NiJERYA •GANA •TANZANYA

iSTANBUL TiCARET ODASI
YAYlN NO :1994-5
'
ORTAAFRIKA
IHRACAT PAZAR
•
ARAŞTIRMASI
•NiJERYA
•GANA
•TANZANYA
iSTANBUL
Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti'nin Birleşmiş Milletler Geliştir­
me Programı çerçevesinde TUR/88/031 numaralı projesi olup istanbul Ticaret Odası'nın elemanlarınca hazırlanmıştır.
Hazırlayanlar
Selçuk Tayfun Ok
Özlenen Sezer
ÖN SÖZ
Oda'mızın, ihracatçılarımızın
ve dış yatırımlarla ilgilenen şirketlerimizin
potansiyel pazarlarla ilgili bilgi gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik çeşitli çalışmaları da bulunmaktadır. Bu tür çalışmalarımızın en önemlilerinden
birisi ihracat pazar araştırmaland ır. Ticari ve ekonomik ilişkilerimizin gelişti­
rilmesi bakımından potansiyel arzeden ülkelerdeki piyasa koşulları, ekonomik durum, iş mevzuatı ve işadamiarım ız açısından yararlı olacağı düşünü­
len diğer konulara ilişkin bilgilerin araştırılıp değerlendirildiği bu çalışmalar,
1984 yılından beri sürdürülmektedir.
ile gerçekleştirilen bu tür
Milletler (BM) Geliştirme Programı çerçevesinde işbirliği yaptığımız Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) ile ortaklaşa projelerle de yapılmaya başlanmıştır. Söz konusu proje çerçevesinde gerçekleştirilen bu araştırmada, ülkemiz açısından bugüne kadar hemen hemen
hiç değerlendirilmeyen fırsatiara sahip olan, ancak yeterli bilgi sahibi almadığımız üç Afrika ülkesi seçilmiştir. Doğu'dan Batı'ya doğru Orta Afrika kuşa­
ğında yeralan Tanzanya, Nijerya ve Gana, özellikle ihracat potansiyelimiz
1989
yılına
kadar
yalnızca Oda'mızın olanakları
araştırma çalışmaları, Birleşmiş
açısından incelenmiştir.
Araştırmamızın ihracatçılarıiıııza
ve ilgililere faydalı olmasını diler, hazır­
bulunan BM kuruluşlarına, T.C. Nijerya Büyükelçisi Salih
Zeki Karaca'ya, T.C. Lagos Ekonomi ve Ticaret Müşaviri Ayhan Özkan'a,
çalışmayı yapan Oda' m ız elemanları Selçuk Tayfun Ok ve Özlenen Sezer'e,
yazımını gerçekleştiren Oya Uçar ve Selma Subutay'a teşekkür ederim.
lanmasında katkısı
Genel Sekreter
Prof. Dr. ismail Özaslan
iÇiNDEKiLER
ÖNSÖZ
AMAÇ-YÖNTEM ... .. .. .. .. ... .. .. .. ... ... .. .. .. .. .. .... ... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .... .. .. ... .. .. ...... ... . 9
ÖZET DEGERLENDiRME-SONUÇ ......................................................... 11
NiJERVA ................................................................................................. 15
1. ÜLKE VE TOPLUM ............................................................................... 17
1. COGRAFi YAPI ................................................................................
2. DEMOGRAFiK YAPI ........................................................................
2.1. Sosyal Yapı ................................................................................
2.2. Nüfus .........................................................................................
2.3. Dil ...............................................................................................
2.4. Din .............................................................................................
2.5. Eğitim ve Sağlık .........................................................................
2.6. Para Birimi .................................................................................
3. TARiHi YAPI .....................................................................................
4. iDARi YAPI .......................................................................................
17
17
17
17
18
18
18
19
19
19
ll. GENEL EKONOMi ...............................................................................
1. GENEL DURUM ..............................................................................
2. iMALAT SANAYii .............................................................................
3. TARIM VE HAVVANCILIK ...............................................................
3.1. Tarımsal Üretim ........................................... ~ ............................
3.2. Hayvancılık, Balıkçılık ................................................................
4. MADENCiLiK VE PETROL ..............................................................
4.1. Maden Üretimi ..........................................................................
4.2. Petrol Üretimi ............................................................................
5. ULAŞTlRMA ....................................................................................
5.1. Karayolu Taşımacılığı ................................................................
5.2. Denizyolu Taşımacılığı ..............................................................
5.3. Demiryolu Taşımacılığı ..............................................................
5.4. Havayolu Taşımacılığı ...............................................................
6. BÜTÇE VE ÖDEMELER DENGESi ................................................
20
20
23
25
25
26
27
27
28
30
30
30
30
30
31
lll. DIŞ TiCARET .....................................................................................
1. GENEL DIŞ TiCARET ....................................................................
2. iHRACAT ........................................................................................
3. iTHALAT .........................................................................................
4. TÜRKiYE-NiJERYA TiCARi iLiŞKiLERi ........................................
33
33
34
36
39
IV. PAZAR HAKKINDA BiLGiLER ...........................................................
1. PAZARlN YAPISI ...........................................................................
1.1. Yurtiçi Mal Arz ı ............................................. , ...........................
1.2. Dış Ticaretin Genel Seyri ..........................................................
1.3. ithalatta Kısıtlamalar .................................................................
1.4. ithalat Uygulaması ....................................................................
1.5. ithalatta Vergi Uygulamaları .....................................................
40
40
40
41
42
43
43
1.6. Dağıtım Kanalları ......................................................................
1.7. Tüketicinin Yapısı ve Davranışlar .............................................
1.8. ihracat Olanaklarım ız ................................................................
1.9. ihracatçılarımıza Öneriler ..........................................................
47
48
49
51
V. iŞADAMLARI iÇiN YARARLI BiLGiLER .............................................
1. ÜLKEYE GiDiŞ ................................................................................
2. NASIL GiDiLiR ................................................................................
3. NE ZAMAN GiDiLiR ........................................................................
4. GÜMRÜK KONTROLÜ ....................................................................
5. i KLiM-KIY AFET ...............................................................................
6. ULAŞIM ...........................................................................................
7. iŞ SAATLERi ...................................................................................
8. HABERLEŞME ................................................................................
9. DiGER YARARLI BiLGiLER ............................................................
1O. YARAR Ll ADRESLER ...................................................................
11. GÖRÜŞÜLEN KiŞiLER .................................................................
12. FAYDALANILAN KAYNAKLAR .....................................................
52
52
52
53
53
5:3
53
53
54
54
54
54
56
GANA ...................................................................................................... 57
1. ÜLKE VE TOPLUM ...............................................................................
1. COGRAFi YAPI ................................................................................
2. DEMOGRAFiK YAPI ........................................................................
2.1. Sosyal Yapı ................................................................................
2.2. Nüfus ..........................................................................................
2.3. Dil ...............................................................................................
2.4. Din ..............................................................................................
2.5. Eğitim ve Sağlık .........................................................................
2.6. Para Birimi .................................................................................
3. TARiHi YAPI ....................................................................................
4. iDARi YAPI ......................................................................................
59
59
59
59
59
60
60
60
60
61
61
ll. GENEL EKONOMi ...............................................................................
1.TARIM ..............................................................................................
2. iMALAT SANAYii .............................................................................
3. MADENCiLiK ...................................................................................
4. BANKACillK ....................................................................................
5. BÜTÇE VE ÖDEMELER DENGESi ................................................
6. ULAŞTlRMA ....................................................................................
6.1. Karayolu Taşımacılığı ................................................................
6.2. Demiryolu Taşımacılığı ..............................................................
6.3. Havayolu Taşımacılığı ...............................................................
6.4. Denizyolu Taşımacılığı ..............................................................
62
66
68
69
71
72
73
73
73
74
74
lll. DIŞ TiCARET .....................................................................................
1. GENEL DIŞ TiCARET ....................................................................
2. iHRACAT ........................................................................................
3. iTHALAT .........................................................................................
4. TÜRKiYE-GANA TiCARi iLiŞKiLERi .............................................
75
75
77
78
81
IV. PAZAR HAKKINDA BiLGiLER ...........................................................
1. PAZARlN YAPISI ...........................................................................
1.1. Pazarın Tanımı ve Büyüklüğü ..................................................
1.2. Dağıtım Kanalları .....................................................................
1.3. Tüketicinin Yapısı ve Davranışları ...........................................
1.4. ithalat Rejimi ve Uygulaması ...................................................
1.5. ithalatı Yasak Mallar ve Kısıtlamalar .......................................
1.6. ithalatın Finansmanı ................................................................
1.7. ithalatta Gerekli Belgeler .........................................................
1.8. ithal Mallarında Standart Uygulaması ve
Ekspertiz Uygulaması ..............................................................
1.9. Gümrük Rejimi ve istenilen Belgeler .......................................
1.1 O. ithalatta Alınan Vergiler .........................................................
1 .11 . Ambalaj Paketierne ve Etiketlema Standartları .....................
1.12. Pazara Giriş için Çeşitli Bilgiler .............................................
82
82
82
83
85
86
86
87
87
87
88
88
89
90
V. iŞADAMLARI iÇiN YARARLI BiLGiLER ............................................. 94
1. ÜLKEYE GiRiŞ ............................................................................... 94
2. NASIL GiDiLiR ................................................................................ 94
3. NE ZAMAN GiDiLiR ........................................................................ 94
4. GÜMRÜK KONTROLÜ ................................................................... 94
5. iKLiM VE KIYAFET ......................................................................... 95
6. ULAŞIM ............................................................................ :.............. 95
7. iŞ SAATLERi ................................................................................... 95
8. HABERLEŞME ................................................................................ 95
9. OTELLER ........................................................................................ 96
10. DiGER YARARLI BiLGiLER ......................................................... 96
11. YARARLI ADRESLER ................................................................... 96
12. GÖRÜŞÜLEN KiŞiLER ............................................................... 102
13. FAYDALANILAN YAYlNLAR ....................................................... 104
TANZANYA ........................................................................................... 105
1. ÜLKE VE TOPLUM .............................................................................
1. COGRAFi YAPI ..............................................................................
2. DEMOGRAFiK YAPI ......................................................................
2.1. Sosyal Yapı ..............................................................................
2.2. Nüfus .......................................................................................
2.3. Dil .............................................................................................
2.4. Din ...........................................................................................
2.5. Eğitim ve Sağlık .......................................................................
2.6. Para Birimi ...............................................................................
3. TARiHi YAPI ...................................................................................
4. iDARi YAPI .....................................................................................
107
107
107
107
108
108
108
108
108
109
109
ll. GENEL EKONOMi ............................................................................. 11 O
1.•TARIM ........................................................................................... 113
2. MADENCiLiK ................................................................................. 116
3. iMALAT SANAYii .......................................................................... 117
4. BÜTÇE .......................................................................................... 119
5. BANKACillK ................................................................................. 120
6. ULAŞTI RMA ..... ..... .. .. .. .. .... .. .. .. ...... .. .... ... .. .... .... .... ...... .... ... .. .......... 121
6.1. Demiryolu Taşımacılığı ............................................................ 121
6.2. Karayolu Taşımacılığı .............................................................. 122
6.3. Denizyolu Taşımacılığı ............................................................ 122
6.4. Havayolu Taşımacılığı ............................................................. 122
lll. DIŞ TiCARET ...................................................................................
1. GENEL DIŞ TiCARET ..................................................................
2. iHRACAT ......................................................................................
3. iTHALAT ...... .... ..... .... .. .. ...... .... ...... .. ..... .. .. ...... .. .... ...... ....... ..... ... .. ..
4. TÜRKiYE-TANZANYA TiCARi iLiŞKiLERi ..................................
123
123
124
125
127
IV. PAZAR HAKKINDA BiLGiLER .........................................................
1. PAZARlN YAPISI .........................................................................
1.1. Pazarın Tanımı ve Büyüklüğü ..............................................
1.2. Dış Ticaretin Seyri ve Beklentiler ........................................
1.3. Dağıtım Kanalları .................................................................
1.4. Tüketicinin Yapısı ve Davranışları .......................................
1.5. ithalat Rejimi ve Finansman Uygulaması ............................
1.6. ithalat Kısıtlamaları ve Yasaklar ..........................................
1.7. Bürokrasi ve Kambiyo Uygulamaları ...................................
1.8. ithalatta Gerekli Belgeler ..... .. ..... .. .......... .... .......... ..... ... ... ... .
1.9. ithal Mallarında Standart Uygulaması .................................
1.1 O. ithalatta Kontrol ve Denetim ................................................
1.11. Gümrük ve Antrepo Rejim ...................................................
1.12. ithalatta Vergi Uygulamaları ................................................
1.13. Transit Ticaret ....... ........ .. .... ....... .. ...... .. .... .... .... ........... .. ......
1.14. Zanzıbar'ın ithalat Rejimi .....................................................
1.15. Pazara Giriş için Çeşitli Bilgiler ...........................................
128
128
128
130
131
131
132
133
133
134
134
135
135
135
136
136
136
V. iŞADAMLARI iÇiN YARARLI BiLGiLER ...........................................
1. ÜLKEYE GiRiŞ ..............................................................................
2. NASIL GiDiLiR ..............................................................................
3. NE ZAMAN GiDiLiR ......................................................................
4. GÜMRÜK KONTROLÜ ..................................................................
5. iKLiM VE KIYAFET .......................................................................
6. ULAŞIM .........................................................................................
7. iŞ SAATLERi .................................................................................
8. HABERLEŞME ..............................................................................
9. ÇEŞiT~i ~DRES~E~ .....................................................................
1O. GORUŞULEN KIŞILER ...............................................................
11. FAYDALANILAN KAYNAKLAR ...................................................
140
140
140
141
141
141
141
142
142
142
147
148
AMAÇ VE YÖNTEM
A.AMAÇ
en önemli amacı, uluslararası ticaret ile ilgilenen
dikkatini, haklarında çok az şey bildiğimiz Orta Afrika ülkelerine çekebilmektir. Böylece, ihracatımızın arttırılması açısından yeni pazar
olanaklarının bulunması, ihraç ürünlerimizin çeşitlendirilmesi de mümkün
olabilecektir. Araştırmamızın bir başka amacı da, halen ithalatını yaptığımız
birçok hammadde ve tarımsal ürünün daha değişik kaynaklardan daha düşük maliyetlerle sağlanması olanaklarının incelenmesidir.
Bu pazar
araştırmasının
firmalarımızın
Afrika kıtasında, nispeten daha iyi değerlendirebildiğimiz Kuzey Afrika Ülkeleri ve Güney Afrika Cumhuriyeti dışında, ihracat potansiyelimizi değer­
!endiremediğimiz ülkeler mevcuttur. Bunlardan üçü, Birleşmiş Milletler'in
(BM) ticareti geliştirme kuruluşu olan Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) ile
yaptığımız işbirliği projesi çerçevesinde ele alınmıştır. Bunlar, doğudan batı­
ya doğru orta kuşakta yeralan Tanzanya, Gana ve Nijerya'dır. Bu üç ülke,
gerek ekonomik düzenleri, gerekse siyasi yapılanmaları dikkate alınarak,
BM kuruluşları ile mutabakat içerisinde belirlenmiştir.
Masabaşı ve saha araştırmalarımızda, yukarda belirtilen amaçlar doğrultusunda sözkonusu ülkelerin,
a) Ekonomik yapısı ve durumu,
b) Pazar büyüklüğü ve potansiyeli,
c) Yurtiçi arz ve talep, ithalatının yöneldiği kaynaklar,
d) Kalite, paketleme, ambalajlama ve işaretierne standartları,
e) Dağıtım kanalları,
f) Tüketici tercihleri,
g) Dış ticaret mevzuatı,
h) Pazar ile ilgili beklentiler ve öneriler,
gibi işadamlarımızın gereksinim duyabilecekleri çeşitli ayrıntılar, mümkün
olduğunca ele alınarak, incelenerek bilgi derlenmeye çalışılmıştır.
B. YÖNTEM
Oda'mızca, 1984 yılından bu yana gerçekleştirilen pazar araştırmalarında
da olduğu gibi öncelikle, birinci aşamada, ihracatımız açısından potansiyel
gösteren ülkelerden, ithalat büyüklüğü, ithalat mevzuatı, ihraç mallarımızın
üçüncü ülkelerden ithal edilip edilmediği, ihracatçılarımızca yeterince tanınıp
tanınmadığı, ekonomik ve siyasi yapısı ve istikrarı gibi çeşitli kriterler gözönüne alınarak Tanzanya, Nijerya ve Gana hedef ülkeler olarak seçilmiştir.
9
ikinci aşamada, masabaşı araştırması yapılacak hedef ülke (ler) ile ilgili
olarak çeşitli dillerde yayınlanan mevcut bilgi kaynakları taranmış, güncel ve
kullanılabilir bilgilerin toplanmasına çalışılmıştır. Masabaşı araştırmalarının
ilk bölümünde Oda'mızda mevcut olan bilgiler incelenmiş, çeşitli kuruluşlar­
dan dokümanlar toplanmıştır. ikinci bölümde ise, Cenevre'deki Uluslararası
Ticaret Merkezi'nin dokümantasyon biriminde çalışmalar yapılmış ve bu ülkeler ile ilgili uzmanlarla görüşülmüştür.
Üçüncü aşamada ise, sırasıyla Tanzanya, Gana ve Nijerya'ya gidilerek,
Dar Es Salaam, Akra ve Lagos şehirlerinde saha araştırmaları gerçekleşti­
rilmiştir. Masabaşı çalışmaları sırasında belirlenen ilgili kurum ve kuruluşlar­
la yüzyüze görüşmeler yapılarak sürdürülen saha araştırmalarında da, ilgili
yetkililerden mevcut uygulamalar ile önümüzdeki yıllarda iş mevzuatı ile ilgili
muhtemel politikaları ithalatçıların piyasa değerlendirmeleri, tercihleri, ihracştçılarımıza önerileri ile ilgili görüşleri alınmıştır.
Dördüncü ve son aşamada da, masabaşı ve saha araştırmaları sonucunda elde edilen tüm bitgilerbir kere daha gözden geçirilmiş, araştırma sonuçları kaleme alınmış ve hazırlanan rapor kitap haline getirilmiştir.
10
ÖZET, DEGERLENDiRME VE SONUÇ
Tanzanya, Nijerya ve Gana, gelişmişlik düzeyi bakımından dünya ortalabulunmalanna karşm, Afrika kitasimn görece daha iyi durumda bulunan ülkeleri olup, kendi bölgelerinde önemli konumlara sahiptir.
masının altında
Yeraltı
ve yerüstü kaynakları ile önemli bir potansiyele sahip olan her üç
ekonomi politikaları nedeniyle istedikleri gelişme hızına kavuşamamıştır. Özellikle Nijerya, zengin petrol rezervlerine rağmen, çeşitli tahminlere göre 120 milyona ulaşan nüfusu ve yanlış ekonomik uygulamalar
nedeniyle, bulunması gereken çizginin altında kalmıştır.
ülke de,
yanlış
Sözkonusu ülkelerde tüketim ve ithalat eğilimi oldukça yüksektir. Bir yandan ekonomik büyüme için gerekli olan yatırım mallarının zorunlu ithalatı, bir
yandan halkın bastırılmış tüketim açlığı ithalat faturasının sürekli artışına yolaçmaktadır. Ödemeler dengesinden kaynaklanan döviz darboğazı nedeniyle, kullanılmış mal ithalatı da oldukça yaygındır.
Bu ülkelerin üçü de serbest piyasa ekonomisini tercih etmişlerdir. Dış ticaret sistemleri oldukça liberaldir. ithalatta ve ihracatta kısıtlama ve yasaklamalar çok fazla değildir. ithalatın finansmanı konusunda, özellikle Merkez
Bankası kaynaklarından kullanım sözkonusu olduğunda, maliyet ve tahsis
süresi artmaktadır. Bürokrasi ve gümrük işlemleri bakımından Gana, diğer
iki ülkeye göre daha düzenlidir. Nijerya ise, gerek iç, gerekse dış ticarette
çeşitli düzensizlikler yaşayan, hatta sistemli bir şekilde yabancı firmaları dolandıran illegal firmaların bulunduğu bir ülkedir. Öncelikle bu ülke ile olan ticari ilişkilerde çok daha ihtiyatlı davranmaktayarar vardır.
Ürün kalitesi, ambalajlama, paketleme ve işaretleme standartları konusunda herhangi bir yaptırırnın veya talebin bulunmadığı bu ülke pazarların­
da, özellikle tüketicilere yönelik gıda maddelerinde küçük paketierin satış
şansı daha yüksektir. Alım gücünün zayıflığı, iklim ve koruma koşullarının
yetersizliği nedeniyle büyük miktarda mal alımı yaygın değildir.
Tüketici tercihleri bakımından söylenebilecek ilk söz, tahmin edilebileceği
üzere, ürün fiyatının en önemli unsur olduğudur. Tüketidierin ve ithalatçıla­
rın gözünde Avrupa, ABD ve Japonya menşeli malların bir prestiji bulunsa
da, fiyat unsuru herşeyin gözardı edilmesine neden olmaktadır. Ayrıca, ithalatçılar açısından, ödeme koşullarının avantajlı olması, hatta mal takasının
sözkonusu olması gibi durumlarda tercih hemen değişebilmektedir.
Türk ihraç mallarının bir kısmı, başta Nijerya olmak üzere, bu ülkelerde
bilinmektedir. Elektrikli ev eşyaları, otomotiv sanayi ürünleri, bisküvi ve şe-
11
kerlemeler, alüminyum profil, konserveler, inşaat malzemeleri, tekstil ürünleri, plastik eşyalar, ilaçlar gibi ürünlerimiz bu ülkelere az çok ihraç edilmektedir. Ancak, bu ülkelerdeki ithalatçıların Türkiye'nin üretim ve ihracat potansiyelinden yeterince haberdar olduklarını belirtmek zordur.
TANZANYA
Türk ihraç ürünleri için muhtemel bir pazar olan Tanzanya, kişi başına
gelirin oldukça düşük olduğu ve ödemeler dengesinde büyük açıkların bulunduğu bir ülkedir. Takas yoluyla yapılacak ticaret ülke şartları itibariyle ve
özellikle döviz sıkıntısını aşabilmek için uygun bir yol olarak görünmektedir.
Tanzanya'dan Türkiye'ye ithal edilebilecek muhtemel ürünler kahve, kakao,
kereste, tropikal meyvalar, hurma, deniz ürünleridir. Türkiye'den ihraç edilebilecek ürünler özellikle inşaat malzemesi, plaştik malzeme, hazır giyim, iş­
lenmiş gıda maddesi, sebze, tahıl, elektrikli eşyalar, oto yedek parçası, ilaç,
çeşitli tüketim maddeleridir. Türkiye'nin Tanzanya piyasasına girmesi için
ulaşım büyük bir engel gibi görünse de, Uzakdoğu ve Güney Afrika güzergahının üzerinde olması bir avantajdır. Direkt ulaşım imkanının sağlanması
ürünlerimizin piyasaya daha kolay girmesini sağlayacaktır. Genel hatlarıyla
Tanzanya orada·yatırım yapmayı düşünenişadamlarımıza müsait bir ortam
vaat etmektedir.
GANA
Gerek uluslararası ticaret, gerekse de dağıtım kanalları ve iç ticaret bakı­
Gana diğer. ülkelere nazaran oldukça düzenli bir ülkedir. Dış ödemeler dengesi sorunları bulunmaktadır. Özellikle ithalatın finansmanında giderek artan sorunlar belirmektedir. Tanzanya ile aynı sosyo-ekonomik
yapıya sahip olan ülkede ithalat ve ihracat yapabileceğimiz ürünler de hemen hemen aynıdır. Gana Ticareti Geliştirme Konseyi, istanbul Ticaret
Odası ile işbirliği yapmayı arzu etmektedir. Bu işbirliği ortak iş toplantıları ve
Türk ihracatçılarının Akra Uluslararası Fuarı'na katılması şeklinde ifade edilmektedir.
mından,
NiJERYA
Türk ihraç ürünleri bu piyasalarda bilinmektedir. Buzdolabı, bisküvi, forklift, alüminyum profil halen Nijerya pazarında bulunan ürünlerimizdir. Nijerya'nın dış ticarette çeşitli sorunları vardır. Yabancı işadamları için güvenli iş
yapabilme ise en önemli sorundur. Bir diğer sorun da tüm gelişmekte olan
ülkelerde olduğu gibi ithalatın finansmanı sorunudur. Bu araştırmamız süresinde özellikle saptanan bir nokta da gerek dış ticaret gerekse genel ekonomik durum hakkında detaylı rakamsal bilginin Nijerya'da bulunmadığıdır.
12
Zengin petrol rezervleri ve 120 milyonluk nüfusu dolayısıyla, Nijerya, Afrika'daki en büyük pazarlardan biri olmaktadır. Lagos'da görüşülen ve Türkiye ile iş yapan ithalatçı firmalara göre, Türk ihraç ürünlerinin rekabet şansı
oldukça fazladır. Ancak Türk sanayiinin ve dış ticaretinin son on yıldaki gelişmelerinden yeterince haberdar olmadığı söylenmelidir.
Sonuç olarak belirtmek gerekirse, bu piyasalarda Türk ihraç ürünlerinin,
kalite, paketleme, etiketierne vs. hususlarda bir sorunu yoktur. Ancak, direkt
ulaşım imkanlarının bulunmaması ve fiyat dalgalanmaları ihraç ürünlerimiz
açısından temel sorun olmaktadır.
Türkiye'den bu ülkelere açılacak ithalat kredilerinin Afrika
olumlu bir etki yapacağı kesindir.
13
piyasası
için
•
NIJERYA
NiJERYA
1. ÜLKE VE TOPLUM
1. COGRAFi V API
Resmi adı Nijerya Federal Cumhuriyeti olan ülke, Batı Afrika'da Gine
Körfezi kıyısında yer almaktadır. Toplam yüzölçümü 923.768 kilometrekare
olan ülke, batıda Benim, kuzeyde Nijer, kuzeydoğuda Çad gölü ve doğuda
Kamerun ile çevrilidir.
Jeolojik yapı olarak çok yüksek bir ülke değildir. Nijer
büyük akarsuyu olup Gine Körfezi'ne dökülmektedir.
Trepik iklim
kuşağında
ırmağı
ülkenin en
yer alan ülkede özellikle güney bölgelerde muson
yağmurları etkili olmaktadır ve ortalama sıcaklık 32 °C'dır. iç kesimlerde ise
yağış mevsimi Nisan ve Ekim arasındadır ve ortalama sıcaklık daha yüksektir. Güney kıyılarda yıllık yağış miktarı 1.800-4.300 mm. kuzey bölgelerde
ise 500 mm. civarındadır.
2. DEMOGRAFiK YAPI
2.1. Sosyal
Yapı
Nijerya da diğer Afrika ülkeleri gibi oldukça karmaşık bir etnik yapıya sahiptir. Çeşitli göç yollarının kesiştiği bir noktada olması Nijerya'da kendi gelenek ve görenekleriyle yaşayan 250 farklı grubu bir araya getirmiştir.
1960'1ı yılarda çeşitli sebeplerden başlayan dış göç daha sonraki yıllarda yerini tam tersi bir olaya; dışarıdan Nijerya'ya göçe bırakmıştır. Ülke içinde
özellikle kakao üretim bölgeleri ve batıdaki sanayi ve tarım bölgelerine yönelik iç göç demografik yapının sürekli hareketli olmasına yol açmıştır.
2.2. Nüfus
Nijerya nüfus artış hızı bakımından dünyada ilk sıralarda yer almaktadır.
Ülkede etnik yapının olması nedeniyle sağlıklı bir nüfus sayımı yapılması oldukça güçtür. 1991 yılı Kasım ayında ülkenin nüfusu 88.5. milyon olarak
açıklanırken, aynı dönem için uluslararası kaynaklar 117.5 milyon olarak Nijerya'nın nüfusunu tahmin etmişlerdir.
Nüfus artış hızının %3.4. olduğu ülkede bu oranın 2000'1i yıllarda
%2.5'dan daha düşük bir seviyeye çekilmesi için hükümetçe çalışmalar yapılmaktadır. Ülkedeki nüfusun %46'sı 15 yaşın altındadır. Bu durumda eği-
17
tim, istihdam ve tüketim gibi birçok konunun Nijerya için büyük sorun haline
gelmesi demektir.
Ülkenin en büyük şehri Lagos'dur. Sadece bu şehirdeki nüfus artış hızı
yılık %1 O olurken son dönemlerde ekonomik şartların güçleş m esi sonucunda Lagos halkı ülkenin başka bölgelerine göç etmişlerdir. Özellikle 1991 yı­
lında Abuja şehrine federal başkent ilan edilmesinden sonra bu tür göçler
hızlanmıştır.
Nijerya'nın
önemli Şehirleri ve Nüfusları
(1991 Rakamları - Milyon)
lbadan
Adamawa
Anambra
Borsa
Lagos
Niger
On do
Abuja
Del ta
Enugu
Kaduna
Ku no
2.3
2.1
2.7
2.5
5.6
2.4
3.8
Katsına
Sakoto
3.8
2.5
3.1
3.9
5.6
3.8
4.3
Nijerya etnik açıdan son derece karmaşık bir yapıya sahiptir. Yaklaşık
250 etnik grubun en önemlileri Hausa-Fulanı, Yorubu ve lba'lardır.
2.3. Dil
Ülkenin resmi dili ingilizcedir. Ticari görüşmelerde ve günlük hayatta tamamiyle ingilizce kullanılmaktadır. Nijerya'da kırsal kesimde kullanılan en
yaygın Afrika dili özellikle kuzey eyaletlerinde kullanılan Hausa dilidir.
Nüfusun %45'i Müslüman, %38'i ise Hıristiyandır. Müslümanlık kuzey
eyaletlerde, Hıristiyanlık ise güney eyaletlerde yaygın olup, Hıristiyanların
üçte ikisinden fazlası Protestandır. Kırsal kesimdeki etnik gruplar arasında
çeşitli farklı inançlara rastlanmaktadır.
2.5. Eğitim ve Sağlık
ilköğretim zorunlu ve parasızdır. 1976'da başlayan bu uygulama ile okulçok yükselmiştir. Ancak orta öğrenimden itibaren eğitime devam edenlerin sayısı giderek azalmaktadır. Özellikle 1970 yılından sonra
yüksek öğrenime önem verilmiş ve üniversite ve yüksek okullar açılmıştır.
Yüksek öğrenim özellikle teknisyen ve öğretmen yetiştirmeye yöneliktir.
laşma oranı
18
Nijerya'da sağlık koşulları ve hizmetleri son derece kötüdür. Sıtma, verem,
menenjit gibi hastalıklardan ölüm oranı oldukça yüksektir. içme suyu kaynaklarının kıtlığı ve temizlik koşullarından yoksun oluşu bulaşıcı hastalıkları artır­
maktadır. Ülkede ortalama yaşarn süresi, kadınlarda 50 erkekierde 47'dir.
2.6. Para Birimi
Nijerya'nın
para birimi Naira'dır. Naira'nın alt birimleri kobo olup 1992 yılı
Aralık ayı itibariyle 1 ABD doları 21.8 Naira, 28.2.1994 itibarıyla 1 ABD Doları 21.9 Naira etmektedir.
3. TARiHi YAPI
Tarihi boyunca, Nijerya, çeşitli sömürgeci devletlerin etkisinde kalmıştır.
Birinci Dünya Savaşı'ndan önce kuzey ve güney olarak ikiye ayrılan ülkede
Ekim 1963'de Cumhuriyet ilan edilmiştir. Ancak bu tarihten sonra ülkede
başlayan karışıklıklar çeşitli bölgelerde savaş çıkmasına sebep olmuş.
1975'de başa geçen Albay Mohammed, başka bir darbeyle indirildikten
sonra, 1978 yılında siyasi partiler üzerindeki yasağın kalkmasıyla hazırlanan
yeni anayasa ile sivil yönetime geçilmiştir. Seçimle başa geçen Shagari kı­
sa bir süre sonra Tümgeneral Buhari tarafından gerçekleştirilen bir darbeyle
görevden alınırken, kendisi de, 1985 yılında şimdiki Devlet Başkanı Babangida tarafından görevden uzaklaştırılmıştır. Babangida Silahlı Kuvvetler Yönetim Konseyi'nin Başkanı olarak, konumunu sağlamlaştırdıktan sonra ekonomik reformlara öncelik vermiş, defalarca ertelenen sivil yönetime geçiş
için son olarak da 1992 yılı bildirilmiş ancak yine mümkün olmamıştır.
4. iDARi V API
Nijerya Federal bir idari sistemle yönetilir. Ulusal Devlet Konseyi ve Ulusal Bakanlar Konseyi birer danışma organı niteliğindedir. 1987 Temmuz'unda açıklanan sivil yönetime geçiş planı anayasa ve seçimlerle ilgili
çalışmalar bittikten sonra 1992'de sivil hayata geçişi önermişse de bu bir
türlü gerçekleşememiştir.
·
Tarihi geçmişinde birçok darbe yaşamış olan Nijerya'da Ulusal Meclis'in
yerini Silahlı Kuvvetler Yönetim Konseyi (AFRC) almıştır. Aynı zamanda
devletin ve hükümetin başı olan AFRC'nin Başkanı yürütme yetkilerini bu
Konsey ile birlikte kullanmaktadır.
Yeni sivil hayata geçiş aşamasında 1993'de yapılacak seçi.mler için 13
parti kurulmuş ancak Ulusal Seçim Komisyonu bunlardan sadece ikisinin
seçime girmesine izin vermiştir. Sosyal Demokratik Parti ile Ulusal Cumhuriyetçiler Birliği Partisi seçime girecek partilerdir.
19
Ülkedeki hukuk sistemi islam ve ingiliz hukuk sistemine göre çalışmakta­
En yüksek yargı merci olan Yüksek Mahkeme'nin dokuz üyesi arasında
islam ve görenek hukuyla, ingiliz hukuku alanlarında eğitim görmüş yargıç­
lar yer alır.
dır.
ll. GENEL EKONOMi
TABLO 1
ÇEŞiTLi EKONOMiK GÖSTERGELER
GSYiH Milyar N. Cari Fiy.
Büyüme
Enflasyon%
Cari işlemler $ Milyon
Rezervler Altın Hariç
Dış Borçlar
Döviz Kuru N : $
31
Aralık
1987
1988
1989
1990
1991
1992
108.9
-0.5
11.4
-0.07
1.165
30.66
4.016
145.2
9.9
54.5
-0.19
651
31.25
4.537
224.8
7.4
50.4
1.09
1.766
31.98
7.365
260.6
8.3
7.4
4.99
3.864
34.56
8.038
288.6
4.4
13.0
1.20
4.435
34.50
9.909
3.0
42.0
1.50
3.500
31.50
17.500
1992 N. 21.54: $1
Kaynak: E/U World Outlook 1993.
Nijerya'nın
giderek azalan büyüme oranını 1993 yılı için %5.5 olarak gertahmin edilmektedir. Ancak tüm ekonomik kalkınma petrol üretimine bağlı olarak gelişmektedir. Ülkede tarım sektöründen sonra ikinci
önemli ekonomik faaliyet petrol üretimi ve ihracatıdır.
çekleştirdiği
1. GENEL DURUM
Nijerya, başta petrol olmak üzere, oldukça geniş doğal zenginliklere sahip bir ülkedir. Ancak yıllar boyu yanlış uygulanan politikalar ve petrolden
sağlanan döviz gelirinin doğru kullanılmaması ekonomiyi bugün içinde bulunduğu dar boğazlara kadar getirmiştir. Ülkenin askeri ve sivil yönetim arasında çok sık geçişler yaşaması, ekonominin petrole olan aşırı bağımlılığın­
dan dolayı petrol fiyatlarındaki iniş çıkışlardan etkilenmesi ve hızlı nüfus
artışı ekonominin başarısız bir seyir izlemesine yol açmıştır. Bu sorunların
belli bir zaman sürecinde düzeltilmesi için ibrahim Babangida yönetimi tarafından 1986 yılında yapısal düzenleme programı (Structural Adjustment
Program-SAP) başlatılmıştır. SAP'ın uzun vadeli amaçlarından bazıları ülkenin ithalata olan bağımlılığını azaltmak, fiyat kontrollerini ve ithalattaki kısıtla­
maları kaldırmak, ülkedeki mali mevzuatı ve yatırım mevzuatını yeniden düzenlemek şeklindedir.
20
Nijerya ekonomisinin içinde bulunduğu en önemli sorunlardan biri iç ve
Nijerya dış borçlarının kritik bir seviyeye gelmiş sonucunda
IMF tarafından hazırlanan yeni bir borç ödeme planını kabul etmek zorunda
dış borçlardır.
kalmıştır.
1973 yılından itibaren Nijerya poundu'nun yerine tedavüle çıkan naira'nın
kuru Nijerya Merkez. Bankası tarafından sabit kur olarak belirlenirken 1980'1i
yıllarda ekonomik durumun giderek kötüleşmesiyle naira dolar karşısında
sürekli devalüe edilmek zorunda kalmıştır. 1986 yılından itibaren naira'nın
kurunun Merkez Bankası'nca belirlenmesi yöntemine son verilerek ve bunun piyasa şartlarında oluşmasına karar verilmiştir. Ancak ülkede uygulanan ekonomik politikalardaki istikrarsızlıklar sonucunda naira sürekli olarak
dolar karşısında değer kaybetmiştir.
TABLO 2
ORTALAMA DÖViZ KURLARI N:$
1982
1983
1984
1985
0.673
0.724
0.767
0.894
1986
1987
1988
1989
1.755
4.06
4.537
7.365
1990
1991
1992
8.038
9.909
16.84
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
Ülkedeki sosyal sınıfların geleceği ekonomik kalkınmayı da etkilemektedir. Yüksek nüfus artışı ve 250 ABD $ seviyesindeki çok düşük kişi başına
gelir ile Nijerya dünyanın 13 en az gelişmiş ülkesidir. Ülkedeki günlük kaleri
tüketimi uluslararası standartların çok altına inmiş olup 5 yaşın altındaki Nijeryalı çocukların yüzde altmışı yetersiz beslenme sonucunda, çeşitli hastalıklara yakalanma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Yatırımların yavaşlaması is. tihdam sorununu da beraberinde getirmektedir. Ülkede varolan bu tür
sorunlara ve IMF ile yapılan taahhütlere rağmen alınan kararlarda çok fazla
rasyonel davranılmadığı da gözlenmektedir.
Nijerya'da ekonomik yapılanmada devletin ağırlığı oldukça fazladır. Sanayi ve hizmetler sektörünün bütün önemli noktalarda devlet şirketlerine
rastlanmaktadır. Ancak, hem özelleştirme programı ile hem de devlet kaynaklarının başka alanlarda kullanılması politikalarıyla özel sektörün önünün
açılması ve serbest rekabetin sağlanmasına çalışılmaktadır. Devlet yavaş
yavaş kamu sektörü yatırımlarını azaltmaktadır. Demiryolları, haberleşme ve
elektrik işlerini yapan devlet işletmeleri dahil birçok kamu şirketi geliştirme
programına alınmıştır. Ülkenin önemli gelir kaynaklarından olan petrol sanayii de yeni yapılanmadan etkilenmiştir. Nijerya'da petrol çıkartan bir çok ya-
21
bancı
firmaya çeşitli imtiyazlar tanınmıştır. Eskiden ülkede petrol arayan tek
olan Nigerian National Petroleum Corp. (NNPC) artık yabancılarla ortak faaliyetlere girmekte, yaptığı anlaşmalarda yüzde altmış hisse almaktadır. Ülkedeki tüm madenierin sahibi devlettir ve ancak devletten kiralanabilmektedir.
şirket
çerçevesinde tamamen veya kısmen
özelleştirilecek firmalar birbirinden ayrılmıştır. Tarım sektöründe çalışan bütün kuruluşlar yüzde yüz özelleştirilecek firmalar listesindedir. Buna karşılık
otomotiv, petrol, kağıt, ulaştırma, çimento sanayiindeki şirketler ve basın
sektörü devlet hisselerinden yalnız bir bölümünün satılacağı ve devlet desteğinin kesileceği sektörlerdir. Özelleştirme programı bazında bazı işletme­
lerin tam, bazılarının kısmen küçültülmesine gidilmesi hükümet tarafından
önerilmiştir. Bu firmalar özelleşmeyecek ancak, devletten de destek görmeden fiyatlarını piyasa şartlarına göre ayarlayacaktır. Sadece Nijerya Havayolları ve hastaneler belli oranda devletten destek görecektir.
Nijerya'daki
özelleştirme programı
da ülkesinde faaliyet gösterme imkanı tanı­
ülkedeki genel eğitim yabancılarla ticaret yapmaktan ziyade
yabancıların orada yatırım yapmasının tercih edilmesi yönündedir. Ancak ülkede bazı sektörlerde sadece Nijeryalıların yatırım yapmasına izin verilmektedir. Yabancı yatırımcılara kapalı sektörler ve işletmeler aşağıda belirtilmiş­
tir.
- Reklam ve halkla ilişkiler
Nijerya
yabancı yatırımcılara
mıştır. Aslında
-Şans oyunları
- Radyo, televizyon yayınları ve radyo televizyon imalatı
- Alkollü içki şişelema tesisi
-inşaat tuğlası üretimi
- Ekmek fabrikası
- Mu m fabrikası
- Gazine ve eğlence yeri
-Sinemalar
-Petrol taşımacılığı
-Büyük mağaza (cirosu 2 milyon nairanın altında)
-Dağıtım acentaları (araba ve yedek parça hariç)
-Gayrimenkul komisyoncusu
-Film dağıtımı (sinema filmi dahil)
-Hazır giyim
-Tahıl öğüten değirmenler
- Berber
- Dondurma ve sütlü mamuller
- Çamaşırhane ve kuru temizleme
- Bavul imalatı
22
-Taksi ve otobüs işletmesi
-Temizlik hizmetleri
-Yolcu taşımacılığı
-Tavuk çiftliği
-Matbaacılık
-Elektrikli aletler bakım ve onarım hizmetleri
-Yükleme boşaltma işleri
- Lastik tamirciliği
-Seyahat acentacılığı
-Yerli ürünlerin toptancılığı veya pazarlamacılığı
Yukarıda görüldüğü gibi yabancılara kapalı faaliyet alanları ya da üreticilerin çok fazla sermayeye ihtiyaç duymadan kendi imkanlarıyla yapabilecekleri işlerdir. Yabancı yatırımcıların ise daha büyük sermaye isteyen sektörlerde girişimde bulunması talep edilmektedir. Ancak, ülkedeki siyasi
istikrarsızlığın hüküm sürdüğü ve çeşitli kanunsuz işlerin ve oldukça yoğun
olduğu ülkede yabancıların çok temkinli davranması bizzat bu ülkenin resmi
otoriteleri tarafından ifade edilmektedir.
2. iMALAT SANA Vii
Nijerya imalat sanayii genellikle hafif sanayii diye adlandırabileceğimiz
tekstil, gıda ve içki, sigara, deterjan sanayii üzerine kurulmuştur. Ancak uygulanmakta olan ekonomik kalkınma planı çerçevesinde imalat sanayiinin
çeşitlenmesine ve güçlenmesine yönelik yatırımlar planlanmıştır. imalat sanayiinde ithal hammaddeye bağımlılık ülkede önce montaj sanayiinin daha
sonra üretici sanayiiterin gelişmeseni yol açmıştır. imalat sanayiinin GSYiH
içinde payı 1986'da %9.4 iken, 1991 yılında %8.3'e yükselmiştir. Fakat özellikle 1982 yılından sonra imalat sanayii çeşitli güçlüklerle karşılaşmış ve sadece belirli üretim dallarında hedefler tutturabilmiştir. 1986 yılından sonra
yükselen bir üretim trendine geçen imalat sanayiinde özellikle yerli hammadde kullanan sektörler örneğin kimya sanayii, lastik, deri ve plastik sanayiileri üretimlerini artırırken, ithal hammaddeye aşırı bağımlı sanayiiterin üretiminde büyük düşme gözlenmiştir.
23
TABLO: 3
NiJERYA iMALAT SANAYii
ÜRETiM iNDEKSi
1985 =100
Şekerleme
içki (hafif)
Bi ra
Pamuk
Sentetik ürünler
Ayakkabt
Boya
Rafine Petrol
Çimento
Çatı Kaplama Malz.
Araba Montaj ı
Sabun Deterjan
Radyo TV
Toplam
1987
1988
1989
1990
1991
136.0
128.1
83.4
120.6
1.125.7
93.9
89.1
74.0
92.0
54.7
27.0
135.5
45.8
130.8
190.1
185.5
76.0
123.6
13.318.6
73.8
98.7
84.6
119.9
50.6
4.4
104.6
14.7
135.2
97.4
222.5
101.6
104.1
1.309.3
41.5
82.7
110.1
126.2
149.0
15.7
157.8
12.5
154.3
93.7
364.4
313.6
118.0
1.715.1
45.8
62.7
108.8
88.7
79.6
24.1
153.0
12.2
170.7
85.6
404.2
100.3
123.8
2.046.6
46.0
47.9
390.3
67.7
72.3
27.9
156.8
12.1
183.4
Kaynak: E/U Country Profile 199314.
Yakın geçmişte naira'nın devalüe edilmesi, ithal girdi fiyatlarını yükseltir. ken zaten düşük verimlilik ile çalışan sanayiler daha da güç duruma düş­
müş ve yerli ürünlerin fiyatları hızla artmıştır. Yerli üretimde maliyetierin bu
derece yüksek olması, ithalatın daha avantajlı olmasına yol açmıştır.
Nijerya hükümeti ülkede hafif sanayinin gelişmesinin yanı sıra çelik ve
petro-kimya sanayilerini geliştirmeye yönelik yatırımlarda bulunmaya başla­
mıştır. Ancak bir Batı Alman firmasının 1981 yılında kurduğu çelik üretim tesisi, güç kesintileri, elektrik tarifelerinin aşırı artışı ve ithal çeliğin ucuzluğu
dolayısıyla halen kapasitesinin beşte biriyle çalışmaktadır. Petro kimya dalında çalışan sanayi tesisleri ise yeterli hammadde bulamadığından 1989 yı­
lında yüzde 1O kapasite ile çalışırken 1990'da yüzde 1.4 kapasite ile çalış­
maya başlamıştır.
1991 yılının ilk yarısında çimento, gıda, tekstil ve ahşap işleme sanayilerinin hammaddelerin %47'si iç piyasadan karşılanmıştır. Bu dört sektör sözkonusu yıl içerisinde imalat sanayiinde en yüksek büyürneyi sağlayan sektörlerdir. Bu dalda faaliyet gösteren firmalar içinde Nestle, Cadbury, gibi çok
uluslu şirketler vardır. Yerli hammadde kullanan bir diğer yabancı firma da
24
Lever Brothers grubu olup, çay hurma
yağı alanında
büyük
yatırımları
bu-
lunmaktadır.
3. TARIM VE HAVVANCILIK
3.1. Tarımsal Üretim
Tarım sektörü GSYiH'nın yüzde otuzunu oluştururken, diğer yandan top-
yüzde altmışını bünyesinde barındırmaktadır. 1992 başında
genel ekonomik önlemler bu sektörü de korumayı amaçlamıştır.
iç piyasaya uygun düşük fiyat uygulaması, tarım kesiminde istihdama yönelik çalışmalar yapılarak şehirlere göçün önlenmesine yönelik tarım sektörünün iyileşmesi için yapılan düzenlemelerden biridir. Tarımsal işletmelerde
kapatise kullanım oranları çok düşüktür.
lam
istihdamın
açıklanan
Uygulanan tarımsal destekleme ve koruma politikaları doğrultusunda baürünlerinin ülkeye ithalatı yasaklanmış. Ancak özel izinler sonucunda bazı ürünler ithal edilmekte veya gayri kanuni yollardan ülkeye girmektedir.
zı tarım
Tarım sektöründe depolama sorunları ciddi boyutlardadır. Ürünün yüzde
kırkının
düşük
depolama sonucunda hasara uğradığı saptanmıştır. Ayrıca sektörde
seviyedeki gübre kullanımının arttınlmasına yönelik çalışmalar yapıl­
maktadır.
Kakao, en önemli tarımsal ihraç ürünüdür. Yıllık ortalama üretim miktarı
200 bin ton civarındadır. Ancak kakao üreticileri düşük fiyatlardan, şehirlere
olan göçten ve üretim alanlarının verimsiz kullanımından dolayı çeşitli darbogazlar yaşamaktadır. Ayrıca ürünün belli bir bölümü de devlet tarafından
satın alınmaktadır. Tarımın desteklenmesi amacıyla üreticinin elindeki ürünün alımına yönelik olarak kakao, pamuk, yer fıstığı, kauçuk, hurma ve tahıl­
lar için ayrı ayrı borsalar kurulmuşsa da daha sonra bu sistem serbest piyasa şartlarına uymadığı ve ülkenin genel ekonomik yapılanmasına ters
düştüğü için terkedilmiş ve iç piyasada fiyatlar çok büyük artışlar kaydetmiş­
tir.
25
TABLO: 4
ÇEŞiTLi TARIMSAL ÜRÜNLERiN ÜRETiM MiKTARLARI
(1000 Ton)
Mısır
Darı
Pirinç
Fasulye
Patates
Muz
Soya Fasulyesi
Kavun
Buğday
YerFıstığı
Hindistancevizi
Pamuk Ham
Hurma
Hurmayağı
Ka ka o
Kauçuk
Şekerkamışı
1989
1990
1991
1.338
3.802
687
1.232
9.172
1.700
134
204
257
812
110
187
600
700
256
80
900
1.762
4.386
765
1.385
9.887
1.972
146
208
272
830
118
276
620
720
221
88
920
1.850
4.600
799
1.570
10.629
2.130
153
203
278
842
129
270
589
725
180
140
888
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
3.2.
Hayvancılık- Balıkçılık
Ülkedeki hayvan varlığında, kırsal kesimdeki genel yaşam koşullarındaki
güçlükler ve basiciliğin zor koşullarda sürdürülmesi nedeniyle verim düş­
mektedir. Balıkçılık ise hem sahillerde hem de iç sularda yapılmaktadır. Sahillerde yakalanan su ürünleri 1990 yılında bir önceki yıla göre %3.6; iç sularda yakalanan ürünler ise %22.8, balık çiftliklerindaki üretim %80, karides
üretimi ise %22.2 oranında artmıştır. 1991 yılında ise sahil balıkçılığı %7, iç
su balıkçılığı %4.6, balık çiftlikleri üretimi %6.6 artmış, karides üretimi ise
%9 oranında azalmıştır.
26
TABLO: 5
BALlKÇillK ÜRÜNLERi
(1000 Ton)
Denizbalıkçılığı
iç Su Balıkçılığı
Balık Çiftlikleri
Karide s
1988
1989
1990
1991
172
51
27
29
193
70
25
27
200
86
45
33
214
90
48
30
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
4. MADENCiLiK VE PETROL
4.1. Maden Üretimi
Petrol haricinde ülkede en fazla bulunan madenler kalay, kömür, demir
cevheri, fosfat, mermer ve uranyumdur. Ülkedeki kömür rezervlerinin 270
milyon ton ile 1 milyar ton arasında olduğu tahmin edilmektedir. En büyük
kömür tüketicileri, elektrik santralı, çimento fabrikaları ve demiryolu işletme­
ciliğidir. Enerji üretimine büyük katkıları bulunan kömür ocakçılığının çok
fazla yatırıma ihtiyacı vardır.
Kalay üretimi de son yıllarda madenciliğe uygulanan teşvikler sayesinde
yükselmiştir. Demir cevheri rezervlerinin ise 200 milyon ton olduğu tahmin
edilmekteyse de ülkeye demir ithalatı devam etmektedir.
TABLO: S
ÇEŞiTLi MADENLERiN ÜRETiM MiKTARLARI (TON)
Kalay Cevheri
Kömür
Mermer
Kireçtaşı
Toplam
1988
1989
1990
1991
238
82.486
5.445
1.712.072
1.800.295
350
80.882
1.377
1.314.843
1.397.498
314
77.520
32.669
1.135.692
1.245.839
246
137.658
52.379
1.435.406
1.625.725
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
27
1991 yılı maden üretim rakamlarına göre kalay cevheri üretimi 1990 yılı­
na göre %21.6 azalırken; kömür üretimi %77.5; mermer üretimi %62; kireçtaşı üretimi% 15.2 artmıştır.
4.2. Petrol Üretimi
Nijerya oldukça zengin petrol kaynaklarına sahip bir ülkedir. 1990 yılı itibariyle 18 milyar varil olan petrol rezervlerinin yeni yatakların açılmasıyla
daha da artması beklenmektedir. Dünya petrol fiyatlarındaki artış, Nijerya'daki üretim artışıyla birlikte ülkeye büyük bir gelir kaynağı oluşturmuştur.
Ülkede elde edilen petrolün kalite açısından da iyi olması ve coğrafi olarak
Kuzey Amerika'ya Ortadoğu'dan daha yakın olması Nijerya petrolüne olan
talebi arttırmaktadır.
TABLO: 7
NiJERYA'NIN PETROL ÜRETiMi VE iHRACATI
Petrol Üretimi
(Milyon Varii/Gün)
Petrol ihracatı
(Milyon Dolar
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1.27
1.39
1.68
1.78
1.89
1.'90
7.024
6.267
7.470
13.266
11.792
11.400
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
Nijerya'da petroldan sağlanan gelir ülkeye imalat sanayiinin sağladığın­
dan çok daha fazla bir döviz kaynağı sağlamaktadır. 1991 yılında petrol ihraç eden ülkelerle yapılan mutabakat anlaşma ile Nijerya petrol sanayiini
uluslararası planda daha sağlam bir pozisyona getirmiştir. Nigerian National
Petroleum Corporation (NNPC) ülkedeki yabancı bütün petrol arayan şirket­
ler ile ortaktır.
28
TABLO: 8
NiJERYA'DA PETROL ÇlKARTAN ŞiRKETLER, ORTAKLIK PAYLARI,
ÜRETiM MiKTARLARI VE KAPASiTELERi
(Milyon 1 varii gün)
1990
Üretim Miktarı
Shell %30, Agip %5, Elf %5, NNPC %60
Mobil %40, NNPC %60
Chevron %40, NNPC %60
Agip %20, Philips %20, NNPC %60
Elf %40- NNPC %60
Texaco %20, Chevron %20, NNPC %60
Ashland, NNPC %100
Agip, NNCP %1 00
NNPC %80, British Gas% 15, Sun %5
Pan Ocean %40, NNPC %60
Dubri %100
TOPLAM x
927
239
277
146
96
59
38
26
2
1
.1
1.812
1991
Kapasiteleri
1.000
320
315
150
100
60
40
26
2
1
1
2.015
Kaynak: E.I.U. Country Profile 1993/4.
(x) Toplam rakam hesaplama farkltltklanndan dolayt tablo ile farkltd tr.
Gerek ülkede çıkan petrolün kalitesi, gerek ülkenin siyasi gerginliğin yüksek olduğu Ortadoğu bölgesinden uzak olması, iklim şartlarının uygunluğu
ve petrol sanayiinin diğer ülkelerdekilere göre daha genç oluşu, bu sektörün
dünyanın ilgisini çekmesine ve buradaki yatırımların uzun dönemli planlanmasına yol açmıştır. Ülkedeki yapılacak seçimle hükümet değişse bile petrol
sanayiine dönük bir politika değişikliği beklenmemektedir. Ayrıca Nijerya'daki bütün yabancı petrol şirketleri ülkedeki yatırımlarını genişletmek üzere ek yatırımlarda bulunmaktadır. Zaman zaman ortaya çıkan ve bu firmaların devletleştirileceğine yönelik söylentiler gerçekleşmekten çok uzak
ihtimaller olarak görülmektedir. Hatta NNPC, yabancı petrol firmalarıyla birlikte bugüne kadar kullanılmamış petrol alanlarını işletmek için uzun dönemli
yatırımlara başlamıştır. Ülke ekonomisinin içinde bulunduğu sıkıntılar bu
sektördekileri etkilememekte ve petrol sanayii giderek genişlemektedir.
29
5.
ULAŞTlRMA
5.1. Karayolu Taşımacılığı
Özellikle 1970 yılında yapılan çeşitli ulaştırma yatırımiarına daha sonraki
yeni yatırımların mevcut altyapının bakım ve onarımı için de pek bir
gayret gösterilmemiştir. Ancak, 1987 yılından sonra, ulaştırma sektöründe
ve özellikle karayolu inşaatlarında büyük yatırımlara yönelinmiştir. 1989 ve
1990 yıllarında toplam 1.547 kilometrelik 46 yeni karayolu projesi tamamyıllarda
lanmıştır.
5.2. Denizyolu Taşımacılığı
1990 yılından itibaren çeşitli sebeplerden yarım kalmış liman inşaatlarının
ve mevcutların yenilenmesine yönelik çalışmalara başlan­
mıştır. Gelişen ihracat ve ithalat faaliyetlerine paralel olarak mal sevkiyatın­
da deniz taşımacılığının payı da artmıştır. Petrol harici ürünlerin taşınmasın­
da yabancı gemiler ön plandadır.
tamamlanmasına
5.3. Demiryolu
Taşımacılığı
Ülkedeki demiryolu ağının modernizasyonu için büyük yatırımlar gereklidir. Bu sektörde gerek yolcu taşımacılığında gerekse yük taşımacılığı bakı­
mından büyük gerilemeler görülmüştür. 1990 yılında demiryolu taşımacılığın­
da görülen canlanma sektör için dikkat çekici olmakla birlikte yeterli değildir.
TABLO: 9
DEMiRYOLU TAŞlMACillGI
Yolcu Sayısı (1 000)
Yolcu Gelirleri (1 000 Naira)
Yük (1 000 Ton)
Yük Taşımacılığı Geliri (1000 Naira)
6.520
24.318
270
18.155
6.345
31.493
374
35.911
3.942
19.314
282
42.822
Kaynak E.J.U. Country Profile 1993/4.
5.4. Havayolu Taşımacılığı
Ülkede onbeş havaalanı vardır. Ancak bu havaalanlarının standartları düşük olup teknik donanım ihtiyaçları oldukça fazladır. Özellikle yeni başkente
taşınıldıktan sonra yurtiçi havayolu taşımacılığı oldukça artmıştır. Ancak, yol-
30
cu ve yük taşımacılığındaki fiyatlar havayolu taşımacılığının en önemli sorunlarıdır.
6. BÜTÇE VE ÖDEMELER DENGESi
Geçmiş dönemlerde olduğu gibi 1992 bütçesi de petrol gelirleri ile kendisini ayakta tutan bir bütçe olmuştur. Bütçe gelirlerinin %85'i petrol satışından
sağlanan döviz gelirleridir. 1992 yılı bütçesinin 2 milyon naira gibi az bir fazlalıkla kapanması beklenmektedir. Ancak bunlar kesin rakamlar değildir. 1991
bütçesinin, 100 milyar naira fazlalık vermesi beklenirken, yerli kaynaklara göre 19 milyar, yabancı kaynaklara göre de 35 milyar naira açık vermiştir.
1992 yılı petrol gelirleri 7 milyar doların üzerinde tahmin edilmektedir. Ancak bu gelirin elde edilmesi için de Nijerya'nın OPEC kotalarının üzerinde
üretim yapması gerekmektedir.
1992 bütçesinde
bazı bakanlıkların kapatılması
kanlıklara bağlanması
ve
yoluyla tasarruf yapılmaktadır.
bazılarının diğer
ba-
Bütçenin amaçlarından biri de resmi kur ile karaborsa kuru arasındaki
%30 indirmektir. Tarım kesimine yönelik teşviklerin sürdürülmesine
karşılık, kamu sektörünün küçültülmesine ve özelleştirilmesine yönelik çalış­
malara hız verilmiştir. 1992 yılında çeşitli vergi gelirlerinin artırılması için bazı vergi oranları yükseltilmiştir.
farkı
TABLO: 10
BÜTÇE 1991 -1992
(Milyar Naira)
Gelirler
Harcamalar
Açık
Dış
Borçlar
1991
Bütçe Programı
Gerçekleşma
1991
38.8
36.8
0.2
16.6
35.1
68.0
-32.9
35.3
Kaynak: Financial Times March 16. 1992
31
1992
Bütçe
54.0
5i.o
2.0
21.7
Ödemeler dengesi rakamlarında da görüldüğü gibi ülkenin en önemli gelir kaynağı petrol ihracatıdır. Ancak bu gelir de 21 milyar doları aşan dış
borçları için yeterli bir miktar değildir. Ülke büyük bir dış borç sorunuyla karşı karşıyadır.
TABLO: 11
ÖDEMELER DENGESi
(Milyar Dolar)
1990
ihracat
Petrol
ithalat
Ticari Denge
Görünmeyen Kalem (Net)
Cari Denge
Sermaye Hareketleri
Genel Denge
Dış Borç Ödemesi
13.7
13.3
4.9
8.8
10.6
10.2
9.5
9.0
5.1
5.5
5.4
-3.5
5.2
-2.0
-4.4
0.8
-6.9
-3.3
0.2
-6.0
3.5
4.1
-2.0
2.1
-3.4
-1.3
-5.8
Kaynak: Financial Times March 16. 1992
Diğer bir uluslararası kaynak tarafından değerlendirmede ise 1991 yılın­
da ticari dengenin 4.4. milyar bakiye verdiği buna karşılık cari işlemler dengesinin 1.2 milyar bakiye verdiği görülmektedir.
32
TABLO: 12
ÖDEMELER DENGESi
(Milyon$)
1989 . -1990
,--
1991
1987
1988
6.015 7.545
Mal ihracatı Fob
-3.702 -4.097
Mal ithalatı Fob
2.313 3.448
Ticari Denge
225
Hizmet ihracatı
230
-871
-1.195
Hizmet ithalatı
4~
Sair Gelirler (x)
68
-938 -2.892
Sair Giderler
-19
-108
Net Özel Transfer
-5
-5
Net Resmi Transfer
-69
366
Cari işlemler Dengesi
Direkt Yatırımlar
167
603
-535
Portföy Yatırımlar
Diğer
-1.358 -4.188
Sermaye Hareketleri
-1.191 -4.120
Dengesi
-161
-306
Hata
Genel Denge
-986 -4.495
6.897
-4.271
2.626
364
-840
41
-2.373
-33
21
-194
377
-65
-4:857
7.870 13.585 12.254
-3.692 -4.932 -7.813
4.441
8.653
4.178
886
552
965
-1.374 -1.976 -2.448
211
152
211
-2.543 -2.949 -2.631
-19
12
1
145
732
84
1.203
1.090
4.988
712
1.882
588
-197
-61
-220
-5.307 -4.573 -3.284
-4.545
-215
-4.954
-3.645. -4.182
-11 o
235
-2.664
1.04·2
1986
-2.633
~92
-1.523
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
(x) (Sair=Kar faiz temettü)
lll. DIŞ TiCARET
1. GENEL DIŞ TiCARET
Nijerya'nın dış
ticareti esas itibariyle petrol ihracatına bağımlı olarak gefiyatlarının artmasıyla birlikte pozitif bir dış ticaret bakiyesi
vermeye başlamıştır. Ülkenin dış ticaret fazlalığı bir önceki yıla oranla
1989'da %58.9; 1990 yılında %107 artmışsa da 1991'de %48 azalmıştır Nijerya'nın dış ticaret fazlalığı 1992'de %3.6; 1993'de %27.1 oranında yüksellişmektedir.
Petrol
miştir.
1989 yılından Itibaren ihracat 1989 yılında %14.0; 1990 yılında %72.6 artarken, 19~1'de %9.8; 1992'de %2.8 oranında azalmıştır. 1993 yılı tahminlerine göre ihracatın 1992'ye göre %18.4 artması beklenmektedir. 1989 yılın­
da ithalat ise bir önceki yıla göre %13.5 azalırken sonraki yıllarda %33r6;
33
%58.4
artmış
seleceği
1992'de %6.5 azalmıştır. 1993 yılında ise
tahmin edilmektedir.
ithalatın
%27.1 yük-
TABLO: 13
DIŞ TiCARET RAKAMLARI
ihracat FOB Milyar $
ithalat FOB Milyar$
Fark
ihracatiithaiatın %
1988
1989
1990
1991
1992
1993X
6.90
4.27
2.63
161.6
7.87
3.69
4.18
213.2
13.59
4.93
8.66
275.6
12.25
7.81
4.44
156.8
11.90
7.30
4.60
163.0
14.10
8.25
5.85
241.0
x Tahmini
Kaynak: E/U World Outlook 1993.
2. iHRACAT
Ülkenin petrolden sonra gelen en önemli ihraç ürünü kakaodur. 1990 yılı
itibariyle ihracatının %97'si petrol, % 1.1'i kakao ihracatıdır. Ekonomik Yapı­
lanma Programı (SAP)'ın temel amaçlarından biri tarım harici ürünlerin ihracatını artırmaktır. Bu amaçla çeşitli ürünlerin ihracatına konan yasak kaldırıl­
mış, ihracat işlemleri sadeleştiriimiş ve bazı vergi ürünleri ile küçük
imalatçıların ihracata yönelik faaliyetleri teşvik edilmiştir.
TABLO: 14
PETROL iHRACATI
(Milyar Dolar)
Toplam ihracat FOB
Petrol ihracatı
Petrol ihr.ffoplam ihr. %
13.59
13.27
97.6
12.25
11.79
96.2
11.90
11.40
95.7
14.10
13.40
95.7
Ülkeler itibariyle ihracatta, ABD, Almanya, ispanya ve diğer Avrupa Topülkeleri başta gelmektedir. Bu ülkelerin petrol ihtiyaçlarını karşıladık­
ları Nijerya ile ticari ilişkileri oldukça kuwetlidir.
luluğu
Nijerya Avrupa Topluluğu ·ülkeleri ile Lome Konvansiyonunu imzalamış
ve bu vesile ile A.T. ülkelerine ihracatta çeşitli kolaytıklar elde etmiştir.
34
TABLO: 15
NiJERYA'NIN ÜRÜNLER iTiBARiYLE iHRACATI
(Milyon Naira)
Petrol
Ka ka o
Hurma
Kauçuk
Kakaolu ürünler
Toplam
1988
1989
1990
199g
28.435
1.476
68
203
82
31.193
55.017
1.044
116
508
102
57.971
106.627
1.047
1.108
95
770
109.886
116.857
1.746
70
61
1.009
121.534
x Geçici.
Kaynak: E/U Country Profile 1993/4.
TABLO: 16
ÇEŞiTLi ÜLKELER iTiBARiYLE NiJERYA'NIN iHRACATI
(Milyon Dolar)
ABD
Kanada
Japonya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
Yunanistan
irianda
italya
Norveç
Portekiz
isyanya
isveç
isviçre
ingiltere
Çin Halk Cum.
1993
_2_
1989
1990
1991
1992
5.103
426
4
29
2
5.248
424
16
171
7
5.168
433
7
160
1
53
632
1.091
2
9
507
1
291
1.615
95
54
416
6
4.818
387
2
33
1
76
659
1.322
2
8
329
842
108
264
53
6
3
457
36
1
1
111
421
21
165
38
90
23
1
9
367
1.178
89
49
278
5
113
165
16
20
130
36
31
36
117
1
42
10
1
436
663
3
6
362
312
1.180
6
27
192
10
934
1.115
14
7
507
7
456
1.258
52
54
540
7
Kaynak: IMF Directian of Trade Statistics.
35
3
86
Nijeryadan ihracatı Yasak Ürünler
-Ham deri
- Nişasta
-Mısır
- Yerelması
-Fasulye
- Pirinç
- Kereste
-Hurma
3. iTHALAT
Ülkeye ithalatı yasak olan ürünler haricinde (bu liste ilişiktedir) tüm ürünler ithal edilebilir. ithalatı yasak ürünler temel ülkedeki kırsal kesimden gelen üretimi desteklemek ve imalat sanayiini canlı tutmak amacıyla belirlenmiştir.
ithalatta en büyük pay ulaşım araçları özellikle araba ve imalat sanayii
ürünlerine gitmektedir.
TABLO: 17
NiJERYA'NIN MADDE GRUPLARI iTiBARiYLE iTHALATI
(Milyon Naira)
Makine ve Ulaşım Araçları
imalat Sanayii Ürünleri
Kimyevi Ürünler
Gıda-Canlı Hayvan
Hammaddeler (Petrol Hariç)
Nebati ve Hayvani Yağlar
Yakıtlar
içki-Tütün
Çeşitli
Toplam
8.621
4.954
4.246
1.694
579
64
215
86
986
21.446
Kaynak E/U Country Profile 1993/94.
36
13.208
6.357
6.666
2,006
895
93
216
154
1.265
30.860
18.619
10.062
9.147
3.764
1.588
136
317
181
1.905
45.718
36.775
21.030
15.303
7,786
2.148
716
447
179
5.104
89.488
TABLO: 18
ÇEŞiTLi ÜLKELER iTiBARiYLE NiJERYA'NIN iTHALATI
(Milyon Dolar)
ABD
Kanada
Japonya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
Yunanistan
irianda
i talya
Norveç
Portekiz
ispanya
isveç
isviçre
ingiltere
Çin Halk Cum.
1989
1990
1991
539
25
237
104
20
7
431
529
7
39
232
12
10
89
22
90
681
29
607
28
297
171
27
15
591
815
31
74
485
16
9
105
26
95
977
39
916
28
453
157
29
12
692
1.107
30
67
411
24
9
84
42
116
1.058
54
_1_
1.101
44
584
231
54
22
862
1.133
37
62
549
49
11
132
57
156
1.208
100
Nijerya'ya ithalatı Yasak Ürünler:
-Canlı
veya Kesilmiş Olarak Kümes
01.05.11 'den 01.05.99'a kadar
22.05.1 O'dan 02.05.50'ye kadar.
Yumurta 04.07.00
- Çeşitli Sebzeler
06.01.1 O' dan 06.04.99'a kadar
07.01.10'dan 07.14.90'a kadar
21.03.20
Odun ve Mobilya
-Meyve Suları, taze veya konserve
08.01.10'dan 08.14.00'a kadar
20.06.00'dan 20.08.11 'e kadar
20.08.99
20.09.11'den 20.09.90'a kadar
- Haşere ilacı 38.08.11
37
Hayvanları
272
9
182
36
10
3
160
303
12
15
97
13
3
28
23
24
261
24
1993
_ 2_
78
2
69
14
4
1
58
90
6
6
36
1
2
8
15
8
89
10
90
3
59
14
4
1
73
91
1
4
56
2
2
9
5
12
104
10
-Tekstil Ürünleri
- Plastik Ev Eşyaları
39.18.10
29.18.90
39.22.1 O' dan 39.22.90'a kadar
39.24.1 O ve 39.24.90
-Su, içki
22.01.1 O' dan 22.03.00
10.03.00
11.07.1 O ve 11.07.20
- Pirinç ve Pirinçli Ürünler
-Mısır ve Mısırlı Ürünler
-Buğday
- Şampanya ve Köpüklü içkiler
- Bitkisel Yağlar
- Alüminyum Sülfat
- Kullanılmış Araba Lastiği
- Çeşitli Kimyasal Ürünler
- Fluroson Tüpler
10.06.1 O'dan 10.06.40'a kadar
10.05.1 O'dan 10.05.90'a kadar
11.01.00'dan 11.03.29'a kadar
22.04.10
15.15.11, 15,15,19 ve 15.15.30
28.33.22 ve 28.33.30
40.12, 40.12.20 ve 40.12.90
38.17.10 25.08.10 25.11.10
38
4. TÜRKiYE-NiJERYA TiCARi iLiŞKiLERi
Orta Afrika ülkeleri arasında Nijerya, Türkiye'nin en fazla ticari ilişkide
ülkedir. Ancak, Nijerya'da ticari hayatı düzenleyen kanunların yetersiz oluşu ve piyasada ticari ahlaka uymayan çeşitli ilişkilere oldukça fazla
rastlanması bu ülkeyle girişilecek ilişkilerde ihtiyatlı olmayı zorunlu hale getirmektedir. Türkiye-Nijerya ticari ilişkilerinin gelişmesi için Nijerya'da daha
güvenli bir iç ortamının oluşması görülmektedir.
bulunduğu
TABLO: 19
TÜRKiYE-NiJERYA TiCARi iLiŞKiLERi
(Dolar)
1991
1990
Türkiye'nin ihracatı
Türkiye'nin ithalatı
Fark
Türkiye'nin Toplam
ihracatında %
Türkiye'nin Toplam
ithalatında %
1992
1993
7.652.409
1.453.231
6.199.178
8.527.481
2.778.070
5.749.771
10.492.300
1.135.783
9.356.517
7.954.806
1.989.063
5.965.743
0.05
0.06
0.07
0.05
0.004
0.01
0.02
0.008
Kaynak DiE
Nijerya'ya ihracatımızı incelerken bazı noktalara dikkat etmek gerekmektedir. ithalatı yasak bazı maddelerin (Örneğin tekstil, lüks gıda maddeleri,
kullanılmış eşyalar) Nijerya'ya ihraç edildiği görülmektedir. Bunlar ithalatçı
firma tarafından çeşitli özel. anlaşmalarla gerçekleştirilen ithalatiard ır.
Nijerya'ya 1990-1991-1992 yılları ihracatımızda, şekerleme, gofret, kimyevi maddeler, otomobil lastiği, deri kösele, giyim eşyası, pamuklu &şya,
camdan optik elemanları, demir çelik ürünleri, oto yedek parçaları üzerinde
yoğunlaşmıştır.
ithalatımız ise kakao, tabii kauçuk, ham deri ve bazı mekanik parçalar-
dan
oluşmaktadır.
39
IV. PAZAR HAKKINDA BiLGiLER
1. PAZARlN YAPISI
1.1. Yurtiçi mal
Arzı
Daha önceki bölümlerde de değinildiği üzere, Nijerya 1993 yılı itibariyle
120 milyona ulaştığı tahmin edilen nüfusu ve başta petrol olmak üzere zengin doğal kaynakları ile potansiyel arzeden dinamik bir pazardır. Ancak, siyasi istikrarsızlıklar ve ekonomi politikalarındaki yanlışlıklar nedeniyle, ekonomik gelişmesi tatminkar olmaktan uzak kalmıştır.
Ülkenin ulusal gelirinde büyüme son yedi yılda ortalama %3,5 olmuştur.
Ülke ekonomisinin gelişimi büyük ölçüde petrol fiyatlarına ve petrol gelirlerinin yerinde kullanımına bağımlıdır. Nijerya petrolün yanısıra, zengin kalay,
demir cevheri, kömür, kireç, kurşun, doğal gaz ve mermer kaynaklarına da
sahiptir.
Ülkenin imalat sanayii, daha çok, hafif sanayii olarak isimlendirdiğimiz
tekstil, gıda işleme ve meşrubat gibi sektörlerde yoğunlaşmıştır. Daha çok
düşük maliyetli ithal girdiler kullanma eğilimi içindeki Nijerya'lı imalatçılar
1980'1i yılların ikinci yarısındaki hızlı devalüasyon sonrasındaki bunalımı bir
daha yaşamamak ve mevcut teşviklerden yararlanmak amacıyla yerli girdilere ağırlık vermeye başlamışlardır.
Kaydadeğer imalat kapasitesine sahip sektörler olarak, gıda, meşrubat,
tütün, tekstil, kimya, ilaç, kauçuk, demirçelik, matbaa, ayakkabı, çimento ve
diğer inşaat malzemeleri, kereste, elektronik ve otomotiv sanayii önemlidir.
Mevcut imalat sanayiinin, uluslararası rekabet gücü bulunmamakla birlikte,
özellikle komşu, Afrika ülkelerine ihracatı bulunmaktadır.
Tarım kesimi ise istihdam açısından Nijerya'nın en önemli sektörüdür.
Ulusal gelirin %30'unu oluşturmasına rağmen toplam işgücünün %60'ını istihdam etmektedir. Tarımsal politikaların temel amacı, gıda güvenliği açısın­
dan yeterli üretim kapasitesine ulaşmak, kırsal kesimden kentlere göçü önlemektedir. Bu nedenle, sebze, meyva, buğday, un, mısır, pirinç, nebati
yağlar, et, kümes hayvanları ve ürünleri, malt ürünleri gibi birçok tarımsal
ürünün ithalatına 1987 yılından itibaren yasaklama getirmiştir. Ülkenin en
önemli tarımsal ürünü kakaodur. Kakao ve ürünleri petrolden sonra en
önemli ihracat kalemidir.
Korumacı politikaların sonrasında,
halı olması
nedeniyle,
kaçakçılık
yerli üretimin yeterli olmaması ve pabüyük boyutlara ulaşmış, iç piyasa fiyatları
40
inanılmaz rakamlara çıkmıştır. Örnek vermek istenirse, yalnızca 1991 yılında
480.000 ton buğday ve buğday ununun ve yine 250.000 ton pirincin ülkeye
kaçak sokulduğu tahmin edilmektedir.
Bu arada, iç piyasa fiyatları, dünya fiyatlarına kıyasla, buğdayda beş misline, pirinç ve palm yağında üç misline, mısırda da, iki buçuk misline yükselmiştir. Bu gelişmeler üzerine, ithalatta yasaklamalar büyük ölçüde kaldırıl­
mış
olmakla birlikte korumacılık ve geçici yasaklamalar halen
sürdürülmektedir.
Ülkenin belli başlı tarımsal ürünleri arasında, çeşitli tropik sebze ve meyveler, mısır, buğday, şeker kamışı, hurma, kauçuk, kakao, fıstık, pamuk ve
çeşitli hububat ürünleri bulunmaktadır.
1.2.
Dış
Ticaretin Genel Seyri·
Nijerya'nın
resmi dış ticaret istatistiklerini güncel olarak izleyebilmek olası
Kamuoyuna açıklanan en yeni veriler 1990 yılına ait olup, bunların
doğruluğu hakkında da şüpheler mevcuttur. Korumacılığın getirdiği kaçakçı­
lık, yüksek gümrük vergilerinin yolaçtığı yanlış beyanlar nedeniyle, dış ticaret istatistikleri yeterince fikir vermekten uzak bulunmaktadır. Ancak, tahminlere göre, 1991 yılında ülkenin ithalatı 7,8 milyar dolardır. ihracat ise
12,2 milyar dolar olup, bunun 11 ,8 milyarını petrol ihracatı oluşturmaktadır.
değildir.
Sözkonusu ithalat içerisinde, ingiltere %13,3 dolayındaki payı ile, Nijerya'ya en çok ihracat yapan ülke durumundadır. Onu, %11,1 ile Almanya;
%10,2 ile ABD ve %8,5 ile Fransa izlemektedir. Bu ülkelerden sonra ise,
Hong Kong, Japonya, italya, Hollanda, isviçre, Brezilya, ispanya, Belçika
ve irianda gelmektedir.
Sözkonusu 12 ülkenin Nijerya'nın ithalatındaki payı yaklaşık %60'dır. Ayülkelerin, ülkenin ihracatındaki payı ise %93'e ulaşmaktadır. Nijerya'nın
ihracatının yöneldiği ülkeler arasında ise, %50'5 pay ile ABD büyük farkla
birinci sıradadır. Bu ülkeyi ispanya, Almanya, Fransa, Hollanda, ingiltere,
italya, Belçika ve Portekiz izlemektedir. Bu ülkelerin Nijerya'dan ithalatları­
nın tamamına yakınını petrol, önemsiz kısmını da bazı tropik tarımsal ürünler
nı
oluşturmaktadır.
Ülkenin dış ticaretinde yeralan diğer ülkeler ise, Batı Afrika Ekonomik
mensup komşu ülkelerdir.
Topluluğu'na
41
1.3. ithalatta Kısıtlamalar
Afrika ihraç ürünlerinin 2000 yılına kadar Avrupa Topluluğu'na gümrüksüz girişine olanak sağlayan 4. Lome Sözleşmesi'ne imza koyan Nijerya,
yalnızca Güney Afri-ka Cumhuriyeti ile ticari ilişkilerini askıya almıştır. Daha
önce israil'e de ambargo uygulayan Nijerya, 1991 yılından itibaren bu ülke
ile ticaretin geliştirilmesini teşvik etmektedir.
