KÛTULAMÂRE ZAFERi SEMPOZYUMU
advertisement
100. YILINDA ULUSLARARASI KÛTULAMÂRE ZAFERi SEMPOZYUMU INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON KUT AL-AMARA WAR ON ITS CENTENARY 10 Mayıs 2016 | 10 May 2016 İstanbul Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı Düzenleme Komitesi | Organizing Committee Prof. Dr. Erhan Afyoncu - Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Vahdettin Engin- Marmara Üniversitesi Doç. Dr. Cengiz Tomar - Marmara Üniversitesi Muzaffer Albayrak - Başbakanlık Devlet Arşivleri Mustafa Karagüllüoğlu - Yeditepe Yayınevi INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON KUT AL-AMARA WAR ON ITS CENTENARY 10 Mayıs 2016 | 10 May 2016 Salı | Tuesday İstanbul Lütfi Kırdar Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı Açılış Töreni | Opening Ceremony 09:30 – 10:00 Açılış ve Protokol Konuşmaları | Opening Speeches Prof. Dr. Erhan Afyoncu Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı Marmara University, Faculty of Arts and Sciences, Dean Bilim Kurulu | Scientific Board Prof. Dr. Erhan Afyoncu - Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Vahdettin Engin - Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran - Gazi Üniversitesi Doç. Dr. Cengiz Tomar - Marmara Üniversitesi Dr. Sezai Dumlupınar - İstanbul Üniversitesi Muzaffer Albayrak - Başbakanlık Devlet Arşivleri Prof. Dr. Mahmoud al-Qaysi - University of Baghdad Prof. Dr. Usama Numan al-Duri - University of Baghdad Prof. Dr. Nadheer Jabbar Huseyin- University of Baghdad Doç. Dr. Nikolas Gardner - Royal Military College of Canada Dr. David Omissi - University of Hull, UK Prof. Dr. M. Emin Arat Marmara Üniversitesi Rektörü | Marmara University, Rector Doç. Dr. Hüseyin Yayman T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bakan Yardımcısı Republic of Turkey, Ministry of Culture and Tourism, Deputy Minister Sergi Açılış | Exhibition Opening 10:00 – 10:30 09:30 – 10:00 INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON KUT AL-AMARA WAR ON ITS CENTENARY YÜZÜNCÜ YILINDA ULUSLARARASI KÛTULAMÂRE ZAFERİ SEMPOZYUMU Açılış Töreni | Opening Ceremony YÜZÜNCÜ YILINDA ULUSLARARASI KÛTULAMÂRE ZAFERİ SEMPOZYUMU 1 1. Oturum | First Session 10:30 – 12:30 2. Oturum | Second Session 13:30 – 15:30 Oturum Başkanı | Chair Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Oturum Başkanı | Chair Prof. Dr. Vahdettin Engin Dr. Zekeriya Türkmen Yrd. Doç. Dr. Orhan Avcı Askerî Açıdan Irak Harekâtının Değerlendirilmesi (Iraq Campaign: A Military Point of View) Kuşatma Sırasında Kûtulamâre’de Hayat (Life in Kut al-Amara during the Siege) Dr. Sezai Dumlupınar Prof. Dr. Usama Numan al-Duri Altay Cengizer Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran İngiltere’nin Birinci Dünya Savaşı Dönemi’nde Mezopotamya Harekâtına Yaklaşımı (The Approach of Britain to the Mesopotamia Campaign during World War I) General Towshend’in Raporlarına Göre Kûtulamâre’de İngiliz Savunması (General Towshend’s Reports on the Defence of Kut al-Amara) Prof. Dr. Mahmoud al-Qaysi Yrd. Doç. Dr. Mahmut Akkor Kut al-Amara War according to Iraqi Historians (Iraklı Tarihçilerin Kûtulamâre Savaşıyla ilgili Görüşleri) Kûtulamâre Esirleri (Prisoners of War from Kut al-Amara) Dr. David Omissi Muzaffer Albayrak, The Greatest Muslim Power on Earth: Islam, the Indian Army and the Grand Strategy of British India, 1914-1916 (Yeryüzündeki En Büyük Müslüman Gücü: İslam, Hint Ordusu ve Britanya Hindistan’ının Büyük Stratejisi, 1914-1916) General Towshend’in Esaret Günleri (Kût’tan Mondros’a) (General Towshend’s Days of Captivity (from Kut to Mudros) Soru-Cevap | Questions & Answers Soru-Cevap | Questions & Answers Öğle Arası | Lunch Break 12:30 – 13:30 Kahve Arası | Coffee Break 3 13:30 – 15:30 10:30 – 12:30 1. Oturum | First Session 2 (Kûtulamâre Savaşı’nda Açlığın Britanya Kuvvetlerinin Teslim Olmasındaki Rolü) 2. Oturum | Second Session Kûtulamâre Savaşı’nda İngilizlerin Stratejisi (Strategy of Britain in Kut al-Amara War) 3. Oturum | Third Session 16:00 – 17:30 Oturum Başkanı | Chair Doç. Dr. Cengiz Tomar Doç. Dr. Nikolas Gardner The Indian Army and the Siege of Kut al-Amara (Kûtulamâre Muhasarası ve Hint Ordusu) Prof. Dr. Nadheer Jabbar Huseyin 16:00 – 17:30 3. Oturum | Third Session Dr. Kadir Kon Almanların Gözüyle Kûtulamâre Savaşı (Kut al-Amara War through German Eyes) Prof. Dr. Erhan Afyoncu Kûtulamâre Zaferi ile İlgili Türkçe Hatıratlar (Turkish Memoires of Kut al-Amara War) Soru-Cevap | Questions & Answers Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Prof. Dr. Vahdettin Engin Doç. Dr. Nikolas Gardner 17:30 – 18:00 4 Kapanış Oturumu | Closing Session (Aşiretlerin Kûtulamâre Savaşında Britanya Kuvvetlerine Karşı Tutumu) Kapanış Oturumu | Closing Session 17:30 – 18:00 5 6 özetler abstracts 7 İNGİLTERE'NİN BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİ'NDE MEZOPOTAMYA HAREKÂTINA YAKLAŞIMI THE APPROACH OF BRITAIN TO THE MESOPOTAMIA CAMPAIGN DURING WORLD WAR I 8 İngiltere'nin Körfez ve Irak'a olan ilgisini petrolün giderek önem kazandığı geçen yüzyıl başına rastlayan yılların da öncesine, bilhassa 1880 ve 1890'lı yıllara dayandırmak doğru olur. Bu tarihlerde, İngiltere'nin Körfez'deki bir takım Şeyhlikler'le yakın temas kurmaya başladığı, hatta bazı anlaşmalar imzaladığı görülür. Aynı şekilde, Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'na muharip taraf olarak katılmasından da önce ilişkilerin hasmane, özellikle de İngiliz siyasetinden kaynaklanan nedenlerle antagonistik bir çerçevede cereyan ettiği de hatırda tutulmalıdır. Osmanlıları kendi safına çekmek için anlamlı hiçbir öneri ve diplomatik gayretle ortaya çıkmayan, aksine Osmanlıları kendinden uzaklaştırmak için çok şey yapan İngiltere'nin, Ağustos-Ekim 1914 döneminde Körfez ve Irak bağlamında aldığı siyasi ve askerî tedbirler, ezcümle Hindistan İdaresi'nin güttüğü bir dizi stratejik kaygı nedeniyle kendini Londra'nın da önüne koyabilmiş olması, bu bakımdan ilginçtir. İngiltere'nin Kûtulamâre’de aldığı yenilginin sonuçları da daha geniş bir çerçevede değerlendirilebilmelidir. Her ne kadar İngiltere bir yıldan kısa