BAĞ DOKU
advertisement
BAĞ DOKUSU HASTALIKLARI VE HEMŞİRELİK BAKIMI Öğr. Gör. Dr. Funda AKDURAN Bağ Dokusu Hastalıkları 1 BAĞ DOKU • Kollajen; bağ dokusu liflerinin yapısını oluşturan, hücrelerin aralarındaki boşlukları dolduran ve esnek yapılı ana proteindir. • Kollajen lifler, bağ dokusu liflerinin büyük bir bölümünü oluşturur. • Vücudun yapı bloklarıdır. Özellikle traksiyon (çekme) kuvvetine gereksinim duyulan tüm bölgelerde bu lifler kullanılır. Deri ağırlığının %70’ini kollajen teşkil eder. Bağ dokusunun dengeli bir şekilde sentez ve yıkımından fibroblastlar sorumludur. Bu sentez ve yıkım dengesinde oluşan bozukluklar klinikte, otoimmün kollajen (konnektif) doku hastalıkları denilen bir grup sistemik hastalık şeklinde görülür. Bağ Dokusu Hastalıkları 2 BAĞ DOKUSUNUN GÖREVLERİ • 1- Diğer dokuları ve organları birarada tutmayı, bağlamayı sağlar. Böylelikle organların şekillenmesi ve sistemlerin organizasyonu gerçekleşir. • 2- Kan damarlarından zengin olduğu için aralarını doldurduğu doku ve organların beslenmesini ve metabolizma artıklarının uzaklaştırılmasını sağlar. • Vücudun sıvı regulasyonunda iş görür. Bağ Dokusu Hastalıkları 3 • 3- Doku yaralanmalarında çoğalarak regenerasyon veya nedbe (sikatris) dokusuyla tamiri sağlar. • 4- Bazı hücreleri sayesinde organizmanın hücresel (fagositoz) ve humoral (bağışıklık maddeleri) yollarla savunulmasında iş görür. • 5- Organlara giren ve çıkan sinirlerde bağ doku aracılığıyla girdiği çıktığı için organların innervasyonunda da (sinirler yoluyla çalışmasında) aracı olmaktadır. Bağ Dokusu Hastalıkları 4 BAĞ DOKU HASTALıKLARı 1. Sistemik Lupus Eritamatozus 2. Sistemik Skleroz (Skleroderma) 3. Poliarteritis Nodosa (PAN) 4. Karpal Tünel Sendromu Bağ Dokusu Hastalıkları 5 SİSTEMİK LUPUS ERİTEMATOZUS Sistemik Lupus Eritematozus (SLE) etyolojisi halen bilinmeyen, patojenik otoantikorların ve immün komplekslerin birçok organda doku hasarına yol açtığı sistemik, kronik, otoimmün, inflamatuar bir hastalıktır (1,2,3). Bağ Dokusu Hastalıkları 7 Çok hafif formlarından, major organ tutulumu ile seyreden, önemli morbidite ve mortaliteye neden olabilen sistemik tutulumuna kadar giden geniş bir klinik spektrumu vardır. Alevlenme ve seyreder (2,4). remisyon Bağ Dokusu Hastalıkları dönemleri ile 8 American Collage of Rheumatology (ACR) tarafından SLE sınıflama kriterleri tanımlanmış ve 1997 yılında güncelleştirilmiştir. • 1982 yılında • 2004 yılında 10 Mayıs Dünya Lupus Günü olarak kabul görmüştür (5). Bağ Dokusu Hastalıkları 9 EPİDEMİYOLOJİ Bağ Dokusu Hastalıkları 10 SLE her yaşta ve her iki cinste de görülebilmesine rağmen 20-40 yaşları arasında ve özellikle doğurganlık çağındaki kadınların (%90) hastalığıdır. Bağ Dokusu Hastalıkları 11 • Tanı konduğunda ortalama yaş 30’ dur. Kadın erkek oranı bu yaşlarda 9:1’ dir. • Çocuklarda ve ileri yaşlarda kadın erkek oranı 3:1’ dir. • SLE prevalansı, ülkelere göre değişmektedir. Prevalans 100 000 kişide 4-250 arasında değişmektedir. • İnsidansın ise 100.000 kişide 15-50 arasında olduğu bildirilmektedir (6,7) Bağ Dokusu Hastalıkları 12 ETİYOPATOGENEZ Bağ Dokusu Hastalıkları 13 • SLE’un etiyopatogenezi, tam olarak bilinmemekle birlikte, multifaktöryel olduğu kesindir. • Genetik, hormonal, immunolojik ve çevresel faktörler etyolojide rol almaktadır (7,8,9,10,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 14 1. Genetik ve İmmün Faktörler • SLE’de önemli rol oynar. Olguların %12’sinde aile bireyleri arasında bir veya birkaç bireyde hastalık söz konusudur • SLE, multigenetik bir hastalıktır (7,8,9). Bağ Dokusu Hastalıkları 15 • SLE’lu hastalarda yapılan genetik çalışmalar, bu hastalığın kalıtımsal bir hastalık olduğunu ve en az 3-4 genin kalıtımda rol oynadığını göstermiştir. • SLE’dan sorumlu genlerin hepsi bilinmemektedir ancak bilinen genler olarak; HLA-DR2, -DR3 sayılabilir (9,11,12). Bağ Dokusu Hastalıkları 16 2. Hormonal Faktörler • SLE’de Östrojenin, antikor yanıtını arttırdığı, testesteronun ise azalttığı bilinmektedir. Bu hastalığın kadın cinsiyette daha fazla gözlenmesinin bir sebebi olarak düşünülebilir. • Östrojen içeren oral kontraseptifler ve hormon replasman tedavisi alan kadınlarda, SLE gelişme riski 2 kat artmıştır (7,8,9). Bağ Dokusu Hastalıkları 17 3. Çevresel Faktörler • SLE’da çevresel faktörlerin otoantikor yapımına neden olmak, hücre ölümü yoluyla otoantijenlerin açığa çıkmasını sağlamak gibi çeşitli yollarla katkıda bulundukları düşünülmektedir. • Ultraviyole ışınları, gıdalar, ilaçlar ve enfeksiyon ajanları hastalık patogenezinde rolü olduğu öne sürülen çevresel etkenlerdir. • En önemli faktör enfeksiyonlardır. Enfeksiyon ajanlarından virüsler SLE patogenezinde rolleri konusunda en çok araştırma yapılan çevresel etkenlerin başında gelmektedirler (7,8,9,10,11). 18 Bağ Dokusu Hastalıkları KLİNİK BULGULAR Bağ Dokusu Hastalıkları 19 Konstisyonel Semptomlar Ateş, kilo kaybı, güçsüzlük gibi genel semptomlar SLE’de gözlenen nonspesifik bulgulardır. • Ateş; aktif hastalığa bağlı olabileceği gibi infeksiyonlarla da ilişkili olabilir. • Kilo kaybı ise yapılan farklı çalışmalarda %9’dan %71’ e varan farklı oranlarda saptanmıştır (13). Bağ Dokusu Hastalıkları 20 • Kilo alınması ise; genellikle nefrotik sendrom, assit, kullanılan trisiklik antidepresan ilaçlar ve kortikosteroid kullanımı gibi çeşitli nedenlere bağlı olabilir. • Keyifsizlik hissi ve yorgunluk, genellikle hastalığın aktif olduğu dönemde gözlenir. Hastalar, genellikle kendilerini yorgun hissederler. • Ateş, anemi, inflamasyon yanında depresyon, fibromiyalji, emosyonel stresler bu duruma neden Bağ Dokusu Hastalıkları 21 olabilir (13). Cilt Tutulumu • Hastalığın herhangi bir döneminde, geçici süre de olsa cilt bulgularının görülme oranı % 70’in üzerindedir. • Cilt muayenesinde; cilt malar raş (Yanak ve burun sırtında düz veya kabarık eritem), diskoid raş, raynaud fenomeni, akral siyanoz, periungual eritem, livedo retikularis ve gövde veya ekstremitelerdeki makulopapuler raşlar açısından incelenmelidir (13). Bağ Dokusu Hastalıkları 22 MALAR RAŞ Bağ Dokusu Hastalıkları 23 Bağ Dokusu Hastalıkları 24 DİSKOİD RAŞ RAYNAUD FENOMENİ Bağ Dokusu Hastalıkları 25 Bağ Dokusu Hastalıkları 26 AKRAL SİYANOZ Bağ Dokusu Hastalıkları PERİUNGUAL ERİTEM 27 LİVEDO RETİCULARİS Bağ Dokusu Hastalıkları 28 • Bunlar içinden SLE ile en güçlü bağlantısı olan lezyon; malar raştır. SLE’de en sık görülen lezyonlar; • % 40 oranında malar raş, • % 24 oranında alopesi, • % 19 oranında oral ülserlerdir (13). Bağ Dokusu Hastalıkları 29 • Malar raş; özellikle güneşle ortaya çıkan, yanak ve burun üzerindeki eritamatoz lezyonlardır. • Malar raş skar bırakmaz • Klasik kelebek tarzı malar eritem, hastaların sadece 1/3’ünde gözlenirken, gövdenin üst kısmındaki yama tarzında makulopapüler raş ve güneşe maruz kalan boyun kol ve bacakların ekstansör yüzeyleri gibi alanlarda gözlenen raşlar daha sıktır (13). Bağ Dokusu Hastalıkları 30 • Alopesi; kısmen saçlı derideki inflamatuar değişikliklerle ilişkilidir. • Saç tellerinde incelme hastalık aktivitesi ile ilişkili olabileceği gibi; kullanılan kortikosteroidler, siklofosfamid,azotioprin gibi ilaçlarla gelişebilir. Bunun ayrımını yapmak çok güçtür (10,12). Bağ Dokusu Hastalıkları 31 Kas İskelet Sistemi Tutulumu • SLE’de genellikle hafiften ağıra kadar değişen özellikte, intermittan poliartrit gözlenir. • En çok el, el bileği ve dizlerde gözlenir. • Eklemlerde hassasiyet, yumuşak doku şişliği ile karakterizedir. • El ve ayaklarda deformiteler, ancak % 10 oranında gözlenir. • Romatoid artrittenBağfarklı olarak, eroziv değildir Dokusu Hastalıkları 32 (7,9,11,13). • Ellerde ulnar deviasyon ve kuğu boynu deformitesi, eklem dışı nedenlere bağlı olarak gelişir. • Artrit ve artralji gezicidir ve genellikle 24–48 saatte düzelir. Genelde, asimetrik tutulum mevcuttur. • Ayak bileği dirsek, omuz, kalça tutulumu nadirdir. • Sabah tutukluğu dakikalarla ölçülebilecek kadardır. • SLE’de monoartikuler tutulum söz konusu ise, mutlaka septik artrit düşünülmelidir (7,9,11,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 33 Böbrek Tutulumu • SLE' de renal tutulum "Lupus Nefriti" olarak tanımlanmaktadır. Lupus nefriti, SLE’ nin en ciddi klinik bulgularındandır. • Hastalığın ilk bölümünde, infeksiyon ve nefrit en önemli mortalite nedenleridir. • Birçok hastada asemptomatik oldugu için, SLE süphesi olan her hastaya, idrar analizi yapılmalıdır. • Renal hastalık insidansı, erkek ve bayan hastalarda eşittir. Hastaların Bağ %Dokusu 85’inden fazlası, 55 yasın Hastalıkları 34 altındadır (3,7,11,13). Noktüri ve yeni gelişen hipertansiyon renal tutulum yönünden uyarıcıdır. Klinik takiplerinde hastalardan; • Tam idrar tetkiki, • 24 saatlik idrarda esbach, • İdrar mikroskopisi, • Üre ve kreatinin değerleri istenmelidir (3,7,11,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 35 • Lupus nefriti Dünya Sağlık Örgütü tarafından sınıflandırılmıştır. • SLE’ li hastalarda idrar yolu enfeksiyonu sıktır ve NSAİİ’ lere bağlı olarak azotemi görülebilir (3,7,11,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 36 Pulmoner Bulgular • SLE’ de plevra ve akciğer tutulumu sıktır. En sık plörezi gözlenir. • Plevral