Dış ticarette madde bazındaki kısıtlamalar ise, kısaca şöyledir; Ham petrol ve petrol ürünleri lisansa tabidir. Kereste, işlenmemiş odun, hububat
ürünleri, ham deri ihracatı ise kaynakların korunması ve işlenmiş mal ihracatının geliştirilmesi amacıyla yasaklanmıştır.
Nijerya'da ithalattaki yasaklamaları belirleyen bir negatif liste vardır. Bu
liste dışında kalan malların ithalatı serbestçe yapılabilmekte olup, liste genellikle yıl başlarında, bazen de ihtiyaca göre yıl içinde değişikliklere uğra­
maktadır.
ithalatı yasak mallar listesi genelikle, rekabet gücü zayıf tarımsal ürünler,
bazı
bazı
sınai
lüks tüketim malları, yurtiçi tüketime yetecek kadar üretimi yapılan
mallar, kalite kontrolü yetersizliği nedeniyle güvenilir bulunmayan
mallardan oluşmaktadır.
bazı
ithalatçılar, ithalatın finansmanı için gerekli dövizi; bankalar döviz piyasasından
veya Nijerya bankalarında tuttukları döviz tevdiat hesaplarından temin edebilecekleri gibi, ihracat hesaplarında tutulan ihracat gelirlerinden de
karşılanmaktad ır.
1993 yılı itibariyle, ticari ithalatı yasaklanan mallar, kümes hayvanları ve
ürünleri, sebzeler, domates salçası ve diğer domates ürünleri, yarı işlenmiş
odun, meyvalar, meyve suları, tekstil ürünleri, sinek kovalama tabletleri,
plastik eşyalar, biberon, meşrubat ve su, bira, pirinç ve ürünleri, mısır ve
ürünleri, buğday ve ürünleri, köpüklü şarap ve şampanya, nebati yağlar,
alüminyum sülfat, sırt geçirilmiş ve kullanılmış dış lastikler, bentonit, barit ve
florasan ampul'dür.
Yukarıda belirtilen maddeler dışında, her türlü ithalatı yasak olan eşyaları
içeren bir başka liste daha olup, bunların arasında, silah, mühimmat, başka
ülkelerin madeni paraları, patlayıcılar, piyango ve lotarya türü kupon ve biletler, beyaz fosforlu kibrit, muhtelif yayınlar, toplumsal barışı ve dini inançları hedef alan her türlü eşya, Kur'an ile ilgili kayıtlar içeren her türlü eşya,
bazı alkollü içkiler ve kullanılmış giyim eşyaları da yer almaktadır. Ancak,
sözkonusu iki .liste de sık sık değişikliklere uğramaktadır.
42
1.4. ithalat Uygulaması
ithalat yapmaya karar veren bir ithalatçın ın tabi olduğu prosedür şöyledir;
ithalatçt öncelikle proforma fatura sureti ile birlikte döviz sipariş yaz1sı ile
bankaya başvurur ve bu arada bankaya istediği dövizin karşılığını yatırır. Ülkedeki döviz kıtlığı nedeniyle, özellikle 100.000 ABD Doları'nın üzerindeki
akreditiflerde gecikmeler olmaktadır. ithalatçı, daha sonra bankaya onayiattığı proforma aslını ve form M isimli belgeyi, Lagos'taki gözetme şirketine
(sevkiyat öncesi kalite kontrolü için) iletir; daha sonra da Gümrük idaresi'ne
başvurarak ithalat vergi ve borçlarının belirlenmesini sağlar. Bu işlemlerin
tamamlanmasından sonra, banka istenilen koşullarda akreditifi açar. Merkez Bankası döviz alımı ile akreditif açılması arasındaki sürenin üç haftadan
fazla olmasına izin vermez; aksi takdirde banka dövizi geri alır. ithal edilecek mal, bu konuda tam yetkili SGS isimli gözetme şirketinin ihracatçı ülkesindeki temsilciliği tarafından kontrol edilir.
ithal mallarının sigortasının Nijerya'da yaptırılması zorunludur.
Malın
ğıdaki
yükleme ile ilgili işlemlerin tamamlanmasından sonra,
belgelerle birlikte malını gümrükten çekebilmektedir.
ithalatçı aşa­
- Konşimento (orjinali ve sureti),
- Menşe ve Kıymet Belgesi (orjinali ve sureti), (Gözetme şirketi ve yerel
banka'dan onaylı),
-Ticari fatura (Gözetme şirketi ve yerel banka),
- Çeki Listesi,
-Form M (Banka onaylı),
-Geçici ithalat Vergisi Beyannamesi (ithalatçı sureti),
-Form 123,
-Sigorta poliçesi,
- Kalite Kontrol Belgesi (orjinal),
- Form C1.1 1 C2.1 1 C3.1 (Yükleme Bildirimi),
-Ve ayrıca malın türüne göre.ilgili kuruluşlardan alınan Kontrol Belgesi,
1.5. ithalatta Vergi Uygulamaları
Nijerya, ürün tanım ve kodlamasında ülkemizde olduğu gibi, Harmenize
Mal ve kodlama Sistemi'ni kullanmaktadır. 1988 yılında yürürlüğe giren ve
yedi yıl süreli olması öngörülen Gümrük ve Vergi Tarifeleri Kararnamesi'ne
göre, ithalatta vergi uygulamaları yapılmaktadır. Sözkonusu tarife düzeni ile,
hammadde ihtiyacının yurtiçinden karşılanması ve yerli sanayinin korunması
hedeflenmiştir. Ancak, yerli üretimi yeterli olmayan girdileri kullanan yerli
imalatçıların protestoları üzerine kurulan "Tarife inceleme Kurulu" ile ithalat-
43
ta uygulanan. vergi, resim ve
harçların
düzenlenmesine
çalışılmaktadır.
Tarife inceleme Kurulu'nun kararları gereği, bazı ürünlere anti damping
vergisi de uygulanmaktadır.
Seçilmiş bazı
maddeler itibariyle 1992 ve 1993
olan ithalat vergileri aşağıdaki gibidir;
yıllarında
uygulanmakta
Güm. Vergileri
(%)
Madde ismi
Otomobil ......................................................................................... 30.-1 00
Motosiklet, bisiklet. .......................................................................... 30
Makinalar, ekipmanlar, CDK malzemeler ve parçaları .................... Muaf
Transformatörler, elektromanyetik ekipmanlar ............................... Muaf
Demir-çelik hadde mamülleri .......................................................... 5
Balıklar (taze, donmuş işlenmiş ...................................................... 5
Şeker .............................................................................................. 5
ilaçlar ......... ;.................................................................................... 5
Vitaminler ........................................................................................ 5
Antibiyotikler ................................................................................... 5
ilaç yapımında kullanılan kimyasal bileşikler ................................... 3
Alüminyum ürünleri ......................................................................... 50
Otomobil lastikleri ........................................................................... 30
Sigara ............................................................................................. 200
Deterjan ve sabun ........................................................................... 60
Pil ................................................................................................... 200
Mücevherat ..................................................................................... 200
Margarin .......................................................................................... 100
Çelik tel ........................................................................................... 100
Pamuk ipliği .................................................................................... 60
Sentetik iplik .................................................................................... 45
Gümrük vergisi uygulamasının yanında, ilave bazı vergi ve harçlar tahsil
edilmektedir. Bunlar, tüketim vergisi (ürüne göre değişik oranlı), Liman Geliştirme Fonu (%5), araştırma-Geliştirme Fonu (% 1) ve Navlun istikrar Fonu
(%0,2) olarak dört grupta toplanmaktadır. Ayrıca, yerli üretimi bulunan ithal
mallarından tüketim vergisi kadar harç alınmaktadır.
Nijerya 125 milyon dolayındaki nüfusu ile gerek Afrika kitasının gerekse
en kalabalık ülkelerinden birisi durumundadır. Kişi başına yılık ortalama gelirin ise, 250 ABD Doları kadar olduğu belirtilmektedir. Ancak, paralel piyasa ve kayıt dışı ekonomik faaliyetler de gözönüne alındığında satıdünyanın
44
naima gücünün sözkonusu rakamın çok daha üzerinde olduğu düşünülmek­
tedir. Nüfus planlaması çalışmalarında ve yurtdışına göçlere rağmen, nüfus
artış hızı %3,4 ile dünya ortalamasının bir hayli üzerindedir. Ülkenin resmi itha1atının 1992 yılı itibariyle, 8 ~v1ilyar Dolat'1n biraz üzerinde olabileceği tahmin edilirken; gerçek ithalatın, düşük fiyatlı mal ithalatı, ithalat miktarlarının
az gösterilmesi ve büyük boyutlarda kaçakçılık dikkate alındığında 1O Milyar
Dolar'ın üzerinde olabileceği söylenmektedir. Tüketimin her yıl %3,5 dolayında arttığı kaydedilmektedir.
değinilen
bilgiler çerçevesinde, gayriresmi tahminlerle Nijerya
60 Milyar ABD Doları bir büyüklüğe sahip olduğu ve itha10 Milyar Dolar civarında bulunduğu ifade edilebilir.
Yukarda
pazarının yaklaşık
latın
Nijerya piyasası, dünya normlarında küçük kalmakla birlikte, Afrika ülkelerine kıyasla kaydadeğerdir. Gelirin nisbi düşüklüğünün getirdiği tatmin edilmemiş ihtiyaçların varlığı, sanayileşme zorunluluğu ve hızlı nüfus artışı gibi
etkenler, ülkenin her geçen gün büyüyen bir pazar olmasını sağlamaktadır.
Nitekim, kalkınma planları ve hükümet politikaları yatırım malları, inşaat
malzemeleri ve üretimi yeterli olmayan gıda maddelerinin ihtalatını kolaylaş­
tıncı uygulamalara öncelik vermektedir. ithalatı yasak bir çok mal bile, arzın
talebi karşılayamaması nedeniyle, dönem dönem serbestçe ve gümrük muafiyetli olarak ithal edilebilmektedir. Gıda maddeleri başta olmak üzere çeşitli tüketim mallarının üretimini arttırmak için çaba gösteriliyorsa da, halen
gıda ihtiyacının yarısı ithalat yoluyla karşılanmakta ve orta vadede kendine
yeterli duruma gelmesi de beklenmemektedir.
Lüks tüketim mallarının ithalatı gümrük tariteleri ve tarife dışı uygulamalarla kısıtlanmak istense de bunda başarılı olunamamaktadır. Yakın gelecek
ile ilgili projeksiyonlarda bu tür ithalatın daha da artacağı öngörülmektedir.
Esasen uygulanmakta olan kambiyo rejimi ile "own exchange" denilen ve
"kendi dövizini kendin bul" diye tercüme edilebilecek sistem yoluyla bu tür
malların ithala tr da paralel piyasadan veya yurtdışı hesaplardan finanse edilmektedir.
Ülkede gelir dağılımının dengesizliği ve çok renkli etnik ve dini mozaik, tüketim eğiliminin çok çeşitli mal gruplarına ve sektörlere dağılmasına yolaçmaktadır. Ülkede, kamu ve özel sektörlerdeki memurların veya beyaz yakalı
çalışanların aylık ücretleri 40-50 ABD Doları arasında değişmektedir. Tarım
ve imalat sanayiinde çalışanlarda bu ücretler 25 Dolara kadar inebilmektedir.
Satınalma gücünün düşük olmasının piyasada gözle görülür, elle tutulur
etkisi, tüketicilerin ve dolayısıyla konumuzia ilgili olduğu için ithalatçıların fi-
45
yata karşı hassas olmalarıdır. Fiyat, satınalma kararının verilmesinde hemen
hemen her zaman öncelikli ve ağırlıklı etkendir. Temel ihtiyaç maddelerinde
bu özelilk çok daha belirgindir. Kalite, ambalaj ve marka ve ödeme koşulları
gibi hususlar daha çok diğer tüketim malları için geçerli bulunmaktadır.
Ambalaj ve paketierne konusunda, malın öncelikle, uzun süreli taşımaya
ve depolanmaya iklim değişikliklerine, düşük standartlı elleçlerneye dayanabilecek ölçüde paketlenmesi ve tercihen konteynır ile gönderilmesi ithalatçı­
ların önemle üzerinde durdukları hususların başında gelmektedir. Lagos'ta
liman işletmelerindeki kargo hizmetlerinin yetersizliği ve yurtdışındaki aktarma limanlarındaki uzun süreli beklemeler, ülkenin trepik iklim kuşağında olması, ihracatçıların sevkiyatlarında dikkatli olmalarını zorunlu kılmaktadır.
Tüketiciler
açısından
ise,
malların uluslararası
normlara uygun bir şekilde
ambalajlanmış olması yeterli bulunmaktadır. Ambalajın üzerinde, ingilizce
olarak, malın tanımı, içeriği, miktarı ve üretim ve son kullanım tarihi, kullanı­
mı ve saklanması, imalatçının ismi gibi bilgilerin bulunması zorunludur.
Ürün tanıtımı için, ülkemizdeki bilinen tüm reklam araçları hemen hemen Nijerya'da da olanaklıdır. Radyo, TV, bilibeard (panolar), gazeteler, dergiler ve sinema gibi tanıtım olanakları yaygın ve önceliklidir. Ancak reklamcılığın ülkemizdeki kadar gelişmiş olduğunu söylemek olasıdır. Ancak, yine de, Nijerya'nın
gelişmekte olan Afrika'nın gelişmiş medya sistemine sahip olduğu söylenmelidir. Medya, kentlerde daha etkindir. Nijerya'daki reklamcılık daha çok görsel
araçlara dayanmaktadır.Pazar yerlerindeki çığırtkanlık yöntemi de yaygındır.
Ülkede yaklaşık 14 tane günlük gazete, 20 tane haftalık, 20 tane aylık,
1O tane 3 aylık ve 4 tane yıllık yayınlanan dergi bulunmaktadır. Tirajı en yüksek gazete "Daily Times" olup, yaklaşık 300.000 adet sirkülasyonu vardır.
Haftalıklar arasında, 500.000 tirajla "Sunday Times" birincidir. 35.000 tirajıy­
la haftalık "Business Times" iş dünyasının en önemli medyasıdır.
Bilibeard (pano) ve posterler yaygın olarak kullanılan etkin reklam araçları durumundadır.
Sinemalar, haftalık 1,5 - 2 milyon izleyicileri ile ülkenin en mükemmel ve
etkin reklam unsurudur.
Radyo ve televizyon ise, Nijerya halkına ulaşmak için en güvenilir reklam
aracıdır.
Ancak, lüks tüketim malları ve zengin sınıfa yönelik mallar için en etkin
reklam aracı gazete ve dergilerdir.
46
Reklam ve tanıtım masrafları konusunda Nijeryalı ithalatçıların ihracatçı­
lardan beklentileri vardır. Genel eğitim ve teamül, bu tür masrafların yarı yarıya karşılanması veya ithalatın belli bir oranı kadar finansman desteği sağ­
lanması şeklindedir.
Fuarlar ve ihtisas sergileri de tanıtım için diğer önemli bir olanaktır. Süreli
ülke veya sektör veya firma bazında düzenlenen sergiler
de ilgi gören etkinliklerdir.
fuarların yanısıra,
ithalat ile ilgili kurum ve kuruluşların ve genelde kamu hizmetlerinin hızlı
ve etkin hizmet vermesi her zaman mümkün olmamaktadır. Bürokrasi, genellikle, yavaş işleyen, karar ve onay mekanizmaları hızlı olmayan bir yapı­
ya sahip olup, özellikle ithalat akreditifleri ve ithal müsaadesi için uzun süre
beklemek olağan görülmektedir. istenilen dövizin kısmen karşılanması hatta
ödemelerin bankalardaki finansman sıkıntısı nedeniyle gecikmesi, sık rastlanılan bir durumdur.
iş ilişkilerinde ve uluslararası ticarette sahtekarlık ve dolandırıcılık yaygın­
dır. Dolandırıcılık olaylarının kolayından
en kompleksine kadar, çeşitli yöntemleri bulunmaktadır. ithalatçıların üçüncü bir ülkenin güvenilir bir bankasından garantili gayri kabili rücü akreditif ile çalışması yerinde olacaktır.
Bedeli alınmadan numune gönderilmemesine de özen gösterilmelidir. Bu
konuda, gerek Nijerya'daki ilgili kamu yetkilileri, gerekse çeşitli ülkelerin resmi temsilciliklerinin {T.C. Lagos Büyükelçiliği dahil) çeşitli uyarı ve telkinleri
mevcuttur.
1.6. Dağıtım Kanalları
Nijerya gerek bölgesine, gerekse dünyadaki bir çok ülkeye
tını bir ölçüde özelleştirebilmiş bir ülkedir.
kıyasla
ithala-
Elimizde sağlıklı, güncel ve ayrıntılı bilgiler bulunmamakla birlikte, ülke it%22'sinin imalat sanayi ürünlerinden
%20'sinin kimyasal ürünlerden, %9'unun gıda ürünlerinden, kalan %9'unun
ise, muhtelif mallardan oluştuğu anlaşılmaktadır. halatının, %40'ının yatırım malları ndan,
Mevcut ithalatın yaklaşık yarısının özel sektör tarafından gerçekleştirildiği
tahmin edilmekte olan ülkede, dış ticaretin, özellikle ithalatın, ülkeye yıllarca
önce yerleşmiş bulunan Hintiiierin ve Lübnanlıların hakimiyetinde olduğu
görülmektedir.
Yukardaki mal
gruplarının ithalatçı
tın %60'ını oluşturan yatırım malları
profiline göz atıldığında, toplam ithalave kimyasal ürünlerin önemli bir bölü-
47
münün kamu sektörünce, çoğunluğu çeşitli tüketim malları ile gıda ürünlerinden oluşan, kalan %40'1ık kısmın ise, genelde özel sektör firmalarınca ithal edildiği söylenmektedir.
Kamu sektörünün ithalatı, kendi yatırımları için olabiledeği gibi, devlet
temel ihtiyaç mallarının pazarlanabilmesi için de yapılmakta­
dır. Bu tür mağazalar özellikle düşük gelirli kesimin yerleşik olduğu yerleşim
yerlerinde hizmet vermektedir.
mağazalarında
Temel ihtiyaç mallarının en önemli ithalatçıları, özel sektör firmalarıdır. Kimisi yalnızca ithalatçı olarak, kimisi yurtiçi toplam dağıtımı da gerçekleştire­
rek dağıtım mekanizmasında yeralmaktadır. Temel ihtiyaç maddeleri ve ev
eşyaları için en önemli satış noktaları süpermarketlerdir. Süpermarketler,
gerek özel firmalar ve gerekse kooperatiflerce işletilebilmektedir. Bu tür yerlerde, her türlü malı, hatta ithalatı yasak malları bile bulmak mümkündür. Bu
işletmeler pazarladıkları malları genellikle ithalatçılardan temin etmekte, ancak sürümü çok olan bazı gıda maddelerinin ithalatını da kendileri yapmaktadır. Süpermarketler daha çok büyük şehirlerde, satınalma gücü yüksek tüketicilerin oturduğu semtlerde bulunmaktadır.
1.7. Tüketicinin
Yapısı
ve
Davranışları
Nijerya halkı, koleni döneminden kalma alışkanlıkla, başta ingiliz ve
Amerikan malları olmak üzere, ithal maliarına büyük ilgi duymaktadır. Satı­
nalma gücü zayıf da olsa, tüketim eğilimi yüksektir. Petrol gelirlerinin çok
yükseldiği 1970'1i yıllarda ve 1980'1erin başında 20 Milyar ABD Dolarını aşan
resmi ithalat, bu görüşün en önemli kanıtıdır. Daha sonraki yıllarda, ithalat
kısıtlamaları ile bastırılan tüketim eğilimi ve ithal malı alışkanlığı, 1990'dan
itibaren nisbeten serbestleştirilmekte olan ithalat rejimi ile birlikte yeniden
açığa çıkmaktadır.
Bu ülkede.ki tüketicilerin en belirgin özelliği, satınalma gücünün zayıflığı
nedeniyle, fiyata karşı hassas olmasıdır. Hele, sözkonusu malın piyasada
yeterince bilinmediği, tadının veya işlevinin tatminkar bulunduğu durumlarda
fiyat her zaman birinci tercih olmaktadır.
Tüketicinin kaliteye karşı bilinçli bir tavır sahibi olmadığı ifade edilebilir.
Kalite unsuru, zorunlu tüketim mallarında veya fiyata düşük olan standart
mallarda tümüyle ihmal edilmektedir.
Nijerya'lı tüketiciler de alışkanlıkianna bağlıdır. Gerek kişisel tüketim, gerekse iş ile ilgilihtiyaçların karşılanmasında alışılan mal ve markalar öncelik
alır. ikame mallar veya aynı malın değişik markalarını araştırmak, değerlen-
48
dirrnek sık rastlanılır bir durum değildir. Alışkanlıkların değiştirilmesinin sürekli ve ısrarlı tanıtım faaliyetleri ile mümkün görülmektedir. Piyasada "Made
in UK" veya "Made in USA" etiketli malların satış şansı diğerlerine göre yüksektiL
Tüketicilerin satınalma kararını etkileyen bir diğer etken ise ambalajdır.
Özellikle gıda mallarında ambalajın boyutu önemli bir unsurdur. Nijerya halkı, belki de, düşük gelir ve ikametgah olanakları ve/veya oldukça sıcak ve
nemli iklim koşulları nedeniyle olsa gerek günlük yaşayan bir toplumdur. O
nedenle, perakende satışa sunulan malların (gıdaların), niteliğine göre,
mümkün olduğunca küçük miktarlarda ambalajlanmış olması gerekmektedir.
Yukarda sözü edilen tüketici kitlesi ülkenin %80'inini oluşturan, alım gücü
seviyesi düşük bir kesimdir. Elbette ülkede alım gücü yüksek,
eğitimli ve bilinçli tüketicilerin varlığı da unutulmamalıdır. Dünyanın her yanında olduğu gibi, bu tür tüketiciler seçimi, marka alışkaniiğı olan, ambalajı
önemseyen, reklam ve tanıtımdan etkilenen ve bir ölçüde fiyatı da dikkate
alan özelilkiere sahiptir.
zayıf, eğitim
Ülkede tüketiciyi koruyan herhangi bir mevzuat ve merci bulunmamaktadır. ithal mallarının kontrolü, önceki bölümlerde de belirtildiği gibi, sevkiyat
öncesinde uluslararası gözetim firmalarında yapılmakta ve temiz raporuna
sahip olan malların girişine izin verilmektedir.
Nijerya'da kullanılmış mal ithalatının ve kullanımının da çok yaygın olduğu burada bir kere daha belirtilmelidir. Otomobilden ev eşyaları elektrikli ve
elektronik eşyalarından, konfeksiyon ürünlerine kadar bir ok malın yasak
yollardan veya kaçak olarak yurda girişi sağlanmakla ve kullanılmaktadır.
Bu tür malların kaynağı, Almanya, Belçika, ingiltere gibi Avrupa ülkeleri ve
Uzakdoğu ülkeleridir.
1.8. ihracat Olanaklarımız
ihracatının yaklaşık yarısını artık sanayileşmiş ülke pazarlarına yapabilen
Türk ihracatçılarının, standardı düşük Nijerya pazarına mal ihraç etmesi,
özellikle ürün kalitesi bakımından, son derece kolay ve mümkün görülmektedir. Ülkenin yerli imalat sanayiinin yeterince gelişmemiş olması, pazarda
uluslararası rekabetin de pek yoğun olmaması dikkate alındığında, Nijerya'nın ülkemiz ihraç ürünleri için potansiyel arzettiği söylenmelidir.
Gerek Nijerya'lı ithalatçılarla görüşmelerden elde edilen bilgilerden, gerekse pazardaki incelemelerden edinilen izlenimlerin, yanısıra ülkemizin LBgos'taki resmi temsilciliklerinin birikim ve deneyimlerinden çıkan sonuç, ül-
49
kemiz ihraç ürünlerinin bir çoğunun bu ülkeye ihracatının mümkün olduğu,
belki başlangıçtaki seyahat rakamlarının tatminkar olmaktan uzak olabileceği, hatta, ileriki satırlarda yer vereceğimiz nedenlerden dolayı, ticari ilişkileri­
nin bir ölçüde sorunlu ve riskli bulunabileceği şeklindedir.
Madde veya madde grupları itibariyle ihracat olanaklarım ız ele alındığın­
da, ülkemizin öncelikle ve kesinlikle şansının bulunduğu bazı ürünlere deği­
nilmesinde yarar vardır.
Elektrikli ve elektronik ev eşyaları bu konuda öncelikle belirtilmesi gereken ürünlerdir. Fırın, buzdolabı, çamaşır makinası, televizyon, video, radyo
teyp, ütü gibi ev eşyaları pazarı son derece yeni ve tatmin edilmemiş bir tüketim sahasıdır. Bu konuda, Hollanda, isveç, Fransa, Japonya, Kore, Almanya gibi ülkelerden ülkemizden de tanıdığımız bazı ünlü markaları Nijerya'da görebilmek mümkündür. Ülkemizden de buzdolabı, fırın ve televizyon
ithalatı yapılmaktadır. Bu mal grubunun en önemli rakibi, kullanılmış mal ithalatıdır. Özellikle Avrupa'nın bazı ülkelerinden yapılan bu tür ithalat, yeni
ürün ithalatını önemli ölçüde frenlertıektedir. Bir tahmine göre, ülke nüfusunun yalnızca% 1O' u kadar (12 milyon) bir kesimi yeni mallarla ilgilenmektedir.
Otomotiv ürünleri açısından da bir potansiyelin olduğunu söylemek mümkün olmakla birlikte, bunun, yine yukarda belirtilen nedenlerle pek kolay ve
rantabl olamayacağı düşünülmektedir. Ancak, otomotiv lastikleri ve yedek
parçaları açısından durum daha caziptir. Otomotiv sanayiinin geliştirilmaya
çalışıldığı ülkede, bir Fransız bir de Alman firmasının montaj tesisi bulunmakta, ancak kapasiteleri çok sınırlı olması yüzünden yan sanayi gelişeme­
mektedir. Kullanılmış nakit araçları ithalatı nedeniyle, ülkede her türlü marka
ve tipte otomotiv ürünü mevcuttur.
Önemle belirtilmesi gereken bir başka mal grubu da, işlenmiş gıda mallarıdır. Konservelerden bisküvi ve gofretlere, ayçiçek yağından bal ve reçellere, kuruyemişlerden ciklete, makarnadan mayonez ve ketçaba kadar birçok
ürün, yasal ve yasal olmayan yollardan ülkeye ithalat edilebilmektedir. Yerli
üretimi olan gıda mallarının yasaklama veya yüksek gümrük vergileriyle ithalatının kısıtlanması da ithalatı engelleyememektedir. Tüketicinin yeni
ürünlere, ithal maliarına büyük ilgisi vardır. Özellikle bisküvi ve makarna gibi
un lu mamullerde önemli bir ihracat şansımız vardır.
Konserveda ABD, Fas, Yunanistan, ingiltere, Fransa, Avusturya, Brezilya, Şili; bal ve reçelde ingiltere, yemeklik yağlarda, Uzakdoğu ve ingiltere;
bisküvi ve gofrette ingiltere, iskoçya, Hong Kong, G.Kore, Singapur, Danimarka; kuruyemişte ABD, ketçap ve mayonez türü mallarda, Hollanda, Kolombiya gibi ülkeler belirgindir.
50
inşaat malzemeleri de bir başka önemli ihraç kalemi olabilecek durumdadır. Özellikle, çimento, demir-çelik ürünleri, alüminyum ürünleri, sıhhi tesisat
malzemelerinde ülkemizin önemli bir şansı bulunduğu, Nijerya'lı ithalatçılar
taiafmdan da kaydedilmektedir. Demir-çelik ürünlerinde korumanın çok yüksek olmasına rağmen ithalata rağbetin yoğun olduğu belirtilmektedir.
Bazı organik ve inorganik kimyasalların sınai girdi olarak ihracatı mümkündür. Bu konuda, yapılacak sektörel pazar araştırmalarının önemli bir potansiyeli ortaya çıkaracağı ifade edilmelidir.
Kozmatik ürünleri ile diş macunu, traş kremi ve benzeri temizlik malzemeleri ülkemizin pay alabileceği ürünler grubuna girmektedir. Ancak, aynı kategoride yeralan sabun için aynı şeyleri söylemek pek mümkün görülmemektedir. Afrika ülkelerinde kullanılan sabunların gerek yapılış, gerekse tip ve kalite
açısından ülkemiz ürünleri ile çok farklı nitelikleri bulunduğu görülmüştür.
Büro malzemeleri ve kırtasiye ürünlerinde de önemli bir ihracat
kaydedilmelidir.
olanağı­
nın bulunduğu
Mutfak eşyaları ve züccaciyenin her türü Nijerya pazarı açısından cazip
ve talebi yüksek mallar kategorisindedir. Yerli üretimin kimi mal çeşidinde
yetersiz, kimisinde de hiç olmaması nedeniyle, pazar hemen ithal malları tarafından paylaşılmaktadır. italya, Çin, Alman, ABD- Endonezya menşeli
ürünler dikkat çekmektedir.
1.9. ihracatçılarımıza öneriler
Nijerya'lı ithalatçılar, ülkemizden tümüyle habersiz değillerdir. Özellikle
Lübnan kökenli ithalatçılar, ülkemizin ihracat potansiyelini yakından bilmektedir. Ancak, bundan, Türk ihraç mallarının tanındığı ve bilindiği yorumunu
çıkartmak zordur.
Nijerya'nın ithalatında koloni döneminden kalan etkiler gereği, ingilte-
re'nin
yanısıra
Döviz
ABD'nin ve AT ülkelerinin
sıkıntısı
ve
alım
gücünün
ağırlığı
zayıf olması
ve
payı
çok önemlidir.
nedeniyle, bu ülkelerin ihra-
catçılarının Nijerya'yı önemsamediği belirtilebilir. Türk ihraç mallarının kalite
açısından, diğer ihracatçı ülkelerle rekabet edebileceği görüşünde olan Nijerya'lı ithalatçılar, asıl aşılması
gereken sorunun, nakliyat ve fiyat
olduğunu
bildirmektedir.
Türkiye'den direkt nakliyat olanaklarının bulunmadığı, bu nedenle taşıma­
cılığın italya- ispanya ve Yunanistan üzerinden aktarmalı olarak gerçekleşti-
51
rildiği dikkate alındığında sevkiyatın çok uzadığı belirtilmektedir. Normalde,
istanbui-Lagos güzergahının yaklaşık iki hafta sürebileceği belirtilirken, aktarmada bu sürenin en az bir aya çıktığına işaret edilmektedir.
Ürün fiyatları ise, yine bir başka önemli sorun olarak önümüzde durmakTürk ihracatçılarının uzun dönemli fiyat angajmanına girememesi, akreditif işlemlerini uzun sürelerde tamamiayabiien Nijerya'lı ithalatçılar için önemli bir sorun oluşturmakta, ihraç ürünlerimizin
önüne de önemli bir engel olarak çıkmaktadır .
tadır. Fiyatların sık değişmesi,
.
Nijerya'ya ihracat yapmayı planlayan ihracatçılarımızın, Nijerya'lı işadamlarının kişiliklerini tanımak için yeterli istihbaratta bulunmaları ve temkinli olmaları önerilmektedir. Bazı ithalatçıların ve işadamı kılığına bürünmüş kimi
dolandırıcıların çeşitli yöntemlerle yabancı işadamiarını kandırdıkları, irili
ufaklı maddi ve manevi zarariara yolaçtıkları önemle hatırlatılmaktadır. iş
bağlantısı kurulacak firmaların Ticaret Odaları'na üye olmalarına dikkat edilmesi, banka referansı aranması, Resmi Temsilciliklerden ve ilgili olabilecek
diğer kurumlardan bilgi sorulması, ödemelerin garantiye alınması yararlı olacaktır.
V. iŞADAMLARI iÇiN YARARLI BiLGiLER
1. ÜLKEYE GiDiŞ
Nijerya'ya giden Türk vatandaşlarının vize alması gerekmektedir. Vize
için a) geçerli bir pasaport, b) müracaat formu, c) bir fotoğraf,
d) gidiş-dönüş uçak bileti fotokopisi, e) iş seyahatları için resmi davet mektubu gerekmektedir.
alınabilmesi
Nijerya vizesi Ankara'daki Nijerya Büyükelçiliği'nden alınabildiği gibi, istanbul'daki ingiliz Konsolosluğundan da alınabilmektedir.
ingiliz Konsolosluğu
Meşrutiyet Caddesi 34
Nijerya Büyükelçiliği
Cinnah Caddesi 65/6
Çan kaya/Ankara
Tel: 438 59 33
Tepebaş ı/istanbul
Tel: 244 75 40
2. NASIL GiDiLiR
Türk Havayolları'nın Nijerya'ya seferi yoktur. Ancak Avrupa'daki tüm büyük hava yollarının bu ülkeye seferleri vardır. Deniz yoluyla taşımacılıkta ise
Lagos'a ayda bir direkt sefer; haftada bir de Avrupa'dan Antwerp aktarmalı
olarak gemi ile sefer yapılmaktadır.
52
3. NE ZAMAN GiDiLiR
Ülkenin 1994 yılı resmi tatil günleri şu şekildedir.
1 Ocak, 15-16 Mart, 1-4 Nisan, 1-24-25 Mayıs, 19 Ağustos, 1 Ekim, 2526 Aralık. Bu tarihler haricinde seyahat etmek daha uygundur.
4. GÜMRÜK KONTROLÜ
Ülkeye giren yolcu bavulları açılarak kontrol edilebilmekte ve çeşitli hastalıklara karşı aşı kağıdı sorulmaktadır. Yolcu beraberindeki eşyalar için
gümrükte bir sorun çıkmamaktadır.
Ülkeden çıkarken yine aynı şekilde bavul kontrolü titizlikle yapılmakta ve
sorular sorulmaktadır. Hernekadar ülkede alış verişlerde satış fişi verilmemekteyse de gümrük kontrolünde sorulabilmektedir.
çeşitli
5. iKLiM VE KIY AFET
Ülke tropik iklim kuşağındadır. Kuzey bölgelerde Nisa.n-Ekim güney bölgelerde ise Mart-Kasım yağış mevsimidir. Ülkenin güney kesiminde rutubet
oranı fazladır.
Kı ya fet
6.
için
yazlık kıyafetler
tavsiye edilmektedir.
ULAŞIM
Nijerya içinde şehirlererası ulaşım için havayolu kullanılmalıdır. Şehiriçi
için otomobil veya taksi kiralanması tercih edilmelidir. Toplu taşıma
araçlarının kullanılması imkansızdır. Ayrıca bizdeki dolmuş sistemine benzer
olanaklardan yabancıların faydalanması çok zordur. Taksimetre uygulaması
bulunmayan Lagos'da, taksilere binmeden önce pazarlık ile anlaşmak gerekmektedir.
ulaşımı
7. iŞ SAATLERi
Bankalar
8.00-15 ..00 Pazartesi
8.00-13.30 Salı-cuma
Devlet Daireleri
7.30-15.30 Pazartesi-Cuma
Ticari Yerler
8.00-12.30 Pazartesi Cuma
14.00-16.40
8.00-12.30 Cumartesi
Bankalar Cumartesi-Pazar kapalıdır.
53
8.
HABERLEŞME
Uydu aracılığıyla uluslararası telefon haberleşmesi
Teleks ve faks kullanımı da yaygındır.
rahatlıkla yapılmakta­
dır.
9. DiGER YARARLI BiLGiLER
- Günlük hayatla ilgili veya herhangi bir yerin fotoğrafının çekilmesi NijerBu sebeple fotoğraf çekiimamesi
önemle tavsiye edilmektedir.
- Taksilere binildiği zaman yoldan başka yolcu almaması için özellikle anya'lılar tarafından hoş karşılanmamaktadır.
laşılmalıdır.
- Bütün değerli eşyaların otele bırakılması emniyet için gereklidir.
- Güvenliğimiz için hava karardıktan sonra rastgele taksiye biniimamesi
ve yilrüyüşe çıkrtmaması tavsiye edilir.
- Şehir merkezine oldukça uzak olan Lagos Havaalanı'nda kontrol işlem­
leri uzun sürmektedir. Uçuş saatinden en az üç saat önce alana gitmek gerekmektedir.
- Nijerya'da trafik oldukça karışıktır. Bu sebeple randevulara giderken bu
hususun göz ardı edilmemesi gerekir.
10.YARARLIADRESLER
Türkiye Büyükelçiliği
3 Okunola Martins Close
S W lkoyı Lagos Nigerıa
Tel: 234-1-68 30 30
Fax: 234-1- 68 26 46
Lagos Ticaret ve Sanayi Odası
The Lagos Chamber of Commerce and lndustry
Commerce House Ist floor
1 ldo wu Taylor street Victoria Isiand
P.O. Box 109 Lagos-Nigeria
11. GÖRÜŞÜLEN KiŞiLER:
- Salih Zeki Karaca
T.C.
Nijerya Büyükelçisi
3 Okunola Martın Close
WlkoyiLagos
54
-Ayhan Özkan
T.C.
Nijerya Büyükelçiliği
Lagos Ekonomi ve Ticaret
Müşaviri
- Ram T. Batra
UNDP
P.O Box 2075 Lagos Nigeria
Tel: 2692141-4
- Adekunle A Olumıde
Dırector General
Lagos Chamber of Commerce and lndustry
Commerce House 1 st floor
lldowu Taylor Street Victoria Isiand P.O. Box 109
Lagos-N igeria
Tel: 613898
Fax:613917
- Chanıne Frame
Managing Director
High clue Ventures Limited
32/34 Calcutta Grescent Apapa
PMB 1208 Apapa
Lagos-Nigeria
Tel: 871843
Fax:873591
- GAB O. Onyema
Finance Director
Bestling
40/42 Adolumo St.
Lagos Nigeria
Tel: 667206
Fax:669968
- Alh. Ade Lawal
Gesticorp
Plot 1089 Ade da Odeku Street
Victoria Isiand
Lagos
Tel: 616977-618064
55
- L. Landau
Gestıcorp
23 Warehouse Road
Apapa Lagos
Tel: 871666
- Osman· Sungur
Kandoo
8 Sere Close
Off coker Road llupeju Lagos
Tel: 935380-687483
- Arıs Blytas
Flour Mılls of Nigeria PLC
P.O. Box 341
Apapa
Tel: 876425
Fax:870395
-B. Amusu
Surham
Flour Mılls of Nıg. PLC
2 Old Dock Road
Apapa
12. FAYDALANILAN KAYNAKLAR
- EIU World Outlock 1993
- EIU Country Profile 1993/4
- Fınancıal Tımes
- IMF Direction of Trade Statistics
- DiE istatistikleri
- Çeşitli gazeteler
- I.T.C. Dokumantasyon Merkezinden elde edilen
56
çeşitli
bilgiler
GANA
GANA
1. ÜLKE VE TOPLUM
1. COGRAFi YAPI
Gana Cumhuriyeti, Batı Afrika'da Gine Körfezi kıyısında 238.533 kilometre karelik yüzölçümüne sahip bir ülkedir. Ülke batıda Fildişi Sahili, kuzeyde
Burkına Faso, doğuda da Togo ile çevrilidir. Başkenti Akra olan ülkenin sömürge yönetiminden ilk çıkan ülke olması ve zengin doğal kaynaklara sahip
olması açısından diğer bölge ülkelerine kıyasla önemli bir ağırlığı vardır.
Jeolojik yapı olarak genellikle alçak bir ülke olan Gana'da yükseklik hiçbir yerde 900 metreyi geçmez. Ülkenin en önemli akarsuyu Volta lrmağıdır.
Gana'nın ikliminde kuzey yönünde Sahra'dan gelen sıcak hava ile Atlas
Okyanusu'nun güney kesimi üzerinden gelen tropik hava etkendir. Kasım­
Mart dönemi kurak dönem, Ağustos-Eylül ise yağışlı dönem olarak geçer.
Yıllık yağış miktarı 1.145-1.290 mm. arasında değişir. Ülke genelinde yıllık
ortalama sıcaklık 27-37 oc arasında gerçekleşirken günlük sıcaklık farkı kıyı­
larda 6-8 °C, kuzeyde ise 7-17 °C'yi bulur.
