarsus Bağlar Muharebesi Kaklıktaşı Karyesi 834 2 153 221 Mehmet Oğlu Muslu Bayram oğlu Mehmet Fatma Mücerred 1318 927/4/30 25 0 1 0 İstiklâl Seimbeğli ve Tekir Karyesi Parmakkurdu Karyesi 835 2 154 226 Mehmet İbrahim Emine Fadime’nin Zevci 1313 26 Nisan 1926 29 1 0 0 İstiklâl Ziyaret Tepesinde Kalburcu Karyesi Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Yoktur Defter Kayıt No Sıra No Vefat Yaşı 1312 Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 825 2 130 304 Mehmet Ali Ali Aişe 826 2 131 325 Halil Ahmet Saime 827 2 132 356 Karesioğullarından Durmuş Ali Oğlu Derviş Durmuş Ali Elife -- 1315 828 2 135 429 Ali Feyzi Esma Medine’nin Zevci 829 2 146 28 Ahmet Yanık Ali -- 830 2 146 29 Hasan Ali 831 2 147 71 Ali 832 2 148 76 833 Zahide’nin Zevci 1301 8 Eylül 1926 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 124 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 836 2 157 312 Halil Görgülü Oğlu Hasan Şerife Yoktur 1307 03 Temmuz 27 36 0 1 0 İstiklâl Fransızlarla Bağlarbaşı Harbinde Emirler Karyesi 837 1 170 756 Durmuş Cafer Zülha Neslihan’ın Zevci 1282 24 Teşrinisani 1927 61 1 0 0 İstiklâl Fransızlar Tarafından Şehiden Evci Karyesi 838 2 46 1052 Mehmet Hacı Ali Hatice Zevesii Yoktur 1312 21 Haziran 1335 23 0 1 0 İstiklâl Mersin Şamlar Karyesi 839 2 70 1659 Mehmet Mehmet Hayriye Mücerred 1309 30 Kanunisani 1338 29 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpde Topaklı Karyesi 840 2 80 1986 Süleyman Ömer Aişe Yoktur 1309 21 Teşrinievvel 1338 29 0 1 0 İstiklâl -- Manaz 841 2 80 1996 Mustafa Kara Hacı Ümmügül-süm Yoktur 1311 9 Teşrinisani 1338 27 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Yaylaçukuru 842 2 80 1998 Ahmet Mehmet Dudu Yoktur 1315 9 Teşrinisani 1338 23 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Sayköy 843 2 80 2002 Emir Ali Mehmet Aişe Yoktur 1306 18 Teşrinisani 1338 32 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Manaz 844 2 81 2003 Dursun Ali Sayfe Yoktur 1315 18 Teşrinisani 1338 23 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Çakırlı 845 2 81 2004 Ahmet Molla Osman Selime Yoktur 1310 18 Teşrinisani 1338 28 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Fakılar 846 2 81 2006 Mehmet Ali Fatma Yoktur 1307 18 Teşrinisani 1338 31 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Manaz Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 125 Ölüm Tarihi Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor 847 2 81 2007 Ali Mehmet Aişe Yoktur 1314 18 Teşrinisani 1338 24 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Pirömerli 848 2 81 2008 Mehmet Mustafa Aişe Aişe’nin Zevci 1305 18 Teşrinisani 1338 33 1 0 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Dorak 849 2 81 2009 Mahmut İbrahim Aişe Yoktur 1308 18 Teşrinisani 1338 30 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Topaklı 850 2 81 2011 İbrahim Mehmet Dudu Elif’in Zevci 1307 18 Teşrinisani 1338 31 1 0 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Hacıhamzalı 851 2 81 2012 Osman Mustafa Cennet Yoktur 1312 18 Teşrinisani 1338 26 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Musalı 852 2 81 2015 Dede Ahmet Mahmut Rahime Yoktur 1313 18 Teşrinisani 1338 25 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Gülek 853 2 81 2017 Ali Mehmet -- Yoktur 1307 18 Teşrinisani 1338 31 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Evcili 854 2 81 2020 Mustafa Mustafa Muhsine Yoktur 1307 18 Teşrinisani 1338 31 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Kölemusalı 855 2 81 2024 İbrahim Durmuş Teslime Yoktur 1309 18 Teşrinisani 1338 24 0 1 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Kölemusalı 856 2 81 2027 Hasan Hüseyin Ömer Aişe Hayriye’nin Zevci 1313 18 Teşrinisani 1338 25 1 0 0 İstiklâl Meydan-ı Harpte Çavuşlu 857 2 69 1645 Mahmut Tutma Halil Mehmet Fatma Emine’nin Zevci 1308 1 Kanunisani 1338 30 1 0 0 İstiklâl Çay İstasyonunda Atılan Tüfenkle Şehiden Kızılmurat Mahallesi Defter Kayıt No Savaş Sıra No Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Medeni Hali Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 126 -- Mücerred 1312 859 2 76 1901 Selo Halil Halil Mehmet Zeynep Zeynep’nin Zevci 860 2 114 262 Ali Durmuşoğlu Mehmet Ali Saniye Mücerred 861 2 116 285 Ahmet Mehmet Derviş -- Mücerred 862 498 Ahmet 863 501 864 29 Nisan 1338 46 0 1 0 İstiklâl Kızılcıklı Deresinde Kızılmurat Mahallesi 1292 2 Mayıs 1338 46 1 0 0 İstiklâl Akçakoca'da Alibeyli Karyesi 1304 14 Teşrinievvel 1341 37 0 1 0 İstiklâl Tarsus’un İncirlikuyu Civarında Yanıkdam Karyesi 1316 7 Teşrinisani 1341 25 0 1 0 İstiklâl Alifakılı Karyesinde Frengülü Karyesi Molla Bekir 1313 00.00.1922 25 İstiklâl -- -- Sarıkavak Ali Hacı Mehmet 1308 28.01.1921 29 İstiklâl Garp 2.İnönü Muharebesi Sarıkavak 502 Ali Ahmet 1309 27.06.1922 29 İstiklâl Garp -- Sarıkavak 865 505 Durmuş Hacı Abdulkadir 1309 19.05.1920 27 İstiklâl -- -- Sarıkavak 866 506 Haytali Hacı Mehmet 1309 00.00.0000 İstiklâl -- -- Sarıkavak 867 508 Hüseyin Dede Kahya 1299 13.09.1923 İstiklâl -- -- Sarıkavak 868 509 İsa Toz Hasan 1316 00.00.0000 İstiklâl Garp Ziyaret Tepesi’nde Darıpınarı Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Bilinmiyor Halil Oğlu Musa Bekar Mehmet Hasan Savaş Evli 2 76 1899 Vefat Yaşı 858 Medeni Hali Ölüm Tarihi Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil 40 Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 127 1316 00.00.0000 870 516 Süleyman Hacı Molur 1308 00.00.1922 30 İstiklâl Garp Ziyarettepesi Muharebesi Sarıkavak 871 701 Abdullah İsmail 1315 28.01.1921 22 İstiklâl Garp 2.İnönü Muharebesi’nde Musalı 872 799 Mehmet Ahmet 1316 00.00.0000 İstiklâl Garp Yenice Muharebesi Çevlik 873 1548 Abdulcabbar Kadı Hüseyin 1301 00.00.1920 35 İstiklâl Garp Güloluk Civarında Ermeniler Tarafından Baltalı 874 1562 Abdullah Abdülmümin 1316 00.00.1922 22 İstiklâl -- -- Göçük 875 1563 Abdullah Durmuş Ali 1306 00.00.0000 İstiklâl -- -- Hacıhamzalı 876 1564 Abdullah Eskici Şükrü 1315 23.05.1921 22 İstiklâl -- -- -- 877 1565 Abdullah İbo Hasan 1302 18.07.1922 36 İstiklâl -- -- -- 878 1566 Abdullah Kara Halil 1314 00.00.1922 24 İstiklâl Garp Kaplantepe Harbi -- 879 1567 Abdullah İsmail 1315 24.10.1921 22 İstiklâl Garp Karahisar’da -- Defter Kayıt No Bilinmiyor Eyüp Ali Anne Adı Bekar Mehmet Baba Adı Evli 512 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Vefat Yaşı 869 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi İstiklal Garp Ziyaret Tepesi’nde Sarıkavak 128 Müezzin Hüzeyin 1316 27.06.1922 22 881 1569 Abdullah Mushab Şükrü 0 22.05.1921 882 1570 Abdullah Şahab Şükrü 1315 19.07.1921 22 İstiklâl Garp Kesenler Dere Muharebesi -- 883 1571 Abdullah Şehabettin Şükrü 1305 19.05.1921 32 İstiklâl Garp Kesenler Deresi Taarruzunda -- 884 1579 Abdulkerim Abdurrahman Kahya 1293 28.06.1920 42 İstiklâl Garp Fransızlar Tarafından Sıraköy 885 1619 Ahmet Ali 1294 00.00.0000 İstiklal -- -- -- 886 1621 Ahmet Küçük Ahmet 1315 00.00.1922 23 İstiklâl Garp Kız Kulesi Harbinde -- 888 1623 Ahmet Mehmet 1312 30.03.1920 24 İstiklal Garp 2.İnönü Harbinde Köselerli 889 1624 Ahmet Mehmet 1310 00.00.1922 28 İstiklâl Garp Kavaklı’da Emirler 890 1625 Ahmet Yar Mehmet 1314 00.00.1922 24 İstiklâl -- -- -- 891 1626 Ahmet Ali 1307 31.08.1922 31 İstiklâl Garp Kaplan Kayada -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Abdullah Baba Adı Bekar 1568 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 880 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi İstiklâl -- Bilelemde Harbinde -- İstiklâl Garp Meydan 4. Harpde -- 129 Bekir 1313 27.11.1921 24 İstiklâl -- Şalvan Muharebesinde -- 893 1628 Ahmet Hasan 1316 11.05.1920 20 İstiklâl Garp Hacı Talip Çiftliğinde -- 894 1631 Ahmet Ömer 1312 27.08.1922 26 İstiklâl Garp Tezektepe Harbi -- 895 1632 Ahmet Ömer 1316 00.00.0000 İstiklâl -- Kurttepe Muharebesi Günyurdu 896 1690 Ali İbrahim 1312 09.12.1922 22 İstiklâl Garp Kavaklı’da Göçük 897 1691 Ali İsmail Rikbal 1312 00.00.1922 22 İstiklâl Garp Seferbeklik’te Reşadiye 898 1692 Ali Kurus Osman 1309 00.00.1922 29 İstiklâl -- -- -- 899 1693 Ali Molla Mehmet 1312 00.00.0000 İstiklâl Garp Ziyaret Tebesi’nde -- 900 1694 Ali Sarı Fakı 1307 17.05.1920 29 İstiklâl Garp Ziyaret Tepesi’nde Nemiroğlu 901 1695 Ali Timur 1311 00.00.1922 27 İstiklâl -- Kuva-yı Milliyede Reşadiye 902 1696 Ali Mehmet 1309 27.08.1922 29 İstiklâl Garp Savran Tepede -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Ahmet Baba Adı Bekar 1627 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 892 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 130 Hacı Mehmet 1308 10.10.1921 29 904 1698 Ali İbrahim 1318 00.00.0000 İstiklâl Şark Diyarbakır Harbi Avadan 905 1702 Ali Bayram Gani 1306 00.00.0000 İstiklâl -- -- -- 906 1703 Ali Çavuş Mehmet 1307 17.05.1920 29 İstiklâl Garp -- Memiroğlu 907 1709 Ali Rakıp İbrahim Recep 1311 00.00.1922 27 İstiklal Garp Fransızlar Tarafından -- 908 1725 Bayram Ali İsmail 1313 00.00.0000 İstiklâl -- 1. Fırkada Avadan 909 1732 Bekir Hasan Hüseyin 1316 14.02.1922 İstiklâl Garp Karyesinde Konaklar 910 1746 Cumali Mahmut Çavuş 1314 00.00.0000 İstiklal -- Molla Kerim Kolunda Boğazpınarı 911 1750 Derviş Mustafa 1315 29.08.1921 22 İstiklâl Garp Taşlıtepe Muharebesinde -- 912 1756 Duran Keşan 1308 27.08.1922 30 İstiklâl Garp Kılıçarslan Muharebesi’nde -- 913 1768 Durmuş Traş Mustafa 1316 00.00.0000 İstiklâl Garp Ziyaret Tepesi’nde -- Defter Kayıt No Anne Adı 22 Bilinmiyor Ali Baba Adı Bekar 1697 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 903 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi İstiklâl Garp Kılıçarslan Muharebesinde -- 131 Dursun Ali 1315 00.00.1922 23 İstiklâl Garp Ziyaret Tepesi’nde -- 915 1775 Emir Mehmet 1291 00.00.1922 47 İstiklâl -- -- -- 916 1776 Emir Mehmet 1314 29.08.1921 23 İstiklâl Garp Büyük Çay Harbinde -- 917 1780 Fettah Halil 1314 13.08.1922 24 İstiklâl Garp Kaplan Tepe’de -- 918 1785 Hacı İbrahim 1315 00.00.1922 23 İstiklâl -- -- -- 919 1791 Hacı Emin Molla Ali 1308 00.00.0000 İstiklâl -- -- -- 920 1820 Halil Abdulkadir 1302 00.00.1922 36 İstiklâl -- Kuva-i Milliyede -- 921 1821 Halil Hasan 1314 00.00.1922 24 İstiklâl -- -- -- 922 1822 Halil Ali 1305 27.08.1922 33 İstiklâl -- 10.Fıkra Sıhhıye Böl.Hastahanesi -- 923 1826 Halil İbrahim Süleyman 1312 00.00.0000 İstiklâl Şark Bağdat’ta Boğazpınar 924 1857 Hasan Çavuş Ali 1310 10.04.1922 İstiklâl Şark Ziyaret Tepesi’nde Kerimler Defter Kayıt No Anne Adı 28 Bilinmiyor Dursun Ali Baba Adı Bekar 1772 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 914 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 132 Abdullah 1310 30.08.1922 28 İstiklâl Garp Çiftlik Muharebesinde -- 926 1859 Hasan Hacı Hüseyin 1301 26.08.1922 37 İstiklâl Garp Tınas Tepe’de -- 927 1860 Hasan Mustafa 1313 00.00.0000 İstiklâl Şark Diyarbakır Harbi Avadan 928 1862 Hasan Sırp Mehmet 1316 00.00.1920 20 İstiklâl Garp Tarsus Cephesi’nde Kargılı 929 1896 Hüseyin Mehmet 1303 26.08.1922 35 İstiklâl Garp Kılıçarslan Tepe’de -- 930 1897 Hüseyin Mehmet 1295 00.00.1920 41 İstiklâl Garp Karyesinde Ermeniler Tarafından -- 931 1898 Hüseyin Mustafa 1310 30.08.1920 26 İstiklâl Garp Konya Hastahanesi -- 932 1900 Hüseyin Hoşbana Hasan 1312 00.00.1922 26 İstiklâl -- -- Reşadiye 933 1939 İhsan Yusuf 1311 26.08.1922 27 İstiklâl Garp Arslantepe -- 934 1944 İsa Yakup 1301 00.00.1922 37 İstiklâl Garp Kaz Uçuran Muharebesi -- 935 1959 İsmail Abdurrahman 1910 00.00.0000 İstiklâl Garp İzmir Harbi -- Defter Kayıt No Anne Adı Bilinmiyor Hasan Baba Adı Bekar 1858 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 925 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 133 İbrahim 1309 26.08.1922 29 İstiklâl Garp Kıcaarslan Tepesinde -- 937 1979 Mahmut Kırpık Hamza 1306 00.00.1922 32 İstiklâl -- Kuva-yı Milliye’de -- 938 1980 Mahmut Korkudan Ahmet 1301 00.00.0000 İstiklâl -- -- Kerimler 939 1982 Mahmut Bahri Efendi Hacı Hulisi 1297 31.08.1921 40 İstiklâl Garp Çaldağı Muharebesi -- 940 1984 Mahmut Nedim Ahmet 1315 05.06.1920 21 İstiklâl Garp Meydan-ı Harpte -- 941 1986 Mazlum Sultan Mehmet 1302 00.00.0000 İstiklâl -- Seferberlikte Özbek 942 2052 Mehmet Abdullah 1307 00.00.0000 İstiklâl Garp Yunan Muharebesi Yanıkkışla 1296 00.00.0000 İstiklâl -- Kuva-yı Milliyede Gülek 1298 24.09.1920 38 İstiklâl Garp Ziyaret Tepesinde Beylice 1293 00.00.1922 45 İstiklâl -- -- Göçük 1313 00.00.1922 25 İstiklâl -- -- Kalburcu 943 944 945 946 Defter Kayıt No Anne Adı 2053 2054 2055 2056 Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Ahmet Hacı Osman Hacı Abdulkadir Karaçırak Mehmet Bilinmiyor İzzet Baba Adı Bekar 1963 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Evli Vefat Yaşı 936 Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Savaş Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 134 954 955 956 957 2059 2060 2062 2066 2067 2076 2085 2089 2095 Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Mehmet Şadi Efendi Molla Mehmet Musa Mustafa Latif Mahmut Mehmet Molla Ahmet Mahmut Mehmet Ahmet Ali Ali Kahya Hüseyin Bilinmiyor 953 2058 Bekar 952 Kara Veli Savaş Evli 951 2057 Vefat Yaşı 950 Mehmet Anne Adı Ölüm Tarihi 949 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 948 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 947 Defter Sayfa Müteselsil 1298 00.00.1922 40 İstiklâl -- Kuva-yi Milliyede -- 1297 00.00.0000 İstiklâl -- Kuva-yi Milliyede Yanıkkışla 1310 00.00.1921 27 İstiklâl -- -- İnköy 1308 00.00.1922 30 İstiklâl -- -- -- 1294 