hastalık değişik serilerde % 30-60 arasında rapor edilmiştir. • Plörezi, tek yada iki taraflı olabilir. Plevral sıvı, eksuda karakterindedir. • SLE’ de nefrotik sendroma veya konjestif kalp yetmezliğine bağlı transuda tarzında plevral sıvı gözlenebilir (9,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 37 • Lupus pnömonisi, alveolar hemoraji, büzüşen akciğer sendromu, pulmoner emboli ve pulmoner hipertansiyon diğer pulmoner tutulum şekilleridir. • Akut lupus pnömonisinde prognoz kötüdür ve mortalite % 50’ dir. • Ateş, öksürük, hemoptizi, dispne ve radyolojik olarak interstisyel infiltrasyonlar ile karekterize tablodur. • Klinik olarak pnömoniden ayırt edilmesi zordur (9,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 38 Kardiyovasküler Bulgular • Perikardit en sık görülen kardiak tutulum şeklidir. • Miyokardit, miyokardite bağlı aritmi, ileti defektleri, kapak lezyonları (en sık mitral kapak), endokardit, koroner arter tutulumları olabilir. • SLE’deki mortalite ve morbiditenin önemli nedenlerinden biriside ateroskleroza bağlı koroner arter hastalığıdır (12,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 39 • Aterosklerozun nedeni açık değildir. • Steroid kullanımı, hiperlipidemi, renal tutulum, hipertansiyonun yanı sıra damarlarda biriken immün komplekslerin oluşturduğu inflamasyona bağlı olarak aterosklerozun gelişebileceği gösterilmiştir (11,12,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 40 Hematolojik Bulgular • Anemi, lökopeni, trombositopeni, lenfopeni, pıhtılaşma ve fibrinolitik sistem anormallikleri SLE’ nin sık görülen bulgularındandır. • Anemi olguların % 80’ inde saptanmaktadır. • Eğer hastalar immunsupresif tedavi veya steroid almıyorsa lenfopeni immünolojik aktiviteye bağlıdır. • Lökositoz, enfeksiyonu veya steroid kullanımını yansıtır (7,8,9). Bağ Dokusu Hastalıkları 41 • İdiopatik trombositopenik purpura (İTP) SLE’ nin ilk bulgusu olabilir. • Splenomegali hastaların % 10-20’ sinde ortaya çıkar. • Lenfadenopati SLE’de sık gözlenir (7,8,9). 23 yaşında kadın hasta. Sağda aksiller lenfadenopati (ok) izlenmektedir. Bağ Dokusu Hastalıkları 42 Nöropsikyatrik Tutulum • SLE’nin psikolojik, periferal ve santral sinir sistemi tutulumunun nöropsikyatrik lupus (NPSLE) olarak adlandırılması kabul edilmiştir. • 1999 yılında ACR tarafından; romatolog, nörolog, psikyatrist, nöropsikolog ve hematologdan oluşturulan bir komite tarafından 19 farklı nöropsikyatrik durum tanımlanmış (Anksiyete bozukluğu, Serebrovasküler hastalık, Myastenia Gravis, Psikoz v.s) (13,14). Bağ Dokusu Hastalıkları 43 • Baş ağrısı, nonspesifiktir ve en sık gözlenen bulgudur. • Kognitif disfonksiyon, baş ağrısından sonra en sık görülen bulgulardandır. • Aniden başlayan psikoz, daha önceden bilinen psiyatrik öykü veya presipitan bir nedenin olmaması hastada NP-SLE düşündürmelidir (12,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 44 Gastrointestinal Tutulum • Gastrointestinal semptomlar, SLE’de sıktır. • Boğaz ağrısı ve oral ülserler sıktır. • Disfaji, hastaların % 2-6’sında