2. DEMOGRAFiK YAPI
2.1. Sosyal
Yapı
Gana halkı 75'den fazla etnik kabileden oluşmuştur. Ancak, bu farklılık­
lardan kaynaklanan bir sorun hissedilmemektedir. Ülkede kadın haklarına,
gerek iş, gerekse günlük hayatta saygı gösterilmektedir. Etnik grupların hiçbirinin tek başına nüfusun %15'ini geçemediği ülkede toprak dağılımının
dengeli ve kabile içi geleneklerin güçlü olduğu kırsal kesimde keskin toplumsal farklılaşmalar görülmemektedir.
2.2. Nüfus
En son 1984 yılında yapılan nüfus sayımında ülkenin nüfusu 12 milyon
olarak belirlenmiştir. Nüfus artış hızının ortalama %2,6 olduğu ülkede 1992
yılı nüfusunun 16.5 milyon ve nüfus yoğunluğunun ise kilometre kareye 70
kişi olduğu tahmin edilmektedir. Nüfusun yoğunlaştığı bölgeler, şehirler ve
kakao üretilen bölgelerdir.
1984 yılı
sayımına
göre ülkedeki belirli
miştir.
59
şehirlerin nüfusları aşağıda
belirtil-
Akra (Başkent)
Kumasi
Tema
Sekondı Takorodı
Tamale
859.640
399.312
180.649
176.498
136.828
2.3. Dil
Gana'daki etnik gruplar arasında yaklaşık 100 adet farklı dil konuşulmakta~
Ancak bu dillerden hiçbiri toplumun çoğunluğu tarafından kabul görmüş
bir dil değildir. Ülkenin resmi dili ingilizce olup gerek iş görüşmelerinde gerek~
se eğitim ve haberleşme hizmetlerinde tüm halk tarafından kullanılmaktadır.
dır.
2.4. Din
Ülke nüfusunun büyük bir bölümü, yaklaşık %43'ü, Hıristiyandır. Özellikle
ülkenin güneyinde Hıristiyanlık çok çeşitli Protestan ve Katolik mezheplerine
ayrılır. Bunun haricinde Müslümanlık ile diğer yerel Afrika dinlerine de rast~
!anmaktadır. Müslümanlığın yoğun olduğu yerler, ülkenin kuzeyindeki bölge~
ler ile komşu ülkelerden göçlerin yoğun olduğu yerleşim merkezleridir.
2.5. Eğitim ve Sağlık
Afrika
kıtasında eğitim
sistemi en ileri ülkelerden biri olan Gana'da,
altı
yıllık ilk eğitim ile üç yıllık orta öğrenim zorunlu ve parasızdır. iıkokulun ilk üç
yılında ingilizcenin yanında yerel dilde de öğretim verilir. Ülkede çeşitli mes-
lek okulları da
verilmektedir.
bulunmaktadır. Ayrıca
üç
ayrı
üniversitede yüksek
öğretim
Ülk~de etkili bir sağlık hizmeti verilmesine çalışılmaktadır. Bütün şehirler~
de ve •yerleşim merkezlerinde hastane ve klinikler bulunmaktadır. Ancak kır­
sal kesimde sağlık hizmetlerinde aksamalar görülmektedir.
Gana'daki başlıca sağlık sorunu bulaşıcı hastalıklar ve yetersiz beslenmedir. Kentlerde bulaşıcı hastalıkları önlemek amcıyla içme suyu ve kanalizasyon hizmetleri için büyük yatırımlar yapılmıştır. Kızamık, sıtma, sarılık ve
boğmaca gibi hastalıklardan ölüm oranı oldukça yüksektir.
2.6. Para Birimi
Gana'nın
para birimi Cedi (c)'dir. 100 pesewas'a bölünmüş olan cedinin
döviz kuru Aralık 1992 itibarıyla 1 $ = 784 Cedi 28.2.1994 itibarıyla 894.4
Cedidir.
60
3. TARiHi YAPI
15. Yüzyılda Portekiıli denizcilerin Gana'yı, o zamanki adıyla Altın kıyısını
bulmalanyla bu bölgenin tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Daha sonraları ingiltere, Danimarka, isveç ve Prusya'dan gelenlerin etkisiyle bölgedeki
rekabet doruğa ulaşmış, 19. Yüzyılın sonlarında Altın kıyısı, ilgiltere'nin bir
sömürgesi haline gelmiştir. 1920 yılında kakao üretimiyle gelişen ekonomi,
toplumu güçlendirirken yaygınlaşan ulaşım ağı ve eğitim sistemi toplumsal
hareketliliği artırmıştır. Bu arada ingilizierin yerel halkın yönetime sınırlı bir
katılımını sağlamak amacıyla başvurduğu siyasal önlemler başarısız kalmış,
1948'de özellikle büyükkentlerde patlak veren olayların ardından yürütme
gücü büyük ölçüde siyahlara devredilmiştir. Bağımsızlık hareketini yöneten
Kwama Nkrumah, 6 Mart 1957 tarihinde bağımsızlığı ilan ederken ülkenin
adı GANA olarak değiştirilmiştir.
1960 yılında ilan edilen Cumhuriyetten sonra, Afrika'daki bağımsızlık hareketlerini destekleyen Nkrumah, 1966 yılında askeri bir darbeyle indirilmiş,
1969 yılında ilerleme Partisinin öncülüğünde yeniden sivil hayata geçilirken,
1972'de kansız bir darbeyle anayasal yönetime son verilmiştir. Bu tarihten
sonra sivil yönetim ile askeri yönetim arasında sürekli gidip gelen Gana'da,
Aralık 1981'de eski bir havacı teğmen olan Jerry John Rawlings'in öncülük
ettiği darbe sonucunda anayasa askıya alınarak Parlamento ve siyasal partiler kapatıl m ı ştır.
4. iDARi V API
1981'de yaşanan en son darbeden önce ülkede parlamenter bir yönetim
biçimi vardı. Ancak bu darbeden sonra Parlamento ve siyasal partileri kapatarak bütün yetkileri elinde toplayan on üyeli Geçici Ulusal Savunma Konseyi (PNDC) devlet işlerini atamayla göreve gelen bir hükümet ve yerel yöneticiler aracılığıyla yürütmektedir. Yönetirnce tüm yerleşim birimlerinde
oluşturulan halk savunma komiteleri demokratik hakların korunması ve yolsuzlukla mücadelede görevlidir. 1982'den sonra askeri mahkemelerin yanı­
sıra halk mahkemeleri de kurulmuştur. Yerel sorunların çözümünde kabile
şeflerinin rolü büyüktür.
PNDC'nin esas eğilimi eski doğu bloku ülkeleriyle ilişkilerini artırmaksa
da, hükümet kuvvetli ihtiyaç duyduğu batı ülkelerinden bağlartnı koparmak
istemernekte ve politikalarını bir doğrultuda uygulamaktadır.
61
ll. GENEL EKONOMi
Gana'da büyük ölçüde tarım ve madenciliğe dayanan gelişme yolunda
karma bir ekonomi yürürlüktedir. Ekonomik yapıda göze çarpan yapılanma
küçük sanayi kuruluşları ile, emek yoğun çalışan geniş bir tarım sektörü
şeklinde ortaya çıkmaktadır. Sahip olduğu doğal zenginiikierin etkisiyle Gana trepik Afrika'nın en zengin ülkelerinden biridir.
·
1970'1i yılların sonunda hem uygulanan yanlış ekonomi politikalarının sonuçları, hem de tüm dünyadaki petrol şoku nedeniyle ekonomide olumsuz
gelişmeler yaşanmıştır. 1981 yılında büyümenin negatif olması, enflasyon
oranının % 116'ya çıkması, ihracatın toplam Gayri Safi Milli Hasıla'nın içindeki payının %4'e inmesi, bütçe açıklarının büyümesi ekonomiye yeni bir düzen getirilmesini zorunlu kılmıştır.
Bu çerçevede hazırlanan Ekonomik Yapılanma Programı (Economic Recovery Programme = ERP) çerçevesinde tüm ekonomik ve sosyal kalkın­
mayısağlamak ve büyürneyi hızlandırmak amaçlanmıştır. ERP planının ana
hatları şöyledir:
- ihracat ağırlıklı sektörlere çeşitli teşvikler sağlamak,
- Faiz oranlarını serbest bırakmak,
-Devletin ekonomiye katkısını azaltmak,
-Para piyasalarını yeniden düzenlemek,
-Fiyatların serbestçe oluşmasını sağlamak,
-Özel yatırımları teşvik etmek,
- Altyapıyı düzenlemek,
Uygulanan bu politikalara ekonomi olumlu cevap vermiş ve 1984-88 döneminde yıllık büyüme %6 olmuş, bütçe açıkları azalmış ve 1983'de %123
olan enflasyon oranı 1988'de %27'ye indirilmiştir. Bu programın devamı sayılabilecek ERP 2 isimli yeni kalkınma programı 1986 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. Uygulanan bu iki program da ülkede 1980 öncesi uygulanan devlet ağırlıklı ekonomiye tamamiyle zıt, o ülkede özel sektörü
oluşturmaya yönelik hedeflerden oluşmuştur.
62
TABLO: 1
ÇEŞiTLi SEKTÖRLERiN ORTALAMA BÜYÜME ORANLARI
(% 1984 Sabit Fiyatlarıyla)
1986-1988
GSYiH
Kişi Başına GSYiH
Yatırımlar
Kamu
Özel
Tasarruflar
Kamu
Özel
ihracat
ithalat
1988-1992
5.0
2.0
8.7
8.5
9.2
14.4
16.4
11.8
10.2
4.6
5.4
2.4
16.9
8.3
39.7
10.8
34.3
1.4
4.7
10.5
1992-1995x
5.0
2.0
11.9
4.5
23.2
16.0
10.3
21.3
5.4
5.0
Kaynak: Africa Research Bul/etin.
(x) Planlanan
Gana'da devlet kuruluşlarında aşırı istihdam ekonomi için her zaman sorun olmuştur. Tüm işgücünün %84'ünün çalıştığı devlet kuruluşlarında verimin düşüklüğü bu kuruluşların revize edilmeleri için bir sebep oluşturmuş­
tur. Ancak ülkede özel teşebbüsün oluşmasıyla birlikte istihdamın bu
kaynaklara yönelmesi beklenmektedir.
Gana'da silah, mühimmat ve uyuşturucu gibi ürünler hariç her türlü ürünün ithalat ve ihracatı yapılabilmektedir. Ticari bankalar ve özel kişilere döviz bürosu açma imkanı tanınmış, ithalat prosedürü kolaylaştırılmıştır. Piyasadaki devlet kuruluşlarının sayısı azalırken; bazı işletmelerdeki kamu payı
küçültülmektedir. Özel teşebbüsün bankalardan düşük faizli kredi alabilmeleri için finans sektörünü düzeltme amaçlı bir program başlatılmıştır. Ülkede
küçük ve orta ölçekli firmaları desteklemek amacıyla uzun vadeli dış kredi
olanakları değerlendirilmeye çalışılmaktadır.
Gana'da özel teşebbüsün teşvik edilmesi amacıyla, yukarıda bahsedilen
her iki program haricinde, yeni bir Petrol Arama Kanunu ile Maden Kanunu
çıkarılmıştır. Özel teşebbüsün ülkede yapacağı yatırımlar ülkenin imkanları
ölçüsünde desteklenmektedir. Gana'nın en önemli ihraç maddesi olan kakao için özel sektöre ayrı fiyat verilmekte ve yatırım amacıyla yapılan haberleşme ve taşımacılık gibi her türlü masraf teşvik kapsamına girmektedir.
63
Gana'nın ekonomik trendinde genel iyileşme özellikle son dönemlerde
meydana gelmiştir. Döviz piyasasında sağlanan serbesti sonrasında döviz
kurunda sağlanan denge ve 1991 yılında% 18 olarak gerçekleşen enflasyon
oranı, uygulanan ERP planlarının olumlu sonuçları olarak ortaya çıkmıştır.
TABLO: 2
ÇEŞiTLi EKONOMiK GÖSTERGELER
GSMH Milyar C
Büyüme Oranı %
Enflasyon Oranı%
ihracat fob Milyon $
ithalat cif Milyon $
Cari işlemler Açığı
Milyon$
Rezervler Altın Hariç
Milyon$
Dış Borçlar Milyon $
1987
1988
1989
1990
1991
1992
746
4.8
39.8
932
1,137
1,051
5.6
31.3
1,017
917
1,417
5.1
25.2
1,020
1,285
2,032
3.3
37.2
900
1,250
2,400
5.0
18.0
993
1,330
2,760
5.5
9.0
1,013
1,400
-97
-66
-99
-228
-220
-256
195.1
3,262
221.3
3,048
347.3
3,296
218.8
3,761
550.2
4,209
31 Aralik 1992 C520.9: $1
Kaynak: E/U World Outlook 1993
1991 yılından sonra ekonominin yıllık ortalama %5 büyüyeceği tahmin
edilirken bunun sonucu olarak da toplam yatırımların GSYiH içindeki payı­
nın 1992-95 döneminde %11 ,9 olması beklenmektedir. Yatırımlardaki bu artışın özel sektör yatırımlarındaki artıştan kaynaklanacağı tahmin edilirken bu
dönemde altyapı, hükümet hizmetleri, imalat sanayii gibi yan etkenierin de
aynı tempoda gelişmesi öngörülmektedir.
Uluslararası kaynaklarca yapılan değerlendirmelerde Gana'nın ekonomisinin giderek güçlendiği görülmektedir. Bunun en önemli kanıtı Gana hükümetinin artık IMF'den yardım almayacağını açıklaması olmuştur.
1993 yılı ise Gana için ekonomik açıdan daha başarılı bir yıl olmuştur.
1993 yılında ekonominin %6.0 oranında büyüdüğü tahmin edilmektedir. Aynı yılın enflasyon rakamı ise %8.5 olarak verilmiştir. 1993 yılında altın üretimi
artış trendine devam etmiş, düşüş gösteren kakao üretimi ise canlanmıştır.
Genel politika itibariyle ülkede kalkınmanın temeli olarak özel sektör yatı­
ve yabancı sermaye görülmektedir. Yatırımların özellikle yoğunlaştırıl-
rımları
64
dığı sektörler tarım, imalat sanayii ve inşaat sektörüdür. Uygulanan ekonomik önlemler ülkede yatırım ortamının her yönden güvenli olduğunu, yatırım­
cıların çekinmeden girişimde bulunmalarını sağlamak amacıyla sürekli revize edilmektedir.
Gana Yatırım Merkezi (Ghana lnvestment Gentre = GIC) devlet tarafın­
dan yatırımcılara bu konuda daha iyi hizmet verebilmek amacıyla kurulmuş
yatırım danışmanlığı bir merkezdir. 1988 yılından itibaren yüzden fazla proje
bu merkeze sunulmuş olup, bunların birçoğu mevcut işletmelerin daha etkin
ve verimli çalışmasına yönelik projelerdir. Yatırım projelerinin içinde ülke için
yeni bir gelir kaynağı olan turizm yatırımları da dikkati çekmektedir.
Bir ekonomi politikası olarak ticaretin serbestleştirilmesi iç piyasadaki
yerli üreticileri pek memnun etmemiştir. Rekabetin faydasına inanmalarına
rağmen bu serbestliğin belli bir sınırı olmasını isteyenler de oldukça fazladır. Özellikle tekstil sektörünün örnek verilebileceği bu konuda, piyasada
çok ucuza bulunan ithal tekstil ürünleri karşısında yüksek maliyetle üretilen
yerli ürünlerin rekabet imkanının oldukça zor olduğu gözlenmektedir. Ancak
hükümet kendi serbest piyasa ve dışa açılma politikasını uygulamada kararlıdır.
Tüm
diğer
Afrika ülkelerinde
olduğu
gibi Gana da
çeşitli uluslararası
ku-
ruluşlardan bağış şeklinde çeşitli yardımlar almaktadır.
TABL0:3
GANA'Y A GELEN DIŞ YARDIMLAR
(Milyon ABD Doları)
Proje Yardımları
SektörYardımları
Gıda/Ürün Yard ımiarı
Toplam
1988
1989
1990
435
248
47
730
417
380
39
837
654
143
56
853
Gana hükümetince alınan dış yardımlar ERP programlarının daha çabuk ve
daha etkin olarak hayata geçirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Ülkede
çeşitli çevrelerce sözkonusu yardımların ekonomik büyümeye ne kadar etkisi olduğu tartışılmaktaysa da Gana gibi gelişmekte olan ülkelerde, kısa vadede ekonomik büyümenin hızlanması ve ekonomik istikrar kazanılabilmesi
için dış yardımların zorunlu olduğu kesindir.
65
1. TARIM
Tarım sektörü Gana ekonomisinin temelini oluştururken, GSMH'nın
%50'si, istihdamın da %55'ini bu sektör sağlamaktadır. ihracat ise yeni tarım ağırlıklı ürünlerden oluşmakta olup, döviz gelirlerinin %75'i bu sektörden
kaynaklanmaktadır.
Gana topraklarının %82'si ziraate elverişli topraklar olmakla birlikte sadece % 13'ünde fiilen tarım yapılmaktadır. Ekim yapılan toprakların yarısında
ülkenin birinci derecede önemli ürünü olan kakao üretilmektedir.
Ziraat geleneksel yöntemlerle ve küçük çiftliklerde yapılmakta olup, makiyeni yeni başlamıştır. 1970 yılında Tarım Bakanlığı'nca yapılan bir
sayıma göre bu sektörde çalışanların %82'sinin toprağı dört hektardan küçüktür. Ancak son yıllarda her alanda özel sektörün teşvik edilmesiyle birlikte bu sektörde de canlanma görülmüştür. Tarım sektörüne, toprak sağlan­
ması, gerekli makina ve teçhizata ithal izni verilmesi ve gümrük
harçlarından muaf tutulması ve bazı vergilerde yapılan indirimler bu sektöre
uygulanan teşvik önlemleridir.
neleşme
Tarımın ekonomideki önemine dayanarak bu sektörde ürün çeşitlenmesi­
ne gidilmesine ve sektörün canlanması için "Orta Vadeli Tarımsal Gelişme
Programı" (MTADP= Medium Term Agricultural Development Programme)
uygulamasına gidilmiştir. 1991-1995 yılları arasında yaklaşık 466 milyon dolar tutarında 65 yeni projenin bu sektörde hayata geçirilmesi planlanmıştır.
MTADP çerçevesinde tarım sektöründe teknolojinin yenilenmesine, hayvancılığın, balıkçılığın ve diğer su ürünlerinin geliştirilmesine, ulaştırma ve pazarlama konularında da yeni yatırımlar yapılmasına çalışılmaktadır.
Gana'da tarım sektörünün yaşaması, ürünlerin dünya piyasalarında fiyat
ve kalite açısından rekabet edebilmelerine ve iç piyasadaki kaynakların etkin kullanımına bağlıdır.
Kakao, ülkenin birinci derecede önemli bir tarım ve ihracat ürünüdür. Ancak 1970'1i yıllarda yakalanan yüksek üretim seviyesi tüm teşvikiere ve yüksek fiyat uygulamalarına rağmen bir daha yakalanamamıştır. Devlet, üreticilerin yüksek verimli kakao ağacı kullanmalarını sağlamış ve yan sanayileri
desteklemiştir. Ayrıca mevcut kakao üretim yerlerinin modernizasyonunu
sağlamak, Gana Kakao Birliği'nin (Ghana Cacao Board = Cocobod) etkinliğini artırmak ve kakao için iç piyasada üreticilere verilen fiyatları yükseltmek, kakao üretimini teşvik amacıyla alınan önlemlerdendir. Yeni kurulan
Gana Kakao Araştırma Merkezi de bu sanayiyi geliştirmek amacıyla neler
yapılabileceğini araştırmaktadır.
66
Aşağıda Gana'nın yıllık
kakao üretimi verilmektedir. Kakao üretimi 1988
yılında bir önceki yıla göre %60 artmış ancak daha sonra başlayan düşüş
trendi ancak 1992 yılında düzeltilebilmiştir. 1992 yılında kakao üretimi bir
önceki yıla göre yaklaşık% 12 artımştır.
TABLO 4
YILLIK KAKAO ÜRETiMi (Bin Ton)
1987
1988
1989
1990
1991
1992
188
301
295
293
240
270
Tarımda hurma önemli bir zirai ürün haline gelmiştir. Önceleri bu ürünü
ithal eden ülke, iç piyasada yaygın olarak kullanılan bu üründe kendi kendine yeterli hale gelmiştir. Ayrıca bu üründen elde edilen yağ hem beslenmede tüketilmekte hem de bazı sanayilerde hammadde olarak kullanılmakta­
dır.
Tarım sektöründeki diğer zirai ürünlerin üretim miktarları Gana ekonomisi
için tatminkar bir seviyede değildir. Pamuk ülkeleri tekstil sanayiinin talebine
cevap verememektedir. Şeker üretimi ise 1984 yılında 110.000 ton olmuş
ve 1977'deki üretim miktarının bile altında kalmıştır. Halen ülkedeki iki şeker
fabrikası çalışmamaktadır. Kauçuk üretiminin ise plantasyonlann sayısının
artmasına ve alanların yenilenmesine bağlı olarak artması beklenmektedir.
Gana'da çeşitli meyve ve sebzelerin üretimi de yapılmaktadır. Ancak, iç
pazara dönük olarak üretilen bu ürünlerin ihracatı önemsizdir.
TABLO: 5
ÇEŞiTLi TARIM ÜRÜNLERiNiN ÜRETiMi
(Bin Ton)
Mısır
Pirinç
Dan
Hindistan cevizi
751
67
300
907
67
715
74
365
1063
554•
53
351
816
Ormancılık
Gana ormancıhk açısından büyük doğal kaynaklara sahip bir ülkedir. Kereste ihracatı kakao ve altından sonra ülkenin üçüncü büyük ihracat kalemidir. Ağaç ürünlerinin işlenmesi amacıyla ingiltere ve Kanada'nın ülkede çeşitli yatırımları vardır. Tomruğun doğal olarak ihracatından ziyade, işlenmiş
ve katma değeri olan ürünler olarak ihracına yönelinmiştir. Ormancılık çeşitli
yan sanayilerin de gelişmesine yol açmıştır. Mobilyacılık da bu tür sanayilerden biridir.
Kereste ve kütük ihracatı konusunda bir birlik kurulmuş olup,
simlerinin ekolojik yapıya zarar vermemesine çalışılmaktadır.
Hayvancılık
ve
ağaç
ke-
Balıkçılık
Ülkenin coğrafi yapısı ve bitki örtüsü hayvancılığa elverişlidir. Ancak hayvancılığın modern yöntemlerle yapıldığı söylenemez. Yıllık et talebinin yaklaşık 200.000 ton olduğu ülkede bunun ancak %20'si iç piyasadan karşılan­
maktadır.
Ülkenin bağımsızlığını ilan ettiği tarihe kadar geleneksel yöntemlerle yapılan balıkçılık, daha sonraki dönemlerde yavaş yavaş modern teknolojiterin
uygulanmasına geçilerek gelişmeye başlamıştır. Gana'nın göl ve nehirleri
de balıkçılığa müsaittir.
Gana'da Japonya ve Kore'ye ihraç edilmek üzeretuna balığı üretimi yapılmaktadır. Tema limanı özellikle bu balığın ihracatı na müsait olup uluslararası standartiara uygun olarak düzenlenmiştir. 80'1i yıllarda yakalanan tuna
balıklarının hepsi ihraç ediliyordu. Ancak daha sonra hazırlanan Balıkçılık
Kanunu ile yakalanan ürünün yüzde onunun iç pazarda satılması zorunluluğu getirilmiştir.
2. iMALAT SANAYii
Gana imalat sanayii, kerestecilik ve ilgili yan sanayileri hariç tutarsak,
araba montaj sanayii, çelik, tekstil, çimento, petrol rafinerisi ve cam üretimi
dallarında faaliyet göstermektedirler. Birçoğu ülkenin bağımsızlığını ilan ettiği tarihden sonra kurulan bu sanayilerin ortak sorunu hammadde sıkıntısı ve
giderek artan maliyetlerdir. Uygulanan ERP programı sayesinde imalat sanayiinde kapasite kullanımı giderek artmış ve ülkede büyümenin yavaşladığı
yollarda bile imalat sanayii sektörel büyümesini sürdürmüştür. Ancak imalat
sanayiinin gelişimi büyük ölçüde petrol ve petrol ürünlerinin fiyat dalgalanmalarından etkilenmektedir. Temizlik malzemesi özellikle sabun, içki, tekstil,
68
demir-çelik ürünleri ve
imalat sanayiinin sürekli
işlenmiş gıda
ürünleri sektörlerindeki üretim
sektörlerdir.
artışı
canlı kalmasını sağlayan
TABLO: 6
ÇEŞiTLi SANAYi ÜRÜNLERiNiN ÜRETiMi
71.4
58.9
1.7
19.2
154.7
294.4
3.1
%35
Un (Bin Ton)
Bira (Milyon Litre)
Sigara (Milyar)
Kumaş (Milyon Metre
Petrol (Bin Ton)
Çimento (Bin Ton)
Demir Çubuk (Bin Ton)
Ortalama Kapasite Kullanım
95.2
61.4
1.8
22.7
142.4
412.1
1.3
%40
Kaynak: lnvestors Guide to Ghanas.
Ancak bu sektörlerdeki olumlu gelişmelere rağmen özellikle tekstil ve tıb­
bi malzeme üreten sektörde çeşitli darboğazlar yaşanmaktadır. iç talebin
yetersiz olması, bu ürünlerin büyük ölçüde ithal edilmesi, makine teçhizatı­
nın yetersiz olması ve likidite sorunları bu sektörlerdeki firmaları diğer sektörlerden daha fazla etkilemektedir.
imalat sanayiinde, özellikle tarımsal ürünler, mobilya ve alüminyum ürünlerinde görülen ihracat kapasitesi bu üretim dallarının büyüme hızının diğer­
Iere nazaran daha fazla olmasına yol açmaktadır.
3. MADENCiLiK
Gana'nın
zengin maden kaynakları olmasına rağmen bu sektörün ekonobeklenilenden çok daha az olmaktadır. Madenierin etkin olarak
çalışması için yapılması zorunlu olan yatırımların gecikmesi bu sektörün gelişmesini negatif etkilemiştir. 1986 yılında çıkarılan maden kanunu ile sektöre yeni bir yapı kazandırılmıştır. Bu kanuna göre madenierin kullanımı ve iş­
letmesinde yabancılara izin verilebilmekte ancak küçük ölçekli madenierin
sadece yerel halk tarafından kullanılması uygun görülmektedir. Yine bu kanuna göre, bu sektördeki tüm yatırımlar çeşitli ihracat kolaylıkları, vergi istisnaları ve makine, teçhizat alımlarında gümrük vergisi muafiyetleri ile teşvik
edilmektedir. Özel kişi ve kuruluşların devlet kuruluşlarına iştirakleri sağlan­
miye
katkısı
maktadır.
69
Madencilik, Gana ekonomisi için hem hayati bir döviz kaynağı, hem alı­
nan vergiler dolayısıyla önemli bir gelir kaynağı olurken kayda değer bir istihdam kaynağı da yaratmaktadır.
TABL0:7
ÇEŞiTLi MADENLERiN ÜRETiMi (BiN)
1987
195
1988
278
287
254
231
442
Pırlanta (Karat)
Boksit (Ton)
Manganez (Ton)
1989
279
337
334
Kaynak: Ghana Statistical Service.
Ülkenin eski adının "altın kıyısı" olmasından da anlaşılacağı gibi Gana
çok eski bir altın üreticisi ve ihracatçısıdır. 1960 yılında dünya altın piyasasında Gana'nın payı %2 iken üretimi 915 bin ons olmuş, ancak 1982'de bu
miktar 261 onsa inmiştir.
Bu sektörün canlanması ve üretim miktarının artırılması için bazı vergi
muafiyetleri tanıyan yeni bir yasa çıkarılmış ve 1995 yılına kadar bu sektörün canlandırılması planlanmıştır. 1991 yılı itibariyle Gana'nın altın üretimi 60
bin onsdan fazla olmuş ve Güney Afrika Cumhuriyeti'nden sonra Afrika'nın
ikinci büyük altın üreticisi haline gelmiştir. Ülkede çeşitli yabancı firmalarda
altın madenierinin işletmeciliğini yapmaktadırlar. Hollandaltiarın ve Kanadalıların bu konuda çalışan firmaları vardır.
TABLOS
ALTlN ÜRETiMi (Bin Ons)
318
1987
1988
1989
1990
1991
1992
362
413
543
757
970
Bu sektörde çalışan büyük firmalardan biri olan Ashantı Goldfields Gerpotariton (AGC) Gana'nın toplam altın üretiminin %85'ini sağlamaktadır. Bu
firmada devletin payı yüzde 55 olup, 1990 yılı üretimi 521 bin ons olmuş,
1991 yılı üretimi ise 600 bin onsa yaklaşmıştır. Diğer bir büyük kuruluş da
State Gold Mining Corporation (SGMC) ise Dünya Yatırım Bankası'ndan al-
70
dığı
kredilerle işletmesini yenileme
57 bin ons altın üretmektedir.
programı uygulamış
olup,
yıllık yaklaşık
Ghana Consolidated Diamonds Limited (GCD) ve Cayco Limited pırlanta
üretmektedirler. Son zamanlarda mücevher yapımı ve ihracatına yönelik faaliyetlere ağırlık verilmiştir.
Gana dünyanın altıncı büyük mangenez üreticisidir. Ghana National
Manganese Corporation (GNMC) tamamiyle bir devlet firması olup, Avrupa
Yatırım Bankası'ndan aldıkları kredilerle işletmede rehabilitasyon programı
uygulamış ancak 1974-75 yıllarındaki 638 bin tonluk üretim kapasitesine henüz ulaşamamışlardır.
4. BANKACillK
Gana'da finans sektörü çeşitli bankalar ve finans kuruluşlarından oluş­
makta olup, kırsal kesimdeki bankalar hariç tüm bankaların Akra'da merkezleri vardır. Merkez Bankası görevini yapan Bank of Ghana ülkedeki para politikalarını oluşturma ve yönlendirme konularında hükümete yardımcı
olurken, bir yandan da diğer banka ve mali kuruluşları denetleme görevini
üstlenmiştir. Gana'da bu sektörde çalışan ticari bankaların isimleri aşağıda­
dır.
- Gana Ticaret Bankası
Gana Commercial Bank
- Standard Chartered Bank Limited
- Barclays Bank Limited
-Social Security Bank
-National Sawıng and Credit Bank
- Bank for Credit and Commerce
(Devlet Bankası)
(Devlet ve Özel Sektör Ortaklığı)
(Devlet ve Özel Sektör Ortaklığı)
(Devlet Bankası)
(Devlet Bankası
(Devlet ve Özel Sektör Ortaklığı)
Ülkede üç tane kalkınma bankası vardır. Ulusal Yatırım Bankası, endüstriyel kuruluşlara finansal destek sağlar ve tüm bölgelerde şubesi vardır. Tarımsal Kalkınma Bankası bu sektörün her dalında çalışanlara yönelik yaygın
hizmet verir. Konut ve inşaat Bankası ise kendi sektöründe tüm ülkede sekiz şube ile faaliyet göstermektedir.
Merchant Bank Ghana Limited, Eecbank Gahana Limited, Continental
Acceptances Bank Ghana limited isimli bankalar hisse senedi alımları ve
tüm borsa işlemleri konularında ihtisaslaşmış bankalardır.
Bu bankalardan başka, ülkede bin adet kooperatif bankası ve 120 kadar
kırsal kesimde çalışan küçük bankalar vardır. Bu bankalar sadece bulundukları yörelere yönelik bankacılık faaliyetlerinde bulunmaktadır.
da
71
Ülkede ayrıca dokuz adet sigorta şirketi bulunmaktadır. Bu sektörde tamamiyle devlete ait olan State lnsurance Corporation en büyük sigorta şir­
ketidir.
5. BÜTÇE VE ÖDEMELER DENGESi
Gana'daki son ekonomik gelişmeler sonucunda ülkedeki fiyat ayarlamayapan Fiyat ve Gelirler Kurulu (Prices and Ineames Board=PIB)'nun
görevi sadece gözlemcilik ile devlet kuruluşlarında ücret ayarlamaları ile ilgili konularla sınırlandırılmıştır. Bu yavaş yavaş piyasa ekonomisine geçişin ilk
adımları olarak belirlenmektedir.
larını
Gana 1992 bütçesi 1.34 milyar dolar gider ve 1.23 milyar dolar gelir ile
1992 yılında ekonomik büyümenin %5 civarında olması ve elverişli iklim şartlarının tarım kesiminin lehine gelişmesi bütçe gelirlerini artır­
mıştır. Bütçenin esas amaçlarından biri de enflasyonu tek haneli rakamlara
açıklanmıştır.
düşürmektedir.
1992 yılında bazı malları vergi oranlarında da değişiklikler yapılmış, inşa­
at malzemeleri ithalat ve satış vergileri ile tüketim mallarından alınan vergiler ise kaldırılmıştır. Renkli ve siyah-beyaz televizyonların gümrük vergileri
ve satış vergileri %10 ve %7.5 olarak belirlenmiştir. Kurumlar vergisinin oranı %50'den %35'e çekilmiş, bankalara uygulanan kurumlar vergisi eski
oranlardan %5 indirilmiştir. 1992 yılı bütçe hedeflerine göre dış borçlar 4
milyar dolar, ihracat gelirleri ise 1 milyar 051 milyon dolar olarak belirlenmiştir.
72
TABL0:9
ÖDEMELER DENGESi
(Milyon Dolar)
ihracat (Fob)
Ka ka o
ithalat (Fob)
Petrol
Dış Ticaret Dengesi
Hizmetler
Karşılıksız Transferler (Net)
Cari işlemler Dengesi
Sermaye Hareketleri
Devlet Sermayesi
Orta Vadeli Sermaye Hareketleri
Sigorta Fonu
Özel Sermaye Net
Kısa Vadeli Sermaye Hc:..reketleri
Hata ve Noksan
Denge
Parasal Hareketler
IMF
indirimler
826
355
-1172
-215
-346
-334
422
-259
347
289
-30
-4
53
948
376
-1312
-250
-364
-364
451
-277
367
344
18
1051
412
-1355
-221
-304
-382
448
-238
328
326
-42
o
o
19
6
5
5
-4
-3
85
-85
-48
-17
o
o
90
-90
86
90
-90
-65
o
o
Kaynak: Africa Research Bul/etin.
6.
ULAŞTlRMA
6.1- Karayolu Taşımacılığı
Ülkede ulaştırma temelde karayolu ile yapılmakta olup, toplam karayolu
32 bin kilometredir. Bunların 14 bini ana yoldur ve 6 bin kilometresi asfaltlıdır. Karayollarının düzenlenmesine ve geliştirilmesine yönelik iki büyük
proje üzerinde çalışılmaktadır.
·
ağı
6.2- Demiryolu Taşımacılığı
Gana 950 kilometre uzunluğuda bir demiryolu ağına sahiptir. Ülkedeki
belirli tarım ve madencilik bölgelerine ve kakao, kereste üretimlerinin yoğun
olduğu bölgeleri önemli limanlara bağlayarak üretimin ve ihracatın gelişme­
sine yardımcı olunmP'<tadır. Demiryolu ile taşınan yük miktarı 1984 yılında
73
370 bin tondan 1989'da 750 bintona
yondan 4 milyona çıkmıştır.
ulaşmış,
yolcu
taşımacılığı
ise 2 mil-
Taşımacılığı
6.3- Havayolu
Ülkedeki tek uluslararası havaalanı Akra'daki Kokoka Uluslararası Hava(KIA). Bunun haricinde Kuması, Tumale ve Sunyanı ise dahili yolcu
taşımacılığının yapıldığı havaalanlarıdır. Son yıllarda özellikle havayolu kargo taşımacılığında büyük artış olmuştur.
alanıdır
6.4- Denizyolu
Taşımacılığı
Takanada ve Tema Gana'nın iki büyük limanıdır. Akra'nın 30 kilometre
doğusundaki Tema ülkenin en geniş ve en modern limanı olup, 1960 yılında
faaliyete geçmiştir. Bu limanlarda, tüm liman hizmetleri sağlanmakta olup,
transit yük taşımacılığı için de uygun bir yapıya sahiptirler.
Dünyanın çeşitli
yerlerinden Gana'ya ulaşım mesafeleri aşağıda verilmiş­
tir.
Her Ay Kalkan
GemiSayısı
Ülke ve Bölge
Liman
ingiltere
irianda
Liverpool
Londra
Birminhgam
Dublin
Rostock
Antwerp
Retterdam
Amsterdam
Bremen
8
1O gün Londra-Tema
22
14 gün Hamburg-Tema
Gen ova-Trieste
Valencia
Marsilya
6
13 gün Marsilya-Tema
Beyrut
Hayfa
2
Almanya
Hollanda
Belçika
Danimarka
Norveç
isveç
Rusya
Kuzey Fransa
i talya
ispanya
Güney Fransa
Yugoslavya
Lübnan
i srail
74
Sefer Süresi
Kuzey Amerika
Kanada
New York
Houston
Los Angeles
New Orleans
Montreal
8
26 gün NewYork-Tema
Baltımere
Brizalya
Japonya
Hindistan
Hong Kong
Çin
Singapur
Kore
Tayvan
San to s
Yokohama
Bombay
Hong Kong
1
34 gün Yakahama-Tema
Singapur
Taipei
lll. DIŞ TiCARET
1. GENEL DIŞ TiCARET
Genel olarak tüm ekonomide uygulanan ERP planı doğrultusunda dış ticarette de bir liberasyon politikası uygulanmaktadır. ithalatta alınan gümrük
vergilerinde gidilen yeni düzenlemeler ve bazı özel vergilerin kaldırılması
Gana'nın diğer ülkeler ile ticaret hacminin gelişmesini sağlamıştır. Özellikle
1983 yılından sonra uygulanan önlemler ile geleneksel olmayan ihraç ürünlerinin ihracatı artmıştır. Ülkenin önemli bir döviz kaynağı olan ihraç ürünlerinin arttırılması için ihracatta az gelişmiş yörelere yönelik finans ve eğitim ile
ihracata yönelik veri toplanması amacıyla Birleşmiş Milletler eğitim programı
dahilinde çalışmalar yapılmaktadır.
Özellikle geleneksel olmayan ürünleri üretip ihraç eden kesimin finansal
sorunları büyüktür. Bu amaçla çeşitli kurumlar oluşturularak ihracat Geliştir­
me Konseyi'nin faaliyetleri desteklenmiştir. Amaç bu sektörde verimliliği artırmak ve toplam ihraç ürünleri arasında onların payını artırmaktır. Bu sebeple uygulanan diğer bir program da ihracat üretim köyleri (Export
Production Village-EPV) kurarak kırsal kesimde ihracata yönelik üretimi hız­
landırmaktır. Kırsal kesimin ihracata katkısı hem ülkeye döviz kazandıracak
hem de bu kesimdeki istihdamı artıracak ve kalkınmayı hızlandıracak bir önlemdir.
75
TABLO: 10
YILLAR iTiBARiYLE DIŞ TiCARET RAKAMLARI
(Milyon Dolar)
ihracat
ithalat
Fark
ihracat/
ithalat%
1989
1990
___jJill1_
1992
_1_
1993
_ 2_
_ 3_
1017.7
1273.2
-255.5
1239.2
1555.7
-316.5
1200.4
1563.8
-363.4
1083.7
1679.6
-595.9
277.9
465.6
-187.7
103.4
184.1
-80.7
10.38
154.9
-51.1
79.9
79.6
76.7
64.5
59.6
56.1
67.0
Kaynak: IMF Directian of Trade Statistcs 1993.
Bu rakamlar itibariyle 1986 yılından itibaren Gana'nın dış ticaret açığı ortaya çıkmış ve ihracatın ithalatı karşılama oranı giderek azalmıştır. Ülkenin
yaşadığı geçiş döneminde endüstriyel yapının oluşması için hammadde ithalatın ın toplam ithalat içindeki payı giderek artmaktadır.
Aşağıda
kamlarıdır.
verilen rakamlar ise Gana hükümetince açıklanan dış ticaret raAşağıdaki değerlendirmede bu rakamlar esas alınmıştır.