00.00.0000 İstiklâl -- -- -- 1307 29.08.1922 31 İstiklâl Garp Ayvalı Muharebesi Sayköy 1310 27.11.1921 27 İstiklâl Garp Şalvan Harbinde İnköy 1308 21.05.1921 29 İstiklâl Garp Kanlıpınar Harbi -- 1297 00.00.0000 İstiklâl Garp Fransız İşgalinde -- 1306 00.00.1922 32 İstiklâl -- -- Çavuşlu 1295 00.00.0000 İstiklal -- Molla Kerim Kolunda -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 135 965 2126 2127 2128 2129 2130 2132 Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Mustafa Ali Kul Ali Ahmet Ahmet Ahmet Hacı Mehmet Mehmet 966 967 968 2154 2155 2156 Osman Osman Osman Demirci Yusuf 1313 24.10.1922 25 İstiklâl Garp Yenice Muharebesi Hacıhamzalı 1305 09.04.1922 33 İstiklâl -- -- -- 1297 00.00.1922 41 İstiklâl -- Seferberlikte Beylice 1312 19.08.1922 26 İstiklâl Garp Oynakçı Harbinde -- 1300 30.08.1922 38 İstiklâl Garp Bardakçı Cephesinde -- 1311 13.11.1919 24 İstiklâl Garp Musademede -- 1315 00.00.1920 21 İstiklâl Şark Bağdat Muharebesinden -- 1315 27.08.1922 23 İstiklâl Garp Kılıçarslan Muharebesinde -- 1311 00.00.1922 26 İstiklâl -- -- -- 1308 00.00.1922 30 İstiklâl Garp Yenice Muharebesi Göçük 1295 00.00.1920 41 İstiklâl Garp Karyesinde Ermeniler Tarafından -- Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi Hüseyin Hacı Hüseyin Bilinmiyor 964 2125 Bekar 963 Ahmet Savaş Evli 962 2124 Vefat Yaşı 961 Mustafa Anne Adı Ölüm Tarihi 960 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 959 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 958 Defter Sayfa Müteselsil 136 976 977 978 979 2211 2212 2226 2229 2243 2244 Ömer Ömer Süleyman Süleyman Süleyman Tahir Tevfik Veli Veli Ömer Bal Molla Hasan Sırık Ahmet Ali Ali Çavuş Cumali Mehmet Hasan Yusuf Ali Hacı Mehmet Bilinmiyor 975 2210 Osman Bekar 974 2167 Molla Ali Savaş Evli 973 2166 Osman Anne Adı Vefat Yaşı 972 2159 Baba Adı Ölüm Tarihi 971 2157 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Doğum Tarihi 970 Defter Kayıt No Sıra No 969 Defter Sayfa Müteselsil 1293 00.00.0000 İstiklâl -- Molla Kerim Kolunda Boğazpınar 1313 00.00.0000 İstiklâl -- Molla Kerim Kolunda Boğazpınar 1313 00.00.0000 İstiklâl -- Molla Kerim Kolunda Boğazpınır 1314 00.00.0000 İstiklâl -- Molla Kerim Kolunda Boğazpınar 1295 13.01.1922 43 İstiklâl Garp Fransızlar Tarafından Alibeyli 1305 00.00.0000 İstiklâl -- Kuvayı Milliyede Yunusoğlu 1307 31.08.1922 31 İstiklâl Garp Kaplantepe Harbi -- 1305 00.00.1922 33 İstiklâl Garp Ziyaret Tepesinde -- 1309 00.00.0000 İstiklâl -- Kuva-yi Milliyede Özbek 1315 00.00.0000 İstiklâl -- Yolda İnköy 1294 00.00.1922 44 İstiklâl -- Seferberlikte Beylice Medeni Hali Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 137 2247 2249 2250 Veli Veli Yakup Yakup Muzur Ali İsa Mehmet Bilinmiyor 2246 Bekar Musa Savaş Evli 984 2245 Vefat Yaşı 983 Veli Anne Adı Ölüm Tarihi 982 Baba Adı Medeni Hali Doğum Tarihi 981 Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No 980 Defter Sayfa Müteselsil 1309 00.00.1922 29 İstiklâl -- Kuva-yi Milliye’de -- 1302 26.06.1920 34 İstiklâl -- -- -- 1314 10.10.1921 23 İstiklâl Garp Kılıçarslan Muharebesinde İnköy 1301 26.08.1922 37 İstiklâl Garp Kazuçuran Harbinde -- 1302 28.08.1922 36 İstiklâl Garp Söğüt Yaylasında -- 1293 27 Şubat 1337 43 0 0 1 İstiklâl¹ Askerde Tekfur 28 Kanunievvel 1337 43 1 0 0 İstiklâl¹ Tarsus Yazlık Karyesi Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 985 2 63 1481 Bayram Molla İbrahim Fatma 986 2 69 1633 Ahmet Ağa Mehmet Emine 987 2 69 1642 Ahmet Molla Tahir Emine Mücerred 1313 1 Kanunisani 1338 25 0 1 0 İstiklâl¹ Salven Dağları Sarıkavak Karyesi 988 2 69 1644 Ahmet Çoban Ali Fatma Zeynep’in Zevci 1310 1 Kanunisani 1338 28 1 0 0 İstiklâl¹ Kıtayı Harpte Şehiden Sanlıca Karyesi 989 2 70 1657 Hakkı Ali Müteveffiye Elif -- 1308 30 Kanunisani 1338 29 0 0 1 İstiklâl¹ Fazlı Meydan Harbinde Çokak Karyesi 990 2 71 1686 Ali Mustafa Hediye Aişe’nin Zevci 1309 30 Kanunisani 1338 29 1 0 0 İstiklâl¹ ...? Muharebesinde Sumat Karyesi -- Fatma’nın Zevci 1294 138 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 991 2 71 1687 Mehmet Mustafa Aişe Mücerred 1310 30 Kanunisani 1338 28 0 1 0 İstiklâl¹ …? Muharebesinde İnköy Karyesi 992 2 74 1852 Aydın Bilâl Fatma Mücerred 1298 2 Mart 1338 43 0 1 0 İstiklâl¹ …? Cihan …? Debbağhane Mahallesi 993 2 76 1900 Şaban Hacı Ali Aişe Şerbu’nun Zevci 1295 2 Mayıs 1338 43 1 0 0 İstiklâl¹ Şehiden Alibeyli Karyesi 994 2 79 1971 İbrahim Ahmet Meryem Mücerred 1313 19 Eylül 1338 25 0 1 0 İstiklâl¹ -- Reşadiye Karyesi 995 2 79 1973 Cumali Oğlu Emir Cemiloğlu Cumali Cennet Ümmü’nün Zevci 1309 25 Eylül 1338 29 1 0 0 İstiklâl¹ Cephede Çukurbağ Karyesi 996 2 79 1974 Hazma Oğlu Muhammet Celiloğlu Hazma Cennet Ümmügülsüm’ün 1306 Zevci 25 Eylül 1338 32 1 0 0 İstiklâl¹ Cephede Çukurbağ Karyesi 997 2 80 1980 Hasan Deli Hüseyin Hamide Yoktur 1301 8 Teşrinievvel 1338 37 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Evrenli 998 2 80 1985 Ahmet Emir Müfide Yoktur 1312 18 Teşrinievvel 1338 26 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Kızılmurat 999 2 80 1997 Şaban Mehmet Huri Aişe’nin Zevci 1307 9 Teşrinisani 1338 31 1 0 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Gülek 1000 2 81 2005 Mustafa Mehmet Rafiye Yoktur 1306 18 Teşrinisani 1338 32 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Fakılar 1001 2 80 1999 Hasan Hüseyin İsa Aişe Yoktur 1313 9 Teşrinisani 1338 25 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Çavuşlu Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 139 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor 1002 2 80 2001 Emrah Abdullah Düriye Yoktur 1316 9 Teşrinisani 1338 22 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Gülek 1003 2 81 2010 Eser Ali Aişe Aişe’nin Zevci 1308 18 Teşrinisani 1338 30 1 0 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Musalı 1004 2 81 2013 Hüseyin Abdullah Meryem Yoktur 1308 18 Teşrinisani 1338 30 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Musalı 1005 2 81 2014 Emir Abdulkerim Şerife Yoktur 1307 18 Teşrinisani 1338 31 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Gülek 1006 2 81 2016 Azim İbrahim Aişe Yoktur 1308 18 Teşrinisani 1338 30 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Evcili 1007 2 81 2021 Ahmet Hasan Hatice Yoktur 1312 18 Teşrinisani 1338 26 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Değirmendere 1008 2 81 2022 İsmail Kâsım Sultan Emine’nin Zevci 1312 18 Teşrinisani 1338 26 1 0 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Çapar 1009 2 81 2023 Ali Mehmet Cennet Yoktur 1314 18 Teşrinisani 1338 24 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Kaklıktaşı 1010 2 81 2019 Hasan Mehmet Serine Yoktur 1303 18 Teşrinisani 1338 35 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Topaklı 1011 2 81 2025 Şaban Mehmet Huri Aişe’nin Zevci 1307 18 Teşrinisani 1338 31 1 0 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Göçük 1012 2 81 2026 Mustafa Kara Celil Ümmügül-süm Yoktur 1311 18 Teşrinisani 1338 27 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Pazıncukuru Defter Kayıt No Savaş Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 140 Vefat Yaşı Evli Bekar Bilinmiyor Savaş 1013 2 82 2028 Ahmet Mehmet Dudu Yoktur 1315 18 Teşrinisani 1338 23 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Sayköy 1014 2 82 2029 Ahmet Ali -- Aişe’nin Zevci 1317 18 Teşrinisani 1338 21 1 0 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Çandır 1015 2 82 2030 Mustafa Halil Rahime Yoktur 1314 18 Teşrinisani 1338 24 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Huzur 1016 2 82 2032 Duran Keşefli Fatma Yoktur 1308 18 Teşrinisani 1338 30 0 1 0 İstiklâl¹ Meydan-ı Harpte Olukkoyağı Adı Baba Adı Anne Adı Kimin Zevc veya Zevcesi Olduğu Defter Kayıt No Sıra No Ölüm Tarihi Medeni Hali Doğum Tarihi Defter Sayfa Müteselsil Cephe Mahall-i Vefatı Mahalle Veya Karyesi 141 142 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ŞEHİTLER ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER I. ŞEHİTLERİN GENEL OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ Bu bölümde tespit edilen 1016 şehidin, savaşlara, vefat ettikleri yaşlara, medenî hallerine ve yerleşim birimlerine göre dağılımları grafikler ve tablolar yardımıyla değerlendirilmiştir. 1. Şehitlerin Savaşlara Göre Genel Dağılımı Şehitlerin savaşlara göre dağılımı yapılırken, şehitlerin savaş ve cephelere göre düzenlenmiş genel listesinden yararlandık. Şehitlerin savaşlara göre sıralaması ise: Bilinmeyen savaş (hangi savaşta şehit oldukları tespit edilemeyenler), Trablusgarp, Balkan Savaşları, Birinci Dünya, İstiklâl Savaşı ve İç İsyanlar olarak Grafik:1’de gösterilmiştir. Şehit Sayısı Grafik 1: Şehitlerin Savaşlara Göre Dağılım 800 700 600 500 400 300 200 100 0 749 254 9 1 Bilinmeyen Trablusgarp 1 2 Balkan 1.Dünya İstiklal İç İsyanlar Savaşlar Grafik 1’de de gördüğümüz gibi 1016 şehidin 9 tanesinin hangi savaşta şehit olduğu bilinmemektedir. Bunun dışında 1 şehidin Trablusgarp, 2 şehidin Balkan Savaşları, 749 şehidin Birinci Dünya Savaşı, 254 şehidin İstiklâl Savaşı’nda ve 1 şehidin de İç İsyanlarda 143 şehit oldukları anlaşılmaktadır. 1 tane de 62 numarada kayıtlı Ayiş isminde hanım şehidin olduğunu görülmektedir. Tarsus bölgesinde en fazla şehit Birinci Dünya Savaşı %74 ile birinci sırada, İstiklâl Savaşı %25 ile ikinci sırada ve Balkan Savaşları %0.20 ile üçüncü sırada gelmektedir. Bilinmeyen Savaş, Trablusgarp Savaşı ve İç İsyanyarda şehit olanlar ise %1’lik bir dilimi oluşturmaktadır. 2. Şehitlerin Yaşlarına Göre Genel Dağılımı 1016 Şehidin şahâdet yaşları, tarafımızdan yaş guruplarına göre yapılmıştır. Bunun nedeni ise savaşlara göre tüm şehitlerin vefât yaşlarının teknik imkanlardan dolayı grafik metodu ile değerlendirilmesinin zorluğundan kaynaklanmaktadır; ancak çalışmamızın ilerleyen safhalarında her bir savaşa göre yaş dağılımları yapılacaktır. Şehitlerin vefat yaşları üzerinde yapmış olduğumuz değerlendirme neticesinde; en küçük şehit yaşının 13, en büyük şehit yaşının 70 olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle yaş gruplarının oluşturulmasında, en küçük ve en büyük şehit yaşı dikkate alınarak, 13-18, 1924, 25-30, 31-36, 37-42, 43-48, 49-54, 55-70 şeklinde gruplandırılmıştır. 1016 şehidin 196 tanesinin vefât yaşı tespit edilememiştir. Yaşları tespit edilen şehitlerin gruplaması ise Grafik 2’de daha net olarak görülmektedir. Şehit Sayısı Grafik2:Şehitlerin Yaş Gruplarına Göre Genel Dağılımı 350 300 250 200 150 100 50 0 324 196 167 173 111 27 14 Yaş Grupları 2 2 144 Şehit yaşları arasında en fazla şehit %32 ile 25-30 yaş gurubundadır. Bunu %17 ile 31-36 yaşları ikinci sırada ve %19 ile yaşları bilinmeyenler üçüncü sırada takip etmektedir. Tarsus bölgesindeki şehitlerin yaşları üzerinde yapmış olduğumuz değerlendirmenin sonucunda; 1016 şehidin %48’i 19 ile 30 yaş arasında olduğu görülmektedir. 3. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı Şehitlerin medenî durumları değerlendirilirken sadece TVMVD’nden alınan kayıtlara göre düzenlemeler yapılmıştır. Bu kayıtlardan da 106 tane şehidin medenî durumları belirtilmemiştir. Grafik 3’te de görüldüğü gibi 261 şehidin medenî durumu değerlendirilebilmiştir. Tüm şehitlerimize göre bir değerlendirme yapmak mümkün olmamıştır. Çünkü Şehitlerimiz kitabında şehitlerin medenî halleri hakkında bilgi bulunmamaktadır. Grafik 3: Medeni Durumlarına Göre Şehitler 47% 53% Bekar Evli Medenî durumu bilinen 261 şehitten 124’ü evli, 137’si bekârdır. Bu rakamlar % ile ifade edildiği zaman, şehitlerin %47’sinin evli, %53’ünün ise bekâr olduğunu söyleyebiliriz. Osmanlının son yıllarında özellikle 1911 Trablusgarp Savaşı’ndan itibaren peş peşe devam eden savaşlar yüzünden, Türk insanı belki de evlenmeye vakit bulamadı. Zaten 145 evlenenler de uzun süreli olarak savaş nedeniyle evlerinden uzak kalmışlardır. Değerlendirebildiğimiz şehitler içinde %53’ünün bekâr olması, neslin devamı hususunda bazı endişeleri de beraberinde getirmektedir 109. Kayıtlarda evli olan şehitlerin 1’i (Bkz. Şehit Sıra No:82) hariç diğerleri tek eşlidir. Bu durum da bize geleneksel Türk aile yapısı hakkında bilgi vermekte olup, tek eşliliğin esas ve yaygın olduğunu ortaya koymaktadır. 4. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı Şehit isimleri ve lâkapları, bize o dönemdeki toplumun tercihlerini, değer yargılarını ve hayat felsefelerini anlamada önemli ipuçları sunarlar. Türk toplumunda çocuklara isim koymada şüphesiz örf ve inançların tesirini belki de ilk sırada belirtebiliriz. İşte, şehitlerin bulunduğu yörenin sosyolojik yapısı, siyasî ve kültürel tercihleri hakkında bize önemli bazı ipuçları sunması bakımından şehit isimleri üzerinde durulması gerekir 110. Tablo 7: Tarsus Bölgesindeki Şehitlerin İsim Listesi 109 Abbas 2 Hâlim 2 Abdi 2 Hâlit 1 Abdil 1 Halpet 1 Abdul 1 Hamit Ali 1 Abdulâzim 1 Hamit 2 Abdulcabbar 3 Hamit Şeyho 1 Abdulfettah 1 Hamza 3 Abdulhay 1 Hançer Hüseyin 1 Abdulkâdir 4 Hasan 39 Abdulkâsım 1 Hasan Hüseyin 8 Abdulkerim 4 Hasan Sırrı 1 Abdullah 17 Hasan Yusuf 1 Abdullah Mushab 1 Haşim 1 Abdullah Şahab 1 Haydar 3 Abdullah Şehabettin 1 Hayrettin 1 Abdurrahman 5 Hayri 1 Halit Bilici, a.g.t.,s.132 Nuri Köstüklü, “Balkan Savaşları’ndan Millî Mücadeleye “Şehitler” Üzerine Yapılacak Bilimsel Araştırmalarda Metod ve Kaynak Meselesine Dair Bazı Düşünceler”, Dokuzuncu Askeri Tarih Kongresi, Harbiye (İstanbul), 22-24 Ekim 2003, s. 3-4. 