süre sonra bu yenilgiyi tersine çevirmiş, Bağdat’ı ele geçirmiş olsa dahi, çok önemli bir an ve onun sunduğu müsait şartlar da yitirilmiş, Savaş başka bir kapsama doğru sürüklenmiş, İngiltere de farklı bir noktaya gelmiş bulunuyordu. Kût yenilgisi, İngiltere’nin çok şeyi gözden geçirmesine yol açmakla kalmamış, Çanakkale’nin ANZAC’larda uyandırdığı bilinci andıran bir bilinç, bu defa Hintlilerde’de uyanmaya başlamıştır. Bir bakıma “gecikmeli” olarak Bağdat’a giren İngiltere, artık daha müteredditdir. Rusya’yı savaşta yanında olmaktan kaybettiği için Avrupa stratejisi ister istemez değişimin kenarında durmakta, emperyal tasarılarında da daha kararlı bir Fransa’yla karşı karşıya bulunmaktadır. Kısaca, artık yeni ve aklından geçirmediği şartların çizdiği bir çerçevede hareket etmek zorunda kalan, buna karşın hâlâ öncü bir ülke söz konusudur. ALTAY CENGİZER Büyükelçi Altay Cengizer 1954 yılında İstanbul’da doğmuştur. TED Ankara Koleji ve Boğaziçi Üniversitesi mezunu olan Cengizer, Uluslararası Tarih alanında London School of Economics’ten yüksek lisans derecesine, Columbia Üniversitesi’nden Önleyici Diplomasi ve Kriz Yönetimi alanında diplomaya sahiptir. 2007-2009 yıllarında Harvard Üniversitesi Weatherhead Center for International Affairs üyeliğinde bulunmuş ve Birinci Dünya Savaşı ve öncesi dönemde uluslararası siyasi ortam ile diplomasi tarihi üzerindeki çalışmalarını sürdürmüştür. Cengizer, Dışişleri Bakanlığı’ndaki kariyerine 1979 yılında başlamıştır. Ülke içinde ve dışında bir dizi görevin ardından 1994 yılında 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel zamanında Cumhurbaşkanlığı Dışişleri Başdanışman Yardımcısı olarak görev yapmıştır. 1996 yılında ise Türkiye’nin Chicago Başkonsolosu olarak atanan Cengizer, 2000 yılından 2005 yılına kadar Türkiye’nin BM nezdinde Daimi Temsilci Yardımcısı olarak görev yapmış, aynı yıl Duşanbe Büyükelçisi olarak atanmıştır. 2006 yılında zamanın Dışişleri Bakanı Abdullah Gül’e özel danışman olmuştur. 2007 yılında Siyaset Planlama Genel Müdürü olarak atanan Cengizer, 20092013 yıllarında Türkiye’nin Dublin Büyükelçisi olarak görev yapmıştır. 2013 yılında Yurtdışı Tanıtım ve Kültürel İlişkiler Genel Müdürü olarak görev yapan Cengizer, 2014’te tekrar Siyaset Planlama Genel Müdürü olarak atanmıştır. Evli ve üç kız çocuk sahibi olan Altay Cengizer, tarih, felsefe ve biyografi alanlarıyla özellikle ilgili olup, çalışmaları Türkçe ve İngilizce yayımlanmıştır. Cengizer, 2014 yılında yayımlanan “Adil Hafızanın Işığında: Birinci Dünya Savaşı’na Giden Yol ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu” başlıklı kitabın müellifidir. 9 GENERAL TOWNSHEND’İN RAPORLARINA GÖRE KÛTULAMÂRE’DE İNGİLİZ SAVUNMASI GENERAL TOWSHEND’S REPORTS ON THE DEFENCE OF KUT AL-AMARA İngiliz General Townshend birliği ile Aralık 1915 ile Nisan 1916 tarihleri arasında Irak’ta, Kûtulamâre şehrinde kuşatma altında kalmış ve bu kuşatma general ve birliğinin teslim olmasıyla sonuçlanmıştır. Yetersiz tıbbi tahliye, yardım ve destek, zor ve elverişsiz ulaşım şartları, yiyecek ikmalinde ortaya çıkan büyük sıkıntı ve sonunda yaşanan açlık, soğuk, su baskınları ve hastalıklar Kût’taki İngiliz güçlerinin Irak’ta yaşadığı sıkıntıların önemli olanlarıdır. Kût’taki birlikler alabildikleri çok az destekle bu şartlarda bu sıkıntılarla da mücadele etmek zorunda kalmıştır. 10 General Townshend, kuşatmanın başlangıcında yiyeceklerle ilgili yeterli bir önlem almamış, İngiliz yardım kuvvetleri komutanlığına da yardım için acele edilmesi konusunda baskı yaparak onların tam hazırlanmadan taarruz etmelerine sebep olmuştur. Yardım kuvvetleri, İngiliz takviye güçlerinin tamamlanmasını beklemeden Kût’taki açlıktan yok olmak üzere olan askeri personeli kurtarmak için Ocak ve Nisan 1916 tarihleri arasında birçok sonuçsuz taarruzlar gerçekleştirmişlerdir. Bu hazırlıksız taarruzlar sonucunda İngiltere, Kût’ta teslim olan askerlerinden daha fazlasını kaybetmek zorunda kalmıştır. Townshend bir komutan olarak Kût’a geri çekilmesinden sonra özellikle yiyecek erzakı ile ilgili aldığı kararlar zamanla tartışılmıştır. Yaklaşık 5 ay kuşatma altında kalan İngiliz güçleri, Türk piyade taarruzları ile topçu ve uçaklarının bombardımanının yanı sıra, açlık, hastalıklar, soğuk hava ve cephede siperlere kadar dolan, hatta zaman zaman siperleri terk etmeye zorlayan su baskınlarıyla da mücadele etmek zorunda kalmışlardır. Bütün bunların sonunda İngilizler yenilmiş ve toplu olarak Türk askerine teslim olmuşlardır. General Townshend İstanbul’da, İngiliz ve Hintli askerler de Anadolu’da farklı esir kamplarında tutulmuşlardır. 1915 yılındaki Çanakkale savaşlarındaki başarısızlığın üzerine, koşulsuz teslimiyetle son bulan Irak, Kût’taki bu başarısızlık, İngiliz tarihindeki büyük hezimetlerden biridir. Çanakkale muharebeleri yenilgisinin hemen ardından gelen bu ikinci büyük yenilgi üzerine, yapılan hataları soruşturmak için İngiltere’de parlamento komisyonları kurulmuş, soruşturma başlatılmıştır. Bu çalışmada General Townshend’in Ordu Komutanlığına gönderdiği raporlara dayanarak Kutûlamâre’deki kuşatma ve İngiliz savunmasının bazı detayları aktarılacaktır. CEMALETTİN TAŞKIRAN 1954 yılında Karaman’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Karaman’da tamamlayan Taşkıran, Hacettepe Üniversitesi Sosyal ve İdari Bilimler Fakültesinden 1976 yılında mezun oldu. TCDD Genel Müdürlüğü ile TRT Genel Müdürlüğü’nde görev yaptı. 1979 yılında, Öğretmen Teğmen olarak Türk Silahlı Kuvvetlerine girdi ve Bursa Işıklar Askeri Lisesi’ne atandı. 1982 yılında Kara Harp Okulu Öğretim Üyeliğine getirildi. Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü’nde Yüksek Lisans programını tamamladı. 1984 yılında ihtisas için Fransa’ya gönderildi ve Franche-Compte Üniversitesi’nde ihtisas eğitimi gördü. Hacettepe Üniversitesi’nde 1994 yılında doktorasını tamamladı. 1996 yılında Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalında doçent oldu. Uzun süre Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı’nda şube müdürü olarak görev yaptı. 