TABLO: 11
YILLAR iTiBARiYLE DIŞ TiCARET RAKAMLARI
(Milyon Dolar)
ihracat
ithalat
Fark
ihracaVithalat %
1987
1988
1989
1990
1991
1992
824
934
-11 o
88.2
881
991
-11 o
88.9
807
1000
-193
80.7
826
1172
-346
70.5
948
1312
-364
72.2
1051
1355
-304
77.6
Kaynak: Government of Ghana.
Dış
Ticaret açığı 1989 yılından beri %75, %79.2, %5.2 artarken, 1992 yı­
%16.5 azalmıştır. Bu azalmada en önemli nokta ithalattaki düşük artış
hızı ve 1992 yılında alınan dış yardımlardan. 1992 yılında bir önceki yıla nazaran Gana'nın ihracatı %10.9 artarken, ithalatı sadece %3.3 oranında artlında
mıştır.
76
2. iHRACAT
ihraç edilen ürünler hakkında detaylı istatistiki bilgi bulmak adeta imkansız
gibidir. Bu sebepten e!de edilen bilgiler itibariyle değerlendirmeler yapılacaktır.
Altın
cat
ve Kakao Gana için önemli birer döviz
kaynağıdır.
Bu ürünlerin ihra-
rakamları aşağıda verilmiştir.
TABLO: 12
AL TlN VE KAKAO'NUN iHRACAT RAKAMLARI
(Milyon Dolar)
Ka ka o
Altın
361
202
353
300
338
345
360
393
Kaynak: E./. U.
Gana'nin geleneksel ihraç ürünü olan kakaonun ekonomiye etkisi çok
yönlüdür. Hem önemli bir istihdam kaynağı, hem de önemli bir döviz kaynağıdır. Devlet bu sektörün daha gelişmesi için çeşitli projeler hazırlamıştır. Kakao üretim çiftliklerinin yeniden düzenlenmesi bu amaçla programlanmıştır.
Amaç son yıllarda belirli bir düşüş gösteren kakao ihracatının artırılmasıdır.
Altın
da Gana için önemli bir döviz kaynağıdır. Son yıllarda bu sektörde
yapanlar genelde sermaye-yoğun bir sistem içinde çalıştıklarından
ülkenin istihdam sorununa pek katkıda bulunmamışlardır.
yatırım
Tarım
sektörü ve özellikle deniz ürünlerinin ihracatı bu sektörün ihracatı­
nın içinde önemli bir yer tutmaktadır. 1990 yılında toplam ihracatın %75'ini,
1989 yılında ise %63'ünü oluşturmuştur. Dondurulmuş balık ihracatı 1989
yılında 6.0 milyon dolar iken, 1990 yılında 7.2 milyon dolar olmuştur. Karides, isitakoz gibi ürünlerin ihracatı ise 1.4 milyon dolara ulaşmıştır.
Başta ananas olmak üzere çeşitli meyvelerin ihracatı 1989'da 2.5 milyon
dolar iken, 1990'da %95 artarak 4.9 milyon dolara ulaşmıştır.
Geleneksel olmayan ihraç ürünlerinin ihracatı ise 1989 yılında 34.7 milyon dolar iken % 79'1uk bir artışla 62.3 milyon dolara ulaşmıştır.
şık
Ülkede 1990 yılındaki kayıtlı ihracatçı sayısı 1729 olup bu firmalar yakla163 çeşit ürün ihraç edilmektedir.
77
Gana'nın ihracatı ülkeler itibariyle incelendiğinde Avrupa Topluluğu ülkelerinden özellikle ingiltere, Almanya ve Fransa üzerinde yoğunlaştığı nı görürüz. Bu ülkelere yapılan ihracat çoğunlukla geleneksel olmayan ihraç ürünlerinden oluşmuştur. Ananas ve mobilya AT ülkelerine en çok satılan
ürünlerdir.
Gana'nın başta
çok ülkede takas
kas edilmektedir.
eski
doğu
bloku ülkeleri olmak üzere, Çin, Küba gibi birve kakao karşılığında çeşitli ürünler ta-
anlaşmaları vardır
TABLO: 13
GANA'NIN ÇEŞiTLi ÜLKELER iTiBARiYLE iHRACATI
(Milyon Dolar)
1989
Genel Toplam
ABD
Kanada
Japonya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
Yunanistan
irianda
italya
Norveç
Portekiz
ispanya
isveç
isviçre
ingiltere
Çin Halk Cum.
1990
1991
1017.7 1239.2 1200.4
97.3
162.0 145.8
4.6
7.1
3
71.5
61.6
64.1
7.4
47.5
22.3
1.7
4.1
3.4
0.1
1.6
1.2
15.2
44.5
34.4
89.4
390.6 365.0
0.3
1.6
1.8
23.4
33.3
21.5
60.6
27.6
33.2
13.3
6.3
7.4
3.1
1.1
2.9
36.0
26.2
19.5
25.5
1.1
0.9
.9
17.1
16.3
179.5
169.0 125.1
12.8
2.2
2.8
1992
_1_
1083.7
93.1
4.0
58.4
51.2
3.1
2.3
42.7
209.5
4.0
27.5
33.3
9.4
2.0
34.3
0.4
13.8
134.1
4.8
277.0
26.9
.7
9.8
9.7
0.6
0.1
13.4
51.1
2.1
6.4
10.6
3.8
4.2
0.1
5.6
25.4
0.1
1993
_2_
_3_
103.4 103.8
10.5
5.0
.2
2.0
7.1
7.9
2.9
5.0
0.1
0.4
6.2
15.7
2.0
2.8
4.2
2.5
3.8
21.5
1.9
0.9
1.7
1.3
1.0
4.0
7.3
0.1
2.0
13.7
Kaynak: IMF Directian of Trade Statistics 1993.
3. iTHALAT
Ülkede dış ticaret rejiminde yapılan değişiklikler ithalatın artışında büyük
etken olmuştur. Gana ithalatında en büyük pay petrole gitmektedir. Gerçi bu
78
oran dünya petrol fiyatlarındaki düşüklüğe bağlı olarak dalgalanmaktaysa
da petrol ithalatının toplam ithalat içindeki payı 1987'de %15, 1988'de
% 14.4, 1989'da % 15.6, 1990'da % 18.3, 1991'de % 19.0, 1992'de %16.3
olarak gerçekleşmiştir. Ülkede yaşanan sınai kalkınma ile paralel olarak
sermaye malları ithalatı ile çeşitli ara malları ithalatırın arttığı gözlenmektedir. Her türlü makinalar, kimyasal maddeler, demir-çelik ürünleri, ulaşım
araçları, elektronik eşya, tüketim malzemeleri ve gıda maddeleri ülkenin sürekli ithal ettiği ürünlerdir.
Ülkeler itibariyle en fazla ithalatın yapıldığı ülke Afrika kıtasından Nijerya,
Avrupa'dan ingiltere olmuştur. Gana'nın Avrupa'dan en fazla ithalat yaptığı
bir diğer ülke de Almanya'dır.
TABLO: 14
GANA'NIN ÇEŞiTLi ÜLKELER iTiBARiYLE iTHALATI
(Milyon Dolar)
1993
_2
_
_1_
1989
1990
1991
1992
Genel Toplam 1273.2 1555.7 1563.8
ABD
126.3
152.4 156.1
Kanada
34.1
16.0
35.8
Japonya
85.8
77.3
84.3
29.6
Belçika
58.3
41.5
Danimarka
6.9
14.0
6.4
Finlandiya
4.0
1.6
3.3
Fransa
41.0
54.4
60.5
Almanya
169.1
133.3 128.7
Yunanistan
0.6
2.9
1.1
irianda
7.7
0.8
8.1
italya
65.6
72.0
43.2
Norveç
4.6
4.9
7.8
Portekiz
1.8
2.4
0.3
ispanya
8.2
13.3
8.8
isveç
10.1
10.9
5.9
isviçre
11.1
19.6
15.7
ingiltere
264.2
317.7
328.4
Çin Halk Cum.
25.0
17.4
23.7
1679.6
136.0
22.8
94.6
39.0
12.8
5.4
77.1
122.4
8.1
8.8
60.5
10.6
2.0
13.7
12.8
19.1
336.5
26.3
465.6
44.6
5.1
26.7
12.1
4.6
1; 1
30.8
34.2
1.0
2.5
12.5
2.4
3.0
3.2
2.3
81.8
5.2
_ 3_
184.1 154.9
10.4
6.5
2.5
2.9
14.5
6.3
2.9
5.4
2.0
0.9
0.5
0.1
19.8
6.7
10.0
12.7
0.1
0.1
0.7
1.6
4.8
4.0
0.9
1.3
0.9
1.5
0.5
32.8
2.3
0.9
1.5
2.0
32.8
2.8
Kaynak: IMF Directian of Trade Statistics 1993.
Aşağıda Gana'nın
1991 yılında çeşitli ülkelerden ithal ettiği bazı ürünlerin
miktarlarını vermekteyiz.
79
TABLO: 15
ÇEŞiTLi ÜRÜNLERiN iTHALATI (1991- Dolar)
Değer
Et
Sütlü Ürünler
Deniz Ürünleri
Sebzeler
Meyvalar
Tahıl
Hayvani ve Bitkisel Yağlar
Şeker ve Şekerleme
Un, Nişasta
Çeşitli Hazır Yemekler
Meyva Suyu, Sirke
Tütün
Tuz, Sülfür Gibi Madenler
Diğer Madenler
inorganik Kimyasallar
Eczacılık Ürünleri
Gübre
Sepileme ve Tabaklama Malzemeleri
Sabun ve Temizlik Malzemeleri
Plastik Ürünleri
Deri Eşya (Çant vs.)
Pamuk
Halı
Ayakkabı
Çimento
Seramik
Cam ve Cam Eşya
Değerli Taşlar (inci vs.)
Demir-Çelik
Demir-Çelik Ürünleri
Bakır
Alüminyum
Kal ay
Çinko
Elektrikli Aletler
Çeşitli Makinaler
Tren-Lokomotif
Araba
Optik Aletler
Kaynak: Ministry of Trade an Tourism-Ghana.
80
22.203.985
12.401.183
73.291.915
4.134.321
13.676.261
86.764.899
10.732.283
34.450.210
3.099.868
3.678.586
10.920.490
2.715.579
27.935.542
29.044.237
17.292.698
26.055.419
1.433.456
18.149.250
6.949.345
29.371.598
3.222.823
13.074.697
1.030.518
10.902.358
1.533.827
5.847.294
9.546.871
268.236.646
29.569.002
35.162.642
6.116.268
20.577.340
5.282.335
1.187.916
94.735.064
214.378.421
19.076.061
200.170.675
24.378.315
Gana'nın
ilgili olarak bulunabilen detaylı ramaddeleri içinde en önemli ithal ürünleri
tahıliard ır. ithal gıda maddeleri henüz çok kısıtlı bir kesime hitap etmektedir.
Hazır yemek ve dondurulmuş gıda ülke için son derece yeni bir ürün dalıdır.
Demir-çelik elektrikli aletler ve çeşitli makineler ülkeye büyük miktarlarda ithal edilen ürünlerdir.
kamlar
mallar itibariyle
ithalatıyla
yukarıda verilmiştir. Gıda
4. TÜRKiYE-GANA TiCARi iLiŞKiLERi
Gana, Orta Afrika'da ekonomik açıdan en gelişmiş ülkelerden biridir. Her
iki ülkenin ticari potansiyelleri, neler üretip, neler seçtikleri taraflarca bilinmemektedir. Gana piyasasında çeşitli Türk menşali mallara rastlanmaktadır, ancak piyasada daha kalıcı olunması açısından köklü ilişkilere ihtiyaç
vardır.
TABLO: 16
TÜRKiYE-GANA TiCARi iLiŞKiLERi
(Dolar)
Türkiye'nin ihracatı
391.088
Türkiye'nin ithalatı
1.067.654
Fark
-676.566
Türkiye'nin Toplam ihracatında
Gana'nın% Oranı
0.002
Türkiye'nin Toplam ithalatında
Gana'nın% Oranı
0.004
4.145.954
793.206
3.352.448
3.055.009
471.201
2.583.808
3.024.032
1.276.113
1.747.919
0.03
0.02
0.02
0.003
0.01
0,005
Kaynak: DiE
Gana ile olan ticari ilişkilerimiz özellikle 1991 yılından itibaren Türkiye lehine gelişme göstermiştir. 1991 yılında ihracatı m ız bir önceki yıla göre %960
artarak dört milyon doları aşmıştır. Bu yıl Gana'ya ihraç ettiğimiz ürünlerin
çeşidinde de artış olmuştur.
1992 yılında ihraç ettiğimiz ürünlerin başlıcaları incir, kestane, bisküvi, tişort, pamuklu tekstil, fren balatası, demir-çelik, ev eşyası, araba yedek parçası sayılabilir.
81
1993 yılı 7 aylık ihraç ürünlerimiz de aynı mallardan oluşmakta olup klinker, kamyon ve ekskavatör tek kalemde yüksek döviz getiren ihraç ürünlerimizdir.
Gana'dan Türkiye'ye yapılan ithalat ise kakao, kauçuk ve
maddelerden oluşmaktadır.
bazı
kimyasal
IV. PAZAR HAKKINDA BiLGiLER
1. PAZARlN YAPISI
1.1.
Pazarın Tanımı
ve
Büyüklüğü
Gana, Batı Afrika'da Ortaçağ'dak~ büyük ticaret imparatorluklarının ilkidir.
Sömürge yönetiminden kurtulan ilk siyah Afrika ülkesi olması ve oldukça
zengin doğal kaynaklara sahip bulunması bakımından kıta düzeyinde önemli bir ağırlığı vardır. 1960 yılında bağımsız bir devlet niteliğini kazanmıştır.
Nüfusu 1992 yılı tahminlerine göre 16 milyona yaklaşmıştır. Ulusal geliri
1992 yılında 6,5 milyar ABD doları kadardır. Kişi başına ulusal geliri 400 dolar civarındadır. Son on yılda ortalama yıllık büyüme hızı %5 dolayındadır.
1992
yılı
tahmini
rakamlarına
göre 1,7 milyar dolar
civarında ithalatı
bu-
lunmaktadır. ithalatı son beş yılda iki misline çıkmıştır. Kişi başına ithalatı
100 dolar
kadardır.
Türkiye'nin
kişi başına ithalatı
ise,
yaklaşık
450 dolar ka-
dardır. ihracatı ise yine aynı yıl itibariyle 1,2 milyar dolardır. Dış borcunun
4,2 milyar dolar olduğu
belirlenmiştir.
Gana, gerek politik istikrarı, gerekse kısmen istikrarlı bir büyüme sürecine
girmiş ekonomisi ile, dikkate değer bir Batı Afrika pazarıdır. Elektrik, su, ulaşım ve iletişim altyapı tatminkardır. Tüm dünya ile çağdaş iletişim ağı kurulmuştur. Uluslararası finans kuruluşları nezdinde kredibililesi iyi düzeydedir.
Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu'nun (ECOWAS) önemli bir üyesi
olup, Avrupa Topluluğu ile yakın
ilişkileri bulunmaktadır.
Gana pazarı, ülkemizin geleneksel pazarları gözönüne alındığında küçük
katmakla birlikte, gelecek vaadetmektedir. Tüketim eğilimi yüksektir. Sanayileşme çabaları ve teşvikleri, hızlı nüfus artışı, dışa açılma politikaları Gana
pazarını her geçen yıl büyüyen bir sürece sokmuştur.
On yıldır uygulanmakta olan ekonomik kalkınma programı (ERP) sayesinde, ihracata yönelik sanayileşme; tarım sektörünün iyileştirilmesi ve ihra-
82
cata yönlendirilmesi; kaynakların rasyonel kullanımı; sanayinin ihtiyacı olan
makine, ekipman ve girdilerin karşılanması, temel tüketim mallarının tedariki
ile ekonomik faaliyetler hızla gelişmiştir.
Bu çerçevede, ithalatı yasak mal hemen hemen kalmamış, kısıtlamalar
en aza indirilmiş gümrük vergilerinde eskiye oranla önemli indirimler yapıl­
mıştır ve böylece, Gana dünya ülkeleri ile entegrasyon yolunda önemli
adımlar atmıştır.
ingiltere, sömürge yıllarından kalan ilişkilerin katkısıyla, her zaman en
önemli ticari ortakdır: ABD, Almanya, Hollanda, Fransa, Japonya, Nijerya,
Hong Kong, Güney Kore, italya ve Belçika da önemli ticari ilişkileri olan ülkelerdir.
1.2. Dağıtım Kanalları
Gana'nın pazarını incelediğimizde
dağıtım kanalı dikkati çekmiştir.
(toptancılar) ve perakeııdecilerdir.
yük
Ticaret
lu
şirketlerinin kapsamında yabancı
şirketler,
Belli
mal ve hizmet
Bunlar ticaret
zincir
Başlı
mağazalar,
Çokuluslu
kamu
pazarlamasında
şirketleri,
üç büdistrübütörler
ve yerli büyük şirketler, çokulus-
şirketleri yeralmaktadır.
Şirketler arasında:
- UAC of Ghana Ltd. (Unilever Int, ile Gana hükümeti
- CFAO (Fransız Şirketi)
- Paterson Zochonis Ghana Ltd.
- UTC Ghana Ltd.
ortaklığı)
bulunmakta ayrıca, SO Karam, Glamour Stores, chandirams, Chellarams
gibi süpermarketler ve büyük parakendecilerde yine yabancılara aittir.
Ayrıca, yerli özel girişimcilere ait büyük mağazalar da vardır. Örneğin;
Nabb Brothers, Bonsu Brother. Ülkenin en büyük ticaret kuruluşu ise bir 'kamu işletmesi olan Gana National Trading Corparation'dır.
Büyük ticaret şirketleri ve mağazaların bir çoğunun ülke sathına yayılmış
birimleri bulunmaktadır. Yerli ve ithal malları ilk elden satın alıp stoklayarak, pazar günleri hariç, haftanın altı günü halka doğrudan satış yoluyla
süpermarketlerinde ve mağazalarında pazarlayan bu şirketler, ülkenin ticari
satış
mekanizmasının çoğunluğunuellerinde tutmaktadır.
83
Distribütörler ve toptancılar ise, büyük ticaret şirketleri ile perakendeciler
hayati bağlantılar kuran bir işleme sahiptir. Ama kimi durumlarda
ve sektörlerde de, büyük ticaret şirketleri ve pazarlama kuruluşları da distribütör veya toptancı gibi faaliyet göstererek, yerli imalatçı kuruluşların veya
ithal malilarının satışını üstlenmektedir.
arasında
Komisyon ile çalışan satış temsilcilikleri de bu kategoride değerlendiril­
mektedir. Genellikle sanayicilerin ve ithalatçıların temsilciliklerini yapmaktadır.
,
Perakendeciler ise, dağıtım zincirinin tüketiciden önceki son halkasıdır.
Gana pazarının ve perakende ticaret faaliyetlerinin en önemli unsuru olan
perakendeciler, niteliklerine göre üç genel sınıfa ayrılmaktadır.
Bunlar, bir veya birden çok yerli veya ithal malı perakende olarak satan
dükkan ve mağaza sahibi tüccarlar; pazar yerlerinde ve şehrin merkezi yerlerindeki tezga~larında satış yapan seyyar satıcılar; ve herhangi bir daimi
satış noktası olmayan ve irili ufaklı tüm yerleşim yerlerinde mağazalardan
genellikle konsinye usulü aldıkları tüketim mallarını satan çığırtkanlardır.
Tüm ithal malları ve birçok yerli ürünün fiyatları, başkent Akra'dan ülke
içine doğru gidildikçe nakliye giderleri nedeniyle artmaktadır. Ülkenin denize
yakın olan güney bölgesi daha gelişmiştir.
Ülkenin ticari hayatında kullanılan dil tamamıyla ingilizcedir. Halkın tamamına yakın bölümü iyi derecede ingilizce bilmektedir.
·
Ülkede, özellikle ithal malları açısından fiyat kontrolü bulunmamaktadır.
iç piyasada tüketiciye satılmak üzere yapılan mal ithalatının büyük kısmı büyük ticaret şirketleri tarafından gerçekleştirilmektedir.
ithalat ile ilgilenen belli başlı kamu kuruluşları ise, Gana Malzeme Ofisi
(Ghana Supply Commission - GSC) ile Gana Ulusal Tedarik Kurumu (Ghane National Procurement ageney- GNPA).
GSC, kamu kuruluşlarının ihtiyacı olan tüm malzemelerin ithalatı ile sorumlu iken, GNPA ise ülkenin ihtiyacı olan tüm tüketim mallarının bazı durumlarda da kamu işletmelerinin hammadde ihtiyaçlarının ithalatının toplu
ojarak ithalatı ile görevlendirilmiştir. Ham petrol ithalatı Gana Ulusal Petrol
Şirketi'nce yapılmaktadır.
· Küçük özel firmalar da, özellikle Döviz Mezat Sistemi ve Döviz Sütelerinin hayata geçirilmesinden sonra, özel şahıslar ve firmalar için kolaylaşan
84
döviz tedariki ile birlikte, ithalatı kendileri yapmaya ve giderek ithalatta paylarını yükseltmeye başlamıştır.
Dağitim
kanallanni özetlemek gerekirse; ithal mallan için, ihracatçı • it(Büyük ticaret şirketleri, zincir mağazalar, küçük firmalar ve sanayiciler) • toptanıcılar• perakendeciler • nihai tüketiciler şeklindeki zincirdir.
halatçı
1.3. Tüketicinin
Ganalı
Yapısı
ve
Davranışları
tüketiciler de, sömürge dönemi
geçirmiş diğer
Afrika ülkelerinde
görüldüğü üzere, dönem dönem hegemonya kurmuş ülkeler olan ingiltere,
Almanya, Fransa ve Hollanda gibi ülkelerle birlikte ABD maliarına ayrı bir ilgi duymaktadır. Bu ilginin bir nedeni de, sözkonusu ülkelerin ve firmaların
çeşitli kredi ve bağış mekanizmaları ile pazarlama yöntemini benimsemeleridir. Tatmin edilememiş isteklerin yüksek düzeyde olması, satınalma gücünün zayıflığına rağmen, tüketimi arttırmaktadır. Özellikle son yıllarda, ithalatın serbestleştirilmesi ile ithal maliarına yönelik talep giderek artmıştır.
Az
Ganalı
gelişmişlikten, gelişmişliğe doğru
giden süreçte görülen tipik özellik,
tüketicilerde de kendini göstermektedir.
Fiyat her zaman ön planda
yeralmaktadır.
Tüketici fiyata
karşı
her zaman
hassastır. Üründen beklenilen tatmin, çoğu zaman alt seviyede olduğun­
dan, kalite unsuru gözardı edilmekte, beklentilerin kısmen karşılanması durumunda bile, tatmin sağlanabilmektedir. Bu nedenle, kalite bilincinin yeterli
olmadığı söylenebilir.
Ancak, tükecilerin alışkanlıkianna bağlı olduğunu, pazarda yer edinmiş
bilinen mal ve markaların tercih edildiğini belirtmek yerinde olur. Yeni malların pazarda tutunması kolaydır. Ama, bilinen malların yeni markalarının pazarda tutunması için, fiyat seviyesinin aynı olması durumunda, epey çaba
harcanması gerekmektedir.
Tüketidierin alım kararını etkileyebilen bir diğer etken de ambalajdır.
renklere sahip ambalajlar ve küçük boyutlu az miktarlı paketler tercih
edilmektedir. iklim koşulları, gelir seviyesinin düşüklüğü ve saklama olanaklarının yetersizliği tükecileri küçük miktarlarda ambalajlanmış malları satınal­
maya yöneltmektedir.
Canlı
Dökme mal alımı da yaygındır. Perakende satışlarda, fiyat arttırıcı bir unsur olarak görülen ambalajlar, özellikle günlük tüketim mallarında caydırcı
olabilmektedir.
85
Kullanılmış mal kullanımı ve buna paralel olarak ithalatı da dikkat çekicidir. Otomotiv, giyim eşyaları ve elektrikli ev eşyalarında bu eğilim yaygındır.
1.4. ithalat Rejimi ve Uygulaması
Gana Hükümeti'nce uygulamaya konulan ticaretin
serbestleştirilmesi
programı gereğince, ithalatta lisans sistemi kaldırılmıştır. ithalat genel olarak
iki ana kategoride
değerlendirilmektedir:
Döviz Mezat1 Yoluyla ithalat
Bu kategoride iki temel yöntem vardır. Birincisi, Mal Mukabili Ödeme Sistemidir. Buna göre, ihracatçı kredisiyle veya buna benzer herhangi bir vadeli ödeme ile yapılan ithalat için malın ülkeye getirilmesinden sonra döviz mezat sistemine başvuru yapılır. ikincisi ise, Akreditif Sistemidir. Bu sistemde
de, mal ülkeye gelmeden önce akreditif hesabının açılması zorunludur. Bu
iki yöntemde de Gana Merkez Bankası'ndan (Bank of Ghana) önceden
onay alınması gereklidir.
Mezat Dışı ithalat
Bu kategoride ise, döviz mezat sistemince finanse edilmeyen ithalat düzenlenmektedir. Bu tür ithalat özel kaynaklardan veya döviz bürolarından
sağlanan döviz ile finanse edilmektedir. 3000 ABD dolarını geçen değerler­
deki ithalatın, yerli bankalar nezdindeki Döviz Hesabı'ndan veya Gümrük
Döviz Hesabı'ndan sağlanması zorunludur.
1.5. ithalatı Yasak Mallar ve Kısıtlamalar
Gana'da ithalat ve ihracatın kontrolü, gümrük ve tüketim vergilerinin tahda dahil olmak üzere dış ticaret ile ilgili uygulamalardan Gana Gümrük, Tüketim ve Koruma Hizmetleri sorumlu bulunmaktadır.
silatı
ithalatta, her ülkede rastlanabilen bazı asgari kısıtlamalar ve yasaklamalar haricinde, ithalat serbesttir.
ithalatı Yasak Mallar:
-Hastalıklı
hayvanlar veya etleri,
- PÇ>rno v.b. kamu ahlakına aykırı yayınlar,
- Posta ile gelen askeri mühimmat,
-Sağlığa zararlı ilaç, tıbbi alet ve teçhizatlar,
- insan tüketimine uygun olmayan et, sebze v.b. ürünler,
- Civalı, ilaçlı sabunlar,
86
ithalatı Kısıtlı Olan Mallar:
- Hayvanlar ve hayvan ürünleri,
- Silah ve mühimmat, patlayıcılar,
Anahtar çağaltmaya mahsus makinalar,
- Süttozu ve işlenmiş süt ürünleri,
Civa,
1.6. ithalatm Finansmanı
ithalatın finansmanında kullanılan para birimi Amerikan dolandır. ithalat
ile ilgili ödemeler aşağıdaki alternatiflerden birisiyle gerçekleştirilebilmekte­
dir.
- Akreditif: Herhangi bir bankada açılacak akreditif hesabı ile hiç bir sınıf­
lama olmaksızın ithalat bedelleri ödenebilir.
- Mal Mukabili Ödeme: ithalata konu malın Gana'da gümrüklenmesinden
sonra döviz transferi banka tarafından yapılır.
- Doğrudan Transfer: ihracatçı ülkeye giderek bizzat alım yapacak ithabankalar 5000 ABD delarına kadar tahsisat açabilmektedir. Bu
miktar banka dekontu veya direkt olarak ithalatçı adına ihracatçı ülkeye hava! e edilmek suretiyle ödenir. ithalatçıya ayrıca 3000 ABD dolar seyahat dövizini yanında götürmasine izin verilir.
latçılarına,
- Vesaik Mukabili Ödeme: ithalata konu malların sevk belgeleri ihracatçı
tarafından bankaya gönderildiğinde, ithalatçı bedelini ödemek suretiyle belgeler ithalatçıya teslim edilir.
1.7. ithalatta Gerekli Belgeler
ithalat yapmak isteyenler, mal gelmeden önce, ithalat Beyannamesi Formu'nun Ticaret Bakanlığı'ndan alınıp, Gümrük idaresi (CEPS) tarafından
doldurulup dosyalanması gerekmektedir. ithalat beyannamesi formunda
malın türü, miktan ve değeri hakkında bilgiler yeralır. istenilen diğer belgeler
ise, Gelirler Genel Müdürlüğü'nden (IRS) alınan Gelir Vergisi Tahsilat Belgesi, gözetme şirketi SGS'den alınanekspertiz raporu (5000 ABD doları ve
üzeri değerindeki mal ithalatı için) ve CEPS'den alınan satış vergisi Ödeme
Belgesi (mallarını limandan alanlar için) olmaktadır.
1.8. ithal Mallarında Standart Uygulaması ve Ekspertiz Uygulaması
ithalatta genel olarak standart uygulaması yoktur. ithalatçıları n istedikleri
87
her tür marka, model, tip ve spesifikasyondaki
malın ithalatını
yapabilme
hakları vardır.
Kamu kuruluşlarının ihtiyacı olan malların ithalatında, genel olarak
ürün tipleri ve spesifikasyonları dikkate alınmaktadır.
Ancak, diğer bölümlerde kaydedilen SGS ekspertiz raporunun
ülkede de zorunludur.
bazı
ibrazı
bu
ithalatta uluslararası gözetme şirketi tarafından düzenlenmiş temiz belgesi denilen ekspertiz raporu zorunludur. ithalatçıların, SGS isimli Uluslararası Gözetme Şirketi ile Gana Standartlar Kurumu'nca öngörülen kalite
standartlarına ve istenen evsafa uygun olduğuna dair kontorl belgesini ihracatçı ülkedeki SGS temsilciliğinden ithalat sırasında ibraz etmek durumundadır. Sözkonusu gözetme şirketi ülkemizde de bulunmaktadır.
1.9. Gümrük Rejimi ve istenilen Belgeler
ithal malların gümrük işlemlerinin yapılabilmesi için, ithalatçıların Gümrük
idaresi' ne,
- Gümrük Giriş Formu
- Vergi Tahsilat Belgesi,
- Konşimento,
- ithalat Beyannamesi Formu,
-Onaylı Ticari Fatura,
-Çeki Listesi,
- SGS Ekspertiz Raporu (5000 ABD$ ve üstü sevkiyatlar için),
Genel olarak tüm ithalat gümrük vergisine tabidir. Ancak, bazı kamu kuruluşlarının, diplomatik misyonun, özel bazı malların yasadan kaynaklanan
istisnaları bulunmaktadır.
Malların sınıflandırılması Gana Gümrük idaresi (CEPS) tarafından düzenlenerek dağıtımı yapılan ve ASYCUDA sistemi olarak adlandırılan Gümrük
Tarife istatistik Pozisyon Cetveli'ne göre belirlenmektedir.
1.1 O. ithalatta ~an Vergiler
ithal mallarından, gümrük vergisi, satış vergisi, özel ithalat vergisi, ithalat
tüketim vergisi ve motorlu araçlar vergisi alınır.
88
Gümrük Vergisi :
- işlenmemiş hammaddeler ......................................................... %1 O
-Diğer hammaddeler ve yatırım malları ...................................... % 15
- Teme! tüketim ma!!arı ................................................................ %20
- Diğer mallar ............................................................................... o/o25
Satış
Vergisi:
vergisi genel olarak %22'dir. Ancak, değişim kategorilerdeki ithal
malları için %10-35 arasında vergi de uygulanabilmektedir. Satış vergisi
gümrük vergisi dahil edilmiş değer üzerinden hesaplanmaktadır. Sanayicilerin kendi kullanımı için ithal ettikleri mallarda ise, fabrika çıkış fiyatı üzerinden tahsil edilmektedir.
Satış
Özel ithalat Vergisi:
Bazı seçilmiş ithal maliarına (ki bunlar, sebze, meyve, kuruyemiş, giyim
eşyaları, alkollü içkiler, sigara gibi yerli üretimi bulunan mallardır) değişik
oranlarda vergi uygulanmaktadır.
ithalat Tüketim Vergisi:
Keyif verici maddeler için uygulanmakktadır. Meşrubatiara %60,4; alkollü
içiklere %28,6; biralara %85,8,; tütün, sigara, puro v.b. ürünlere; % 205 oranında vergi uygulanmaktadır.
Motorlu Araçlar Vergisi:
1600 cc. motora kadar benzinli otomobillere, 1800 cc. motora kadar mazotlu otomobiliere ve 1600 cc. motora kadar arazi araçlarına %1 O vergi uygulanmakta olup, daha büyük otomobiliere ise daha yüksek vergiler uygulanmaktadır.
Geçici kabul yoluyla yapılan ithalatta ise, toplam vergi kadar teminat alı­
narak malın girişine izin verilmektedir.
ithal mallarının sigortalanması ise, ithalalçıların takdirine bırakılmıştır.
Yerli veya yabancı sigorta şirketlerine yaptırılması da yine ithalalçının tercihindedir.
1.11. Ambalaj, Paketierne ve Etiketierne
Standartları
Gana Standartlar Kurumu (GSB) tarafından belirlenen standart kuralları­
na göre, gıda, ilaç, elektrikli ve elektronik aletler ve bazı kozmetik ürünleri
başta olmak üzere yaklaşık yirmi üç ürün ve ürün grubu için özellikle etiketIerne bakımından çeşitli yaptırımlar getirilmiştir.
89
Buna göre;
- Evlerde kullanılan fırınlar ve parçaları,
- Buzdolabı ve dondurucular,
- Elektrikli vantilatörler ve regolatörler,
- Radyo ve teyp cihazları,
-Televizyon,
- Klimalar,
- Elektrik ampülü,
- Elektrikli ve elektronik büro makinaları,
- Elektrikli ev aletleri (ısıtıcılar, ütü, termesifon v.b.)
- Porttand çimentosu,
-Elektrik kabloları,
- Pil,
-Akü,
-Boya,
-Tarım ilaçları,
- Vücut kremi,
-Sabun,
-Deterjan,
- Saç bakım ürünleri,
- Pudra,
- Dişmacunu,
-Tüm gıdalar,
- Tüm ilaçlara, uygulanacak,
yanısıra; bisiklet, gömlek, ayakkabı, oto lastikleri ve bazı diğer maliarta ilgili şikayetterin değerlendirilmesi ile bunlara da benzeri kurallar getirilmesi
öngörülmüştür.
Etiketleme, malın ambalajında, paketinde, veya malın türüne göre ek bir
marka, tür, açıklayıcı bilgilerin yazılı, basılı, işlemeli veya başka
bir okunabilir yöntem ile yapılmalıdır.
parçasında
1.12. Pazara Giriş için Çeşitli Bilgiler
Mallar itibariyle ihracat Olanakları
Gana, tarımsal ürünler dışında, Türkiye'nin ihraç ürünlerinin hemen hemen tamamını şu veya bu miktarda ithal eden bir ütkedir.
Gerek pazardaki incelemelerden, gerekse Gana Ulusal Tedarik Kurumu
(GNPA) ile yapılan görüşmeden önemli bilgiler çıkarılmıştır. Özellikle,
GNPA-Gana'nın ithalatının önemli bir kısmını gerçekleştiren bir kamu kuruluşu olarak, ülkemize ve ihraç mallarımıza ilgi duyduklarını bildirmiştir.
90
Özellikle, şeker, nebati yağlar, motorlu araçların iç ve dış lastikleri, gübre, çimento, elektrikli ve elektronik ev aletleri, ampul, elektrik malzemeleri,
tarımsal ilaçlar, kozmetik ürünleri, eczacılık ürünleri, temizlik müstahzarları,
hayvan yemi, büro ekipman!arı, şekerleme ve çikolatal; ürünler, pamüklü giyim eşyaları, otomotiv yedek parçaları, zirai alet ve makineler, inşaat malzemeleri, sanayi mutfakları, otel malzemeleri, ayakkabı, cam eşya, cam, halı,
kilim, tütün, mamülleri, plastik eşyalar, böcek ilaçları, ev ve mutfak eşyaları,
taklit mücevherat ve oyuncaklar gibi geniş bir yelpazede Türkiye'nin bu pazardan pay alabileceği belirtilmiş ve belirlenmiştir.
Kaldı ki, Türikeye son üç yıl içerisinde bu ül~eye, fazla bir çaba göstermeden yıllık üç-dört milyon dolar infacat yapabifmiştir. Halen bu ülkeye ihraç ettiğimiz ürünler arasında, bisküvi, ciklet, domates salçası, çimento, oto
yedek parçaları, tişört, iş makinaları, damperli kamyon, emaye mutfak eşya­
ları kaydadeğerdir.
Sözkonusu ürünlerde, Gana'nın dahili üretim potansiyeli hemen hemen
yoktur. ithalattaki liberasyon ile birlikte bu tür ürünlerin ithalatı hızla artmaktadır.
Batı Afrika'ya, Gine Körfezi'ne direkt gemi seferleri devreye sakulabildiği
ve bu bölgeye biraz ilgi gösterildiği taktirde ülkemiz için önemli bir potansiyel arzeden bu pazar değerlendirilmiş olacaktır.
Reklam ve Promosyon
Reklam, tanıtım ve ilan olanakları ekonomik gelişme programının ekonomik faaliyetleri geliştirmesine paralel olarak artmaktadır. Ülkede bir çok reklamcılık şirketi bulunmakta, Lintas, Afromedia, Target Advertising, Media
Magique, Apple Pie önde gelen reklam evleridir.
Büyük ticaret şirketleri ve sanayici kuruluşların önemli kısmı tüketicilere
yönelik promosyon yapmaktadır. Promosyon yöntemleri arasında, gösterilen, deneme ve numune dağıtımı başta gelmektedir. Daha küçük firmalar
ise, fiyat indirimi, eşantiyon, hediye ve ikramiye gibi avantajlar sağlamakta­
dır.
Reklam ve tanıtırnın en önemli unsuru olan medya ise,
lerine göre daha gelişmiş durumdadır.
diğer
bölge ülke-
Ülkede beş günlük gazete yayınlanmakta olup, toplam tiraj 400 bin dolayındadır. 1000 kişiye düşen gazete sayısı 35 civarındadır. Önde gelen günlük gazetelerin hepsi ingilizce basılmakta, önde gelenleri Daily Graphiç, The
91
Ghanaian Times, People's Evenig
tir.
News'dır.
Günlük olmayan ve toplam trajı 2 milyona
nin çoğu yine ingilizce yayınlanmaktadır.
Bunlardan ilk ikisi kamuya ait-
yaklaşan
15 gazete ve dergi-
Radyo ve televizyon yayıncılığı devlet tekelindedir. Üç radyo istasyonu
bulunmakta, birisi yerel dilde, birisi de ingilizce yayın yapmakta, bir istasyonda haber, eğitim ve kültür kanalı olarak kullanılmaktadır. Radyo yayınla­
rının yaklaşık üçte biri reklam ve ilanlara ayrılmaktadır Telvizyon ise 1965 yı­
lında yayma başlamış ve haftada toplam 50 saat dolayında yayın
yapmaktadır. Daha çok ingiliz ve Amerikan programiarına yerverilmektedir.
Televizyon reklamları kitleye en iyi ulaşan yöntemdir.
Pano ve ilanlar ise, Ganalı firmaların en sık başvurduğu reklam aracıdır.
Özellikle Akra'da şehrin her yanında "billboard" olarak tanımlanan büyük
ilan panoları bulunmaktadır.
Ülkede ayrıca, birçok sektörel dergi de bulunmaktadır.
Pazara Giriş için Öneriler
Gana, coğrafi olarak ülkemizden oldukça uzak bir ülkedir. iki ülkenin birbiriyle olan ilişkileri doğal olarak yetersiz düzeydedir. Birbirleri hakkındaki
bilgileri de yok denebilecek seviyededir. iki ülkenin birbirlerini tamamlayıcı
kimi özelliklere sahip oldukları konusunda yeterli bilgi akımı da bulunmamaktadır.
Gerek Türkiye, gerekse Gana, içinde bulundukları bölgenin en önde gelen ülkeleri olmaları, 1980'1i yılların başında devreye soktukları ekonomik
kalkınma programları ile serbest piyasa ekonomisine yönelik yapılanma
içine girmeleri, bunda da örnek gösterilen başarılar elde etmeleri, yaşadık­
ları coğrafyada siyasi istikrarı en iyi ülkeler olmaları, eğitim seviyesi, tarihi
ve kültürel geçmişlerinin zengin olması gibi pek çok ortak özelliklere sahiptir.