110 146 Abdülaziz 2 Hayta Ali 1 Abdulkerim 4 Hızır 3 Afgan Ali 1 Hilmi 2 Ahmet 69 Hüseyin 31 Ahmet Ağa 1 Hüseyin İpekçi 3 Ahmet Nebi 1 İbrahim 49 Ahmet Salih 1 İhsan 2 Ali 93 İdris 1 Ali Bayram 1 İlyas 2 Ali Niyazi 1 İsa 7 Ali Rakıp 1 İshâk 1 Ali Çavuş 1 İsmâil 24 Ali Rıza 1 İzzet 2 Ali Şaban 1 Kadir 1 Ali Şar 1 Kâmil 3 Arap 4 Kâsım 4 Arap Hacı 1 Kebapcı Kâsım 1 Arif 5 Kel Ali 1 Asım 1 Kerim 3 Aşır 1 Kürt Ali 1 Aya Koca 1 Mahmut 17 Aydın 1 Mahmut Nedim 2 Aydın Efendi 1 Mazlum Sultan 1 Ayiş 1 Mehmet 104 Azat 1 Mehmet Ağa 1 Azim 1 Mehmet Ali 6 Battal 1 Mehmet Hakkı 1 Bayram 3 Mehmet Hasan 1 Bayram Ali 1 Mehmet İsa 1 Bekdaş 1 Mehmet Nedim 2 Bedi 1 Mehmet Niyazi 1 147 Bekir 6 Mehmet Sadi 1 Beyhan 1 Mehmet Şahin 1 Cabbar 1 Mehmet Şükrü Efendi 1 Cafer 3 Mehmet Teyfik 1 Can Mehmet 1 Memili 1 Cemal 1 Memili Aydın 1 Cumali 11 Mestan 1 Çura Ahmet 1 Mevlüd 6 Davut 2 Molla Kasım 1 Dede Ahmet 1 Molla Mehmet 2 Derviş 3 Molla Hüseyin 1 Dibyo 1 Muharrem 1 Durali 2 Muhammet 4 Duran 5 Musa 6 Durhasan 1 Musa Rıfkı Efendi 1 Durmuş 15 Mustafa 62 Durmuş Ali 2 Mustafa Cevat 1 Dursun 4 Nail 1 Edip Efendi 1 Nebi 1 Emin 2 Necip 1 Emir 8 Niyazi 1 Emir Ali 2 Nuh 1 Emir Hüseyin 1 Nuri 2 Emrah 1 Osman 32 Eser 1 Ömer 9 Eymen 1 Ömer Lütfi 1 Eyüp 2 Peder 1 Eyüp Sabri 1 Ramazan 4 Fatma 1 Râsim 1 Ferhat 1 Râşit 2 Fettah 1 Recep 4 148 Fehmi 1 Resul 4 Garip 1 Reşit 2 Gazi 1 Rıza 1 Habeli Asım 1 Ruhsar Efendi 1 Habip 1 Rüstem 2 Hacı 4 Sadık 2 Hacı Ali 3 Sait 1 Hacı Bekir 1 Salih 5 Hacı Halil 1 Salim 1 Hacı Emin 1 Sami 1 Hacı İsmâil 1 Sarı Süleyman 1 Hacı Mehmet 5 Selim 2 Hacı Osman 1 Selo Halil 1 Hacı Sefer 1 Seyyit 1 Hacı Veli 1 Sofu İbrahim 1 Hafız Hakkı 1 Süleyman 23 Hafız Halil Efendi 1 Şakir Efendi 1 Hakkı 3 Tahir 2 Halil 28 Tortul Mehmet 1 Halil İbrahim 6 Turan 4 Halil Kemâl 1 Veli 13 Şaban 8 Vakkas 1 Şeyh Ali 1 Yakup 2 Şükrü 5 Yener 1 Talip 2 Yusuf 13 Teyfik 1 Zekeriya 7 Ümran 2 Ziya 1 Yahya 2 Zülgadir 1 Yasin 1 Zeynel 1 Yunus 1 Ziyaeddin Mustafa 1 Bilinmeyen 1 Toplam 1016 149 Yukarıdaki tabloda da görüldüğü gibi bazı isimler ön plana çıkmıştır. Özellikle Mehmet, Ali, Ahmet, Mustafa, Osman, İbrahim, vb. isimlerde inancın da etkisinin olduğu anlaşılmaktadır. İsimleri aynı olan şehitleri grafik metoduna göre de değerlendirdik.(Bkz. Grafik: 4) Grafiği hazırlarken iki hususa dikkat ettik: Birincisi, aynı isimler ve daha çok şehit olan isimler. İkincisi ise; ortak paydaya hitabeden isimleri birleştirdik. Örnek olarak; Mehmet (104 kişi), Mehmet Ali (6 kişi), Mehmet Ağa (1 kişi), Mehmet Hakkı (1 kişi), Mehmet Hasan (1 kişi), Mehmet İsa (1 kişi), Mehmet Niyazi (1 kişi), Mehmet Sadi (1 kişi), Mehmet Nedim (2 kişi), Mehmet Şahin (1 kişi), Mehmet Şükrü Efendi (1 kişi), Mehmet Teyfik (1 kişi), Molla Mehmet (2 kişi), Can Mehmet (1 kişi), Şeyh Mehmet (1 kişi), Tortul Mehmet (1 kişi), Hacı Mehmet (5 kişi) isimleri Mehmet adı altında gösterilmiştir. Anadolu’nun çeşitli yerlerinde şehitler üzerinde yapılan araştırmalarda olduğu gibi Tarsus’ta da Mehmet ismi diğer isimlere oranla oldukça fazladır 111. Grafikte de görüldüğü gibi bu ismi Ali, Ahmet, Mustafa, İbrahim, Hasan, Osman, Halil, Hüseyin, İsmâil, Süleyman, Abdullah, Durmuş, Mahmut, Yusuf, Veli ve Şaban isimleri takip etmektedir. Mehmet ismi 216 isim arasında %48’i, 1016 şehit içerisinde ise %13’ü teşkil etmektedir. Mehmet isminin, Peygamberin Muhammet ismine saygıdan dolayı değiştirilerek Mehmet olarak verildiğini bilmekteyiz. Şehit Sayısı Grafik 4: Şehitlerin İsimlere Göre Dağılımı 140 120 100 80 60 40 20 0 131 105 69 17 49 34 63 49 24 17 19 32 35 8 25 13 13 İsimler 111 Şehitler üzerine yapılan araştırmaları karşılaştırdığımızda isim sırasının pek de farklı olmadığı anlaşılmaktadır. Halit Bilici’nin Haymana üzerine yaptığı araştırmada da görüldüğü gibi en çok şehit olan isimlerdeki sıralama aynıdır. 150 İsimler ile ilgili çalışmamız sırasında baba ismi ile aynı ismi taşıyanlara da rastladık. Bu da bizlere yetim olan şehitleri göstermektedir. Bilindiği gibi Anadolu’da doğmadan babası vefat eden çocuğa babasının ismi verilir 112. Bu da bizlere yetim olan şehitler hakkında bilgi vermektedir. Baba adıyla aynı adı taşıyan 31 şehit tespit edilmiştir. Bunlardan 10’u Mehmet oğlu Mehmet, 2’si İbrahim oğlu İbrahim, 6’sı Ali oğlu Ali, 3’ü Süleyman oğlu Süleyman, 1’iŞaban oğlu Şaban, 1’i Halil Ahmet oğlu Halil, 1’i Ak Hasan oğlu Hasan, 1’i Berber İsmâil oğlu İsmâil, 1’i Ömer oğlu Ömer, 1’i Abdul oğlu Abdul, 1’iHüseyin oğlu Hüseyin, 1’i Mustafa oğlu Mustafa, 1’i Ahmet oğlu Ahmet ve 1’ de Osman oğlu Osman 113 isimleri tespit edilmiştir. Son dönemini hep savaşlarla geçiren Osmanlı Devleti’nde, baba adıyla aynı adı taşıyan bu şehitler, bir başka ifade ile “Şehit oğlu Şehit” dirler. Şehit oğlu şehitlerin yaşları genellikle 25-30 yaş grubundadır. Tarsus bölgesindeki şehitlerin isim olarak dağılımına baktığımızda, 216 farklı isim arasında %48 ile Mehmet ismi ilk sırada yer almaktadır.Yetim olan şehitlerin isimlerinde ise %40 ile Mehmet oğlu Mehmet yine ilk sırada yer almaktadır. 5. Şehitlerin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı Tarsus’un geçmişte köy ve mahalle sayıları zaman zaman değişmiş ise de Çamlıyayla Kasabası ilçe olmadan önce Tarsus 145 köye sahipti. Bu çalışmamızda adı geçen tüm yerleşim yerlerini hiçbir ilçeye tasnif etmeden kayıtlarda geçen hali ile sunduk. Kayıtlarda bazı köylerin eski ve yeni isimleri de bulunmaktadır. Biz bu kayıtları birleştirerek köylerin eski isimlerini de yanlarına yazmayı uygun gördük. 112 Halit Bilici, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Haymana Kazasından Şehid Olanlar Üzerine Bir Araştırma(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004, s.136-137. 113 Babası ile aynı adı taşıyan şehitler için bkz., 2. Bölüm Şehitler Listesi, Şehit Sıra No; 94, 119, 166, 186, 243, 273, 328, 330, 373, 388, 425, 428, 452, 476, 490, 491, 498, 499, 500, 552, 566, 571, 579, 599, 605, 732, 839, 854, 886, 950, 953 151 Tablo 8: Tarsus Bölgesindeki Tüm Şehitlerin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı Yerlişim Yeri Adanalıoğlu Afgan Mahallesi Akarsu Akçakocalı Ağzıdelik Alanyalı Aliağa Alibeyli (Yanıkdam) Aliefendioğlu Alifakılı Arıklı Atalar Avadan Ayvagediği Bağlarbaşı Baharlı Ballıca Baltalı Belen Beylice (Manaz) Boğazpınar (Boğuzkinir) Bucak Cami-i Atik Mahallesi Cami-i Cedid Mahallesi Cami-i Hürriyet Mahallesi Cami-i Nur Mahallesi Camilimanda Ceyhan Cinköy (Hocahalildamı) Çağbaşı (Tiznik) Çakırlı Çamlıyayla (Namrun Kale) Yeniköy Çandır Çapar Çavuşlu (Koçmurlu) Çevreli Çıplak Mahallesi Çiçekli (Frengülü) Çıtaklı Çiftlik Çiriştepe Çokak Çöplü Şht.Sys 3 4 2 2 2 1 2 17 1 8 2 2 16 1 13 1 4 14 1 8 7 1 2 5 1 1 1 1 1 7 4 8 1 1 4 5 10 1 5 1 2 1 7 2 Darıpınarı Dedeler Değirmendere Dorak Eminlik Kahta Emirler Esenler (Tekfur) Eski Ömerli Mahallesi Evci Evcili Eskişehir Fakılar Fakir Mahallesi Sanlıca (Fenk) Göçük Gülek Günyurdu Hacıhamzalı Hallaç Yusuf Gercebahşiş Sıraköy Hasanağa Hasat Hebilli Huzur Hüseyin Beyin Karyesi İbrişim İhsaniye İnce Hark İncirlikuyu İnköy Verimli Kalburcu Kaklıktaşı Kamberhüyüğü Karacaoğlan Karadiken Karadirlik Karahüyük Kocaköy Karakütük Karaoluk Kargılı Kefeli 4 2 1 3 6 1 5 13 5 7 4 1 7 1 5 19 9 9 8 1 1 1 1 1 1 1 1 6 2 3 3 5 1 9 3 5 1 7 2 3 1 6 1 11 3 152 Çömelek Çukurbağ (Emmisili) Dadalı Yeniçay (Araplar) Yeşilkuyu (Abdulhuyus) Kerimler Keşbükü Keşli Kızılçukur (Tosmurlu) Kızılmurat Mahallesi Konaklar Korum Sandal Körmenlik (Körustun) Sakız Kösebalcı Kusurlu Kuşçular Küçükminare Mahallesi Reşadiye (Heleke) Sarıveli Ovacık Memiroğlu Muhat (Çevreli) Musalı Musalla Mahallesi Müftü Mahallesi Nacarlı (Kölemusalı) Pirömerli Pirhasan Olukkoyağı Özbek (Kürtmusa) Özlüce (Nailihürriyet-Kazıkbaş) Parmakkurdu Pazınçukuru Cami Mahallesi 1 3 1 6 2 5 1 4 6 14 5 1 1 2 1 1 1 4 8 13 1 1 3 1 4 11 2 8 2 1 4 6 4 2 1 1 Köselerli Kelahmet Kemer Mahallesi Yalamık Debbağhane Mahallesi Şükraniye Takbaş Taşçılı Taşkuyu Tekeliören Tekir Tekke Mahallesi Tepeköy Sarıibrahimli Topaklı Mürseloğlu Sağlıklı Ulaş Sarıkavak Yanıkkışla Yaramış Yaylaçukuru Yazlık Sayköy Yenice Yunacık (Hamam) Yunusoğlu Yüksek Sebil Gömmece Şamlı Mahallesi Şamlar Sumat Sofular Mahallesi Seyhan Yerleşim Yeri Bilinmeyen 1 2 1 1 5 1 4 1 1 8 1 3 2 2 5 1 1 3 13 13 3 2 2 6 8 5 18 2 6 1 1 6 1 5 2 362 Şehitleri yerleşim birimlerine göre tasnif ettiğimizde; Göçük’ün 19 şehit ile ilk sırada yer aldığını bunu, 18 şehit ile Yunusoğlu ikinci sırada, 17 şehit ile Alibeyli (Yanıkdam) üçünca sırada ve 16 şehit ile Avadan, 14 şehit ile Baltalı, Kızılmurat Mahallesi, 13 şehit ile Bağlarbaşı, Reşadiye (Heleke), Esenler(Tekfur), Sarıkavak, Yanıkkışla, 11 şehit ile Kargılı, Musalla Mahallesi ve 10 şehit ile Çevreli’nin takip ettiği görülmektedir. Ayrıca yukarıdaki 153 tabloda da görüldüğü gibi 1016 kayıttan 362 şehidin yerleşim yeri tespit edilemediğinden bu sıralamanın da değişebileceği unutulmamalıdır. II. TRABLUSGARP SAVAŞI VE ŞEHİTLERİ 16. yüzyılda başlayan sömürgeleştirme hareketlerinin dışında kalan İtalya, 19. yüzyılda siyasi birliğini sağladığında sömürgelerin çoğu İngiltere ve Fransa tarafından paylaşılmıştı. 1881'de İngiltere'nin Mısır’ı işgali, ardından da Fransa'nın 1882'de Cezayir ve Tunus'u ele geçirmesinden sonra, İtalyanlar, Kuzey Afrika'da kalan son Türk toprağı olan Trablusgarp'la ilgilenmeye başlamışlardı. 1 Ekim’de Libya sularına gelen İtalyan donanması, iki gün sonra Trablusgarp şehrini bombardımana başladı. 4 Ekim’de Dobruk’u alan İtalyanlar, üç hafta içinde, Tunus’la Mısır arasındaki Güney Akdeniz sahillerine hakim oldular. Fakat bu sahillerin bir kilometre bile içerisine nüfuz etmek kendilerine çok pahalıya mal oldu. Üçü de 31 yaşında olan Kurmay Binbaşı Enver, Kurmay Binbaşı Fethi, Kurmay Kolağası Mustafa Kemal Bey’ler gibi genç subaylar, Libya’ya gelerek halkı silahlandırdılar. İtalyanlar, hayallerinden geçirmedikleri şiddette bir çete harbiyle karşılaştılar. Türk hakimiyetinde tamamen itaatkâr ve sakin bir ülke olan Libya’nın son parçalarını, ancak 20 yıl sonra Mussolini, hava kuvvetlerinin desteğiyle alabilecektir 114. Bunun üzerine, İtalyanlar Osmanlı Devleti’ni barışa zorlamak için donanmalarını Ege Denizi’ne göndermişlerdir. Niyetleri; Çanakkale Boğazı’ndan geçerek İstanbul’u tehdit etmek ve Osmanlı Hükümeti’ni barışa razı etmekti; ancak Çanakkale Boğazı’nda alınan savunma önlemleri sayesinde İtalyanlar Boğazları zorlamaktan vazgeçmişlerdi. Bu arada Ege Denizi’nde bulunan “On İki Ada”ları işgal etmişlerdi 115. İtalya’nın imdadına, Balkan Harbi yetişti. 15 Ekim 1912’de İtalyanlarla anlaşma yapılmak zorunda kalındı. Buna göre İtalyanlar Trablusgarb’ı alacaklar, buna karşılık 12 adaları geri vereceklerdi. Yalnız adalar Balkan Savaşı bitene kadar İtalyanların kontrolünde kalacaktı 116. 114 Refik Turan, Mustafa Safran, Semih Yalçın, Muhammed Şahin, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Siyasi Kitabevi, Ankara 1994, s. 60. 115 Dursun Gök, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Sel-Ün Vakfı Yay., Konya 2003, s.59-60. 116 Yılmaz Öztuna, Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul 1983, s.259. 154 Çalışmamızda Trablusgarb Savaşı’nda Tarsus bölgesinden bir şehit tespit edilmiştir. 10 sıra numarada bulunan şehidimiz Ömer oğlu Mehmet’tir. 25 yaşında olan şehit Havran Muharebesi’nde şehit olmuştur. Şehidimizin yerleşim yeri ise Sebil Karyesi’dir. III. BALKAN SAVAŞLARI VE ŞEHİT OLANLAR Balkan Savaşları Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki dört devlete karşı 1912-1913'de yaptığı savaşlardır. Çatışmaların temel nedeni Bulgaristan ile Sırbistan'ın Balkanlarda hızlanan faaliyetleridir. Balkanlar öteden beri dünya politikasının ilgi sahasına girmiş, Osmanlı Devleti Hükümeti’nin de baş gailesi olmuştu. Çok çeşitli, kültürlerin ve milletlerin yer oldığı bu yarımada da Düvel-i Muazzama’nın hemen hemen hepsi ileriye yönelik politika takip etmişlerdi. Neticede bu bölgede çeşit çeşit yeni bağımsız devletler türemişti. Yalnız bölgede Osmanlı Devleti’nin rakibi sadece bu devletçikler olmayıp bu devletlerin doğuşlarını borçlu oldukları büyük devletler olmuştu. 8 Ekim 1912’de Karadağ Prensliği Osmanlı Devleti’ne savaş açtı. 18 Ekim’de Osmanlı Devleti, Bulgaristan ve Sırbistan, birkaç gün sonra da Yunanistan ile savaşa girdi 117. Osmanlı Devleti Balkan Savaşı’na çok kötü şartlar altında girmiştir. Savaş ilânı üzerine İstanbul’da yapılan toplantıda, bir çok devlet adamı ve ordu kumandanı “ordunun bir çok noksanı olduğunu askerin talim ve eğitimi ile teşkilat, teçhizat ve iaşenin yetersiz olduğunu, isyan ederler diye askerlere silahsız eğitim yaptırıldığını, bir çok askerin mekanizma ve tapa çevirmesini dahi bilmediğini” söylemişler ve savaştan kaçınılmasını ısrarla belirtmişlerdi. Buna rağmen; savaşı iktidara gelmek için bir fırsat olarak değerlendiren İttihatçı devlet adamları ve subaylar savaş yanlısı olmuşlardı 118. Bu arada, savaş öncesi Osmanlı Devleti’ne isyan etmiş olan Arnavutlar 28 Kasım 1912’de bağımsızlıklarını ilan ettiler. Sırbistan’ın kısa sürede geniş bir alanı işgal ederek genişlemesi ve Adriyatik kıyılarına erişmesi İtalya ve Avusturya’yı endişeye sevk etmiş, yine Bulgar ordularının Çatalca hattına kadar ilerlemeleri ve İstanbul’a oldukça 117 Halit Bilici, a.g.t.,s. 140-141. Dursun Gök, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Sel-Ün Vakfı Yay., Konya 2003, s.62-63. 