2001 yılında, Kıdemli Albay rütbesi ile Silahlı Kuvvetlerden ayrıldı ve aynı yıl Çankaya Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanlığı görevine başladı ve Profesör kadrosuna atandı. 2004 Yılında Kırıkkale Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümünde göreve başladı. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanlığı yaptı. 2009 yılında Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümünde göreve başladı. Burada Bölüm Başkanlığı görevinde bulundu. Halen bu fakültenin Uluslararası İlişkiler Bölümü Siyasi Tarih anabilim dalı öğretim üyesidir. Birçok yerli ve yabancı dergilerde 1. Dünya Savaşı ve Ermeni Meselesi konusunda makaleleri yayınlanan TAŞKIRAN’ın tarih ve dış politika konularında yurt içinde ve yurt dışında yayınlanmış kitapları vardır. Evli ve 3 kızı olan TAŞKIRAN, Fransızca ve İngilizce bilmektedir. 11 THE GREATEST MUSLIM POWER ON EARTH ISLAM, THE INDIAN ARMY AND THE GRAND STRATEGY OF BRITISH INDIA, 1914-1916 YERYÜZÜNDEKİ EN BÜYÜK MÜSLÜMAN GÜCÜ: İSLAM, HİNT ORDUSU VE BRİTANYA HİNDİSTAN’ININ BÜYÜK STRATEJİSİ, 1914-1916 12 1914 yılında 100 milyonluk Müslüman tebaasıyla Britanya Yeryüzündeki en büyük Müslüman gücüydü. Dahası, İngiliz yönetimindeki Hint ordusu, özellikle Pencab ve birleşmiş eyaletlerin Müslüman askerleri yoğun ihtiyaç duymaktaydı. Osmanlı Halifesinin 1914 Kasımı’ında “Cihad” ilan etmesi genel olarak Britanya İmparatorluğu özel olarak da Hint ordusunun istikrarı açısından tehdit oluşturmaktaydı. Bu bildiride Temmuz 1914’ten 1916 başlarına kadar İngiliz siyaset yapıcılarının stratejik düşünçelerinde “İslami” endişeler incelenecektir. “Cihad” çağrısını kullanmaya yönelik Alman planları ne kadar mantıklıydı? 1915 Sonbaharında Hint hükûmeti neden en önemli İslam şehirlerinden Bağdat’ı elegeçirmek maksadıyla büyük bir BritanyaHint seferi yapılması için baskı yaptı? DAVID OMISSI İngiltere, Hull Üniversitesi’nde Modern Tarih dersleri vermektedir. Doktorasını Londra, King’s College’da War Studies (Savaş Çalışmaları) bölümünde tamamladı. Son çalışmaları arasında ‘A Dismal Story? Britain, the Gurkhas and the Partition of India, 1945–1948’, Alan Jeffreys-Patrick Rose (eds), The Indian Army, 1939–47: Experience and Development (2012) ile Indian Voices of the Great War: Soldiers’ Letters, 1914–1918 (India, Penguin Books, 2014) bulunmaktadır. 13 ERHAN AFYONCU KÛTULAMÂRE ZAFERİ İLE İLGİLİ TÜRKÇE HATIRATLAR TURKISH MEMOIRES OF KUT AL-AMARA WAR 14 Kûtulamâre savaşının en önemli kaynaklarının başında kuşatma ve muharebeler sırasında orada bulunan Türk subay ve memurlarının hatıraları gelir. Başta zaferi kazanan Halil Kut Paşa olmak üzere birçok subay ve memur hatırat kaleme almışlardır. Savaşın 100. yıldönümü dolayısıyla bu günlerde daha önce bilinmeyen üç yeni hatırat neşredilmiştir. Bu tebliğde Kûtulamâre kuşatması ile ilgili bilgi veren Türkçe hatıratlar üzerinde durularak, bunların kaynak olarak değeri, ne tür bilgiler verdikleri ve yapılan neşirlerin güvenilirliği incelenecektir. 1967 yılında Tokat’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada yaptı. 1988 yılında Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Tarih Öğretmenliği Anabilim Dalı’ndan mezun oldu. 1989 yılında aynı anabilim dalında araştırma görevlisi olarak akademik hayata başladı. 1990 yılında “Necati Efendi, Tarih-i Kırım (Rusya Sefâretnâmesi)” isimli teziyle yüksek lisansını tamamladı. Doktorasını ise 1997 yılında “Osmanlı Devlet Teşkilâtında Defterhâne-i Âmire” isimli teziyle verdi. 2000’de yardımcı doçent oldu. 2001’de Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’ne geçti. 2008’de doçent, 2014’te profesör oldu. Turhan Sultan (Uğur Demir ile birlikte), Sahte Mesih, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Defterhâne-i Âmire (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Süleyman Şah Türbesi, ve Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi isimli kitapları ve Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nde yayınlanmış maddeleri ve birçok dergide yayınlanmış akademik makaleleri vardır. Osmanlı bürokrasisi, tarih yazıcılığı ve aşiretler üzerine çalışmaktadır. Hürriyet-Tarih, Habertürk Tarih, Türk Kültürü İncelemeleri ve Popüler Tarih dergilerinin yayın ve danışma kurulu üyeliği yapmıştır. Halen akademik hayatını sürdürdüğü Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi’nin dekanıdır. 15 KADİR KON KÛTULAMÂRE ZAFERİNDE ALMANLARIN ROLÜ THE ROLE OF GERMANS IN KUT AL-AMARA WAR 16 “Kûtulamâre Zaferinde Almanların Rolü” başlıklı bu bildiride, Osmanlı ordusunun Irak cephesinde İngiliz ordusu karşısında elde ettiği Kûtulamâre zaferinde (29 Nisan 1916) Alman subayların, özellikle de Goltz Paşa’nın, konumu ve etkisi yanında bu galibiyetin Almanya’nın genel savaş stratejisi içerisindeki yeri değerlendirilecektir. 1977’de Ordu Fatsa’da doğdu. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü mezunu (1998) olup, aynı üniversitede Yakınçağ Tarihi alanında yüksek lisans yaptı (2011). Bochum’da Ruhr Üniversitesi’nde (Almanya) Zwischen Imperium und Republik: Mustafa Kemals Zeitung Hâkimiyet-i Milliye (1920-1924) başlıklı teziyle 2015 yılında doktor ünvanını alan Kon, 2009-2013 yılları arasında Çankırı Karatekin Üniversitesi ve Marmara Üniversitesi’nde araştırma görevlisi olarak çalıştı. 2013 yılı Ağustos ayından bu yana İstanbul Teknik Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü’nde okutman olarak görev yapan Kadir Kon, Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın İslam Stratejisi (Küre yayınları, 2013) ve Zwischen Imperium und Republik: Mustafa Kemals Zeitung Hâkimiyet-i Milliye (1920-1924) (Westdeutscher Universitätsverlag, Bochum 2016) başlıklarıyla yayınlanmış kitapların yazarıdır. Son dönem Osmanlı ve erken dönem Cumhuriyet Tarihi alanındaki araştırmalarını daha ziyade Birinci Dünya Savaşı’nda Türk-Alman ilişkileri, İslamcılık, propaganda, Türk basın tarihi, Milli Mücadele tarihi gibi konular üzerinde sürdüren Kadir Kon’un bu alanlarda yayınlanmış makale ve tercümeleri de bulunmaktadır. 