Diğer bölümlerde de kaydedildiği üzere, gereken ilgi ve çaba gösterildiği
takdirde, Gana ve hatta Gine Körfezi'nde yeralan diğer Batı Afrika Ülkeleri
(Nijerya, Fildişi Sahili, Benin) ile ticari ilişkilerimizin geliştirilmesi ve önemli
değerlere çıkartılması kuvvetle olasıdır.
Yine başka bölümlerde belirtildiği üzere, ihracatı arttırmaya yönelik geleneksel promosyon çalışmalarına ilave olarak, ülkenin önde gelen ikisi kamu
92
kuruluşu
olmak üzere, on kadar büyük dışalım
sürede sonuç verebilecektir.
şirketi
nezdinde
yapılacak
gi-
rişimler kısa
Bu bakımdan, özellikle Gana Ulusal tedarik Kurumu (Ghana National
Procurement Ageney- GNPA) Gana pazarını giriş ve tanınma bakımından
büyük tirmalarım ız için ideal bir iş ortağı niteliği taşımaktadır.
GNPA'nın çalışma ve ithalat yönteminden özetle sözetmek gerekirse; bu
kamu alım satım kuruluşu, gerek Gana'daki kamu kuruluşlarının, gerekse iç
piyasada dağıtım ve pazarlaması yapılan temel ihtiyaç maddelerinin ithalatı­
nı açılan periyodik ihalelerle yapmaktadır. ihaleye davet edecekleri firmaları,
daha önce kendilerine başvurarak, kayıt formunu dolduran madde grubu başına 300 ABD doları başvuru ücretini ödeyen, şirketin çalıştığı bankalar ve
uluslararası tanınırlığı olan mali müşavirlik kuruluşlarından (Örneğin; Dun &
Bradstreet) alınacak faaliyet ve yeterlilik raporunu gönderenler arasından
seçmektedir. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi, istanbul Ticaret Odası'ndan ve doğal olarak adı geçen şirketten alınabilecektir. Başvurular ile birlikte verilen
bilgiler gizli tutulmaktadır. Başvurusu kabul edilen firmalar, "GNPA'nın
Onaylı tedarik Şirketleri" ünvanını üç yıl için kazanmaktadır.
GNPA'nın genel olarak üç alım yöntemi vardır. Bunlar, uluslararası arttır­
ma veya eksiltme, hükümetten hükümete anlaşmalar, ticaret anlaşmaları ile
takas ticaretidir.
Gana'nın diğer birçok gelişmekte olan ülke gibi dış ticaret dengesine
önem veren, ihracatını geliştirmeye çalışan ve bu yüzden ithalatını mümkün
olduğunca ihracat yaptığı ülkelere kaydırmaya yönelen bir ülke görünümündedir.
Bu ülkenin geleneksel ihraç ürünleri olan kakao, altın, kereste, balık, trepik meyveler ile metal hurdaları, otantik hediyelik, eşyalar, deniz ürünleri,
kaplamalar, kontrplak ve benzeri ağaç ürünleri, boksit, mangenez, canlı süs
hayvanları, eczacılıkta kullanılan bitkiler ve pal m yağı gibi ürünlerin ülkemize
ithali veya üçüncü ülkeler reeksportu yoluyla iki yönlü dengeli ticaretin sağ­
lanması yerinde olacaktır.
93
V. iŞADAMLARI iÇiN YARARLI BiLGiLER
1. ÜLKEYE GiDiŞ
Gana'ya turistik veya iş seyahatleri için vize
vizesi için gerekli olan dokümanlar aşağıdadır.
alınması
zorunludur. Gana
a) En az altı ay geçerli bir pasaport, b) Doldurulmuş vize formu, c) Dört
adet fotoğraf, d) Gidiş-dönüş bileti veya Gana'da bir garantör, e) iş seyahatleri için bir davet mektubu, f) Sarılık, sarıhumma gibi hastalıkları için aşı sertifikası, 9) 30 dolar vize harcı.
Başvurudan
3-4 gün sonra vize verilmektedir.
Gana'nın
Türkiye'de herhangi bir büyükelçiliği veya temsilciliği yoktur.
Ancak diğer Avrupa ülkelerindeki temsilciliklerinden de bir vize temin edilebilir. Bu temsilciliklerin listesi çalışmamızın sonunda verilmektedir.
2. NASIL GiDiLiR?
va
Türk Hava Yolları'nın Gana'ya seferi yoktur. Ancak Avrupa'daki
yollarının haftada en az iki defa Akra'ya seferi vardır.
Ulusal hava
leri
yolları
Ghana Airways'in ise yurt içinde
çeşitli
çeşitli
ha-
yerlere sefer-
vardır.
3. NE ZAMAN GiDiLiR?
Ülkedeki resmi tatil günleri dışındaki zamanlarda Gana'ya seyahat mümkündür.
Gana'daki resmi tatil günleri:
Yılbaşı
1 Ocak
6 Mart
1 Temmuz
25 Aralık
26 Aralık
31 Aralık
Bağımsızlıkgünü
Cumhuriyet günü
Noel
Boxing günü
Devrim günü
4. GÜMRÜK KONTROLÜ
Kişisel eşyaların
yolcu beraberinde ülkeye
94
sokulmasında
bir engel yok-
tur. Ancak video-kameraları dekiare edilip döviz cinsinden bir deposit
larak ülkeye alınmaktadır.
bırakı­
Eğer yanınızda size ait olmayan bir bavul bulunuyarsa bunun dekiare
edilmesi gerekmektedir.
5. iKLiM VE KIY AFET
Ortalama yıllık sıcaklığın 25 oc ile 34 oc derece a'rasında değiştiği ülkede
ince ve pamuklu kıyafetlerden giyilmesi uygundur. Yağmur mevsimi olan MartTemmuz ve Eylül-Ekim aylarında ince bir yağmurluk taşınması tavsiye edilir.
6.
ULAŞIM
Ülkede ulaşım ağırlıklı olarak karayolu ile sağlanmaktadır. Gana trafik kuralları açısından son derece düzenlidir ve bütün trafik kurallarına uyulmaktad ır. Ancak yine toplu taşıma araçları yerine taksilerin kullanılması veya araba kiralanması en uygun yöntemdir.
Gana'da trafik akışı
sağdandır.
Ülkede taksiler sarı renkli işaretlerinden tanınmaktadır. Taksimetreler oliçin pazarlık yöntemi geçerlidir.
madığı
7. iŞ SAATLERi
Devlet Daireleri
Özel işyerleri
Konsolosluklar
(Halka açık saatler)
Mağazalar
Bankalar
8.
8.00 - 12.30 Pazartesi, Cuma
13.30- 17.00
8.00 - 12.30 Pazartesi Cuma
13.30- 17.00
8.00- 15.00 Pazartesi, Cuma
9.00- 12.00
8.00- 12.30 Pazartesi, salı, Perşembe, Cuma
14.00- 17.30
8.00 - 13.00 Çarşamba, Cumartesi
8.30 - 14.00 Pazartesi, Perşembe
8.30 - 15.00 Cuma
HABERLEŞME
Gana'da telefon, teleks, telgraf ve telefaks ile haberleşme imkEmiarı iyi
bir altyapı mevcuttur. Ülke 150 ülke ile otomatik uluslararası haberleşme
ağına dahildir. Yurtiçi ve yurtdışı ile otomatik telefon görüşmesi mümkündür.
95
9.0TELLER
Ülkede yaklaşık 500 otel faaliyet göstermekte olup, sadece iki tanesi dört
yıldızi ı otellerdir. Gana'da otel fiyatları döviz ile ödenmektedir. Aşağıda kalı­
nabilecek otelierin listesi bulunmaktadır.
NO VOTEL ACCRA
PENTA HOTEL
Osu
City Gentre
PO Box 12720
Po Box 7354
Tel: 774529
Tel: 667846
Tlx: 2532
Fax:667533
SHANGRI-LA HOTEL
Airport
PO Box 9201
Tel: 777500
SUNRISE HOTEL
North Ridge
PO Box 2281
Tel: 223321
10; DiGER YARAR U BiLGiLER
Gana
havaalanı çıkışında
son derece
kalabalık
bir
çığırtkan
ve
taşıyıcı
topluluğu ziyaretçitere adeta hücum etmektedir. Ülkeye gidecek kişilerin havaalanında karşıtanmalan
gerekir.
. Gana'da günlük hayatta mutlaka dikkat edilecek bazı kurallar
Bunlar özellikle fotoğraf çekerken dikkat edilecek kurallardır.
vardır.
1- Yerli halktan poz vermesinin istenmemesi.
2- Polislerin, askerlerin, resmi kurumların, havaalanı, liman gibi yerlerin
fotoğraflarının çekilmemesi.
3- Bir kişinin fotoğrafını çekerken mutlaka izin alınması.
4- Turistik gazilerde mutlaka bir rehber bulundurulması.
11. YARAR U ADRESLER
Türkiye'nin Gana'da Büyükelçiliği yoktur. Ancak ülke Nijerya büyükelçiligörev sahası içindedir.
ğinin
T.C. Nijerya Büyükelçiliği
3, Okunola Martıns Close
S.W. lkoyı Lagos Nigeria
Tel: 234-1 68 30 30
Fax: 234-1 68 26 46
96
Gana Ulusal Ticaret Odası
Ghana National Chamber of Commerce
P.O. Box 2325 Accra
·Tel: 662210 662427
Gana Yatırımlar Merkezi
Ghana lnvestments Gentre
P.O. Box M 193, Accra
Tel: 6651225/9
Telex: 2229 lnvest gh
Cable address: lnvestment
Gana ihracat Geliştirme Merkezi
Ghana Export Promotıon Council
Republic·House, Tudu Road
P.O. Box M 146, Accra
Tel: 28813, 28830
Cable address: Expromoc
Fax: 233 21 668263
Gana Sanayiciler Birliği
Association of Ghana lndustries
P.O. Box 8624, Accra-North
Tel: 777283
775311 Ext. 69718, 69723
Gana Yatırımlar Merkezi
Ghana lnvestments Gentre
P.O. Box M 193, Accra
Tel: 6651225/9
Telex: 2229 lnvest gh
Cable address: lnvestment
Gana ihracat Geliştirme Merkezi
Ghana Export Promotıon Council
Republic House, Tudu Road
P.O. Box M 146, Accra
Tel: 28813, 28830
Cable address: Expromoc
Fax: 233 21 668263
97
Gana Sanayiciler Birliği
Assodation of Ghana lndustries
P.0. Box 8624, Accra-North
Tel: 777283
775311 Ext. 69718, 69723
Gana Bankacılar Birliği
Ghana Assodation of Bankers
NCR New Building
P.O. Box 41, Accra
Tel: 223466
Gana Madenciler Birliği
Ghana Chamber of Mines
P.O. Box 991, Accra
Te,l: 662719
Gana Mobilya Üreticileri Birliği
Ghana Furniture Producers Assodation
Trade Fair Site
P.O. Box 31, Accra
Tel: 774251, 7768225, 775311
Ülkedeki Büyük Bankalar ve Adresleri
Agricultural Development Bank
P.O. Box 4191
Accra
Tel: 021-228453-6
Tlx: 2295, AGBANK/27089 GH
Fax:229620
Marchant Bank Ghana Limited
Head Office
P.O. Box 401
Accra
Tel: 021-666383 666331
Tlx: 2191 MERBAN GH
Fax:667305
Bank for Housing and Construction
P.O. Box M.1
Accra
Tel: 021-220033
Tlx: 2096 BHC/2559 BANKHC GH
Fax:229631
National lnvestment Bank
Head Office
P.0. Box 3726
Accra
Tel: 021-669301
Tlx: 2161 NIB GH
Fax:669307
98
Barclays Bank Ghana Limited
Head Office
P.O. Box 69
Accra
Tel: 021-664504
Tlx: 2494 BBGACC GH
Fax:663420
Eecbank
Private Mail Bag
GPO, Accra
Tel: 021-228812,221103
Fax:229532
Ghana Commercial Bank
International Banking Division
P.O. Box 871
Accra
Tel: 021-666631
Tlx: 2034 COMBANK
Fax:662168
National Savings and Credit Bank
Private Mail Bağ
Accra
Tel: 021-228322
Tlx: 2383 NSBANK GH
Social Security Bank
Head Office
P.O. Box 13119
Accra
Tel: 221726
Tlx: 2209 GH
Standard Chartered Ghana Ltd.
Head Office
P.O. Box 599
Accra
Tel: 021-664591/5
Tlx: 2671 SCBACC GH
Fax:667751
Gana'nın Çeşitli Ülkelerdeki Temsilcilikleri
Belçika
Embassy of Ghana
44, Rue Gachard
1OSO Brussels, Be lgi um
Tel: 649 01 68, 649 01 64
Res. Tel: 358 36 67
Bulgaristan
Embassy of Ghana
P.O. Box 38
113 Sofia
Bulgaria
Tel: 70 65 09
Telex: 23118
Danimarka
Embassy of Ghana
Egebjerg Aile 13
DK-2900 Hellerup
Copenhagen, Denmark
Tel: 01628222
Telex: 19471 gh dk
Mısır
Embassy of Ghana
24, El Batal Ahmad' Abdel Aziz
Street
Dokki, Cario
Tel:704273, 704154,704395
99
Fransa
Embassy of Ghana
8, Villa Said
75116, Paris, Franse
Tel: (1) 45 00 09 50
Telex: 611020
Suudi Arabistan
Ghana Embassy
P.O. Box 94339
Riyadh 11693, Saudi Arabia
Tel: 464 13 83
Telex: 206599 GhanEmb SJ.
Almanya
Ghana Embassy
Rheinalles 58
5300 Bonn 2
Germany
Tel: {0228) 352011/3
Telex: 885660
Res. Tel: (0228) 46 73 36
i sviçre
Embassy of Ghana
11, belpstrasse, 3000
Berne, Switzerland
Tel: {031) 25 78 52-4
Res. Tel: {031) 44 37 82
Telex: 912993 GHA CH
italya
Embassy of Ghana
4, Via Ostriana
00199, Rome, ltaly
Tel: 8391200 or 834678
Telex: 610270 Ghana Emb
ingiltere ve Kuzey irianda
Ghana High Commission
13, Begrave Square
London, SWIX 8PR
Tel: 071 235 41 41
Deniz Nakliyat
Aşağıda çeşitli
Şirketleri
yerlerden Gana'ya sefer yapan firmaların adresleri bulun-
maktadır.
ingiltere
Ukwal Shipping
Ist Floor, lndia Buildings
Water Street, Liverpool L2 ORR
U.K.
Tel: 051-236-1024
Telex: 628737
Fax: 051-236-4522
100
Almanya
Continent West African Conference
Palmaille 1220
P.O. Box 5003 48
2000 Hamburg 50
Germany
Tel: (040) 381118
Telex: 214 354
Fransa
Hewac
33 rue Jean-François Leca
13002 Marseille
France
Tel: 91 905454
Telex: 440437
Belçika
Associated Central West african Lines
Meir 1
B-2000 Antwerp
Belgium
Tel: 2232449
Telex: B 72671
Japonya
Conference secretariat
c/o Mistsui O.S.K. Lines Ltd.
Shiba P.O. Box Ş
1-1 , T oranomon 2-Chome
Minata-Ku, Tokyo, Japan
Tel: (03) 587-7646
Telex: J22266 (AAB MOLINE J 22266)
Fax: (03) 587-7785
ABD
American West African
Freight Conference
50 Broadway
New York, N.Y. 10004, USA
Telex: 14 1402
101
12. GÖRÜŞÜLEN KiŞiLER
- Mariere Ogbewe
Trade Promotion Officer for Africa
Division of technical Coopa
54 rue de Montbrillant Geneva
Postal adresses
Palaıs des nation 12/1 Geneve 1O
Tel: 22 7330322
Fax: 22 7334439
Telex: 4141191TC CH
- J.E.K. Ansah
Nabb Brothers Limited
0.751/4 Knutsford AVE
P.O. Box 3382
Accra-Ghana
Tel: 233-21 663242-666936/7
Fax: 233-21 666938
Telex: 2527 NABBS GH
- Nana Amq Adade Boamah
Ghana National Procurement Agench
Accra Ghana
Tel: 228829
Telex: 2029
- lsaac Dakwa
Policy Planning Menitering Evaluation
M inistry of Trade and Tourism
P.O. Box M. 47
Accra-Ghana
Tel: 665586
Telex: 2·1 05 Gh.
-M. Blay
C.N.T.C.
Buying Diyision
Head Office
P.O. Box 67
Accra-Ghana
Tel: 664871
Telex: 2041 Ghana
102
- Theophılous N. Kpabitey
Ghana National Chamber of Commerce
P.O. Box 2325
Accra-Ghana
Tel: 662427-662210
- Amma Gyamfua Akpan
Woodford Complex (GH) Ltd.
Opp Royal Cinama Derby Avenue
P.O. Box 8771 Accra North Ghana
Tel: 662355
Telex: 2686 Woodfod GH
Fax:662225
- Kwame Adweı Seffaıl
Ghana National Procurement Afency
P.O. box 15331
Accra North Ghana
Tel: 228829
Telex: 2029
Fax:221049
- Kwesı Ahwoı
Ghana Export Promotion Council
P.O. Box M 146
Republic House Annaxe
Tudu Road Accra
Tel: 228830
Telex: 2289 Export GH
Fax: 233-21 668203
- T awia AKYEA
Ghana Export Promotion Service
Public House Tudu Road
P.O. Box M. 146 Accra-Ghana
Tel: 228813
Telex: 2289 export gh.
103
13. FAYDALANILAN YAYlNLAR
- Directian of Trade Statistics
-The Economist Intelligence Unıt EIU
- Ghana: Country Profile
British Overseas Trade Board
- International Trade cantre'dan temin edilen
- Ghana customs Guıde
- Ghana Susmess Directory 1991/92.
-tnve$tors Guide to Ghana
104
çeşitli
bilgiler
TANZANYA
TANZANYA
1. ÜLKE VE TOPLUM
1. COGRAFi YAPI
Esas adı Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti olan ülke Afrika kıtasında, Sahgüneyinde yeralmaktadır. Hint Okyanusu'na kıyısı bulunan ülke toplam 945.000 kilometre kare yüzölçümüne sahiptir. Afrika kıtasındaki Tanganika, Hint Okyanusu'ndaki Zanzibar ve pemba adalarıyla birlikte, Birleşik
Tanzanya Cumhuriyeti olarak anılmaktadır. Afrika kıtasının doğu sahillerinde yeralan ülke Kenya, Uganda, Rwanda, Burundi, Zaire, Zambiya, Malavi
ve Mozambik ile sınır komşusudur.
ra'nın
Tanzanya genellikle ova ve platolardan oluşmuşsa da, çeşitli yüksek
alanlar ve çöküntülerden oluşan çarpıcı bir coğrafi yapısı vardır. dünyanın
en derin ikinci gölü olan Tanganika gölünün batı kıyıları Afrika'nın en alçak
noktasını oluştururken, Klimanjaro dağı 5:895 metre yükseklik ile Afrika'nın
en yüksek noktasıdır.
Afrika'nın
üç büyük ırmağı Nil, Kenya ve Zambezi Tanzanya toprakların­
da doğar. Ülkenin başlıca akarsuyu ise güneyde geniş bir alanın sularını
toplayan Rufiji ırmağıdır.
Tanıanya'da genellikle yumuşak bir ekvator iklimi egemendir. Yıllık ortalama sıcaklığın 26 oc olduğu ülkede en sıcak ay Şubat, en soğuk ay ise
Temmuz, Ağustos aylarıdır. Kıyı kesimlerinde yıllık yağış oranı 1.000-1.900
mm. arasında değişirken, içerilere doğru gidildiğinde yağış oranı yılda ortalama 500-750 mm. düzeyine ancak ulaşır.
2. DEMOGRAFiK YAPI
2.1. Sosyal
Yapı
Oldukça karmaşık bir etnik yapıya sahip olan Tanıanya'da her biri kendi
olan yaklaşık 120 farklı etnik grup bulunmaktadır. Bu rakam oldukça
yüksek gibi görünse de bu gruplardan hiçbiri toplam nüfusun onda birine
ulaşamamaktadır. Bu gruplardan farklı olarak, özellikle ticaret hayatında etkili olan Asya kökenli küçük gruplara rastlanmakta, ancak bu gruplar bile
toplam nüfusun %0.3'den daha azını oluşturmaktadır.
lisanı
107
2.2. Nüfus
Birleşik
Tanzanya Cumhuriyeti'nin tahmini· nüfusu 1991 itibariyle yaklaşık
25 milyon olduğu belirtilmektedir. Yaklaşık nüfus artışı %3.3 olan ülkede,
2000 yılında nüfusun 36 milyon olması beklenmektedir. Nüfusun ortalama
% 19'unun şehirlerde yaşadığı Tanzanya'da, ekonomik gelişmeye bağlı olarak şehirleşme oranı oldukça düşüktür. Şehirli nüfusun büyük bir bölümü ticaret hayatının merkezi olan Dar es Salarn'de yaşamaktadır.
Uluslararası
milyon
olacağı
istatistiklere göre Tanzanya'nın nüfusunun 1992 yılında 25.9
tahmin edilmektedir.
Bazı şehirler
ve
nüfusları aşağıda belirtilmiştir.
Dodoma
Dar es Salarn
Tanga
Zanzıbar-Pemba
(1991 itibariyle)
159.000 (Başkent)
1.497.000 (Eski Başkent)
176.000
680.000
2.3. Dil
Kıswahili ve ingilizce ülkede konuşulan resmi dillerdir. Özellikle ingilizce
ticari hayatta ve yüksek eğitimde kullanılmaktadır.
2.4. Din
Ülkede Hristiyanlık, Müslümanlık ve Hindu dininden başka çeşitli farklı
olan farklı gruplar bulunmaktadır. Ancak tüm farklı inançlarına rağ­
men bütün nüfus ülkede yan yana barış içinde yaşamaktadır.
inançları
2.5.
Eğitim
ve Sağlık
Ülkede halka verilen eğitim seviyesi diğer bölge ülkelerine göre oldukça
yüksektir. Uygulanan yoğun eğitim kampanyası dolayısıyla 1968 yılında %5
okur-yazar oranı 1989 yılında %90'1ara ulaşmıştır. Yedi yaşında başlayan ve
yedi yıl süren ilk öğretimden sonra oldukça iyi seviyede olan orta öğrenim
gelmektedir. Dar es Salarn ve Sokoıne'deki üniversiteler ise ülkede yaygın
bir yüksek eğitim uygulamaktadır.
2.6. Para Birimi
Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti'nde kullanılan para birimi Tanzanya Şilinidir.
(Tsh). 100 sente eşit bulunan Tanzanya Şiiininin döviz kuru Aralık 1992 itibariyle 1 ABD Doları =475 Tsh, 28.2.1994 itibarıyle 1 ABD Doları 494.0 Tsh'dir.
108
3. TARi Hi VAPI
Bugünkü Tanzanya. toprakları dünyada bilinen en eski yerleşim bölgelerinden biridir. Avrupalıların 19. yüzyıl ortalarından itibaren Doğu Afrika'da
yürüttüğü misyonerlik çalışmaları ve keşif seferleri çok geçmeden bölgenin
sömürgeleştirilmesine yönelik girişimler haline gelmiştir. Almanların bölgeyi
yer.leşime açma çabalarıyle 1985'e doğru bölgedeki yoğun Arap nüfusunda
azalma görülmüş, ertesi yıl Almanlar ve ingilizler arasında varalan anlaş­
mayla Zanzıbar Sultanının anakaradaki yetkileri elinden alınmıştır.
ı. Dünya Savaşı'ndan sonra ingiliz valiler aracılığıyla yönetilen ülkede siyahların
toprak hakları ve toplumsal örgütlenmesi kabile şeflerine dayanıla­
rak yeniden düzenlenmiş, ll. Dünya Savaşı'ndan sonra Tanganıka'nın Birleşmiş Milletler'in vesayet yönetimi altına girmesi ülkenin tarihinde yeni bir
dönüşümü başlattırmıştır. Bu vesayet anlaşmasına dayanarak ülkeyi yeniden biçimlendiren ingiliz hükümeti, siyahların güçlenmasini engelleyememiş, Afrika'lı, Asya'lı ve Avrupa'lı toplulukların ayrı ayrı temsilini öngören bir
sistem ile yapılan seçimlerden TANU (Tanganıka Afrika Ulusal Birliği) Büyük bir zaferle çıkmıştır. Tanganıka'nın bağımsızlığı Aralık 1961'de Zanzibar'ın bağımsızlığı ise 1963'de ilan edilmiştir.
Nisan 1964'de Tanganıka ve Zanzıbar tek bir Cumhuriyet altında birieşir­
ken 1967 yılında açıklanan "Arusha" bildirgesi doğrultusunda, TANU devletin ekonomideki ağırlığını artıran bir sistem uygulamaya başlatmıştır. Ancak
uygulanan ekonomik politikalar, adalar ile anakara arasındaki siyasal ayrı­
lıkları ortadan kaldırmaya yetmemiştir.
Rejim
farklılıklarının yarattığı
bölgesel
çekişmeler
özellikle 1970'lerde
Tanzanya'yı komşu ülkelerle karşı karşıya getirmiş, özellikle Uganda'da
olan savaş bölgede büyük huzursuzluklara yol açmıştır. Ancak 1980'1i yılar­
dan itibaren Tanzanya'nın bölge ülkeleriyle ilişkileri tamamıyla dostluk ve iş­
birliğine dayalı bir ortamda gelişmektedir.
4. iDARi VAPI
Tanzanya, 1965 yılındaki Arusha deklarasyonundan sonra tek partili bir
sosyalist devlet haline gelmiştir. Ancak 1980 yılından sonra ekonominin daha serbestleşmesine bağlı olarak politik bazı gelişmeler yaşanmış, özellikle
1985 yılından sonra kendini hissettiren değişiklikler, Afrika'da çeşitli ülkelerde görülen çok partili hayata geçiş hazırlık aşamasıdır.
Nisan 1992 tarihinde Tanzanya çok partili hayata geçme kararı almıştır. Ancak çok partili hayata geçişe yönelik büyük değişiklikler henüz yapılmamıştır.
109
içişlerinde özerk olan Zanzıbar'ın kendi yerel yaşama ve yürütme organları vardır.
Anayasa gereğince Cumhurbaşkanı ve yardımcılığı makamlarının Tangave Zanzıbar köken.i iki kişi tarafından deldurulması gerekmektedir. Yasama organı olan Ulusal Meclis'in 244 üyesinden 169'u doğrudan, 35'i dolaylı bir sistemle seçilir. Beş yılda bir yapılan genel seçimlerde her seçim
bölgesinde ülkenin tek partisi Tanzanya Devrimci Partisinin (Chama Cha
Mapınduzi) gösterdiği iki aday bulunur.
nıka
Cumhurbaşkanı ve yardımcısı, Bakanlar Konseyi hep birlikte ulusal hükümeti oluşturmaktadır.
ll. GENEL EKONOMi
Tanzanya ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayanmaktadır. Toplam nüfusun beşte dördü tarım, balıkçılık ve hayvancılık ile uğraşmaktadır. Ülke topraklarının büyük bir bölümünün ormanlarla kaplı olması bu sektörü ve ilgili
yan sektörleri ülke ekonomisinde ağırlıklı hale getirmiştir.
Tanzanya genel ekonomik sıralama içinde "gelişmekte olan ülkeler" sıra­
Ancak ülke, Birleşmiş Millet kriterlerine göre "en az gelişmiş
ülkeler" arasında yeralmakta olup, günümüzde Tanzanya ekonomisi bölge
ülkelerine kıyasla hızla gelişmektedir.
lamasındadır.
Tanzanya'nın bağımsızlığını
ilan etmesinden sonra ülkedeki siyasi rejime
olarak planlı bir dönem başlamıştır. 1964 yılında hazırlanan ilk beş yılık
plan döneminde, yurtdışından beklenen yardımların sağlanamayacağı anlaşılınca bu plan uygulanmaktan vazgeçilmiştir. 1969-1974 yılları arasında ülkede yeni bir beş yıllık plan uygulanmış ve ekonomide %6.7 büyüme sağ­
lanmıştır. Bu dönemde ülkede kişi başına düşen gelir artmış ve etkin bir
bağlı
altyapı ağı örülmüştür.
1980'1i yıllar ise ülke ekonomisinin negatif bir trend izlemeye başladığı yıl­
1979 yılında Uganda ile başlayan savaş, aynı yıllarda yaşanan petrol
krizleri ve Tanzanya'nın temel ihraç maddelerinin fiyatlarının düşmesi ülkede ciddi ekonomik sıkıntılar yaşanmasına yol açmıştır.
lardır.
Mart 1981 tarihinde açıklanan Ulusal Ekonomiyi Kurtarma Planı Tanzanya hükümeti ile Dünya Bankası tarafından ortak olarak hazırlanmıştır. Daha
sonraları Uluslararası Para Fonu (IMF) ile 1986 yılında yapılan anlaşma sonucunda yeni bir üç yıllık ekonomik düzelme programı hazırlanmıştır.
11 o
Bu
planın
temel
amaçları şunlardır:
-Tarımsal
üretimi artırmak ve gerekli teşvik politikalarını üretmek
- ihracat gelirlerini artırmak
- 1980'den sonra hızla bozulmuş olan altyapıyı düzeltmek
-Tüm sektörlerde kapasite kullanımını arttırmak
-Uygulanan mali politikaları gözden geçirmek
- Ticaretin serbestleştirilmesi
- Tanzanya şiiininin devalüe edilmesi
-Tasarruf mevduatına uygulanan faiz hadlerinin yeniden düzenlenmesi
Bu uygulamaların sonuçlarının başarılı olduğu görülünce program bazı
düzeltmelerle gelecek üç yıl içinde uygulanmaya devam etmiş, bu dönemde
özellikle sosyal hizmetlere ağırlık verilmiştir. Ülkede yaşanan kötü hava koşullarına rağmen 1990/91 yılları Tanzanya ekonomisinin olumlu gelişmeler
gösterdiği yıllar olmuştur. 1989 yılında %3.3 olan büyüme oranı 1990 yılında
%3.5 olmuştur. Enflasyon oranı giderek azalmış, 1988'de %31.2 olan oran
1989'da %25.8, 1990'da % 19.7, 1991'de 22.3, 1992'de 20.0 olmuştur.
1990 yılı içinde geçerli enflasyon oranı resmi rakamlara göre %19.7 ol1992 yılında ise bu oranın %22.3 olarak gerçekleştiği tahmin edilmiş­
muş;
tir.
TABLO: 1
ÇEŞiTLi EKONOMiK GÖSTERGELER ·
GSYiH Cari Fiyatlar
Büyüme Oranı%
Enflasyon Oranı%
ihracat Fob Milyon $
ithalat Git Milyon $
Cari işlemler Açığı
Milyon$
Rezervler Altın Hariç
Milyon$
Dış Borçlar Milyon$
Döviz Kuru
1987
1988
1989
1990
1991
1992
227.5
5.1
30.0
347
1.177
331.2
4.2
31.2
387
1.215
406.5
3.3
25.8
415
1.258
495.9
3.5
19.7
408
1.395
690.4
3.8
22.3
395
1.381
850.0
3.0
20.0
425
1.400
-265
-376
-359
-426
-400
-400
31.8
5.142
64
77.7
5.409
99
54.2
5.349
143
192.8
6.129
195
203.9
6.456
219
215.0
31 Aralik 1992 TSh327.5: $1
111
300
TABLO: 2
TÜKETiCi FiYATLARI (Tanganika)
1989
1990
1991
Ulusal indeks
1977 =100
1.663.2
1.990.8
2.434.8
Yıllık Değişme
25.8
2.074.9
19.7
2.601.2
22.3
3.373.3
30.4
25.4
41.9
Şehir indeksi (x)
1977 = 100
Yıllık Değişme
(x) Dar es Sa/am orta gelir grubu.
Kaynak: Bank of Tanzania.
1991 yılında ekonominin büyüme hızı %3.8 olarak gerçekleşmiştir. Aynı
içinde planlanan %4.5'1uk büyüme hızının altında kalınmasının sebebi tarım ağırlıklı ülkede yaşanan zor iklim şartları olarak belirlenmiştir.
yıl
Ülkenin bağımsızlığını ilan etmesinden sonra geçen yıl süresince planlı
ekonomi dönemi yaşanmıştır. Ancak son yıllar gerek yerli, gerekse de yabancı sermayenin ülke için önemi anlaşılmış ve özel yatırımların artırılması
için gerekli kanuni düzenlemeler yapılmıştır.
Hükümetin amacı ticareti daha elverişli hale getirmiş olup yapılan bütün
kanuni düzenlemelerde özel sektörü teşvik edici unsurlar kullanılmaktadır.
1991 yılında bankacılık ve mali kurumlar ile ilgili bir kanun çıkarılarak özel
bankaların kurutmasına izin verilmiştir. Yine aynı amaçla 1951 yılından beri
kullanılmakta olan yabancı para ile ilgili kanun değiştirilmiştir. Yeni kanuna
göre kurulan döviz borsalarında döviz alım satımı serbest bırakılmıştır. Tanzanya vatandaşı olsun olmasın herkes döviz alım satımı yapabilecek ve
bankalarda döviz hesabı açabilecektir. Bu yeni kanun hisse senedi alım satımlarına da birçok kolaylık getirmiştir.
Ülkede özellikle turizm konusunda büyük teşvikler vardır. Tanzanya gerçekten zengin bir turizm potansiyeline sahip bir ülkedir. Ancak gerekli altyapı hizmetlerinin yeterince gelişmemiş olması turizm sektörünün de gelişme­
sini engellemiştir. Yeni kanunlar ile sanayinin çevreye zarar vermesini
önleyici önlemler getirilmiştir.
Zanzıbar
rihsel
ve Pemba
adaları
gerek coğrafi konumları ndan, gerekse de tabir ekonomik gelişim göstermiştir. Adala-
geçmişlerinden dolayı farklı
112
rın oldukça kalabalık bir nüfusu vardır. Nüfus yoğunluğu kilometre kareye
250 kişi ve nüfus artış oranı ise %3'dür. Adalarda ekonomi anakarada olduğu gibi tarıma dayalı olup en önemli ihraç maddesi baharattır. Pemba adasında ise baharat neredeyse halkın tek geçim kaynağıdır.
Zanzıbar'ın Tanganıka ile ticari ilişkileri giderek artmaktadır. 1987 yılında
iki taraf arasındaki ticaret Zanzıbar aleyhine 48 milyon şilin açık verirken,
1990 yılında 689 milyon şilin pozitif bakiye vermiştir. Ancak bu bölgede nüfus artış hızı frenlenmedikçe ekonomik trendin düzelmesi etkili bir sonuç
vermeyecektir.
1. TARIM
Tanzanya ekonomisi tarım ağırlıklı bir ekonomi olup, gerek milli gelirin
gerekse de ihracat gelirlerinin %80'i tarım sektörünce sağlanmakta­
dır. 1980'1i yılların ilk dönemlerinde tarımsal üretimden sağlanan gelirin düş­
mesi gerek kötü hava şartları, gerekse de tarım ürünlerinin dünya pazarlarında fiyatlarının düşmesinden kaynaklanmıştır. Bunun üzerine hükümetçe
tarım sektörünü yeniden yapılandırmaya yönelik tedbirler alınmıştır. Alınan
önlemler her üretim aşamasında, hem de bu üretimin pazarlanması aşama­
larında olmuştur. Özellikle sosyalist sistemden kalma tek kanallı dağıtım şe­
bekesinden vazgeçilerek çok kanallı bir dağıtım mekanizması kurulması yoluna gidilmiştir.
%60'ı;
Tanzanya'da tarım ile uğraşan nüfusun büyük bir bölümü ziraat ile geçinmektedir. Tarım sektörünün diğer bölümleri olan hayvancılık, balıkçılık, ormancılık gibi faaliyet dallarındaki nüfus oldukça azdır. Tanzanya'nın Afrika
kıtasındaki topraklanın ancak %5.5'i sürekli ziraat yapılmasına uygundur. Bu
topraklarda faaliyette bulunanların %90'ı küçük ölçekli çiftçilerdir. iç piyasada tüketilen zirai ürünlerin %80'i bu kesim tarafından üretilmektedir.
Çiftçi başına düşen ortalama ekilebilir alan iki hektardır. Bu sektörde mave gübre kullanımı başta büyük işletmeler olmak üzere gittikçe
artmaktadır. Tarım sektöründeki karşılaşılan en önemli sorun depolama imkanlarının olmamasıdır. ikinci önemli sorun da çeşitli tarımsal hastalıklardan
ürünün korunamamasıdır. Tarımsal üretimde diğer önemli bir konu da ürünün üretildiği yerden pazara kadar ulaşmasında karşılaşılan güçlüklerdir. Ülkenin büyüklüğü ve ulaşım şartlarının bozukluğu tarım ürünlerinin taşınma­
sında büyük oranda fire verilmesine sebep olmaktadır.
kineleşme
Kahve genellikle küçük çiftliklerde üretilen bir üründür. Bu üretimin yapıl­
bölgeler Klimanjaro'nun çevresi ve Meru Dağı çevresi, Viktorya Gölünün batı bölgeleri ve güneyde dağlık bölgelerdir.
dığı
113
Pamuk üretimi Viktorya Gölü çevresinde yoğunlaşmıştır. ihracat amaçlı
çay üretimi ise genellikle büyük toprak sahipleri tarafından yapılmaktadır.
Ayrıca çay üretimi konusunda özellikle ingiltere kaynaklı yabancı sermaye
yatırımı oldukça fazladır.
Baharat özellikle Zanzıbar'ın önemli bir tarımsal ürünü ve en büyük döviz
Ancak çeşitli sebeplerden dünya pazarlarında bir numaralı ihracatçı olan Zanzıbar, üretimin düşmesi nedeniyle 1980'1i yılların sonunda dördüncü sıraya düşmüştür.
kaynağıdır.
Kenevir üretimi de Tanzanya için önemli bir kaynaktır. 1976 yılında birçokenevir plantasyanları 1986 yılından itibaren yeniden
ğu devletleştirilen
özelleştirilmeye başlanmıştır.
TABL0:3
ÖNEMLi TARIMSAL ÜRÜNLERiN ÜRETiM MiKTARLARI
(TON)
Ürün
Kahve
Pamuk
Tütün
Kenevir
Çay
Kabuklu
Fıstık
1989/90
1990/91
1991/92
37.100
33.100
5.780
30.000
20.190
16.875
40.000
49.000
10.480
30.000
18.073
28.692
66.000
73.000
15.000
40.000
19.000
40.000
Kaynak: Bank of Tanzama
Hayvancılık
Hernekadar güncel rakamlara ulaşılamamışsa da ülkedeki hayvan sayısı­
nın oldukça hızlı bir artış gösterdiği tahmin edilmektedir. 1991 yılında 14 milyon baş sığır ve 12 milyon baş koyun ve keçi nüfusuna karşın bu hayvanlardan alınan verim oldukça düşüktür. Hayvancılık ile uğraşan nüfusun %99'u
küçük ölçekli çiftçiler olup geleneksel yöntemlerde hayvancılık yapmaktadır­
lar. Büyük kapasite ile çalışan firmalar sadece %1 gibi küçük bir orana sahiptir.
114
TABLO: 4
KiŞi BAŞINA HAYVANSAL ÜRÜN TÜKETiMi
Süt
Lt.
Sığır
Eti
Kg.
Koyun Eti Kg.
Tavuk Eti Kg.·
Yumurta Kg.
~
10QQ
1995(x)
2000(x)
21.0
5.74
1.26
0.67
12.7
24.0
5.94
1.33
0.86
16.7
30.0
6.18
1.38
1.08
21.0
(x) Tahmin.
Ormancılık
Tanzanya ormancılık açısından oldukça zengin kaynaklara sahip bir ülkedir. Bu sektörün gelişmesi ile ilgili planlarda ormancılık sektörünün ulusa~
ekonomiye katkısının arttırılması ve bu sektörden sağlanan döviz gelirlerinin
artırılması hedef alınırken, bu doğal zenginliği korumaya yönelik önlemler de
alınmaya başlanmıştır.