mevcuttur. • Faranjit ve özafajit gözlenebilir. • Akut karın ağrısı ile başvuran hastaların % 6’sında peptik ülser mevcuttur ve genellikle kullanılan ilaçlara bağlıdır (11,12,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 45 • Assit hastaların % 8 ile 11’inde gözlenir. • Barsakları tutan vaskülit, perforasyon,iskemi, kanama ve sepsis gibi yaşamı tehdit eden durumlara neden olabilir. • Hepatomegali hastalarda, % 10-31 oranında ve nekropside % 50 oranında gözlenir (11,12,13). Bağ Dokusu Hastalıkları 46 SINIFLAMA KRİTERLERİ Bağ Dokusu Hastalıkları 47 • SLE sınıflama kriterleri 1971 ‘de belirlenmiş, 1982 yılında ve daha sonra 1997 yılında revize edilmiş kriterlerdir. • Hastalığın seyri esnasında iyi dökümente edilmiş olarak bu bulgulardan herhangi 4 veya daha fazlasının olması durumunda bu hasta SLE’li olarak kabul edilir. • Spesifitesi % 95, sensitivitesi % 75’dir (7,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 48 Bağ Dokusu Hastalıkları 49 LABORATUVAR Bağ Dokusu Hastalıkları 50 • SLE, multisistemik bir hastalıktır. • Hastalık belirtileri intermittan seyirlidir, yani bulgular aynı anda değil belli bir zaman dilimine yayılarak gelişir. • Dikkatli bir sorgulama ve fizik muayene sonrası temel laboratuvar tetkikleri istenmelidir (7,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 51 • Laboratuvar tetkiklerinde; tam kan sayımı, eritrosit sedimantasyon hızı (ESR), periferik yayma, C-reaktif protein (CRP), tam idrar tetkiki, 24 saatlik idrarda protein, sistem tutulumuna veya ilaç toksisitesine göre diğer gerekli biyokimyasal tetkikler istenmelidir. • Klinik tanıyı desteklemek, tedaviyi düzenlemek, hastalığın seyri ve prognozunu belirlemek için anti-dsDNA, C1q, C3, C4 gibi tetkikler istenmelidir (7,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 52 • Anti-dsDNA; çift sarmallı doğal DNA antikoru olarak bilinir, SLE için oldukça özgüldür. • Klinik önemi lupus nefriti için risk oluşturmasıdır. • SLE’ li hastaların % 70’ inde pozitif saptanır. • Bu antikorun yüksek titreleri % 90’ ın üzerinde SLE için spesifiktir ve özellikle düşük kompleman düzeyiyle birlikteyse lupus nefriti riskini arttırdığını ve vasküliti düşündürmelidir (7,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 53 • Anti-nükleer antikor (ANA), otoimmün patoloji düşünülen hastalarda tarama testi olarak kullanılır. SLE’ li hastalarda ANA pozitifliği % 95’ in üzerindedir. • SLE’ li hastaların tanısında önemli rolü vardır. • Ancak pozitif ANA testi, SLE için spesifik değildir. • ANA titresi; otoimmün hastalıklarda, viral enfeksiyonlarda, kronik inflamasyonda, bazı ilaçlara bağlı olarak ve yaşla birlikte artar (7,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 54 TEDAVİ Bağ Dokusu Hastalıkları 55 • SLE’ li hastalarda tedavinin her hasta için özel olması gerekir. • Tedaviye karar vermede; klinik bulgular, aktif hastalık, major organ tutulumu, sonraki alevlenmeler,ilaçların toksisitesi, hastanın lupus dışındaki diğer sistemik hastalıkları ve komplikasyonlar göz önünde bulundurulmalıdır. • Psikolojik