17 KÛTULAMÂRE SAVAŞI’NDA İNGİLİZ ESİRLERİ THE CAPTIVES OF BRITAIN IN KUT AL-AMARA WAR 18 Osmanlı Devleti’nin 93 Harbinde Rusya’ya mağlup olması yüzyıllardır dostane bir seyirde devam eden Türk-İngiliz ilişkilerini derinden etkilemişti. Çıkarları doğrultusunda İngiltere, önce Kıbrıs’a ardından da Mısır’a yerleşmişti. Ortadoğu coğrafyasında stratejik olarak iyi bir yer edinen İngiltere, hayati öneme sahip petrol bölgesine ulaşmanın hesaplarını yapmaya başlamıştı. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ile iki farklı cephede yer alış beklenen fırsatı yaratmış, savaşın ilk günlerde İngiliz ordusu Basra körfezinden kuzeye doğru Dicle nehri boyunca ilerleyeme başlamıştı. Osmanlı ordusunca zaman zaman yavaşlatılabilense de İngiliz ordusunu durdurmak pek mümkün olamamıştı. 1915 yılının sonuna doğru İngiliz ordusu hiç beklemediği bir manevra ile savunma hattına çekilmiş 2 Aralık 1915’te Kûtulamâre’de Osmanlı kuvvetlerince kuşatılmıştı. İngiliz ordusunu komuta eden General Townshend, almış olduğu birçok desteğe rağmen kuşatmayı yaramamış, 29 Nisan 1916’da Osmanlı kuvvetlerine teslim olmuştu. Üst düzey komutanlarla birlikte teslim olan İngiliz asker sayısı, Osmanlı kaynaklarında 13.000’in üzerinde bir rakamla ifade edilirken İngiliz kaynaklarında 13.672 rakamı kayda geçmektedir. Elde edilen bu esirler; var olan imkânlar ve coğrafi şartlara göre gemi, tren ve yaya olarak Anadolu’nun iç kısımlara doğru nakledilmişler. Birçok farklı kampa yerleştirilen esirler, devletin ihtiyaç duyduğu işlerde çalıştırılmıştır. Eli silah tutan erkeklerin cephede olduğu bir dönemde var olan işlerin yürütülmesi noktasında eldeki esirlerden istifade edilmeye çalışılmıştır. Savaşan tüm devletlerin uyguladığı bu metotla esirlerin hem psikolojik olarak baskı altında kalmasının önüne geçilmiş hem de belli oranlarda kendilerine kazanç elde edebilecekleri işler oluşturulmuştur. Savaş süresinde Osmanlı Devleti, imkânları ölçüsünce esirlerle ilgilenmiş, savaş bitiminde de başta gemiler olmak üzere çeşitli vasıtalarla bu kişileri ülkelerine göndermiştir. MAHMUT AKKOR 20.01.1981’de Uşak Eşme’de doğdu. İlk ve orta eğitimini Uşak’ta yaptı. 2003’te Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nü bitirdi. Yüksek lisansını aynı üniversitede 2006’da, doktora eğitimini ise 2013’te tamamladı. Sakarya ve Kırklareli üniversitelerinde İnkılâp Tarihi Okutmanlığı yaptı. Hâlen Kırklareli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde yardımcı doçent olarak görev yapmaktadır. Birçok akademik makalesi ve tebliği bulunmaktadır. 19 IRAKLI TARİHÇİLERİN KÛTULAMÂRE SAVAŞIYLA İLGİLİ GÖRÜŞLERİ KUT AL-AMARA WAR ACCORDING TO IRAQI HISTORIANS Kûtulamâre hadisesi (Kasım 1915-Nisan 1916) Irak’ta I. Dünya Savaşı’nın en önemli muharebelerindendir. I. Dünya Savaşı’nın ilk dönemindeki bu önemli hadisenin sonuçları Irak’ın hafızasında hâlâ mevcuttur. Bu bildiride ilk dönem sosyologların eserlerinde Kût savaşı ve muhasarasının ele alınışı incelenecektir. Bu savaş ve muhasara Osmanlı kuvvetlerinin Irak cephesinde kazandığı stratejik bir muharebedir ve Osmanlı ordusunun Doğu cephesinde çöküşünü geciktirmiştir. Batı’de ve Türk yazımında çalışılmış XX. Yüzyılın ilk yıllarındaki bu olay, Iraklı tarihçiler, sosyologlar ve entelektüeller tarafından genelde Mezopotamya cephesi özelde de Kut savaşı olarak çalışılmıştır. Beş ay süren savaş ve kuşatma esnasında Iraklı tarihçi ve yazarlar Osmanlı Britanya savaşını ve Irak halkının tutumunu ele almışlardır. 20 Kût savaşıyla ilgili ilk çalışmayı yapan Iraklı sosyolog Ali el-Verdi sekiz ciltlik “Lamahat Ijtimaiyya min Tarikh al-Iraq al-Hadith” (Modern Irak Tarihine Toplumsal Bakışlar), adlı eserinde Kut savaşının sosyal yönlerini, Irak halkına etkisini ve Irak tarihçiliğindeki yansımalarını ele almaktadır. Yerli ve yabancı kaynakları kullanan eser savaşın sosyolojik etkilerini inceleyen ilk kitap olarak Kabul edilir ve bu bildirinin ele alacağı temel eserlerdendir. Wardi’nin bu çalışması tarihi bir olayı sosyolojik açıdan ele alır. Bu çalışmada Wardi’nin eserinin yanısıra original kaynakları kullanan ve daha sonraki tarihçi neslini etkileyen Kut savaşı ile ilgili ilk araştırmaları inceleyecektir. Bunlar arasında Kut savaşının tanığı Abdulrazaq al-Hasani’nin el-Irak fi ‘ahdeyyi’l-ihtilal ve’l-intidab (İşgal ve Manda Döneminde Irak) ile Abbas el-Azzavi’nin Târihü’l-Irak beyne’l-ihtilaleyn (İki İşgal Arasında Irak) Süleyman Faizi’nin Fi Ğamrati’l-indhal (Mücadelenin Ortasında) Muhammed Emin Umari’nin Harbü’l-Irak (Irak Savaşı) Muhammed Rauf Taha eş-Şeyhli ile Cafer el-Askeri, Tahsin el-Askeri ve Taha el-Haşimi’nin hatıratları bulunmaktadır. Bu çalışma Kût savaşı ile ilgili erken dönem Iraklı yazarların eserlerini incelemektedir. MAHMUD AL-QAYSI Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde 2011 yılından itibaren Ortaçağ Avrupa Tarihi dersleri vermektedir. 1990’da Lisans, 1993’te Modern Tarih alanında Yüksek-Lisans, 2003’te Ortaçağ Avrupa Tarihi alanında Bağdat Üniversitesi’nde doktora derecelerini aldı. 1994-2006 yılları arasında Tikrit Üniversitesi’nde görev yaptı. 2006’dan bu yana Bağdat Üniversitesinde çalışmaktadır. 2004-2006 tarihleri arasında Tikrit Üniversitesinde 2010-2013 yılları arasında da Bağdat Üniversitesinde Tarih Bölüm Başkanlığı yaptı. Eserleri arasında Modern Iraq Various Views, (Baghdad 2010, 2013), The Japanese Experience Iraqi Perspective, (Baghdad 2010, 2013), Iraq and Japan in Modern History Tradition and Modernity, (Baghdad, 2010), Tsugitaka Sato, The Pioneer of Islamic Studies in Japan, Baghdad, 2011) ve Ali Al-Wardi, Numerous Perspectives, (Beirut 2016) bulunmaktadır. 21 MUZAFFER ALBAYRAK KÛTULAMÂRE’DEN MONDROS’A: GENERAL TOWNSHEND’IN ESARET GÜNLERİ GENERAL TOWSHEND’S DAYS OF CAPTIVITY FROM KUT TO MUDROS Bağdat’ı ele geçirmek düşüncesiyle Basra’dan kuzeye hareket eden İngiliz ordusu, 25 Kasım 1915’te Bağdat’ın güneyinde Selman-ı Pâk’ta Osmanlı ordusuyla giriştiği muharebeyi kaybettikten sonra hızlı bir ricat yaparak 3 Aralık 1915’te Kûtulamâre’ye ulaşmıştı. 