118 155 yaklaşmaları üzerine İngiltere ve Fransa telaşlanmışlar ve İstanbul’a donanmalarını göndererek şehre asker çıkarmışlardır. Almanya da; savaşın yayılarak, bir dünya savaşı çıkmasına yol açabileceği endişesiyle tavır koymaya başladı. Rusya da, Bulgaristan’ın Meriç Nehri’ni geçerek İstanbul’a ve Boğazlara ulaşabileceğini düşünerek tedirgin olmakta ve gerekirse İstanbul’a donanmasını gönderebileceğini belirtmekteydi. Yine Rusya, Yunanistan’ın Ege’deki bir çok adayı ele geçirmesinden de tedirgin olmaktaydı 119. I. Balkan Savaşı sonunda oldukça geniş bir ülke haline gelen Bulgaristan’ı, bu defa müttefikleri çekememişlerdi. Sırbistan ve Yunanistan batıdan, Romanya kuzeyden saldırıya geçmişti. Yani Osmanlı mirasını paylaşmak için kavga çıkmıştı. Osmanlı Devleti de fırsatı değerlendirmek için son bir gayretle günümüz serhat şehri Edirne’yi bu olaylar sırasında kurtarabilmişti. 1913 Balkan Harbi sonunda 20 Mayıs 1913 Londra Muahedesi imzalandı ve bu günkü statüye yakın bir statü Balkanlarda kabul edildi 120. Balkan Harbi sonunda Osmanlı Devleti bazı istisnalarla Avrupa’dan atılmış ve böylece Avrupa Şark meselesinde bir adım daha atmıştı. Osmanlı Devleti henüz devlet oluşmamış teşekküller karşısında beklenmedik bir yenilgi almıştı. Batılılar, savaş öncesi statüko ile ilgili kararlarını Osmanlı Devleti mağlup olduğu için hatırlarına bile getirmemişlerdi. Böylece yaklaşık 450 yıllık Balkan barışı bozulmuş, takiben I. ve II. Dünya Savaşları’nda Balkanlar savaş alanı haline gelmişti 121. Yaptığımız çalışmalarda Balkan Savaşları’nda Tarsus bölgesinden iki şehit tespit edilmiştir. Bunlar 12 şehit numaralı Abdulcelil oğlu Mehmet Ali ve 11 şehit numaralı Abdulkerim oğlu Veli’dir. Şehitlerin ölüm tarihleri tespit edilememiştir. Bu şehitlerin vefât yerleri de silah altında ve Balkan Muharebesi olarak kayıtlıdır. Şehitlerden Mehmet Ali, Karadiken köyüne Veli de Çokak köyüne kayıtlıdır. 119 Dursun Gök, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, a.g.e., s. 64. Halit Bilici, a.g.t.,s. 141. 121 Mustafa Keskin, Abdulkadir Yuvalı, Ayhan Öztürk, Mustafa Ekinci, Türk İnkılâbı ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ufuk Kitabevi Yay.,Kayseri 1995, s. 47. 120 156 IV. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’NDA ŞEHİT OLANLAR 1. Birinci Dünya Savaşı’na Kısa Bir Bakış 122 Birinci Dünya Savaşı’nın sebep ve sonuçları, Fransız İhtilâli ve bir çeyrek yüzyıl süren ihtilâl savaşlarının, müteakip yüzyıl içinde meydana getirdiği gelişmelerin devamlı ve tabii bir sonucundan başka bir şey değildir. Balkan Savaşı’nı izleyen 1. Dünya Savaşı, 1 Ağustos 1914 günü başladı. Avrupa’nın en kuvvetli ülkesi durumunda bulunan İngiltere’ye karşı Almanya büyük bir silahlanma yarışına girmiş, kara ordusunu ve donanma gücünü çoğaltmıştı. Her iki ülke de bir savaş için ortam bekliyordu. Bu savaşta, bir yanda Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu, öbür yanda İngiltere, Fransa, İtalya, Rusya, ABD, Japonya, Çin, Brezilya ve daha başka küçük devletler yer aldı. Almanya’nın önderliğini yaptığı gruba İttifak Devletleri (Bağlaşık Devletler), İngiltere’nin yaptığı gruba İtilaf Devletleri (Anlaşma Devletleri) adı verildi. Avusturya-Macaristan veliahtının Saraybosna’da öldürülmesi, savaşın başlamasına neden oldu. Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açması üzerine Almanya, Fransa’ya ve savaş hazırlığı içinde bulunan Rusya’ya karşı savaş açtı. Önce Almanya ve Avusturya-Macaristan ile İngiltere, Fransa, Rusya ve Sırbistan arasında başlayan savaş Osmanlı Devleti’nin ve Bulgaristan’ın katılmasıyla yaygınlık gösterdi. I. Dünya Savaşı başladığı zaman Osmanlı Devleti’nin ne gibi bir tavır alacağı merak edilmekteydi. Çünkü Osmanlı Devleti coğrafî bakımdan önemli bir mevkideydi. Rusya’nın Akdeniz’e inebileceği tek yol olan Boğazları elinde tutması sebebiyle büyük devletlerin ilgisini çekiyordu. Bu sırada ülkeye İttihat ve Terakki Partisi hakim olup bu partinin liderleri olan Enver, Talat ve Cemal Paşalar iktidarı ellerinde tutmaktaydılar. Enver Paşa hemen Almanya’nın yanında savaşa katılmak arzusunda, Talat Paşa ise tereddüt içerisinde idi. Almanya’nın savaşı kazanacağından emin olan Enver Paşa ve arkadaşları savaş sonunda Balkan Savaşı’nda ve 93 Harbi’nde kaybettiğimiz toprakları geri almayı ummaktaydılar. 122 Fahir Armaoğlu, 20 Yüzyıl Siyası Tarihi, Alkım Yayınevi, Genişletilmiş 14. Baskı, Ankara, s.99-148 157 Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesi birbirini takip eden iki oldu bitti ile gerçekleşecekti. Bu cümleden olarak İngilizler’den kaçan 2 Alman savaş gemisi Çanakkale Boğazı’nı geçerek Türkiye’ye sığındı. İngilizler tarafsızlığını ilan etmiş olan Osmanlı Devleti’nden bu gemilerin Türk sularından çıkarılmasını istediler. Ancak 11 Ağustos sabahı gemilerin Marmara Denizi’ne girmesine müsaade eden Osmanlı Hükümeti bu gemileri satın alınmış olarak gösterdi. Bu gemiler Türk bayrağı altında Karadeniz’e açılarak Rus limanlarını topa tuttular. Rusya, İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’ne savaş açınca Osmanlı Devleti de karşılık vermiş ve 14 Kasım 1914 tarihinde Kutsal Cihat ilan edilmiştir. Osmanlı Devleti, Kanal Cephesi, Filistin Cephesi, Irak Cephesi, Galiçya Cephesi, Çanakkale Cephesi, Romanya ve Şark (Kafkas) Cephelerinde savaşmak zorunda kalmıştır. 2. Şehitler Üzerine Değerlendirmeler a. Şehitlerin Cephelere Göre Dağılımı Tarsus kazası, 1016 şehitten 749’unu Birinci Dünya Savaşı’nda vermiştir. Bu şehitlerden en fazlasını ise 465 şehitle Çanakkale Cephesinde vermesi de bizlere Çanakkale Muharebeleri’nin şiddetini gözler önüne sermektedir. Bu da bizlere göstermektedir ki Tarsus Bölgesi bütün şehidinin %46’sını Çanakkale’de vermiştir. Bu oran Birinci Dünya Savaşı’ndaki şehitler içinde %62’dir. Çanakkale Cephesinden sonra en fazla şehit Filistin ve Irak Cephesi’nde verilmiştir. 114 şehidin ise hangi cephede şehit oldukları kesin olarak tespit edilememiştir. Şehit Sayısı Grafik 5:1. Dünya Savaşındaki Cephelere Göre Şehitlerin Dağılımı 500 400 300 200 100 0 465 114 15 82 40 Cepheler 6 25 2 158 b. Şehitlerin Şahâdet Zamanları 1914 ile 1918 yılları arasında devam eden Birinci Dünya Savaşı’nda, Tarsus bölgesinden şehit olan 749 şehit yıllara göre tasnif edilmiş ve bir grafik oluşturulmuştur. Temel amacımız ise en çok hangi yıl veya yıllarda şehit verildiğini bulmaktır. Neticede Çanakkale Savaşları’nın yapıldığı 1915 yılı 324 şehit ile karşımıza çıkmaktadır. Birinci Dünya Savaşı’nda şehit olan 749 şehidin %43’ü 324 şehit ile 1915 yılında, % 19’u 143 şehit ile 1917 yılında, %14’ü 108 şehit ile 1916, %5’i 36 şehit ile 1918 yılında şehit olmuştur. 1914 yılında ise 10 şehit olup, 128 şehidin de ölüm zamanları tespit edilememiştir.(Bkz. Grafik 6) Şehit Sayısı Grafik 6: Şehitlerin Yıllara Göre Dağılımı 350 300 250 200 150 100 50 0 324 128 10 108 143 36 Şehitler 1915 yılına ait şehitlerin tamamına yakını Çanakkale Cephesi’nde şehit olmuşlardır. Bununla ilgili değerlendirmemiz aşağıda ayrı bir başlık altında yapılacaktır: c. Şehitlerin Yaş Durumu Birinci Dünya Savaşı şehitlerinin yaşlarını değerlendirmede kolaylık olması açısından, yine gruplar halinde incelemeyi uygun bulduk. Buna göre 14-18, 19-23, 24-28, 29-33, 3438, 39-43 ve 44-49 yaş grupları şeklinde değerlendirdik. Birinci Dünya Savaşı’ndaki şehitlerimizden, 159 tanesinin şehâdet yaşı bilinmemektedir. 159 Şehit Sayısı Grafik 7: Birinci Dünya Savaşı Şehitlerinin Yaş Dağılımı 250 200 150 100 50 0 196 159 143 74 12 110 51 4 Yaş Grupları Grafikte de görüldüğü gibi Birinci Dünya Savaşı şehitlerinin %26’sı 24-28 yaşları arasındadır. Bunu %19 ile 29-33 yaş grubu, %15 ile 34-38 yaş grubu, %10 ile 19-23 yaş grubu, %7 ile 39-43 yaş grubu; %2 ile 14-18 yaş grubu takip ederken 44-49 yaş grubu arasında 4 tane şehit vardır. Bu şehitler de 49 yaşındadır. Bununla beraber yaşları tespit edilemeyen şehitler ise % 21’sini oluşturmaktadır. Grafikte dikkatimizi çeken husus ise 24 ile 38 yaş arasındaki şehitin çokluğudur. Bu yaştaki insanlar bir toplumun insan gücünü oluşturan yaş sınırlarıdır. Bu yaş aralığında şehit olanlar Birinci Dünya Savaşı’nda şehit olanları %60’unu oluşturmaktadır. Bu şehitlerin çoğunluğu da Çanakkale’de şahâdet şerbetini içmişlerdir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında çekilen insangücü sıkıntısı da yukarıdaki grafiğe bakıldığında daha iyi anlaşılacaktır. d. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı Birinci Dünya Savaşı’ndaki 749 şehidin 128’inin evli veya bekar oldukları tespit edilebildi. Geriye kalan 621 şehidin medenî durumu tespit edilememiştir. 128 şehitten 73’ü evli ve 55’i de bekardır. Grafikte de görüldüğü gibi Birinci Dünya Savaşı’ndaki şehitlerin %10’u evli, %7’si bekar ve %83’ünün de kayıtlarda bilgisi mevcut değildir. (Bkz. Grafik 8) Birinci Dünya Savaşı’ndaki yaş gruplarının değerlendirmesi yapılırken gördük ki şehitlerin çoğunluğu 20 160 yaş ve üzeri. Anadolu’da erken yaşta yapılan evlilikler göz önüne alındığında, evli oranının grafikte görülenden çok daha fazla olması gerektiği düşünülebilir. Grafik 8: Birinci Dünya Savaşı Şehitlerinin Medeni Durumları Evli 10% Bekar 7% Bilinmeyen Evli Bekar Bilinmeyen 83% e. Şehitlerin İsimlere Göre Dağılımı Birinci Dünya Savaşı’nda Tarsus şehitlerinde 173 farklı isim tespit edilmiştir. 749 şehitten 1 tanesinin ismi belirlenememiştir. En fazla şehit, diğer değerlendirmelerde de olduğu gibi 80 kişi ile Mehmet isminde bunu, 69 şehitle Ali, 46 şehitle Ahmet, 42 şehitle Mustafa, 40 şehitle İbrahim, 30 şehitle Hasan, 23 şehitle Osman takip etmektedir.(Bkz. Tablo 9) Tablo 9: Birinci Dünya Savaşı Şehitlerinin İsim Listesi Şehit Adı Abbas Abdi Behçet Abdil Abdul Abdulcabbar Abdulfettah Abdulkadir Abdulkasım Abdulkerim Abdullah Abdurrahman Abdülaziz Afgan Ali Ahmet Şht.Sy. 2 1 1 1 2 1 8 1 3 8 5 3 1 46 Şehit Adı Eyüp Sabri Fehmi Garip Gazi Güçlü Halil Habip Hacı Hacı Ali Hacı Bekir Hacı Halil Hacı İsmâil Hacı Mehmet Hacı Osman Hacı Sefer Şht. Sy. 1 1 1 1 1 1 3 3 1 1 1 5 1 1 Şehit Adı Kel Ali Kerim Mahmut Mehmet Mehmet Hakkı Mehmet İsa Mehmet Nedim Mehmet Şahin Mehmet Şükrü Mehmet Teyfik Memili Memili Aydın Mestan Mevlüd Şht. Sy. 1 2 13 80 1 1 1 1 1 1 1 1 1 6 161 Ahmet Nebi Ahmet Salih Aldulazim Ali Ali Ferah Ali Niyazi Ali Şaban Ali Şar Arap Hacı Arap Arap Süleyman Arif Asım Aşır Aya Koca Ayiş Azat Battal Bayram Bedi Bekdaş Bekir Beyhan Cabbar Cafer Can Mehmet Cemal Cumali Davut Derviş Dibyo Durali Duran Durmuş Durmuş Ali Dursun Edip Emin Eymen Eyüp Talip Tortul Mehmet Turan Ümran 1 1 1 69 1 1 1 1 1 3 1 5 2 1 1 1 1 1 2 1 1 5 1 1 3 1 1 9 2 1 1 2 1 10 2 2 1 2 1 2 2 1 3 1 Hacı Veli Hafız Hakkı Hafız Halil Hakkı Halil Halil İbrahim Halil Kemal Halil Mehmet Halim Hâlit Halpet Hamit Hamit Ali Hamit Şeyho Hamza Hançer Hüseyin Hasan Hasan Hüseyin Hasan Sırrı Hasan Yusuf Haşim Haydar Hayrettin Hayri Hızır Hilmi Hüseyin Hüseyin İpekçi İbrahim İbrahim Ali İdris İhsan İlyas İsa İshak İsmâil İzzet Kadir Kâmil Kâsım Veli Yahya Yasin Vakkas Toplam İsim 1 1 1 1 21 5 1 1 2 1 1 2 1 1 2 1 30 4 1 1 1 3 1 1 2 2 27 2 40 1 1 1 1 4 1 20 1 1 3 4 7 2 1 1 Molla Kâsım Muharrem Musa Musa Rıfkı Mustafa Nail Nebi Necip Niyazi Nuh Nuri Osman Ömer Ramazan Râsim Râşit Recep Resul Reşit Rıza Ruhsar Efendi Rüstem Sadık Sait Salih Salim Selim Seyyit Sofu İbrahim Süleyman Şaban Şakir Efendi Şerif Şükrü Tahir Yusuf Ceday Zekeriya Zeynel Ziya Zülgadir Yener Yunus Yusuf Bilinmeyen 173 1 1 5 1 42 1 1 1 1 1 2 23 8 4 1 2 3 4 2 1 1 1 2 1 5 1 2 1 1 17 4 1 1 4 1 1 7 1 1 1 1 1 12 1 749 162 Birinci Dünya Savaşı şehitlerinden babası ile aynı ismi taşıyan 26 şehit tespit edilmiştir. Dana önceki değerlendirmemizde de belirttiğimiz gibi, çocuğun babası ile aynı ismi taşımasının sebebi; babasının çocuk doğmadan önce ölmüş veya şehit olmuş olabileceği bunun da Anadolu örf ve adetlerinde yer almasıdır. Bunlardan 7’si Mehmet oğlu Mehmet, 6’sı Ali oğlu Ali, 2’si İbrahim oğlu İbrahim, 3’ü Süleyman oğlu Süleyman, 1’i Şaban oğlu Şaban, 1’i Hasan oğlu Hasan, 1’i Berber İsmâil oğlu İsmâil, 1’i Ömer oğlu Ömer, 1’i Abdul oğlu Abdul, 1’i Halil Ahmet oğlu Halil, 1’iAhmet oğlu Ahmet ve 1’i de Osman oğlu Osman’dır. f. Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı Tarsus VMVD’den ve Millî Savunma Bakanlığının hazırlamış olduğu kaynaklardan yapmış olduğumuz tespitlerdir. Tarsus kazasından I.Dünya Savaşı’nda şehit olanlar yerleşim yerlerine ve cephelere göre tasnif edilerek tablo halinde sunulmuştur. Kayıtlarda cephesi belli olmayanlar Cephesi Bilinmeyen sütununda, köyü veya mahallesi belli olmayanlar ise sütünların altında bilinmeyen satırında gösterilmiştir.(Bkz. Tablo 10) Tablo 10: Birinci Dünya Savaşındaki Şehitlerin Yerleşim Yerlerine ve Cephelere Göre Dağılımı Yerlişim Yeri Adanalıoğlu Afgan Mahallesi Akarsu Akçakocalı Ağzıdelik Alanyalı Aliağa Alibeyli (Yanıkdam) Aliefendioğlu Alifakılı Arıklı Atalar Avadan Bağlarbaşı Baharlı Ballıca Arabistan Romanya Galiçya Filistin 2 1 1 1 1 3 1 1 2 Ç.Kale 1 1 2 2 2 1 2 4 3 2 1 6 8 1 1 Irak Şark Cephesi (Kafkas) Blmyn. 