destek ve koruyucu önlemler, lupusta hastalık seyrini etkilemektedir. Psikolojisi iyi olan lupus hastası, tedaviye ve hastalığa uyum sağlar, buda ilaçla tedavinin başarısını arttırır (7,11). Bağ Dokusu Hastalıkları 56 Koruyucu önlemler Ultraviyole ışınlarından korunma Diyet Aşırı fiziksel aktivitelerden kaçınma Psişik stresten kaçınılma Hepatit B, İnfluenza, Pnömokok aşılarını yaptırma Düzenli poliklinik kontrolüne gelme Tedaviye klinik tablo düzelinceye kadar devam Bağ Dokusu Hastalıkları 57 SLE’ de kullanılan ilaçlar Antimalaryal ilaçlar Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAİİ) Kortikosteroidler Sitotoksik ilaçlar Bağ Dokusu Hastalıkları 58 HEMŞİRELİK BAKIMI (3,15,16,17,18) Bağ Dokusu Hastalıkları 59 Problem 1: Hastalık Süreci İle İlişkili Yorgunluk Amaç: Fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal yönden aktivitelerini dengeli bir şekilde devam ettirmesini sağlamak Girişimler: • Hastanın yorgunluğuna neden olan ya da katkıda bulunan faktörler hastaya açıklandı. • Hastanın bireysel yetenekleri ve ilgilerini ifade etmesi sağlandı. • Hastanın yorgunluğun açıklamasını sağlandı. yaşamındaki Bağ Dokusu Hastalıkları etkilerini 60 • Hastanın yorgunluk düzeyi belirlenerek, yapamayacağı ya da zorlandığı günlük aktivitelerinin bir başkası tarafından yapılması için yönlendirildi. • Egzersizin yorgunluk üzerine fizyolojik ve psikolojik olumlu etkileri açıklandı ve hasta sınırları içinde egzersiz yapmaya yönlendirildi. • Hastanın yorgunluk nedeni ile etkilenen yasam sekli, rolleri, ilişkileri v.b. konusundaki görüşlerini ifade etmesi sağlandı. Bağ Dokusu Hastalıkları 61 Problem 2: Hastalık Süreci İle İlişkili Ağrı Amaç: Hastanın ağrı yönetim tekniklerini kullanmasını sağlamak Girişimler: • Ağrı yeri, şiddeti, sıklığı, ağrıyı arttıran ve azaltan faktörler belirlendi. • Hastanın rahat etmesi teknikleri öğretildi. sağlandı, dinlenme • Ağrı olduğunda dikkati başka yöne çekmenin önemi açıklandı. Bağ Dokusu Hastalıkları 62 • Hastanın ağrısını giderecek bireysel ilaç planı düzenlendi. • Hastanın ağrı ile ilgili duygularını dile getirmesi için cesaretlendirildi. • Hastanın yardıma ihtiyaç duyduğu günlük yasam aktivitelerinde desteklendi. • Hastanın oluşabilecek anksiyete ve korkularını gidermek için açıklayıcı bilgiler verildi. Bağ Dokusu Hastalıkları 63 Problem 3: Sabah Tutukluğu, Ağrı, Halsizlik, Yorgunluk ve Artraljiye Bağlı Fiziksel Harekette Yetersizlik Amaç: Hastanın bağımsız şekilde öz bakım uygulamalarını yerine getirmesini sağlamak Girişimler: • Aktivite koordinasyonu sağlanarak dinlenme ve uyku periyodları düzenlendi. • Ağrı ve egzersiz toleransı değerlendirildi. • Aktif ve pasif ROM egzersizleri öğretildi. • Hastanın rahatı için eklemlerin uygun hizada tutulması Bağ Dokusu Hastalıkları 64 sağlandı. Problem 4: Işığa Duyarlılık ve Ciltte Kızarıklığa Bağlı Cilt Bütünlüğünde Bozulma Amaç: Cilt bütünlüğünün devamlılığını sağlamak Girişimler: • Topikal kortikosteroidlerin temiz ve kuru alana uygulanması hastaya öğretildi. • Güneş ışığı ve UV ısınlarına bağlı