22 İngiliz ordusu komutanı General Townshend, Kûtulamâre'yi tahkim ederek savunmaya geçmiş, Basra'dan gelecek takviye kuvvetler yetişene kadar bu stratejik mevziyi elinde tutmak istemişti. Ancak 7 Aralık 1915'te Kûtulamâre'yi kuşatan Osmanlı ordusu aynı zamanda Basra'dan gelecek İngiliz kuvvetlerinin de önünü kestiğinden, Townshend ve ordusu Kûtulamâre'de 4 ay 23 gün mahsur kalmış, en nihayet kurtulma ve kurtarılma ümitleri kalmayınca 29 Nisan 1916'da Osmanlı ordusuna teslim olmuştu. Bu tebliğimizde Osmanlı ordusu komutanı Halil Paşa’ya teslim olan General Townshend’ın, harp esiri olarak Kûtulamâre’den İstanbul’a gönderilmesi, İstanbul’da geçirdiği esaret günleri ve 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nde arabulucu sıfatıyla Osmanlı heyetinin içinde yer almak üzere serbest bırakılması ve ülkesine dönmesi ele alınacaktır. Çalışmamızın esası yayınlanmış hatıratlar ile Osmanlı Arşivi belgelerine dayanmaktadır. 1965 yılında Of ’ta doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden 1987 yılında mezun oldu. Aynı yıl girdiği Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde, hâlen Araştırmacı kadrosunda çalışmaktadır. Uzun süredir yakın tarih üzerine, bilhassa Çanakkale Savaşı’na yönelik çalışma ve araştırmalarda bulunan Albayrak; bu alanda çeşitli kurumlarda konferanslar ve seminerler vermiştir. Muhtelif üniversitelerde Çanakkale Muharebeleri ve Birinci Dünya Savaşı konulu düzenlenen panel ve konferanslara katılmış, ulusal ve uluslararası sempozyumlarda Çanakkale konulu bildiriler sunmuştur. Çeşitli dergilerde Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin siyaseti, savaştığı cephelerle alakalı makaleleri yayımlanmıştır. Çalışmalarını telif eser ve Osmanlıca’dan çeviri olarak hazırladığı kitaplarda toplayan Muzaffer Albayrak’ın yayımlanmış kitapları şunlardır: Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, I-II: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay. İstanbul, (Heyet), 2013; Askeri ve Siyasi Yönleriyle Balkan Savaşı I-II: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay. İstanbul, (Heyet), 2013; Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, I-II, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay. İstanbul, (Heyet), 2014; 10 Ağustos 1915 Conkbayırı Süngü Hücumu, Kültür ve Turizm Bakanlığı Çan. Sav. Gelibolu Tarihi Alan Bşk. Yay. Çanakkale 1915; Çanakkale Kahramanları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2015; Tarihin Akışını Değiştiren Savaş: Çanakkale 1915, Kültür ve Turizm Bakanlığı Çan. Sav. Gelibolu Tarihi Alan Bşk. Yay. Çanakkale, 1916; Osmanlıca’dan çevirerek yayına hazırladığı kitaplar: Çanakkale Gerçeği, Yeditepe Yay. İstanbul, 2005; Yeni Mecmua Özel Sayısı, Yeditepe Yay. İstanbul, 2006; Yakın Tarih İncelemeleri 1, Çanakkale Savaşı, Yeditepe Yay, 2006 (Editör); Türkiye’de Beş Sene/Bir Alman Paşasının Çanakkale ve Filistin Hatıraları/Askeri Tarih Encümeni’nin Cevaplarıyla, Yeditepe Yay, 2006; Selahaddin Adil Paşa; Çanakkale Cephesinden Mektuplar– Hatıralar, Yeditepe Yay, 2007; Savaş Lordu Kitchener, (İngiliz Savaş Bakanı Kitchener’ın Biyografisi) Kurtuba Yayınları, 2010. 23 AŞİRETLERİN KÛTULAMÂRE SAVAŞINDA BRİTANYA KUVVETLERİNE KARŞI TUTUMU Osmanlı kuvvetlerinin Kûtü’l-Amâre’de İngiliz-Hint kuvvetlerini 7 Aralık 1915’den 29 Nisan 1916’ya kadar süren muhasarası, kuşatmayı kaldırmak için verilen bütün çabaların başarısız olması, İngiliz kuvvetlerinin ağır kayıplar vermesi ve bütün ağırlıklarıyla birlikte teslim olması, modern Irak tarihi açısından çok önemli bir hadisedir. 24 Bu çalışma Kûtulamâre kuşatması ve şehir halkına karşı İngilizlerin gayri insani uygulamalarını konu etmeyecektir. Aksine aşağıdaki soruların cevabını arayacaktır: Iraklı aşiretler muhasara altındaki Britanya ordusunun boğazını sıkmak hususunda Osmanlı kuvvetleri ile dayanışma ve müspet bir tutum içinde miydiler? Aşiretler Kûtulamâre’de Türklerin avucuna düşmüş bulunan kuvvetlerini kurtarmak amacıyla Britanya komuta kademesinin yardım ulaştırmak için kullandığı kanalları kesme konusunda Osmanlı kuvvetleri ile teşrik-i mesaide bulundu mu? Güney Bölgesinde ve Kût’a yakın bölgelerdeki Irak Aşiretleri, İngiliz askerleri ve komutanlarının ümitsizliğe kapılmasında ve kendileri için toplu olarak katledilmek veya kayd-ı hayat şartıyla teslimden başka üçüncü bir şık kalmaması hususunda Osmanlı kuvvetleriyle yardımlaştılar mı? Buna karşılık muhasara altındaki günler Kût’ta mevcut ve hayatlarını korumak maksadıyla İngilizlerle işbirliği içinde bulunduğu iddia edilen Arapların Osmanlılara olumsuz tutum takınmasında etkili olduğu yönündeki deliller ikna edici midir? Aksine ahalinin Türk kuvvetlerine ve Osmanlıyla işbirliği içindeki aşiretlere katılması pekâla mümkün müydü? Onların Osmanlılara karşı olumsuz tutum takınmasında İngilizlerin durum istikrara kavuştuktan sonra, kendilerine silah doğrultan Arapların aksine, ahaliye vaad ettiği geleceğe yönelik imtiyazlardı ki bunun bir benzeri fitne ve kışkırtma taktiğini 6 Kasım 1914’te Fav şehrini işgallerinde de kullanmışlardı. Son olarak muhasara altındaki Britanya-Hint kuvvetlerinin komutanı Townshend’in, kuşatma altındayken, Türklerin Britanya ordusuna karşı zaferinin yardımcı amillerinden olan, Iraklı aşiretlerin askerlerine verdiği sıkıntıları tavsif eden bir alıntısını zikretmeliyiz: “Kût muhasarası esnasında bize her taraftan ateş açıyorlardı. Şemmer ve Aneze bedevi kabilelerinin binlerce savaşçısı vardı. Onların bu faaliyetinin diğer Arap kabileleri üzerinde de güçlü bir siyasi tesiri vardı. Bu Britanya birliklerinin maneviyatının çökmesine sebep oldu”. Aşiretlerin Osmanlı kuvvetleriyle yaptığı işbirliği Britanya ordusunun teslim olmasına ve komutanları Townshend’in de esir düşmesine sebep olmuştu. NADHEER JABBAR HUSEYIN Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesidir. Uzmanlık alanı Modern Irak tarihi olan Prof. Nezir Cabbâr Hüseyin bu alanda iki kitap ve otuzdan fazla makale neşretmiştir. Pek çok ulusal ve uluslararası sempozyuma katılarak bildiri sunan Prof. Nezir Cabbar, Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde Osmanlı Tarihi ve Yenileşme Hareketleri ile Modern Irak Tarihi dersleri vermektedir. 