Ormancılık sektöründe düşük kapasite ile çalışılması bu sektörden beklenen ürünün sağlanmasını engellemektedir. Orman varlığı içinde en değerli­
leri sedir ağacı ve gül ağacı sayılmaktadır. Orman ürünlerinin işlenmesi küçük ölçekli atelyelerde yapılmakta ve mobilyacılık sektöründe, halı işleme
tezgahlarının imalatında kullanılmaktadır. Bu sektörde kurulan en büyük iş­
letme 1986 yılında faaliyete geçen Southern Paper Mılls olup ithal kağıt hamurundan kağıt üretmektedir.
Ülkede ormancılık sektöründen sağlanan ürünler 1970'1i yıllara kadar doormanlardan sağlanmaktayken, giderek plantasyonlar kanalıyla özellikle kereste üretimine yönelinmiştir. Son yıllarda toplam kütük üretiminin üçte ikisi bu plantasyonlardan gelmektedir.
ğal şartlardaki
Ahşap ürünlere olan talep, hem ihracatta hem de ithalatta arzdan çok
daha fazladır. Geçmişte kağıt ürünleri hariç bu sektörün diğer ürünlerinin ithalatı yasaklanmıştı. Ormancılık sektörünün en önemli ihraç ürünü olan kereste hem iç piyasada, hem de dış piyasada oldukça fazla talebi olan bir
ürün olmakla beraber özellikle ihraç edilen bir üründür. Kereste ihracatı,
üretim fazlasının ihracatından ziyade, birinci derecede önemli bir ihraç ürünü ve döviz kaynağı olarak kabul edilmektedir.
115
Aneılı k da bir ormancılık yan ürünü olarak özellikle kırsal kesimdeki nüfusun önemli bir gelir kaynağıdır. Çok fazla bir maliyet gerektirmeyen aneılığın
buna karşılık ülkeye döviz kazandırması devletin aneılı ğı teşvik etmesine yol
açmıştır.
Balıkçılık
Tanzanya topraklarının %6'sı tatlısu gölleri ile kaplıdır. 53.480 kilometre
kare göl alanına ek olarak 800 km. uzunluğundaki sahil şeridini de gözönüne alırsak su ürünlerinin üretimi için oldukça fazla imkan olduğu görülmektedir.
60.000 kişi, ülkede sürekli olarak balıkçılık ile uğraşı rken, 300.000 kişi de
geçici olarak bu sektörde çalışmakta veya balık işleme tesisleri, pazarlaması veya gemicilik gibi yan faaliyet kollarında çalışmaktadır.
Ülkedeki göller ve nehirler çeşitli su ürünlerinin gelişmesi için uygun özelliklere sahiptirler. Buna karşılık açık deniz balıkçılığında Tanzanya'nın karasuları 12 mil; özel ekonomik bölge limiti 200 mil olarak belirlenmiş olup, özel
ekonomik bölgede yabancıların da avianmasına izin verilmektedir.
Tanzanya'da göllerde yapılan balıkçılıkta geleneksel metodlar kullanılır­
ken, deniz balıkçılığında modern teknikler kullanılmaktadır. Balıkçılık sektöründe önemli ölçüde yabancı sermaye yatırımı bulunmaktadır.
2. MADENCiLiK
Tanzanya doğal kaynaklar açısından zengin bir ülkedir. Özellikle altın ve
ülke için oldukça büyük bir kaynak oluşturmaktadır. Doğal kaynaklarının henüz yeterince işlenemediği bu ülkede, bakır, kurşun, değerli taşlar,
kömür, fosfat gibi madenler kısmen işlenmekte olup, 1990 itibariyle ülkenin
GSMH'nın ancak %1.2'si bu sektörden kaynaklanmaktadır. Ücretli çalışan­
ların % 1'i bu sektörde istihdam edilmektedir.
pırlanta
1970'1i yıllarda önemli bir seviyede bulunmayan altın üretimi 1980'de en
yüksek seviyesine ulaşmış, hatta bazı madenler yeniden açılmıştır. Açılan
bu yeni madenierin büyük bir bölümü kaçak olarak çalıştığından istatistiklere yansımamaktadır. Nisan 1990'da yayınlanan madencilik ile ilgili hükümet
kararları gereğince altının işlenmesinin devlet firmalarınca yapılmasına karar
verilmiştir.
Kömür üretimi, 1988
çalışmaya başlamasıyla
yılında
Çin'in desteğiyle
giderek artmıştır.
116
açılan
Kiwira madeninin de
Madencilik sektörünün büyüme hızı 1989 yılında 16.9 milyon ABD
olan döviz gelirleri 1990 yılında 29.2 milyon ABD doları olmuştur.
doları
Tanıanya'da başia
Tanzanii olmak üzere çeşiili değerli iaşlar çıkarılmak­
tadır. Ülkede yapılan son düzenlemeler bu taşları işleyen kişi ve kuruluşları
kanuni hale getirmek yönünde olmuştur. Özellikle bu taşları çıkaran ve işle­
yenierin bunları resmi olmayan dağıtım kanallarından satışa sundukları bilinmektedir.
3. iMALAT SANAYii
Tanıanya'da
1961-1973 dönemleri imalat sanayiinin çok hızlı gelişim
dönemlerdir. 1974 yılından itibaren imalat sanayiinin GSMH içindeki oranı giderek azalmış ve 1987 yılındaki ekonomik yapılanma programı
(ERP) (Economic Recovery Programme) çerçevesinde imalat sanayiinde
yeniden bir canlılık başlamıştır. ERP çerçevesinde döviz kullanımında öncelikli sanayiler belirlenmiştir.
gösterdiği
- Tüketim maddeleri üreten sanayiler (sabun, yağ, tekstil, deri, ambalaj
maiz.)
- ihracat yaparak döviz getiren sanayiler
- Devletin gelir kaynağı olan sanayiler (içki, sigara vs.)
- Tarım sektörü için ara madde üreten sanayiler.
ERP'nin IMF'in desteğiyle uygulanmasıyla imalat sanayii hızla kendi yapısını değiştirmiş ve GSMH içindeki payı 1990 yılında %8.5 olmuştur.
imalat sanayiindeki bu iyileşme tabiiki bütün sektörlerde aynı oranda yaşanmamıştır. Özellikle makina parkının yenilenmesi gereken sanayi işletme­
leri ile ithal hammadde kullanan imalathaneler beklenilen gelişmeyi gösterememiştir. Bunlar genellikle sigara, çimento, çelik üretim sektörleridir.
Ülkedeki en eski ve en yüksek kapasite ile çalışan sanayiler tarımsal girdi üreten veya gübre, sigara üreten sanayilerdir. Tekstil Tanıanya'da devlet
sektörünün ağırlıklı olarak faaliyet gösterdiği alandır.
1970 yılından sonra altı farklı tekstil fabrikası kurulmuştur. Bunların bazı­
tamamiyle devlet kuruluşu olup, bazılarında devletin katkısı görece daha
azdır. National Textile Corporation (TEXCO) isimli ulusal tekstil birliği tarnamiyle devlete bağlıdır. Birçok küçük firmanın bulunduğu bu sektör aslında
imalat sanayiinin en çabuk etkilenen bölümlerinden biridir. TEXC0'ya bağlı
tekstil kuruluşlarında 1990 yılındaki kapasite kullanım oranı %19 olmuştur.
ları
117
TABLO: 5
.SEÇiLMiŞ SANAYiLERDEKi ÜRETiM MiKTARLARI
Kapatise
Üretim Yılı
1989/90
1990/91
Birim
Alüminyum
Akümülatör
Bi ra
Sigara
Konteyner
Kablo
Gübre
Konfeksiyon
Çelik Levha
Ambalaj Malzemesi
Petrol Ürünleri
Radyatör
Radyo
Araba Lastiği
Şu rup
Boya
Plastik Ürünleri
Tekstil
Cam Eşya
Kauçuk Eşya
Kimyevi Ürünler
Çimento
Yağ (Yemeklik)
Deri
Sabun
Bin Ton
Bin Adet
Milyon Litre
Milyar Adet
Milyon Adet
Ton
Bin Ton
Bin Adet
Bin Ton
Bin Ton
Bin Ton
Bin Adet
Bin Adet
Bin Adet
Bin Şişe
Milyon Litre
Bin Ton
Milyon m2
Bin Ton
Bin Ton
Bin Ton
Bin Ton
Bin Ton
Bin m2
Bin
1.80
22.90
48.00
3.30
120.80
671.30
23.00
454.30
20.20
2.90
495.80
3.20
44.70
321.00
62.00
2.00
2.90
38.00
11.70
391.80
0.14
600.50
6.40
2.70
21.00
2.55
23.00
45.60
3.79
107.20
732.20
22.59
148.1 o
22.50
4.44
577.80
2.23
80.70
333.80
61.97
2.20
3.20
39.60
9.70
598.60
1.49
605.90
9.84
1.44
19.18
Kullanım%
1990/91
87.93
46.00
58.69
57.42
57.95
49.61
48.06
24.68
66.18
32.86
77.04
32.30
33.35
61.14
41.32
40.00
26.22
18.80
58.43
84.55
35.45
Tanzanya imalat sanayii iç pazara dönük üretim yapan ve ithal girdilerle
ayakta duran bir sanayidir. Tekstil, ayakkabı, pil gibi bazı ürünler çevre ülkelere ihraç edilse de imalat sanayii temel olarak iç pazara yönelik faaliyette
bulunmaktadır. imalat sanayiinde lokomotif işlevi gören sektörler tekstil ve
gıda sanayileridir. Bu iki sektör imalat sanayiindeki istihdamın %60'ını bünyesinde toplamaktadır.
Tanzanya imalat sanayiinde devlet tarafından kurulmuş yarı resmi devlet
(parastatal kuruluşlar) büyük ölçüde rastlanmaktadır. 1966 yı-
kuruluşlarına
118
lında
43 adet parastatal kuruluşun sayısı, 1988 yılında 41 O'a çıkmıştır. Daha
sayıları 89'a inen bu tür kuruluşlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir.
1- iç Ticaret Birliği
2- Kimya Sanayiciler Birliği
3- Ulusal Gelişme Birliği
4- Küçük Sanayi Geliştirme Kuruluşu
5- Devlet Motor Birliği
6- Tanzanya Biracılar Sanayi Birliği
7- Tanzanya Deri Sanayicileri Birliği
8- Ulusal Tekstil Birliği
9- Tanzanya Ağaç Sanayicileri Birliği
1O- Tanzanya Sigara Birliği
11- Şeker Geliştirme Birliği
Dünya Bankası'nca yapılan bir araştırma sonucunda bu tür kuruluşların
Tanzanya ekonomisi için faydalı bulunmadığı ve ekonominin gelişimini menfi yönde etkilediği belirtilmiştir. Sözkonusu kuruluşların kaynak kullanımında
rasyonel olmadıkları, çok fazla sermaye yoğun olduğu ve ithalata aşırı bağımlı oldukları gerekçeleriyle yeni bir düzenleme getirilmşitir. Buradaki amaç
bu işletmelerin ihracata yönelik üretim yapmalarını teşvik etmek, verimliliklerini artırmak ve mülkiyetlerinde özel kuruluşların payını artırmaktır.
Tanıanya'da
özel teşebbüsü n ağırlıklı olduğu sektörler ev aletleri, plastik
boya, sabun, kozmetik ürünlerinin üretildiği sektörlerdir. Çoğunlukla
küçük ölçekli firmaların faaliyet gösterdiği bu alanlarda ERP uygulamaları­
nın pozitif etkileri kendisini göstermiştir.
eşya,
imalat sanayiinin 1993 yılı hedefleri ise hem kapasite kullanımı artırmak.
ve hem de GSMH içindeki paylarını arttırmaktır. Bu hedefler doğrultusunda
imalat sanayiindeki isfıhdam oranının %30 ve ihraç ürünlerinin ise %20 artması beklenmektedir. imalat sanayiinin hedefi ithalat destekli bir yapıdan
kurtulup, ihracata yönelik üretim yapan ve devlet iştiraki firmalar yerine,
özel firmalardan oluşan bir imalatsanayii oluşturmaktır.
4. BÜTÇE
Geçmiş yıllarda büyük açıklarla ortaya çıkan Tanıanya bütçesi IMF kontrolünde hazırlanan ikinci ERP planından sonra program hedeflerine uygun olarak
gelişmiştir. Döviz gelirleri ile bütçe açığının kapanmasına çalışılmış ve bunda
da büyük oranda başarılı olunmuştur. Esas bütçe gelirlerini toplanan vergiler
oluşturmaktadır. Özellikle son yıllarda gümrük vergileri ile özel tüketim maddelerinden alınan vergi miktarlanın artmasının bütçe açığına pozitifetkisi olmuştur.
119
Havaalanı hizmetlerinden alınan miktarın arttırılması, çeşitli pullardan alı­
nan vergilerin arttırılması, uydu anteni olan ve videosu olanlardan fazla vergi alınması, gelir vergisinin arttırılması, devlet tarafından çeşitli hizmetlerden
alınan ücretin arttırılması (hayvanların bakımı, pasaport harçları gibi), petrol
ürünlerinden alınan verginin arttırılması, yarı resmi kurumların ve özel firmaların arabalarından alınan verginin arttırılması ile bütçe gelirleri yükselmiştir.
TABLO: 6
BÜTÇE (Milyon Tsh)
1. Vergi Gelirleri
Gümrük Vergisi
Satış Vergisi
Gelir Vergisi
Diğer
2. Giderler
Fonlardan
Hizmetler
1990/91
1991/92(x)
%Değişim
118.547.0
15.840.0
44.522.0
20.756.0
37.429
153.920
19.582.0
46.306.0
27.816.0
60.216.0
29.8
24.0
4.0
34.0
61.0
160.000.0
186.785.0
17.0
49.817.0
67.117.0
7.702.0
15.717.0
19.647.0
-41.453.0
56.518.6
79.357
9.200.9
18.796.2
22.912.1
-32.865.0
13.0
18.0
19.0
20.0
17.0
-20.7
Karşılanan
Bakanlık Harçları
Bölgesel Harçlar
Subvansiyonlar
Özel Harçlar
3. Bütçe Açığı
(x) Tahmini rakam.
Kaynak: Bank of Tanzama
5. BANKACillK
1960'1ı yıllarda planlı
ekonomiyle yönetilen Tanzanya'da devlet bankası­
görevlerini Bank of Tanzanıa (BOT) (Tanzanya Merkez Bankası) üstlenmekteydi. 1967 yılından itibaren Ulusal Ticaret Bankası diğer özel bankaların faaliyetlerini üstlenmiştir. Zanzıbar'da ise, Zanzıbar Halk Bankası
kambiyo işlemlerini kontrol etmektedir. 1991 Kasım ayından itibaren yapılan
yeni düzenlemeler ile birçok yabancı bankanın piyasaya girmesine imkan
nın
verilmiştir.
ERP
planlarının
uygulanmaya başlanmasıyla birlikte faiz oranlarında bazı
1990 yılında ilk defa enflasyon oranı %20'ye inmiş
değişiklikler yapılmıştır.
120
ve aynı dönemde tasarruf mevduatına ödenen faiz oranı %26 olmuştur.
1991 yılında ise bankaların genel eğilimi bir yıllık mevduata enflasyonun
üzerinde faiz vermek yönünde olmuştur.
ERP planları gereğince ülkede para arzı kontrol altında tutulmaya başla­
ancak M2'nin istenilen seviyede tutulamaması 1991/92 yılının mali
açıdan başanya ulaşmadığın ı göstermektedir.
mıştır,
Tanzanya'daki ticari bankaların çeşitli sektörlere
itibariyle 158.652 milyon Tsh olmuştur.
verdiği
krediler 1991
yılı
TABLO: 7
TiCARi BANKALARIN KREDiLERiNiN SEKTÖREL DAGILIMI
(Milyon Tsh Haziran Sonu itibariyle)
Sektörler
Kamu
Tarım Üretim
Madencilik ve imalat
inşaat
Ulaşım
Turizm
Tarımsal Ürün Pazarlaması
Tarımsal Ürün ihracatı
Ticaret
Özel Mali Kurumlar
Diğer
Toplam
90.0
10.123.4
20.841.0
1.169.2
2.560.2
690.3
51.234.1
1.435.3
17.015.4
275.1
10.079.7
115.513.7
80.2
13.911.0
28.454.4
1.580.8
3.477.8
948.5
70.187.4
1.896.9
23.237.7
82.8
14.794.9
158.652.4
Kaynak: Bank of Tanzama
6.
ULAŞTlRMA
Ulaşım olanaklarının yetersiz olduğu Tanzanya, Afrika kıtasının doğusun­
daki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında, ülkede ulaşım ağının gelişmiş olduğu
görülmekterdir. Ülkenin çok geniş bir yüzölçümü olmasına ve yerleşim merkezlerinin çok dağınık olmasına rağmen bu sektöre oldukça yatırım yapılmıştır.
6.1. Demiryolu Taşımacılığı
Tanzanya'da iki temel demiryolu ağı vardır. Bunlardan biri 2600 kilometre uzunluğunda olan ve Dar es Salam'ı ülkenin kuzey bölgelerine bağlayan
121
demiryoludur. ikinci büyük demiryolu ise Tanzanya'yı Zambiya'ya bağlayan,
1970 yılında Çin'in yardımıyla yapılmış olan demiryoludur. Bu demiryolunun
amacı Zambiya'nın ihracatını ve ithalatını kolaylaştırmak olduğundan Dar es
Salarn limanın genişletilmesi çalışmalarıyla birarada yürütülmüştür.
Ülkede toplu taşımacılığın yayılması amacıyla uygulanan programlar sonucunda Dar es Salarn ülkenin kuzeyine bağlayan demiryoluna özellikle yakıt sağlama açısından büyük bir ayrıcalıklar tanınmış ve bu tür taşımacılık
teşvik edilmiştir.
6.2. Karayolu
Taşımacılığı
Tanzanya 3200 kilernetresi asfalt olan toplam 54000 kilometrelik bir karayolu ağına sahiptir. Oldukça kötü bir halde bulunan karayollarının düzelmesi için 1990 yılında bir milyar Amerikan doları tutarında bir projeye baş­
lanmıştır.
Ayrıca
ülkedeki birçok yolların yapımı bağış yoluyla
sağlanmaktadır. Bir başka ifadeyle herhangi bir yolun finansmanını özel bir
kuruluş veya kişi üstlenebilir. Yapımına ağırlık verilen yollar Dar es SalamArusha ve Tanzanya-Zambiya arasındaki yoldur.
6.3. Denizyolu
Taşımacılığı
Ülkenin en önemli limanı olan Dar es Salarn'dan başka Tanga, Lındı ve
Mtwara şehirleri de Okyanusa açılan liman şehirleridir. Toplam gemi taşı­
macılığının %80'inin yapıldığı Dar es Salarn limanı aynı zamanda Zambiya
Rwanda gibi ülkeler için bir transit liman görünümündedir. 1980 yılında limanı n kapasitesini arttıracak bir proje başlamış olup, bu limanı çeşitli yerlere
bağlayacak yolcu taşımacılığı hizmetleri halen yapılmaktadır.
6.4. Havayolu Taşımacılığı
Dar es Salam, Klimanjaro ve Zanzıbar'da olmak üzere ülkede üç ayrı
uluslararası havaalanı vardır. Ulusal havayolu olanAir Tanzanıa ülke içindeki çeşitli yerlere ve ayrıca Avrupa, Orta Doğu bölgelerindeki çeşitli ülkelere
yolcu taşımaktadır.
122
lll. DIŞ TiCARET
1. Genel
Dış
Ticaret
Sanayi sektörünün henüz tam olarak gelişmediği Tanzanya'da dış ticaretin ülke ekonomisi için önemi büyüktür. Çoğunlukla geleneksel ihraç ürünleri bulunan ve yerli sanayide büyük ölçüde ithal girdi kullanan bu ülkede dış
ticaretin dengede tutulması zorunludur. 1970'1i yılların sonunda tüm dünyada yaşanan ikinci petrol şokuyla petrol fiyatlarının artması ve ülkenin ihraç
ürünlerinin dünya piyasalarındaki fiyatlarının düşmesiyle Tanzanya'nın ithalat faturası yükselirken ihracat gelirleri gerilemiş ve böylece dış ticaret açığı
tehlikeli boyutlara ulaşmıştır.
Ekonominin tüm daliarına faydası olan ERP planları dış ticareti de olduketkilemiş ve yeni yapılanma çerçevesinde dış ticaret yeniden düzenlenmiştir. ithalatın giderek serbestleşmesi ve döviz işlemlerinin kolaylaştırılma­
sı, ihracatın çeşitlendirilmesi, ithalatın finansmanı için kaynak yaratılması
konularında önemli adımlar atılmıştır.
ça
ihracatın ülke ekonomisi için önemli bir döviz kaynağı olması, ihracatın
daha planlı ve kontrolü yapılması için bir kurumlaşmayı zorunlu kılmıştır. Bu
sebepten Dış Ticaret Birliği-Board of External Trade (BET) kurulmuş olup,
görevi dış ticaretin gelişmesi için yeni stratejiler geliştirmek, gerekli kurum
ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak, gerekli teknik bilgiyi ve formasyonu oluşturmak, ihraç ürünleri için yeni pazarlar bulmak olarak belirlenmiştir. 1979 yılında kurulan BET daha sonraları faaliyetini ihracat ağırlıklı
olarak yoğunlaştı rm ış ve Dar es Salarn'da bir fuar düzenlemeye başlamıştır.
Tanzanya'da istatistiki veriler çok yakın yıllara kadar gelemediği için kesin dış ticaret verileri 1991 yılına kadar açıklanmıştır. Dış Ticaret ile ilgili
1992 tahminlerine göre ihracatın 541 milyon dolar ve ithalatın da 1.546 milyon dolar olarak gerçekleşeceği beklenmektedir.
TABLO: 8
DIŞTiCARET
ihracat (Fob) Milyon$
ithalat (Cif) Milyon $
Fark
ihracatın/ithalat%
1988
380
1.192
-812
31.9
1989
395
1.230
-835
32.1
Kaynak: E/U Country Profile.
xTahmin
123
1990
408
1.395
987
29.2
1991
394
1.381
-987
28.5
1992
425
1.400
975
30.3
1993x
450
1.450
1.000
31.0
Bu verilere göre dış ticaret açığı 1991 yılında 1990 yılına göre aynı seyretmiştir. Ülkede ithal girdi ile çalışan sanayilerin giderek artan hammadde
ihtiyaçları, ayrıca ihracatın belirli ürünlerle kısıtlı kalması bu sonucu doğur­
maktadır.
2. iHRACAT
Tanzanya'nın
en önemli ihraç ürünlerinden olan kahvenin ihracatındaki
tüm ihracat gelirlerinde bir düşüşe sebep olmuşsa da, imalat sanayii
ürünlerindeki artış trendi ilerisi için bir umut ışığı oluşturmuştur.
düşük
TABLO: 9
MALLAR iTiBARiYLE TANZANYA'NIN iHRACATI
(Milyon Dolar)
Geleneksel ihraç ürünleri
Kahve
Pamuk
Kenevir
Çay
Tütün
Kabuklu
Baharat
Toplam
Fıstık
Diğer ihraç Ürünleri
Petrol
Madenler
imalat Sanayii Ürünleri
Diğer
Toplam
GENEL TOPLAM
1988
1989
1990
1991
96.7
75.3
4.9
16.0
15.3
16.0
8.1
232.3
110.2
66.0
4.3
19.4
11.9
7.4
25.3
244.5
85.0
74.6
4.0
21.5
10.6
5.6
7.8
209.1
76.3
62.0
190.8
12.3
15.9
72.1
47.5
147.7
380.2
25.0
12.9
886
24.2
150.7
395.2
10.0
22.6
97.2
68.9
198.7
407.8
6.3
35.2
60.9
100.4
202.8
393.6
22.3
16.9
13.3
Kaynak: E/U Country Profile Bank of Tanzama
Geleneksel ihraç ürünlerinden sadece çayın, tütünün ve kabuklu fıstığın
Bütün ürünler için istatistik bulunamaması pamuk ve baharatın 1991 yılı ihracatlarının bilinmemesine sebep olmuştur.
ihracatında artış sağlanmıştır.
Tanzanya'nın en fazla ihracat yaptığı ülkelerin başında Federal Almanya
gelmektedir. 1991 yılı ihracatın ağırlıklı olarak yöneldiği ülkeler Avrupa ülkeleridir. Tanzanya'nın geleneksel ihraç ürünleri için Avrupa ülkeleri oldukça
geniş bir pazar oluşturmaktadır.
124
TABLO: 10
ÇEŞiTLi ÜLKELER iTiBARiYLE TANZANYA'NIN iHRACATI
(Milyon Dolar)
1993
ABD
Kanada
Japonya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
Yunanistan
irianda
i talya
Norveç
Portekiz
ispanya
isveç
i sviçre
ingiltere
Çin Halk
Cumhuriyeti
1989
1990
1991
1992
1
2
~
12.0
1.1
11.7
5.3
4.3
10.4
9.8
45.7
14.6
1.2
20.5
22.2
4.5
3.3
10.8
62.6
1.5
0.8
13.1
0.8
19.3
2.4
1.0
3.9
33.6
10.9
2.3
29.5
34.1
5.3
2.0
10.9
46.9
0.5
2.5
0.5
9.3
6.1
1.5
0.3
4.3
12.1
0.3
0.4
3.7
1.1
0.4
9.8
0.5
7.8
2.6
0.5
1.5
27.2
16.8
1.2
18.3
10.8
6.5
11.5
13.1
72.3
1.4
0.8
17.8
0.5
13.7
5.2
1.5
2.4
47.2
0.1
4.2
5.3
0.7
0.2
1.5
3.9
0.1
0.06
1.7
1.3
0.1
3.2
0.2
0.3
0.1
0.7
5.2
0.1
0.03
1.4
0,2
2.2
0.2
0.03
0.03
2.8
0.7
3.1
0.4
0.6
1.1
1.1
14.2
0.1
22.7
1.9
2.1
1.6
33.9
7.1
0.5
0.3
0.1
13.7
2.2
0.09
0.1
2.3
0.8
Kaynak: IMF Directian of Trade Statistics.
- Veri bulunamamtşttr.
3. iTHALAT
ithalat rejimindeki kısıtlamalar sonucu gıda maddeleri ithalatında büyük
oranda düşme olmuştur. Ancak yine de çeşitli yollardan ülkeye ithal gıda
maddesi girebilmektedir.
Önemli bir ithalat maddesi olan petrol ve petrol ürünlerinin toplam ithalat
içindeki payı 1990 ve 1991 yıllarında% 14 oranında kalmıştır.
125
TABLO: 11
MAL GRUPLARI iTiBARiYLE TANZANYA'NIN iTHALATI
(Milyon Dol~r)
1988
1989
1990
1991
405.8
81.3
185.6
138.9
480.7
197.5
170.1
113.1
598.8
184.2
200.0
214.6
715.8
278.4
116.6
320.8
Ara Mallar
Petrol ve Petrol Ürün.
Gübre
Diğer Ara Mallar
510.5
146.8
3.9
359.7
556.0
152.4
5.0
398.6
547.2
195.0
8.5
343.7
357.3
196.9
Tüketim Maddeleri
Tekstil
275.6
45.4
106.6
123.6
190.8
49.0
54.8
87.0
215.7
32.8
63.1
119.8
301.7
20.6
1.1
280.0
0.4
1.192.4
2.5
1.230.0
33.3
1.395.0
6.2
1381.0x
Sermaye
Malları
Ulaşım Araçları
inşaat
Makine
Gıda
Diğer
Diğer
Toplam
160.4
(x) Bu toplam ile sayfadaki toplam hesaplama teknikleri aç1smdan aym sonucu vermemekktedir.
Kaynak: E/U Country Report Bank of Tanzama
126
Ülkeler itibariyle Tanzanya'nın ithalatında en büyük payı ingiltere almaktadır. ithalatta önemli ortakların çoğu Avrupa Topluluğu ülkeleridir. Uzak
Doğu'dan
Japonya'dan da Tanzanya'ya ithalat yapılmaktadır.
TABLO: 12
ÇEŞiTLi ÜLKELER iTiBARiYLE TANZANYA'NIN iTHALATI (%)
(Milyon Dolar)
1993
ABD
Kanada
Japonya
Belçika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Almanya
Yunanistan
irianda
italya
Norveç
Portekiz
ispanya
isveç
isviçre
ingiltere
Çin Halk
Cumhuriyeti
1989
1990
1991
1992
_1
2._
_ı
27.1
17.1
88.1
14.1
42.4
19.9
12.8
61.1
0.1
1.4
76.7
19.8
0.5
3.2
37.2
13.8
145.1
44.6
18.1
115.1
29.2
43.1
22.6
35.7
95.1
0.2
2.2
110.3
20.1
1.3
6.9
50.1
15.2
181.7
38.1
16.8
107.8
33.9
19.1
11.1
22.7
80.2
0.7
3.3
90.9
7.6
5.6
5.6
31.4
7.8
142.2
37.3
14.0
120.0
54.6
24.1
15.3
27.9
124.2
0.3
3.0
74.2
17.2
2.6
5.6
33.6
10.6
152.3
7.7
3.0
25.8
9.6
8.1
1.4
4.8
34.9
0.08
0.2
16.8
5.0
0.8
0.9
10.5
2.2
40.2
2.4
1.8
7.5
3.3
3.6
0.7
2.3
12.8
0.06
0.05
7.9
0.8
0.6
0.4
8.4
1.0
10.9
2.3
.5
14.2
3.1
2.5
0.3
2.6
10.7
0.03
0.01
9.0
1.2
0.6
0.5
1.5
0.9
12.8
14.7
22.8
30.7
118.7
9.1
5.6
2.8
Kaynak: IMF Directian of Trade Statistics.
4. TÜRKiYE-TANZANYA TiCARi iLiŞKiLERi
Türkiye ile Tanzanya arasındaki ticari ilişkiler iki ülkenin gerçek ticari potansiyellerini yansıtmamaktadır. Bunun en önemli sebebi ülkeler arasındakicoğrafi uzaklık ve direkt ulaşım imkanlarının bulunamamasıdır. Çalışmamızın ilerki bölümlerinde görüleceği gibi Tanzanya ile karşılıklı ticari ilişki
kurulabilecek birçok ürün bulunmakta olup ayrıca bu ülke bölgedeki diğer
piyasalara ulaşabilmek için bir basamak olarak kullanılabilir.
127
TABLO: 13
TÜRKiYE-TANZANY A TiCARi iLiŞKiLERi
(1 000 ABD Doları)
Türkiye'nin ihracatı
Türkiye'nin ithalatı
Fark
Türkiye'nin Toplam ihracatında
Tanzanya'nın Payı
Türkiye'nin Toplam
1990
1991
1992
1993
1.336
7.222
-5.886
1.572
123
1.449
952
2.698
-1.746
3.419
3.682
-263
0.01
0.01
0.006
0.02
0.03
0.005
0.01
0.02
(o
0
Ithalatında
Tanzanya'nın Payı%
Kaynak: DIE
1991 yılı hariç ticaret faaliyetleri ülkemiz aleyhine gelişmiştir. Her iki ülkenin birbirlerinde resmi temsilciliklerinin bulunmaması da ticari gelişmelerin
gelişmesini engellemektedir.
Ülkemizin 1992 yılında Tanzanya'dan ithal ettiği ürünler ham deri ve pamuk, ihraç ettiği ürünler ise otomobil, kamyon lastiği, pamuklu giysi, fren
balatası ve otomatik devre kesicileridir.
Geçmiş yıllarda
ise ağırlıklı olarak ihraç ettiğimiz ürünler yukardakilerden
demir-çelik çubuk, mutfak fırın ı, ocak, konteyner, otomobil
başka, cam eşya,
ve araba yedek parçası
olmuştur.
IV. PAZAR HAKKINDA BiLGiLER
1. PAZARlN V APlSI
1.1. Pazarın Tanımı ve Büyüklüğü
Tanzanya, yoksul Afrika kıtasının en yoksul ülkerinden birisidir. Halen 27
milyon civarında bir nüfus bulunduğu tahmin edilmektedir. Kişi başına düşen ulusal gelirin 150 ABD doları olduğu dikkate alınırsa pazar büyüklüğü­
nün önemli olmadığı düşünülebilir. Ancak, Tanzanya resmi rakamlardaki kadar zayıf ve pasif bir ekonomiye sahip değildir.
Ülke, coğrafi konumu nedeniyle, Uganda, Rwanda, Burundi, Zaire, Zambiya, Malawi ve diğer Orta Afrika ülkeleri için denize çıkış ve ticaret kapısı128
dır. Doğal
olanaklar açısından zengin bir ülkedir. Bölgesinin en eğitimli işgücüne sahip olan Tanzanya, Afrika'nın en istikrarlı ülkelerinden biridir. Ekonomik sistem açısından da yine Afrika'nın öncü ülkelerinden birisidiL 1986 yılı ortalanndan itibaren Uluslararası Para Fonu (IMF)
ve Dünya Bankası'nın da desteklediği Ekonomik iyileşme Programı (ERP)'nı
uygulamaya başlamış ve bu çerçevede, ticaretin serbestleştirilmesi, özel
sektör yatırımları ve yabancı sermayenin teşviki yoluna gitmiştir. Özellikle ihracata yönelik döviz getirisi yüksek sektörlerin öncelikle desteklenmesi yoluyla ödemeler dengesinin sağlanması, işsizliğin önlenmesi ve ülke kaynakkaynaklar ve
tarımsal
larının işlenmesine çalışılmaktadır.
1961 yılında ingiltere'den ayrılarak bağımsızlığını kazanan, 1964'1ü yıllar­
da sosyalizmi benimseyen, 1992 yılında sosyalizmden ve tek parti iktidarlarından vazgeçerek, çok partili bir siyasi düzeni ve serbest pazar ekonomisini seçen Tanzanya, tüm bu marhaleleri barışçıl bir şekilde başarmış, etnik
ve sınıf çekişmeleri yaşamayan, diğer Afrika ülkelerine kıyasla özgür bir hukuk sistemine ve insan hakları uygulamalarına sahip bir ülkedir.
Ülkenin büyüme hızı, 1986-1992 yılları arasında yeni ekonomik programı­
(ERP) uygulanmasıyla ortalama %4 civarında gerçekleşmiştir. Kalkınma
planlarında öncelik altyapı, eğitim ve sağlık yatırımiarına verilmektedir.
nın
Ülkenin ulaşım ve iletişim organları, Dünya Bankası başta olmak üzere,
iskandivav ülkeleri, italya, Hollanda, ingiltere ve Japonya gibi ülkelerden alı­
nan kredi ve bağışlarla geliştirilmaya çalışılmaktadır. 1990'1ara kadar sosyalist blok ve özellikle Çin ile yakın ilişkiler kuran Tanzanya, artık sanayileşmiş
batılı ülkelerle ilişkilerini geliştirmeye, bu ülkelerden yabancı sermaye ve yatırımcı işletmeler transfer etmeye çaba göstermektedir.
Ülke ekonomisi tarıma dayalıdır. Ulusal ekonomik gelirlerin %60'ı tarım
Nüfusun beşte dördü tarım sektöründe faaliyet göstermektedir.
Kahve, çay, pamuk, fıstık, baharat, sisal tütünü, şeker, pirinç, mısır, sargum,
hindistan cevizi, kassava, muz, ananas, ve bakiiyat ürünleri önemli tarımsal
ürünlerdir. Hayvancılık, arıcılık, balıkçılık ve orman ürünleri de önemlidir.
kaynaklıdır.
Maden
ürünlerdir.
kaynakları
değerli taş
rezervleri
da zengin olan Tanzanya'da altın ve elmas temel
kalay, kurşun, fosfat, kömür, kaolin, tuz, kireç ve
Ayrıca, bakır,
kaydedeğerdir.
imalat sanayii ise, tüm çabalara karşın henüz yeterli büyüklükte değildir.
Ulusal gelire katkısı maksimum %10 dolayındadır. 1980'1ere kadar ortalama
%4 yıllık büyüme kaydeden sanayi işletmeleri, petrol fiyatlarındaki hızlı artış
ve döviz kıtlığı nedeniyle ortaya çıkan makina ve hammadde sıkıntısı yüzün-
129
den 1980-90 döneminde
sıfır
büyüme
kaydetmiş,
hatta bir çok
işletme
ka-
panmıştır.
imalat sanayii daha çok ulusal ürünlerin işlenmesi ve ithal ikamesi üzerine kuruludur.
Ancak, tekstil, konfeksiyon, ayakkabı, oto lastiği, akü, jeneratör, şişe, çimento, kağıt ve elktrikli fırın üretiminin bir kısmı ihracata da yönelmiştir.
Belli başlı sanayi tesisleri gıda sektöründedir. Tekstil, bira, sigara, petrol
rafinerisi, gübre, demir-çelik, kağıt, çimento, meşrubat, konserve, vagon ve
otomobil montajı, cam, seramik, tuğla ve fayans, elektrik ürünleri, kereste,
kimya (oksijen, karbon dioksit), ampul, şırınga, çuval, eczacılık ürünleri konularında da küçük ve orta ölçekli işletmeler bulunmaktadır.
Saydığımız
bu bilgiler dikkate alındığında, Tanıanya'nın dış ticaret ve
ile ilgilenen yabancı firmalar için bakır ve potansiyle bir ülke olduğu ortaya çıkmaktadır. Ülkenin tarımsal ürünler, yeraltı ürünle-ri ve
bazı gıda maddeleri ihracatı potansiyeli bulunduğu; öte yandan bu sektörlerde önemli yatırım olanaklarına sahip olduğu ve doğal olarak alım gücünün
elverdiğince bir çok sınai ürünü de ithal etme zorunluluğu belirtilmelidir.
yurtdışı yatırımlar
1.2.
Dış
Ticaretin Seyri ve Beklentiler
Gelişmekte olan bir Afrika ülkesi olarak mevcut döviz kaynaklarının yetersiz olması yüzünden, yatırım malları, sınai girdiler ve zorunlu tüketim malları gibi acil ihtiyacı olan ithalatı bile tam anlamıyla yapamayan Tanzanya ile
karşılıklı ticaret yoluyla iş yapmak önemli bir alternatiftir.
Tanzanya, ciddi ödemeler dengesi açığı olan bir ülkedir. 500 milyon dolar civarında ihracatı bulunan bu ülke, her yıl yaklaşık 1,5 milyar dolar ithalat
yapmaktadır. ihracatın ithalatını karşılama oranı%30 dolayındadır. Yıllık bir
milyar dolar civarındaki dış ticaret açığı çeşitli ülkelerden sağlanan bağışlar
ve uluslararası mali kuruluşlardan verilen krediler ile karşılanmaktadır. Örneğin, 1992-93 mali yılı için bu çerçevede sağlanan yardım ve kredilerin
toplamı 990 milyon dolardır. Bu fonun %37'si ithalatın finansmanı için ayrıl­
mıştır. Sözkonusu yardım ve l<rediler, ülkenin ekonomik reformları sürdürebilmesi, özel sektörün geliştirilmesi, altyapı olanaklarının iyileştirilmesi amacıyla Avrupa Topluluğu, EFTA ve ABD'den sağlanmaktadır.
Sözkonusu yardımiara paralel olarak ülkenin ithalatı ve ihracatı da yine
bu gelişmiş batılı ülkelere yönelmektedir. Örneğin, Avrupa Toplulukları Komisyonu'nun AT ve az gelişmiş ülkelerden yapılacak ithalatın finansmanı
130
bir fon, yanısıra ABD'nin tarımsal bölgelere ulaşım ve iletişim
ve rehabilitasyon çalışmalarında kullanılabilecek alet ve
ekipmanların ithalatı için özel sektöre sağladığı bir bağış hesabı vardır. Bu
tür kredi ve bağış mekanizmaları, Tanıanya'nın ithalatını da yönlendirmektedir.
için
sağladığı
şebekesi inşaatı
Tanzanya'nın ithalat yaptığı ülkelere baktığımızda, ingiltere, Almanya, Japonya, Çin Halk Cumhuriyeti, Belçika, Hindistan, Hollanda, ABD, Kenya,
Tayland, isveç ve Suudi Arabistan önde gelmektedir. Görüleceği üzere, bu
ülkelerin bir kısmı bağış ve kredi veren ülkeler olup, bir kısmı da uluslararası
piyasaları elinde bulunduran ülkelerdir.
ihracat cephesinde ise, Tanzanya mallarının daha çok Belçika, Almanya,
ingiltere, Hindistan, Japonya, Tayvan, Hollanda ve italya'ya yöneldiği görülmektedir.