semptomların azaltılması ve bronzlaşma kontrolü hakkında hastaya bilgi verildi. • Koruyucu kıyafetler, güneş koruyucuları ve güneş gözlüğü kullanması için hasta desteklendi. Soğuk havada, şapka, eldiven giyilmesinin önemi hastaya anlatıldı. Bağ Dokusu Hastalıkları 65 Problem 5: iştahsızlık, halsizlik, yorgunluk ve immünosüpresif tedaviye bağlı yetersiz beslenme Amaç: Hastanın yeterli besin alımının sağlanması Girişimler: • Yemek planları diyetisyen ile birlikte düzenlendi, kalori miktarı belirlendi. • Sık küçük öğünler, kolay tolere edilebilen yiyecekleri tercih etmesi konusunda hasta bilgilendirildi. • Günlük kilo kontrolü (aynı zaman, kıyafet ve ölçüm aracı) yapıldı; ideal vücut ağırlığı ile karşılaştırıldığında artış ve azalışa karar vermesi sağlandı. Bağ Dokusu Hastalıkları 66 Problem 6: Kronik Hastalık Süreci ve Fiziksel Görünümdeki Değişikliklere Bağlı Benlik Kavramında Değişiklik Amaç: Hastanın fiziksel ve psikolojik değişikliklere adaptasyonun sağlanması Girişimler: • Hastaya zaman ayrılarak hastanın kendini ifade etmesi sağlandı. • Hastanın içinde bulunduğu durumun tanımlanmasında yardımcı olundu. ve problemlerinin • Hastanın geçmişteki bas etme mekanizmaları tanımlandı. • Etkili bas etme mekanizmalarını tanımlaması sağlandı. • Hastanın bakımı planlanırken ekip yaklaşımı ile hareket edildi. 67 Bağ Dokusu Hastalıkları Problem 7: İmmün sistemin zayıflaması, immünosüpresif ve kortikosteroid tedavisine bağlı enfeksiyon gelişme olasılığı Amaç: Hastada enfeksiyon gelişmesini önlemek Girişimler: • Enfeksiyona yönelik belirti ve semptomlar değerlendirildi: titremeler, ateş, kırgınlık, yorgunluk v.s • Laboratuvar testleri izlendi: CBC, WBC, ESR, C-reaktif protein, idrar tetkiki, kültürler, Antibiyotik ve diğer antiinfektiflerin düzenli kullanımına yönelik bilgi verildi. • Hastaya enfeksiyon belirti ve bulguları hakkında bilgi verildi. Bağ Dokusu Hastalıkları 68 Problem 8: Hastalığın durumu ve tedavi planına bağlı bilgi eksikliği Amaç: Hastanın bilgi eksikliğini gidermek Girişimler: • Hastalığın etkilerinin tanımı ve komplikasyon kontrol metodları öğretildi. • Stres yönetim teknikleri öğretildi, hislerini anlatmasına izin verildi. • Yasam şekli değişikliklerine hastanın adapte olmasına yardım edildi. • Hastaya major organ yetmezliğinin erken semptomlarının tespiti için düzenli hekim kontrolünün önemi anlatıldı. Bağ Dokusu Hastalıkları 69 Sistemik Lupus Eritematozuslu Hastaya Verilen Bakım Sonucunda; • Hastanın fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal yönden aktivitelerini devam ettirmesi sağlanarak hastanın bağımsız şekilde öz bakım uygulamalarını yerine getirmesine yardımcı olunmuştur. • Hasta yardıma ihtiyaç duyduğu günlük yasam aktivitelerinde desteklenerek hastanın öz bakımı sürdürülmüştür. Bağ Dokusu Hastalıkları 70 • Hastanın fiziksel ve psikolojik değişikliklere adaptasyonunun sağlanması için hasta ile iletişim kurulması etkili olmuştur. • Danışmanlık yapılarak hastanın bilgi ve motivasyon eksikliği giderilmiştir. • Hastalık ve tedavinin yan etkilerine karsı