25 KÛTULAMÂRE MUHASARASI VE HİNT ORDUSU THE INDIAN ARMY AND THE SIEGE OF KUTUL-AMARA 26 Britanya’ya bağlı Hint askerlerinden oluşan ordu I. Dünya Savaşı’nda merkezi güçler üzerinde Müttefik Kuvvetlerin zafer kazanmasında mütemmim bir rol oynamıştır. Hint askeri kuvvetleri 1914-1918 yılları arasında Avrupa, Afrika ve Ortadoğu’da savaştı. Bununla birlikte, en büyük meydan okumalarla, Mezopotamya’da (Irak) karşılaştı. Bu bildiride Mezopotamya (Irak) cephesinde Hint ordusu kuvvetlerinin üçte ikisini oluşturan Güney Asyalı askerlerin tecrübelerini incelemektedir. Özellikle Türk birliklerinin 6. Tümeninin Tümgeneral Charles Townshend komutasında 3 Aralık 1915’den 23 Nisan 1916’ya kadar Kûtulamâre’de muhasara altında tutulması ve teslim olmasına yoğunlaşmaktadır. Bildiride lojistik başarısızlık, ağır zayiat ve Müslümanlara karşı savaşma zorunluğunun 6. Hint Tümeninin Güney Asyalı askerlerine etkisini incelemektedir. Bildiri yukarıda tadat edilen sebeplerin muhasaranın sonucunda önemli bir etkisinin olduğunu ele almaktadır. NIKOLAS GARDNER Nikolas Gardner Ontario Kingston’da (Kanada) Kraliyet Askeri Kolejinde 1965 Sınıfı Liderlik Kürsüsünde görevlidir. Aynı kolejin Savaş Çalışmaları Lisansüstü Programı başkanıdır. Trial by Fire: Command and the British Expeditionary Force in 1914 (Praeger, 2003) ve The Siege of Kut-al-Amara: At War in Mesopotamia, 1915-1916 (Indiana University Press, 2014. Türkçesi: Kut’ülAmâre. Mezepotamya’da Bir savaş (1915-1916, çev. Mehtap Gün, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2016)) adlı kitapların yazarıdır. I. Dünya Savaşı, askeri ve stratejik düşünce, Ortadoğu’da Britanya dış politikasında paralı askerler ve taşeronlar gibi geniş bir yelpazede pek çok makalesi vardır. 27 KUŞATMA SIRASINDA KÛTULAMÂRE’DE HAYAT LIFE IN KUT AL-AMARA DURING THE SIEGE ORHAN AVCI İnsanlık tarihinin şahit olduğu ilk topyekûn muharebeler bütünü olan Birinci Dünya Savaşı, üzerinden bir asır geçmesine rağmen, sonuçları itibariyle yaşadığımız dünyayı etkilemeye devam ediyor. Özellikle bugünkü Ortadoğu’nun oluşmasında bu savaş belirleyici olmuştur. Türkler, Birinci Dünya Savaşı sonunda imparatorluklarına veda ederlerken, Mustafa Kemal Atatürk’ün şahsında yeni bir yönetime geçişin de ilk adımlarını atmışlardır. İmparatorluğun tabii ömrünü tamamlamasına sebep olan ve 19141918 arasında kesintisiz yaşanan muharebeler, Kurtuluş Savaşı’na sarkacak savaş tecrübelerini de beraberinde getirmiştir. 28 Bu uzun süren askerî hareketliliğin Irak’taki manzaralarından birini bugünlerde 100. yılının yaşandığı Kûtulamâre Zaferi teşkil etmektedir. Bağdat’ın yaklaşık 160 km. güney doğusunda bulunan Kûtulamâre kasabası, 29 Nisan 1916’da bir İngiliz tümeninin Türk Ordusu’na teslimine şâhit oldu. 4 ayın üzerinde bir süre boyunca, üç tarafı Dicle Nehri ile çevrili bu kasabada kuşatılan İngilizler, kurtarılamayacaklarını anlayarak, General V. F. Charles Townshend komutasında, 6. Türk Ordusu Komutanı Halil Paşa’ya teslim oldular. Bu başarı, Türkler bakımından savaşın kaderine kalıcı etkiler yapmadıysa da, 1916 yılı baharında elde edilen moral güç, savaşın sürdürülebilmesinde rol oynamışa benzemektedir. Bu bildiride üzerinde durulacak husus, Kûtulamâre kuşatması süresince, çarpışan kuvvetlerin savaş faaliyetlerini etkileyen unsurlar olacaktır. Savaşa etki eden bu unsurların başında iaşe meselesi gelmektedir. Zaten İngilizlerin teslim olmalarının ana sebebi de iaşe eksikliği ve buna bağlı olan sağlık sıkıntılarıdır. Kûtulamâre’deki ahalinin bu durumdan nasıl etkilendiği de bilinmektedir. Bunun yanında kuşatma sırasında meydana gelen askerî hayatı ilgilendiren diğer hususlara da temas edilecektir. Tebliğ, büyük ölçüde savaş sırasında tutulmuş Türk harp raporları ile dönemin şahitlerinin yazdıklarına dayandırılacaktır. 1969 yılında, Çorum’un Sungurlu İlçesi’nde doğdu. 1986 yılında, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Tarih Bölümü’ne kayıt yaptırdı. 1990’da, “Tarih Boyunca Türk-Ermeni İlişkileri ve Ermeni Meselesi” isimli Lisans Tezi ile mezun oldu. Aynı yıl, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Yüksek Lisans eğitimine başlayarak, 1993’de, “Türk Tarihi’nde Ulûfe” konulu Yüksek Lisans Tezini hazırladı. 1994 yılında, Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nde Doktora öğrencisi oldu. “Türk Ordu Teşkilatı: Irak Cephesi (1914-1918)” konulu tez çalışması ile 6 Kasım 1997 tarihinde Doktor unvanını aldı. Mehmet Altay Köymen’in Derslerinde Türk Tarihi ve Tarihçiliği, Bilge Yayınları, Ankara, 2003; İsmail Hakkı Süerdem, Anılarım (Osmanlı'dan Cumhuriyet'e), Hazırlayan: Orhan Avcı, Bilge Yayınları, Ankara, 2004; Irak’ta Türk Ordusu, 1914-1918, Vadi Yayınları, Ankara, 2004; Tarih El Kitabı, Selçuklular’dan Bugüne, V. Kitap: Bugüne Uzanan Yakınçağ (1800-2000), (Editör: Ahmet Nezihi Turan), Grafiker Yayınları, Ankara, 2004 (2. Baskı, Ankara, 2006; TürkErmeni İhtilâfı Belgeler, Turkish-Armenian Conflict Documents (Editörler: Hikmet Özdemir, Yusuf Sarınay), Belgelerin Sadeleştirilmesi/ Translation into modern Turkish from the original version: Orhan Avcı, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara, 2007 isimli kitapları vardır. Ayrıca birçok akademik makale yayınlamıştır. Millî Kütüphane Başkanlığı, El Yazmaları ve Nadir Eserler Şubesi’nde, 19921994 tarihleri arasında Kütüphaneci olarak çalıştı. Kırıkkale Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde, 1 Nisan 1994’den, 30 Aralık 1997 tarihine kadar Araştırma Görevliliği yaptı. Halen, aynı bölümün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Anabilim Dalı’nda Yardımcı Doçent olarak görev yapmaktadır. 