1 1 1 1 1 3 1 1 163 Baltalı Belen Beylice (Manaz) Bucak Cami-i Atik Mahallesi Cami Mahallesi Cami-i Cedid Mahallesi Cami-i Nur Mahallesi Camilimanda Çağbaşı (Tiznik) Çamlıyayla (Namrun ) Çapar Çakırlı Çavuşlu (Koçmurlu) Çevreli Çevlik Çıtaklı Çıplak Mahallesi Çiçekli (Frengülü) Çiftlik Çokak Çöplü Çömelek Dadalı Yeniçay (Araplar) Evci Gercebahşiş 2 1 5 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 2 2 1 1 1 1 2 5 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 3 1 1 1 1 1 1 5 1 3 1 1 1 2 1 Kerimler 1 Keşli Kızılçukur (Tosmurlu) Kızılmurat Mahallesi Konaklar Sandal Körmenlik (Körustun) Sakız Kösebalcı Kusurlu Kuşçular Reşadiye (Heleke) Ovacık Memiroğlu Muhat (Çevreli) Musalla Mahallesi Nacarlı (Kölemusalı) 4 1 Yeşilkuyu (Abdulhuyus) Küçükminare Mahallesi 1 1 1 2 2 2 4 2 4 1 1 1 5 1 1 1 1 1 3 5 6 1 1 2 1 1 1 1 2 2 1 9 2 164 Olukkoyağı Özbek (Kürtmusa) Özlüce (NailihürriyetKazıkbaş) Darıpınarı Dedeler Dorak Eminlik Emirler Esenler (Tekfur) Eski Ömerli Mahallesi Evcili 1 Eskişehir Fakılar Sanlıca (Fenk) Sağlıklı Sarıibrahimli Sayköy Göçük Gülek Günyurdu Hacıhamzalı 1 Hallaç Yusuf 1 Hasanağa Hasat Hüseyin Beyin Karyesi 1 3 2 2 3 1 1 2 2 5 2 7 2 1 1 2 2 1 1 1 1 2 2 1 1 1 2 8 3 6 11 3 1 1 1 1 1 1 1 İbrişim İhsaniye İnce Hark İncirlikuyu Verimli Kalburcu Kaklıktaşı Kamberhüyüğü Karacaoğlan 1 Karadiken Karadirlik Karahüyük Karakütük Kargılı Kefeli Kelahmet Debbağhane Mahallesi Takbaş Taşçılı Taşkuyu Tekeliören 1 1 1 1 2 1 1 2 1 1 3 1 1 1 1 2 1 2 2 1 1 1 1 2 1 1 1 5 6 2 2 1 2 1 1 1 1 6 1 2 2 165 Tekke Mahallesi Tepeköy Topaklı Mürseloğlu Parmakkurdu Pirhasan Ulaş Sarıkavak Yanıkkışla Yaramış Yalamık Yaylaçukuru Yenice Yunacık (Hamam) Yunusoğlu Yüksek Sebil Seyhan Gömmece Şamlı Mahallesi Şamlar Sofular Mahallesi Kocaköy Bilinmeyen Toplam 1 1 1 2 1 1 1 1 1 2 2 10 2 1 1 1 1 3 1 1 1 4 15 2 6 2 2 25 82 3 1 10 1 3 1 1 4 2 1 207 465 1 1 1 21 40 15 22 1 1 4 1 1 1 24 114 3. Çanakkale Cephesi’ne Kısa Bir Bakış Çanakkale’de cerayan eden muharebeler, I. Dünya Savaşı’nın akışını değiştirmiş, sonucunu etkilemiş olduğu için ayrı bir önem taşır. Çanakkale geçilibilseydi; Rusya’daki büyük insan kaynağı İtilâf devletlerinin silah ve malzeme fazlasıyla donatılacak, Rus ordusunun taarruz gücü artırılacak, büyük bir ihtimalle savaş daha çabuk bitecek, Rusya’da ihtilâl ortamı meydana gelmeyecekti. Dolayısıyla da Rusya savaştan yenik olarak erken ayrılmak zorunda kalmayacaktı 123. Müttefiklerin Çanakkale’ye teşebbüsleri 1914 Ağustos’unda vaki olmuştu; ama Osmanlı Devleti henüz tarafsız olduğu için bu mesele üzerinde fazla durulmamıştı. Osmanlı 123 Dursun Gök, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Sel-Ün Vakfı Yay., Konya 2003, s.86. 166 Devleti savaşa katıldıktan sonra Boğazların ele geçirilmesi tasarısı daha ciddiyetle ele alındı. Bu çikrin şampiyonu, İngiliz Bahriye Bakanı Winston Churchill idi 124. Boğazların ele geçirilmesi ile Süveyş Kanalı ve Hint yolu üzerindeki Osmanlı Devleti’nin baskısı kalkacak, Balkan Devletlerinin İtilaf Devletleri yanında yer almaları da böylece mümkün olacaktı. Çok yönlü olan bu planın uygulanması için 1915 yılında İngiliz ve Fransız donanmaları taaruza geçtiler. Önce Şubat 1915’te Çanakkale’nin dış tabyaları topa tutuldu. Ayrıca karaya asker çıkardılar. 18 Mart 1915’te Boğazı zorla geçmeye çalışan düşman donanması ağır kayıplara uğradı. İngiliz ve Fransız donanması, Nusret mayın gemisinin döktüğü mayınlar ve topçu atesi ile yedi zırhlısını kaybetmiş, 18 Mart 1915 akşamı bu yedi gemi Çanakkale Boğazı’nın sularına gömülmüştü. İtilaf Devletleri’nin bu başarısızlığı bütün dünyada yankılar yapmıştı. Bu defa İtilaf Devletleri, Gelibolu Yarımadısı’nı işgal ederek, Boğazlara hakim olmak istiyorlardı. Bu amaçla Gelibolu Yarımadısı’nın güney kısmına çıkarma yaptılar. Çanakkale Muhârebesi’nin tarihe deniz savaşı olarak geçen kısmı bu suretle kapanmıştır. Bundan böyle kara muhârebeleri kısmı başlamıştır. Çok çetin ve inatçı bir karşı koyma gücü ile yapılan savunma, düşmana ilerleme imkanı tanımamıştır. 25 Nisan 1915’ten itibaren gelişmeye başlayan düşman harekatına karşı tümen komutanı Mustafa Kemal, bu defa 100.000 kişilik Kiçner ordusu karşısında Conkbayırı’nda ve Kireçtepe’de kazandığı zaferlerle, düşman ordusunu yenmişti. Düşman bütünü ile birlikte Anafartalar’da uğradığı başarısızlık üzerine Gelibolu yarımadısını boşaltmış ve geri çekilmeye mecbur kalmıştı. Çanakkale Muhârebeleri böylece emsalsiz bir zafer olarak tarihe geçmiştir 125. Osmanlı Geneykurmayı, Çanakkale’deki Türk zayiatını 55.000 şehit, 100.000 yaralı, 10.000 kayıp, 21.000 hastalıktan ölüm, 64.000 hasta olmak üzere 250.000 kişi olarak göstermektedir. İngilizler ise 43.000 ölü, 72.000 yaralı, 90.000 hasta olmak üzere 205.000, Fransızlar ise toplam 47.000 kişilik zayiat vermişlerdir. Çanakkale Savaşları Türk Milleti’nin tarihine altın harflerle yazılmış büyük bir zaferdir. Bu zafer, en rütbelisinden en kıdemsizine kadar Türk askerinin kanıyla, canıyla kazandığı, her anı kahramanlıklarla dolu bir abidedir. Vatan sevgisinin, iman gücünün çelikleştiği ve adeta etten bir duvar örülerek “Çanakkale Geçilmez” dedirten Mehmetçiğin zaferidir. Bu zaferin bir çok önemli sonucu vardır. Ama hiç şüphesiz ki, gelecekteki “Türk 124 Mustafa Keskin, Abdulkadir Yuvalı, Ayhan Öztürk, Mustafa Ekinci, Türk Inkılâbı ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ufuk Kitabevi Yayınları, Kayseri 1995, s.60. 125 Hamza Eroğlu, Türk İnkılâp Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1982, s. 83. 167 Millî Mücadelesi’nin önderi ve komutanı olacak olan Mustafa Kemal Paşa’yı ortaya çıkarmasıdır. Çanakkale Savaşları’nda büyük askerî başarılar kazanıp haklı olarak “Anafartalar Kahramanı” adıyla anılacak olan Mustafa Kemal Paşa, bu savaşların sonunda ordu, kamuoyu ve basının yakından tanıdığı bir isim olacaktır 126. Çanakkale Muhârebeleri’nin diğer sonuçları da kısaca şöyledir: Bu muhâbelerin olayları ve kayıpları bütün tazeliğini günümüzde bile korumaktadır. Türk ordusunun hesaba katılmayan savaş gücü ve direnme azmi ve nihayet zaferi, I. Dünya Savaşı’nın uzamasına sebep olmuştur. İngiliz belgelerine göre Osmanlı Devleti’nin harbe girmesi harbi 3 yıl uzatmıştır. Tabii bunda Çanakkale’nin rolü çok büyüktür. İstanbul ve Boğazlar maruz kalacakları istiladan kurtulmuşlardır. Dolayısıyla bu bütün Türk vatanını erken gelen bir istiladan kurtarmıştır. Rusya’ya yardım ulaşamamış sonucunda Almanların doğu cephesi zaferle kapanmıştır. Bundan da önemlisi içteki Lenin gerillalarına karşı zor durumda olan Çar, iktidar mücâdelesini kaybetmiş ve Rusya’da 1917 Ekim İhtilali denen olay gerçekleşerek Bolşeviklik iktidar olmuştur. Türk Milleti’ne en büyük kuvvetler karşısında bile zafer kazanabileceği noktasında direnme gücü ve savaş kazanma azmi aşılamıştır. En nihayet Çanakkale gelecekteki Türk Millî Mücâdelesinin başkomutanı ve liderini ortaya çıkaran savaştır 127. 4. Çanakkale Şehitleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler a. Şehitlerin Şehâdet Yerleri Üzerine Bir Değerlendirme Tarsus kazasından, Çanakkale Cephesi’nde 465 şehit verilmiştir. Bu şehitlerden 40’ının şahâdet yerleri bilinmemekte olup 175’i Arıburnu Muharebesi’nde, 67’i çeşitli hastanelerde, 18’i Kanlısırt Muharebelerinde, 15’i Kırmızısırt’ta ve 71 tanesi de kaynaklarda Çanakkale Muharebesi’nde diye geçmektedir. Geriye kalan 77 şehit ise Çanakkale’deki çeşitli muhârebelerde şahâdet şerbetini içmişlerdir. 126 Dursun Gök, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Sel-Ün Vakfı Yay., Konya 2003, s.90. 127 Halit Bilici, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Haymana Kazasından Şehid Olanlar Üzerine Bir Araştırma(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004, s.162. 168 Tarsus, Çanakkale’de en çok 175 şehit ile Arıburnu Muharebesi’nde vermiştir. Bu oran Çanakkale şehitlerinin içinde %38’i bulmaktadır. %14’ü hastanelerde yaralı düştükten sonra şehit olmuşken, %17’si diğer muhârebelerde şehit olmuştur. Kaynaklara göre şahâdet yerleri Çanakkale olarak verilenlerin oranı ise %15’dir. Ancak şehitlerin %8’inin hangi muhârebede şehit olduğu bilinmemektedir. Şehitlerin %14’ünün hastanelerde şehit düşmesi dikkate şayandır. Hastanelerde bu oranda şehidin olması cephedeki yaralının çok olduğunu bu da bizlere cephelerde gögüs göğüse çarpışmaların olduğunu göstermektedir. b. Şehitlerin Yaş Durumu Çanakkale Cephesi’nde şehit olan 465 şehitten en genci 15 yaşında olup en yaşlısı da 49 yaşındadır. Şehitlerin 94’ünün yaşları tespit edilememiştir. Şehitlerin yaş durumları 1520, 21-26, 27-32, 33-38, 39-44, 45-50 ve bilinmeyen şeklinde yaş grupları oluşturarak grafik üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır(Bkz. Grafik 9). Grafik 9: Çanakkale Şehitlerinin Şehadet Yaşları 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 86 157 94 89 32 4 15-20 yaş 3 21-26 yaş 27-32 yaş 33-38 yaş 39-44 yaş 45-50 yaş Bilinmeyen Şehitlerin yaşları hakkında netice olarak şunu diyebiliriz; 15 yaşından 49 yaşına kadar şehide rastlıyoruz. En çok şehidi %34 ile 27-32 yaşları arasında görüyoruz. Bunu %19 ile 33-38, %18 ile 21-26, %6 ile 39-44, %2 ile 15-20 ve %1 ile de 45-50 yaş aralığında görülmektedir. Ancak %19 oranında da yaşları tespit edilemeyen şehit vardır. Bu şehitler içerisinde en fazla şehit 29 yaşında olmakla beraber bunu 26 ve 27 yaşındaki şehitler takip etmektedir. 169 c. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı Çanakkale Cephesi’nde 117 farklı şehit ismine rastlamaktayız. En fazla %11 ile (53 kişi) Mehmet bulunmaktadır. Bunu, 42 şehitle Ali ismi, 37 şehitle Ahmet ismi, 34 şehitle Mustafa ismi, 29 şehitle İbrahim ismi, 23 şehitle Hasan ismi, 17 şehitle Halil ismi ve 11 şehitle İsmail ismi takip etmektedir.(Bkz. Tablo 11) Tablo 11: Çanakkale Şehitlerinin İsimlere Göre Dağılımı Şehit Adı Abbas Abdil Abdulazim Abdulfettah Abdulkadir Abdulkasım Abdulkerim Abdullah Abdurrahman Abdülaziz Ahmet Ahmet Nebi Ahmet Salih Ali Ali Ferah Ali Şar Arap Arif Asım Aşır Azat Battal Bayram Bekir Cafer Can Mehmet Cemal Cumali Dibyo Durmuş Dursun Edip Emin Eşber Eyüp Gazi Güçlü Halil Şht.Sy. 2 1 1 1 3 1 1 6 2 1 37 1 1 42 1 1 5 1 2 1 1 1 2 4 1 1 1 6 1 6 2 1 2 1 1 1 Şehit Adı Hacı İsmail Hacı Mehmet Hacı Osman Hacı Sefer Hacı Veli Halil Halil İbrahim Halim Hamit Ali Hasan Hasan Hüseyin Hasan Sırrı Hayrettin Hasan Yusuf Haydar Halpet Hayri Hızır Hilmi Hüseyin Hüseyin İpekçi İbrahim İdris İlyas İsa İsmail İzzet Kamil Kel Ali Koca Hüseyin Kerim Mahmut Mehmet Mehmet Ali Mehmet Hakkı Mehmet İsa Mehmet Niyazi Şht. Sy. Şehit Adı 1 5 1 1 1 17 1 1 1 23 3 1 1 1 3 1 1 2 1 11 2 29 1 1 3 11 1 1 1 1 1 10 53 3 1 1 1 Mustafa Mustafa Ali Nail Niyazi Nuh Nuri Osman Ömer Ramazan Raşit Recep Resul Rıza Sadık Sait Salih Seyyit Süleyman Şaban Şakir Efendi Şerif Şeyh Ali Şükrü Topaç Ali Talip Tortul Mehmet Yahya Turan Veli Yasin Yener Yusuf Yusuf Ceday Zeynel Zekeriya Zülgadir Bilinmeyen Şht. Sy. 34 1 1 1 1 1 10 6 1 1 3 2 1 2 1 1 1 8 3 1 1 1 3 1 1 1 1 2 4 1 1 9 1 1 2 1 1 170 Habip Hacı Hacı Ali Hacı Bekir Hacı Halil 1 1 1 1 1 Mehmet Şahin Mevlüt Mehmet Teyfik Molla Kasım Musa 1 1 1 1 3 Toplam 465 Kayıtlarımızda, babası ile aynı ismi taşıyan 21 şehit vardır. Bunlardan 7’si Mehmet oğlu Mehmet, 4’ü Ali oğlu Ali, 2’si İbrahim oğlu İbrahim, 2’si Süleyman oğlu Süleyman, Şaban oğlu Şaban, Hasan oğlu Hasan, Berber İsmâil oğlu İsmâil, Halil Ahmet oğlu Halil, Ömer oğlu Ömer’dir. Görüldüğü gibi burada da en fazla Mehmet ismine rastlanmaktadır. d. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı Kaynaklarımızdan TVMVD’de, Çanakkale Cephesi şehitleri hakkında evli 32 kişi, bekar 7 kişi ve evli veya bekar olduğu bilinmeyen kişi sayısı ise 67’dir. Şehitlerimiz kitabında şehitlerin medenî durumları ile ilgili bilgi bulunmadığı için sağlıklı bir değerlendirme yapamıyoruz. Elimizdeki bilgiler dahilinde şehitlerimizin %30’unun evli, %7’sinin bekar ve %63’ünün de evli veya bekar olduğu bilinmemektedir. Evli olan şehitlerimizin tamamı ise tek eşle evlidir. e. Şehitlerin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı Çanakkale şehitlerinin yerleşim birimlerine göre dağılımına baktığımız zaman, 465 şehitten 207 tanesinin yerleşim yeri hakkında bilgi yoktur. Geriye kalan 258’inin yerleşim birimi hakkında bilgi mevcuttur. Tabloda da görüldüğü gibi Çanakkale Cephesi’nde en fazla 11 şehitle Hacıhamzalı, 10 şehitle Yanıkkışla ve Yunusoğlu gelmektedir. Bunları 8 şehit ile Göçük, 7 şehit ile Esenler(Tekfur), 6 şehit ile Günyurdu, 5’er şehit ile Yeniçay (Araplar), Eminlik, Çevreli, Baltalı, Küçükminare Mahallesi ve diğerleri takip etmektedir. Bilinen bir gerçek vardır ki o da; her köyden hatta her evden bir şehidin mutlaka bulunmasıdır. 171 Tablo 12: Çanakkale Şehitlerinin Yerleşim Birimlerine Göre Dağılımı Yerlişim Yeri Adanalıoğlu Afgan Mahallesi Akarsu Akçakocalı Akgedik Alanyalı Aliağa Alibeyli (Yanıkdam) Alifakılı Arıklı Atalar Avadan Bağlarbaşı Baharlı Ballıca Baltalı Belen Beylice (Manaz) Cami-i Atik Mahallesi Cami-i Cedid Mahallesi Cami-i Nur Mahallesi Çağbaşı (Tiznik) Çamlıyayla (Namrun Kale) Çapar Çavuşlu (Koçmurlu) Çevlik Çanakkale 1 1 2 2 1 1 2 4 3 2 1 6 8 1 2 5 1 1 1 2 1 2 2 Çevreli Çıplak Mahallesi Çiçekli (Frengülü) Çokak Çöplü Darıpınarı Dedeler Dorak Emirler Esenler (Tekfur) Eski Ömerli Mahallesi Evci Eminlik Göçük Gömmece Gülek Günyurdu Hacıhamzalı Hasat 5 1 2 3 1 1 2 2 2 7 2 1 5 8 1 3 6 11 1 1 2 1 Yerleşim Yeri Kalburcu Kamberhüyüğü Karadiken Karakütük Karahüyük Kargılı Kefeli Kelahmet Kerimler Keşli Kızılçukur(Tosmurlu) Kızılmurat Mahallesi Konaklar Körmenlik (Körustun) Kösebalcı Kusurlu Kuşçular Küçükminare Mahallesi Memiroğlu Musalla Mahallesi Müftü Mahallesi Mürseloğlu Karyesi Olukkoyağı Ovacık Özbek (Kürtmusa) Özlüce (NailihürriyetKazıkbaş) Reşadiye (Heleke) Sandal Sanlıca (Fenk) Sarıkavak Sebil Sofular Mahallesi Şamlar Şükraniye Taşçılı Taşkuyu Tekeliören Tekke Mahallesi Tepeköy Ulaş Verimli Yanıkkışla Yaramış Yenice Yeniçay (Araplar) Çanakkale 2 2 3 5 1 6 2 2 2 2 4 2 4 1 1 1 3 5 1 2 1 1 2 1 3 1 6 1 2 2 3 2 4 1 1 1 4 2 1 2 1 10 2 3 5 172 İbrişim İhsaniye İnce Hark İncirlikuyu Kaklıktaşı Kahta 3 1 1 1 1 1 Yunacık Yunusoğlu Yüksekköy 1 10 1 BİLİNMEYEN TOPLAM 207 465 173 V. MİLLİ MÜCĂDELE’DE ŞEHİT OLANLAR 1. Milli Mücâdele’ye Kısa Bir Bakış Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalayarak adeta düşmana teslim olmuştu. Atatürk, bu ateşkes antlaşmasının imzalanması sırasında düşmana böyle kayıtsız ve şartsız teslim olmanın tehlikelerini anlatarak gereken makamlara tavsiyelerde bulunmuştu; aldıran olmadı. Atatürk 13 Kasım 1918’de İstanbul’a geldi. Limanda düşman donanmasını görünce “Geldikleri gibi giderler!” dedi 128. İstiklâl Harbi’nin en büyük nedeni; Türk Milletinin, hangi ad altında olursa olsun, yabancı bir iradeyi reddetmesidir. 