hasta eğitilmiş, tedavi kaygıları ve beden algısı için motive edilmiş ve çevresel faktörlerden korunmanın önemi kavratılmıştır. Bağ Dokusu Hastalıkları 71 Sonuç Olarak; • Hemşireler hastalara onların benimseyip uygulayabileceği bireyselleştirilmiş bakım vermelidir. • Bu nedenle hemşirelerin SLE hastasının öz bakım gereksinimleri konusunda bilgili olmaları, güncel ve sürekli olan eğitim programları ile hastayı bilgilendirmeleri ile hastaların SLE ile ilgili farkındalığı artacaktır. • Bu bağlamda hasta ile etkili iletişim kurarak bakım gereksinimlerinin karşılanmasıyla hastanın öz bakım becerileri ve dolayısıyla yasam kalitesi de yükselecektir. Bağ Dokusu Hastalıkları 72 BEHÇET HASTALIĞI (BH) Bağ Dokusu Hastalıkları 73 BEHÇET HASTALIĞI (BH) • Sistemik bir vaskülit ” • 1937, Türk Dermatoloğu Prof. Dr. Hulusi Behçet tarafından tanımlanmış • Ülkemizde prevalansı 8-37/10.000 • İran, Irak, Pakistan, Japonya, “ipek yolu hastalığı” • Her iki cinste de görülür, genç erkeklerde (15-30 yaş) daha ağır seyreder • Patogenez: Herpes simpleks tip 1 ve bazı streptokok türleri ile tetiklenen bir bozukluk. “Anti-endotelyal” antikorlar bulunur. Oral mukozaya karşı antikor oluşur. Bağ Dokusu Hastalıkları 74 KLINIK BULGULAR VE GÖRÜLME SıKLıĞı • Küçük veya büyük çapta oral aftlar %97-100 • Genital ülserler %40-80 (papülo-püstül → ülser) • Deri lezyonları %80 (eritema nodozum benzeri nodüller, papülopüstüler lezyonlar= akneiform lezyonlar ve kutanöz vaskülit ve diğer lezyonlar. • Göz tutulumu %50 (retinada eksüda ve hemoroji, papilla ödemi, …→ glokom, katarakt → görme kaybı ) • Eklem tutulumu %50 (Artrit, tekrarlayıcı ve deformite bırakmaz) • Ven tutulumu sık, arter tutulumu seyrektir. (Tromboflebit %25, tromboz, anevrizma ve kanamalar) • GİS tutulum %0-25 (karın ağrısı, iştahsızlık, bulantı ve kanlı diyare) • Nörolojik tutulum %5 (en sık beyin sapı tutulur) • Diğer: Erkeklerde epididimit, orşit→infertilite, perikardit, ateş, lenfadenopati ve amiloidoz. Bağ Dokusu Hastalıkları 75 Bağ Dokusu Hastalıkları 76 Bağ Dokusu Hastalıkları 77 LABORATUVAR BULGULARı • • • • • • • • • • Hastalığa özgü bir lab. bulgusu yok. CRP yükselebilir RF, ANA, ANCA ve anti-kardiyolipin negatif Türkiye’ de; HLA-B5 Behçetliler arasında %80 dir. Tanı (Uluslararası Çalışma Grubu Behçet Sendromu Klasifikasyon Kriterleri ) Tekrarlayan aftlar ve aşağıdakilerden en az iki bulgu Genital ülserler Göz lezyonları Deri lezyonları Pozitif paterji testi (Önkol derisine steril bir iğne batırıldığında 48 saat sonra papül veya püstül oluşması) Bağ Dokusu Hastalıkları 78 TEDAVI • Spesifik bir tedavisi yok, her hastada tutulan sistemlere göre tedavi planlanır. • Oral ve genital ülserler için; steroid ve anestezik içeren pomadlar, sık tekrarlayan vakalarda azatiyoprin veya talidomit • Artralji için; kolşisin, analjezikler, sık tekrarlayanlarda alfainterferon, azatiyoprin ve sulfasalazin. • Göz tutulumu için; immünosupresifler (azatiyoprin, siklofosfamid, klorambusil) • Tromboflebit için; antiagregan (aspirin 250 mg/gün) Bağ Dokusu Hastalıkları 79