29 KÛTULAMÂRE ZAFERİ’NE GİDEN SÜREÇTE İNGİLİZLERİN STRATEJİSİ BRITISH STRATEGY IN THE PROCESS TOWARDS KUT AL-AMARA 30 Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması ile birlikte İngilizlerin önem verdiği cephelerin başında Irak Cephesi gelmekteydi. Uzun yıllar Basra Körfezi’nde siyasî ve ticarî olarak faaliyet gösteren İngilizlerin Irak Cephesi’ni açmasında pek çok sebep mevcuttu. Son derece stratejik bir öneme sahip olan Irak, İngilizler açısından körfezin güvenliğini garanti altına almak için mutlaka elde edilmesi gereken bir noktaydı. Bu konumunun yanı sıra Anadolu’nun kısa sürede işgali için güneyden giriş kapısı olarak görülmekteydi. Irak Cephesi’nde açılan savaş kazanılırsa; Hindistan ticaretinin güvenliği kontrol altına alınacak, Irak ve İran’daki petrol bölgeleri ele geçirilecek, Almanların Ön Asya’ya girmesini engellenecek, bölgede bulunan diğer milletlerin ayaklanmasını sağlanacak, Basra Körfezi tam manası ile kontrol altına alarak Hint Okyanusu’ndan Kızıl Deniz’e ve oradan Akdeniz’e uzanacak olan hatta denizlerde mutlak İngiliz egemenliği tesis edilecek, İngiliz nüfuz ve otoritesi Arap bölgelerinde sağlanarak Türklerle Arapların gönül bağı koparılacaktı. Irak Cephesi’nde savaşın başlaması ile birlikte yukarıda zikredilen amaçlarını gerçekleştirebilmek için İngilizler kısa sürede Osmanlı kuvvetlerinin Selman-ı Pak’a kadar çekilmesine neden olmuştu. Bağdat oldukça yaklaşan İngilizler 2425 Kasım 1915 tarihinde Nurettin Bey’in Selman-ı Pak’ta oluşturduğu savunma hattını geçememiş ve böylece Kûtulamâre’de 4 ay 23 gün sürecek olan esaretleri başlamıştı. Bir dönüm noktası olan Selman-ı Pak Meydan Muharebesi’nden sonra Kûtulamâre’ye çekilen Townshend komutasındaki İngiliz birlikleri Osmanlı birliklerinin eşsiz kuşatma planı karşısında uzun süre çaresiz kalarak 29 Nisan 1916 tarihinde teslim olmuştur. Bu büyük zaferle İngilizler tüm dünyada Çanakkale’den sonra bir kez daha imaj kaybına uğramıştı. Kûtulamâre Zaferi başta Osmanlı Devleti olmak üzere tüm Müslüman dünyasında sevinçle karşılanmış ve savaşın Osmanlı Devleti lehine biteceği ümitlerini artırmıştı. Aylarca süren kuşatma neticesinde kazanılan Kûtulamâre Zaferi İngilizlerin Bağdat’a girişlerini geciktirdiği İngiliz planlarını akamete uğratmıştır. SEZAİ DUMLUPINAR Bayburt’ta doğdu. İlk, orta ve lise eğitimini aynı şehirde tamamladı. 2001 tarihinde İstanbul Üniversitesi’ne girdi ve 2005 tarihinde mezun oldu. 2007 tarihinde İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü´nde yüksek lisans eğitimine başladı. 2010 tarihinde ´Türk Mizah Dergi ve Gazetelerinde Siyasi Hayata Bakış (1923-1946)”, konulu çalışmasıyla yüksek lisansını tamamladı. 2010 tarihinde İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü´nde doktora eğitimine başladı. 2011 yılında “Tek Parti ve Mizah” isimli kitabı yayınladı. 2015 tarihinde “Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Basra Körfezi’nde Osmanlı-İngiliz Nüfuz Mücadelesi” isimli doktora tez çalışmasını tamamladı. Çalışmalarını Dış Politika ve Askeri tarih üzerine yoğunlaştıran Sezai Dumlupınar aynı üniversitenin Tarih Bölümü’nde Araştırma Görevlisi Dr. kadrosunda çalışmaktadır. 31 KÛTULAMÂRE SAVAŞI’NDA AÇLIĞIN BRİTANYA KUVVETLERİNİN TESLİM OLMASINDAKİ ROLÜ Osmanlı Kuvvetlerinin Kût yarımadasında, 7 Aralık 1915’ten 29 Nisan 1916’ya kadar İngiliz kuvvetlerini kuşatma altına alarak zaman içinde şiddetlendirmesi ve kuşatmayı yarmak için İngilizlerin tüm çabalarını bertaraf etmeleri erzak sağlama konusunda Hint-İngiliz birliklerini gerçek bir çıkmaza düşürdü. Tebliğ, kuşatma sürecini ve açlığın etkilerini üç aşamada incelemektedir. Birinci aşamada (7 Aralık 1915 - 21 Ocak 1916); Townshend, kuşatma altında olan İngiliz kuvvetlerinin kuşatmayı yarma gücünün olmamasını göz önünde bulundurarak bölgede bol olan iaşe maddelerini toplamaya ve birliklere eksiksiz bir şekilde erzak vermeye karar vermiştir. Kuşatmanın ikinci dönemi boyunca (21 Ocak 1916 – 10 Mart 1916); kuşatılan İngiliz kuvvetlerinin erzakları yarıya inmiş Townshend’ın bölgede bulunan bütün yiyecek maddelerini askerlerin kullanımı için müsadere etme kararı da bu dönemde olmuştur. 32 Üçüncü aşamada (10 Mart 1916 – 29 Nisan 1916); İngiliz kuvvetleri üzerinde gittikçe artan açlığın can almaya başlamasıyla Townshend, askerin günlük yiyeceğini azaltıp yemeklerini 100 gramı geçmeyen ekmek ve çok az at eti ile sınırlandırdı. Hint birliklerine gelince, onların paylarını da kavrulmuş arpa ve yağ ile olarak belirledi. Bu önlemlerin ardından askerlerde ve hayvanlarda gözle görülür bir şekilde zayıflama başladı. Bu nedenle İngiliz kuvvetleri arasında besin eksikliğinin beraberinde getirdiği dizanteri gibi hastalıkların artması ve ölümlerin yaygınlaşması ordunun moralini çökertti. Osmanlı kurmay heyeti kuşatma altındaki İngiliz askerlerinin yaşam şartlarından ve son günlerde bir askerin payının günlük yarım somun olduğundan haberdardı; tıpkı askerlerin, önemsiz sayılacak etlerini yemek için kuş ve karga avlamaya mecbur kalmasından haberdar olduğu gibi. Osmanlı kumandanını, kuşatılmış İngiliz kuvvetlerinin çekilmesi için koridor açması karşılığında iki milyon altın lira hediye ile ikna etmek için bütün çabalar başarısız kaldıktan sonra Townshend, 26 Nisan’da elinde müzakere sırasında güveneceği bir ekmek kırıntısı dâhil hiçbir şey kalmayınca Osmanlı komutanı Halil Paşa ile müzakere etmeye mecbur kaldı. Bu arada orduda, açlıktan ötürü günlük ölümler 20 askere ulaşmıştı. 29 Nisan günü Kût’ta, İngiliz kuvvetlerinin mevzilerinde teslimi simgeleyen beyaz bayrakları yükseldi. Osmanlı subayı Yarbay Nizam Bey atının üzerinde ve peşinde davulların önünü çektiği Osmanlı askerlerinden uzun bir kortej olduğu halde geldi. Halk onu coşkulu bir şekilde karşıladı. Böylece Osmanlı Askerî Komutanlığı Kûtulamâre’deki kuşatmada, İngiliz kuvvetlerini teslim almak için açlık silahını başarılı bir şekilde kullandı. USAMA NUMAN AL-DURI 1954 yılında, Irak’ın ed-Dûr kazasında doğdu. 1975 yılında, Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nü bitirdi. 1983 yılında, Bağdat Üniversitesi Tarih Bölümü’nde Modern Tarih anabilim dalında “Irak’ın Petrol Siyaseti 1952-1963” başlıklı tezi ile yüksek lisansını tamamladı. 1989 yılında, Aynı bölümde “Irak-Amerikan İlişkileri 1939-1954” başlıklı tezi ile doktorasını tamamladı. 2006’da Profesör ünvanını aldı. Irak’ta, Bağdat ve Müstansiriyye Üniversitelerinde, 1994-2001 yılları arası Libya’da Ömer Muhtar Üniversitesinde, 2002 yılında Ürdün Sosyal Tarih Araştırmaları Merkezi’nde (Amman), 2008-2009 yılları arası Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih bölümünde çalıştı. Bir ulusal ve uluslararası konferansa katılmış olup; Üçü telif, olmak üzere pek çok kitap ve makale neşretti. 2014 yılından beri Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanlığı’nı yürütmektedir. 