1919 yılındaki en önemli olay İngilizlerden destek alan Yunanlıların İzmir’i hiçbir geçerli neden göstermeden işgâl etmesidir. İzmir’in işgâli yurtta büyük bir endişe yaratmış, Millî Mücâdele’nin hızlanmasına neden olmuştur. Harbiye Nazırı’nın kendisine verdiği Anadolu’daki müfettişlik görevini kabul eden Mustafa Kemal 9. Ordu Müfettişi olark atanmıştır. Mustafa Kemal Millî Mücâdele’yi başlatmak üzere 16 Mayıs 1919’da İstanbul’dan ayrıldı 129. 16 Mayıs’ta İstanbul’dan ayrılan Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919 günü Samsun’a geldi. Mustafa Kemal, Samsun’a gelmezden evvel İngilizler Samsun’a ve Merzifon’a yeni kuvvetler çıkarmışlardı. Samsun ve civarında çok sayıda Rum çetesi kurulmuştu. Samsun sokaklarında Rum çeteler cirit atmaktaydı. Samsun’un işgal altında olmasından dolayı 25 Mayıs 1919’a Havza’ya geldi. Mustafa Kemal, Havza’da halkın yakın ilgisini görmüştü. 30 Mayıs 1919’da Havza’da protesto mitingi yapıldı. Mitingden sonra her türlü saldırının silahla önlenmesi için and içildi. Mustafa Kemal, Erzurum ve Sivas kongrelerine katıldıktan sonra genel durumu daha yakından izlemek üzere, idare ve sevk sorumluluğunu üzerine alarak, cephelere daha yakın olan Ankara’ya 27 Aralık 1919’da geldi. Meclis-i Mebusan’ın dağıtılması ve İstanbul’un işgali ile Osmanlı Devleti fiilen tarihe karışmış ve Millî Mücadele yeni bir safhaya girmiş oluyordu. Mustafa Kemal, 19 Mart’ta Anadolu’nun her bakımdan en güvenlik köşelerinden biri olan Ankara’da Meclis’in toplanarak çalışmalarına başlayacağını ilân etti. 23 Nisan 1920’de Cuma günü Büyük Millet Meclisi adı verilen Millî Meclis merasimle açıldı. Yeni meclis 1 128 Halit Bilici, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Haymana Kazasından Şehid Olanlar Üzerine Bir Araştırma(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004, s.170. 129 MSB, Şehitlerimiz, Osmanlı-Rus, Osmanlı-Yunan, Trablusgarp, Balkan, I.Dünya, İstiklâl, Kore, Kıbrıs, İç Güvenlik, Cilt I-V, Millî Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998, s.60. 174 numaralı kararı ile kendi kuruluşunu düzenledi 130. Millî Mücadelede cephelerin en önemlisi ve asıl düşman olan Yunanlılara karşı Türk kuvvetlerinin askeri harekatının cereyan ettiği ‘Kesin sonuç yeri’ olan cephe batı cephesidir. Yunanlıların İzmir’e çıktığı 15 Mayıs 1919’dan, denize döküldüğü 9 Eylül 1922’ye kadar 3 yıl 3 ay 24 gün sürmüştür. İzmir’in işğâli ile yetinmeyen Yunanlıların Batı Anadolu’yu istila amacı ile girişecekleri saldırılara karşı, yerli halkın gönüllü olarak oluşturduğu ulusal Türk birliklerinin yanısıra 61, 23 ve 57’nci tümenlerin de görevlendirilmesi ile, Batı Anadoluda düşmana karşı bir cephe kurulmuştur. Yunanlıların 22 Haziran 1920’deki genel taarruzları akabinde de (20 Temmuz 1920) Doğu Trakyadaki askeri harekat başlamıştı. Düşman taarruzuna karşı koyabilmek için millî hükümet ilk olarak ordu komutanlığı yetkisi ile batı cephesi komutanlığını kurmuş ve komutanlığına da Ali Fuat Paşa’yı atamıştı. Daha sonraki gelişmeler 9 Kasım 1920’de Batı cephesinin ve birliklerinin yeniden teşkilatlanmasını zorunlu kılmıştı. Yunanlılara karşı tutulan cephe önce ikiye ayrılmış, kuzey bölümü esas batı cephesi adıyla Albay İsmet Paşa’nın, güney bölümü de güney cephesi komutanlığı adıyla Albay Rafet’in emrine verilmişti. Yunanlılara karşı olan bu cephenin ikiye bölünmüş durumu 5 Mayıs 1921’e kadar sürdü. Bu tarihte 2 cephe tekrar batı cephesi komutanlığı adı altında birleştirilecektir 131. Yunanlılar, asıl kuvvetleri ile 1 Ocak 1921 günü saat 07.00’de kuzeyden AksuDimboz-Burçin çizgisinden Eskişehir yönüne, zayıf bir kuvvetle de Uşak’tan İslamköyBanaz dolaylarına doğru ilerlemeye başladılar. 9 ve 10 Ocak günleri şiddetli çarpışmalar devam ettiyse de, Yunan ordusu Kütahya önlerine kadar gelmişti. Yunanlılar İnönü Mevziinin bazı kısımlarına girmiyi başardılar. İnönü Mevziinin bir kısmının Yunanlıların eline geçmesi üzerine, karşı taarruza geçilmiş fakat mevziinin alınması sağlamamıştı. Batı cephesi komutanlığı, 10/11 Ocak 1921 gecesi Beşkardeş dağı- Zemzemiye- Oklubalı hattına çekilme kararını verdi. 11 Ocak günü Yunan birliklerinin Bursa istikametinde çekilmeye başlamasının tespiti üzerine takip ve taciz harekatına geçildi 132. 1.İnönü Muharebesi’nden sonra toplanan Lonra Konferansı olumlu bir sonuca ulaşmadan dağılınca, özellikle İngilizler, konferansta önerilen barış şartlarını Türklere kabul ettirmek için, Yunanlıları yeni 130 Daha geniş bilgi için; Dursun Gök, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Sel-Ün Vakfı Yay., Konya 2003, s.156-215., Faruk Yılmaz, Zeki Can, İbrahim Öztürk, Hamdi Doğan, Türk İnkılap Tarihive Atatürk İlkeleri, Tolunay Yayıncılık, Niğde 1997, s.60-92. 131 Faruk Yılmaz, Zeki Can, İbrahim Öztürk, Hamdi Doğan, Türk İnkılap Tarihive Atatürk İlkeleri, Tolunay Yayıncılık, Niğde 1997, s.91-92. 132 Faruk Yılmaz, Zeki Can, İbrahim Öztürk, Hamdi Doğan, a.g.e., s.93. 175 bir saldırı için kışkırtılar. 28 Mart’ta Afyon Yunanlılarca işgal edildi. Yunanlılar bu başarı ile yetinmeyerek daha da doğuya ilerlediler. 3 Nisan’da Bolvadin Çay çizgisine geldiler. Ancak 3. kolordularının İnönü’de yaptığı muharebeyi kaybettiğini ve geri çekildiğini öğrenen Yunan 1. kolordusu komutanı, kendi girişimi ile Afyon’un batısına çekilmeye karar verdi. Yunanlılar hem Birinci ve İkinci İnönü Muharebelerinin hıncını almak, hem de Türk Ordusunu imha ederek Sevr Antlaşması’nı kabul ettirmek için yeniden taarruz etmeye karar verdiler. Türk ordusu, sayıları oldukça fazla olan Yunan ordusu kuvvetlerinin ilerleyişi karşısında tutunamadı. İnönü Muhârebelerinin millet ve orduya kazandırdığı yüksek morali bir anda yok edecek kadar her şeyin kaybolduğu sanılan bir ortamda Mustafa Kemal olayların üstüne giderek Yunanlıların elinden Türk kuvvetlerini yok etme şansını almış ve Türk milleti için “kader adam” olduğunu bir kez daha göstermiştir. Sakarya Meydan Muhârebesi (23 Ağustos- 13 Eylül 1921), Sakarya Nehri doğusuna çekilmiş olan Batı Cephesi Kumandanlığı, kuvvetleri savunma için gerekli düzenlemelere başladı. Sakarya Nehri ve doğusu savunma yapmak için müsait topraklara sahipti. Özellikle Ilıcaözü Deresi’nin güneyinde bulunan Mangal Dağı Sakarya Nehri doğusunda kurulan bir savunma sistemini güneyden yapılacak kuşatmalara karşı koruyan önemli bir bölgedir. Türk ordusu 25 Temmuz 1921 tarihinde Sakarya Mevkiine geri çekildi. Kütahya Eskişehir Muharebeleri’nin kaybedilmesiyle birlikte TBMM’nin almış olduğu kararla ordunun komutası Mustafa Kemal’e verildi. Mustafa Kemal Paşa 7-8 Ağustos 1921 tarihinde “Tekalif-i Milliye” emri altında ordunun eksikliklerini Türk Halkından karşılayarak orduyu oldukça güçlü bir hâle getirmiştir. Bu sırada Doğu Cephesi’nde başarılı olan birliklerimiz Batı Cephesi’ne kaydırılmıştır. Saldırıya geçen Yunan ordusu karşısında ilk önce başarı gösteremeyen Türk ordusu bir anda toparlanıp tekrar saldırıya geçti. Bu kanlı savaş 22 gün 22 gece devam etti. Gittikçe azalan Yunan taarruz gücü, en sonunda büsbütün kırılanca insiyatifi ele alan Türk Başkomutanı, cephenin sağ kanadındaki kuvvetleri taarruza geçirmiş, cephenin orta ve güney bölgelerinden kısa zamanda kaydırılan kuvvetleri de sağ kanatta toplayarak bir taarruz geliştirmek suretiyle düşmanı çok güç bir duruma sokmuş ve böylece Sakarya Nehri doğusunda bir tek Yunan askeri bile kalmamıştır. Bu büyük başarıdan sonra TBMM tarafından Mustafa Kemal’e “Gazilik” ve “Mareşallık” unvanları verildi. Türk milletinin ve ordunun kendine olan güveni arttı. Zafer, dış politikada da etkisini göstererek Rusya ile Kars Antlaşması (13 Ekim 1921), Fransızlar ile Ankara 176 Antlaşması (20 Ekim 1921) imzalanmıştır. Sakarya Zaferi’nde sonra Mustafa Kemal Paşa genel seferberlik ilan etmiştir. Türk ordusu taarruz yapacak güçte değildir. Ancak Büyük Taarruz için gerekli olan askerî malzeme ve tüm ihtiyaçlar Tekalif-i Milliye Emirleri ile karşılanmıştır. Alınan tüm önlemlerle Türk ordusu taarruz harekatına hazırdır. 26 Ağustos 1922 sabahı tan yeri ağarırken bütün cephede topçu ateşi ile başlamış, Yunan birliklerinin üzerine tam anlamıyla baskın sağlanmıştır. 1 Eylül 1922’de Başkomutan Atatürk “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir ileri!” emrini vermiştir. Zafere ulaşılmış ve 3-11 Ekim 1922 tarihlerinde Mudanya’da yapılan görüşmelerle ateşkes imzalanmıştır. Türkiye, 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması’nı imzalayarak Türk milletinin varlığını bütün dünyaya kabul ettirmiş, yeni Türk Devleti tam bağımsızlığını kazanmıştır 133. 2. Şehitler Üzerine Değerlendirmeler a. Şehitlerin Şahadet Yerlerine Göre Dağılımı Kaynaklarımızda İstiklâl Savaşı’nda 254 Tarsuslu şehit olmuştur. Muhârebelerde şehit olanlardan 31 şehidin şahâdet yeri tespit edilememiştir. Verilen şehitlerin çoğunluğu da Tarsus ve civarının Fransızlara karşı müdafaasında şahâdet şerbetini içmişlerdir. (Bkz. Grafik 10) Grafik 10: Şehadet Yerlerine Göre Dağılım 109 i ep he s C Şa rk ye yı M il li ep he s Ba ğd at C Fr an sı z la rla M ü. .. ep he s C 2 6 i i 2 Ba tı nm ey en Bi li 133 101 31 Ku va 120 100 80 60 40 20 0 MSB, Şehitlerimiz, Osmanlı-Rus, Osmanlı-Yunan, Trablusgarp, Balkan, I.Dünya, İstiklâl, Kore, Kıbrıs, İç Güvenlik, Cilt I-V, Millî Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998, s.61-63. 177 Tarsus kazasından şehit olanların 101’i Fransızlar’la mücadelede, 109’u Batı Cephesi’nde, 6’sı Kuva-yı Milliye’de ve 2’şer tanesi de Bağdat ile Şark Cephesi’nde şehit olmuşlardır. Kaynaklarda Kuva-yı Milliye’de şehit olanların bir çoğunun hangi mücadelede şehit olduklarına dair bir bilgi yoktur. Bu rakamlar % ile ifade etmek gerekirse, şehitlerin % 40’ı Batı Cephesi’nde, %39’u Tarsus’un Ermeni ve Fransızlardan kurtuluşunda, %1’i Kuva-yı Milliye’de, %1’i de Bağdat ve Şark Cephesi’nde şehit olmuştur. Bunlardan %12’sinin de nerede şehit oldukları bilinmemektedir. Yukarıdaki değerlendirme bize göstermektedir ki, Tarsus bölgesinde askerler Fransızlarla Ankara Antlaşması (20 Aralık 1921) yapılıncaya kadar kendi bölgelerini savunmuşlardır. Güney cephesi kapandıktan sonra Batı Cephesi’ndeki şehit sayısında artış görülmektedir. b. Şehitlerin Yaş Durumlarına Göre Dağılımı İstiklâl Savaşı’nda verilen 254 şehitten 152’sinin yaşı tespit edilmiş olup, 102’sinin yaşı bilinmemektedir. En genç şehit 13 yaşında olup en yaşlısı ise 70 yaşındadır. En fazla şehit 29 yaşında olup 20 tanedir. Bunu 25 yaş 17; 30 yaş 15; 22 yaş 17 şehit ile diğerleri izlemektedir (Bkz. Grafik 11). İstiklâl Savaşı’nda verilen 254 şehide göre bu verileri % ile ifade edersek, 29 yaşında verilen şehitlerin oranı %8 ile ilk sırada gelmektedir. Bunu %7 ile 25, ve % 6 ile 30, %5 ile 22 yaşları takip etmektedir. Yaşları tespit edilemeyen şehitlerin oranı ise %40’tır. Millî Mücadele’de en küçük şehit yaşı 13’tür. Anadolu insanı yıllardır savaşlarla yaşadığı için Balkan Savaşları’ndan itibaren, bir sonraki savaşta şehit yaşları hep düşmektedir. Millî Mücadele’de de bu yaş 13’e kadar düşmüştür. Bu da bize Anadolu’daki insan sayısının hızla eridiğidir. 178 Grafik 11: İstiklal Şavaşı Şehitlerinin Yaş Dağılımı Blmy 70 52 48 47 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 16 13 1 47 2 1 4 3 1 3 5 2 6 3 1 4 5 2 7 7 4 8 12 7 1 1 0 2 12 13 13 12 14 8 3 5 15 10 15 20 17 20 25 30 35 40 45 50 c. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı İstiklâl Savaşı’nda 254 şehitten 132’si TVMVD’den aldığımız kayıtlardır. Geriye kalan 122 şehit ise Şehitlerimiz kitabından alındığı için bunlarda şehitlerin medenî durumları ile ilgili bilgi yoktur. TVMVD’den alınan 132 kayıttan 48’i evli, 76’sı bekar ve 8’si hakkında da bir bilgi bulunmamaktadır. İstiklâl Savaşı’nda şehit olanlar üzerinde bir değerlendirme yaptığımızda 48’i evli, 76’sı bekar ve kayıtlarda bilgi bulunmayan şehit ise 130’dur. İstiklâl Savaşı şehitlerinin %19’u evli, %30’u bekar ve %51’i hakkında da bilgi mevcut değildir. Bunları grafik ile gösterdiğimiz takdirde daha iyi anlaşılacaktır (Bkz. Grafik 12). 179 Grafik 12: İstiklal Savaşı Şehitlerinin Medeni Durumu Bekar 30% Bilinmeyen 51% Evli 19% Yukarıda yapmış olduğumuz değerlendirmede kesin hükümlere ulaşmak mümkün değildir. %51 gibi medenî durumu bilinmeyen şehit vardır. Anadolu insanına göre evlilik yaşı gelmiş ve hatta geçmiş olan birçok şehidin bekar olduğu görülmektedir. Bu da bize göstermektedir ki Anadolu insanı cepheden cepheye koşarken evlenmeye dahi fırsat bulamamıştır. Bu değerlendirmeyi sadece medenî durumları belli olanlar üzerinde yapmış olsaydık, ulaşacağımız sonuç; %39’u evli, %61’i bekardır. d. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı İstiklâl Savaşı’nda 83 farklı şehit ismi tespit edilmitşir. En fazla 31 şehitle Mehmet ismiyle karşılaşıyoruz. Bunu, 22 şehitle Ali ve Ahmet, 21 şehitle Mustafa, 11 şehitle Hasan, 8 şehitle Abdullah ve Osman, 7 şehitle İbrahim ismi gelmektedir (Bkz., Tablo 13). Yapmış olduğumuz tespitlerde dört tane de babasıyla aynı ismi taşıyan şehit vardır. Bunların hepsi de Mehmet oğlu Mehmet’dir. Diğer bir tespitimiz de , şehitler arasında Fatma isminde bir bayan şehidin olmasıdır. 762 şehit numarası ile verdigimiz bu şehidin TVMVD’nde, 2.defterin 67. sayfasında 1587 müteselsil numarası ile kaydındaki sebeb-i vefatı sütunundaki ilgili bölümde mahalli kaydı olan Kamberhüyüğü Karyesi yazmaktadır. Tablo 13: İstiklâl Savaşı Şehitlerinin İsimlere Göre Dağılımı Şehit Adı Abdi Abdulcabbar Şehit Sayısı 1 1 Şehit Adı Mahmut Mazlum Sultan Şehit Sayısı 5 1 180 Abdulkerim Abdulhay Abdullah Abdullah Mushab Abdullah Şahab Şehabettin Ahmet Ahmet Ağa Ali Ali Rakıp Ali Bayram Ali Çavuş Ali Rıza Aydın Azim Bayram Ali Bekir Cumali Dede Ahmet Derviş Duran Durhasan Durmuş Dursun Emir Emir Ali Emir Hüseyin Emrah Eser Fatma Ferhat Fettah Hacı Hakkı Halil Halil İbrahim Hamza Hasan Hasan Hüseyin Haytali 1 1 8 1 1 1 22 1 22 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 4 1 5 2 6 1 1 1 1 1 1 1 1 2 5 1 1 11 3 1 Mahmut Nedim Mehmet Mehmet Ağa Mehmet Ali Mehmet Hasan Mehmet Nedim Mehmet Şadi Molla Mehmet Molla Hasan Muhammet Musa Muslu Mustafa Mustafa Cevat Kürt Ali Kerim İsmail İsa İzzet İhsan İbrahim Hüseyin Osman Osman Ağa Ömer Peder Recep Sami Selo Halil Süleyman Şaban Tahir Tevfik Turan Ümran Veli Yakup Zeynel Ziyaeddin Mustafa Toplam 83 1 31 1 1 1 1 1 2 1 1 1 1 21 1 1 1 4 2 1 1 7 6 8 1 2 1 1 1 1 6 4 1 1 1 1 5 2 1 1 254 Bu değerleri % ile ifade edersek; Mehmet ismi %12 ile ilk sırada, bunu %9 ile Ali ve Ahmet, %8 ile Mustafa , %4 Hasan, %3 ile Abdullah ve Osman, %2.5 ile İbrahim isminde şehit olanlar takip etmektedir. Şehitlerin isimleri üzerine yapmış olduğumuz değerlendirmede sonuç olarak; İstiklâl Savaşı’nda en fazla şehit, diğer savaşlarda olduğu gibi Mehmet isminde yoğunlaşmaktadır. 181 Bunu, Mustafa, Ali ve Ahmet isimleri takip etmektedir. Kayıtlarımızda Fatma adında bir bayan şehit tespit edilmiştir. e.Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı İstiklâl Savaşı’nda şehit olan 254 şehitten 65 şehitin yerleşim yeri tespit edilememiştir. 189 şehidin köy ve mahallelere göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. İstiklâl Savaşı’nda en fazla şehidin verildiği yerleşim yeri 11şehitle Sarıkavak, 10 şehitle Alibeyli (Yanıkdam), 7 şehitle Boğazpınar, 6 şehitle Beylice(Manaz), Kızılmurat Mahallesi, Çamlıyayla(Namrun), Göçük ve 5’er şehitle İnköy, Gülek ve Kalburcu gelmektedir (Bkz. Tablo 14). Tablo 14:İstiklâl Savaşı’ndaki Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı Yerlişim Yeri Afgan Mahallesi Alibeyli (Yanıkdam) Avadan Ayvagediği Bağlarbaşı Baltalı Beylice (Manaz) Boğazpınar Cami-i Cedid Mahallesi Ceyhan Cinköy Çağbaşı (Tiznik) Çakırlı Çamlıyayla (Namrun Kale) Çandır Çapar Çavuşlu (Koçmurlu) Çevlik Çiriştepe Çokak Çukur Darıpınarı Debbağhane Mahallesi Değirmendere Dervişli Dorak Emirler Esenler (Tekfur) Evci İstiklâl Savaşı 2 10 4 1 4 2 6 7 2 1 1 1 3 6 1 2 3 1 1 1 3 2 1 1 1 1 2 1 3 Yerleşim Yeri Kalburcu Kamberhüyüğü Karadiken Kargılı Kemer Mahallesi Kerimler Kızılmurat Mahallesi Konaklar Korum Körmenlik(Körüstun) Köselerli Memiroğlu Musalı Nacarlı (Kölemusalı) Olukkoyağı Özbek (Kürtmusa) Parmakkurdu Pazınçukuru Pirömerli Reşadiye (Heleke) Sanlıca (Fenk) Sarıibrahimli Sarıkavak Sarıveli Sayköy Sebil Sıraköy Sofular Mahallesi Sumat İstiklâl Savaşı 5 2 1 1 1 2 6 1 1 1 1 2 4 3 2 2 1 1 2 4 1 1 11 1 4 1 1 3 1 182 Evcili Evrenli Fakılar Göçük Gülek Günyurdu Hacıhamzalı Hebilli Huzur İhsaniye İnköy Kaklıktaşı 3 1 3 6 5 1 4 1 1 1 5 2 Şamlar Tekir Topaklı Ulaş Yanıkkışla Yaylaçukuru Yazlık Yenice Yunusoğlu BİLİNMEYEN TOPLAM 1 1 4 1 2 1 1 2 1 65 254 3. Tarsus’un Kurtuluşu’nda Şehit Olanlar a. Tarsus’un Kurtuluşu’na Kısa Bir Bakış Mersin, Millî Mücâdele döneminde (1919-1923) işgalden en çok etkilenen illerden birisidir. Montros Mütârekesi’nin imzalanmasından hemen sonra burası, Fransızlar ve İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Sonra buradan düşmanı atmak için Mersin ve çevresi Kava-i Milliye’nin en güçlü direniş cephelerinden birini oluşturmuştur. Mersin, bir ticaret merkezi olan Adana’nın limanı durumundaydı. Adana’dan Mersin’e uzanan demiryolu üzerinde olan Tarsus, Anadolu’nun sebze ve meyve ihtiyacının büyük bir bölümünü karşılamakta idi. Çok sayıda üyesi bulunan Tarsus Ticaret Odası, XIX.yy da ilk kurulan odalardandı. Şehirde İngilizlerin dokumacılık ve gıda sektöründe önemli yatırımları bulunmaktaydı 134. Tarsus, iktisadı hayatı felce uğratan I. Dünya Savaşı’nda çok şey kaybetti. Buna rağmen Fransızların ve İngilizlerin gözü bu bölgede idi. Özellikle Çukurova’nın verimliliği ve Tarsus’un tarihi ve stratejik bir konumda bulunması, bu ülkelerin iştahını kabartıyordu. Tarsus’taki Amerikan Koleji ve Fransız Rahibe Okulu, kültürel yayılma ve casusluk bakımından birer araç olarak kullanılıyordu. Nitekim daha savaş sürerken bu tür olaylardan biri, bir tesadüf sonucu ele geçirilmişti. Temmuz 1918’de bir gece yarısı Mersin Limanı açıklarında bir sandalda ele geçirilen içi belge dolu bir torbayla ilgili soruşturma, kalabalık bir casusluk ağını ortaya çıkarmıştı. Kıbrıs’taki İngiliz casusluk merkezi ile bağlantı içinde oldukları ve liman açıklarında demirleyen bir İngiliz savaş gemisine askeri 134 Ahmet Akgündüz, Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul 1993, s.517. 183 belge kaçırdıkları belirlenen bu teşkilatın üyeleri, ağır hapis cezasına çarptırılmışlardı. Ne var ki, Mondros Mütârekesi’nden sonra suçlular serbest bırakılmıştır 135. Mondros Mütârekesi imzalanınca, itilaf devletlerinin ilk işi Mütâreke’nin bazı maddelerine dayanarak, Çukurova’yı işgale kalkışmak oldu. 1 Aralık 1918 Cuma günü öğleye kadar bütün Osmanlı birlikleri Ceyhan ırmağının batısına, 5 Aralık’tan önce de Adana-Tarsus demiryolunun kuzeyine çekileceklerdir. 14 Aralık 1918’de ise Osmanlı birliklerinin tümü Pozantı’nın batısına geçmiş olacaktır. Osmanlı birlikleri, bütün ağır ve hafif silahlarını, Katma İstasyonunda İngilizlere teslim edecekler ve terhis işlerini Pozantı’nın batısında yapacaklardır 136. 17 Aralık 1918’de İngiliz savaş gemisi Mersin Limanı açıklarına geldi. Gemiden iskeleye çıkan bir İngiliz subayı Mersin Mutasarrıfı Galip Bey’e İngiliz Hükümeti’nin bir notasını iletti. Mütârekenin 7. maddesi uyarınca ve bölgede güvenliği sağlamak amacıyla işgallere girişileceği, çıkartmanın istasyon yakınındaki iskeleden yapılacağı ve işgalin Mersin’den başlayacağı belirtiliyordu. İngilizlerin Amerikan Kolejine ve fabrikalara yerleştirdikleri Hintli birliklerin ardından 1500 kişilik bir Fransız birliği Mersin’e geldi. Bunlardan sadece 150’si Fransız olup gerisi “ Kamavor” denen Ermeni gönüllülerinden oluşuyordu. 19 Aralık 1918’de Fransızlar Tarsus’u işgal ettiler. Aynı gün Suriye’deki Fransız güçlerinin Mersin’e gelmesi ile Mersin-Tarsus yöresi Fransız askerinin yığıldığı bir bölge durumuna geldi. Yöredeki Türk askeri gücünü etkisiz duruma getirmek için jandarma teşkilatını karma bir yapıya dönüştürüp Ermenilere de burada görevler verdiler. İşgal komutanlığı ayrıca bir de milis teşkilatı ve gümrük kurdu. Ayrıca işgal komutanlığı bununla dal kalmıyor ve yöre halkı içindeki azınlıkların sayısını artırmaya çalışıyordu. Özellikle Beyrut’tan getirilip buraya yerleştirilen Ermenilerle birlik olan gönüllü Ermeniler, köy ve kasabaları yağmalıyor, Müslümanların dinleri ile alay ediyor ve gelip geçenlerin dinlerine küfrederek halkı tahrik ediyorlardı 137. 135 Ahmet Akgündü, a.g.e., s.518. Yurt Ans. İçel maddesi. 137 Kurtuluş Savaşında İçel,Komisyon, İstanbul 1971, s.39 vd. 136 184 Vatanlarının elden gitmekte olduğunu anlayan yöre halkı, devletten yardım ve destek alamayınca, kendi başlarının çaresine bakmanın yollarını aramaya başlamışlardı. İşgale karşı ilk teşkilatlanma hareketi ilk günlerde başladı. Çeşitli yerlerde toplanan halkın ileri gelenleri, İslâm Hayır Cemiyeti adı altında bir teşekkül meydan getirdiler. Bunun yanında gizli teşkilatlar da kurulmaya başlandı. Teşkilatın çekirdeğini genelde Fransızlar tarafından grevden el çektirilen Osmanlı yöneticileri oluşturuyordu. İngiltere ile Fransa arasında görüşmeler sürerken toplanan Sivas Kongresi’de Anadolu ve Rumeli Müdafa-i Hukuk Cemiyetleri’nin yurt çapına yaygınlaştırılması kararlaştırılmıştı. Bu karar gereğince hemen hemen her kasabada kurulmuş olan teşkilatlar, Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’nin şubelerine dönüştürülüyordu. Tarsus’taki Müdafa-i Hukuk’un teşkilatlanmasına Belenkeşlik eşrafı önderlik etti. Zira Tarsus işgal altında idi. 19 Mart 1920’de oluşturulan bu teşkilatın başına Hacı İshak Efendi getirildi. Müdafa-i Hukuk’a bağlı olarak Binbaşı Emir Aslan Bey, gönüllü müfreze adı altında askêri teşkilat kurmaya çalışacaktı. Mart 1920 de tamamlanan bölge teşkilatlanmaları Mersin ve Tarsus Grup Komutanlıklarına bağlı olarak bir araya getirildiler. İşte bundan sonra durumu haber alan Fransız kuvvetleri ile ilk çatışmalar başladı 138. Tarsus’ta yapılan savaşları birinci bölümde anlattığımız için burada tekrar anlatma gereği duymadık. 4. Şehitler Üzerine Değerlendirmeler a. Şehitlerin Şehâdet Yerlerine Göre Dağılımı Kaynaklarımızda tespit edebildiğimiz kadarıyla Tarsus ve çevresinin kurtuluşunda 101 Tarsuslu şehit olmuştur. Yukarıda da bahsedildiği gibi Millî Mücadele’de Tarsus’tan şehit olanların çoğu bu cephede şehit olmuşlardır. Grafikte diğerleri satırındaki 14 şehidin çoğunluğu kendi köyünün savunmasında şehit olmuşlardır (Alifakılı, Bekirde, Çamtepe, Çiftlik, Elvanlı, Fakılar, Frengülü, Kızılcıklı Deresi, Aynalıkuyu Harbi, Karahisar, Karadirlik vd.). Grafiğimizi uzatmamak için sayıca 1 şehit olanları “diğerleri” adı altında gösterdik (Bkz. Grafik 13). Tarsus ve çevresindeki şehitlerin dağılımına bakıldığında Mersin 3 şehit, Ulaş Harbi 1 şehit, Pozantı 2 şehit, Tarsus 5 şehit, Nacarlı Deresi 3 şehit, Bağlar Harbi 6 şehit, Ermeniler 138 Akgündüz, a.g.e., s.521-522. Yurt Ansiklopedisi, İçel Maddesi. 185 tarafından 10 şehit, Sadık Paşa Bağyeri 4 şehit, Molla Kerim Kolu 9 şehit, Yenice Harbi 12 şehit ve Ziyaret Harbi’nde 29 şehit verilmiştir. Grafik 13: Muharebelere Göre Dağılım Diğerleri 14 Mersin 3 Ulaş Harbi 1 2 Pozantı Tarsus'ta 5 3 Nacarlı Deresi 6 Bağlar Harbi 4 Ermeniler Tarafından 10 Fransızlar Tarafından 4 Sadık Paşa Bağyeri 9 Molla Kerim Kolu 12 Yenice Harbi 29 Ziyaret Harbi 0 5 10 15 20 25 30 35 Grafikte de görüldüğü gibi en çok 29 şehitle Ziyaret Harbi’nde, bunu 12 şehitle Yenice Harbi, 10 şehitle Fransızlar tarafından şehit edilenler 9 şehitle Molla Kerim Kolu’nda şehit olanlar takip etmektedir. Bunları yüzdelik oranlarla gösterecek olur isek %28 ile Ziyaret Harbi ilk sırada gelmektedir. Bunu % 12 ile Yenice Harbi takip etmektedir. Fransızlar tarafından şehit edilenlerin oranı %10, Molla Kerim kolunda şehit olanlar %9’ye oluşturmaktadır. Diğerlerinin yüzdelik dilimi ise %13’ü bulmaktadır (Bkz. Grafik 14). 186 Tarsus çevresindeki cephelerden en fazla şehit Ziyaret Tepe Harbi’nde verilmiştir. Bunun nedeni de Ziyaret Tepe’nin çevreye ve çevre yollarına hakim bir tepe olmasıdır. Fransızlar bu tepeyi ele geçirebilmek için iki defa saldırmışlar fakat ikisinde de başarısız olmuşlardır 139. Grafik 14: Tarsus Bölgesindeki Şehitlerin Yüzdelik Dağılımı Ziyaret Harbi Yenice Harbi 1% 3% 2% 5% 3% 6% 4% Molla Kerim Kolu 13% 28% Sadık Paşa Bağyeri Fransızlar Tarafından Ermeniler Tarafından Bağlar Harbi 10% 4% 9% 12% Nacarlı Deresi Tarsus'ta Pozantı Ulaş Harbi Mersin Diğerleri b. Şehitlerin Yaş Durumları Tarsus’un kurtuluşunda verilen 101 şehitten 88’inin yaşı tespit edilebilmiş olup, 13 tanesinin yaşı bilinmemektedir. En genç şehit çocuk yaşta olup 13, en yaşlı şehit ise 70 yaşındaki Fatma ninedir. En fazla 20 yaşında 9 kişi ile şehit vermiştir. Tarsus’ta şehit olanlar arasında 16, 38, 40, 45 ve 48 yaşlarında şehit yoktur. Şehitlerin yaş durumları önceki bölümlerde yapıldığı gibi 11-15; 16-20; 21-25; 26-30; 31-35; 36-40; 41-45 ve 46-54 şeklinde yaş grupları oluşturularak grafik üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Tarsus’un Kurtuluşu’nda verilen 101 şehide göre bu verileri % ile ifade etmek gerekirse; 20 yaşında verilen şehitler %9.5 ile ilk sırada gelmektedir. Bunu, 19 yaş %6 ile 139 Bkz. Birinci Bölüm, Ziyaret Tepe Harbi, 187 takip etmektedir. 23 ve 28 yaş %5 ‘ini; 26,27, 30, 37 yaşları % 4’ünü teşkil etmektedir. 30 yaşına kadar olan şehitlerin oranı % 53’tür. Burada da şehâdet yaşları üzerinde yaptığımız çalışma bize göstermektedir ki yapılan her savaşta şehit yaşları düşmüştür. Tarsus ve çevresinin kurtuluşunda çocuk yaşındaki şehitleri görmekteyiz. Kaynaklarda bu şehitlerin nasıl şehit oldukları hakkında bilgi verilmemektedir. Grafik 15:Tarsus Bölgesi Şehitlerinin Yaş Dağılımı 25 20 20 15 20 14 13 11 9 10 5 8 4 2 0 Blmy .11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-70 c. Şehitlerin Medenî Durumlarına Göre Dağılımı Tarsus ve çevresinde şehit olan 101 şehitten 38’sinin medenî durumları hakkında bilgi mevcut değildir. Geriye kalan 63 şehitten 27’si evli, 36’sı da bekardır. Bu değerlendirmeleri yüzde ile ifade edersek evlilerin oranı %27, bekarların oranı %37, medenî durumları tespit edilemeyen şehitlerin oranı ise %37’dir (Bkz. Grafik 16). Grafik 16: Tarsus Şehitlerinin Medeni Hal Durumu Bekar 36% Bilinmeyen 37% Evli 27% 188 d. Şehitlerin İsimlerine Göre Dağılımı Millî Mücadele’de Tarsus ve çevresinden 50 farklı şehit ismi tespit edilmiştir. En fazla 14 şehitle Mehmet ismi tespit edilmektedir. Bunu, 9 şehit ile Mustafa, 8 şehit ile Ali, 6 şehit ile Osman isimleri takip etmektedir (Bkz. Tablo 14). Yapmış olduğumuz tespitten biri de babası ile aynı ismi taşıyan iki tane Mehmet oğlu Mehmet isminde şehidin varlığıdır. Diğer bir tespit de Fatma isminde bir şehidin varlığıdır 140. %9’unu, Bu değerleri % ile ifade edersek; Mehmet ismi %14’ünü, Mustafa ismi Ali ismi %8’ini, %6’sını da Osman isimleri oluşturmaktadır. Sonuç olarak Tarsus’un kurtuluşunda da en fazla şehit, diğer savaşlarda olduğu gibi Mehmet isminde yoğunlaşmaktadır. Tablo 15: Tarsus Bölgesindeki Şehitlerinin İsimlere Göre Dağılımı Şehit Adı Abdi Abdulcabbar Abdulhay Abdullah Ahmet Ahmet Ağa Ali Ali Rıza Aydın Efendi Derviş Duran Durmuş Emir Emir Ali Emir Hüseyin Fatma Ferhat Hakkı Halil Hamza Hasan Hasan Hüseyin Hüseyin İbrahim İsa 140 Şehit Sayısı 1 1 1 2 2 1 8 1 1 1 1 4 2 1 1 1 1 1 3 1 5 3 2 2 1 Şehit Adı İsmail Kerim Kürt Ali Mehmet Mehmet Ağa Mehmet Ali Mehmet Hasan Mehmet Nedim Molla Mehmet Molla Hasan Muhammet Mustafa Mustafa Cevat Osman Osman Ağa Ömer Peder Recep Sami Selo Halil Süleyman Şaban Turan Zeynel Ziyaeddin Mustafa Toplam 50 Bu şehitle ilgili açıklama “İstiklâl Savaşında Şehit Olanlar” bölümünde yapılmıştır. Şehit Sayısı 2 1 1 14 1 1 1 1 1 1 1 7 1 6 1 1 1 1 1 1 2 2 1 1 1 101 189 e. Şehitlerin Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı Millî Mücadele’de, Tarsus ve çevresinin kurtuluşunda 101 şehitten 13’ünün yerleşim yeri bilinmemekte olup, bunlardan 88’inin köy ve mahallelerine göre dağılımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. Burada tüm yerleşim yerlerinden ziyade sadece şehit verilen yerleşim birimleri tabloda verilmiştir. Tarsus’un kurtuluşunda en fazla şehidin verildiği yerleşim yeri 7 şehitle Alibeyli, 5 şehitle Çamlıyayla, 4’er şehitle Bağlarbaşı, Kalburcu, Kızılmurat, 3’er şehitle Boğazpınar, Çukur, Evci, Yenice, Sarıkavak, Sofular, 2’şer şehitle Baltalı, Cami-i Cedit, Çakırlı, Çokak, Fakılar, Göçük, Hamzabeyli, Kamberhüyüğü, Çavuşlu (Koçmurlu), Topaklı, ve 1’er şehitle de diğerleri izlemektedir (Bkz. Tablo 16). Tablo 16: Tarsus’un Kurtuluşundaki Şehitlerin Yerleşim Birimleri Yerleşim Yeri Afgan Mahallesi Alibeyli (Yanıkdam) Avadan Bağlarbaşı Baltalı Boğazpınar Cami-i Cedit Mahallesi Çakırlı Çapar Çiriştepe Çokak Çukur Darıpınarı Dervişli Emirler Evci Fakılar Çiçekli (Frengülü) Göçük Hamzabeyli Çağbaşı (Tiznik) Çamlıyayla (Namrun Kale) Hebilli Çavuşlu (Koçmurlu) İhsaniye Şehit Sayısı 1 7 1 4 2 3 2 2 1 1 2 3 1 1 1 3 2 1 2 2 1 5 1 2 1 Yerleşim Yeri Kaklıktaşı Kalburcu Kamberhüyüğü Karadiken Kemer Mahallesi Kızılmurat Mahallesi Korum Kölemusalı Körmenlik (Körustun) Olukkoyağı Pirömerli Sarıkavak Sarıveli Sayköy Sofular Şamlar Tekeliören Tekir Topaklı Ulaş Yazlık Yenice Bilinmeyen Toplam Şehit Sayısı 1 4 2 1 1 4 1 1 1 1 1 3 1 1 3 1 1 1 2 1 1 3 13 101 190 5. İç İsyanlarda Şehit Olanlar İç İsyanlarda şehit olanlardan altı tanesi hakkında karşımıza bilgi çıkmasına rağmen bunlardan sadece bir tanesi konumuzun sınırları dahilinde olduğu için bu şehit hakkında da kısaca bilgi vermek istedik. İç isyanlarda Tarsus’tan bir şehit mevcut olup 17 Şehit No’lu, baba adı Memiş olan Mestan ismindeki şehittir. Şehitlerimiz kaynağında hakkında fazla bilgi bulunmayan şehidin doğum tarihi bilinmemekte olup şehâdet tarihi ise 1919’dur. Gercebahşiş köyüne kayıtlı olan şehidin Mahall-i Vefatı ise Mecmıa olarak geçmektedir 191 SONUÇ VE ÖNERİLER Tarsus bölgesindeki 1016 şehit içinde Mehmet ismi diğer isimlere oranla oldukça fazladır. 216 isim arasında Mehmet ismi %48’i oluşturmaktadır. 1016 şehit içerisinde ise Mehmet ismi %13’ü teşkil etmektedir. Mehmet ismini Ali, Ahmet, Mustafa, İbrahim, Hasan, Hüseyin ve Osman isimleri takip etmektedir. Baba adıyla aynı adı taşıyan 31 şehit tespit edilmiştir. Bunlardan 10’u Mehmet oğlu Mehmet, 2’si İbrahim oğlu İbrahim, 6’sı Ali oğlu Ali, 3’ü Süleyman oğlu Süleyman, 1’i Şaban oğlu Şaban, 1’i Halil Ahmet oğlu Halil, 1’i Ak Hasan oğlu Hasan, 1’i Berber İsmâil oğlu İsmâil, 1’i Ömer oğlu Ömer, 1’i Abdul oğlu Abdul, 1’i Hüseyin oğlu Hüseyin, 1’i Mustafa oğlu Mustafa, 1’i Ahmet oğlu Ahmet ve 1’i de Osman oğlu Osman’dır. Son dönemini hep savaşlarla geçiren Osmanlı Devleti’nde, baba adıyla aynı adı taşıyan bu şehitler, bir başka ifade ile “Şehit oğlu Şehit” tirler. Şehitlerin vefât yaşları üzerinde yapmış olduğumuz genel değerlendirmede, en küçük şehit yaşının 13, en büyük şehit yaşının ise 70 olduğu görülmüştür. Medenî durumu bilinen 261 şehitten 124’ü evli, 137’si bekârdır. Bu rakamlar % ile ifade edildiği zaman, şehitlerin %47’sinin evli, %53’ünün ise bekâr olduğunu söyleyebiliriz 25-35 yaş ortalamasında bekâr nüfusu göz önüne aldığımızda durum endişe vericidir. Osmanlı’nın son yıllarında peş peşe devam eden savaşlar yüzünden Türk insanı belki de evlenmeye fırsat bile bulamadı. Çalışmamızda dikkatimizi çeken durum ise; evli olan şehitler içinde biri hariç tamamının tek eşli olmasıdır. Bu durum da bizlere Türk aile yapısında tek eşliliğin esas olduğunu göstermektedir. Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin sonuna kadar Tarsus bölgesinden şehit olanların yerleşim birimlerine göre dağılımını incelediğimizde: Göçük’ün 19 şehit ile ilk sırada yer aldığını bunu, Yunusoğlu’nun 18 şehit ile izlediği, Alibeyli (Yanıkdam) 17 şehit, Avadan 16 şehit Baltalı ve Kızılmurat Mahallesi’nin 14 şehit ile diğerlerinin takip ettiği görülmektedir. Araştırmamızda her savaş için değerlendirmeler ayrı ayrı yapılmıştır. 10 yıllık savaş döneminde en çok şehit, I. Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi’nde verilmiştir. Çanakkale 192 Cephesi’nde ise Arıburnu Muharebesi ön plana çıkmaktadır. Çanakkale Muharebelerinin yapıldığı 1915 yılı en çok şehidin verildiği yıldır. Çanakkale’yi Tarsus ve Mersin’in Kurtuluşu izlemektedir. Sonuç olarak diyebiliriz ki, Şark meselesinin bütün şiddetiyle gerçekleştirilmeye çalışıldığı, Anadolu’da Türk siyasi hakimiyetinin var olma- yok olma sınırına geldiği 10 yıllık savaş döneminde, diğer bütün vatan coğrafyasında olduğu gibi Tarsus bölgesi insanı da vatan savunmasında kendi üzerine düşeni yerine getirmiştir 141. 141 Halit Bilici, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Haymana Kazasından Şehid Olanlar Üzerine Bir Araştırma(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004, s.185. 193 BİBLİYOGRAFYA A. ARŞİV VESİKALARI TARSUS İLÇE NÜFUS MÜDÜRLÜĞÜ, Vefâyâta Mahsus Vukuât Defterleri,C.I-II. B. TETKİK ESERLER VE MAKALELER AKGÜNDÜZ, Ahmet, Tarsus Tarihi ve Eshâb-ı Kehf, İstanbul 1993. ARMAOĞLU, Fahir, 20 Yüzyıl Siyası Tarihi, Alkım Yayınevi, Genişletilmiş 14. Baskı, Ankara. ATATÜRK, Kemal, Nutuk, Millî Eğitim Basımevi, C.I-II, İstanbul 1993. AYHAN, Yusuf, Mustafa Kemal’in Pozantı Kongresi ve Adana’nın Kurtuluşu, İpek Matbaası, Adana 1963. AYHAN, Yusuf, Çukurova Albümü, Kemal Matbaası, Adana 1973. BALAYIR, Fethi, İlimiz İçel ve İlçeleri, 1987. BELEN, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür Bak. Yay., Ankara 1983. BİLGİLİ, Ali Sinan, Osmanlı Döneminde Tarsus Sancağı ve Tarsus Türkmenleri, Kültür Bak. Yay., Ankara 2001. BİLİCİ, Halit, Balkan Savaşları’ndan Millî Mücâdele’nin Sonuna Kadar Haymana Kazasından Şehid Olanlar Üzerine Bir Araştırma(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 2004. ÇIPLAK, M. Necati, İçel Tarihi (Tarihi-Turistik Zenginlikleri), Ankara 1968. DELİKOCA, Yusuf, Çukurova Kahramanları, Çukurovalı Yay., Adana 2005. DEMİRTEŞ, Ali, İçel İli Yakın Çevre İncelemeleri, Ankara 1983. DEVELİ, Şinasi, Dünden Bugüne Mersin, Mersin 1990. DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yay., Ankara 2002. ENER, Kâsım, Çukurova Kurtuluş Savaşı’nda Adana Cephesi, Ankara 1996. ENER, Kâsım, Ramazanoğulları Türkmen Beyliği, İstanbul 1985. 194 ENER, Kasım, Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, İstanbul 1964. EROĞLU, Hazma, Türk İnkılâp Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1982. GÖK, Dursun, Osman Akandere, Osman Sönmez, Yaşar Semiz, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Sel-Ün Vakfı Yay., Konya 2003. İçel İl Yıllığı 1967, (Tertip ve Reaksiyon, Kâzım Erbil), Ankara 1967. KESKİN, Mustafa, Abdulkadir Yuvalı, Ayhan Öztürk, Mustafa Ekinci, Türk İnkılâbı ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ufuk Kitabevi Yay., Kayseri 1995. KINAL, Firuzan, Eski Anadolu Tarihi, Ankara 1962. KÖSTÜKLÜ, Nuri, “Balkan Savaşları’ndan Millî Mücadeleye “Şehitler” Üzerine Yapılacak Bilimsel Araştırmalarda Metod ve Kaynak Meselesine Dair Bazı Düşünceler”, Dokuzuncu Askeri Tarih Kongresi, Harbiye (İstanbul), 22-24 Ekim 2003. KÖSTÜKLÜ, Nuri, Millî Mücâdele’de Denizli, Isparta ve Burdur Sancakları, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1999. KÖSTÜKLÜ, Nuri, Millî Mücadele’de Şehid Olan Ilgınlılar, Atatürk ve Millî Mücadele’de Ilgın Paneli, Ilgın Kaymakamlığı, 16 Mayıs 2003 Ilgın. KÖSTÜKLÜ, Nuri, Millî Mücadele’de Şehit Olan Sivaslılar, Sivas Kongresi Birinci Uluslar arası Sempozyumu 25-27 Ekim 2001. KÖSTÜKLÜ, Nuri, Vatan Savunmasında Mevlevihaneler, Çizgi Kitabevi, Konya 2005. Kurtuluş Savaşında İçel, (Haz. “Kurtuluş Savaşında İçel” Tarihini Yazma Komitesi, İstanbul 1971. MSB, ŞEHİTLERİMİZ, Osmanlı-Rus, Osmanlı-Yunan, Trablusgarp, Balkan, I.Dünya, İstiklâl, Kore, Kıbrıs, İç Güvenlik, Cilt I-V, Millî Savunma Bakanlığı Yay., Ankara 1998. ÖZ, Hikmet, Bilinmeyen Tarsus, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1998. ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul 1983. ÖZTUNA, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, C.III, Ankara 1986. ŞALVUZ, İsmail Ferahim, Kurtuluş Savaşında Kahraman Çukurovalılar(Adana, Tarsus, Mersinliler), (Sadeleştiren: Halil Atılgan),Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002. Tarsus Ticaret ve Sanayi Odası Rehberi, (Tarsus Rehberi), 1986. TURAN, Osman, Kurtuluş Savaşı Hatıraları, Arma Yayınları, İstanbul1998. 195 TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1971. TURAN, Refik, Mustafa Safran, Semih Yalçın, Muhammed Şahin, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Siyasi Kitabevi, Ankara 1994, UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi C.1, Ankara 1988. YILDIRIM, Cihat, Millî Mücadele Döneminde İçel Sancağı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya 1998. YILMAZ, Faruk, Zeki Can, İbrahim Öztürk, Hamdi Doğan, Türk İnkılap Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Tolunay Yayıncılık, Niğde 1997, YURT ANSİKLOPEDİSİ, İçel Maddesi. Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1981. YURTSEVER, Cezmi, Kamovorlar, Çukurovalı Yayınları, Adana 2003. 196 SÖZLÜK A Ahz-ı Asker Şube Riyaseti: Asker alma şube başkanlığı Aşiret: Kabile, oymak. B Ber- Hayat: Sağ, diri Bertaraf: 1.Bir yana atılan. 2. Şöyle dursun, lazım değil, ne ise ne. Beyan: Anlatma, açık söyleme, bildirme. Birader: Erkek kardeş, kardeş. C Ceriha: Yara D Duhul: İçeri girme,içine girme. Düvel-i Muazzama: Büyük Devletler. (İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya- Macaristan, Rusya, İtalya) E Endâht: 1.Atma, atış, atılma. 2. Silah atma, boşaltma. 197 F Fesh: Bozma, bozulma, dağıtma, dağılma. Fütûhât: Zaferler, fethedilen, zaptedilen memleketler. G Ğıyâbi: Kendisi hazır olmadığı halde yapılan muamele ile ilgili. Savcılıkla çağrılan duruşmaya gelmeyen kimse hakkında yapılan muamele ile ilgili. H Hasıl: Husule gelen, husul bulan, peyda olan, çıkan, üreyen, türeyen, biten. İbare: 1. Cümle, 2. Parağraf, 3. Bir metinden çıkarılmış birkaç satır. İhdas: Meydana getirme, ortaya çıkarma. İlga: 1. Lağvetme, kaldırma, bozma. 2. Yürürlükten kaldırma, hükümsüz bırakma. İstihsal: 1. Hazır etme, meydana getirme, üretme. 2. Elde etme, ele geçirme, ele geçirilme. K Karye: Köy Kayden Mücerred: Kaydı yoktur. Kebir: Büyük, ulu. 198 M Mahkeme-i Şeriyye: Nikah, miras taksimi ile din işleriyle ilgili mes’elelere bakan mahkeme. Mahall: Yer. Mahsus: 1. Hissedilen, beş duyuludan biriyle duyulan, anlaşılan, 2. Belli, aşikar, meydanda. Makus: Ters çevrilmiş, baş aşağı getirilmiş. Mecruhan Şehid: Yaralanarak şehit olmuş. Mecruhin Hastahanesi: Yaralılar hastahanesi. Muahede: 1. Karşılıklı andiçme. 2. Andlaşma. Muâmelat: Dairelerde yapılan kayıt, takip ve saire gibi işler. Muâmelat-ı Zatiye: Özlük işleri. Mucebince: Gereğince. Mücerred: 1. Tecrid edilmiş, soyunmuş, çıplak. 2. Tek, yalnız. 3. Karışık ve katışık olmayan. 4. Bekar. Müsâdeme: Çarpışma, tokuşma, birbirlerine çarpma. Müteehhil: Teehhül edilmiş, evlenmiş, evli. Müteveffa: Vefat etmiş olan, ölen, ölmüş, ölü. N Nümayiş: 1. Gösteriş, gösteri, görünüş. 2. Yalandan gösteriş, göz koyma. R Rivâyet: 1. Söylenti, bir haber, söz veya hadisenin hikayesi. 2. Hikaye edilen bir haber, söz veya hadise. 199 Riyâset: Reislik, başlık, baş olma, başkanlık. S Sağir: 1. Küçük, ufak. 2. Buluğa ermemiş, erginlik çağına gelmemiş çocuk. Seyyar Hastane: Taşınabilen hastahane. Ş Şube Riyâsetinden: Şube başkanlığından. T Tahrir: Yazma yazılma. Tashih: Sağlığına iade etme, düzeltme. V Vâki: 1. Koruyan saklayan. 2. önleyici (tedbir, ilaç) Vechiyle: Tarafıyla, yönüyle. Vefâyât: Ölümler. Vukûu: Meydana gelme, olma. Z Zevce: Nikahlı kadın, eş. Zevci: Karı kocaya ait, karı koca ile ilgili. 200 EKLER EK – 1 : TVMVD’den Örnek 201 EK – 2 : Tarsus Köyleri Haritası 202 EK – 3 : Osmanlı Devleti’nin Son Zamanında Tarsus’un Siyasi Haritası