Hemen belirtilmesi gereken bir
başka
husus da,
Tanzanya'nın bazı
kom-
şu Afrika ülkeleri için dünyaya açılan bir kapı niteliği taşımasıdır. Özellikle
Burundi ve Rwanda için Tanzanya çok önemlidir.
ihracat içinde Tanzanya önemli bir basamaktır.
1.3.
Bazı
Orta Afrika ülkelerine
Dağıtım Kanalları
Tanzanya, az gelişmiş ülkeler ve Afrika'daki diğer ülkelerle kıyaslandığın­
da dış ticaretini kısmen devlet tekelinden kurtarabiimiş bir ülkedir. Elde sağ­
lıklı bilgiler olmamakla birlikte, ithalatın yarısı kamu tarafından yarısı da özel
sektör tarafından gerçekleştirilmekterdir. ithalatın yine büyük bir kısmı sınai
hammadde, ara malı ve yatırım mallarından oluşmaktadır. Bu tür mallar
doğrudan sınai kuruluşlar tarafından ithal edilmektedir. Tüketim malları daha çok distribütör firmalar tarafından ithal edilip pazarlanmaktadır. Temel ihtiyaç malları ise, daha çok küçük ölçekli özel firmalar tarafından gerçekleşti­
rilmektedir. Bu ülkede zincir mağazalar veya süpermarket tarzı büyük satış
mağazaları bulunmamaktadır. Diğer Afrika ülkelerinde de görüldüğü üzere,
Hintli tüccarların sanayi ve ticarette etkinlikleri belirgindir. Ancak, bunların
50-100 yıl önce bu ülkeye göç etmiş Hint asıllı Tanzanya vatandaşları olduğunu belirtmeliyiz.
1.4. Tüketicinin
Yapısı
ve
Davranışları
Tüketici özellikleri ve davranışları bakımından Afrika ülkelerinden sıkça
görülen tipik davranışlar ve alışkanlıklar sözkonusudur. Satınalma güçlüğü­
nün zayıflığı nedeniyle, özellikle otomotiv, makina, konfeksiyon, elektrikli ve
elektronik eşyalarda kullanılmış mal ithalatı yaygındır. Yüksek tüke~im eğiti-
131
mi bir ölçüde bu yolla karşılanmaktadır. ithal maliarına ilgi yüksektir. Amerikan, ingiliz, Alman ve Japon ürünlerine büyük ilgi vardır.
Satınalma
gücünün zayıflığı fiyata karşı önemli bir hassasiyet yeralmakFiyat her zaman birinci etkendir. Kalite unsuru çoğu zaman ihmal edilmektedir.
tadır.
Ülkede alım gücü yüksek tüketici kitlesi dikkate alınmayacak ölçüde azZaten bu tür tüketiciye hitap eden satış noktaları pek bulunmamaktadır.
dır.
1.5. ithalat Rejimi ve Finansman Uygulaması
Tanzanya, ekonomik reform uygulamaları sonrasında, gelişen bir ülke
olarak, ithalatı sürekli genişleyen bir ülke olmuştur. Döviz rezervleri çerçevesinde ithalat taleplerini karşılamaya çalışan bu ülke, özellikle lüks malların
ve ülkede üretilen bazı ürünlerin ithalatını delaylı olarak kısıtlamıştır.
Tanzanya'nın ithalat rejimine göre, ithalatın kontrolu ve uygulaması için
yetkili kuruluş, Tanzanya Merkez Bankası (BOT) ithalat Lisans Müdürlüğü'dür.
Tanzanya'da ithalat genel olarak üç ayrı Lisansa tabidir. Bunlar;
a) Açık Genel Lisans Sistemi (OGL): Dünya Bankası kredileri ve ülkenin
kendi döviz kaynaklarının tahsis edildiği, asgari 5000 ABD doları tutarındaki
ithalatı içeren ve daha çok özel sektöre negatif listede yeralmayan malların
alımı için tahsis edilen bir sistemdir.
b) Kendi Dövizini Kullananlar için Lisans Sistemi: Adından da anlaşılaca­
üzere, devletten döviz istemeden ithalat yapacak firmalara verilen izin
sistemidir. Hiç gecikme olmaksızın izin alınması mümkün olmaktadır.
ğı
c) Döviz Tahsisli Lisans Sistemi: OGL'ye benzer sistem olmakla birlikte,
negatif liste bulunmamaktadır.
süresi OGL için dört ay olup, diğer Lisanslar için altı aydır. Kullanılmayan Lisanslar geçerliliğini yitirmekte, süre uzatımı için Merkez ·
Bankası'na başvurmak gerekmektedir.
Lisans
kullanım
1988 yılından itibaren, kısaca OGL (Open General Licence) sistemi
olarak bilinen, Açık Genel Lisans uygulaması çerçevesinde eldeki döviz
olanaklarının büyük birkısmı belirlenen listedeki ürünlere ayrılmıştır. Daha sonra 1991 yılı başında bir negatif liste oluşturularak, bu liste dışında
132
kalan
tir.
malların
belli kurallar çerçevesinde
ithalatı
mümkün hale
.
getirilmiş-
Bu negatif listede, canlı hayvanlai, et, süt üiünleii, balık, sebze, meyve,
hububat, bakliyat, yağlar, şekerlemeler, meşrubat, konserve gıdalar, kozmetik ürünleri, tütün, taş ocakçılığı ürünleri, pamuk, mücevherat, bazı motorlu araçlar, bazı elektronik aletler, uçak, gemi, silah ve mühimmat, oyuncaklar, antika ve kolieksiyon eşyaları bulunmaktadır.
OGL çerçevesinde ithalat yapacakların başvurularının en az 5000 ABD
gerekmektedir. Herhangi bir üst sınır olmamakla birlikte, bir
milyon doların üzerindeki ithalatın uluslararası ihale ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir. OGL kapsamındaki ithalatın Dünya Bankası'na üye ülkelerden
yapılması zorunludur. Lisans süresi dört ay olup, başvurular Tanzanya Merkez Bankası'nca (BOT) kabul edilmekte, akreditifler ise Ulusal Ticaret Bankası (NBC), Kursa Kalkınma ve Kooperatif Bankası (CRDB) ile Zanzibar
Halk Bankası (PBZ) tarafından açılmaktadır.
doları olması
1.6. ithalat Kısıtlamaları ve Yasaklar
Güney Afrika Cumhuriyeti'nden ithalat yasak olup, 1994 yılında,
miş Milletler kararına istinaden serbest bırakılması beklenmektedir.
OGL hesapları dışında yapılacak ithalatta, 10.000 Tanzanya
her ithalat partisi için Lisans almak zorunludur.
Birleş­
Şilinini
{Tsh)
aşan
1.7. Bürokrasi ve Kambiyo
Uygulamaları
Tanzanya, serbest ticarete dayalı ekonomik yapılanma sürecinde olan ve
ülke ekonomisinin dışa açılması için çaba gösteren bir ülkedir. ihracata yönelik bir sanayileşmeyi hedefleyen, bu arada ithal ikamesini ve gıda açısın­
dan kendine ye~erli olmaya çalışan bu ülkede idari yapılanma henüz tam
olarak gerçekleşmiş değildir. Nitelik ve nicelik açısından kadro yetersizliği
ve döviz olanaklarının kısıtlığı bürokratik işlemlerin ve transferierin istenilen
sürede yapılmasını engellemektedir. Özellikle akreditif hesabının açılması
ve ithalat bedellerinin ödenmesi kimi zaman bir aydan bir yıla yaklaşan bir
süreye ulaşabilmektedir. iş ilişkilerinde ve uluslararası ticarette güvenilir bir
ülke olmakla birlikte, özellikle dış yardım ve bağışlar ile yapılan proje konusu ithalatın dışındaki işlemlerde uluslararası güvenilirliği olan finansman kuruluşlarının ve bankaların kontrgarantisini sağlamak uygun bir yoldur.
133
1.8. ithalatta Gerekli Belgeler
Tanzanyalı ithalatçılar, ithalat formaliteleri için proforma fatura (dört
adet}, ticari fatura (üç adet), konşimento (üç adet}, çeki listesi (üç adet)menşe belgesi· (iki adet), sigorta poliçesi, ithal izin belgesi, ekspertiz belgesine ve gerekirse Kontrol Belgesi'nı:ı ihtiyaç duymamakta olup, bunların birkaçı hariç ihracatçılar tarafından sağlanması gereken belgelerdir.
Numune ve reklam malzemelerinin Tanzanya'ya ithalatı genel olarak vergiden muaftır. Ticari değerleri olan numuneler ise teminat koşuluyla geçici
olarak ithal edilebilmekle olup, tanıtım ve reklam için hazırlanmış broşür,
pester vb. eşya da vergiden muaftır. ATA Karnesi ve TIR Karnesi Anlaşma­
sı'na taraf olmayan Tanzanya'da bu belgelerin kullanımı sözkonusu değildir.
ithalatı ilgili kuruluşların izine tabi mallar listesinde ise, uçak, canlı hayvanlar, bitkiler, tohumları, gemi, patlayıcı maddeler, rektifiye görmüş makinalar, silah ve mühimmat, iç ve dış lastik, gıda maddeleri, ilaçlar, kamu motorlu araçları, böcek ilaçları, petrol ürünleri, faks, telefon, vb. cihaziarı
bulunmaktadır. Bu ürünlerin gümrükleme işlemleri de diğerlerine göre farklı
işleme tabidir.
1.9. ithal Mallarında Standart Uygulaması
Tüketicinin korunması ile ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. 1975 yılında yasaklanan bir Standartlar Yasası ve bunun uygulayıcısı Ulusal Standartlar Enstitüsü vardır. Bu Kurumun, görevleri arasında,
ithal mallarının standartiara uygunluğunun kontrolü de bulunmaktadır. Ülkenin düşük yaşam standartlarına paralel olarak ürün kalitesi ve ambalaj standartlarında da yüksek standart aranmadığını söylemek mümkündür. Önceki
bölümlerde de belirtildiği üzere, ithal ürünleri sevkiyattan önce uluslararası
gözetme şirketlerinin kontrolüne tabidir.
Bitki ve meyvaların Tarım Bakanlığı'nın izni olmadan ülkeye ithalatı yasaktır. Hayvanlar, hayvansal ürünler, gıdalar, kullanılmış tarımsal ekipmanlar belirli hijyenik koşullara sahip olmalıdır. Bu tür ürünlerde etiketierne (ingilizce olması yararlıdır) zorunludur. Kendi ülkelerinde tüketimi ve kullanımı
yasaklanmış malların ithaline izin verilmemektedir. Gümrüklere gelmiş malların kalite kontrolü ve evsafa uygunluğunun belirlenmesi zorunludur. Kontel
süresi içerisinde ithal mallarından demurraj harcı alınmaz. Kalite standartlarına aykırı davranan ithalalçılar için para ve hapis cezaları sözkonusudur.
134
1.10. ithalatta Kontrol ve Denetim
Tanzanya'ya ithal edilecek tüm ürünlerin sevkiyat öncesinde kalite, miktar, değer bakımından ekspertizi zorunludur. Ekspertizin SGS (Societe Generale de Surveillance SA) veya SSl (Specialist Services International Limited London) isimli gözetme kuruluşlarına yaptırılması gerekmektedir.
Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu Fransa, italya, ispanya, Portekiz, İsviç­
re, Avusturya, irlanda, Kıbrıs, Yunanistan, Malta, Doğu Avrupa Ülkeleri ve
Ortadoğu ülkelerinden yapılacak yüklernelerin kontrolünün SGS isimli İsviç­
reli gözetme şirketine yaptırılması öngörülmüştür. Ancak, ham petrol, yabancı kredi ve bağışlar çerçevesinde gerçekleştirilen projeler için gelen mallar, diplomatik temsilcilikler ve uluslararası kuruluşların ihtiyacı için gelen
mallar, 5000 $'ın altındaki sevkiyatlar ile ilgili ithalat için sevkiyat öncesi ekspertiz zorunluluğu yoktur.
Tanzanya'ya yapılacak tüm mal ithalatmda sigortanın mutlaka, Tanzanya
Ulusal Sigorta Kurumu tarafından yapılması gerekmekte olup, primierin
Tanzanya Şiiini olarak ödenmesi zorunludur.
1.11. Gümrük ve Antrepo Rejimi
Tanzanya'ya yurtiçinde tüketilrnek veya kullanılmak amacıyla getirilen
mallardan herhangi bir antrepoda 14 günden fazla kalanların kamulaştırıl­
ması veya yokeditmesi mümkün olmakla birlikte bu kural nadiren uygulanmaktadır. Kamuya ait depolarda kalan malların depolama ücretinin ödenmemesi halinde, satılarak masrafları tahsil edilir.
Gümrük işlemleri yapılmamış mallar, devlete ait depolara taşınır ve üç
hafta içinde alınmaz ise, Resmi Gazete'de ilanını takibeden üç ay beklenir
ve daha sonra satışı yapılır.
Tanzanya Liman işletmesi kontrolündeki Limanlara gelen kargoların elleçleme işlemlerinin hızla sonuçlandırılabilmesi bakımından bazı kurallar bulunmaktadır. Paletleme, kızaklama için kargo tipleri ve birleştirilmiş kargo taşıyan gemiler için avantajlar ve tercihler bulunmaktadır.
1.12 ..ithalatta Vergi Uygulamaları
Gümrük vergileri, CIF değer (Malın fiyatı, sigorta ve navlun toplamı) üzerinden uygulanmaktadır. Gümrük vergileri genel olarak %20 ile %60 arasın­
da değişmektedir.
135
Genel olarak, hiç ülke ayrımı yapılmaksızın,
- Makina, elektrik malzemeleri ve ekipmaniarına %20;
- Ham maddeler, mineraller ve bazı gıda ürünlerine %30;
-işlenmiş gıda maddeleri, tüketim malları, ev ve mutfak eşyalarına %40,
- Lüks tüketim malları, tekstil, mücevherata ise %60 gümrük vergisi uygulanmaktadır.·
Gerek ithal, gerekse yerli mallara, ayrıca, satış vergisi ve tüketim vergisi
de uygulanmaktadır. Bunlar, %0, %20, %30 ve %40 oranlarındaki dört kategoride yeralmaktadır.
1.13. Transit Ticaret
Transit ticaret, Afrika kıtasının doğu kıyısında yeralan Tanzanya için
önemli bir olanaktır. Uzakdoğu, Umut Burnu ve Akdeniz arasında deniz taşı­
macılığında bir doğal buluşma noktası olan bu ülke, gemiiEir arası kargo aktarma işlemleri, ülkenin kuzey ve batısında yeralan ve denize çıkışı bulunmayan Zambia, Malawi, Kuzey Mozambik, Doğu Zaire, Rwanda, Burundi ve
Uganda gibi ülkelere transit ticaret için önemli bir konumu bulunmaktadır.
Tanzanya, bölgesindeki iki bölgesel ekonomik işbirliği topluluğuna üyedir. Bunlar, Doğu ve Güney Afrika Tercihli Ticaret Bölgesi (PTA) ve Güney
Afrika Kalkınma Koordinasyon Konferansı'dır (SADCC). PTA'ya nüfusu 200
milyonu geçen onsekiz bölge ülkesi üyedir. SADCC'ye ise sekiz Güney Afrika ülkesi üye bulunmaktadır.
1.14. Zanzibar'ın ithalat Rejimi
Tanzanya Birleşik Cumhuriyeti'nin önemli bir bölgesi olan Zanzibar Adası'nın özerk bir yönetimi ve ekonomik düzeni vardır. Bu bölgeye yapılan ithalatın formaliteleri özellikle kambiyo rejimi açısından biraz farklıdır. Zanzibar'ın tüm ithalatı devlet şirketleri Bizanje ve ZSTC isimli kuruluşlar
tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu özerk bölgenin ithalat rejimi de libere
edilmiştir.
ve
Zanzibar'da ithalatın finansmanı için gerekli döviz Zanzibar Halk
diğer yetkili ticari bankalar tarafından sağlanmaktadır.
Bankası
1.15. Pazara Giriş için Çeşitli Bilgiler
Mallar itibariyle iharacat Olanakları
Tanzanya her yıl 1,5 milyar dolar tutarında ihracat yapabilen bir ülkedir.
Birleşik Milletler tarafından az gelişmiş bir ülke olarak nitelendirilen ve geliş-
136
meye çalışan bir ülke olarak, tarımsal ürünler, madeni hammaddeler ihraç
edebilmekte, karşılığında da kısıtlı olanaklarla, öncelikle, yatırım malları ve
zorunlu tüketim malları ithal etmektedir.
1992 yılı bütçesinde yeralan resmi verilere göre, ithalatın %23'ü makinalardan, %21 'i çeşitli tüketim malları ndan, %20'si ulaşım araçlarından, % 14'ü
petrol ve petrol ürünlerinden, % 11'i sınai ara mallardan, %8'i inşaat malzemelerinden, %2'si hazır giyim ürünlerinden yaklaşık% 1'i de gıda ürünlerinden oluşmaktadır.
Ancak, hemen burada belirtilmesi gereken bir husus, özellikle gıda maddeleri ve günlük tüketim malları, elektrikli ev eşyalarında kayıt dışı ithalatın
varlığıdır. OGL sistemi içerisinde bazı ürünlerin ithalatına kısıtlama getirilmesi ve yüksek gümrük vergileri nedeniyle, sözkonusu tüketim maddelerinin ithalatı da illegal yollardan ve özellikle Arap ülkelerinden sağlanmaktadır.
Mevcut durum dikkate alındığında, ülkemiz ihraç ürünleri için, hatta bugüne kadar ihracatı yapılmamış daha bir çok ürün açısından, Tanzanya potansiyel bir ülke durumundadır. Ancak, doğaldır ki, bu ülkelerin ithal ettiği ürünlerin bir kısmı serbest piyasa şartlarında alınmamaktadır. Kimi zaman
kreditör ülkelerden, kimi zaman da kendilerinden mal alan ülkelerden ithalat
yapılması olağan bir uygulamadır.
Saha araştırmaları sırasındaki temas ve incelemelerden elde edilen bilgiler çerçevesinde, çok çeşitli ürünlerin bu ülkeye ihracat şansı bulunmaktadır. Ancak, bu şans malın kalitesinden çok fiyatına, firmaların kredi olanaklarına, ülkemizin tüm kurum ve kuruluşlarıyla bu bölgeye ilgi göstermelerine
bağlıdır.
ihracat potansiyeli bulunan maddeler arasında, zirai aletler ve makinalar;
gübre; hayvan yemi; böcek ilaçları; inşaat malzemeleri (demir-çelik ürünleri,
fayans, sıhhi tesisat ürünleri, elektrik malzemeleri, nalburiye); plastik mutfak
ve ev eşyaları, büro makinaları, kırtasiye ürünleri; kimyasallar (tekstil boyaları, temizlik müstahzarları, plastik hammaddeleri); alüminyum ürünleri; otomotiv ve yedek parçalar iç ve dış lastikleri; giyim eşyası; ayakkabı; kozmetik
ürünleri (parfüm, sabun, dişmacunu, saç bakım ürünleri); gıda maddeleri
(şekerlemeler, bisküvi, şeker, un, makarna) elektrikli ev eşyaları (buzdolabı,
ütü, vantilatör); taklit mücevherat önemli bir şansa sahiptir.
(IBRD), Avrupa Yatırım Bankası (EIB) ve ABD Uluslara(USAID) gibi ABD ve AT ülkelerinin etkisinde bulunan
finans kuruluşlarından küçük ve orta ölçekli tarıma dayalı sınai işletmelerin
geliştirilmesi, altyapı olanaklarının iyileştirilmesi, turizm sektörünün canlandıDünya
Bankası
rası Kalkınma Ajansı
137
rılması,
özel sektörün istihdam olanaklarının arttınlmasına yönelik kredi ve
bağışlar olan Tanzanya'nın özellikle zirai makinalara, atelya tezgahlarına,
elektrikli iş aletlerine, büro malzemelerine, iş makinalarına, inşaat malzemelerine hayati ihtiyacı bulunmakta ve bu nedenle de döviz kaynaklarının
önemli kısmını bu tür ithalata ayırmaktadır. Bu tür ithalatta da kreditör ülkelerin firmaları daha avantajlı bulunmaktadır.
Ülkemiz, 1990-93 dönemi itibariyle, Tanzanya'ya demir-çelik ürünleri,
özel amaçlı kamyonetler (çöp toplama, arazöz, damperli), oto lastikleri, oto
yedek parçaları, meşrubat üretim ekipmanları, polietilen çuval ve torbalar,
sabun ve inşaat malzemeleri ihracatı yapmıştır.
Reklam ve Promosyon
Tanıtım
ve reklam açısından Tanzanya'da gelişmiş olanaklar bulunmaMedya olanaklarına baktığımızda, ülkede önde gelen tüm büyük
kitle iletişim araçlarının kamuya ait olduğu görülmektedir.
maktadır.
Halen ülkede ingilizce yayınlanan günlük "The Daily News" ve haftalık
"The Sunday News" yerel Swahili dilinde. yayınlanan günlük "Uhuru" ile pazar günleri çıkan "Mzalendo" dört büyük gazete vardır. Ayrıca, bölgesel ve
etnik yayınlar, periyodik dergiler de yayınlanmaktadır.
Tanzanya Radyosu ise, hem Swahili hem de ingilizce olarak tüm ülkeye
Televizyon ise yalnızca Zanzibar adasında mümkün
olup, 1994 yılında tüm ülkeye iki dilde yayın yapacak ulusal TV şebekesinin
hizmete girmesi beklenmektedir.
yayın yapmaktadır.
Medya kentlerden kırsal kesime gidildikçe etkisini yitirmektedir. Ülkenin
büyük bölümüne yayılan en etkisi iletişim aracı radyodur. Ülkede reklamcılık
daha çok görsel araçlara dayanmaktadır. Pano ve paster yöntemi etkin ve
yaygındır. .
Fuar ve sergiler de özellikle iş kesimine yönelik tanıtım için etkin bir yoldur. Uluslararası Oor Es Salaam Fuarı en büyük fuar organizasyonu olup,
Dış Ticaret Odası tarafından organize edilmektedir.
Pazara Giriş için Öneriler
Ülke olarak, önemli bir çaba ve ilgi göstermeden her yıl yaklaşık 1,5 milyon dolar ihracat yaptığımız Tanzanya, ülkemizin ihraç ürünlerini az da olsa
tanımaktadır. Görüştüğümüz kamu ve özel sektör temsilcileri, ülkemizin ihracat potansiyelini yeterince bilimese de, asgari bazı bilgilere sahiptir. Özel-
138
likle, son on yıllık dönemde Türkiye'nin bir atılım içerisinde olduğunu, Türkiye ile Tanzanya'nın ticari ve ekonomik işbirliği açısından birbirini tamamlayabilecek özelliklere sahip olduklarını düşünmektedir.
Hint kökenli işadamları Türk firmaları ile işbirliği yapmayı arzulamaktadır.
Türk ihraç ürünlerinin nakliyat ve fiyat bakımından yeterli düzeyi yakaladı­
ğında, Tanzanya ve komşu ülkelerin yeraldığı Güneydoğu Afrika'nın 200
milyon tüketiciyi barındıran canlı ve tüketim eğilimi yüksek pazarında pay
sahibi olabileceği görülmektedir.
Ülkemizin, son yıllarda döviz sıkıntısı çeken ve ihraç ürünlerimiz açısın­
dan potansiyel arzeden çeşitli ülkelere açtığı alım kredileri çerçevesinde, örneğin Sudan'a olduğu gibi, bir kredi mekanizması işletmesi etkili olacaktır.
Ayrıca, ülkemizin halen ithalatını yaptığı kereste, pamuk ve ipliği, baharat
(karanfil), tropikal meyveler, deniz ürünleri, deri ve kösele, rap zamkı, pirinç,
akvaryum balıkları, altın, kıymetli taşlar, bakır, kurşun, nikel, kobalt, karbonlar gibi ürünlerin bu ülkeden de alımı için çaba harcanması, ticaret dengesine önem veren Tanzanya'yı ülkemizin ihraç ürünlerine yönelmesini sağlaya­
caktır.
Tanzanya'nın ülkemiz için, daha fazla önem verdiğimiz birçok Afrika ülkesinden daha önemil olabileceği belirtilmelidir. 30 milyona yaklaşan nüfusu, uzun yıllardır süren siyasi istikrarı, serbest piyasa ekonomisine geçmesi,
önemli yeraltı ve yerüstü doğal kaynaklara sahip olması, hedefimiz olan
Uzak Doğu ve Güney Afrika Cumhuriyeti gibi ülkelere yönelik güzergahın
üzerinde bulunması ile gerek ihracat, gerekse ortak yatırım olanakları için
potansiyel bir ülkedir.
için, kamu otoritesinin yanısıra, ticareti geliştirme kurumlarımızın ve doğal olarak işadamlarımızın çaba ve emek
harcaması gereklidir. Bu çabalar içerisinde, fuarlara katılmak, pazar araştır­
maları yapmak, ülkeyi bizzat ziyaret etmek, takas dahil karşılıklı ticaret yollarını aramak, potansiyel alıcıları ülkemize davet etmek gibi etkinliklere ağırlık
verilmelidir.
Bu potansiyelin
değerlendirilebilmesi
Tanzanyalı
ma
kamu ve özel firmaların, özellikle sosyalizm döneminden kalkaynaklansa gerek, ABD'li firmalara karşı soğuk davranbelirlenmiştir. Marka ve ülke imajı Tanzanya'da henüz etkili ve yaygın
düşüncelerden
dıkları
değildir.
Tanzanya'nın
te birinden
özellikle Arap ülkeleri ile tarihsel bağları vardır. Halkının üçMüslüman olması, etnik kökenierinin Araplar ile yoğrul­
nedeniyle, Arabistan yarımadası ile ticari bağları bulunmaktadır.
fazlasının
muş olması
139
Yukarda açıklamaya çalışılan nedenlerle, gerek büyük ihracatçı firmaları­
gerekse küçük ihracatçılarımızın, yanısıra Arap ülkeleri ile gelişmiş iş
ilişkileri bulunan firmalarımızın, hatta Güney Afrika Cumhuriyeti pazarına girebilmiş ihracatçılarımızın Tanzanya pazarında da pay alabilmeleri kolay
olacaktır. Özellikle dış ticaret sermaye şirketi gibi "counter trade" işlemleri
yapabilen firmalarımızın Tanzanya'nın pazarlama zorluğu çektiği ihraç ürünlerini üçüncü ülkelere pazariayacak karşılığında Türk ihraç mallarını vermesi
etkili bir yöntem olabilecektir.
mızın
Son söz olarak, Tanzanya'nın 30 milyon nüfusunun yanısıra, 200 milyonluk bir bölge pazarının da giriş kapısı ve odak noktası olduğunu hatırlatmak­
ta yarar vardır.
V. iŞADAMLARI iÇiN YARARLI BiLGiLER
1. ÜLKEYE GiRiŞ
Tanzanya'ya giriş için vize gereklidir. Adalar için de gerekli olan vizenin
için, bu ülkenin resmi temsilciliklerineveya bulunmadığı yerlerde akredite olmuş diğer ülke makamlarına,
alınabilmesi
a) Bir başvuru formu doldurulması, b) Geçerli bir pasaport, c) Bir adet fotoğraf, d) Gidiş-dönüş bileti, e) Tanzanya'da geçinecek mali imkanlarını is- ..
pat etmesi, f) iş seyahatlari için bir davet mektubu gibi belgelerle başvuruı­
ması yeterlidir.
Bu bilgiler ile vize müracaatının mümkün olduğunca erken bir tarihte yapılması gerekir.Vize taleplerinin cevaplanması bazen çok uzun zaman alabilmektedir.
Ülkeye girişte sarı humma ve kolera için aşı yaptırılması giden kişilerin
sağlığı için gerekli bir önlemdir.
Tanzanya'nın
Türkiye'de
Büyükelçiliği
yoktur. Bu sebepten, Tanzanherhangi bir Avrupa ülkesinden temin edilebilir. Bu adresler liste halinde çalışmamızın sonunda verilmiştir.
ya'nın temsilciliğinin bulunduğu
2. NASIL GiDiLiR
Türk Hava Yolları'nın Tanzanya'ya direkt seteri yoktur. Ancak Avrupa'nın
hemen hemen bütün havayollarının Dar es Salam'a uçuşları vardır.
140
3. NE ZAMAN GiDiLiR
Ülkedeki resmi tatil günleri dışında her zaman iş gezileri düzenlenebilir.
Hiistiyan ve islam dininin bütün bayiamlan ülkede tatildiL Aynca diyer ulusal tatil günleri aşağıdadır.
12 Ocak Zanzıbar günü
5 Şubat iktidar partisinin kuruluş günü
26 Nisan Birleşme günü
1 Mayıs işçi Bayramı
7 Temmuz Köylü Bayramı
9 Aralık Tanzanya bağımsızlık günü
4. GÜMRÜK KONTROLÜ
Yabancıların Tanıanya'ya girişlerinde
normal bir gümrük prosedürü uygulanmaktadır. Ancak ülkeden çıkış için yapılan gümrük kontrolları çok zaman aldığından kesinlikle havaalanına üç saat önce gidilmesinde fayda vardır. Gerek uçuş kartının alınması, gerekse de bavulların kontrol edilmesi ve
havaalanı vergisi ödenmesi ayrı ayrı yerlerde yapılan ve çok zaman alan iş­
lemlerdir.
5. iKLiM VE KIYAFET
Bulunduğu
iklim kuşağı açısından çok kalın giyeceklere gerek yoktur. Somevsim olarak geçen Haziran-Eylül ayları arasında bile kalın olmayan
bir kıyafet yeterli olabilir. Diğer zamanlar içinse ince giysiler gerekmektedir.
Giyim şekli olarak özellikle bayanlar için fantezi ve açık giysiler giyilmemesi
daha doğrudur.
ğuk
6.
ULAŞIM
Şehir içi ulaşım için taksiler kullanılmaktadır. Turistlerin özellikle taksi ücretini önceden pazarlık etmelerinde fayda vardır.
Toplu
taşıma aracı
olarak otobüs ve tren
bulunmaktadır.
Ancak en rahat
ulaşım aracı olarak taksiler tercih edilmelidir. Tanıanya'da trafik ingiliz siste-
mi olup, trafik akışı
soldandır.
141
7. iŞ SAATLERi
Bankalar
Devlet Daireleri
Ticari ve Sınai işletmeler
Pazartesi-Cuma
Cumartesi
Pazertesi-Cuma
Pazertesi-Cuma
Cumartesi
8.
8.30- 12.30
8.30- 11.30
8.30- 13.30
8.30- 11.30
14.00- 16.00
8.00-12.00
HABERLEŞME
Uluslararası haberleşme oldukça pahalı ve güçtür. Telefon hatlarının yetersizliği bu güçlüğü doğurmakta dolayısıyla faksın kullanımını da güçleştir­
mektedir. Teleks oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır.
Posta
haberleşmesi
ise etkin
değildir.
9. ÇEŞiTLi ADRESLER
Dar es Salarn'daki Lokantalar ve Oteller
The Aleeve
Samcra Machel Avennue
P.O. Box 5622
Tel: 37444/32684
Sheesh Mahal Restaurant
lndira Grahni Street
P.O. Box 3774
Tel: 21759
Pearl Club Restaurant
Ohio Street
Tel: 31957
Sonafrique Restaurant
U.W.T. Street, above
Sido Hestel
Chinese Restaurant
NIC lnvestment House
istanbul by Night Restaurant
U.W.T. Street Box 20621
Tel: 36622
Oteller
Kilimanjaro Hotel
P.O. Box 9574
Tel: 21281
Bahari Beach Hotel.
P.O. Box 9313
Tel: 47101 Telex: 41114
Africana Hotel
P.O. Box 2082
Tel: 47360
Rungwe Oceanic Hotel
P.O. Box 9313
Tel: 47261
142
Hotel Embassy
P.O. Box 3152
Tel: 30014/30035/30045/30052/
New Africa Hotel
P.O. Box 9314
Tel: 29611
~()11 'J/'~()()7 ,1
v v ı '"-'"""" ..... '""' ı
Telex: 41570 Cable
"Embass" tz
Kunduchi Beach Hodel
P.O. Box 9313
Tel: 47261
Türkiye Temsilciliği
Tanıanya'da
kelçiliğimizin
Türkiye'nin Büyükelçiliği yoktur. Ancak ülke Ethopya Büyügörev alanı içindedir.
Turkish Embassy
off Africa Avenue
Bale Road
Addis Ababa
Tel: 251-1-6/2321
Tanzanya Yatırım Geliştirme Merkezi
lnvestment Promotion Gentre (IPC)
P.O. Box 938
Dar es Salaam
Tanzania
Tel: 46850/46848/46851
Fax:46851
Telex: 41651 deplan tz
Tanzanya Ticaret, Sanayi ve Ziraat
Tanzania Chamber ot Commerce,
lndurstry and Agriculture
P.O. Box 9713
Dar es Salaam
Tanzania
Cable: tanzchamber tz
Tel: 46624-7
Odası
143
Tanzanya Merkez Bankası
Bank of Tanzania
P.O. Box 2939
Dar es Salaam
Tanzania
Tel: 21 291-9
Fax: 051-46791
Telex: 4102,
Cable address: benkuu
Tanzanya Sanayiciler Konfederasyonu
Comfederation of Tanzanian lndustries
TDFL Building
Upanga Road
Dar es Salaam
Tanzania
Tel: 30844/30292
Tanzanya'nın Çeşitli Ülkelerdeki Büyükelçilikleri veya
Resmi Temsilcilikleri
Mısır
Belçika
Enbassy of the Unuted Republic
of Tanzania
363 Avenue Luouse
1050 BRUSSELS, Belgium
Tel: 647-6749; 640-6500
Embassy of the United Republic
of Tanzania
9 Abdei-Hamid, Loufty Street
DAKKI/CAIRO, Egypt
Tel: 704286/704155
Kanada
High commission for the United
Republic of Tanzania
50 Range Road
OTTAWA, KIN 8J4, Ontario,
Canada
Tel: 613 232-1500
Fransa
Embassy of the United Republic
of Tanzania
70 Boulevard Pereire Nord
7501 PARIS, France
Tel: 47-66-21-77
Almanya
Embassy of the United Republic
of Tanzania
Theater Platz 26
53 BONN 2, Germany
Tel: 0228 35 34 77
Rusya Federasyonu
Embassy of the United Republic
of Tanzania
Pyatniskaya Ulitisia 33
MOSCOW, Russian Federation
Tel: 231 5431/231 8146
italya
Embassy of the United Republic
of Tanzania
Via Gianbattista Vico 9-00196
Rome, ltaly
Tel: 361089/3610901
ingiltere ve Kuzey irianda
High Commission for the
United Republic of Tanzania
43 Hertford Street
London W1 8DB, United Kingdem
Tel: 071-499-8951/6
144
Hollanda
Esbassy of the United Republic
of Tanzania
Princessegracht, 32
2514 APT, THE HAGUE,
Netherlan7ds
Tel: 070 653800/1
i sviçre
Permanent Mission of the
United Republic of Tanzania
47 Avenue Blanc
1202 GENEVA, Switzerland
Tel: 31-89-29/31-89-20
Nijerya
High Commission for the
United Republic of Tanzania
8 Agoro Gdiyan Street
Victoria lsland, Box 6417
LAGOS, Nigeria
Tel: 613594/613604
Amerika
Embassy of the United republic
of Tanzania
2139 R Street NW
WASHINGTON, D.C. 20008
United States of America
Tel: 202 939-6125
Tanzanya doğu ve güneydoğu Afrika ülkeleriyle birleşerek tercihli bir ticari bölge oluşturmuştur. Kendi aralarında ticaret geliştirmeyi amaçlayan bu
ülkeler (Preferentian Trade Area for Eastern and Southern African States =
PTA) Bırundı, Komores, Jıbuti, Etopya Kenya, Lesoto, Malavı, Morıtus, Rı­
vanda, Somali, Swazıland,Uganda, Zambiya, Zimbave'dir.
Tanzanya'da ve bu bölgede etkili
olduğu
belirtilen
firmaların
aşağıdadır.
Faaliyet Konusu: Mantar ve Kereste
Faaliyet Türü :
Adres
ihracatçı
Juhidı Tradınd
Teleks
Telefon
(E.A.) Limited
7906 Dar es Salaam TANZANIA
41331
63308
Faaliyet Türü :
Adres
Wananı
Telefon
ihracatçı/ithalatçı
Exports & lmports Co. Ltd.
Uhuru 25231 Dar es Salaam TANZANIA
32711
145
adresleri
Faaliyet Türü : ihracatçı
Namtamwa Enterprises Ltd.
Adres
15/47 U.W.T.
65364 Dar Es Salaam TANZANIA
41378
Teleks
Telefon
21508
Faaliyet Türü : imalatçı, ihracatçı, ithalatçı
Kılımanjaro Sawmılls (1968) Limited
Adres
Vıwanda Road 544 Moshı TANZANIA
4437
Cubıc
Telefon
Faaliyet Türü : imalatçı/ihracatçı
Adres
Junıor Trader & Company
Aggrey 2128 Dar es Salaam TANZANIA
Faaliyet Türü : ihracatçı/ithalatçı
International Service & Supplies Ltd.
Adres
653 Dar es Sa la am T ANZANIA
Teleks
41148
Telefon
21401
Faaliyet Türü : ihracatçı Acenta
Adres
M/S Lımerock Products Ltd.
Sokoine Road 3038 Arusha TANZANIA
Teleks
42116 Safarı TZ
Telefon
3038
Kereste (Düz Levha)
Faaliyet Türü : ihracatçı
Juhudı Tradıng (E.A.) Limited
Adres
7906 Dar es Salaam TANZANIA
Teleks
41331
63308
Telefon
Faaliyet Türü : ihracatçı
Wananı exports & lmports Co. Ltd.
Adres
Uhuru 25231 Dar es Salaam TANZANIA
Telefon
32711
146
Faaliyet Türü : ihracatçı
Namtamwa Enterprises Ltd.
Adres
15/47 U.W.T.
65364 Dar es Salaam TANZANIA
41378
Teleks
Telefon
21508
1O. GÖRÜŞÜLEN KiŞiLER
- M.K. Mwandoro
Board of External Trade
P.O. Box 5402
Dar es Salaam Tanzania
Tel: 051-46244
T elex: 41408 Extrade
Fax: 051-46240
- Emmanuel D.ole Naiko
lnvestment Promotion Gentre
P.O. Box 938
Dar es Salaam Tanzania
Tel: 051-46849
Fax: 051-46851
- Joseph S. Mhando
Manager lmports data Analysis
Bank of Tanzania
P.O. Box 2939
Dar es Salaam Tanzania
Tel: 051-21291/9
Fax: 051-46791
- Deodat Maharaj
UNDP
P.O. Box 9182
Dar es Salaam Tanzania
Tel: 051-46711
Fax: 051-46718
-E. Muro
Africommmerce International Ltd.
P.O. Box 22180
Dar es Salaam Tanzania
Tel: 051-47309
Fax: 051-47310
147
- Antcaneta B. Kiwambo
UNDP
P.O. Box 9182
Dar es Salaam Tanzaina
Tel: 051-46625
Fax: 051-37371
- Tesfaye Asfaw
ITC
P.O. Box 5402
Dar es Salaam Tanzania
Tel: 051-35613
Fax: 051-33522
- Mariere Ogbewe
ITC
54 rue de Monbrilland Geneva
Palais des Nations
1211 Geneva 1O Switzerland
Tel: 22-7300111
Fax: 22-7334439
- Charlotte Feller Robert
ITC
54 Rue de Montrillant Geneva
Palais des Nations
1211 Geneva 1O Switzerland
Tel: 22-7300111
Fax: 22-7334439
11. FAYDALANILAN KAYNAKLAR
- IMF Directian of Trade Statistics
- EIU Country Profile
- DiE Dış Ticaret istatistikleri
-Bank of Tanzania
Foreign Exchange Manual 1992
- Tanzania Trade Currents
-The Busıness Guide to Tanzania
- lnvestors Guide to Tanzania
- Bank of Tanzania
Economic and Operations report
- Tanzania Foreign Trade Statistics
148