33 ZEKERİYA TÜRKMEN ASKERÎ AÇIDAN IRAK HAREKÂTININ DEĞERLENDİRİLMESİ IRAQI CAMPAIGN: A MILITARY POINT OF VIEW Birinci Dünya Savaşının daha başında 6 Kasım 1914 tarihinde Osmanlı Devleti’ne savaş ilan eden İngiltere, Şattü’l-Arap ağzında Fav’a asker çıkararak Irak’a yönelik işgal harekâtını başlattı. Harekâtın ilk başında Türk kuvvetleri silah, personel ve teçhizat yönünden güçlü İngiliz ordusu karşısında pek tutunamamış, fazla kayıp vermeden taktik geri çekilme planını uygulayarak daha da kuzeye doğru çekildi. 34 Irak ve Havalisi Komutanı Binbaşı Süleyman Askerî’nin başarısızlığı gururuna yediremeyerek intihar teşebbüsünden sonra bölgeye Albay Nurettin Bey (Sakallı Nurettin Paşa) tayin edildi. Türk ordusu, 22-24 Kasım 1915’de cereyan eden Selmanpâk Muharebesinde büyük bir zafer kazandı. Ardından da fırsatı kaçırmadan İngiliz ordusunu takip etti. Güneye doğru çekilen İngilizler, 3 Aralık 1915 sabahı Kûtulamâre kalesine sığındılar. İngilizleri Kûtulamâre’de sıkıştıran Türkler, 5 Aralık tarihinden itibaren yaklaşık 5 ay sürecek yoğun bir kuşatma altında tuttular. General Goltz’un VI. Ordunun başına atanmasına tepki gösteren Albay Nurettin görevinden istifa edince Harbiye Nazırı Enver’in amcası Albay Halil (Kut) Bey Irak ve Havalisi Komutanlığına atandı. Türk ordusunun şiddetli kuşatmasından başka mahsur kaldıkları kalede açlıktan bitap düşen İngiliz ordusu teslim oldu. 29 Nisan 1916 günü Halil Paşa komutasındaki VI. Ordu muzaffer olarak Kûtulamâre’ye girdi. Kûtulamâre Zaferi; Osmanlı Ordusunun zor şartlar ve imkânsızlıklar içerisinde, Çanakkale’den sonra İngilizlere karşı kazandığı ve bir İngiliz tümeninin bütün personeli ile birlikte esir alındığı eşsiz bir zaferdir. Bu tebliğde Irak harekâtı askeri açıdan değerlendirilecektir. 06.05.1964 tarihinde Bursa/Karacabey Seyran’da doğdu. İlköğrenimini Seyran’da, orta ve lise öğrenimini (1975-1981) Sakarya-Arifiye Öğretmen Lisesi’nde tamamladı. 1986’da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden ve İstanbul Fakülte ve Yüksek Okullar (FYO)’dan 23 Haziran 1986 tarihinde mezun olarak Öğ.Tğm. olarak nasp edildi. Yüksek Lisansını 1990’da doktorasını 1995’te tamamladı Değişik askeri okullarda ders veren Dr.Öğ.Alb. Zekeriya Türkmen, 19972010 yılları arasında görev yaptığı Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığında TSK Atatürk Araştırma ve Eğitim Merkezi Genel Sekreterliği ve Askerî Tarih Şube Müdürlüğü ile Türk Askerî Tarih Komisyonu (TATK) Genel Sekreterliği görevlerinde bulunmuştur. 2010-2013 yılları arasında Kuleli Askerî Lisesinde görev yapan Dr.Öğ.Alb. Türkmen, 2013-2015 yılları arasında İstanbul’da Harp Akademileri Komutanlığına bağlı Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (SAREN) Müdürlüğü görevini yürüttü. Ağustos 2015’te Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Harbiye Askerî Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı, Müzecilik Grup Başkanlığına atandı. Halen Harbiye Askerî Müzesinde Müzecilik Grup Başkanlığı görevi ile İstanbul 29 Mayıs Üniversitesinde yarı zamanlı öğretim üyesi olarak dersler vermektedir. Yayımlanmış eserleri: Kuleli Şehitleri, İstanbul 1993; Osmanlı Meşrutiyetinde Ordu-Siyaset Çatışması, İstanbul 1993; Hareket Ordusu ve Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal, Ankara 1999; İngiliz Kemal (Ahmet Esat Tomruk) Milli Mücadele Dönemi Hatıraları, Ankara 2000; Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Ankara 2001; Belgelerle Yunan Mezalimi, Ankara 2001, II. Baskı 2016; Yeni Devletin Şafağında Mustafa Kemal (Ekim 1918-Ocak 1920), Ankara 2002; Musul Meselesi Askerî Yönden Çözüm Arayışları (1922-1925), Ankara 2003. II. Baskı, Ankara 2011; Çanakkale 1915: Türk Ordusunun Kara ve Hava Harekâtı, Ankara 2007; Millî Mücadele Yıllarında İstanbul Mitingleri, Ankara 2007; Vilayat-ı Şarkiye (Doğu Anadolu) Islahat Müfettişliği: Ermeni Meselesine Çözüm Arayışları (1913-1914), Ankara 2007; Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal: Selanik’ten İstanbul’a, Ankara 2008; Mütarekeden Millî Mücadeleye Mustafa Kemal Paşa (1918-1919), İstanbul, 201 35 KATILIMCI LİSTESİ PARTICIPANT LIST Altay Cengizer Dışişleri Bakanlığı [email protected] Prof. Dr. Cemalettin Taşkıran Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi [email protected] Doç. Dr. Cengiz Tomar Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi [email protected] Dr. David Omissi University of Hull, UK [email protected] 36 Prof. Dr. Nadheer Jabbar Huseyin University of Baghdad [email protected] Doç. Dr. Nikolas Gardner Royal Military College of Canada [email protected] Yrd. Doç. Dr. Orhan Avcı Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi [email protected] Dr. Sezai Dumlupınar İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi [email protected] Prof. Dr. Erhan Afyoncu Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Usama Numan al-Duri University of Baghdad Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya İstanbul Şehir Üniversitesi Prof. Dr. Vahdettin Engin Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi [email protected] [email protected] Dr. Kadir Kon İstanbul Teknik Üniversitesi [email protected] Yrd. Doç. Dr. Mahmut Akkor Kırklareli Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi [email protected] Prof. Dr. Mahmoud al-Qaysi University of Baghdad [email protected] Muzaffer Albayrak Başbakanlık Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı [email protected] [email protected] [email protected] Dr. Zekeriya Türkmen Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi Komutanlığı [email protected] 13:30 - 16:30 DEDEMAN OTELİ / KONYA 13:30 - 16:30 İLK HALK KÜTÜPHANESİ KÜLTÜRPARK İÇİ / KONYA T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI K AT K I L A R I Y L A SERGİ: SERGİ: 17-21 MAYIS 2016 24 MAYIS 2016 13:30 - 16:30 RİXOS OTELİ / ANKARA 25 MAYIS 2016 3 HAZiRAN 2016 SERGİ: 16 MAYIS 2016 PANEL: PANEL: KÛTULAMÂRE ZAFERi PANELi ve SERGiSi 6 HAZiRAN 2016 3 TEMMUZ 2016 BEYAZIT KÜTÜPHANESİ / İSTANBUL MİLLİ KÜTÜPHANE BAŞKANLIĞI/ANKARA www.kutulamare.gov.tr /1916kutulamare MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ
